Seminarie leerkrachten 2011De Belgische economie tijdens en na de economische crisisNationale Bank van België19 oktober 2011

De Belgische economie tijdens en na de economische crisis - Een overzicht

4 uiteenzettingen:

1. Algemene inleiding: de belangrijkste fasen

2. De economische en financiële crisis: de geschiedenis herhaalt zich

3. België tijdens de crisis: schokken en reacties

4. Na de crisis: de uitdagingen inzake economisch beleid voor Europa en België

Voorbereid door Vanessa Baugnet

Annick Bruggeman

Luc Dresse

Wim Melyn

Christophe Piette

2

De Belgische economie tijdens en na de economische crisis

1. Algemene inleiding

Gepresenteerd door Wim Melyn

Departement Studiën

Vooraf ...

4

5

Overzicht van de uiteenzetting

I. De financiële crisis1. Oorzaken2. Startschot3. Verloop

II. De economische crisis

III. Gevolgen van de crisis

IV. Huidige toestand en uitdagingen

I.1. De financiële crisis - Wat is er fout gelopen?

Macro-economische omgeving

"Great Moderation"

Zeer expansief monetair beleid in de periode 2003-2004

Mondiale onevenwichtigheden ("savings glut")

6

Micro-economische omgeving

Foute incentives originate-to-distribute bankieren effectisering, off-balance entiteiten verloningssysteem financiële

sector

Zwaktes in risicobeheer

Zwaktes in regulering en toezicht

Soepel krediet en opbouw onhoudbare schuldposities

Ontstaan van zeepbellen op activamarkten

Lage rentevoeten, "Search for Yield", onderschatten van risico

1985 1990 1995 2000 2005 2010-2

0

2

4

6

8

10

VS Eurogebied²

7

Zeer lage rentevoeten1 ...(maandgegevens)

Bron: Thomson Reuters Datastream.1 Rendementen op overheidsobligaties met een looptijd van 10 jaar gedefleerd met de index van de consumptieprijzen.2 Rendement van Duitse overheidsobligaties met een looptijd van 10 jaar gedefleerd met de index van de consumptieprijzen.

19903290532933329643299433025330553308633117331473317833208332393327033298333293335933390334203345133482335123354333573336043363533664336953372533756337863381733848338783390933939339703400134029340603409034121341513418234213342433427434304343353436634394344253445534486345163454734578346083463934669199534731347593479034820348513488134912349433497335004350343506535096351253515635186352173524735278353093533935370354003543135462354903552135551355823561235643356743570435735357653579635827358553588635916359473597736008360393606936100361303616136192362203625136281363123634236373364043643436465364952000365573658636617366473667836708367393677036800368313686136892369233695136982370123704337073371043713537165371963722637257372883731637347373773740837438374693750037530375613759137622376533768137712377423777337803378343786537895379263795637987380183804738078381083813938169382003823138261382923832220053838438412384433847338504385343856538596386263865738687387183874938777388083883838869388993893038961389913902239052390833911439142391733920339234392643929539326393563938739417394483947939508395393956939600396303966139692397223975339783398143984539873399043993439965399954002640057400874011840148201040210402384026940299403304036040391404224045240483405134054440575406034063440664406954072540756407874081740848408780

20

40

60

80

100

120

Aandelenindex G7-landen (maandgegevens)

Nominale woningprijzen in de OESO-landen (kwartaalgegevens)

Bronnen: OESO, Thomson Reuters Datastream.

... waren belangrijke factor bij de forse toename van de schulden en van de activaprijzen

1990 1995 2000 2005 20100

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Eurogebied

VS

Schuld van de niet-financiële sectoren (kwartaalgegevens, procenten van het bbp)

Activaprijzen(indexcijfers 2007=100)

8

I.2. Problemen met subprime hypotheken waren de trigger van de financiële crisis Betalingsachterstand van ten minste zestig dagen en inbeslagnemingen van gehypothekeerde goederen (procenten van het totale aantal uitstaande leningen)

0

10

20

30

40

50

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

Prime hypothecaire leningen met variabele rente Prime hypothecaire leningen met vaste rente

Subprime hypothecaire leningen met variabele rente Subprime hypothecaire leningen met vaste rente

Bron: Thomson Reuters Datastream.

9

Bron: Thomson Reuters Datastream.1. Dit is een indicator van het wantrouwen tussen de banken.

I.3. Verspreiding van de financiële crisis

2006 2007 2008 2009 2010 20110

50

100

150

200

250

300

350

400

VS Eurogebied

10

september : overname Fannie Mae en Freddie Mac, failliet Lehman Brothers, redding AIG en ook in Europa problemen financiële sector

september-december: reeks overheidsmaatregelen kalmeert de markten

maart: Bear Stearns

augustus: problemen VS subprime komenop voorgrond

Verschil tussen interbancaire rente en overnight index swap (ois) rente1 (basispunten)

11

Overzicht van de uiteenzetting

I. De financiële crisis

II. De economische crisis1.Transmissiekanalen financiële crisis2. Diepe en mondiale recessie3. Uitzonderlijke beleidsmaatregelen

III. Gevolgen van de crisis

IV. Huidige toestand/uitdagingen

12

II.1. Impact financiële crisis op de reële economie -diverse kanalen

► Duurdere en moeilijkere financiering van ondernemingen en gezinnen● Zowel voor wat betreft bancair krediet als voor beroep op kapitaalmarkten● Impact op investeringen

► Negatieve vermogenseffecten● Aanzienlijke daling van het nettovermogen van de gezinnen● Impact op de consumptiegroei via verhoging van de spaarquote

► Vertrouwen (en onzekerheid)● Mogelijk additioneel effect op investeringen, consumptie● Investeringen: vraagvooruitzichten, consumptie: werkloosheidsvooruitzichten

► Verzwakking van de internationale activiteit ● Verzwakking verspreid via internationale handel● Internationale handel liep fors terug vanaf herfst 2008 tot midden 2009 (-17 %)

1990 1995 2000 2005 2010300

350

400

450

500

VS Eurogebied

Het nettovermogen van de huishoudens viel terug(kwartaalgegevens, procenten van het bbp)

13

Bronnen: ECB, Thomson Reuters Datastream.

14

De verwachte groei voor 2009 werd fors verlaagd

Jun-08 Sep-08 Dec-08 Mar-09 Jun-09 Sep-09 Dec-09-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

VS Eurogebied Wereld

Bron: Consensus Economics.

Opeenvolgende ramingen van de bbp-groei(jaarlijkse veranderingspercentages naar volume)

De internationale handel tekende een sterke terugval op

2007 2008 2009 2010 201180

85

90

95

100

105

110

115

120

125

130

Wereld Opkomende landen Geavanceerde landen

15

Bron: Centraal Planbureau (CPB).

Gemiddelde van de in- en uitvoer van goederen (volumegegevens, indexcijfers januari 2007 = 100)

II.2. Een uitzonderlijk diepe recessie in de geavanceerde landen¹ ...

16

Bronnen: BEA, Buyst E.2, INR, NBB.1 Vanaf 1996 voor kalenderinvloeden gezuiverde gegevens.2 Buyst E. (1997), « New estimates for the Belgian economy », Review of Income and Wealth, 43, 357-375.

1930

1933

1936

1939

1942

1945

1948

1951

1954

1957

1960

1963

1966

1969

1972

1975

1978

1981

1984

1987

1990

1993

1996

1999

2002

2005

2008

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

België VS

Verandering bbp naar volume t.o.v. het voorgaande jaar (percentages)

... die bovendien zeer wijd verspreid was

1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 20100

10

20

30

40

50

60

70

80

Geavanceerde landen Opkomende landen

17

Bron: IMF.1 Contractie in het koopkrachtpariteiten-gewogen per capita bbp naar volume. De grijze zones geven een recessie van het mondiale bbp per capita aan.

Landen in recessie1

(procenten van het totale aantal landen, gewogen met de koopkrachtpariteiten)

2007

4564

7120

9677

1223

4

1479

1

1734

7

1990

4

2246

1

2501

8

2757

4

3013

1

3268

8

3524

5

3780

1

4035

80

5

10

15

20

25

30

2000 2005 20100

1

2

3

4

5

6

7

VS¹ Eurogebied

Voornaamste beleidsrentetarieven (daggegevens)

Activa op de balans van de centrale banken(maandgemiddelden, in % van het gemiddelde bbp gedurende de periode 2007-2010)

II.3. Maar ook uitzonderlijke beleidsreacties: monetair beleid

Bronnen: ECB, Federal Reserve, IMF.1 Voor de leidinggevende rentetarieven wordt de lijn gesplitst als de centrale bank zich een vork tot doel heeft gesteld; het plafond van die vork

wordt daarbij aangeduid door een fijnere lijn in dezelfde kleur.

18

Zui

d-K

orea

Sao

edi-A

rabi

ë

Chi

na

Rus

land

Zui

d-A

frik

a

Aus

tral

ië

Japa

n

VS

Dui

tsla

nd

Can

ada

Mex

ico

Indo

nesi

ë

EU

Tur

kije

VK

Arg

entin

ië

Fra

nkrij

k

Bra

zilië

Indi

a

Italië

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

G20

2

p.m

. E

urog

ebie

d2009 2010

Ver

enig

d K

onin

k...

Italië

Dui

tsla

nd

Fra

nkrij

k

Aus

tral

ië

Japa

n

Ver

enig

de S

tate

n

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

p.m

. E

urog

ebie

d

Maar ook uitzonderlijke beleidsreacties: budgettair beleid(procenten van het bbp)

Bronnen: EC, IMF, OESO.1 De G20 bestaat uit de EU en 19 landen: Argentinië, Australië, Brazilië, Canada, China, Duitsland, Frankrijk, India, Indonesië, Italië, Japan, Mexico, Rusland, Saoedi-Arabië, Turkije, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zuid-Korea.2 Gewogen gemiddelde voor de G20-landen berekend op basis van het bbp tegen koopkrachtpariteiten.

Budgettaire stimuleringsmaatregelen Automatische stabilisatoren

19

Beleidsmaatregelen zorgden voor economisch herstel

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

Wereld Opkomende landen Geavanceerde landen

20

Bron: IMF.

Verloop van het bbp(veranderingspercentages op jaarbasis)

21

Overzicht van de uiteenzetting

I. De financiële crisis

II. De economische crisis

III. Gevolgen van de crisis1. Verzwakking positie geavanceerde landen2. Verslechtering toestand arbeidsmarkt 3. Forse toename overheidsschuld

IV. Huidige toestand/uitdagingen

III.1. De crisis heeft de positie van de geavanceerde landen verder verzwakt ...

22

Bron: IMF.

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

10

20

30

40

50

60

70

Geavanceerde landen Opkomende landen

Aandeel van de economieën in het wereld-bbp(bbp in koopkrachtpariteiten, aandeel in het totaal)

III.2. ... en heeft de toestand op hun arbeidsmarkt doen verslechteren ...

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Eurogebied België VS

23

Bronnen: BLS, EC.

Werkloosheidsgraad (procenten van de beroepsbevolking)

24

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

0

20

40

60

80

100

120

140

Geavanceerde landen Opkomende landen

Bron: IMF.

III.3. ... en weegt op hun overheidsfinanciën

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

0

20

40

60

80

100

120

140

Eurogebied VS België

Bruto overheidsschuld (procenten van het bbp)

25

Overzicht van de uiteenzetting

I. De financiële crisis

II. De economische crisis

III. Gevolgen van de crisis

IV. Huidige toestand/uitdagingen1. Overheidsschuldencrisis2. Economische groeivertraging3. Conclusie

IV.1. Overheidsschuldencrisis gevolg van verslechterde toestand overheidsfinanciën

0

500

1000

1500

2000

2500

BE FR GR IE IT NL ES PT

26

Bron: Thomson Reuters Datastream.

2007 2008 2009 2010 2011

Rendementsecarts van de staatsleningen op 10 jaar t.o.v. de Duitse Bund (basispunten)

Noodfinanciering

financiële hulpprogramma's: Griekenland (€110 en 109 miljard), Ierland (€85 miljard), Portugal (€78 miljard);

stabiliseringsmechanismen:• tijdelijk: (EFSM) (€ 60 miljard) en (EFSF) (€ 440 miljard)• permanent: ESM vanaf 1 juli 2013 (€ 500 miljard)• bijkomende bijdrage IMF (€ 250 miljard)

ECB: bijkomende niet-conventionele maatregelen (SMP, liquiditeitsverstrekking, ...)

Voorkomen crisissen in de toekomst

versterken toezicht op het financieel stelsel

versterken "economische governance" (six pack)

27

Beleidsreactie Europese autoriteiten op overheidsschuldencrisis

28

IV. 2. Een (onverwacht) sterke vertraging tijdens H1 2011 ...

80

90

100

110

120

130

Wereld Opkomende landen

2008 2009 20102007 2011

Bbp-verloop in China, VS, Japan en Eurogebied(seizoengezuiverde gegevens, veranderingspercentages t.o.v. het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar)

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

Verenigde Staten Eurogebied

Japan

2007 2008 2009 2010 2011

Bronnen: BEA, Cabinet Office (Japan), CPB, EC.

Internationale handel in goederen (gemiddelde van in- en uitvoer)(seizoengezuiverde maandgegevens, volumes, indexcijfers januari 2007=100)

Consumentenvertrouwen

Bronnen: EC, Thomson Reuters Datastream, NBB. 1 Deze reeksen werden bekomen door van de basisgegevens het gemiddelde af te trekken en te delen door de standaardafwijking sinds januari 1985.

29

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

België (NBB) Eurogebied (EC) VS (ISM-index)

Ondernemersvertrouwen (verwerkende nijverheid)

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

België (NBB) Eurogebied (EC) VS (index Conference Board)

... en een terugval van het vertrouwen van consumenten en ondernemers doen de vrees voor een nieuwe crisis toenemen(gestandaardiseerde maandgegevens1)

2008 2009 20102007 2011 2008 2009 20102007 2011

IV.3. Conclusies

Oorzaken van de crisis

• Macro-economisch: "great moderation", expansief monetair beleid, mondiale

onevenwichten ("savings glut")

• Micro-economisch: foute incentives, zwaktes risicobeheer/regulering/toezicht

Gevolgen crisis zijn nog merkbaar en een nieuwe crisis dreigt ...

... duurzaam herstel is mogelijk maar noodzaakt:

• op mondiaal niveau:

afbouw schuldenberg in geavanceerde landen

herbalancering in zowel geavanceerde als opkomende landen

verdere hervormingen in de financiële sector

• in het Eurogebied: het terugwinnen van het vertrouwen door

targets van de programma's te halen

implementatie maatregelen ter voorkoming van toekomstige crisissen

30

Bedankt voor jullie aandacht !

31