Stemergonomie voor leerkrachten

Stemergonomie: de stem (on)besproken

Prof. Dr. Bernadette Timmermans, docent ‘stemtechniek’Interdisciplinaire vakgroep Lerarenopleiding VUB

Leen Claes,Preventieadviseur ergonomieHDP/ARISTA externe dienst voor preventie en bescherming

op het werk

AristA maakt deel uit van de HDP-AristA Groep 2

Inhoud

• Waarom stemergonomie?• Prevalentiecijfers• Wat is een stemprobleem?• Spreken = spiergebeuren• Misuse, abuse, overuse ….gevolgen?• Belastende factoren• Stemzorg• Toonhoogte- luidheids- en kwaliteitscode• Ligging strottenhoofd• Werking stembanden• Stemtechniek• Psychische factoren• Externe fysische factoren• Stemproblematiek en beroepsziekte?• Te nemen maatregelen?


Waarom stemergonomie?

• Primaire preventie: voorkomen dat stemproblemen ontstaan (DG: doelgroep: gezonde leerkracht)

• Secundaire preventie: stemproblemen in een vroeg stadium opsporen (DG: leerkracht die nog niet gediagnosticeerd is)

• Tertiaire preventie: complicaties en verergeren van het stemprobleem voorkomen (DG: leerkracht die al gediagnosticeerd is met stemproblemen)


Waarom stemergonomie?

Preventie versus therapie versus training

• Beter voorkomen dan genezen

• Leerkrachten informeren d.m.v. brochures

‘Meer stem voor leraren’

(http://www.vub.ac.be/IDLO/index.php?p=nieuws)• Opleiding geven: stem trainen

• Indien probleem: dan privé logopedie


Percentages stemproblemen - leerkrachten

• 50% stemproblemen tijdens carrière• 31% afwezig wegens stemprobleem

• 17% toekomstige leerkrachten

90% HEEFT EFFECTIEF een stemprobleem tijdens loopbaan

Stemproblemen: vooral aan het begin van de carrière

rond de leeftijd van 40-50 jaar.

Referentie van Janvier


Wat is een stemprobleem?

• Stem functioneert niet naar behoren− Stemklank valt weg of stemkwaliteit wijzigt

− Permanent of tijdelijk karakter

− Pijn tijdens het spreken

− Vermoeide stem, zwakke stem

Dames Heren

AristA maakt deel uit van de HDP-AristA Groep

Spreken = spiergebeuren

• Adem: middenrif • Stem: stemspier, spieren strottenhoofd• Articulatie: lippen, tong, kaak

• de juiste spiergroepen moeten aangesproken worden

7

schoudersnek en hals“?”


Stemproblemen door misuse, abuse, overuse…

• Misuse Fout gebruik van de ademhaling: hoge adem/geen ademsteunFout gebruik van de stem: te hoog, te luidEen verkeerde houding: kin en schouders omhoog, …

• Abuse Roepen, krijsen, gillen Fluisteren Kuchen en keel schrapen Te luid niezen Veel harde inzetten

• Overuse Te veel praten Zonder stempauzes


bij langurige belasting

abusemisuseoveruse

aangeboren stemprobleem

resu

ltaat

knobbeltjescystepoliepvochtophoping

organischstemprobleem

Gevolgen?

leid

t to

t

functioneel stemprobleem

hypo hyper


Kern: verkeerd stemgebruik

Tellen 1, 2, 3

luider 1, 2, 3

en luider 1, 2, 3

en luider 1, 2, 3


Belastende factoren

• Invloed van de andro- en oestrogenen

• Levensstijl Rookgedrag / drinkgedrag / voeding

• Persoonlijkheid faalangst/plankenkoorts(begin carrière)stress/werkdruk


Stemzorg

• Veel water drinken in de klas – tijdens les

• Vochtige omgeving in leef- woon- en lesomgeving

• Cafeïnevrije koffie en met mate

• Vermijd reflux: − Eet en drink niet 2 uur voor slapengaan− Vermijd sterk gekruid voedsel− Drink niet te veel cola en dergelijke meer

• Op tijd stemrust tijdens de dag

• Stem meteen ‘s morgens opwarmen

• Goed doseren: zingen na een hele dag lesgeven?

• Rook NIET

• Drink alcohol met mate


Toonhoogtecode

• Verschil in sekse• Sociale rol• Leeftijd

lage stem / mannelijkheid hoge stem / vrouwelijkheid

* dominant * ondergeschikt

* vertrouwen * kwetsbaar

* bescherming * afhankelijk

* controle * zacht

= karakteristieken van de spreker,

= hoe hij/zij WIL zijn


Toonhoogtecode wereldwijd

average pitch feminine voices

193198

212213

231

170180190200210220230240

Japanese

American / English

FlemishSwedish

Dutch

freq

uen

cy/H

z


Intensiteitscode

• Luide stem− agressief− dominant

• Zachte stem− ondergeschikt− warm


Kwaliteitscode

• Cultuur en taalgemeenschap− Noorden: heldere stemmen

− Zuiden: ruwere stemmen

Paolo Conte

Gunnhild Tvinnereim


Ligging strottenhoofd

• Gevoelige ligging


Werking van de stem

• Goede stemplaatsing• Goede stembandsluiting


Verschillende werking

• Toonhoogte: spierspanning− Stemspier− Aantal trillingen per seconde− Natuurlijke versus habituele toonhoogte!!

• Luidheid: openingsgraad− Hoeveelheid lucht − Hoeveelheid druk onder de stembanden

• Loskoppelen− Blijf bij je natuurlijke toonhoogte


Stemtechniek

• Spanning van de keel wegtrekken

− Naar de mond: pittig articuleren

− Naar het middenrif: ademsteun


Stemtechniek: vanuit een goede houding

• Gronden: speel piano met uw tenen• Benen open op heupbreedte

• Staartbeentje ‘de grond in boren’

• Rechte rug• Schouders laag • Schouders open• Kin niet te hoog

• Hoofd recht

21


Naar de mond: in het masker spreken

• Oude Grieken: theatermasker


Naar de mond: goed articuleren

universiteitsbibliotheek bewegingsmogelijkhedenbeleefdheidsvisites drankbestrijdingverenigingindividualiteit voorzorgsmaatregelentemperatuursverschillen invaliditeitsverzekeringvoorzorgsmaatregelen plichtsbetrachtingtrillingsverhoudingen strokartonindustriemajesteitsbelediging arteriosclerosedoofstommeninstituut autobuspassagiersverstandsverbijstering smeekschriftschrijfstervreemdelingenverkeer geduldbeproevingenonderofficierskantine schildpaddensoepindustriekrankzinnigengesticht herdenkingsbijeenkomstbeetwortelsuikerfabriek dorpsherbergvermakelijkheden

23


Goede resonans

• Warm en ontspannen stemgeluid• Laat je strottenhoofd zakken• Kijk dom!

• Steek het spreken in je neus

• Richt je stem en spreken naar voor− muilkorfje

− neusvleugel

− borstbeen in gedachten verzonkenmandenmakers kennenmagere melk drinkenzonnewering van aluminiumin deinende branding

Naar de mond: resonans


Laag ademen

• Reflexmatig• Spanning verstoort het proces

Naar het middenrif: reflexmatige ademhaling


Naar het middenrif: ademsteun

• Juiste spierengroep aanspreken• Belastingsoefeningen ademhalingspieren

− Zware steen opheffen− Druk tegen achterhoofd− Druk borstbeen


Roepoefening: kaatsen met de adem

Ja! Binnen! Kom hier! Doe dat! Dan kan ik niet! Kun je dat niet? Dat kun je wel! En gauw! En direct terug! Zo, hoe was ’t? Wat heb je daar? Een kat! Pas op! Ze krabt!Gooi ze weg! Laat los! Gauw! Daar heb je ’t al! Stommeling, kijk dan uit! Vlug, vlug, naar de dokter! Domkop, ik zei het je toch!

27


Stemtechniek

• Alles hangt samen

− Stevige articulatie

− Goede ademsteun en kaatstechniek

− Goed geplaatste en resonante stem

28


Externe fysische factoren

1. Geluid

Wetgeving:• Meer dan 80 dB(A): individuele gehoorsbeschermers ter

beschikking?

• Meer dan 85 dB(A): verplicht dragen van gehoorbeschermers?

• Audiometrisch onderzoek (met periodiciteit van…)• Metingen van het geluidsniveau, aard en duur (bijv.

Impulsgeluid)

• Onderschatte geluidsniveaus in het onderwijs

− L.O., Kleuteronderwijs en lager onderwijs



Uit een Frans onderzoek:• Stil werk: 50 – 60 dB(A)• Klaslokalen: 60-80 dB(A)• Speelplaatsen, sportlessen en muzieklessen: 80-95 dB(A)• Kleuterklassen: 75-85 dB(A)• Technische werkruimten en zwembaden: 90-105

• Weinig aandacht voor akoestiek in schoolgebouwen• Ideale nagalmtijd: T60 tussen 0,5 en 0,7 sec. In sportzalen:

maximaal 1 sec.

(T60: tijd die nodig is om een geluidsniveau in een lokaal met 60 dB te doen afnemen)



− Technische maatregelen: • Stille en geluidruchtige zones in scholen scheiden • Geluidsarme apparatuur aankopen• Stemversterkende apparatuur voorzien

− Organisatorische maatregelen: • Plannen van geluidruchtige werkzaamheden in

vakantieperiode of vóór 8u30 na 16u• Ter beschikking stellen van water• Klassamenstelling

− Persoonlijke maatregelen: • Vorming over verantwoord stemgebruik en stemtraining• Hulpmiddelen aanwenden bijv. gong, bel



2. Klimaat en luchtkwaliteit− Temperatuur− Vochtigheidsgraad: Luchtvochtigheid tussen 45 en 55 % is

ideaal

Maatregelen− Luchtreiniging en regelmatige reiniging filters (airco)− Radiatoren met thermostaatsknop− Water aan radiatoren − Zonwering− Uitschakeling van overbodige warmtebronnen− Voorkomen van tocht− Bijkomende maatregelen bij 30 graden (volgens WBGT)− Pauze in koele ruimtes− Voldoende frisse dranken− Mogelijkheid om persoonlijk bij te regelen (openen van ramen

of radiator bijregelen)



3. Propere werkomgeving− Vermijden van stof

Maatregelen− Eventueel aanschaf van een ionisator (om kleine stofdeeltjes en

schadelijke stoffen te neutraliseren)

− Goed onderhoud van werkplek

− Dichte kasten

− Gladde vloerbekleding

− Stofvrij krijt


Stemproblematiek en beroepsziekte?

• Afgewezen: 7• Aanvaard: 6• In behandeling: 4• Blijvende arbeidsongeschiktheid: 1 Info: • Aangifte van de beroepsziekte: t.a.v. AgODi

Afdeling Advies en Ondersteuning onderwijsPersoneelHendrik ConsciencegebouwKoning Albert II Iaan 151210 BRUSSELtel: 02 553 65 06

• Aangifte wordt doorgestuurd naar MEDEX. • MEDEX neemt de beslissing.


FBZ versus MEDEX

K.B. van 27 december 2004 (B.S. 24.01.2005)

BIJLAGE III: Europese lijst van BeroepsziektenDeel II. Aanvullende lijst van ziekten die vermoedelijk door de

beroepsuitoefening veroorzaakt worden, gemeld zouden moeten worden en in de toekomst in bijlage I van de Europese lijst opgenomen zouden kunnen worden

• 2.5. Door fysische agentia veroorzaakte ziekten2.503 Noduli van de stembanden door intensief beroepsmatig

stemgebruik


FBZ versus MEDEX

Het onderwijs: apart systeem voor beroepsziekten via de bevoegde administratieve gezondheidsdienst (MEDEX)

• Leerkracht is meestal niet onderworpen aan gezondheidstoezicht

• Aangifte bij MEDEX via spontane consultatie bij de arbeidsgeneesheer

• Zeer zeldzaam: aangifte van KNO-arts bij FBZ (deze zal aangifte opnemen in statistische gegevens)

• FBZ zelf is niet bevoegd voor het onderwijs / Medex vraagt soms advies aan FBZ


FBZ versus MEDEX

• Tot 2005: geen erkenning van verzekering van stemproblemen als beroepsziekte, nu wel maar: Er moet worden bewezen dat stemprobleem effectief met lesgeven te maken heeft.


Te nemen maatregelen

Test• Logopedische screening in curriculum van

leerkrachtenopleiding: vroegtijdige screening en preventieve begeleiding

Theorie • Vorming over stemgebruik en stemhygiëne in curriculum

Training• Training van technische vaardigheden én ook van didactische en

pedagogische vaardigheden. (stem, houding en presentatie)• Stressmanagement

Transfer• Ondersteuning van jonge beginnende leerkrachten


Vragen?

Prof. Dr. Bernadette Timmermans

logopediste - docente stem

0474/35.33.91

[email protected]

www.stemcoach.be

Rits en Toegepaste Taalkunde

Lerarenopleiding VUB

Stemcoach VRT

http://www.stemcoach.be/

Stemergonomie voor leerkrachten

Health & Medicine

Transcript of Stemergonomie voor leerkrachten