RUSLAND TOETS Bloedige Zondag 578 Revolutiehistoforum.net/toetsmateriaaltijdvakken/Rusland -...

RUSLAND Dekabristenopstand

Bloedige Zondag

Autocratie

Revolutie

TOETS

578

BRON I

Een Russische officier, later Dekabristenleider, over zijn terugkeer na de veldtochten tegen Napoleon, 1815.

"Van Frankrijk keerden wij overzee naar Rusland terug. De eerste divisie van de garde landde te Oranienbaum en

luisterde naar het Te Deum (...) Gedurende het gebed sloeg de politie meedogenloos op de mensen in, die dichter

bij de troepen trachtten te komen (...) Tenslotte verscheen de keizer, begeleid door de garde, op een prachtige vos,

met een getrokken zwaard waarmee hij de keizerin het saluut moest brengen. Maar op datzelfde ogenblik, bijna

onder het paard door, stak een boer de straat over. De keizer gaf zijn paard de sporen en galoppeerde met zijn

getrokken zwaard op de hollende boer af. De politie bewerkte hem met haar knotsen. Wij konden onze eigen ogen

niet geloven en keken de andere kant op, zo schaamden wij ons over onze geliefde tsaar."

BRON II

Uit de memoires van een minister van Nicolaas II over de opening van de eerste doema, 1906.

"In de linkerzijde van de zaal verdrongen zich de leden van de doema, van wie een uiterst gering aantal in rok of

geklede jas, maar verreweg de meesten - niet zonder bijbedoeling vlak naast de troon opgesteld - in werkkleding of

katoenen hemd verschenen waren. Achter hen stonden boeren in de meest verschillende kleren, er waren er ook in

volksdracht. Verder was er nog een groep geestelijken die lid van de doema waren. Aan het hoofd van de

vertegenwoordigers uit het volk viel één figuur bijzonder op: groot, in werkmanskiel, met hoge ingevette laarzen

aan, keek hij uitdagend en brutaal naar de troon en naar hen die daar stonden. Het was Onipko, later door zijn

woest optreden in de doema bekend geworden, die ook een rol zou spelen in de opstand van Kronstadt. Ik kon mijn

ogen niet van hem afhouden, terwijl de tsaar zijn rede voor de pas gekozen leden van de doema voorlas. Uit zijn

houding sprak duidelijk nadrukkelijke verachting en toorn."

1 Verklaar aan de hand van bron I waarom deze officier in 1825 bij de Dekabristen zal behoren.

2 Welke verandering is er tussen 1815 en 1906 gekomen in de houding van veel Russen tegenover hun

tsaar? Licht je antwoord toe met behulp van bovenstaand bronnenmateriaal.

3 Waardoor heeft vooral 'Bloedige Zondag' tot deze verandering in de houding van veel Russen tegenover

de tsaar geleid?

RUSLAND Decembristenopstand

Narodnaja Volja

Autocratie

Revolutie

TOETS

577

BRON I

Aanhef van het statuut van de 'Unie voor Welzijn', een in 1818 ontstane geheime groepering van vooral officieren,

die aan de veldtochten tegen Napoleon hadden deelgenomen.

"Ervan overtuigd dat goede zeden de hechte grondslag vormen van nationaal welzijn en moed, en dat alle pogingen

van de regering om deze te bewerkstelligen zullen mislukken tenzij de geregeerden actief deelnemen aan de

verwezenlijking van deze goed-bedoelde doelstellingen, gelooft de Unie van Welzijn dat het haar heilige plicht is

om de ware regels van zedelijkheid en verlichting onder medeburgers te verspreiden en om de regering bij te staan

bij het verheffen van Rusland tot dat niveau van grootheid en welzijn, waartoe de Schepper haar heeft

voorbestemd."

BRON II

Enkele artikelen uit het grondwetsvoorstel, dat circa 1820 door Nikita M. Muravjev, een van de leiders van de

'Unie voor Welzijn', werd opgesteld.

"1 De Russische burgers zijn vrij en onafhankelijk en zijn (...) dientengevolge niet het bezit van enig individu

of familie.

2 De bron van de hoogste macht is het volk, dat als enige het recht bezit voor zichzelf fundamentele wetten

te maken.

59 De Nationale Vergadering, bestaande uit de Opperste Doema en de Kamer van Volksafgevaardigden, is

bekleed met alle wetgevende macht.

101 De Keizer heeft het Oppergezag over de Russische regering. Zijn rechten en privileges zijn de volgende:

(...)

b In zijn persoon verenigt hij de gehele uitvoerende macht (...)

k Gedurende de zitting van beide Kamers moet hij aan de Nationale Vergadering verslag

uitbrengen van de toestand van Rusland, en haar de aanvaarding van die maatregelen aanbevelen,

die naar zijn mening hetzij onontkoombaar, hetzij wenselijk zijn."

BRON III

Gedeelte uit een memorandum van admiraal A.S. Sjisjkow, gericht aan keizer Nicolaas I, 1826.

"Iedereen weet en niemand betwijfelt dat de Franse Revolutie, die aan het eind van de vorige eeuw plaatsvond,

voorbereid en veroorzaakt was door een ontoereikend regeringstoezicht op de publicatie van boeken. De

voornaamste reden hiervoor was de aanwezigheid van hoog geschoolde en tegelijkertijd uitermate goddeloze

personen, namelijk Voltaire, D'Alembert, Diderot en vele anderen. Hun scherpe geesten en hun vlijmscherpe

pennen, aangevuurd door een gevoel van trots en zelfzucht, plantten zaden die, eenmaal gerijpt, onafhankelijke

gedachten en onzedelijkheid vermenigvuldigden en vervolgens het geloof en de troon vernietigden. Na grote

ontberingen doorstaan te hebben erkende het afgematte Frankrijk zijn fout en keerde het tot zijn godsdienst en

regering terug. Iemand heeft, stellig en onrechte, beweerd dat hoewel de Franse Revolutie in Frankrijk stierf, zij

niettemin niet eerder uitgeroeid zal zijn alvorens zij alle andere naties heeft aangestoken (...)

Rusland was er in het verleden niet door aangestoken. Thans zien we evenwel enkele tekenen van deze plaag.

Lichtzinnig gepraat over godsdienst, vrijheid en regering, dat hier nooit eerder heeft bestaan, heeft het aantal

geheime genootschappen en andersdenkenden onder ons sterk vergroot, heeft gewone mensen opgestookt en heeft

in de onervaren hoofden en harten van jonge mensen de stoutmoedigheid ingeprent om een regeringssysteem te

vormen gebaseerd op hun dromen."

BRON IV

Aanhef van het programma van 'Narodnaja Volja', 1879.

"Vanuit onze grondovertuiging zijn wij socialisten en democraten. Wij zijn ervan overtuigd dat alleen door

socialistische beginselen het menselijk ras vrijheid, gelijkheid en broederschap kan verwerven; de volledige en

harmonieuze ontwikkeling van het individu evenals de materiële voorspoed van allen zeker kan stellen; en dus

voor vooruitgang kan zorgen. Wij zijn ervan overtuigd dat alle sociale verbanden op de instemming van de

mensen zelf moeten berusten, en dat de volksontwikkeling slechts duurzaam is, wanneer zij vrij en onafhankelijk

voortgang vindt, en wanneer ieder idee dat in het volksleven moet worden opgenomen eerst door het bewustzijn

van het volk is verwerkt en door de wil van het volk is beïnvloed. Het welzijn van de mensen en de wil van het

volk zijn onze twee heiligste en meest onscheidbare beginselen."

1 De ideeën die in de 'Unie voor Welzijn' leefden, leidden in 1825 tot de opstand der Decembristen.

Vergelijk de ideeën van de Decembristen, zoals die in de bronnen I en II verwoord zijn, met de situatie

in Rusland omstreeks 1825, teneinde aan te tonen dat deze ideeën zonder meer revolutionair waren.

2 Waarom moest, gelet op de discrepantie tussen hun ideeën en de situatie in het toenmalige Rusland, het

oproer van de Decembristen wel mislukken?

3 Sjisjkow (III) schreef zijn memorandum een jaar na de mislukte opstand der Decembristen. Beoordeel

aan de hand van bron III of hij de achtergrond van de Decembristen-beweging goed begrepen heeft. Leg

je antwoord uit.

4 Welke maatregel zal Sjisjkow, gelet op zijn woorden (III), aan Nicolaas I voorgesteld hebben? Leg je

antwoord uit.

5 De Decembristen kunnen beschouwd worden als de eersten in een lange rij van Russische

revolutionairen, die strijd tegen de autocratie hebben gevoerd. Een van de latere revolutionaire groepen

was 'Narodnaja Volja'. Leg nu uit dat je op grond van een vergelijking van bron IV met de bronnen I en

II kunt stellen dat 'Narodnaja Volja' enerzijds wel, anderzijds niet een erfgenaam van de

Decembristische ideeën was. Verwijs in beide gevallen naar de tekst van bron IV.

RUSLAND Narodnaja Wolja

Moord Alexander II

Lenin

TOETS

581

BRON

Uit de open brief die de terreurgroep 'Narodnaja Wolja' (Wil des Volks) aan tsaar Alexander III stuurde, tien

dagen na de moord op Alexander II (13 maart 1881).

"Deze gebeurtenissen misdaden van enkele personen of van een 'bende' te noemen is slechts mogelijk door iemand,

die volkomen ongeschikt is om het leven van volkeren te analyseren. In de loop van het laatste tiental jaren zagen

we dat de revolutionaire beweging, ondanks de heftigste vervolgingen, ondanks de omstandigheid dat de regering

van de gestorven tsaar alles opofferde, namelijk de vrijheid, het volksbelang, de industrie en zelfs de persoonlijke

waardigheid, kortom ondanks alle onderdrukkingsmaatregelen slechts toenam; de beste krachten van het

Vaderland, de daadkrachtigste en meest tot een offer bereid zijnde burgers kwamen er toe zich bij haar aan te

sluiten (...) U verloor Uw vader. Wij verloren niet alleen onze vaders, onze broeders, vrouwen, onze beste

vrienden. Toch zijn we bereid elke persoonlijke haat tot zwijgen te brengen als het welzijn van Rusland dit

verlangt; dit verwachten wij ook van U."

1 Ontleen aan bovenstaande open brief met welke argumenten 'Narodnaja Wolja' de moordaanslag op

Alexander II rechtvaardigde.

2 Waarom zal Lenin zowel de moordaanslag zelf als de rechtvaardiging daarvoor verworpen hebben?

3 Waarom kun je stellen dat van alle negentiende-eeuwse Russische tsaren juist Alexander II het het minst

verdiend heeft vermoord te worden?

4 Welke twee argumenten kun je aan de binnenlandse politiek van Alexander II ontlenen voor de stelling

dat hij in feite zelf de voorwaarden voor deze moordaanslag heeft geschapen?

RUSLAND Buitenlandse politiek

Russisch-Japanse Oorlog

TOETS

582

BRON I

Franse spotprent naar aanleiding van de Russisch-Japanse Oorlog.

BRON II

Russische spotprent naar aanleiding van de Russisch-

Japanse Oorlog. De titel luidt: 'Het ontbijt van de Kozak'.

1 Zet de beide prenten (I, II) in de juiste

historische volgorde. Leg je antwoord uit

door de beide prenten te beschrijven.

2 De Russische buitenlandse politiek tot

aan de Eerste Wereldoorlog werd door

een aantal factoren bepaald. Leg uit

welke rol de factor van de veiligheid van

het Russische grondgebied speelde.

3 In hoeverre werd de Russische

buitenlandse politiek bepaald door de

economische ontwikkeling van Rusland?

Leg je antwoord uit.

4 Maak duidelijk dat de binnenlandse

politieke stabiliteit in Rusland van

invloed was op de buitenlandse politiek.

RUSLAND Populisme/Bakoenin

Bolsjewieken/mensjewieken

Revolutie 1905

TOETS

584

BRON I

Fragment uit de 'Catechismus van een revolutionair' van Bakoenin.

"De revolutionair is een gedoemde. Hij heeft geen persoonlijke belangen, zaken, gevoelens, banden of bezittingen, zelfs

geen eigen naam. Zijn hele wezen wordt opgeslokt door één doel, één gedachte, één hartstocht: de revolutie (...) Alles

wat de revolutie bevordert is moreel; alles wat haar belemmert is immoreel (...) De natuur van de ware revolutionair

sluit alle romantiek, elke tederheid, iedere verrukking, alle liefde uit."

BRON II

Uitspraak van Lenin.

"Geen enkele klasse heeft in de geschiedenis ooit de macht veroverd zonder goede politieke leiders. Steeds waren er

leidende vertegenwoordigers die de beweging aanvoerden. Wij moeten dus mensen opleiden die aan de revolutie niet

een vrije avond, maar hun hele leven willen wijden."

1 Leg aan de hand van zijn woorden uit waarom Bakoenin (I) geen mensjewiek geweest kan zijn.

2 Leg uit waardoor ideeën als die van Bakoenin (I) typerend waren voor de stroming binnen het Russische

populisme, die onder andere de moord op Alexander II heeft uitgevoerd.

3 Welk geschilpunt met de mensjewiki bracht Lenin in bron II naar voren? Verwijs in je antwoord naar de

woorden van Lenin.

4 Hoe zou Lenin - in het licht van zijn verschil van mening met de mensjewieken (II) - het mislukken van

de revolutie van 1905 uitgelegd hebben?

RUSLAND Revolutie 1905

TOETS

643

BRON I

Fragment uit het 'Oktober

Manifest' van Nicolaas II, 1905.

"Wij leggen de regering de

verplichting op Onze

onbuigzame wil tot uitvoering

te brengen:

1 De bevolking de

onschendbare grondslagen

van burgerlijke vrijheid te

schenken, gebaseerd op de

uitgangspunten van

waarlijk persoonlijke

integriteit, vrijheid van

geweten, meningsuiting,

vergadering en vereniging.

2 Zonder de vastgestelde

verkiezingen voor de

Staatsdoema uit te stellen,

tot deelname aan de Doema

toe te laten (...) al die

klassen van de bevolking,

die momenteel geheel

uitgesloten zijn van

kiesrechten (...)

3 Vast te leggen als een

onschendbare regel dat

geen wet van kracht zal

worden zonder de

goedkeuring door de

Staatsdoema, en dat de

gekozen vertegen-

woordigers van het volk

gelegenheid gegarandeerd

zal worden tot echte

deelname aan het toezicht

op de wettigheid van de

handelwijzen van de

autoriteiten, die Wij zullen

benoemen."

BRON II

Italiaanse spotprent. In de windvlagen staat: liberale overwinning -

verkiezing van - grondwet

Grootvorst Wladimir: 'Pas op, vat geen kou; zet je hoed op.'

Nicolaas II: 'Ja, maar ik ben bang dat hij afwaait.'

1 Het 'Oktober Manifest' (I) bevatte de concessies die Nicolaas II deed om

een einde te maken aan de revolutionaire onrust van dat jaar. Leg uit dat

Nicolaas II met deze concessies veel meer tegemoet kwam aan de

Kadetten dan aan de Socialisten-Revolutionairen.

2 Welke interpretatie gaf de tekenaar van de Italiaanse cartoon (II) aan de

concessies van Nicolaas, zoals aangegeven in bron I? Leg je antwoord

uit door de prent te beschrijven.


Bloedige Zondag

Lenin

TOETS

642

BRON I

Brief van priester Gapon aan Nicolaas II,

de dag voor Bloedige Zondag.

"Majesteit! Geloof de ministers niet. Zij

bedriegen U ten opzichte van de

werkelijke stand van zaken. Het volk

gelooft in U. Het wil zijn noden in Uw

handen leggen. Vrees niet, verschijn

morgen voor het volk en aanvaard ons

zeer nederig verzoekschrift. Ik, de

vertegenwoordigers van de arbeiders, en

mijn kameraden, wij garanderen U de

onschendbaarheid van Uw persoon.

Gapon"

BRON II

Lenin in een brief, enkele dagen na

Bloedige Zondag.

"Er spelen zich in Rusland geweldige

historische gebeurtenissen af. Het

proletariaat is tegen het tsarisme

opgestaan. Het proletariaat werd door de

regering tot de opstand gedreven. Er kan

nu nauwelijks nog twijfel zijn, dat de

regering de naar verhouding

onbelemmerde ontwikkeling van de

stakingsbeweging en het begin van de

grote demonstratie met opzet heeft

toegelaten, omdat zij het op het toepassen

van wapengeweld wilde laten aankomen.

En ze heeft het er op laten aankomen!

Duizenden doden en gewonden - dat is het

resultaat van de 9de januari, de bloedige

zondag in Petersburg. Het leger heeft

weerloze arbeiders, vrouwen en kinderen

overwonnen. Het leger heeft de vijand

bedwongen, heeft op de grond liggende

arbeiders in elkaar geknald. 'We hebben

hun een behoorlijke les gegeven!', zeggen

ze nu met hun onbeschrijflijk cynisme, de

knechten van de tsaar en hun Europese

lakeien uit het kamp van de conservatieve

bourgeoisie."

BRON III

Overzicht van het sociale protest in Rusland, 1900-1917.

aantal boerenopstanden

··············· aantal bij stakingen betrokken arbeiders (in

duizenden)

1 Lenin geeft in zijn brief (II) zijn interpretatie van Bloedige

Zondag. Leg uit dat daaruit een duidelijk marxistische visie blijkt.

2 Welke conclusie kun je trekken over de waarde van Lenins

interpretatie van Bloedige Zondag (II), als je deze toetst aan de

brief van Gapon (I)? Leg je antwoord uit.

3 Leg uit waarom de mensjewieken de afkondiging van een

grondwet en de instelling van een doema door Nicolaas II

toejuichten.

4 Beoordeel of de grafiek (III) een ondersteuning of een

weerlegging vormt van de stelling dat de tsaar er na 1905 door

zijn hervormingen in slaagde het vertrouwen van het Russische

volk terug te winnen. Leg je antwoord uit.


TOETS

583

BRON I

Uit de petitie aan Nicolaas II, zondag 22 januari 1905.

"Sire - Wij, de arbeiders en inwoners van St.-Petersburg, onze vrouwen, kinderen en hulpeloze oude ouders,

wenden ons tot U, Sire, om waarheid, gerechtigheid en bescherming te zoeken. Wij zijn tot bedelaars gemaakt; wij

worden onderdrukt; wij staan aan de rand van de dood (...) Het ogenblik is voor ons aangebroken, waarop de dood

beter zou zijn dan de verlenging van ons ondraaglijk lijden. Wij hebben het werk neergelegd en hebben onze bazen

gezegd dat wij niet weer zullen beginnen voor zij aan onze eisen voldoen. Wij vragen niet veel: de werkdag tot

acht uur verminderen, een minimumloon van een roebel per dag en afschaffing van het overwerk (...)

De autoriteiten hebben het land volkomen geruïneerd en het in een schandelijke oorlog betrokken. Wij arbeiders

hebben geen stem in de wijze waarop de ontzaglijke bedragen, die van ons aan belastingen worden geheven,

worden besteed (...)

Deze dingen, Sire, hebben ons naar de muren van Uw paleis gevoerd. Wij zoeken hier onze laatste redding. Weiger

niet Uw volk te helpen. Breek de muur tussen Uzelf en Uw volk af. Geef orders dat verkiezingen voor een

wetgevende raad worden gehouden met inachtneming van algemeen, gelijk en geheim stemrecht. Als U deze

orders niet wilt geven en onze gebeden niet wilt verhoren, zullen wij hier op dit plein vóór Uw paleis sterven."

BRON II

Cartoon uit het Engelse blad 'Punch', 1905. Op het papier

staat 'Petition'.

BRON III

Fragment uit het dagboek van Nicolaas II, 22

januari 1905.

"22 januari, zondag. Een pijnlijke dag! Er zijn in

St.-Petersburg ernstige onlusten geweest, omdat

arbeiders naar het Winterpaleis wilden trekken.

De militairen moesten op verschillende plaatsen

in de stad het vuur openen; er waren vele doden

en gewonden. God, hoe smartelijk en treurig!

Mama kwam uit de stad aan en ging dadelijk naar

de mis. Ik heb met alle anderen het middagmaal

gebruikt. Ik ben met Mischa een wandeling gaan

maken. Mama is 's nachts gebleven."

BRON IV

Fragment uit het dagboek van Nicolaas II, 30 oktober 1905.

"Het maakt me ziek (...) In plaats van snel en beslissend op te treden, komen de ministers als een troep verschrikte

kippen in een vergadering bijeen. Men heeft hetzelfde gevoel als voor een zomers onweer (...) Er staan twee wegen

open: een energieke militair vinden en de opstand met bruut geweld neerslaan. Maar dat zou opnieuw

bloedvergieten betekenen en wij zouden alleen maar terug zijn op ons uitgangspunt. De andere weg zou zijn de

mensen hun burgerrechten, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid te geven en alle wetten door een

staatsdoema te laten bevestigen. Dat zou natuurlijk een grondwet betekenen. Wij hebben er dagenlang over

gesproken en tenslotte heb ik, onder het aanroepen van Gods hulp, getekend (...) Er was geen andere uitweg."

1 Als je de bronnen I en III naast elkaar legt, dan wordt de enorme kloof tussen Nicolaas II en een groot

deel van zijn volk duidelijk. Toon dat aan.

2 Welke visie heeft de Engelse tekenaar (II) op de tsaristische heerschappij in Rusland? Leg je antwoord uit

door de prent te beschrijven.

3 Beoordeel of de prent (II) beschrijvend, analyserend, commentariërend of propagandistisch van karakter

is. Leg je antwoord uit.

4 Uit de bronnen III en IV blijkt dat Nicolaas II in de loop van 1905 van mening veranderd is over de

politiek die hij moest voeren. In welk opzicht was Nicolaas van mening veranderd? Leg je antwoord. uit

5 Welke gevolgen had de ondertekening van het 'Oktobermanifest', waarvan in bron IV sprake is, voor de

positie van Nicolaas II? Leg je antwoord uit.

RUSLAND Houding tegenover Westen

Wortels Koude Oorlog

TOETS

580

BRON I

Slot van een brief uit 1836 van Peter Tsjadajev, een Russische edelman/officier, die tussen 1812 en 1826

regelmatig in West-Europa was geweest.

"Veel lichtstralen verlichtten toen reeds Europa, oplichtend uit de ogenschijnlijke duisternis waarmee zij toen

bedekt was. Op het grootste deel van de kennis waarvoor de mens zich vandaag op de borst slaat, was reeds door

individuele geesten vooruitgelopen; de samenleving had reeds een definitief karakter verkregen; en de christelijke

wereld had, door zich weer te richten op de heidense Oudheid, de vormen van schoonheid gevonden die het tot die

tijd miste. Maar wij sloten ons zelf op in onze godsdienstige afzondering, en niets van wat in Europa gebeurde

bereikte ons. Wij waren niet betrokken bij het grote project van de wereld. De buitengewone kwaliteiten waarmee

de godsdienst moderne volkeren had begiftigd en die, naar de opvatting van een gezond verstand, hen evenzeer

boven de Grieken en Romeinen verheft als dezen op hun beurt boven de Hottentotten en de Laplanders stonden;

deze nieuwe krachten waarmee de menselijke geest was verrijkt (...), niets van dit alles had te midden van ons

plaatsgevonden. Terwijl de christelijke wereld majesteitelijk voort marcheerde over de weg, aangewezen door haar

goddelijke Schepper (...), maakten wij, hoewel we ook christenen genoemd worden, pas op de plaats. De gehele

wereld werd opnieuw gebouwd, terwijl wij niets bouwden: als tevoren overwinterden wij in onze stulpjes,

gebouwd van ruwe planken en stro. In één woord, de bestemming van de mensheid werd in ons land niet bereikt.

Wij waren christenen, maar de vruchten van het christendom rijpten voor ons niet."

BRON II

Fragment uit het boek 'Rusland en Europa' (1871) door Nikolaj Danilevski, een uitgesproken voorstander van een

Slavisch rijk, dat zich tot Stettin aan de Oostzee en Triëst aan de Adriatische Zee zou moeten uitstrekken.

"Wij hebben hierboven gezien dat vanuit een algemeen cultuurhistorisch perspectief Rusland (...) niet beschouwd

kan worden als een integraal deel van Europa; dat er slechts twee mogelijkheden voor haar open staan: hetzij een

onderscheiden, onafhankelijke culturele eenheid vormen met andere Slaven, hetzij verstoken zijn van enige

cultuurhistorische betekenis - niets zijn (...)

Aangezien haar interne structuur vreemd aan de Europese wereld is en zij bovendien sterk en machtig genoeg is

om een rol te spelen als een van de leden van de Europese familie en als een van de grote Europese mogendheden,

kan Rusland op geen andere wijze een onderscheiden plaats in de geschiedenis voor haarzelf en voor de Slavische

volkeren verwerven dan als de leider van een uniek, onafhankelijk politiek stelsel van staten; zij zou in haar

totaliteit en eenheid als een tegenwicht voor Europa fungeren. Dit zijn voor Rusland de voordelen, de weldaden en

de essentie van de Pan-Slavische Unie."

1 Tsjadajev (I) en Danilevski (II) vertegenwoordigen twee stromingen in de negentiende-eeuwse Russische

geschiedenis waar het de houding tegenover West-Europa betreft. Leg aan de hand van beide bronnen kort

uit welke houding de beide stromingen ten opzichte van West-Europa innamen.

2 De betekenis van de opvattingen van Tsjadajev (I) en Danilevski (II) wordt duidelijker als je deze elk in

de context van hun tijd plaatst. Toon dat aan.

3 Als je op zoek gaat naar wortels van de Koude Oorlog in het negentiende-eeuwse Rusland, in hoeverre

kunnen de opvattingen van respectievelijk Tsjadajev (I) en Danilevski (II) helpen een antwoord op die

vraag te vinden?

RUSSISCHE REVOLUTIE Marxisme-leninisme

Dictatuur het proletariaat

TOETS

717

BRON

Trotski over de dictatuur van het proletariaat.

"De dictatuur van het proletariaat betekent in haar diepste wezen de heerschappij van de voorhoede die op de

massa steunt en als het nodig mocht zijn het achtergebleven deel dwingt zich te richten naar de top. Dat geldt ook

voor de vakverenigingen. Na de verovering van de macht door het proletariaat krijgen zij een ander karakter, want

alle industriearbeiders worden gedwongen lid te zijn. De partij neemt af en toe de meest bewuste en

opofferingsgezinde leden in haar gelederen op. Zij laat nieuwe leden slechts toe na een grondig onderzoek. Hieruit

komt ook voort de leidersrol van de communistische minderheid in de vakverenigingen, die overeenkomt met de

macht van de communistische partij in de Sovjets en die de politieke uitdrukking is van de dictatuur van het

proletariaat."

1 Maak duidelijk dat uit bovenstaande bron blijkt dat het marxisme-leninisme de term 'dictatuur van het

proletariaat' anders interpreteert dan Marx zelf deed.

2 Waarom was Lenin er toe gekomen de leer van Marx op het punt van de 'dictatuur van het proletariaat' aan

te passen?

RUSSISCHE REVOLUTIE Tactiek Bolsjewieken

Rol Duitsland

Nationalisme

TOETS

1489

BRON I

De Duitse minister Von Kühlmann, eind

september 1917.

"De militaire operaties aan het oostfront

werden gesteund door intensieve

ondermijnende activiteiten in Rusland,

uitgaande van het Ministerie van

Buitenlandse Zaken. Wij hadden er

allereerst belang bij voor zover mogelijk

de nationalistische en separatistische

bewegingen te stimuleren en sterke steun

te verlenen aan revolutionaire elementen.

Wij zijn nu enige tijd met deze

activiteiten bezig en wij werken in

volledige overeenstemming met de

politieke sectie van de generale staf in

Berlijn. Onze samenwerking heeft

tastbare resultaten opgeleverd. De

bolsjewistische beweging had nooit

zoveel invloed kunnen krijgen als zij nu

heeft zonder onze voortdurende steun. Er

is alle aanleiding te veronderstellen dat de

beweging zal blijven groeien en hetzelfde

geldt ook voor de Finse en Oekraïense

onafhankelijkheidsbewegingen."

BRON II

Cartoon uit het Engelse weekblad 'Punch', 1918. Het onderschrift

luidt: 'Betrayed. The pander, "Come on, come and be kissed by

him.".' Op de muts van de middelste persoon staat: 'bolshevik', op

zijn tas: 'German gold'. Een 'pander' is een koppelaar.

1 Von Kühlmann pleitte ervoor

(september 1917) zowel de

nationalistische en separatistische als de

bolsjewistische bewegingen in Rusland

te steunen. Leg uit waardoor de

Februari-Revolutie allerlei nationalisti-

sche bewegingen in Rusland heeft

aangewakkerd.

2 Waarom paste de tactiek van de

bolsjewieken precies in de plannen van

Duitsland?

3 De spotprent (II) geeft de Engelse visie

op de verhouding tussen Duitsland en de

bolsjewieken weer. Welke is die visie?

Leg je antwoord uit door de prent te

beschrijven.

4 Geef een argument dat de visie op de

verhouding tussen Duitsland en de

bolsjewieken (zoals blijkt uit bron II)

ondersteunt én een argument dat deze

visie weerspreekt.

RUSSISCHE REVOLUTIE Leninisme

Bolsjewistische partij

TOETS

716

BRON I

Trotski over de revolutionaire gebeurtenissen in Rusland in 1917.

"Om een sovjetstaat te stichten was een combinatie en wederzijdse beïnvloeding vereist van twee factoren die

historisch van totaal verschillende aard waren: een boerenoorlog, dat is een beweging die karakteristiek is voor

het begin van de bourgeoisontwikkeling, en een proletarische opstand, een beweging die het einde van die

ontwikkeling betekent. Dat is het wezen van de gebeurtenissen in 1917."

BRON II

Lenin in zijn geschrift 'Wat te doen?', 1902.

"Ik beweer: (1) dat geen enkele revolutionaire beweging kan voortbestaan zonder een stabiele organisatie van

leiders die de samenhang bewaren; (2) dat hoe breder de spontaan in de strijd betrokken volksmassa is, die de

basis van de beweging vormt en daar deel van uitmaakt, des te urgenter de behoefte aan zo'n organisatie is en

des te standvastiger deze organisatie moet zijn (want het is veel gemakkelijker voor allerhande demagogen om

de meer achterlijke gedeeltes van de massa's op een dwaalspoor te brengen); (3) dat zo'n organisatie

hoofdzakelijk moet bestaan uit beroepsrevolutionairen; (4) dat hoe meer we in een autocratische staat het

lidmaatschap van zo'n organisatie beperken tot mensen die beroepshalve verwikkeld zijn in revolutionaire

activiteiten en die professioneel getraind zijn in de kunst van het bestrijden van de politieke politie, des te

moeilijker het zal zijn de organisatie op te sporen; en (5) des te groter het aantal mensen uit de werkende klasse

en uit de andere sociale klassen zal zijn dat in staat is zich bij de beweging aan te sluiten en daarin actief te

worden."

1 Leg in je eigen woorden uit dat Trotski (I) de gebeurtenissen in Rusland in 1917 bekijkt vanuit de

leninistische opvattingen over het tijdstip van de socialistische revolutie. Laat in je antwoord vooral

uitkomen waarom Trotski spreekt van "twee factoren die historisch van totaal verschillende aard

waren".

2 In zijn geschrift (II) maakt Lenin onderscheid tussen de revolutionaire beweging en de revolutionaire

organisatie. Leg uit dat je hierin de leninistische opvattingen over het karakter van de bolsjewistische

partij terug kunt vinden.

3 Ontleen aan bron II dat voor Lenin het karakter van de bolsjewistische partij vooral bepaald werd door

de bijzondere omstandigheden in Rusland.

RUSSISCHE REVOLUTIE Aftreden Nicolaas II

Voorlopige Regering

TOETS

718

BRON

Verklaring van de broer van Nicolaas II, grootvorst Michail Alexandrovitsj, 3 maart 1917:

"Een zware last is op Mij gelegd door de wilsbeschikking van Mijn Broeder, die mij de Keizerlijke Alrussische

Troon heeft overgedragen in een tijd van ongekende oorlog en volkstroebelen. Met het ganse volk bezield van de

ene gedachte, dat het heil van Ons vaderland boven alles gaat, heb ik het vaste besluit genomen de Opperste macht

slechts dan te aanvaarden, als zulks de wil is van ons grote volk, dat door volksstemming, door zijn

vertegenwoordigers in de Wetgevende Vergadering, de regeringsvorm en de nieuwe grondwetten van het

Russische rijk moet vaststellen. Gods zegen afsmekend vraag ik daarom alle burgers van het Russische rijk zich te

onderwerpen aan de op initiatief van de staatsdoema ontstane Voorlopige Regering, die met de volledige macht

bekleed is tot de op zeer korte termijn op grondslag van algemene, directe, gelijke en geheime verkiezingen

gekozen Grondwetgevende Vergadering door haar besluit over de regeringsvorm de wil des Volks tot uitdrukking

zal hebben gebracht."

1 Leg uit dat de Eerste Wereldoorlog de aanleiding, maar niet de oorzaak van de val van Nicolaas II was.

2 Grootvorst Michail weigerde de troon die hem door Nicolaas II was overgedragen. Leg uit dat uit zijn

verklaring blijkt dat hij daarbij onder zware druk van de liberale kadetten heeft gestaan.

3 Michail riep alle burgers op zich te onderwerpen aan de "Voorlopige Regering, die met de volledige

macht bekleed is". Waarom kun je desalniettemin de periode die op de Februari-Revolutie volgde die van

de 'dubbele macht' noemen?

RUSSISCHE REVOLUTIE Oorzaken

Eerste Wereldoorlog

Bolsjewistische revolutie

Positie van de kerk

Propaganda

TOETS

2255

BRON I

In december 1918 vaardigde Lenin de volgende instructies uit voor het maken van een 'leesboek', bestemd voor

Russische arbeiders en boeren.

"Opdracht: een leesboek voor arbeiders en boeren dat binnen veertien dagen samengesteld moet zijn. Het boek

moet bestaan uit aparte, volledige, op zichzelf staande verhaaltjes van twee tot vier bedrukte bladzijden. Er moet

eenvoudige taal gebruikt worden, gericht op de onwetende boer. Aantal verhaaltjes tussen 50 en 200 (…)

Onderwerpen: de organisatie van de Sovjetmacht, haar binnenlandse en buitenlandse politiek. Bijvoorbeeld: wat

is Sovjetmacht? Hoe moet het land bestuurd worden. De wet op landbezit. De economische raden. Nationalisatie

van de fabrieken. Arbeidsdiscipline. Imperialisme. De imperialistische oorlog. Geheime verdragen. Hoe wij de

vrede aanboden. Waar wij nu voor vechten. Wat is communisme? De afscheiding van de kerk van de staat. En zo

voort.

Goede oude teksten kunnen en moeten worden gebruikt en oude artikelen moeten herschreven worden.

Het leesboek moet materiaal bieden voor openbare lezingen en om thuis te lezen, voor het herdrukken van

afzonderlijke teksten en (met kleine toevoegingen) voor vertaling in andere talen."

BRON II

In 1919 verspreidden de Witten dit affiche met de

titel 'Voor een verenigd Rusland'. Op het affiche

zijn veel kerktorens te zien.

1 De Russische Revolutie kan niet los worden gezien van de Eerste Wereldoorlog. Leg eerst uit dat de Eerste

Wereldoorlog de aanleiding vormde voor de Februarirevolutie en daarna dat de Eerste Wereldoorlog ook

een belangrijke rol speelde bij de opkomst van de bolsjewieken en de daaruit voortvloeiende

Oktoberrevolutie.

2 Leg van twee van de mogelijke onderwerpen voor het door Lenin gewenste leesboek (I) uit dat je daarmee

kunt aantonen dat de bolsjewieken na de Oktoberrevolutie streefden naar een revolutionaire omwenteling in

Rusland.

3 In bron I wordt ook een onderwerp voor het leesboek genoemd, waar het affiche van de Witten (II) met

nadruk op wijst. Welk onderwerp is dat? Leg je antwoord uit met verwijzingen naar beide bronnen.

4 De bronnen I en II kun je beschouwen als propaganda van de Roden (I) en de Witten (II) tijdens de

burgeroorlog die tussen 1918 en 1920 in Rusland woedde. Maak van beide bronnen afzonderlijk duidelijk

waarom hier sprake is van propaganda.

RUSSISCHE REVOLUTIE Februari-Revolutie

Oorzaken

Rol tsarenfamilie

Revolutionaire veranderingen -1920

TOETS

2249

BRON I

Alexandra Fjodorovna was de vrouw van

de Russische tsaar Nicolaas II. Op 25

februari 1917 schreef zij de volgende brief

aan haar man. De 'Doema' is het

Russische parlement, dat overigens

nauwelijks macht bezat. Met de 'dynastie'

bedoelde de tsarina de regerende

tsarenfamilie.

"De stakers en oproermakers in de stad

zijn uitdagender dan ooit tevoren. De

wanordelijkheden worden veroorzaakt

door criminelen. Jongemannen en meiden

rennen rond, schreeuwend dat ze geen

brood hebben; ze doen dit alleen maar om

opwinding te veroorzaken. Als het koud

weer zou zijn, zouden ze waarschijnlijk

allemaal thuis blijven. Maar het voorval

zal voorbijgaan en tot bedaren komen, op

voorwaarde dat de Doema zich gedraagt.

Van de ergste van de toespraken is in de

kranten geen verslag gedaan, maar ik denk

dat spreken tegen de dynastie onmiddellijk

en streng bestraft zou moeten worden."

BRON II

Een dag later, 26 februari 1917, schreef

Alexandra Fjodorovna opnieuw een brief

aan haar man. Daaruit volgt hieronder het

volgende fragment. Het is niet bekend wie

met 'Lily' bedoeld wordt. In 1905 was er

ook al een opstand tegen Nicolaas II.

"Al deze onrust komt door deze

nietsnutten, goed geklede mensen,

gewonde soldaten, meisjes die hoger

onderwijs volgen etc., die anderen

aansteken. Lily sprak met een aantal

taxichauffeurs om meer te weten te

komen. Ze vertelden haar dat de studenten

naar hen toe kwamen en hen vertelden dat

als zij morgenvroeg op straat zouden

verschijnen, zij doodgeschoten moesten

worden. Wat een verdorven geesten!

Natuurlijk zijn de taxichauffeurs en de

trambestuurders nu in staking. Maar ze

beweren dat het nu heel anders is dan in

1905, omdat ze u allemaal vereren en

alleen maar brood willen."

BRON III

In 1920 verscheen in de Sovjetunie dit affiche, met als

onderschrift: 'Wat de Oktoberrevolutie heeft gegeven aan de

vrouwen van arbeiders en boeren.' Op de gebouwen staat onder

meer 'bibliotheek', 'arbeidersvereniging', 'school voor

volwassenen' en 'huis voor moeder en kind'.

1 Leg met twee argumenten uit dat je kunt stellen dat de

Februarirevolutie van 1917 een rechtstreeks gevolg was van

de Eerste Wereldoorlog.

2 Alexandra Fjodorovna wilde haar man, Nicolaas II, die aan

het front verbleef met haar brieven (I, II) geruststellen wat

betreft de situatie in Petrograd. Geef uit elk van beide

brieven een voorbeeld dat zij geen idee had wat er werkelijk

speelde onder de bevolking van de stad.

3 Als je het propaganda-affiche van de bolsjewieken (III)

vergelijkt met de houding van Alexandra Fjodorovna

tegenover de Russische bevolking (zoals die blijkt uit de

bronnen I en II), kun je dan stellen dat er tussen 1917 en

1920 een revolutie in Rusland heeft plaatsgevonden? Leg je

antwoord uit door gebruik te maken van aanwijzingen uit

alle drie bronnen.

RUSSISCHE REVOLUTIE Voorlopige Regering

Novemberrevolutie

Burgeroorlog Roden-Witten

TOETS

2246

BRON I

Kolonel Michail Drozdovsky was een van de militaire leiders van de Witten in de burgeroorlog tegen de Roden.

Op 22 maart 1918 schreef hij het volgende in zijn dagboek.

"We kwamen om ongeveer 5.00 uur in de middag in Vladimirovka aan. Nadat we het dorp omsingeld hadden,

brachten we het peloton in positie, sloten we de doorwaadbare plaats af met machinegeweren, vuurden we een

aantal salvo’s af in de richting van het dorp en iedereen daar zocht dekking. Toen trok het peloton te paard het

dorp binnen, kwam het bolsjewistische comité tegen en bracht de leden daarvan ter dood. Na de terechtstellingen

werden de huizen van de schuldigen in brand gestoken en kreeg de gehele mannelijke bevolking onder

vijfenveertig jaar harde zweepslagen, toegebracht door de oude mannen. Toen kreeg de bevolking het bevel

zonder betaling de beste koeien, varkens, kippen, veevoeders en brood te leveren aan het hele detachement,

evenals de beste paarden."

BRON II

Tijdens de burgeroorlog tussen de Roden

en de Witten verscheen dit affiche. Aan de

rechterkant, iets boven het midden staat in

grote hoofdletters het woord 'kapitalisme'.

Onder het affiche staat de tekst van de

'Internationale', het strijdlied van de

socialistische beweging.

1 Het beleid van de Voorlopige

Regering gedurende 1917 heeft in de

hand gewerkt dat de bolsjewieken in

november 1917 met succes een

staatsgreep konden plegen. Werk deze

stelling uit met twee concrete

voorbeelden van het beleid van de

Voorlopige Regering.

2 De manier waarop de bolsjewieken in

november 1917 hun staatsgreep

pleegden heeft in de hand gewerkt dat

er daarna een burgeroorlog tussen de

Roden en de Witten kon uitbreken.

Beredeneer dat deze stelling juist is.

3 De burgeroorlog tussen de Roden en

de Witten had een buitengewoon

ideologisch karakter: twee opvattingen

over de toekomst van de Russische

samenleving stonden onverzoenlijk

tegenover elkaar. Toon – steeds met

verwijzingen naar de bronnen – aan

dat je de bronnen I en II kunt

gebruiken om dit ideologische karakter

van de burgeroorlog te illustreren.

RUSSISCHE REVOLUTIE Kerenski

Oorlog tegen Duitsland

Steun Engeland/Frankrijk

TOETS

1488

BRON II

In november 1917 verscheen in het Duitse blad

'Simplicissimus' deze prent, getiteld: 'Rußland'. Het

onderschrift luidt: 'Die Wiederbelebungsversuche sind nicht

von Erfolg gekrönt'.

BRON I

Oproep van Kerenski tot de Russische

soldaten, zomer 1917.

"Rusland, dat de ketenen der slavernij

heeft afgeworpen, heeft vastberaden

besloten om tegen elke prijs haar

rechten, waardigheid en vrijheid te

verdedigen. Door haar geloof in de

broederschap der volkeren, doet de

Russische democratie een zeer ernstig

beroep op alle oorlogvoerende landen

de oorlog stop te zetten en een voor

allen eervolle vrede te sluiten. Als

antwoord op onze broederlijke oproep

heeft de vijand ons gevraagd voor

verrader te spelen. Oostenrijk en

Duitsland hebben ons een afzonderlijke

vrede aangeboden en geprobeerd ons

door middel van verbroedering te

misleiden, terwijl zij alle strijdkrachten

tegen onze bondgenoten richtten, met

de gedachte om zich, na hen te hebben

verslagen, tegen ons te keren. Nu hij

ervan overtuigd is dat Rusland zich niet

voor de gek zal laten houden, bedreigt

de vijand ons en concentreert hij zijn

strijdkrachten op ons front.

Strijders, ons land is in gevaar!

Vrijheid en revolutie worden bedreigd.

De tijd is gekomen voor het leger om

zijn plicht te doen."

1 In de zomer van 1917 stond Kerenski duidelijk voor een dilemma wat betreft de oorlog met Duitsland en

Oostenrijk. Leg met behulp van Kerenski's woorden (I) uit welk dilemma dat was.

2 Tegen welke achtergrond moet je de laatste zin van bron I zien?

3 Zet de spotprent (II) in het perspectief van de woorden van Kerenski (I).

4 Leg uit waarom de prent (II) wel uit een Duits tijdschrift afkomstig moet zijn.

5 Beredeneer of de Duitsers na november 1917 nog aanleiding hadden een dergelijke prent te maken. Leg

je antwoord uit.

RUSSISCHE REVOLUTIE Marxisme- leninisme

Rol van de sovjet

Oktoberrevolutie

TOETS

719

BRON I

Fragment uit de inleiding van het programma van de Russische Sociaal-

Democratische Arbeiders Partij (Bolsjewieken), augustus 1903.

"Op de weg naar hun gemeenschappelijke einddoel, dat bepaald wordt

door het overwicht van het kapitalistische productiesysteem in de

beschaafde wereld, moeten de sociaal-democraten uit de verschillende

landen zichzelf wijden aan verschillende dringende taken - in de eerste

plaats omdat dat systeem niet overal in dezelfde mate tot ontwikkeling is

gekomen; en ten tweede omdat in de verschillende landen die

ontwikkeling plaats vindt onder verschillende sociaal-politieke

omstandigheden.

In Rusland, waar het kapitalisme reeds de overheersende productiewijze

is geworden, zijn nog steeds talrijke sporen overgebleven van de oude

pre-kapitalistische orde, toen de werkende massa's de lijfeigenen van de

landeigenaren, de staat of de vorst waren. De economische vooruitgang

aanzienlijk belemmerend beïnvloeden deze overblijfselen de veelzijdige

ontwikkeling van de klassenstrijd van het proletariaat, werken ze er aan

mee dat de meest barbaarse vormen van uitbuiting door de staat en de

bezittende klassen van de miljoenen boeren wordt gehandhaafd en

versterkt en houden ze aldus het gehele volk in duisternis en

onderdrukking.

De meest in het oog springende van deze overblijfselen uit het verleden,

het machtigste bolwerk van al dit barbarisme, is de tsaristische

autocratie. Alleen al door haar naam moet zij wel vijandig staan

tegenover elke sociale beweging en kan ze slechts een bittere

tegenstander zijn van alle aspiraties van het proletariaat naar vrijheid."

BRON II

Uit het decreet over de opheffing van de Grondwetgevende Vergadering,

19 januari 1918.

"De Russische Revolutie heeft vanaf het begin de sovjets van arbeiders-,

soldaten- en boerenafgevaardigden geschapen als massaorganisatie van

alle werkende en uitgebuite klassen, als de enige organisatie die in staat

is de strijd van deze klassen voor hun volledige politieke en

economische bevrijding te leiden.

In de loop van de gehele eerste periode van de Russische Revolutie

werden de sovjets talrijker, groter en sterker, overwonnen ze op grond

van eigen ervaringen de illusies van het samenwerken met de

bourgeoisie, erkenden ze dat de vormen van het burgerlijk-

democratische parlementarisme bedriegelijk zijn en trokken ze daar

praktisch de conclusie uit dat de bevrijding van de onderdrukte klassen

onmogelijk is zonder te breken met deze vormen en met alle

compromissen. Zo'n breuk was de Oktoberrevolutie, die de volledige

macht in de handen van de sovjets legde."

1 Leg in je eigen woorden uit hoe

de bolsjewieken (volgens bron

I) de ontwikkelingen in Rusland

interpreteerden in relatie tot de

ontwikkelingen in West-

Europa.

2 Het leninisme wijkt op een

aantal belangrijke punten af van

het marxisme. Toon aan dat je

in bron II twee van deze punten

kunt terugvinden, dat wil

zeggen noem deze punten en

geef bij elk van beide een

passend citaat uit de tekst.

3 In het decreet (II) wordt

beweerd dat alleen de sovjet in

staat was voor de politieke en

economische bevrijding van het

proletariaat te zorgen. Leg uit

waarom de sovjet vanaf maart

1917 de kans kreeg uit naam

van het proletariaat op te treden.

4 Toets de bewering in het

decreet (II) dat de

Oktoberrevolutie de weg heeft

geopend naar de politieke en

economische bevrijding van het

proletariaat aan de feiten. Twee

antwoorden dus, steeds met

uitleg.


Kornilow-affaire

Rol Duitsland

TOETS

723

BRON I

Uit de oproep van generaal Kornilow aan de Russische bevolking, 27 augustus 1917.

"Russisch volk, ons grote vaderland gaat te gronde!

Het laatste uur is nabij!

Gedwongen, openlijk naar voren te treden, verklaar ik, generaal Kornilow, dat de Voorlopige Regering onder druk

van de bolsjewistische meerderheid in de sovjets in volledige overeenstemming met de plannen van de Duitse

generale staf handelt en juist op het moment van de op handen zijnde landing van vijandelijke krachten op de kust

van Riga het leger vernietigt en het land van binnenuit te gronde richt.

Het smartelijke besef van de onvermijdelijke vernietiging van het land dwingt mij in dit dreigende ogenblik het

hele Russische volk op te roepen tot redding van het stervende vaderland. Laat allen, in wier borst een Russisch

hart klopt, allen die in God en in de Kerk geloven - tot de Here God bidden om het grootste wonder, het wonder

van de redding van ons vaderland."

BRON II

Fragment uit de oproep van de bolsjewieken met betrekking tot de Kornilow-affaire, 30 augustus 1917.

"Aan alle werkers, aan alle arbeiders en soldaten van Petrograd!

De contra-revolutie marcheert tegen Petrograd. De verrader van de revolutie en vijand van het volk, Kornilow,

leidt de troepen, die hij bedrogen heeft, tegen Petrograd. De hele bourgeoisie, geleid door de Kadetten-partij, die

onophoudelijk op de arbeiders en soldaten scheldt, begroet nu de verraders en zal hartelijk applaudiseren als

Kornilow de straten van Petrograd met het bloed van de arbeiders en de revolutionaire soldaten rood zal kleuren,

als hij de revolutie van de proletariërs, boeren en soldaten met de steun van onwetende en bedrogen mensen

neerslaat. Om het Kornilow gemakkelijker te maken het proletariaat neer te schieten verspreidde de bourgeoisie het

valse bericht dat in Petrograd een zegevierende arbeidersrevolte uitgebroken zou zijn. Nu zien jullie dat niet de

arbeiders, maar de bourgeoisie en de generaals met Kornilow aan het hoofd de rebellie aangesticht hebben. De

overwinning van Kornilow betekent de vernietiging van de vrijheid, verlies van de grond, triomf en

alleenheerschappij van de grondeigenaar over de boer, van de kapitalist over de arbeider, van de generaal over de

soldaat.

De Voorlopige Regering bezweek bij de eerste aanval van de contra-revolutie van Kornilow. Deze regering, aan

welke een deel van de democratische beweging steeds opnieuw het vertrouwen schonk en goedgelovig de

volledige macht liet - deze regering was niet in staat haar eerste en meest dringende taak te vervullen: de contra-

revolutie van de generaals en van de bourgeoisie in de kiem te treffen. De pogingen, met de bourgeoisie tot een

overeenkomst te komen verzwakten de democratische beweging, maakten de bourgeoisie hongerig en moedigden

haar aan openlijk tegen de revolutie, tegen het volk in opstand te komen."

1 Maak met behulp van bovenstaande bronnen (I, II) duidelijk hoe de positie van de Voorlopige Regering in

augustus 1917 was. Gebruik in je antwoord zinsneden uit beide bronnen.

2 Kornilow suggereerde in zijn oproep (I) dat er relaties bestonden tussen de Voorlopige Regering, de

bolsjewieken en de Duitsers. Welke kritiek kun je uitoefenen op Kornilows voorstelling van zaken met

betrekking tot de toenmalige positie van de bolsjewieken?

3 Waarop zal de suggestie van Kornilow (I) dat de bolsjewieken onder één hoedje met de Duitsers speelden

gebaseerd zijn geweest?

RUSSISCHE REVOLUTIE Oktoberrevolutie

Bolsjewieken

Kornilov-affaire

Verkiezingen november 1917

Rol van de boeren

TOETS

1490

BRON I

Trotski op het Al-Russische Congres van Sovjets, 7 november 1917.

"De opstand van de massa behoeft geen rechtvaardiging. Wat plaatsvindt is geen samenzwering, maar een opstand.

Wij vormden de revolutionaire wil van de arbeiders en soldaten van Petrograd. De massa verzamelde zich onder

onze banier, en onze opstand zegevierde. Maar wat bieden de andere socialisten ons? Onze overwinning uit handen

geven, overeenkomsten sluiten - met wie dan? Met die miserabele kliekjes die het congres hebben verlaten of met

diegenen die nog overgebleven zijn? Maar we zagen hoe sterk die groepen waren! Er is niemand in Rusland die

hen nog volgt. En als aan miljoenen arbeiders en boeren wordt gevraagd om op gelijke voet met hen te

onderhandelen, dan moeten we ze zeggen: uw rol is uitgespeeld, en u kunt gaan waar u behoort - naar de

vuilnisbelt van de geschiedenis!"

BRON II

Tekst van het besluit om de volksvertegenwoordiging te ontbinden, januari 1918.

"De volksvertegenwoordiging werd gekozen uit lijsten die opgesteld waren vóór de oktoberrevolutie. Op het

tijdstip dat het volk voor de socialisten-revolutionairen koos, was het niet in staat om te beslissen tussen de

rechtervleugel - aanhangers van de bourgeoisie - en de linkervleugel - aanhangers van het socialisme. Dit verklaart

waarom de volksvertegenwoordiging de oktoberrevolutie en het sovjetbestuur in de weg staat. Het zou de

doodsteek voor de arbeiders- en boerenrevolutie van oktober zijn om de sovjets de volledige macht te weigeren en

deze af te staan aan een parlement dat in handen is van de bourgeoisie. Met het oog op het voorgaande wordt

hierbij verordend: de volksvertegenwoordiging is ontbonden."

BRON III

Lenin over de ontbinding van de volksvertegenwoordiging.

"Alleen schurken en imbecielen kunnen denken dat het proletariaat eerst een stemmenmeerderheid moet winnen in

verkiezingen, gehouden onder het juk van de bourgeoisie en dan moet proberen de macht te winnen. Wij, aan de

andere kant, verklaren dat het proletariaat eerst de bourgeoisie ten val moet brengen en de staatsmacht moet

veroveren, en dan die staatsmacht, dat wil zeggen de dictatuur van het proletariaat, moet gebruiken als een

instrument van zijn klasse om de sympathie van de meerderheid van de zwoegers te winnen."

1 Uit de woorden van Trotski (I) blijken duidelijk de opvattingen van de bolsjewieken over het tijdstip

van de socialistische revolutie én over de verhouding van de bolsjewieken tot de massa. Leg nu beide

opvattingen uit; geef daarbij telkens een citaat uit bron I om je antwoord te illustreren.

2 Trotski (I) suggereert dat de massa van arbeiders en soldaten in november 1917 achter de bolsjewieken

stond. Welke 2 gebeurtenissen/omstandigheden uit diezelfde maand logenstraffen deze bewering van

Trotski? Leg je antwoord uit.

3 Leg uit dat vooral de Kornilov-affaire had bijgedragen tot het zelfbewuste optreden van de

bolsjewieken in de maanden voor de oktoberrevolutie.

4 De verkiezingen voor de volksvertegenwoordiging, waarover de bronnen II en III gaan, waren nog

door de Voorlopige Regering georganiseerd. Leg uit dat de bolsjewieken de Voorlopige Regering

zowel om haar beleid als om haar samenstelling afwezen.

5 Lenin (III) zegt van de verkiezingen dat deze "onder het juk van de bourgeoisie" zijn gehouden.

Waarom zouden de bolsjewieken deze verkiezingen dan toch door hebben laten gaan?

6 Leg uit dat de bolsjewieken zowel in bron II als in bron III toegeven de verkiezingen te hebben

verloren. Gebruik in je antwoord citaten uit beide bronnen.

7 Trotski (I) zegt van zijn tegenstanders: "uw rol is uitgespeeld, en u kunt gaan waar u behoort - naar de

vuilnisbelt van de geschiedenis". Waaruit blijkt (behalve uit de ontbinding van de

volksvertegenwoordiging) dat de bolsjewieken na de oktoberrevolutie ernst maakten met deze

uitspraak?

8 In bron II spreken de bolsjewieken van "de arbeiders- en boerenrevolutie van oktober". Leg nu uit dat

voor wat de boeren betreft de bolsjewieken enerzijds hen tegemoet kwamen, maar anderzijds hun steun

ook weer verspeelden.


Oktoberrevolutie

Steun Bolsjewieken

Burgeroorlog

TOETS

2099

BRON I

Veiligheidsdiensten stelden in de Eerste Wereldoorlog steeds rapporten op over de stemming in het Russische

leger. Hieronder staan rapportages uit de periode 2-13 oktober 1917. Defaitisme is de toestand waarin mensen

zich willen overgeven, zich bij de nederlaag neerleggen.

"12de leger. De kranten van de politieke partijen hebben niet langer invloed op de massa van de soldaten. Steeds

weer hoort men ernstige kritiek op de bevelen van de Voorlopige Regering. De 'sovjet' van het 95ste regiment heeft

Kerensky tot verrader verklaard (…) Op de bolsjewieken na geniet geen enkele beweging enige populariteit.

Degenen die gematigde kranten lezen worden beschouwd als 'bourgeoisie' en 'contra-revolutionairen' (…)

Westelijk front. Vanwege algemene oorlogsmoeheid, slechte voeding, wantrouwen jegens officieren etc. heeft zich

een sterke defaitistische onrust ontwikkeld, die vergezeld gaat van weigeringen om orders uit te voeren,

dreigementen jegens bevelhebbers en pogingen tot verbroedering met Duitsers. Overal hoort men stemmen die om

een onmiddellijke vrede roepen, omdat, zoals ze zeggen, niemand gedurende de winter in de loopgraven wil

blijven (…) Er is een diepgewortelde overtuiging onder de gewone soldaten dat verbroedering met de vijand een

zekere weg is om tot vrede te komen (…) Onlangs waren er ongeregeldheden bij het vervangingsdepot in Gomel.

Op 1 oktober vroegen meer dan 8.000 soldaten die naar het front overgebracht zouden worden, om in plaats

daarvan naar huis gestuurd te worden (…) Opgehitst door opruiers bestormden zij de wapenopslag, namen

ongeveer 1.500 winter-uniformen mee en vielen de assistent-commissaris en een lid van het front-comité aan.

Soortgelijke gebeurtenissen (…) hebben zich in Smolensk afgespeeld."

BRON II

Fragmenten uit een verklaring van het bolsjewistische Militaire Revolutionaire Comité van 25 oktober 1917, dat

in de dagen daarna onder meer aan legerbataljons werd voorgelezen.

"Wij hebben de regering van Kerensky afgezet, die zich keerde tegen de revolutie en het volk. De machtswisseling

(…) werd voltooid zonder bloedvergieten (…)

Met deze bekendmaking aan het leger aan het front roept het Revolutionaire Comité revolutionaire soldaten op om

het gedrag van hen die het bevel voeren scherp in de gaten te houden. Officieren die zich niet onmiddellijk en

openlijk aansluiten bij de voltooide revolutie moeten meteen als vijanden gearresteerd worden (…)

Het nationale revolutionaire leger moet militaire eenheden, van welke de gezindheid onduidelijk is, niet toestaan

om het front te verlaten met het doel naar Petrograd op te trekken. Er moet overredingskracht gebruikt worden,

maar waar dit niet lukt moet men iedere actie van dergelijke detachementen tegengaan met geweld dat geen

genade kent.

Dit bevel moet onmiddellijk voorgelezen worden aan alle militaire detachementen in alle legers. De tegenwerking

van dit bevel van de gewone soldaten door legerorganisaties staat gelijk aan een grote misdaad tegen de revolutie

en zal bestraft worden met alle strengheid van de revolutionaire wet.

Soldaten! Voor vrede, voor brood, voor land en voor de macht aan het volk!"

BRON III

In oktober 1918 verscheen onderstaand affiche ter gelegenheid

van de eerste verjaardag van de bolsjewistische revolutie.

Bovenaan het affiche staat (in rode letters): 'Proletariërs aller

landen, verenigt u!'

1 Leg uit waarom na de Februarirevolutie in Rusland een Voorlopige Regering werd gevormd.

2 Uit bron I blijkt dat de Voorlopige Regering begin oktober 1917 niet veel vertrouwen meer geniet. Geef

een toelichting bij deze bewering door

- eerst aan te geven welke oorzaak de bron noemt voor het wegvallen van dat vertrouwen en

- vervolgens te beredeneren of de bron op dit punt betrouwbaar is.

3 De verklaring van het Militaire Revolutionaire Comité (II) werd uitgegeven naar aanleiding van de

bolsjewistische Oktoberrevolutie. Leg uit dat uit de tekst van deze verklaring afgeleid kan worden dat de

bolsjewieken hun macht bepaald nog niet geconsolideerd hadden.

4 De bolsjewistische leiders hebben steeds beweerd dat de Oktoberrevolutie kon rekenen op de massale

steun van de gewone soldaten. Beredeneer of de bronnen I en II elk voor zich deze bewering

ondersteunen.

5 Leg met twee argumenten uit dat het affiche dat oproept tot de viering van de eerste verjaardag van de

Oktoberrevolutie (III) een valse voorstelling van zaken geeft van de situatie in 1918.


Oktoberrevolutie

Verkiezingen 1917

Standplaatsgebondenheid

TOETS

724

BRON I

Trotski op het Al-Russische Congres van Sovjets, 7 november 1917.

"De opstand van de massa behoeft geen rechtvaardiging. Wat

plaatsvindt is geen samenzwering, maar een opstand. Wij vormden

de revolutionaire wil van de arbeiders en soldaten van Petrograd.

De massa verzamelde zich onder onze banier, en onze opstand

zegevierde. Maar wat bieden de andere socialisten ons? Onze

overwinning uit handen geven, overeenkomsten sluiten - met wie

dan? Met die miserabele kliekjes die het congres hebben verlaten

of met diegenen die nog overgebleven zijn? Maar we zagen hoe

sterk die groepen waren! Er is niemand in Rusland die hen nog

volgt. En als aan miljoenen arbeiders en boeren wordt gevraagd om

op gelijke voet met hen te onderhandelen, dan moeten we ze

zeggen: uw rol is uitgespeeld, en u kunt gaan waar u behoort - naar

de vuilnisbelt van de geschiedenis!"

BRON II

Tekst van het besluit om de volksvertegenwoordiging te ontbinden,

januari 1918.

"De volksvertegenwoordiging werd gekozen uit lijsten die

opgesteld waren vóór de oktoberrevolutie. Op het tijdstip dat het

volk voor de socialisten-revolutionairen koos, was het niet in staat

om te beslissen tussen de rechtervleugel - aanhangers van de

bourgeoisie - en de linkervleugel - aanhangers van het socialisme.

Dit verklaart waarom de volksvertegenwoordiging de

oktoberrevolutie en het sovjetbestuur in de weg staat. Het zou de

doodsteek voor de arbeiders- en boerenrevolutie van oktober zijn

om de sovjets de volledige macht te weigeren en deze af te staan

aan een parlement dat in handen is van de bourgeoisie. Met het oog

op het voorgaande wordt hierbij verordend: de

volksvertegenwoordiging is ontbonden."

BRON III

Lenin over de ontbinding van de volksvertegenwoordiging.

"Alleen schurken en imbecielen kunnen denken dat het proletariaat

eerst een stemmenmeerderheid moet winnen in verkiezingen,

gehouden onder het juk van de bourgeoisie en dan moet proberen

de macht te winnen. Wij, aan de andere kant, verklaren dat het

proletariaat eerst de bourgeoisie ten val moet brengen en de

staatsmacht moet veroveren, en dan die staatsmacht, dat wil zeggen

de dictatuur van het proletariaat, moet gebruiken als een instrument

van zijn klasse om de sympathie van de meerderheid van de

zwoegers te winnen."

1 Uit de woorden van Trotski (I) blijkt

duidelijk de opvatting van de bolsje-

wieken over het tijdstip van de

socialistische revolutie. Leg deze

opvatting uit en geef daarbij een citaat uit

bron I om je antwoord te illustreren.

2 Leg met behulp van de woorden van

Trotski (I) uit hoe de bolsjewieken hun

verhouding tot de massa zagen.

3 De verkiezingen voor de

volksvertegenwoordiging, waarover de

bronnen II en III gaan, waren nog door de

Voorlopige Regering georganiseerd. Leg

uit dat de bolsjewieken de Voorlopige

Regering zowel om haar beleid als om

haar samenstelling afwezen.

4 Lenin (III) zegt van de verkiezingen dat

deze "onder het juk van de bourgeoisie"

zijn gehouden. Waarom zouden de

bolsjewieken deze verkiezingen dan toch

door hebben laten gaan?

5 In bron II spreken de bolsjewieken van

"de arbeiders- en boerenrevolutie van

oktober". Welke kritiek kun je op deze

voorstelling van zaken met betrekking tot

de gebeurtenissen rond de

Oktoberrevolutie leveren?

6 Waarom zal een bolsjewiek de kritiek op

diens voorstelling van zaken van de

Oktoberrevolutie (I) kunnen afdoen als

een uitvloeisel van standplaats-

gebondenheid? Denk er om dat in je

antwoord duidelijk wordt dat de

bolsjewieken de in vraag 5 geleverde

kritiek niet gedeeld zullen hebben!


Bolsjewistische machtsaanspraak


TOETS

2242

BRON I

In september 1918 zond Grigori Petrovski, de bolsjewistische minister van Binnenlandse Zaken, de volgende

mededeling aan de plaatselijke eenheden van de Tsjeka, de geheime politie van de bolsjewieken. Volodarski en

Uritski waren vooraanstaande bolsjewieken. De socialisten-revolutionairen hadden eerst de Russische Revolutie

gesteund, maar keerden zich vanaf 1918 steeds meer tegen het bewind van de bolsjewieken.

"De moord op Volodarski; de moord op Uritski; de poging tot moord en de verwonding van (…) Lenin; het

massale doodschieten van tienduizenden van onze kameraden in Finland, in Oekraïne en nu ook in het gebied

van de Don; en in Tsjechoslowakije de voortdurende ontdekking van samenzweringen in de achterhoede van ons

leger; de betrokkenheid van rechtse socialisten-revolutionairen en andere contrarevolutionaire schoften bij deze

samenzweringen, en tegelijkertijd het volledig verwaarloosbare aantal serieuze onderdrukkingen en

terechtstellingen van de Witte soldaten en de bourgeoisie door de sovjets (…)

Dit alles maakt duidelijk dat ondanks het voortdurende spreken over massale terreur tegen de socialisten-

revolutionairen, de Witte soldaten en de bourgeoisie, deze terreur helemaal niet bestaat. Er moet absoluut een

einde komen aan deze situatie. Er moet onmiddellijk een einde komen aan slapheid en mildheid.

Alle rechtse socialisten-revolutionairen die bij de plaatselijke sovjets bekend zijn, moeten onmiddellijk

gearresteerd worden. Uit het midden van de bourgeoisie en de officieren moet een aanzienlijk aantal gijzelaars

genomen worden. Bij de geringste poging tot verzet of bij de geringste activiteit onder de Witte soldaten moet

zonder aarzeling een groot aantal vijanden doodgeschoten worden (…)

Alle hierboven genoemde maatregelen moeten onmiddellijk uitgevoerd worden (…) De achterhoede van onze

legers moet eindelijk gezuiverd worden van alle activiteiten van Witte soldaten en van alle smerige

samenzweerders tegen de macht van de arbeidersklasse en van de allerarmste boeren. Geen enkele aarzeling,

geen enkele vorm van besluiteloosheid in de toepassing van massaterreur."

BRON II

In 1919 publiceerden

de bolsjewieken deze

poster met als tekst:

'Lang leve het uit 3

miljoen man

bestaande Rode

Leger!'.

1 Leg uit dat door het optreden van de Voorlopige Regering de bolsjewieken in november 1917 de kans

kregen door een staatsgreep de macht in handen te krijgen.

2 Met behulp van bron I kun je aantonen dat de bolsjewieken de macht over Rusland voor zich alleen wilden

hebben. Maak dat duidelijk.

3 De bolsjewieken zetten verschillende middelen in om de burgeroorlog van de Witten te winnen. Geef aan

welke middelen zij in de bronnen I en II toepasten. Leg beide antwoorden uit.

RUSSISCHE REVOLUTIE Voorlopige Regering/Sovjet

Rol Mensjewieken

Rol Bolsjewieken

Oktoberrevolutie

TOETS

721

BRON I

Verklaring van de Voorlopige Regering, maart 1917.

"Burgers!

Het Voorlopige Comité van Doemaleden heeft nu met behulp van de troepen en de bevolking van de hoofdstad een

dergelijk overwicht op de duistere machten van het oude regime verworven, dat het nu kan beginnen met een

hechte organisatie van de uitvoerende macht (...) Bij zijn tegenwoordige werkzaamheden zal het kabinet zich laten

leiden door de volgende beginselen:

1. Volledige en onmiddellijke amnestie voor alle politieke en godsdienstige gevallen, daarbij ingesloten

terroristische aanslagen, militaire opstanden, agrarische misdaden, enz.

2. Vrijheid van spreken, van de pers, van verenigingen, van vergaderingen en stakingen, en uitbreiding van de

politieke vrijheden tot personen, die in militaire dienst zijn, binnen de militair-technisch voorgeschreven

grenzen.

3. Afschaffing van alle schadelijke verschillen die voortvloeien uit het behoren tot bepaalde standen,

godsdienstige genootschappen en volksstammen.

4. Onmiddellijke voorbereidingen tot het bijeenroepen van een wetgevende vergadering, die de vorm van de

grondwet en van het bestuur zal moeten vaststellen, en op de basis van algemeen, gelijk, geheim en direct

kiesrecht zal tot stand komen.

5. Verkiezingen voor de lichamen van het plaatselijk zelfbestuur op de basis van algemeen, gelijk, geheim en

direct kiesrecht.

6. Samengaande met de handhaving van een strenge militaire discipline in de rangen en in de dienst: bevrijding

van de soldaten van alle beperkingen van de algemene rechten, waarin andere burgers zich mogen verheugen."

BRON II

Verklaring van het tweede Al-Russische Congres van Sovjets, 25-26 oktober 1917.

"AAN DE ARBEIDERS, SOLDATEN EN BOEREN!

Het Tweede Al-Russische Congres der sovjets van arbeiders- en soldatenafgevaardigden is geopend. Op dit

congres is de overgrote meerderheid van de sovjets vertegenwoordigd. Op dit congres is ook een reeks

afgevaardigden van de boerensovjets aanwezig. Steunend op de wil van de overgrote meerderheid van de

arbeiders, soldaten en boeren, steunend op de zegevierende opstand van de arbeiders en soldaten van Petrograd,

neemt het Congres de macht in handen.

De Voorlopige Regering is ten val gebracht. De meerderheid van de leden der Voorlopige Regering is reeds

gearresteerd. De sovjetmacht zal aan alle volken een onmiddellijke democratische vrede en een onmiddellijke

wapenstilstand aan alle fronten voorstellen. Zij zal zorgen voor de overgave aan de Landcomités van de grond van

de landheren, de domeinen en de kloosters zonder schadeloosstelling. Zij zal de rechten van de soldaat verdedigen

door de volledige democratisering van het leger te voltrekken. Zij zal de arbeiderscontrole op de productie instellen

en de tijdige bijeenroeping van de Grondwetgevende Vergadering waarborgen. Zij zal ervoor zorgen dat de stad

brood en het platteland de noodzakelijke gebruiksvoorwerpen ontvangt. Zij zal aan alle naties, die in Rusland

wonen, het werkelijke recht op zelfbeschikking waarborgen.

Het Congres besluit dat de gehele plaatselijke macht overgaat aan de sovjets van arbeiders-, soldaten- en

boerenafgevaardigden, die verplicht zijn een waarlijk revolutionaire orde te verzekeren."

1 Leg aan de hand van de tekst van bron I uit dat de Voorlopige Regering naar een burgerlijk-democratische

revolutie streefde.

2 Leg uit waarom de Voorlopige Regering een 'voorlopig' karakter had. Verwijs in je antwoord naar de tekst van

bron I.

3 Leg uit dat de mensjewieken om ideologische redenen de Voorlopige Regering steunden.

4 Leg uit dat de bolsjewieken om ideologische redenen de Voorlopige Regering bestreden.

5 De verklaring van het Congres van Sovjets (II) geeft de doeleinden van de nieuwe machthebbers aan. Leg uit

dat je aan deze doeleinden kunt zien dat de bolsjewieken inmiddels aan de macht gekomen waren.

6 Waarom wilde de Voorlopige Regering de doeleinden van het Congres van Sovjets (II) in de periode van

maart tot oktober 1917 juist niet nastreven?

7 Wat moet de eerste alinea van de verklaring van het Congres van Sovjets (II) suggereren? Verwijs in je

antwoord naar de tekst.

8 De verklaring van het Congres van Sovjets waarborgt "de tijdige bijeenroeping van de Grondwetgevende

Vergadering". Wat is er van deze belofte terecht gekomen? Leg je antwoord uit.


Mensjewieken/Bolsjewieken

Vrede met Duitsland

Kornilov-affaire

Grondwetgevende Vergadering

TOETS

725

BRON I

Brief van Lenin aan de leden van het Centraal Comité

van de bolsjewieken, 24 oktober 1917.

"Kameraden!

Ik schrijf deze regels op de avond van 24 oktober. De

situatie is uiterst kritiek. Het is zo duidelijk als de dag,

dat nu iedere vertraging van de opstand inderdaad de

dood betekent.

Met inspanning van alle krachten doe ik mijn best de

kameraden ervan te overtuigen dat alles aan een

zijden draad hangt, dat op de agenda vragen staan, die

niet door beraadslagingen, niet door congressen (...)

kunnen worden beslist, maar uitsluitend door het volk,

door de massa, door de strijd van de bewapende

menigte. De aanval van de bourgeoisie door de

mensen van Kornilov (...) toont aan, dat niet mag

worden gewacht. Men moet tot elke prijs vanavond,

vannacht de regering arresteren, nadat men de

officiersrekruten heeft ontwapend (nadat men hen

heeft verslagen, in het geval zij tegenstand zouden

bieden), enz.

Men mag niet wachten! Men kan alles verliezen! Niet

af te meten zou de misdaad van de proletariërs zijn,

als zij het ogenblik voorbij lieten gaan, ofschoon zij

weten, dat de redding van de revolutie, het vredes-

aanbod, de redding van Petrograd, de redding van de

honger, de overgave van de grond aan de boeren van

hen afhangt.

De regering wankelt. Men moet haar de genadeslag

geven, koste, wat het kost! Vertraging van de actie

betekent de dood."

BRON II

Besluit van het Tweede Al-Russische Congres van

Sovjets, 26 oktober 1917.

"Tot aan de bijeenkomst van de Grondwetgevende

Vergadering wordt er een voorlopige arbeiders- en

boerenregering gevormd, die de naam zal krijgen

'Raad van Volkscommissarissen'.

De controle op de werkzaamheden van de

Volkscommissarissen en het recht om hen te

vervangen zal berusten bij het Al-Russische Congres

van Sovjets van arbeiders-, boeren- en soldaten-

afgevaardigden en zijn Centraal Comité."

1 In zijn brief (I) spoorde Lenin de bolsjewieken aan in

actie te komen voor "de redding van de revolutie".

Waarom was in de bolsjewistische visie de revolutie

op dat moment nog niet voltooid?

2 Leg uit dat de mensjewieken een meer orthodox-

marxistische visie op de revolutionaire gebeurtenissen

in het Rusland van 1917 hadden.

3 Lenin stelde (I) dat "het vredesaanbod" en "de

overgave van de grond aan de boeren" van het

optreden van het proletariaat afhankelijk waren

geworden. Leg uit waarom de Voorlopige Regering

beide bovengenoemde punten niet had willen

uitvoeren.

4 Welke tactische reden had Lenin om op te komen

voor de vrede en de verdeling van de grond (I)?

5 Lenin wees in zijn brief (I) op "de aanval van de

bourgeoisie door de mensen van Kornilov". Waarom

is deze omschrijving van de zogenaamde Kornilov-

affaire voor discussie vatbaar?

6 In welk opzicht was de 'Kornilov-affaire' gunstig

geweest voor de positie van de bolsjewieken? Leg je

antwoord uit.

7 Leg aan de hand van bron II precies uit dat de macht

op 26 oktober 1917 inderdaad in handen van de

bolsjewieken was gekomen.

8 Bron II spreekt over "de bijeenkomst van de

Grondwetgevende Vergadering". Welke conclusie

kun je uit de uitslag van de verkiezingen voor deze

Grondwetgevende Vergadering trekken met

betrekking tot de bolsjewistische machtsaanspraken,

zoals die uit de bronnen I en II blijken? Leg je

antwoord uit.

9 Waarom heeft de Grondwetgevende Vergadering

nauwelijks meer een rol kunnen spelen?


Sovjet

Oktoberrevolutie

Verkiezingen november 1917

TOETS

720

BRON I

Uit een brief van een familielid van een grootgrondbezitter, 19 mei 1917.

"Tot dan toe was alles kalm (...) Wij bezitten ongeveer drieduizend deciatines en stellen bijna honderd

landarbeiders tewerk. Sedert enkele weken is de toestand veranderd. Uit de brieven van onze intendant blijkt dat de

boeren een deel van onze grond hebben aangeslagen. Zij lieten ons 45 deciatines en bewerken zelf de rest. Zij

gebruiken onze velden en weilanden voor hun vee. Enige tijd later heeft het 'dorpscomité' ons verboden om vee te

verkopen. Het dient dus tot niets het voedsel te geven, maar voor de goede werking van ons eigendom moeten we

die beesten verkopen. Tenslotte heeft men ons, in overleg met het 'volostcomité' onze krijgsgevangenen ontnomen

en ook de dagloners die voor ons werkten. Zo blijft het domein in een hopeloze toestand achter. Alle aanmaningen

en palavers van onze intendant hebben niets kunnen bereiken. Het humeur van deze boeren blijft even agressief."

BRON II

Proclamatie van de bolsjewieken, 25 oktober (7 november) 1917.

"AAN DE BURGERS VAN RUSLAND!

De Voorlopige Regering is afgezet. De staatsmacht is in handen overgegaan van het orgaan van de Petrogradse

sovjet van arbeiders- en soldatenafgevaardigden: het Militair Revolutionair Comité, dat aan het hoofd staat van het

Petrogradse proletariaat en garnizoen.

Het doel, waarvoor het volk vocht, is: het onmiddellijk voorstellen van een democratische vrede, afschaffing van

de eigendomsrechten der landheren op de grond, arbeiderscontrole over de produktie, vorming van een

sovjetregering.

Lang leve de revolutie van arbeiders, soldaten en boeren!

Het Militair Revolutionair Comité

De Petrogradse sovjet van arbeiders- en soldatenafgevaardigden."

BRON III

Uitslag van de verkiezingen voor de grondwetgevende vergadering, november 1917.

stemmen zetels

sociaal-revolutionairen 20.900.000 308

bolsjewieken 9.024.000 161

mensjewieken/sociaal-democraten 1.700.000 10

constitutionele democraten 1.860.000 15

gematigde conservatieven 2.750.000 10

1 Leg uit dat bron I het werkelijke gezag van de Voorlopige Regering na de Februari-Revolutie treffend

illustreert.

2 Welke rol heeft de sovjet van Petrograd gespeeld in de verhouding tussen de Voorlopige Regering en het

Russische volk? Licht je antwoord toe.

3 Waardoor konden de bolsjewieken in het najaar van 1917 gemakkelijk de macht grijpen?

4 Toon aan dat de bolsjewistische proclamatie (II) in vergelijking met bron I voor een deel achterhaald

genoemd kan worden, en in vergelijking met bron III voorbarig. Verwijs in je antwoord naar de

tekst/cijfers van de bronnen.

RUSSISCHE REVOLUTIE Vrede van Brest-Litovsk

Wereldrevolutie

TOETS

1492

BRON I

De Nederlandse krant 'De Telegraaf' over de

vredesonderhandelingen tussen Duitsland en Rusland in

Brest-Litovsk, 1918.

"Trotsky is een gemene landverrader, wat nog eens

duidelijk wordt geïllustreerd door zijn manoeuvre op 10

februari, waardoor hij zijn land met handen en voeten aan

de Duitsers overlevert, die er ongetwijfeld gebruik van

zullen maken door zoveel Russisch grondgebied te

annexeren als ze maar willen. Een andere conclusie is uit

dit ontstellende bericht niet te trekken en van al de

tegenstand, die Trotsky op de Vredesconferentie aan de

Centralen heeft geboden kan men zeggen, dat het een

criminele comedie was, die van tevoren mede door de

regisseur te Berlijn in scène was gezet. De jongste

onthullingen van de 'Petit Parisien' over de miljoenen, die

aan Lenin en Trotsky door Duitsland werden verstrekt,

laten daarover trouwens nog nauwelijks enige twijfel toe."

BRON II

Russisch affiche. Het onderschrift luidt:

'Kam(eraad) Lenin houdt grote schoonmaak'.

1 Geef 2 motieven die de bolsjewistische regering er eind 1917 toe brachten een wapenstilstand met de

Centralen te sluiten.

2 Waarom was het ook voor Duitsland van groot belang een wapenstilstand te sluiten?

3 Omdat de vredesonderhandelingen niet tot resultaat leidden, kwam Trotski op 28 januari (10 februari)

1918 met zijn 'oorlog noch vrede'-verklaring: de bolsjewistische regering beschouwde de staat van oorlog

met de Centralen als beëindigd. Leg uit waarom deze handelwijze 'De Telegraaf' (I) er toe bracht Trotski

"een gemene landverrader" te noemen.

4 Welke gebeurtenis uit het voorjaar van 1917 zou ook kunnen leiden tot de conclusie dat de bolsjewieken

en de Duitsers onder één hoedje speelden? Leg je antwoord uit.

5 Leg uit dat Lenin er onder andere door zijn gedachten over de mogelijkheden van een wereldrevolutie toe

kwam de Vrede van Brest-Litowsk te aanvaarden.

6 Leg uit dat het affiche (II) Lenins streven naar een wereldrevolutie tot uitdrukking brengt.

RUSSISCHE REVOLUTIE Bolsjewieken

Vrede van Brest-Litovsk

Burgeroorlog

TOETS

1491

BRON

Gedeelte uit een geheime resolutie, aangenomen op het zevende congres van de Bolsjewistische Partij, maart

1918.

"Het congres erkent dat het noodzakelijk is het meest verpletterende en smadelijke vredesverdrag dat met

Duitsland gesloten werd, te ratificeren, omdat ons leger niet langer strijdvaardig is, aangezien de omstandigheden

in de gedemoraliseerde fronteenheden buitengewoon ongezond zijn en de noodzaak bestaat iedere, zelfs de

geringste mogelijkheid om tot een adempauze te komen te benutten, alvorens het imperialisme zijn aanval op de

Socialistische Sovjetrepubliek onderneemt.

Als het tijdperk van de socialistische revolutie begint, moeten in de huidige periode talrijke aanvallen van

imperialistische staten op Sovjet-Rusland als historisch onvermijdelijk beschouwd worden. De historische

onvermijdelijkheid van zulke aanvallen kan met het oog op de huidige buitengewone toespitsing van alle tussen

staten, klassen en nationaliteiten heersende betrekkingen op ieder moment, ja zelfs binnen enkele dagen leiden tot

nieuwe imperialistische aanvalsoorlogen tegen de socialistische beweging in het algemeen en tegen de Russische

Republiek in het bijzonder."

1 In bovenstaande resolutie besloten de bolsjewieken de Vrede van Brest-Litowsk te ratificeren. Waarom

was deze vrede voor Rusland zo 'verpletterend' en 'smadelijk'?

2 Met welk argument aanvaardden de bolsjewieken ondanks hun bezwaren de Vrede van Brest-Litowsk?

Neem in je antwoord een relevante zinsnede uit de resolutie op.

3 De resolutie maakte duidelijk dat Lenin voorzag dat er strijd geleverd zou moeten worden om de

bolsjewistische revolutie in Rusland te beschermen. In welk opzicht bleek Lenin in de jaren 1918-1920

inderdaad gelijk te krijgen en in welk opzicht niet? Verklaar in beide gevallen je antwoord door naar de

feitelijke gebeurtenissen te verwijzen.

RUSSISCHE REVOLUTIE Vrede van Brest-Litovsk

Wereldrevolutie

TOETS

1493

BRON

Uit een artikel van Lenin, 20 januari 1918.

"De Duitse revolutie zal er op geen enkele wijze onder te lijden hebben als wij een afzonderlijke vrede sluiten. Het is

waarschijnlijk dat de overwinning van het chauvinisme de revolutie tijdelijk zal afzwakken, maar de positie van

Duitsland zal erg kritiek blijven. De oorlog met Engeland en de Verenigde Staten zal nog lange tijd doorgaan; het

agressieve imperialisme van beide groepen is eindelijk volledig ontmaskerd. Onder dergelijke omstandigheden zal een

socialistische sovjetrepubliek in Rusland een voorbeeld zijn voor alle andere volkeren en uitstekend materiaal voor

propagandadoeleinden. Aan de ene kant staat dan het bourgeoissysteem, dat in een strijd is gewikkeld tussen twee

coalities van erkende plunderaars, en aan de andere kant een socialistische sovjetrepubliek, die in vrede leeft."

1 Hoe beoordeelde Lenin op korte termijn de kansen op een socialistische revolutie in Duitsland, als Rusland

vrede zou sluiten? Leg de argumentatie van Lenin uit.

2 Hoe beoordeelde Lenin op lange termijn de kansen op een socialistische revolutie in Duitsland, als Rusland

vrede zou sluiten? Leg ook hier de argumentatie van Lenin uit.

3 In bovenstaand fragment noemde Lenin niet al zijn motieven om naar vrede met Duitsland te streven. Noem

nog twee motieven.

4 Lenin heeft zeer veel moeite moeten doen om de Vrede van Brest-Litowsk door de bolsjewieken te laten

accepteren. Waarom zullen de radicale bolsjewieken zich principieel tegen de vrede met Duitsland verzet

hebben (en dus de oorlog hebben willen voortzetten)?

5 Leg uit dat Lenin met zijn standpunt (zoals in de bron verwoord) liet zien meer oog voor de werkelijke

omstandigheden te hebben.

RUSSISCHE REVOLUTIE Burgeroorlog

Propaganda

Communistische ideologie

TOETS

1495

BRON I

In 1919 verscheen in Moskou dit affiche over de Witte

generaal Koltsjak. Linksonder staat een 'koelak' (een boer

met veel grond), rechtsonder een rijke burger. Op de vlag

staat: 'Elke tiende arbeider en boer doodschieten'.

BRON II

In 1920 verschenen affiche. De tekst luidt: 'De

Entente achter het vredesmasker.' Met de

Entente wordt het Geallieerde bondgenootschap

in de Eerste Wereldoorlog bedoeld.

1 Beide affiches (I, II) vormen propagandamateriaal van de Roden in de burgeroorlog tegen de Witten. Leg uit

dat je in elk affiche facetten van de communistische ideologie kunt herkennen; verwijs in je antwoord steeds

naar de betreffende bron.

2 Noem twee argumenten voor de stelling dat de Bolsjewieken niet alleen met propaganda de bevolking van

Rusland voor zich probeerden te winnen.

http://digitalgallery.nypl.org/nypldigital/dgkeysearchdetail.cfm?trg=1&strucID=487382&imageID=1216218&total=213&num=200&word=col_id:195&s=1&notword=&d=&c=&f=&k=0&lWord=&lField=&sScope=images&sLevel=&sLabel=Posters%20of%20the%20Russian%20Civil%20War,%201918-1922&sort=&imgs=20&pos=203&e=r

RUSSISCHE REVOLUTIE Bolsjewieken tegen de kerk


TOETS

2290

BRON I

Op 28 april 1918 vaardigde Dmitrii Komogortsev, voorzitter van de 'Buitengewone Onderzoekscommissie' in het

district Nerchinsk, het volgende decreet uit. Nerchinsk ligt in Siberië en grenst aan China.

"Op 28 april 1918 heeft een buitengewone onderzoekscommissie, verbonden aan het district Nerchinsk van het

Sovjetministerie voor de strijd tegen de contrarevolutie en speculatie, nauwgezette getuigenissen ontvangen dat

Jacov Znamenskii, priester van de kerk van Nerchinsk, het zich vandaag, 28 april, tijdens een kerkdienst (op

Palmzondag), veroorloofde om te preken over: de vervolging van de kerk door de Bolsjewistische staat en dat haar

mensen alle goud en schalen hadden verwijderd en dat ze nu niets hadden voor alle burgers om hun communie van

te nemen, daarnaast zei hij dat ze de lijsten van de iconen weggenomen hadden en verklaarde hij dat u, burgers

van het Orthodoxe geloof, het geloof in Christus moesten verdedigen.

De commissie is in deze zaak van mening dat de openlijk contrarevolutionaire toespraak van Znamenskii

verbonden is met de gebeurtenissen veroorzaakt door de toespraak van de avonturier Semenov en het

internationale kapitaal, en heeft bevolen: om de priester Jakov Znamenskii in verzekerde bewaring te stellen in de

gevangenis van Nerchinsk gedurende de gehele periode van de revolutie, waarbij hem het recht wordt verleend

zijn zaak aanhangig te maken bij de sovjet."

BRON II

Dit affiche verscheen in 1918 in Rusland. Op de gebouwen links staat: 'Slavernij', 'Geweld' en 'Hongerdood'; de

figuur linksboven is bewust met een joods uiterlijk getekend. Op het rechtergedeelte zijn de woorden 'Orde',

'Recht' en 'Werk' te lezen.

1 De bolsjewieken maakten na de Oktoberrevolutie in 1917 duidelijk dat zij streefden naar een

revolutionaire breuk met het tsaristische Rusland. Leg uit

- dat je enerzijds het decreet Dmitrii Komogortsev (I) vanuit dit streven kunt verklaren,

- maar dat je anderzijds dit decreet ook moet begrijpen vanuit de context van die tijd (april

1918).

2 Leg uit dat bij een historisch onderzoek naar de situatie in Rusland in 1918 het decreet van

Dmitrii Komogortsev (I) in een ander daglicht komt te staan als je dit naast het affiche (II) legt.



Propaganda

NEP

Alfabetisering

TOETS

1921

BRON I

Op 3 november 1920 schreef de vooraanstaande Bulgaarse communist Georgi Dimitrov het volgende in het blad

'Rabotnicheski Vestnik' naar aanleiding van de derde verjaardag van de Russische Revolutie. Met de Entente

bedoelt Dimitrov hier in de eerste plaats Frankrijk, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Koltsjak, Joedenitsj

en Denikin waren bevelhebbers van Witte legers.

"Op 7 november 1917 wierpen de Russische arbeiders en boeren, geleid door de Bolsjewistische Partij, de

burgerlijke coalitieregering omver die na de Februari-Revolutie was gevormd en droegen zij de macht over het

uitgestrekte en talloze miljoenen inwoners tellende Rusland over aan de Sovjet van Arbeiders en Boeren.

Dit was de eerste overwinning van het internationale revolutionaire proletariaat over het kapitalisme en het

imperialisme, het begin van de wereldrevolutie.

Dit grootse wapenfeit van het Russische proletariaat werd door de vijanden van de Revolutie zowel in Rusland als

in alle andere landen beantwoord met luidruchtige voorspellingen die er op neerkwamen dat de macht van de

Sovjets niet langer dan een paar weken zou kunnen duren, dat zij wel in elkaar moest storten, hoofdzakelijk

omdat de eenvoudige arbeiders en boeren niet in staat zouden zijn het hoofd te bieden aan de buitengewoon

ingewikkelde economische en bestuurlijke problemen in een zo uitgestrekt land als Rusland.

Spoedig echter bereidden de wereld-imperialisten en hun handlangers – van de uiterst conservatieven tot de meest

linkse socialistische verraders – hen een geweldige teleurstelling. Ondanks de enorme binnenlandse en

buitenlandse obstakels werd de heerschappij van de Sovjets (…) iedere dag sterker, door stoutmoedig radicale

veranderingen door te voeren en voort te gaan met de opbouw van een Communistisch systeem in het land.

Daarop gingen de imperialisten van de Entente er toe over militair in te grijpen tegen het vrije en zichzelf

besturende Russische volk door de contra-revolutionaire legers van Koltsjak, Joedenitsj en Denikin te financieren

en een economische blokkade van Sovjet-Rusland te organiseren."

BRON II

Affiche van de Roden tijdens de burgeroorlog tegen de Witten (1918-1920). De tekst luidt: 'Op

zijn terugtocht steekt het Witte Leger de tarwe in brand'.

BRON III

In 1920 werd dit affiche, gemaakt door Aleksej Radakow, in Rusland verspreid. Onder de

bovenste afbeelding staat: 'Analfabeten', onder het onderste 'Alfabeten'.

1 Leg uit dat Dimitrov in zijn artikel (I) de Russische Revolutie en de daarop volgende burgeroorlog

eenzijdig vanuit communistisch perspectief bekijkt, door

a eerst duidelijk te maken dat hij de Oktober-Revolutie ziet als een vorm van klassenstrijd;

b vervolgens aan te tonen dat hij de verhouding tussen de Communistische (Bolsjewistische)

Partij en het Russische volk in de tijd van de burgeroorlog onjuist weergeeft en

c ten slotte te beredeneren dat de bewering van Dimitrov dat het kapitalisme is overwonnen

vanuit propagandistisch oogpunt begrijpelijk is, maar vanuit het perspectief van de

economische ontwikkeling van de Sovjetunie in de jaren '20 nogal voorbarig.

2 In de door de Roden beheerste gebieden brak tijdens de burgeroorlog als gevolg van bolsjewistische

maatregelen een massale hongersnood uit. Maak vanuit de kennis van dit gegeven duidelijk wat het

propagandistische doel van affiche II was. Beschrijf in je antwoord het affiche.

3 Het affiche van Aleksej Radakow (III) kun je beschouwen als propaganda voor een van de aspecten

van de politiek van de communistische machthebbers in de jaren '20. Leg uit dat het affiche de

doelstellingen van dit aspect eenzijdig weergeeft. Je antwoord moet dus uit twee delen bestaan.

http://www.1000dokumente.de/index.html?l=de&c=dokument_ru&dokument=0003_ana&object=facsimile&pimage=1&v=100&nav=

Comrade Workers! (1917-21) If you don't want the old yoke back, join the ranks of the communists.


Propaganda

TOETS

1494

BRON I

In 1919 verschenen affiche, het onderschrift luidt: 'Alle mensen zijn

broeders – ik heb lief wat ik van jullie afpak'.

BRON II

In de periode 1917-1921 verschenen affiche. Het

opschrift luidt: 'Kameraden arbeiders', het

onderschrift: 'Als jullie het oude juk niet terug

willen, sluit je dan aan bij de communisten'.

1 Noem twee omstandigheden die er na de

machtsovername door de bolsjewieken toe leidden

dat in Rusland een burgeroorlog uitbrak.

2 Beide affiches (I, II) zijn niet alleen in de tijd van

de burgeroorlog verschenen, maar waren daar ook

duidelijk mee verbonden. Leg dat van beide

afzonderlijk uit.



Optreden Trotski

Onrust onder arbeiders

Propaganda

TOETS

2090

BRON I

Op 31 oktober 1920 schreef het hoofd van het Rode Leger, Leon Trotski, een brief aan alle officieren van het

Rode Leger. Hieronder staat het begin van deze brief.

"De communistische samenleving betekent gelijke of ten minste gelijkwaardige bestaansvoorwaarden voor alle

leden van de maatschappij, ongeacht het werk dat zij doen of het verschil in hun capaciteiten. Wij zullen dichter

bij dit doel komen zodra onze maatschappij rijker wordt en zodra, tegelijkertijd, de grofste en onrechtvaardigste

overblijfselen van de oude orde zijn verwijderd. Wij leven nu in een periode van overgang. Oude gewoontes en

praktijken hebben nog steeds mensen in hun greep. Bovendien zijn de materiële goederen, nodig om te leven,

volstrekt onvoldoende voorradig. Wij zijn gedwongen om, wat betreft de verdeling van zowel middelen als

werkkrachten, een systeem van voorrang toe te passen, dat wil zeggen om werkkrachten en materialen eerst en

vooral te garanderen aan de meest belangrijke onderdelen van het werkgebied van de staat. Dit is de reden voor

de bevoorrechte situatie die zonder twijfel in Sovjet-Rusland genoten wordt door onze militaire organisatie. De

leuze 'Alles voor het front' betekent en blijft betekenen de verzwakking van plaatselijke sovjet-, partijen

vakbondsinstellingen, de verzwakking van het onderwijs, de verzwakking van de voedselvoorziening aan de

arbeiders, zowel mannen als vrouwen – om aan de legers van de Sovjet Republiek alles te garanderen wat zij

nodig hebben. Op deze manier is het voorgekomen dat de plaatsing op een rantsoenlijst van het Rode Leger voor

een arbeider betekent dat hij een soort ideaal heeft bereikt dat buiten het bereik van de meeste mensen ligt. "

BRON II

De arbeiders van metallurgische fabriek Motovilikha in Perm stelden in december 1918 unaniem een aantal

eisen op, gericht aan de leiders van de Communistische Partij. Een aantal van deze eisen volgt hieronder.

"1 Wij, de hongerige arbeiders, eisen een verhoging van ons broodrantsoen, en niet het soort dat zelfs varkens

niet zouden willen eten, maar brood gemaakt van meel (…) evenals alle andere soorten voedsel, zoals vlees,

granen, aardappelen en ander voedsel. Vanaf 6 december eisen wij een verhoging van de voedselrantsoenen, en

als ze niet verhoogd gaan worden, zullen wij gedwongen zijn om te stoppen met werken.

2 Wij eisen dat leren jassen en petten onmiddellijk van partijfunctionarissen worden afgenomen en gebruikt

worden om er schoenen van te maken.

3 Wij eisen de zo spoedig mogelijke verwerving van vilten laarzen en warme kleren en hun verdeling onder

burgers (…)

5 Wij eisen dat het dreigen met pistolen tegen arbeiders tijdens vergaderingen wordt afgeschaft en dat arrestaties

ook afgeschaft worden en dat er vrijheid van spreken en van vergaderen is, zodat de werkelijke macht bij de

sovjets van afgevaardigden van boeren en arbeiders ligt en niet bij de leden van de geheime politie (…)

12 Wij eisen dat er een einde aan komt dat partijfunctionarissen ritjes op paarden en ook in auto’s maken.

13 Wij eisen de afschaffing van de doodstraf zonder proces en onderzoek. Er moet gerechtigheid zijn."

BRON III

In april 1920 verscheen deze poster in Sovjet-Rusland, met als titel: 'De Rode Ploeger'. Het onderschrift luidt:

'Door de woeste grond met overal de puinhopen van het kwaadaardige adellijke grootgrondbezit en het

kapitaal zullen wij onze ploeg drijven en de goede oogst van het geluk voor het hele werkende volk inzamelen.'

1 Ontleen aan de brief van Trotski (I) twee aanwijzingen dat in het najaar van 1920 de bolsjewieken hun

macht nog steeds niet overal in Rusland gevestigd hadden.

2 Beredeneer vanuit bron II met zowel een economisch als een politiek argument dat de arbeiders van de

Motovilikha-fabriek een jaar eerder de bolsjewistische revolutie nog enthousiast hadden gesteund.

3 Beredeneer vanuit bron II of de arbeiders van de Motovilikha-fabriek achter de boodschap van de

poster (III) stonden.

4 Je zou de stelling kunnen verdedigen dat Trotski als hoofd van het Rode Leger eisen als die van de

arbeiders van de Motovilikha-fabriek gebruikte om van zijn officieren een geweldige inzet en

offerbereidheid in de strijd te verlangen. Leg uit hoe Trotski voor dit doel de bronnen I en II met elkaar

kon verbinden.


Voorlopige Regering/Sovjet

Grondwetgevende Vergadering


Vrede van Brest-Litovsk

TOETS

722

BRON

Drie fragmenten uit Lenins Strijdschrift 'Kunnen de bolsjewisten de staatsmacht uitoefenen?', 1917.

a "Na de revolutie van 1905 werd Rusland door 130.000 grondbezitters geregeerd. Zouden de 240.000 leden van

de bolsjewistische partij Rusland niet kunnen regeren in het belang van de armen en tegen de rijken?"

b "De staat, lieve mensen, is een klassenbegrip. De staat is een orgaan of een machine, waarvan de ene klasse

gebruik maakt tegen de andere. Zolang zij een apparaat is van het burgerlijk gezag over het proletariaat, is er

slechts één proletarisch parool: vernietig deze staat. En als de staat proletarisch zal zijn, wanneer zij een apparaat

van het proletarisch gezag over de bourgeoisie zal zijn, dan zullen wij opkomen voor een geheel onbeperkt en

centraal gezag. Een werkelijk diep ingrijpende volksrevolutie is het ongehoord pijnlijke doodsproces van een oude

en het geboorteproces van een nieuwe maatschappelijke orde, een nieuwe levenswijze voor talloze miljoenen

mensen. De revolutie is de scherpste, heftigste en wanhopigste klassen- en burgeroorlog. Er bestaat in de

geschiedenis geen grote revolutie, die zonder burgeroorlog de overwinning kon behalen."

c "En als de laatste ongeletterde arbeider, iedere werkloze, iedere keukenmeid, iedere verarmde boer met eigen

ogen - en niet uit de krant - meemaakt, dat de proletarische macht niet kruipt voor de rijken, maar de armen helpt,

dat zij niet voor revolutionaire maatregelen terugschrikt, maar de leeglopers de overvloed ontneemt en deze aan de

hongerigen geeft, dat zij de daklozen huisvest in de huizen van de rijken, dat zij de rijken dwingt te betalen voor

melk, maar aan hen geen druppel verkoopt voordat de kinderen van de armen zijn verzorgd, dat de grond overgaat

in de handen van de werkenden en de fabrieken en de banken worden gesteld onder toezicht van de arbeiders, dat

de miljonairs, die hun rijkdommen verstoppen, onmiddellijke en zware straffen hebben te verwachten - als alle

armen dat zien en meebeleven, dan zal geen macht van kapitalisten en koelakken, geen macht van het

internationale grootkapitaal dat miljarden heeft gestolen, de volksrevolutie kunnen overwinnen. Integendeel, zij zal

de gehele wereld veroveren, omdat zij de socialistische opstand in alle landen voorbereidt."

1 Leg uit dat in fragment a twee typisch leninistische gedachten terug te vinden zijn.

2 Ontleen aan fragment b welke houding volgens Lenin tegenover de staat ingenomen moest worden.

Verwijs in je antwoord naar de tekst.

3 Hoe zal Lenin (gelet op de door hem bepleite houding tegenover de staat) gedacht hebben over de

houding die de Sovjet van Petrograd tegenover de Voorlopige Regering innam? Leg je antwoord uit.

4 Lenin zal de Voorlopige Regering ongetwijfeld beschouwd hebben als een vorm van "burgerlijk gezag"

(b), dat zich ten doel stelt de belangen van de bezittende klasse tegenover het proletariaat te beschermen.

Ga na of deze visie van Lenin juist is als je in ogenschouw neemt:

a hoe de Voorlopige Regering tegenover het verdelen van het grootgrondbezit stond;

b hoe de Voorlopige Regering tegenover het sluiten van een wapenstilstand met Duitsland stond.

Leg steeds je antwoord uit.

5 Lenin stelt in fragment b dat elke revolutie met een heftige klassen- en burgeroorlog gepaard gaat. Welke

2 gebeurtenissen in de zomer van 1917 zullen voor Lenin een ondersteuning van deze stelling gevormd

hebben? Leg je antwoord uit.

6 In november 1917 werden in Rusland verkiezingen voor een Grondwetgevende Vergadering gehouden.

Welke betekenis moet je aan deze verkiezingen geven in het licht van de bolsjewistische machtsovername in

oktober?

7 Hoe zal Lenin het besluit om de Grondwetgevende Vergadering niet langer bijeen te laten komen verdedigd

hebben? Gebruik de bron (b/c) voor je antwoord.

8 Na de bolsjewistische machtsovername brak de burgeroorlog tussen de Roden en de Witten uit. Leg met 2

voorbeelden uit dat de bolsjewistische regering in deze jaren van burgeroorlog inderdaad heeft laten zien

"dat zij niet voor revolutionaire maatregelen terugschrikt" (c).

9 Lenin (b) zag de burgeroorlog als een oorlog tussen de bezittende en de proletarische klasse. Toon aan dat

de burgeroorlog tussen Roden en Witten een gecompliceerder karakter had dan de zwart-wit-voorstelling

van Lenin suggereert.

10 Leg aan de hand van de bron uit waarom je kunt stellen dat Lenin de Geallieerde interventie in de

burgeroorlog in zekere zin zelf heeft uitgelokt.

11 Geef een argument voor en een argument tegen de stelling dat de Vrede van Brest-Litowsk de positie van de

Roden in de burgeroorlog heeft versterkt.

RUSSISCHE REVOLUTIE Bolsjewieken t.o. Westen

Volkenbond

TOETS

1496

BRON I

Affiche uit 1919, getiteld: 'Volkenbond'. Op de vlag staat: 'Kapitalisten aller

landen verenigt u!'.

1 Welke visie hadden de Bolsjewieken op de Volkenbond, gelet op bovenstaand affiche? Leg je antwoord uit.

2 Maak duidelijk dat de visie van de Bolsjewistische leiders van Rusland op de Volkenbond zowel bepaals

werd door hun ideologie als door de politiek van de Volkenbond.

3 Op het affiche zijn Frankrijk, de Verenigde Staten en Groot-Brittannië afgebeeld. Met betrekking tot één

van deze drie landen kun je wat dat betreft vraagtekens plaatsen. Welk land was dat? Let er op dat je beide

kanten van deze zaak belicht.



Propaganda

Positie arbeiders

Kunst

TOETS

1913

BRON I

Propaganda-poster uit 1920. De tekst luidt: 'Wrangel is nog in leven. Maak hem zonder genade af'. Wrangel was

een van de opperbevelhebbers van de legers van de Witten. Rechts van hem zijn andere Witte generaals

afgebeeld.

BRON II

Propaganda-poster uit 1920. De tekst luidt: 'Kennis zal de ketenen van de slavernij verbreken'.

1 Noem twee oorzaken van de overwinning van de Roden (communisten) op de Witten in de

burgeroorlog, die na de machtsovername door de bolsjewieken in november 1917 uitbrak.

2 Met welke twee argumenten probeert poster I de Rode soldaten op te roepen de strijd tegen de Witten

voort te zetten?

3 Poster II is er op gericht de fabrieksarbeiders in de Sovjetunie te winnen voor de politiek van de

communistische regering. Bespreek deze bewering door

a eerst duidelijk te maken dat je op de poster kunt zien dat deze speciaal op fabrieksarbeiders

gericht is;

b vervolgens te beredeneren dat communisten het vroegere kapitalisme als een vorm van

slavernij voor de arbeiders zagen en

c ten slotte na te gaan of het communisme van Lenin en Stalin de arbeiders wel bevrijd heeft van

de 'ketenen van de slavernij'.

4 Poster II maakte deel uit van de alfabetiseringscampagne van de communistische regering. Geef twee

redenen waarom de communistische machthebbers het belangrijk vonden dat steeds meer mensen

konden lezen en schrijven.

5 In de jaren '20 kregen kunstenaars van de communistische machthebbers meer vrijheid, bijvoorbeeld in

het ontwerpen van affiches. Kies uit de twee posters (I, II) welke het beste als voorbeeld kan dienen van

die artistieke vrijheid van de kunstenaars. Leg je antwoord uit.

RUSSISCHE REVOLUTIE Februari-Revolutie

Oorzaken

Rol van het leger

Betrouwbaarheid bron

TOETS

1912

BRON I

In 1917 publiceerde een Russische krant deze spotprent op de regering

van tsaar Nicolaas II.

BRON II

De Franse ambassadeur in Rusland,

Maurice Paleologue, maakte

aantekeningen van de gebeurtenissen

in Sint Petersburg tijdens de

Februari-Revolutie van 1917.

Hieronder staat een deel van deze

aantekeningen. Kozakken vormden

elite-troepen van de tsaar.

"Donderdag 23 februari. In Petrograd

marcheerden de gehele dag

optochten door de belangrijkste

straten. Op verscheidene plaatsen

schreeuwde de menigte om 'brood en

vrede!'.

Vrijdag 24 februari. Vanmorgen nam

de opwinding in industriewijken een

gewelddadige vorm aan. Veel

bakkerijen werden geplunderd. Op

verschillende plekken stormden de

Kozakken op de menigte los en

doodden een aantal arbeiders.

Maandag 27 februari. Het

Volhynische regiment sloeg

gedurende de nacht aan het muiten,

doodde zijn officieren en ging in

optocht door de stad, waarbij het de

mensen opriep om deel te nemen aan

de revolutie en troepen over te halen

die nog trouw aan de tsaar bleven

(…) Soldaten hielpen burgers met

het oprichten van barricades (…) in

elk deel van de stad namen de

gevechten toe."

1 In beide bronnen (I, II) kun je informatie vinden over de

oorzaak van de revolutie tegen tsaar Nicolaas II in maart 1917.

Leg eerst uit, door de bron te beschrijven, wat de spotprent (I)

als oorzaak ziet en ga vervolgens na wat volgens Paleologue

(II) tot de revolutie heeft geleid.

2 Aan bron II kun je ontlenen wat volgens Paleoloque tijdens de

Februari-Revolutie de doorslag heeft gegeven in de revolutie

tegen de tsaar. Leg uit wat dat was.

3 Je kunt je afvragen of de aantekeningen van Paleologue (II)

een betrouwbare bron vormen voor onze kennis van de

Februari-Revolutie. Geef een argument voor én een argument

tegen de stelling dat de bron op dit punt betrouwbaar is.

SOVJETUNIE Kenmerken

Communisme – fascisme

Rol individu

Omgang met geschiedenis

TOETS

914

BRON

Fragment uit een geschrift van de Tsjechoslowaakse dissident Václav Havel, 'Poging om in de waarheid te leven',

1986.

"Het communistisch systeem raakt de mensen aan bij elke stap die zij doen, maar het doet dat met ideologische

handschoenen aan. Daarom is het leven onder het systeem zo volledig doortrokken van huichelarij en leugens:

bureaucratisch bestuur wordt volksbestuur genoemd; de arbeidersklasse wordt tot slaaf gemaakt uit naam van de

arbeidersklasse; de totale vernedering van het individu wordt gepresenteerd als zijn of haar uiteindelijke

bevrijding; wanneer men mensen informatie onthoudt, noemt men dat informatie beschikbaar stellen; het gebruik

van macht om te manipuleren wordt de publieke controle van de macht genoemd, en willekeurig machtsmisbruik

heet uitvoering van de wet; uitbreiding van de invloed van het imperium wordt gepresenteerd als steun voor de

onderdrukten; het ontbreken van vrijheid van meningsuiting wordt de hoogste vorm van vrijheid; lachwekkende

verkiezingen heten de hoogste vorm van democratie; het verbod op onafhankelijk denken verandert in de meest

wetenschappelijke wereldvisie; militaire bezetting noemt men broederlijke hulp. Omdat het regime een gevangene

van zijn eigen leugens is, moet het alles vervalsen. Het vervalst het verleden. Het vervalst het heden en de

toekomst. Het vervalst statistische gegevens.

Het doet alsof het niet beschikt over een almachtig en gewetenloos politieapparaat. Het doet alsof het de

mensenrechten respecteert. Het doet alsof het niemand vervolgt. Het doet alsof het nergens bang voor is.

Individuele personen hoeven al die mystificaties niet te geloven, maar ze moeten zich gedragen alsof ze dat wél

doen, of ze moeten ze op zijn minst stilzwijgend dulden, of omgaan met de mensen die daarmee werken. Dat

betekent echter dat ze moeten 'leven in een leugen'. Ze hoeven de leugen niet te accepteren. Het is al genoeg als ze

hun leven met de leugen en in de leugen hebben geaccepteerd. Alleen daardoor al bevestigen individuele personen

namelijk het systeem, zij vervullen het systeem, zij maken het systeem, zij 'zijn' het systeem."

1 Havel (I) karakteriseert in zijn boek het communistische systeem. Uit welke zinsnede blijkt dat hij het

communisme een totalitair systeem vindt? Leg je antwoord uit. Let er op dat je geen voorbeelden van een

totalitair systeem geeft.

2 Leg in je eigen woorden uit welke rol volgens Havel (I) de ideologie in een totalitair systeem speelt.

3 Wat bedoelt Havel in dit verband als hij zegt dat het individu in een totalitair systeem moet "leven in een

leugen"?

4 Havel (I) noemt een aantal kenmerken die het communisme een totalitair karakter geven. Ga na welke

kenmerken ook voor het fascisme gelden. Noem er maximaal vijf.

5 Eén van de kenmerken van een totalitair systeem is het ontkennen van een eigen identiteit aan het

individu. Leg uit dat zowel in de marxistische als in de fascistische ideologie het individu als zodanig geen

zelfstandige rol speelt.

6 Havel (I) stelt dat een totalitair systeem (als het communisme) het verleden vervalst. Waarom moet het

verleden wel vervalst worden om aan het individu zijn identiteit te ontnemen?

SOVJETUNIE Stalinisme

Nationaal-socialisme

TOETS

26

BRON I

In 1948 werd in de Sovjetunie onderstaand

affiche van de hand van P. Golub

gepubliceerd. Het onderschrift luidt: 'Stalin

voedde ons op om trouw aan het Sovjet-volk

te zijn!'.

BRON II

In 1938 verscheen in Duitsland 'Jugend und Heimat.

Das Bildbuch der Hitlerjugend'. Hieronder staat het

voorwoord onder de titel: 'Das ist Hitlerjugend!'.

"Onze beelden, de kleine geschiedenissen en

schilderingen, die moeten iedereen, die dit fotoboek

van de 'Hitlerjugend' ter hand neemt, laten beleven

wat Duitse jeugd is. Wij schrijven dit boek om allen

die de jeugd van Adolf Hitler niet kunnen begrijpen,

een begrip van de nieuwe jeugd te geven; het hoeft

geen afwijzing te zijn, maar een 'niet-begrijpen-

kunnen', bepaald door de herwaardering van de

begrippen, die immers juist door de jeugd in daden

omgezet wordt.

Dit nieuwe type jongens en meisjes hebben wij in

woord en beeld zo geschilderd, als hij iedere dag weer

onder ons is, zoals hij in verbinding met zijn

omgeving door de nationaal-socialistische

wereldbeschouwing opgroeit tot man in de

'Arbeitsdienst', tot soldaat, tot SA- en SS-man en tot

flinke Duitse arbeider.

Kijk nog eens naar de foto's, zie de open, stoere

gezichten van de jongens en de meisjes – zij zijn

immers uw bloed, uw evenbeeld, zij zijn uw toekomst.

Met hen moeten allen jong van hart worden en het

jong-geworden, van kracht overstromende Duitse volk

begrijpen in zijn op de toekomst gerichte arbeid.

Het is immers het zonnige vaderland dat de

'Hitlerjungen, Pimpfen, den Jungmädeln und BdM-

Mädchen' de kracht geeft tot de arbeid, tot de

stormloop in de vrijheid van Duitsland. Allen helpen

mee, zelfs de 'Pimpf' en de 'Hitlerjunge' in het kleinste

dorp, in de meest verlaten en afgelegen streek –

wanneer hij aan zijn leven de houding geeft, waartoe

ons de naam van onze nationaal-socialistische

jeugdbeweging het bevel geeft, - in het leven niets

hogers te kennen dan ons volk."

1 Leg aan de hand van de omschrijving van het begrip 'totalitaire beweging' uit dat we in het Interbellum

met revolutionaire bewegingen te doen hebben.

2 Ondanks hun onderlinge vijandschap vertoonden de totalitaire bewegingen van Hitler (nationaal-

socialisme) en Stalin (communisme/stalinisme) opvallende overeenkomsten. Ontleen aan de bronnen I en

II drie argumenten voor de ondersteuning van deze stelling. Let er op dat je bij elk argument naar beide

bronnen verwijst.

SOVJETUNIE Communisme

Fascisme

Houding van de Kerk

TOETS

915

BRON I

Lenin in zijn 'Over de verhouding van de arbeiderspartij tegenover de godsdienst', 1909.

"'Godsdienst is opium van het volk' - deze uitspraak van Marx is de hoekpijler van de gehele marxistische

wereldbeschouwing ten aanzien van de vraag van de godsdienst. Het marxisme beschouwt alle bestaande

godsdiensten en kerken en godsdienstige organisaties altijd als organisaties van de burgerlijke reactie, die

dienstbaar zijn ter bescherming van de uitbuiting en de verdoving van de arbeidersklasse."

BRON II

De eed die Duitse predikanten in 1934 moesten afleggen.

"Ik, ......, zweer een eed tot God de Alwetende en Heilige, dat ik als dienaar, beroepen om het Evangelie te

verkondigen, zowel in mijn huidige als in ieder ander geestelijk ambt, zoals het een dienaar van het Evangelie in de

Duitse Evangelische Kerk past, trouw en gehoorzaam zal zijn jegens de 'Führer des Deutschen Volkes und Staates'

Adolf Hitler en dat ik mij voor het Duitse volk zal inzetten met ieder offer en iedere dienst die van een Duitse

evangelische man gevergd kan worden; verder, dat ik de mij toevertrouwde taken van het geestelijk ambt volgens

de kerkorde van de Duitse Evangelische Kerk en de in deze kerkorde aan mij gerichte aanwijzingen gewetensvol

zal uitvoeren; tenslotte, dat ik als waarachtig predikant en zielzorger op ieder ogenblik de gemeente, waarin ik

geplaatst ben, met al mijn krachten in trouw en liefde zal dienen. Zo waarlijk helpe mij God!"

1 Leg aan de hand van bron I uit dat het materialisme ten grondslag ligt aan de marxistische opvattingen met

betrekking tot de godsdienst.

2 Waarom moet - gelet op de materialistische uitgangspunten - de klassenloze samenleving wel totalitair

van karakter zijn?

3 Welke kenmerken van het fascisme kun je herkennen in de formulering van de eed (II) die de Duitse

predikanten in 1934 moesten afleggen? Verwijs in je antwoord steeds naar de tekst.

4 Waarom zal Hitler - gelet op zijn streven een totalitaire samenleving op te bouwen - juist van de

predikanten een dergelijke eed geëist hebben?

5 Je kunt stellen dat de Christelijke kerken het marxisme altijd zonder meer afgewezen hebben; hun houding

ten opzichte van het fascisme was tweeslachtig. Geef met behulp van de bronnen I en II een uitleg voor

deze houding van de kerken.

6 Leg uit waarom een Duitse theoloog naar aanleiding van de van hem geëiste eed (II) kon zeggen: 'God

geve ons het inzicht en de moed, dat wij eenstemmig en getroost en voorzeker 'neen' zeggen'.

SOVJETUNIE Nieuwe Economische Politiek

TOETS

917

BRON I

Lenin over de Nieuwe Economische Politiek,

1921.

"Onze nieuwe economische politiek betekent

dat onze vroegere methodes ons een nederlaag

hebben bezorgd en dat wij een strategische

terugtocht moesten aanvaarden (...) Wij hadden

gehoopt door middel van decreten

staatsindustrieën te vestigen en de verdeling

van staatsproducten op communistische

grondslag te organiseren, in een land dat

kleinburgerlijk is. Het leven heeft ons geleerd

dat wij het verkeerd voor hadden. Een reeks

van overgangsperioden, als staatskapitalisme en

socialisme, zijn vereist om in jarenlange

voorbereiding de overgang naar het

communisme door te voeren."

BRON II

Productie van een aantal industriële goederen, 1913-1928.

1913 1921 1928

Elektriciteit (miljard kWh) 2 1 5

Ruwe olie (miljoen ton) 9 4 12

Steenkool (miljoen ton) 29 10 36

Staal (miljoen ton) 4 1 4

Machines (× 1000) 2 1 2

Locomotieven 477 78 479

Hout (miljoen m³) 67 7 62

Katoenen weefsels (miljard meter) 3 2 3

Leren schoenen (miljoen paar) 60 28 58

Suiker (miljoen ton) 2 0 2

1 In bron I gaat Lenin in op de motieven om tot de NEP over te gaan. Waarom kon Lenin in dit verband

zeggen dat "onze vroegere methodes ons een nederlaag hebben bezorgd"?

2 Waarom vormde de NEP voor de bolsjewieken inderdaad een soort "strategische terugtocht"?

3 Lenin (I) stelt met betrekking tot de NEP dat het om een 'overgangsperiode' gaat én dat je van

'staatskapitalisme' kunt spreken. Laat zien dat je beide termen inderdaad op de NEP van toepassing kunt

verklaren.

4 Welke conclusie laat bron II toe in het licht van de doelstellingen van de NEP? Leg je antwoord uit.


TOETS

916

BRON

De Sovjet-historicus Joeri Poljakov over de Nieuwe Economische Politiek.

"De vrijheid om individueel handel te drijven bracht natuurlijk een groot gevaar met zich mee: de herleving van

het kapitalisme. De koelakken en de handelaren konden - en deden dit ook – proberen hun economische en

politieke positie te versterken.

Vijandige ideologen in binnen- en buitenland en labiele elementen in de Communistische Partij zelf gingen

vragen of de NEP een overgave aan het kapitaal betekende, een verwerping van de socialistische opbouw. Maar

die kritiek miste zowel een theoretische als een praktische basis. Een tijdelijke, gedeeltelijke acceptatie van het

kapitalisme had niets gemeen met een terugkeer naar het kapitalisme. De sovjetstaat behield zijn

allesbeheersende positie en de kapitalistische elementen in de industrie, de landbouw en de handel waren

afhankelijk van het staatsgezag. Het socialisme zou terugkeren en over het gehele economische front definitief

afrekenen met het Russische kapitalisme.

Om de overwinning van het socialisme te verzekeren moesten de communisten leren handel te drijven en op

juiste en bekwame wijze leiding te geven aan de economie. Hun allerbelangrijkste taak was de reconstructie en

de ontwikkeling van de industrie, vooral de zware industrie."

1 Bovenstaande bron gaat over de Nieuwe Economische Politiek. Leg nu uit waarom er sprake was van

iets 'nieuws', door de NEP te vergelijken met de politiek die er aan voorafging.

2 Poljakov stelt de vraag aan de orde in hoeverre de NEP de Sovjetunie in kapitalistisch vaarwater bracht.

Laat aan de hand van het antwoord, dat Poljakov zelf op deze vraag geeft, zien dat hij een typische

Sovjet-historicus is.

3 Geef een argument voor en een argument tegen de visie van Poljakov op het al dan niet kapitalistische

karakter van de NEP.

4 In het kader van de NEP kwam het tot een andere politiek in vergelijking met de periode die er aan

voorafging. Beoordeel nu of deze nieuwe politiek ook tot structurele veranderingen in de Russische

samenleving leidde. Leg je antwoord uit.


Landbouw

TOETS

918

BRON I

Lenin over de NEP, 1921.

"Onze nieuwe economische politiek betekent dat onze vroegere methodes ons een nederlaag hebben bezorgd en dat

wij een strategische terugtocht moeten aanvaarden. Wij hadden gehoopt door middel van decreten staatsindustrieën

te vestigen en de verdeling van staatsproducten op communistische grondslag te organiseren. Het leven heeft ons

geleerd dat wij het verkeerd voor hadden. Een reeks van overgangsperioden, als staatskapitalisme en socialisme,

zijn vereist om in jarenlange voorbereiding de overgang naar het communisme door te voeren."

BRON II

Fragment uit de richtlijnen voor de opstelling van het vijfjarenplan, zoals besproken op het XVe partijcongres van

de CPSU, 1927.

"Het vijfjarenplan moet in het bijzonder een vergroting van de ingezaaide oppervlaktes, van de oogstopbrengsten

en van de voor de markt bestemde productie van tarwe en gerst plannen, opdat de toenemende binnenlandse

behoefte bevredigd en het noodzakelijke exportfonds ingesteld wordt (...) Verder moeten maatregelen gepland

worden die er voor zorgen dat dorpen de beschikking krijgen over gecompliceerde landbouwmachines en vooral

over tractoren, die in onze verhoudingen een middel ter bespoediging van de collectivisering van de agrarische

productie vormen."

BRON III

Agrarische productie van de Sovjetunie, 1917-1940,

in indexcijfers (1913=100).

Totale

productie

Akkerbouw Veeteelt

1917 88 81 100

1920 67 64 72

1921 60 55 67

1922 75 75 73

1923 86 84 88

1924 90 82 104

1925 112 107 121

1926 118 114 127

1927 121 113 134

1928 124 117 137

1929 121 116 129

1930 117 126 100

1931 114 126 93

1932 107 125 75

1933 101 121 65

1934 106 125 72

1935 119 138 86

1936 109 118 96

1937 134 150 109

1938 120 120 120

1939 121 125 119

1940 141 155 114

1 Leg uit dat zowel de woorden van Lenin (I)

als het op het XVe partijcongres vastgestelde

document (II) telkens de inleiding vormden

tot een revolutionaire verandering in de

landbouwpolitiek. Geef bij beide verande-

ringen ook aan hoe deze uitgelegd moeten

worden.

2 Maak duidelijk dat de gegevens in bron III de

opmerkingen van Lenin (I) goed illustreren.

3 Welke conclusie kun je uit bron III trekken

als je de cijfers vergelijkt met het gestelde in

bron II? Leg je antwoord uit.

SOVJETUNIE Leninisme

Machtsstrijd Stalin-Trotski

Persoonsverheerlijking Stalin

TOETS

919

BRON I

Uitspraken van Stalin uit het jaar 1924.

"De inspanningen van één land zijn voldoende om de bourgeoisie ten val te brengen, dit leert ons de geschiedenis

van onze revolutie. Voor een definitieve overwinning van het socialisme, voor de organisatie van de socialistische

productie zijn de inspanningen van één land, vooral van een zo overwegend boerenland als Rusland, onvoldoende -

de inspanningen van de proletariërs van enkele ontwikkelde landen zijn daartoe nodig (...) Nu het zijn macht

bevestigd en de boeren achter zich heeft, kan en moet het proletariaat van het zegevierende land de socialistische

maatschappij opbouwen."

BRON II

Fragment uit de rede van de openbare aanklager in het proces tegen enkele voormalige leidende communisten,

1936.

"Onder leiding van onze partij en de Sovjetregering hebben de volken van de USSR de industrialisatie van hun

land tot werkelijkheid gemaakt, zijn productiemiddelen vertienvoudigd en zijn nationale rijkdom verveelvoudigd

en daarmee de voorwaarden geschapen voor een gelukkig en blij leven voor alle arbeiders van het socialistische

Sovjetland. De overwinning van het socialisme is voor alles een overwinning van onze dierbare bolsjewistische

partij, van zijn leninistische-stalinistische lijn, zijn leninistische-stalinistische leiding, zijn Centraal Comité met de

grote Stalin aan het hoofd."

1 De uitspraken van Stalin (I), enkele maanden na elkaar gedaan, hebben een belangrijke rol gespeeld in het

latere conflict met Trotski. Laat zien dat Stalin (I) in enkele maanden tijd belangrijk van mening was

veranderd. Beoordeel daarbij welke van zijn uitspraken met betrekking tot de toekomst van het socialisme

overeenkwam met de ideeën die Lenin daaromtrent in 1917/18 had verkondigd. Leg antwoord uit

2 In welk opzicht weken de ideeën van Trotski af van die van Stalin?

3 Stalin (I) beweerde in 1924 dat het proletariaat kon rekenen op de steun van de boeren. Leg uit dat daar

anno 1924 enerzijds wel wat voor te zeggen was, maar dat daar anderzijds ook wel wat tegen in te

brengen viel.

4 Stalin (I) beweerde ook dat "het proletariaat (...) de socialistische maatschappij [moet] opbouwen". Maak

duidelijk dat op deze bewering zowel vanuit de leninistische leer als vanuit Stalins latere economische

politiek wel wat kritiek te leveren valt.

5 Als je wat betreft het optreden van Stalin bron I vergelijkt met bron II, dan valt een groot verschil op.

Welk verschil is dat? Geef ook een toelichting op dat verschil.

SOVJETUNIE Machtsstrijd Stalin-Trotski

TOETS

920

BRON I

Stalin in een tegen de ideeën van Trotski gerichte rede, herfst 1924.

"Jullie moeten je helemaal niet zoveel zorg maken over de internationale revolutie. Zelfs als deze revolutie nooit

zou uitbreken, zijn wij in dit land volledig in staat een goed uit de kluiten gewassen klassenloze maatschappij op te

bouwen. Laten we ons nu gaan concentreren op onze grote en constructieve taak. Zij die jullie vertellen dat ik over

Utopia spreek, dat ik aan nationale bewustzijnsvernauwing zou lijden, zijn zelf of avonturiers of lafhartige sociaal-

democraten. Wij hebben al meer voor het socialisme gedaan dan het proletariaat van alle andere landen bij elkaar

en ook als we alleen blijven staan, zullen we het werk tot een goed einde brengen."

BRON II

Trotski op een vergadering van het Centraal Comité' van de CPSU, 1926.

"Het zou onjuist zijn te menen dat men in een willekeurig tempo naar het socialisme kan marcheren, wanneer men

zich in een kapitalistische omsingeling bevindt; een verdere voortgang van het socialisme kan alleen dan

gewaarborgd zijn, indien de afstand tussen onze industrie en die van het kapitalisme duidelijk af- en niet

toeneemt."

1 Leg aan de hand van de woorden van Stalin (I) en Trotski (II) uit waar het ideologische conflict tussen hen

beiden over ging. Citeer uit beide bronnen een zinsnede om je antwoord te ondersteunen.

2 Stalin (I) verwerpt de beschuldiging dat uit zijn ideeën zou blijken dat hij aan "nationale

bewustzijnsvernauwing" zou lijden. Waarom komt deze beschuldiging voor een aanhanger van Marx hard

aan?

3 Trotski (II) spreekt over het gevaar van een "kapitalistische omsingeling". Leg uit dat Trotski op de

burgeroorlog van 1917-1921 kon wijzen om dit gevaar duidelijk te maken.

SOVJETUNIE Lenin

Godsdienst

TOETS

936

BRON

Lenin over de houding van de staat en van de partij ten opzichte van de godsdienst:

"De staat moet zich niet met de godsdienst bemoeien, de godsdienstige genootschappen mogen niet met de staat

verbonden zijn. Iedereen moet de vrijheid bezitten een willekeurige godsdienst te belijden of in het algemeen elke

godsdienst af te wijzen, d.w.z. atheïst te zijn (...)

Voor de partij van het socialistische proletariaat is godsdienst geen privé-zaak. Onze partij is een vereniging van

klassenbewuste, vergevorderde strijders voor de bevrijding van de arbeidersklasse. Een dergelijke vereniging kan

en mag niet onverschillig staan tegenover falend inzicht, tegenover onwetendheid en dompergeest in de vorm van

een godsdienstig geloof."

1 Leg aan de hand van de bron uit wat Lenin precies onder vrijheid van godsdienst verstond.

2 Lenin maakte een onderscheid tussen de staat en de partij wat betreft de houding ten opzichte van de

godsdienst. Waarom merkten de inwoners van de Sovjetunie weinig van dit onderscheid toen de

communisten eenmaal aan de macht waren?

SOVJETUNIE Godsdienst

Marxistische ideologie

Rol van de staat

Klassenmaatschappij

TOETS

937

BRON I

In de Sovjetunie in de jaren '20 verspreid affiche.

De tekst luidt: 'De poppenkast van Kerstmis; de

strijd tegen godsdienst is de strijd voor

socialisme'.

BRON II

Affiche uit 1918, het onderschrift luidt: 'De tsaar, de

priester en de rijke op de schouders van de werkende

mensen'.

1 Leg van beide affiches (I, II) afzonderlijk uit op welke manier propaganda tegen de godsdienst gemaakt

wordt. Neem in je antwoord uit elk affiche steeds twee beeldelementen op.

2 Leg uit dat je in affiche I de marxistische visie op het karakter van de staat in de kapitalistische

maatschappij kunt onderscheiden.

3 Maak duidelijk dat in affiche II de marxistische visie op de maatschappelijke verhoudingen in het

kapitalisme uitgebeeld wordt.

SOVJETUNIE Alfabetisering

Industrialisatie

Kunst

TOETS

935

BRON I

Affiche, in 1920 in de Sovjetunie verspreid. De

tekst luidt: 'Alfabetisering is het pad naar het

communisme'.

BRON II

In 1932 werd in de Sovjetunie

onderstaand affiche

verspreid. De tekst boven

luidt: 'Laten we de

overwinning van het

socialisme in de USSR

consolideren! Laten we met

techniek de economie van het

land omvormen!'

1 Noem twee motieven voor het communistische

regime om in de jaren '20 een campagne op te

zetten om de bevolking te alfabetiseren.

2 Volgens affiche I moet alfabetisering het

communisme dichterbij brengen. Welke

redenering zat er achter deze bewering?

3 Leg uit dat affiche II past in het beleid dat

Stalin in de jaren '30 voerde om de Sovjetunie

te ontwikkelen.

4 Omschrijf het verschil in stijl tussen de affiches

I en II en leg uit dat dit verschil voortkomt uit

de wijze waarop de Sovjetunie respectievelijk

in de jaren '20 en de jaren '30 geregeerd werd.


Vijfjarenplannen

Industrialisatie

Collectivisatie landbouw

TOETS

922

BRON I

Fragment uit een 'Pravda'-artikel ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Stalin, 1949.

"Door het ontzaglijke programma dat Gij ontworpen had om de socialistische industrialisatie van ons land te

verwerkelijken, heeft het sovjetvolk in, historisch gezien, zeer korte tijd het in technisch-economisch opzicht

achtergebleven Rusland veranderd in een vooraanstaande industriële mogendheid. Met Uw naam verbonden zijn

de machtige socialistische werken der vijfjarenplannen, de giganten van de industrie, de nieuwe takken van

nijverheid die een beslissende rol spelen bij de versterking van de defensieve kracht van onze staat.

Onder Uw wijze leiding, kameraad Stalin, vond in 1929 op het platteland de historische omwenteling plaats die,

wat de gevolgen betreft, gelijkwaardig is aan de revolutionaire omwenteling in oktober 1917. De Communistische

Partij bracht de volledige collectivisatie van de landbouw tot stand en daardoor de vernietiging van de koelakken

als klasse. Als resultaat van de overwinning van de collectieve structuur en van de mechanisatie van de landbouw

werd op het sovjetplatteland het nieuwe socialistische leven gevestigd, waardoor de werkende boerenstand verlost

werd van slavernij, van armoede en ellende."

BRON II

Opbrengst van enkele industriële producten, 1930-1933.

1930 1931 1932 1933

Steenkool (miljoen ton) 48 57 64 76

Aardolie (miljoen ton) 19 22 21 22

Elektriciteit (miljard kWh) 8 11 14 16

Staal (miljoen ton) 6 6 6 7

BRON III

Opbrengst van een aantal agrarische producten, 1913-1940.

1913 1921 1928 1933 1940

Graan (miljoen ton) 86,0 36,2 73,3 69,1 95,5

Koeien (miljoen) 28,8 24,8 29,2 19,0 27,8

Varkens (miljoen) 23,0 13,1 19,4 9,9 27,5

1 In het 'Pravda'-artikel (I) wordt

Stalin geprezen om de

"socialistische industrialisatie" van

de Sovjetunie. Waarom achtten de

bolsjewistische leiders een snelle

industrialisatie noodzakelijk in het

licht van de marxistische ideologie?

2 Waarom kun je het systeem van de

vijfjarenplannen typerend voor een

socialistische economie noemen?

3 In bron II worden cijfers uit de

sector van de zware industrie

gegeven. Waarom gaf Stalin aan de

sector van de zware industrie

voorrang?

4 Rechtvaardigen de gegevens in bron

II het oordeel over de industriële

politiek van Stalin in het 'Pravda'-

artikel? Leg je antwoord uit.

5 In bron I wordt de collectivisatie

van de landbouw een "historische

omwenteling" genoemd. In welke

zin kun je de collectivisatie van de

landbouw inderdaad een

revolutionaire gebeurtenis noemen?

6 Beoordeel of de in bron I genoemde

resultaten van de collectivisatie

overeenstemmen met de statistische

gegevens in bron III. Leg je

antwoord uit.


Collectivisatie van de landbouw

Industrialisatie

TOETS

1922

BRON I

Op 26 maart 1932 stelde een commissie van het Politbureau van de Communistische Partij van de Sovjetunie

(CPSU) onderstaande tekst vast van een ontwerp-resolutie over de gedwongen collectivisatie van veestapels.

"De praktijk om runderen en kleinvee, die aan individuele boeren binnen kolchozen behoren, door middel van

daadwerkelijke dwang te collectiviseren is waargenomen in verscheidene regio's, in flagrante schending van de

herhaaldelijke besluiten van het Centraal Comité van de partij en van de regels met betrekking tot landbouw-

kolchozen. Het Centraal Comité van de CPSU benadrukt ten stelligste dat alleen vijanden van collectieve

boerderijen de gedwongen collectivisatie van runderen en kleinvee kunnen toestaan, die eigendom zijn van

individuele boeren binnen kolchozen.

Het Centraal Comité wil graag duidelijk maken dat de gedwongen inbeslagneming van runderen en kleinvee van

kolchoz-boeren niets te maken heeft met de politiek [onleesbaar gedeelte] het doel van de partij is er op gericht dat

iedere kolchoz-boer zijn eigen runderen, kleinvee en pluimvee heeft. De verdere uitbreiding en ontwikkeling van

collectieve boerderijen behoort alleen voortgang te vinden door deze kolchoz-boeren toe te staan jonge dieren te

fokken."

BRON II

Op de Wereldtentoonstelling van 1939 verspreidde de regering van de Sovjetunie een soort album

('U.S.S.R.') met grafisch weergegeven statistische gegevens over de economische prestaties van het

land. Onderstaande bron geeft de collectivisatie van boerderijen weer. Elk huis geeft 10% van het

totaal aantal boerderijen weer, elke rechthoek 10% van al het voor landbouw gebruikte land.

BRON III

Uit het album 'U.R.S.S.' komt onderstaande grafiek, waarin de opbrengsten van de landbouw op

staatsboerderijen (sovchozen) in de Sovjetunie in 1937 vergeleken worden met die in 1928.

Achtereenvolgens komen aan de orde het aantal staatsboerderijen, het gemiddeld aantal arbeiders per

sovchoz, het aantal tractoren, de capaciteit van het hele tractorenpark, ingezaaide hoeveelheid grond,

aantal runderen, bruto productie in prijzen (gecorrigeerd) van 1926/1927 en graanleveranties aan de

staat.

BRON IV

Fragment uit een getuigenis dat de Oekraïense Tatiana

Pawlichka op 8 oktober 1986 aflegde voor de 'United

States Ukraine Famine Commission'. Ze spreekt over

het jaar 1932.

"Na de oogst probeerden de dorpsbewoners naar de

akkers te gaan om wat graan of kool bij elkaar te

sprokkelen; de Communisten zouden hen arresteren en

neerschieten en hen naar Siberië sturen. Mijn tante,

Tatiana Rudenko, werd weggevoerd. Ze zeiden dat ze

het bezit van de kolchoz had gestolen.

Die zomer konden de groenten zelfs niet rijp worden.

Mensen trokken ze uit de grond, nog groen, en aten ze

op. Mensen aten bladeren, brandnetels, distels. Toen de

herfst kwam had niemand meer kuikens of vee. Hier en

daar had iemand nog een paar aardappelen of bieten.

Mensen die uit andere dorpen kwamen, vertelden

precies hetzelfde verhaal. Zij waren bereid overal naar

toe te reizen om aan voedsel te komen. Zij vielen neer

aan de kant van de weg en niemand van ons kon iets

doen om hen te helpen. Voor de grond dichtvroor

werden ze daar gewoon dood in de sneeuw

achtergelaten of, als ze binnenshuis stierven, werden ze

de koeienschuur gesleept en bleven ze daar bevroren

liggen tot het voorjaar. Er was niemand om graven te

delven."

1 Leg uit dat de collectivisatie van de

landbouw in de Sovjetunie vanaf 1928

paste binnen de leer van het communisme.

2 Maak met twee argumenten duidelijk dat

voor Stalin de collectivisatie van de

landbouw moest bijdragen aan de

geforceerde opbouw van de zware

industrie.

3 Voor een onderzoek naar de resultaten van

de collectivisatie van de landbouw beschik

je over het bovenstaande bronnenmateriaal

(I t/m IV). Geef nu de bevindingen van je

onderzoek weer door:

a eerst beredeneerd uit te leggen

welke twee bronnen tot de

conclusie leiden dat de

collectivisatie een succes was;

b vervolgens beredeneerd uit te

leggen welke twee bronnen de

conclusie ondersteunen dat de

collectivisatie een mislukking was

en

c ten slotte beredeneerd aan te geven

welke bronnen wel en welke

bronnen niet betrouwbaar zijn met

betrekking tot de vraag naar de

resultaten van de collectivisatie.



Industrialisatie

Vijfjarenplannen

Verhouding partij-staat

TOETS

1318

BRON I

Stalin in een rede over de voltooiing van het eerste vijfjarenplan, begin januari 1933.

"Welke zijn de factoren die de hoofdrol konden spelen en ook inderdaad gespeeld hebben bij de grote successen die

de partij, ondanks de fouten en de tekortkomingen, behaald heeft bij de verwezenlijking van het vijfjarenplan in

vier jaar tijds?

Welke zijn de fundamentele krachten die ons, ondanks alles, deze historische overwinning hebben verzekerd? Vóór

alles zijn dat de activiteit en de zelfopoffering, het enthousiasme en de ondernemingszin van de miljoenen tellende

massa's der arbeiders en kolchozboeren, die, samen met de ingenieurs en de technische krachten, een kolossale

energie hebben ontplooid ter ontwikkeling van de socialistische mededinging en van de stootarbeid. Er kan geen

twijfel over bestaan dat wij zonder deze omstandigheid onze doeleinden niet zouden hebben kunnen bereiken, dat

wij geen stap vooruit hadden kunnen zetten.

Dat is, in de tweede plaats, de straffe leiding van de partij en van de regering, die de massa's opriep voorwaarts te

gaan en die alle moeilijkheden van welke aard ook op de weg naar het doel heeft overwonnen.

Dat zijn, ten slotte, de bijzonder goede hoedanigheden en de superioriteit van het systeem van de sovjet economie,

waarin kolossale mogelijkheden verborgen liggen die noodzakelijk zijn voor de overwinning der moeilijkheden."

BRON II

Overzicht van de opbrengst van enkele industriële producten in de Sovjetunie, 1930-1933.

1930 1931 1932 1933

Steenkool (miljoen ton) 47,8 56,8 64,4 76,3

Aardolie (miljoen ton) 18,5 22,4 21,4 21,5

Elektriciteit (miljard kWh) 8,4 10,7 13,5 16,4

Katoen (miljoen meters) 2351 2242 2694 2732

Staal (miljoen ton) 5,8 5,6 5,9 6,9

BRON III

Overzicht van de opbrengst van de landbouw in de Sovjetunie, 1928-1932.

1928 1929 1930 1931 1932

Graan (miljoen ton) 73 72 84 66 66

Aardappels (miljoen ton) 46 46 49 45 43

Suikerbieten (miljoen ton) 10 6 14 12 7

Vlees (duizend ton) 3611 3940 4473 ?? 2138

Melk (miljoen ton) 30 31 28 25 20

Eieren (miljard stuks) 11 10 ?? ?? 4

BRON IV

Beeldstatistiek over de collectivisatie van de landbouw (1929-1931).

1 In zijn rede van januari 1933 (I) ging Stalin vooral in op de resultaten van het eerste vijfjarenplan,

minder op de motieven die in 1928 tot dit plan hadden geleid. Leg uit dat Stalin zowel ideologische als

economische motieven had om met dit vijfjarenplan te komen.

2 Waarom vormde dit eerste vijfjarenplan zowel in ideologisch als in economisch opzicht een breuk met

de NEP?

3 Stalin (I) spreekt van de "activiteit en de zelfopoffering, het enthousiasme en de ondernemingszin" van

de arbeiders, die tot het succes van het eerste vijfjarenplan geleid zouden hebben. Beoordeel aan de

hand van bron II of het eerste vijfjarenplan inderdaad een succes is geweest. Leg je antwoord uit.

4 Met de "socialistische mededinging" en "stootarbeid" waar Stalin (I) over spreekt worden onder meer

het stukloon en het Stachanov-systeem bedoeld. Geef in dit licht je oordeel over de "activiteit en de

zelfopoffering, het enthousiasme en de ondernemingszin" van de arbeiders. Leg je antwoord uit.

5 Stalin (I) roemt ook de inzet van de kolchozboeren. Ontleen nu aan de bronnen III en IV argumenten

voor de stelling dat de collectivisatie in één opzicht wel een succes was en in een ander opzicht bepaald

niet. Geef ook een uitleg van die tegenstrijdigheid.

6 In Stalins redevoering (I) komen ook de rol van de regering en van de partij aan de orde. Welke

conclusie kun je uit Stalins woorden trekken over de verhouding tussen de regering en de partij? Geef

voor deze verhouding ook een verklaring.

7 Welke kritische kanttekening kun je maken bij Stalins voorstelling van zaken wat betreft de rol van de

partij en van de regering met betrekking tot de economische politiek na 1928?



Koelakken

TOETS

924

BRON I

Stalin in een redevoering over de collectivisatie van de landbouw, december 1929.

"Nu zijn we in staat een vastberaden offensief tegen de koelakken te voeren, om hun weerstand te breken, om hen

als klasse uit te schakelen en hun productie over te laten nemen door de kolchozen en de sovchozen. Nu al wordt

deze dekoelakisatie uitgevoerd door de massa van arme en wat beter gesitueerde boeren zelf, door de massa die de

collectivisatie resoluut in praktijk brengt. Nu al is de dekoelakisatie in de gebieden waarin de collectivisatie

resoluut wordt uitgevoerd meer dan alleen maar een administratieve maatregel. Nu al maakt de dekoelakisatie

volledig onderdeel uit van de vorming en ontwikkeling van collectieve boerderijen. Dientengevolge is het op dit

moment belachelijk en dwaas uitgebreid te discussiëren over de dekoelakisatie. Je rouwt toch ook niet om het feit

dat iemand die onthoofd is zijn haar kwijt is?

Er is nog een vraag, die niet minder belachelijk lijkt: moet aan de koelakken worden toegestaan zich aan te sluiten

bij collectieve boerderijen? Natuurlijk niet, want zij zijn gezworen vijanden van de beweging die de collectieve

boerderijen voorstaat."

BRON II

Fragment uit een brief van een boer aan de redactie van een krant, begin jaren '30.

"Iedere dag stuurt men ons propagandisten die ons dringend verzoeken voor eeuwige slavernij te tekenen in een of

andere kolchoz; maar wij willen niet ons goede 'thuis' verlaten. Het mag dan ook slechts een arme kleine hut zijn,

het is mijn hut, het mag dan ook slechts een armzalig paard zijn, het is mijn paard."

1 In zijn redevoering (I) noemt Stalin de 'dekoelakisatie' als voorwaarde voor de collectivisatie van de

landbouw. Leg uit dat de communisten zelf de klasse van koelakken hadden geschapen.

2 Ontleen aan Stalins woorden (I) hoe hij geprobeerd heeft de koelakken uit te schakelen. Citeer in je

antwoord een relevant gedeelte uit bron I.

3 Leg uit dat Stalin zowel een economisch als een ideologisch motief had om tot de collectivisatie van de

landbouw over te gaan.

4 Geef een argument voor en een argument tegen de stelling van de boer (II) dat het leven van de boeren in

een kolchoz op "slavernij" neerkwam.

5 Ga na op welk gedeelte uit de redevoering van Stalin (I) je met behulp van de ingezonden brief (II) kritiek

kunt uitoefenen. Leg je antwoord uit.

SOVJETUNIE NEP – Koelakken


Verhouding Partij-Staat

Socialistisch realisme

Geschiedvervalsing

TOETS

944

BRON I

Fragmenten uit een artikel in het

Sovjet-dagblad 'Izvestia', november

1928.

"Er komen uit talrijke delen van de

Sovjetunie telegrammen binnen met

het nieuws Koelakken daden van

brandstichting en moord op actieve

Communisten begaan (…) Sovjet-

boerderijen, dorpsbibliotheken en

Sovjet-kantoren zijn door de

Koelakken platgebrand in hun

hardnekkige verzet tegen alle

maatregelen, die door onze

Communistische Partij en onze

Sovjetregering zijn genomen (…)

Moorddadige aanvallen zijn

uitgevoerd op onderwijzers en sociaal

werkers van Communistische

dorpsscholen, vrouwen zowel als

mannen (…) Zeven moorden en vier

pogingen tot moord vonden plaats in

openbare vergaderingen of in

Sovjetkantoren. De lijst van onze

Communistische doden bevat de

namen van vier Voorzitters van

plaatselijke Sovjets en één Secretaris

(…) Aan de Koelakken moet

onmiddellijk een vernietigende slag

worden uitgedeeld!"

BRON II

Schilderij van Vladimir Krikhatsky, getiteld 'De eerste tractor'.

1 Leg uit waardoor in de jaren '20 de koelakken een belangrijke rol in de economie van de Sovjetunie konden

spelen.

2 Waarom geeft bron I een goed inzicht in de verhouding tussen partij en staat in de Sovjetunie?

3 Ga na of de stelling dat Stalin de collectivisatie van de landbouw wilde afdwingen door op het platteland een

klassenstrijd te ontketenen door bron I ondersteund wordt.

4 Je wilt bron II gebruiken om de geschiedenis van de Sovjetunie te illustreren. Voor welke jaren is hij dan

geschikt? Leg je antwoord uit.

5 Toon met twee argumenten aan dat het schilderij van Krikhatsky een vervalste voorstelling van zaken geeft.

6 Tot welke stroming in de Sovjet-kunst moet bron II gerekend worden? Leg je antwoord uit.


Vijfjarenplannen


Industrialisatie

TOETS

921

BRON I

Uit een artikel in de 'Pravda'

ter gelegenheid van de 70ste

verjaardag van Stalin, 21

december 1949.

"Door het ontzaglijke program-

ma dat Gij ontworpen had om

de socialistische industrialisatie

van ons land te verwerkelijken,

heeft het sovjetvolk in,

historisch gezien, zeer korte tijd

het in technisch-economisch

opzicht achtergebleven Rusland

veranderd in een vooraanstaan-

de industriële mogendheid. Met

Uw naam verbonden zijn de

machtige socialistische werken

der vijfjarenplannen, de

giganten van de industrie, de

nieuwe takken van nijverheid

die een beslissende rol spelen

bij de versterking van de

defensieve kracht van onze

staat.

Onder Uw wijze leiding,

kameraad Stalin, vond in 1929

op het platteland de historische

omwenteling plaats die, wat de

gevolgen betreft, gelijkwaardig

is aan de revolutionaire

omwenteling in oktober 1917.

De communistische partij

bracht de volledige collectivisa-

tie van de landbouw tot stand en

daardoor de liquidatie van het

koelakkendom als klasse. Als

resultaat van de overwinning

van de collectieve structuur en

van de mechanisatie van de

landbouw werd op het

sovjetplatteland het nieuwe

socialistische leven gevestigd,

waardoor de werkende boeren-

stand verlost werd van

slavernij, van armoede en

ellende."

BRON II

Gegevens over de agrarische productie, 1928-1932.

1928 1929 1930 1931 1932

Graan (in miljoen ton) 73,3 71,7 83,5 66,1 66,4

Aardappels (in miljoen

ton)

46,4 45,6 49,4 44,8 43,2

Zonnebloempitten (in

miljoen ton)

2,1 1,8 1,6 2,5 2,3

Suikerbieten (in miljoen

ton)

10,1 6,2 14,0 12,0 6,6

Ruwe katoen (in

duizend ton)

821 864 1113 1290 1271

Hooi (in miljoen ton) 78,8 70,1 61,3 75,3 65,3

Vlees (in duizend ton) 3611 3940 4473 ? 2138

Melk (in duizend ton) 30106 30709 27969 24806 19620

Eieren (in miljard

stuks)

10,5 10,2 ? ? 4,2

BRON III

Gegevens over de industriële productie, 1930-1933.

1930 1931 1932 1933

Steenkool (miljoen ton) 47,8 56,8 64,4 76,3

Aardolie (miljoen ton) 18,5 22,4 21,4 21,5

Elektriciteit (miljard kWh) 8,4 10,7 13,5 16,4

Staal (miljoen ton) 5,8 5,6 5,9 6,9

Gesponnen katoen (miljoen meters) 2351 2242 2694 2732

1 Leg uit dat Stalin na 1927 zowel met de instelling van vijfjarenplannen

als met de collectivisatie van de landbouw een geheel andere politiek ging

voeren (in vergelijking met de jaren daarvoor).

2 Beoordeel van zowel de vijfjarenplannen als de collectivisatie van de

landbouw of deze in overeenstemming met de ideologie van het

communisme waren. Leg in beide gevallen je antwoord uit.

3 Stalin wordt in de 'Pravda' (I) uitbundig gehuldigd voor de resultaten van

zijn industriële en agrarische politiek: "Rusland veranderd in een

vooraanstaande industriële mogendheid", "boerenstand verlost (…) van

slavernij, van armoede en ellende". Beoordeel nu of de gegevens in de

bronnen II en III een ondersteuning vormen voor dit eerbetoon. Verklaar

in beide gevallen je antwoord.


Industrialisatie

Buitenlandse politiek

Sociale veranderingen

TOETS

923

BRON I

Fragment uit een toespraak van Stalin tot een aantal leiders

van de industrie, februari 1931.

"Het is onze taak de techniek zelf meester te worden, zelf onze

zaken te gaan regelen. Dat is niet makkelijk, maar het kan.

Wetenschap, technische ervaring en kennis kunnen verworven

worden. Het tempo verzwakken betekent achterstand oplopen.

En zij, die achterstand oplopen, worden verslagen. Maar wij

willen niet verslagen worden. Kenmerkend voor de

geschiedenis van het oude Rusland zijn de voortdurende

klappen die het te verduren kreeg vanwege haar achterlijkheid.

Het werd verslagen door de Mongolen, de Turken, de Zweedse

feodale heren."

BRON III

Overzicht van de productie van de

Sovjetindustrie, 1928-1939.

Totale

productie

1913=100

Kapitaal-

goederen

1913=100

Consumptie-

goederen

1913=100

1928 132 155 120

1929 158 200 137

1930 193 276 151

1931 233 355 171

1932 267 424 187

1933 281 450 196

1934 335 563 220

1935 411 713 258

1936 529 934 324

1937 588 1013 373

1938 657 1138 415

1939 763 1353 464

BRON II

Uit een verslag van de Britse vakbondsleider Citrine over zijn bezoek aan een kogellagerfabriek in de Sovjetunie,

1935.

"Hierna bezichtigden wij de werkplaatsen. Meteen viel mij een aantal grote, bruin geverfde panelen op, die her en der

geplaatst waren. Daarop waren met krijt de namen van arbeiders en aan de andere kant hun percentages aangetekend.

Men stelde mij de chef, een uit Amerika afkomstige Rus, voor. Hij zei mij dat de getallen in percentages de stijging

van de productiviteit ten opzichte van de vorige productie voorstelden, die de arbeiders in de loop van het jaar wilden

behalen. Zij zijn allen op stukloon werkzaam en na het bedrijfsresultaat van het afgelopen jaar gevraagd nog meer te

produceren. Ze hadden zich verplicht de cijfers die bij iedere naam afzonderlijk stonden te bereiken, 125 of 150

procent van het afgelopen jaar, afhankelijk van de persoon. Het paneel gaf de werkelijk bereikte resultaten weer en

toonde zo de arbeider of hij achterstand had of niet. Ik vroeg dadelijk wat er met degene gebeurde die de

productiestijging niet haalde. Wat had hij te verwachten? De chef antwoordde: 'Wij houden er geen zwarte lijst of iets

dergelijks op na.' Ik was gerustgesteld en kwam meteen daarna voor een nog groter paneel. Deze was aan de

linkerkant in banen ingedeeld en gaf ook telkens een soort eindstreep aan. Op de baan linksboven was een vliegtuig

getekend, daaronder een automobiel. Dan volgde nog een of andere tekening, die snelheid moest voorstellen, en zo

ging het door, de tekeningen beeldden steeds langzamere bewegingen uit. Een daarvan was een man op een muildier.

Een andere stelde een man voor die langzaam voortstapt. Weer een andere een schilpad, dan een slak en helemaal

onderaan een bijna slapende man. Tegenover deze tekeningen waren namen en percentages geschreven."

BRON IV

Ontwikkeling van de sociale structuur van de bevolking van Rusland/Sovjetunie, 1913-1939, in percentages.

1913 1924 1928 1939

Arbeiders 14,6 10,4 12,4 33,5

Hoger personeel, ambtenaren etc. 2,4 4,4 5,2 16,7

Kolchozboeren - 1,3 2,9 47,2

Boeren met eigen bedrijf 66,7 75,4 74,9 2,6

Burgerij, handelaren etc. 16,3 8,5 4,6 -

1 Stalin noemde in zijn toespraak (I) het doel van zijn industrialisatiepolitiek. Geef in je eigen woorden weer

welke doelstelling dat was.

2 Leg uit dat de motivatie voor deze doelstelling zowel een ideologisch als een buitenlands-politiek aspect

had.

3 In welk opzicht ondersteunt het verslag van Citrine (II) de toespraak van Stalin (I)?

4 Welke conclusie kun je uit de gegevens uit bron III trekken, als je deze afzet tegen de woorden van Stalin

(I)?

5 Beoordeel of bron IV de stelling ondersteunt dat Stalins economische politiek tot revolutionaire

veranderingen in de Sovjetunie heeft geleid. Leg je antwoord uit.


Totalitaire samenleving

Kunst

Onderwijs


TOETS

927

BRON I

Fragment uit het slotpleidooi van Boecharin tijdens het proces tegen hem en een aantal anderen, 1938.

"De monsterachtigheid van mijn misdaden is niet te meten, vooral nu niet, tijdens de nieuwe fase in de strijd van

de USSR. Moge dit proces de laatste strenge les zijn, en moge de grote macht van de USSR allen duidelijk voor

ogen komen te staan. Laat het allen duidelijk zijn dat de contra-revolutionaire stelling over de nationale

beperktheid van de USSR in de lucht is blijven hangen als een verscheurd vod. Iedereen onderkent de wijsheid

waarmee het land geleid wordt, en dat die leiding in veilige handen is bij Stalin. Mij daarvan bewust, wacht ik

het vonnis af. De persoonlijke gevoelens van een berouwvolle vijand doen er weinig toe; wel de bloei en de

vooruitgang van de USSR en haar internationale invloed."

BRON II

De Sovjet-pedagoog B.P. Esipov over het doel van het Sovjet-onderwijs in zijn boek 'Ik wil als Stalin zijn'.

"We moeten in onze kinderen het bewustzijn tot ontwikkeling brengen dat de Unie van Socialistische Sovjet

Republieken een land is waar voor de eerste keer in de geschiedenis een socialistische maatschappij wordt

opgebouwd. We moeten in hen een gevoel van trots ontwikkelen op de meest revolutionaire klasse, de

arbeidende klasse, en op zijn voorhoede, de Communistische Partij. Deze partij, de partij van Lenin en Stalin,

was in staat de arbeidende massa's te organiseren voor de opbouw van een nieuwe communistische samenleving.

Door de overwinning van Stalins vijfjarenplannen werd ons land veranderd in een machtige industriële staat, de

meest vergevorderde en de meest beschaafde. We moeten elk kind bewust maken van de grootsheid van onze

strijd en onze overwinningen; we moeten hem de kosten aan inspanningen en bloed van deze successen laten

zien; we moeten hem vertellen hoe de grote mannen van onze eeuw - Lenin, Stalin en hun strijdmakkers - de

werkers organiseerden in de strijd voor een nieuw en gelukkig leven.

Onze jeugd moet geoefend worden in strijdlustige bereidheid tot de verdediging van hun socialistische vaderland

(...) In zijn uitlatingen benadrukt Kameraad Stalin keer op keer de noodzaak van een dienstbare en zorgzame

houding tegenover de mensen. En in zijn eigen daden is hij een voorbeeld van zo'n houding door de beste

werkers in de verschillende takken van de technologie, de strijdkrachten, de economie, de wetenschap en de

kunst erkenning en eerbewijzen te verlenen."

BRON III

De dichter Jevgenej Jevtoesjenko in zijn 'Autobiografie' over de dichtkunst ten tijde van Stalin.

"Stalins theorie dat mensen de kleine raderen van het communisme zijn werd in de praktijk gebracht en met

afschuwelijke resultaten (...) Russische dichters, die gedurende de oorlog een aantal mooie gedichten hadden

gemaakt, vervielen weer tot saaiheid. Als er zo nu en dan een goed gedicht verscheen, dan ging dat meestal over

de oorlog - daar viel gemakkelijker over te schrijven. Dichters bezochten fabrieken en bouwplaatsen maar

schreven meer over machines dan over de mensen die deze bedienden. Als machines konden lezen, zouden ze

zulke gedichten misschien interessant gevonden hebben. Menselijke wezens deden dat niet. De oplage van een

dichtbundel werd niet bepaald door de vraag maar door de officiële positie van de dichter. Als gevolg daarvan

waren boekwinkels volgestouwd met dichtbundels die niemand wilde (...) Een eenvoudig, ontroerend gedicht

van de jonge dichter Vansjenkin over een jongen die voor de eerste keer verliefd is, leidde bijna tot een sensatie

tegen deze achtergrond van industrieel-agrarische poëzie."

1 Onder Stalin ontwikkelde de Sovjetunie zich tot een totalitaire samenleving. Leg uit dat de bronnen I en II

daarvoor bewijsmateriaal leveren.

2 Eén van de kenmerken van het Stalin-tijdperk was een ongekende persoonsverheerlijking. Ga van

bovenstaande bronnen I, II en III na of daarin voorbeelden van te vinden zijn. Citeer in dat geval steeds het

betreffende gedeelte uit die bron.

3 De kunst in de Sovjetunie werd ten tijde van Stalin onderworpen aan de eisen van het 'socialistisch realisme'.

Leg uit dat je de betekenis van deze term in de onderwijsideeën van Esipov (II) terug kunt vinden.

4 Beoordeel of uit de beschrijving van Jevtoesjenko (III) blijkt dat ook de dichtkunst ten tijde van Stalin aan de

eisen van het 'socialistisch realisme' moest voldoen. Leg je antwoord uit.



Kunst

Grote Terreur

Komsomol

TOETS

940

BRON I

Het 'Al-Russisch Verbond van Schrijvers' over het doel van de kunst, 1932.

"(...) een waarachtige en historisch concrete uitbeelding van de werkelijkheid in haar revolutionaire ontwikkeling.

Tegelijk met de waarachtigheid en het historisch concrete moet de uitbeelding gecombineerd worden met de taak

van hervorming tot het ideaal en opvoeding van de arbeiders in de geest van het socialisme."

BRON II

De componist Prokovjev, 1939.

"Nog nooit hebben onze vruchtbare velden zo'n oogst laten zien,

Nog nooit hebben onze dorpen zo'n tevredenheid gekend,

Nog nooit was het leven zo eerlijk, waren geesten zo edel,

Nog nooit tot op heden groeide het rogge zo groen.

Over de aarde spreidt de rijzende zon een warmer licht uit,

Sinds zij Stalins gezicht zag is zij helderder geworden.

Ik zing voor mijn baby, slapend in mijn armen,

Groei zoals de bloemen in de wei, vrij van elke schrik,

De naam van Stalin op je lippen zal je beschermen voor alle kwaad,

Je zult de bron van het zonlicht leren kennen, waarin ons hele land baadt.

Je zult het portret van Stalin met je kleine handje natekenen."

BRON III

In de jaren '30

gemaakt schilderij,

waarop Lenin en

Stalin te zien zijn.

BRON IV

Boecharin, één van de leiders uit de jaren

'20, in het slotpleidooi tijdens zijn proces,

1938:

"Ik wil nu in het kort een verklaring

afleggen over mijn misdadige activiteiten

en mijn berouw over mijn wandaden. Ik zal

nu over mijzelf spreken, over de redenen

voor mijn berouw. Natuurlijk, ik moet

toegeven dat het belastende

bewijsmateriaal een zeer belangrijke rol

speelt. Drie maanden lang heb ik

geweigerd iets te zeggen. Toen begon ik

verklaringen af te leggen. Waarom?

Omdat ik tijdens mijn gevangenschap mijn

hele verleden anders was gaan bekijken.

Want als je jezelf afvraagt: 'Als ik moet

sterven, waar sterf ik dan voor?', dan

doemt ineens met ontstellende

duidelijkheid een totaal zwarte leegte voor

je op. Er is niets om voor te sterven, als je

zonder berouw zou willen sterven. Van de

andere kant krijgt al het positieve dat je in

de Sovjet-Unie in je geest tegemoet straalt,

in je geest nieuwe dimensies. Uiteindelijk

heeft dat me volledig ontwapent en mij

ertoe gebracht door de knieën te gaan voor

de partij en het land. En als je jezelf

afvraagt: 'Goed, veronderstel dat je niet

sterft, veronderstel dat je door een of ander

wonder in leven blijft, nog eens: waarom?

Geïsoleerd van iedereen, een vijand van

het volk, in een onmenselijke situatie,

volkomen verstoken van alles wat voor het

leven essentieel is...' En onmiddellijk

dringt zich hetzelfde antwoord op."

BRON V

Affiche van de jeugdbeweging Komsomol. Het onderschrift luidt:

'Lang leve de jonge pioniers – volgelingen van de Lenin-Stalin

Komsomol!'

1 Leg in je eigen woorden uit aan welke eisen de Sovjetkunst volgens bron I moest voldoen. Geef daarbij ook de

benaming van deze kunststroming.

2 Ga van de bronnen II en III afzonderlijk na of ze aan de in bron I gestelde eisen voldoen. Leg steeds je

antwoord uit.

3 Aan welke andere (dan de in vraag 2 genoemde) eis moesten beide kunstwerken (II, III) ook voldoen? Leg

duidelijk uit waaraan je dat in het gedicht en het schilderij kunt zien.

4 Van welke gebeurtenis in de jaren dertig vormt bron IV een illustratie? Maak daarbij duidelijk welk facet

van deze gebeurtenis hierin aan de orde komt.

5 Welke kenmerken van een totalitaire samenleving kun je in bovenstaand bronnenmateriaal (I t/m V)

terugvinden? Leg steeds duidelijk uit in welke bron je een bepaald kenmerk terugvindt.

SOVJETUNIE Collectivisatie van de landbouw

Holodomor Oekraïne

Propaganda

Oorzaak-gevolg

TOETS

2100

BRON I

Olexandra Rafalska was in 1932-1933 ooggetuige van de hongersnood ('holodomor') in de Oekraïne. In haar

herinneringen schreef ze daar later onder andere het volgende over. Ganzenvoet en klis zijn wilde planten.

"Waar verdween al het brood naar toe, ik weet het eigenlijk niet, misschien hebben ze het naar het buitenland

gebracht. De autoriteiten hebben het in beslag genomen, uit de dorpen verwijderd, graan op treinwagons geladen

en ergens naar toegebracht. Ze hebben de huizen doorzocht, alles tot op het kleinste ding weggenomen. Alle

groentetuinen, alle kelders werden leeggehaald en alles werd weggenomen.

Rijke boeren werden zelfs al voor 'holodomor' gedurende de collectivisatie naar Siberië verbannen. Communisten

kwamen, namen alles in beslag. Huilende kinderen werden met laarzen getrapt. Het is verschrikkelijk om te

vertellen wat er gebeurde. Het was zo vreselijk dat iedere dag in mijn geheugen gegrift werd. Overal lagen

mensen als dode vliegen. De stank was afschuwelijk. Veel van de buren en kennissen uit onze straat stierven.

Ik heb geen idee hoe ik het klaar speelde om te overleven en in leven te blijven. In 1933 probeerden we zo goed

mogelijk te overleven. Wij verzamelden gras, ganzenvoet, klis, verrotte aardappelen en maakten pannenkoeken,

soep van verrotte bonen of brandnetels.

We haalden schors van de bomen en aten dat, aten spreeuwen, duiven, katten, dode en levende honden. Wanneer

er nog vee was, werd dat het eerst opgegeten, daarna de huisdieren. Sommigen aten hun eigen kinderen op. Ik

zou nooit in staat zijn geweest om mijn kind op te eten. Een van onze buren kwam thuis toen haar man, lijdend

aan ernstige ondervoeding, hun eigen baby-dochter opat. Deze vrouw werd gek.

Mensen dronken heel veel water om hun magen te vullen, daarom waren hun buiken en benen opgezwollen, de

huid zwol door het water ook op. In die tijd was de straf voor het stelen van een handvol graan 5 jaar gevangenis.

Het was niet toegestaan de velden in te gaan, de spreeuwen pikten het graan op, maar aan mensen was dat niet

toegestaan."

BRON II

De Raad van Volkscommissarissen en het Centraal Comité van de Communistische Partij van Oekraïne namen

op 6 december een resolutie aan, waaruit hieronder fragmenten volgen.

"Met het oog op de schandalige ineenstorting van de inzameling van graan in de meer afgelegen gebieden in

Oekraïne roepen de Raad van Volkscommissarissen en het Centraal Comité van de Communistische Partij van

Oekraïne op (…) om de sabotage van de graaninzameling te breken, die georganiseerd is door koelakken en

contrarevolutionaire elementen; om het verzet van een aantal communisten op het platteland te onderdrukken, die

in feite leiders van de sabotage zijn geworden; om een einde te maken aan de passiviteit en meegaandheid ten

opzichte van de saboteurs, omdat dit niet verenigbaar is met het lidmaatschap van de partij; en om, met de

hoogste snelheid, de volledige en absolute medewerking aan het plan voor de graaninzameling zeker te stellen.

De Raad van Volkscommissarissen en het Centraal Comité besluiten om de volgende dorpen op de zwarte lijst te

plaatsen vanwege openlijke verstoring van het plan voor de graaninzameling en vanwege kwaadwillige sabotage

(…)

De volgende maatregelen moeten met betrekking tot deze dorpen genomen worden:

1 Onmiddellijke stopzetting van de levering van goederen, volledige opschorting van (…) de handel in de dorpen

en de verwijdering van alle beschikbare goederen uit (…) winkels (…)

5 Onderzoek naar en zuivering van collectieve boerderijen in deze dorpen, met de verwijdering van contra-

revolutionaire elementen en van de organisatoren van de verstoring van de graaninzameling.

De Raad van Volkscommissarissen en het Centraal Comité doen een beroep op alle collectieve en particuliere

boeren, die eerlijk zijn en toegewijd aan de Sovjet-regering, om al hun krachten in te zetten voor een genadeloze

strijd tegen koelakken en hun medeplichtigen om de sabotage door koelakken van de graaninzameling in hun

dorpen te verslaan; om eerlijk en gewetensvol hun verplichtingen met betrekking tot de graaninzameling

tegenover de Sovjet-autoriteiten na te komen; en de collectieve boerderijen te versterken."

BRON III

Schilderij uit 1937, gemaakt door Arkadi Plastov, met de titel 'Kolchoz-festival'.

1 Stel dat je de bronnen I en II tot je beschikking hebt om een betoog te onderbouwen over de holodomor

in Oekraïne in 1932-1933. Welke bron zou je dan gebruiken voor de oorzaken van de holodomor, welke

voor de gevolgen? Leg in beide gevallen je antwoord uit met een verwijzing naar de bron.

2 Stel dat je de bronnen II en III tot je beschikking hebt om een betoog te onderbouwen over de

collectivisatie van de landbouw in de Sovjetunie in de jaren '30. Leg uit dat je elk van beide bronnen

kunt gebruiken om het gedwongen karakter van de collectivisatie te bewijzen.

SOVJETUNIE Totalitaire samenleving

Industrialisatie

Lenin-Stalin

Kunst

Persoonsverheerlijking

TOETS

1830

BRON I

Het parlement van de Sovjetunie, de Opperste Sovjet, keurde op 27 december 1938 het 'Statuut over de Rang van

Held van de Socialistische Arbeid' goed, waarvan hieronder de tekst volgt.

"1 De rang van Held van de Socialistische Arbeid vertegenwoordigt de hoogste graad van onderscheiding op het

gebied van de economische en culturele opbouw en wordt toegekend aan personen die door hun bijzonder

onderscheidend pionierswerk op het gebied van de industrie, de landbouw, het transport, de handel,

wetenschappelijk onderzoek en technische vernieuwing een buitengewone dienst aan de Staat hebben geleverd, de

vooruitgang van de nationale economie, cultuur, wetenschap en de groei van de macht en glorie van de USSR

hebben bevorderd.

2 De rang van Held van de Socialistische Arbeid wordt toegekend door het Presidium van de Opperste Sovjet van

de USSR.

3 Aan de Held van de Socialistische Arbeid wordt toegekend:

(a) de hoogste onderscheiding in de USSR – de Orde van Lenin;

(b) een speciaal diploma van het Presidium van de Opperste Sovjet van de USSR.

4 Als de Orde van Lenin op hetzelfde moment wordt ontvangen als de rang van Held van de Socialistische Arbeid

heeft de ontvanger recht op een contant bonus van in totaal tweemaal zijn loon.

5 De Held van de Socialistische Arbeid heeft aanspraak op de rechten en privileges, zoals bepaald in de artikelen

10-16 van het Algemeen Statuut van de Ordes van de USSR."

BRON II

In 1925 verscheen in de Sovjetunie deze poster.

De vertaling van de tekst luidt: 'Radio. Laten we

uit de wil van miljoenen één enkele wil vormen.'

BRON III

In 1935 verscheen in de Sovjetunie deze poster. De vertaling luidt: 'Lang leve ons sublieme socialistische

Moederland. Lang leve onze grote Stalin!' Op de vliegtuigen staan de namen van Lenin en Stalin.

1 Leg uit wat we onder een totalitaire samenleving verstaan en maak vervolgens duidelijk dat elk van de

drie bronnen I, II en III passen in het streven naar zo’n totalitaire samenleving.

2 Leg uit dat elk van de drie bronnen I, II en III aantonen dat in de jaren '20 en '30 een geforceerde

modernisering van de Sovjet-samenleving nagestreefd werd.

3 De posters II en III laten ook zien dat er tussen de jaren '20 en de jaren '30 ook grote verschillen

waren. Noem twee van deze verschillen, steeds met verwijzingen naar de bronnen.

SOVJETUNIE Marxisme-Leninisme

Stalinisme


TOETS

1319

BRON I

Gedicht van P. Arskij, 'Lied van de landarbeiders',

gepubliceerd in 1919.

"Wij moeten de kerkelijke kalender vergeten,

wij moeten de priesters vergeten,

wij moeten arbeid verrichten, broeders:

meer daden dan woorden tonen.

Wij moeten organisatie en macht

steviger in de hand nemen.

Om niet opnieuw met de kwellingen kennis te maken

moeten wij de bourgeois naar de keel vliegen,

moeten wij hem aan de muur vastbinden

en in ketenen houden;

anders kletst hij zich er uit

en onderdrukt opnieuw de arbeidersklasse.

Rusland moet vrij

en niet in de bankschroef opgebouwd worden,

opdat er arbeidscommunes

in dorp en stad zijn,

opdat overal de rode banier

van de arbeid waait,

opdat een helderder, mooier leven

de arme boer toelacht,

opdat er geen klaplopers

en heren meer zijn,

geen nietsnutten en zeveraars

- slechts arbeiders."

BRON II

Fragment uit een ontwerp van L.M. Sabsovitsj, 'De

steden van de toekomst en de organisatie van de

socialistische levenswijze', 1929/30.

"Wat voor huizen moeten wij in de socialistische steden

bouwen?

(...) De woonhuizen in de socialistische stad moeten zo

gebouwd worden dat zij het grootst mogelijke comfort

bieden voor het collectieve leven, de collectieve arbeid

en de collectieve ontspanning van de werkenden (...) In

deze huizen moeten geen afzonderlijke woningen met

keukens, provisiekasten etc. zijn, (...) omdat de

bevrediging van de levensbehoeftes van de werkenden

geheel vermaatschappelijkt zal zijn. Zij moeten ook geen

ruimtes voor een geïsoleerd leven voor ieder afzonderlijk

gezin bevatten, want het gezin in de betekenis, zoals dit

thans bestaat, zal zonder meer verdwijnen (...)

Het basistype van het woonhuis (...) moet een groot,

comfortabel communehuis zijn, of een wooncombinatie

(bestaande uit huizen van kleiner formaat) voor 2 tot

3.000 volwassen arbeiders (...)

Op de vraag naar het samenleven van ouders en

kinderen op dezelfde plaats kan slechts afwijzend

geantwoord worden (...)

In deze woonhuizen moet aan iedere arbeider een aparte

kamer ter beschikking gesteld worden (...) Er dienen

geen ruimtes voor het samenleven van man en vrouw te

zijn (...)"

BRON III

Plan van N.A. Miljutin voor

de aanleg van de stad

Magnitogorsk, 1930.

1 In Arskij's "Lied van de landarbeiders' (I) wordt de toekomst van de Russische boeren bezongen. Wijs

in het gedicht drie concrete punten aan waaruit het revolutionaire karakter blijkt, dat wil zeggen

waaruit blijkt dat Arskij een breuk met het tsaristische verleden wil. Licht steeds je antwoord toe.

2 Beoordeel voor de jaren 1925 en 1935 in hoeverre de toekomstdroom van Arskij (I) op dat moment

werkelijkheid is geworden. Leg steeds je antwoord uit.

3 De bronnen II en III vullen elkaar in zekere zin aan. Leg uit dat je in deze plannen zowel elementen uit

de marxistisch-leninistische leer als uit de economische doelstellingen van Stalin kunt aanwijzen.

4 Waardoor is er enerzijds van plannen en ontwerpen als in de bronnen II en III gedurende de jaren '30

weinig terechtgekomen, maar hebben deze desondanks toch een heel specifieke functie in die tijd

gehad? Twee antwoorden dus!

5 De geschiedenis van de Sovjetunie vanaf 1917 kun je interpreteren als de opbouw van een totalitaire

samenleving. Leg nu uit dat je zowel in de dichtkunst (I), als in de ruimtelijke ordening en de sociale

verhoudingen (II en III) dit streven naar een totalitaire samenleving kunt herkennen.

SOVJETUNIE Lenin - Stalin

Machtsstrijd Stalin-Trotski

Grote Terreur

Gulag

TOETS

939

BRON I

Fragment uit een brief van Lenin

aan het XIIe partijcongres, 24

december 1922.

"Kameraad Stalin heeft, nadat hij

secretaris-generaal was geworden,

een enorme macht in zijn handen

geconcentreerd, en ik ben er niet

gerust op dat hij deze macht altijd

zorgvuldig genoeg gebruikt. Aan

de andere kant onderscheidt

kameraad Trotski zich niet alleen

(…) door zijn buitengewone

capaciteiten. Als persoon is hij

zeker de bekwaamste man in het

huidige CC, maar hij bezit een

overmatig zelfvertrouwen en hij

voelt zich bovenmate

aangetrokken tot de puur

administratieve kant van een

zaak."

BRON II

Uit een artikel in de 'Pravda' ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van

Stalin, 21 december 1949.

"Van de allergrootste betekenis voor de overwinning van het socialisme

was de ontwikkeling en de verrijking door U, kameraad Stalin, van de

leninistische theorie over de mogelijkheid van de overwinning van het

socialisme in ons land. De vijanden van het socialisme, de vijanden van

het sovjetvolk en van de communistische partij hebben tevergeefs getracht

onze partij uit de leninistisch-stalinistische koers te slaan, haar van binnen

uit te splijten, de arbeidersklasse van het geloof in de eigen kracht te

beroven, van het geloof in de mogelijkheid het socialisme op te bouwen.

Gij ontmaskerde meedogenloos de misdadige, criminele pogingen der

vijanden van het volk de partij ideologisch te ondermijnen, haar eenheid te

verbreken, de sovjetmacht en de socialistische revolutie ten onder te doen

gaan. In de onbarmhartige strijd tegen de verraders en trouwelozen jegens

de zaak van het socialisme, tegen de trotskisten, boecharinisten,

burgerlijke nationalisten en andere vijanden, heeft zich rond U, kameraad

Stalin, de leidende kring van onze partij gevormd die de onoverwinnelijke

banier van Lenin verdedigde; rondom U sloot de communistische partij

zich aaneen en leidde het sovjetvolk op de brede weg naar de opbouw van

het socialisme."

BRON III

Eufrosinia Kersnovskaya, een kunstenares die meer dan tien jaar in

de Gulag doorbracht, illustreerde haar herinneringen met tekeningen.

Onderstaande pagina’s gaan over de binnenkomst in een Gulag-

kamp.

1 Lenin stelde in zijn brief (I) de

tegenstelling tussen Stalin en

Trotski aan de orde. Waarom

kwam het na de dood van

Lenin in 1924 tot een openlijke

machtsstrijd tussen Stalin en

Trotski?

2 Noem twee oorzaken van de

overwinning van Stalin op

Trotski.

3 Lenin liet in zijn brief (I)

duidelijk merken niet erg veel

vertrouwen in Stalin te hebben.

Beschrijf nu welke elementen

van Stalins politiek in de

bronnen II en III aan de orde

worden gesteld en beoordeel

aan de hand daarvan of Lenins

wantrouwen gerechtvaardigd

was.


Industrialisatie


Arbeidsomstandigheden

Propaganda

TOETS

2091

BRON I

In oktober 1931 schreef Stalin de volgende brief aan de arbeiders en het administratieve en technische personeel

van een tractorfabriek in Charkov.

"De werkende mensen van ons land, de miljoenen collectieve boeren en de Partij hebben het verloop van de bouw

van de Charkov-tractorfabriek met de grootste aandacht gevolgd. De Charkov-tractorfabriek is een stalen bastion

van de collectivisatie van de landbouw in de Oekraïne; zijn bouwers vormen de voorhoede die miljoenen

Oekraïense boeren over de weg naar het socialisme leiden. De bouw van de Charkov-tractorfabriek, die zich

aansluit bij onze familie van tractorfabrieken, zal de geschiedenis van de socialistische industrie van ons land

ingaan als een model voor het echte bolsjewistische tempo. Het Centraal Comité van de Communistische Partij

van de Sovjetunie (bolsjewieken) spreekt haar overtuiging uit dat de arbeiders en de ingenieurs en de technici de

moeilijkheden van een jonge onderneming zullen overwinnen, de ervaring van de Stalingrad-fabriek zullen

gebruiken en zullen slagen in het volledig laten slagen van het strijdlustige plan voor 1932.

Vurige bolsjewistische groeten aan de bouwers van de tweede reusachtige tractorfabriek in de U.S.S.R.

De secretaris van het C.C., C.P.S.U.(B.), J. Stalin"

BRON II

Een Britse diplomaat in Moskou berichtte in december 1931 het volgende aan het Britse Ministerie van

Buitenlandse Zaken met betrekking tot de arbeidsdiscipline in de Sovjetunie.

"Een prikkel van een ander soort wordt geleverd door de arbeidsdiscipline strakker te maken en door de

uitbreiding van het principe van de persoonlijke verantwoordelijkheid van de arbeider voor de voltooiing van zijn

taak (tot uiting komend in het hierboven beschreven nieuwe loonstelsel) en voor de zorg voor de aan hem

toevertrouwde gereedschappen en machines (…): 'Wij hebben het gebrek aan persoonlijke verantwoordelijkheid

bij de spoorwegen opgeheven', zei Stalin in zijn rede, 'en hun werk is verbeterd. We moeten hetzelfde in de

industrie doen en dan zullen we de verbetering bewerkstelligen'. Twee decreten van januari 1931bevatten de

volgende drastische bepaling om arbeidsdiscipline af te dwingen: een decreet van 19 januari bepaalt dat criminele

verstoorders van de productie en mensen die niet op het werk verschijnen gedurende zes maanden na hun ontslag

geen baan krijgen in staatsfabrieken het staatstransport; tot de mensen die binnen deze categorie vallen behoren

arbeiders die zonder mededeling of voor de beëindiging van hun contract hun baan opgeven, die binnen twaalf

maanden vaker dan één keer van baan wisselen of die ontslagen zijn voor inbreuken op de arbeidsdiscipline, zoals

b.v. opzettelijke beschadiging van machines, systematische productie van onbruikbare spullen, wangedrag etc.

Een decreet van 23 januari vormt een verscherping van het strafrecht door gevangenisstraffen van tien jaar te

bepalen of, in het geval van bewezen kwalijke opzet, de doodstraf, voor schendingen van de arbeidsdiscipline

door transportarbeiders in het geval een dergelijke schending de vernieling van bezit, een ongeluk of het niet

vervullen van het plan veroorzaakt. Bij een decreet van 20 februari 1931 worden rechtbanken ingevoerd onder de

naam van disciplinaire productietribunalen, om kleinere vergrijpen tegen de arbeidsdiscipline die invloed hebben

op de arbeidsproductiviteit te berechten."

BRON III

Affiche van een onbekende kunstenaar uit 1931. De tekst luidt: 'Voorwaarts! Voor de industrialisering van het

land, voor de collectivisatie van de dorpen!'

1 Toon met twee argumenten uit bron I aan dat voor Stalin de collectivisatie van de landbouw

ondergeschikt was aan de industrialisatie van de Sovjetunie.

2 In welke twee van de drie bovenstaande bronnen (I, II, III) wordt het verband tussen de collectivisatie

van de landbouw en de industrialisatie ook nadrukkelijk aan de orde gesteld? Leg in beide gevallen je

antwoord uit.

3 Op verschillende manieren probeerde Stalin de arbeidsproductiviteit van de arbeiders in de Sovjetunie

te vergroten. Leg met behulp van de bronnen I, II en III uit welke middelen Stalin daarvoor gebruikte.

4 Welke van de drie bronnen I, II en III acht je het meest betrouwbaar om een juist inzicht te krijgen in

de arbeidsomstandigheden in de Sovjetunie in de jaren '30? Leg je antwoord uit.


Terreur

TOETS

1320

BRON I

Franse spotprent, 1938.

BRON II

Cartoon van de Amerikaan Herblock, naar aanleinding

van de dood van Stalin in 1953. Het onderschrift luidt:

'You Were Always a Great Friend of Mine, Joseph'.

1 Bepaal welke van de twee cartoons (I, II) naar jouw mening het beste het stalinisme uitbeeldt. Leg je

antwoord uit door beide cartoons te bespreken.

2 Lang niet alle aspecten van het stalinisme komen in deze twee tekeningen aan de orde. Noem er twee.

SOVJETUNIE Marxisme-leninisme


Zuiveringen

Stalinisme

TOETS

926

BRON

Fragmenten uit het slotpleidooi van de voormalige

Bolsjewistische leider Boecharin in het proces dat in 1938

tegen hem gevoerd werd.

"Ik wil nu in het kort een verklaring afleggen over mijn

misdadige activiteiten en mijn berouw over mijn wandaden.

Ik heb al gezegd (...) dat het niet [alleen] de naakte logica

van de strijd is geweest die ons, de contrarevolutionaire

samenzweerders, het stinkende ondergrondse leven heeft

ingedreven, dat tijdens dit proces volledig is blootgelegd. Die

naakte logica van de strijd ging gepaard met een ontaarding

der ideeën , een ontaarding van de psyche, een ontaarding

van onszelf, een ontaarding van mensen (...) Omdat dit

proces zeer snel en onafgebroken voortging tijdens een

periode waarin de klassenstrijd zich toespitste, heeft die

klassenstrijd - door zijn tempo, door zijn gelijktijdigheid - als

een versnellende factor, als een katalysator gewerkt in een

ontwikkeling - die een versnelling betekende - van het proces

van ontaarding (...) En, hiervan uitgaande, lijkt het me

waarschijnlijk dat ieder van ons, hier in de beklaagdenbank,

onderhevig is geweest aan een eigenaardige mentale

gespletenheid, aan een onvolledig geloof in de eigen

contrarevolutionaire zaak. Ik wil niet zeggen dat hij er zich

niet van bewust was als contrarevolutionair te handelen,

maar dit bewustzijn was onvolledig. Vandaar een

gedeeltelijke verlamming van de wil, een vertraging van de

reacties. En dit was een gevolg, niet van een gebrek aan

consequent denken, maar van de objectieve grootsheid van

de socialistische opbouw. De tegenstelling die groeide tussen

de versnelde toename van onze ontaarding en die vertraging

van de reacties, was een afspiegeling van de situatie waarin

een contra-revolutionair, of een contra-revolutionair in

wording, zich bevond tijdens de op gang komende

socialistische opbouw. Er groeide een tweeslachtige

geesteshouding. Ieder van ons kan dit in zijn eigen ziel

nagaan, maar ik wil me niet begeven in een diepgaande

psychologische analyse.

Zelfs ik werd soms meegesleept door de loftuitingen die ik

neerschreef over de socialistische opbouw, hoewel ik dat dan

de dag daarna in de praktijk weer verloochende door daden

van misdadige aard. Hieruit ontstond datgene wat in Hegels

filosofie 'het ongelukkigste bewustzijn' wordt genoemd. Dit

ongelukkige bewustzijn verschilde van het gewone

ongelukkige bewustzijn alleen daarin dat ze ook nog

misdadig was. De macht van de proletarische staat

manifesteerde zich niet alleen door het neerslaan van de

contra-revolutionaire benden, maar ook doordat hij de wil

van zijn vijanden in verwarring bracht. Nergens anders is dat

het geval; in geen kapitalistisch land zal zoiets ooit

gebeuren."

1 Zoals ook uit de woorden van Boecharin blijkt

speelt het begrip 'klassenstrijd' een centrale rol

in het marxistische en marxistisch-leninistische

gedachtegoed. Leg uit dat je in het begrip

'klassenstrijd' zowel het materialistische als het

dialectische element in het marxistische denken

terug kunt vinden.

2 In het denken van Lenin neemt de 'partij' een

belangrijke plaats in. Wat is nu de verhouding

tussen deze 'partij' en de '(arbeiders-)klasse'?

3 In Boecharins pleidooi komen zinsneden voor

als "een periode waarin de klassenstrijd zich

toespitste", "het neerslaan van de contra-

revolutionaire benden" en "de op gang

komende socialistische opbouw". Leg uit dat

met deze termen vanuit stalinistisch perspectief

de ontwikkelingen in de Sovjetunie tussen 1927

en 1931 aangegeven worden.

4 De Sovjetunie onder Stalin geldt als een

voorbeeld van een totalitaire samenleving. Leg

uit dat uit de marxistisch-leninistische

interpretatie van de ideeën van Rousseau al af

te leiden valt dat de Sovjetunie zich in

totalitaire richting zou gaan ontwikkelen.

5 Typerend voor de processen tegen Boecharin

c.s. waren telkens de slotpleidooien, vol

zelfbeschuldigingen en uitingen van berouw en

inkeer. Waarom heeft een totalitair systeem

naar zijn aard behoefte aan een dergelijk

slotpleidooi, met andere woorden waarom werd

Boecharin niet simpelweg berecht en

doodgeschoten?

6 In zijn slotpleidooi 'bekent' Boecharin dat hij is

gaan inzien hoezeer hij in een proces van

ontaarding was geraakt. Hij zou onderhevig zijn

geweest aan een "eigenaardige mentale

gespletenheid": hoewel hij in feite (maar voor

een groot deel onbewust) de contra-

revolutionaire zaak diende, verkeerde hij (ten

onrechte) in de veronderstelling achter de zaak

van het socialisme te staan. Anders gezegd:

Boecharin 'bekent' dat zijn bewuste verleden

niet zijn echte verleden is geweest. Beantwoord

nu de vraag waarom een totalitair systeem het

noodzakelijk vindt mensen van hun verleden te

beroven.

SOVJETUNIE Rol van de vrouw

Sovjet-kunst

Industrialisatie-Collectivisatie

TOETS

945

BRON I

In 1923 verscheen in de Sovjetunie onderstaand

affiche. De tekst luidt: '8 maart – Dag van de

Bevrijding van Onderdrukte Vrouwen'.

BRON II

Schilderij van T.G.

Gaponenko, getiteld:

'Naar moeder voor de

volgende voeding'.

1 Leg met twee verschillende verwijzingen naar

bron I uit dat dit affiche goed weergeeft hoe het

communistische Sovjet-bewind in de jaren '20

de positie van de vrouw zag.

2 Het schilderij (II) kun je als een goede

weergave van de positie van de vrouw in de tijd

van het stalinisme zien. Toon door een

vergelijking met bron I aan dat hier ten

opzichte van de jaren '20 sprake is van

verandering, maar ook van continuïteit.

3 Je kunt het schilderij (II) met twee argumenten

verbinden met de geforceerde industrialisatie

van de Sovjetunie. Maak dat duidelijk.

4 Tot welke stijlen in de Sovjet-kunst behoren

respectievelijk het affiche (I) en het schilderij

(II). Leg steeds je antwoord uit.

SOVJETUNIE Constructivisme



Industrialisatie

TOETS

938

BRON I

Ontwerp van Wladimir Tatlin voor een monument

voor de Komintern, 1920.

BRON II

Schilderij van V.N.

Yakovlev, 'Arbeiders

in de bouw schrijven

een brief aan Stalin',

1937.

1 Waarom kun je het ontwerp van Tatlin (I), dat

overigens niet uitgevoerd werd, als een goed

voorbeeld beschouwen van de kunst in de

Sovjetunie in de jaren '20? Behandel in je

antwoord zowel thema als vormgeving van

Tatlins ontwerp.

2 Leg uit waarom het schilderij van de arbeiders

die Stalin een brief schrijven (II) een goed

voorbeeld is van het 'socialistisch realisme'.

3 In welk twee opzichten geeft dit schilderij (II)

de situatie in de Sovjetunie in de jaren '30 goed

weer, in welk opzicht juist niet? Drie

antwoorden dus.

SOVJETUNIE Tweede Wereldoorlog

Propaganda


Nationalisme

TOETS

947

BRON I

In de Tweede Wereldoorlog gepubliceerd

propaganda-affiche.

BRON II

In de Tweede Wereldoorlog gepubliceerd propaganda-

affiche. Het onderschrift luidt: 'Wie met het zwaard naar

ons komt, zal door het zwaard gedood worden.' Deze

uitspraak wordt toegeschreven aan Aleksander Nevski, die

in 1242 een aanval van Teutoonse (Duitse) ridders afsloeg.

1 Maak duidelijk dat de oorlogspropaganda in

affiche I aansloot bij de propaganda, die in de

jaren '30 in de Sovjetunie gemaakt werd.

2 Leg uit dat de propaganda in affiche II

duidelijk verschilde met die in de jaren

'30 door:

a eerst aan te geven, waarin dat verschil

bestond;

b vervolgens uit te leggen dat de

propaganda in affiche II in strijd was met

de leer van het communisme;

c ten slotte uit te leggen waarom het

Sovjet-bewind toch voor deze

propaganda koos.

SOVJETUNIE Totalitaire bewegingen

Nationaal-socialisme

Relatie met twintigste eeuw

Totalitaire kunst

TOETS

2011

BRON I

Schilderij uit 1950 van de Russische kunstenaar Andrej Mylnikov, getiteld:

'Op de vredige velden'.

BRON II

Schilderij uit 1939 van de Duitse kunstenaar Adolf Ziegler, getiteld:

'Oordeel van Paris'.

1 Totalitaire staten komen in de

geschiedenis niet eerder voor

dan in de eerste helft van de

twintigste eeuw. Geef daar

een verklaring voor door:

- eerst te omschrijven hoe

in een totalitair systeem

de verhouding tussen de

staat en het individu is en

- vervolgens te beredeneren

waarom een dergelijke

verhouding vóór de

twintigste eeuw in de

praktijk niet te realiseren

was.

2 De schilderijen van Mylnikov

(I) en Ziegler (II) zijn

voorbeelden van totalitaire

kunst. Toon deze bewering

aan door uit te leggen dat in

het schilderij van Mylnikov

de ideologie van het

communisme herkend kan

worden en in dat van Ziegler

de ideologie van het

nationaal-socialisme.

http://www.google.nl/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0CAcQjRxqFQoTCLqq1O2ay8cCFcm-FAodAkYHLQ&url=http://www.painting-history.com/nazi-paintings.htm&ei=tgfgVbr3MMn9UoKMnegC&psig=AFQjCNFoV7pL99z4PjY1mIrI_B9hr5W9Bw&ust=1440831795082603




Betrouwbaarheid bronnen

TOETS

2119

BRON

Fedor Belov maakte in zijn jeugd de collectivisatie van de landbouw in de Sovjetunie mee. Nadat hij in de

Tweede Wereldoorlog in het Rode Leger gevochten had, kreeg hij in 1947 een leidinggevende functie op een

kolchoz. Teleurgesteld in het communistische systeem wist hij in 1951 naar het Westen te ontsnappen. Daar

publiceerde hij in 1955 het boek 'The History of a Soviet Collective Farm', een soort ooggetuigenverslag van de

collectivisatie van zijn geboortedorp. Hieronder staan enkele fragmenten uit dit boek. Een koelak is een boer met

behoorlijk veel grond.

"De algehele collectivisatie werd in ons dorp op de volgende manier tot stand gebracht. Twee

vertegenwoordigers van de Partij arriveerden in het dorp. Alle inwoners werden door het luiden van de kerkklok

gesommeerd om naar een bijeenkomst te komen waar de politiek van de algehele collectivisatie werd

aangekondigd (…) Het resultaat was dat hoewel de bijeenkomst twee dagen duurde, er vanuit het oogpunt van de

Partij-vertegenwoordigers niets was bereikt.

Na deze tegenslag verdeelden de Partij-vertegenwoordigers het dorp in twee gedeelten en bewerkten zij elk

afzonderlijk. Er werden nog twee functionarissen gestuurd om de eerste twee versterking te bieden. Een

bijeenkomst van ons gedeelte werd gehouden in een stal die daarvoor aan een koelak had toebehoord. De

bijeenkomst sleepte zich voort tot het donker werd. Plotseling gooide iemand een baksteen naar de lamp en in het

donker begonnen de boeren de Partij-vertegenwoordigers te slaan; dezen sprongen uit het raam en vluchtten,

ternauwernood hun leven reddend, uit het dorp. De volgende dag werden zeven personen gearresteerd. Het leger

werd er bij geroepen en bleef in het dorp tot de boeren, hun hulpeloosheid beseffend, gekalmeerd waren (…)

In het voorjaar van 1931 bewerkte voor de eerste keer een tractor de velden van de kolchoz. De tractor was 'in

staat om elk soort harde grond en nog niet ontgonnen grond te ploegen', verkondigden Partij-vertegenwoordigers

ons op de bijeenkomst ter ere van de komst van de tractor. De boeren wisten toen nog niet dat deze 'stalen

paarden' in ruil voor hun inzet een groot deel van de oogst zouden wegvoeren."

1 Het verslag van Fedor Belov is goed te gebruiken om aan te tonen hoe de vorming van een totalitaire

samenleving in de Sovjetunie in de jaren '30 in zijn werk ging. Maak dat duidelijk door

- eerst een definitie te geven van een totalitaire samenleving en

- vervolgens aan de bron drie verschillende gegevens te ontlenen die aanwijzingen zijn voor de

vorming van een totalitaire samenleving.

2 Het is de vraag of het boek van Fedor Belov betrouwbaar is als bron voor een onderzoek naar het

verloop van de collectivisatie in de Oekraïne. Noem een argument dat pleit voor betrouwbaarheid én

een argument dat de betrouwbaarheid ter discussie stelt.

SOVJETUNIE Rol van de jeugd

Stalinisme


TOETS

946

BRON II

Affiche uit 1937. De tekst luidt: 'Dank aan de

Partij, dank aan de Liefhebbende Stalin, voor een

Gelukkige, Vreugdevolle Kindertijd'.

BRON I

Affiche uit 1920. De tekst bovenaan: 'Aan het Licht en

aan de Kennis – Jonge Proletariërs!'. De tekst

onderaan: 'Alle arbeiders-boeren in de gelederen van de

Russische Liga van Jonge Communisten!'

1 Leg uit waarom de leiders van de Sovjetunie bijzondere aandacht aan de jeugd besteedden. Twee motieven

noemen.

2 Leg van beide affiches (I, II) uit dat zij laten zien dat in de Sovjetunie gestreefd werd naar een totalitaire

samenleving.

3 Beide affiches (I, II) proberen de jeugd in de Sovjetunie aan te spreken. Niettemin kunnen ze gebruikt worden

om een belangrijk verschil tussen de Sovjet-maatschappij in de jaren '20 en die in de jaren '30 te laten zien. Welk

verschil is dat? Toon je antwoord aan met verwijzingen naar beide bronnen.


Komsomol


TOETS

2244

BRON I

In april 1949 hield de Komsomol, de jeugdorganisatie van de Communistische Partij (CP) van de Sovjetunie

(USSR) een congres, waar een rapport van de secretaris van de Komsomol, V.N. Ivanov, besproken werd.

Hieronder volgt een fragment uit dit rapport, waarin Ivanov een door Stalin uitgevaardigde richtlijn citeert..

"De Komsomol eist van haar leden een voortdurende en onverdroten strijd om de besluiten van de CP en de

Regering uit te voeren. Ieder lid van de Komsomol behoort een voorbeeld te zijn in de naleving van de Grondwet

van de USSR – de wet die de basis vormt van de socialistische staat. Leden van de Komsomol zijn verplicht met

al hun kracht het sovjet-systeem, de industrie en het transport, de collectieve en staatsboerderijen van de

Sovjetunie te versterken, de Sovjet-cultuur te ontwikkelen en de onderlinge vriendschap en broederlijke

samenwerking van de volkeren van de USSR te versterken. Verdediging van het Vaderland is de heilige plicht

en allereerste verantwoordelijkheid van iedere Komsomol."

1 Leg uit dat uit bron I blijkt dat de Komsomol werd ingezet om van de Sovjetunie een totalitaire

samenleving te maken. Begin je antwoord met een korte omschrijving van een totalitaire samenleving.

2 Het schilderij van Kulikov (II0) is een mooi voorbeeld van de stroming van het 'socialistisch realisme' in de

kunst. Leg met behulp van dit schilderij

- eerst uit wat de kenmerken van het 'socialistisch realisme' zijn en

- daarna waarom deze kunststroming paste bij de opbouw van een totalitaire samenleving in de

Sovjetunie.

BRON II

Schilderij van Ivan Kulikov uit 1937, getiteld 'Komsomol in een dorp'.



Industrialisatie


TOETS

2256

BRON I

Op 19 april 1933 stelde de leiding van de Communistische Partij in de Oekraïense provincie Donetsk het

volgende rapport op over de voedselsituatie daar. Een MTS was een door leden van de Communistische Partij

geleid station waar kolchozen tractoren en machines konden lenen.

"Volgens rapporten van de hoofden van de politieke afdelingen van MTS'en zijn in een aantal districten

voorvallen van dood en kannibalisme waargenomen, als gevolg van het gebrek aan voedselvoorraden, waaronder

de volgende afzonderlijke voorvallen:

Volgens het politieke rapport van de Belokurakan MTS, gedateerd 6 april, bedraagt het aantal zeer behoeftige

personen ruwweg 2.452 in de Karl Marx, Komintern, Rode Broodwinner, Nieuw Leven, Stalin en Rode Vlag

kolchozen. Van januari tot maart stierven in deze kolchozen 578 mensen als gevolg van ondervoeding. Daartoe

behoorden 218 kinderen, 82 bejaarden en 189 gezonde volwassenen. Voorvallen van kannibalisme zijn

waargenomen, zoals wordt aangetoond door de volgende feiten: op 28 maart sneed de kolchoz-boer Luka

Babenko het hoofd van zijn overleden broer af, gooide diens handen en benen in de rivier en gebruikte de rest als

voedsel. Iryna Khrypunova wurgde haar negen jaar oude kleindochter en kookte haar inwendige organen. Anton

Khrypunov verwijderde de inwendige organen van zijn dode acht jaar oude zuster en at ze op. Een aantal andere

voorvallen kan ook herinnerd worden.

Volgens gegevens van de Starobelsk MTS stierven als gevolg van gebrek aan voedsel in kolchozen in het dorp

Pleshchane 54 mensen en in het dorp Shulhine 96.

Volgens gegevens van de Osynovo MTS stierven in kolchozen in de dorpen Pysarivka en Bulashovka 18 en 30

mensen. Plaatselijke en districts-organisaties boden onvoldoende hulp. Er zijn incidenten geregistreerd dat

mensen niet op hun werk verschenen. Er zijn zorgen dat het invloed zal hebben de inzaaicampagne als er geen

maatregelen genomen worden."

BRON II

Propaganda-affiche uit

de jaren '30. De tekst

luidt: 'Hard werken zal

er voor zorgen dat de

stad brood heeft en dat

de kolchozen over

machines beschikken'.

1 De collectivisatie van de landbouw in de jaren '30 paste enerzijds bij de leer van het communisme en

moest anderzijds de industrialisatie van de Sovjetunie bevorderen. Toon de juistheid aan van beide

onderdelen van deze bewering.

2 Leg uit dat de MTS'en een middel waren voor de Communistische Partij om greep te houden op de

kolchozboeren.

3 Leg uit wat we verstaan onder een totalitaire samenleving.

4 Kenmerkend voor een totalitaire samenleving is dat het onderscheid tussen waarheid en leugen vervaagt

en uiteindelijk zelfs helemaal wegvalt. Beredeneer dat je dit kenmerk met behulp van de bronnen I en II

kunt toelichten.

SOVJETUNIE Stalin


Indoctrinatie – intimidatie



TOETS

2243

BRON I

Op 6 juni 1931 besloot de regering van de deelrepubliek Rusland van de Sovjetunie (RSFSR) een organisatie op

te richten voor alle zaken met betrekking tot literatuur en publiciteit. Deze organisatie kreeg de naam 'Glavlit'.

Het reglement van deze organisatie volgt hieronder.

"1. Glavlit is een onderdeel van het Ministerie van Onderwijs van de RSFSR om de politieke, ideologische,

militaire en economische controle te bewerkstelligen op alle soorten gedrukte werken, handschriften, foto's,

tekeningen etc., evenals op radioprogramma's, lezingen en tentoonstellingen, die bedoeld zijn voor publicatie en

verspreiding.

2. Om de taken waarmee het belast is uit te voeren verbiedt Glavlit de uitgave, publicatie of verspreiding van alle

werken die:

a. afkeer of propaganda tegen de sovjetmacht of de dictatuur van het proletariaat bevatten;

b. staatsgeheimen onthullen;

c. nationalistisch of religieus fanatisme opwekken;

d. een pornografisch karakter hebben.

3. Glavlit is belast met:

(…)

b. de voorafgaande en latere controle op de literatuur die gepubliceerd wordt, zowel vanuit het politieke en

ideologische als vanuit het militaire en economische oogpunt, en ook op radioprogramma's, lezingen en

tentoonstellingen;

c. de inbeslagname van werken die niet verspreid mogen worden;

e. de uitgifte van vergunningen om uitgeverijen en periodieke publicaties te beginnen, het sluiten van

uitgeverijen en het verbieden van uitgaven, het verbieden of toestaan van de invoer vanuit of de uitvoer

naar het buitenland van literatuur, afbeeldingen etc., in overeenstemming met bestaande regels;

(…)

h. de samenstelling van een lijst van werken die van publicatie of verspreiding uitgesloten zijn;

i. de vervolging van personen die de voorschriften van Glavlit, haar bureaus en medewerkers schenden."

BRON II

Ter gelegenheid van

diens zeventigste

verjaardag in 1949

maakte Boris

Eremeevitsj Vladi-

mirski dit schilderij,

dat hij de titel:

'Rozen voor Stalin'

gaf.

BRON III

In 1935 maakte de kunstenaar Aleksandr Samokhvalov dit schilderij dat hij de titel 'S.M. Kirov neemt de parade van

de lichaamscultuur af'. Sergei Kirov was een vooraanstaand leider van de bolsjewieken; tot zijn dood in 1934 was hij

een trouwe volgeling van Stalin. De oorzaak van zijn dood (moord) is nooit opgehelderd. Op het spandoek staat een

afbeelding van Lenin.


2 Om tot een totalitaire samenleving te komen passen totalitaire regeringen indoctrinatie en intimidatie toe. Leg

uit dat je in bron I voorbeelden van beide kunt terugvinden.

3 Kenmerkend voor de regeringsperiode van Stalin was de verheerlijking van zijn persoon. Leg met behulp van

bron I uit dat een organisatie als 'Glavlit' deze persoonsverheerlijking kon bevorderen.

4 De twee schilderijen (II, III) zijn voorbeelden van het 'socialistisch realisme'. Leg uit dat het socialistisch

realisme het ontstaan van een totalitaire samenleving bevorderde door

- eerst van elk van beide schilderijen (II, III) aan te tonen dat zij tot de socialistisch-realistische stijl

behoren en

- vervolgens te beredeneren waarom deze kunststroming past bij een totalitaire samenleving.


Rol van de vrouw


Onderwijs aan kleuters

Economische politiek

TOETS

2250

BRON I

De krant 'Vecherniaia Moskva' publiceerde op 30 juni 1930 het artikel 'Meer vrouwen aan het werk!'. Hieronder

volgt een fragment uit dit artikel.

"Gisteravond luisterde de leiding van de sovjet van het district Krasno-Presenskii naar een verslag van de

commissie voor de verbetering van arbeids- en leefomstandigheden.

Na de arbeidersgemeenschap in brigades georganiseerd te hebben voerde de commissie verschillende

onderzoeken uit. Ondernemingen die waren overgegaan naar een zevenurige werkdag werden geïnspecteerd. In

verscheidene van deze ondernemingen resulteerde het onderzoek in verbeteringen in de voorzieningen bestemd

voor kleuters: in de Trekhgorka-fabriek was de kleuterschool uitgebreid, in de Svoboda-fabriek en in een fabriek

voor de productie van kristal werden avondklassen geopend, zodat moeders hun kinderen gedurende hun

werktijd konden achterlaten, in de Nogina-fabriek ging de kleuterschool over naar een drie-ploegen-systeem, in

de Proletarskii-trud-fabriek was ook een avondklas ingesteld enzovoort. Maar ondanks de grote aandacht die

besteed was aan de kleuters, konden de ondernemingen niet volledig de geplande maatregelen doorvoeren. In

plaats van 23.000 kleuters, schreven de georganiseerde onderwijsvoorzieningen er 16.000 in."

BRON II

Schilderij uit 1932 van Aleksandr Deineka, getiteld: 'Het middaguur'.

BRON III

In 1929 verscheen dit affiche in de Sovjetunie. De titel luidt:

'Arbeidsters en boerinnen'. De tekst onderaan luidt: 'Voert strijd

tegen de restanten van het oude leven'.

1 Nadat de bolsjewieken in 1917 de macht in Rusland veroverd hadden, veranderden zij de positie van de

vrouw ingrijpend. Het is de vraag of deze verandering inderdaad leidde tot de emancipatie van de

vrouwen in de Sovjetunie. Bespreek deze vraag door

- eerst aan te geven dat de bolsjewieken met hun maatregelen met betrekking tot de positie van

de vrouw hun revolutionaire gezindheid konden aantonen;

- vervolgens uit elk van de bronnen I, II en III een aanwijzing te halen dat in de Sovjetunie

sprake was van de emancipatie van de vrouw en

- ten slotte met aanwijzingen uit elk van de bronnen I, II en III te beredeneren dat de

bolsjewieken met hun maatregelen ook een ander doel dan de emancipatie van de vrouw

wilden bereiken.

2 De bronnen I, II en III kun je ook gebruiken als illustratie bij de politiek van Stalin op agrarisch en

industrieel gebied. Toon dat voor elk van de drie bronnen aan.


4 De maatregelen die ten tijde van Stalin genomen werden met betrekking tot kleuters passen in de

opbouw van een totalitaire samenleving. Leg de juistheid van deze bewering uit met behulp van de

bronnen I en III.


Komsomol


Rol Marx en Lenin tijdens Stalin

TOETS

2247

BRON I

Op het Tiende Congres van de Komsomol, de jeugdbeweging van de Sovjetunie, werd op 21 april 1936 een

nieuw programma vastgesteld. Over de 'politieke opvoeding van jongeren' stond daarin het volgende.

"1. In navolging van de richtlijnen van Lenin, die zei dat de vorming van de ware Communistische mentaliteit –

de grondige kennis van de wetenschappelijke en revolutionaire theorie van Marx – de voornaamste voorwaarde

is voor de opvoeding van de jeugd in de geest van het Communisme, acht de Komsomol het voor ieder lid van

de Beweging noodzakelijk om politiek onderwijs te krijgen. Met dit doel voor ogen organiseert de Beweging

scholen en kringen zet zij andere maatregelen voort die de jeugd zullen helpen politieke principes grondig te

leren, door de belangrijkste historische gebeurtenissen in het algemeen en de geschiedenis van de USSR en de

CPSU in het bijzonder te bestuderen, en organiseert zij de bestudering van de voornaamste theorieën, naar voren

gebracht door Marx, Engels, Lenin en Stalin.

2. De Komsomol is betrokken bij het werk van de politieke vorming van jonge arbeiders, boeren, ambtenaren,

studenten en intellectuelen; informeert hen door middel van bijeenkomsten, gesprekken en lezingen over

lopende politieke gebeurtenissen, maatregelen die door de Sovjet Regering en de CPSU genomen zijn,

levensomstandigheden van arbeiders en boeren in het verleden en in kapitalistische landen, de geschiedenis van

de Burgeroorlog in de USSR en onderwijst de jongeren door hen de voorbeelden te tonen van de heldhaftige

strijd van arbeiders en zwoegende boeren tegen kapitalisten en landeigenaren. De Komsomol publiceert haar

eigen kranten, tijdschriften, politieke en artistieke literatuur, organiseert clubs voor jonge mensen en bedrijft

propaganda-activiteiten in verenigingen van arbeiders en kolchozboeren, bibliotheken en leeszalen.

3 De Komsomol legt aan de jonge mensen geduldig het leed uit dat hen wordt aangedaan door bijgeloof en

godsdienstige vooroordelen en organiseert speciale kringen en lezingen voor antireligieuze propaganda.

4. De Komsomol organiseert opvoedende activiteiten tegen overgeleverde reactionaire opvattingen over

nationale ongelijkheid, tegen iedere uiting van chauvinisme en nationalisme en onderwijst de jonge mensen,

gebruik makend van de eigen talen van de volkeren van de USSR en door acht te slaan op de bijzondere situaties

en omstandigheden van elk van deze volkeren.

5 De Komsomol organiseert verschillende scholen en cursussen om de propagandisten en organisatoren van de

verschillende afdelingen voor de activiteiten van de Beweging te trainen en opnieuw te trainen."

BRON II

In 1937 verscheen in de Oekraïne deze poster. De tekst luist: 'Dank aan

de Partij, dank aan Stalin voor een gelukkige, vreugdevolle jeugd'.

1 Leg eerst uit wat we verstaan onder een totalitaire beweging en toon vervolgens – met twee

voorbeelden uit bron I – aan dat de Komsomol in de jaren '30 werd ingezet om van de Sovjetunie een

totalitaire staat te maken.

2 Leg uit welke twee doelen Stalin in de jaren '30 wilde bereiken met de collectivisatie van de landbouw.

3 Toon met behulp van bron I aan hoe de Komsomol werd ingezet om propaganda te maken voor de

successen van de collectivisatie van de landbouw.

4 In bron I wordt Stalin in één adem genoemd met zijn voorgangers Marx en Lenin. Leg eerst uit dat

Stalin met zijn beroep op Marx en Lenin zijn macht wilde legitimeren en beredeneer vervolgens dat

Stalin hiermee aan geschiedvervalsing deed.

5 Kenmerkend voor een totalitaire samenleving is dat het verschil tussen waarheid en leugen steeds meer

verdwijnt. Waarom kun je het in 1937 in de Oekraïne verschenen affiche (II) daarvan een goed

voorbeeld noemen?

SOVJETUNIE Buitenlandse politiek

Stalin – Trotski

Industrialisatie

TOETS

925

BRON I

Fragment uit een rede van Stalin

tot een groep leiders van

industriële bedrijven, 1931.

"In het verleden hadden wij

geen vaderland, we konden er

ook geen hebben. Maar nu we

het kapitalisme omvergeworpen

hebben en de macht zich in de

handen van de werkende klasse

bevindt, hebben we een

vaderland en we zullen zijn

onafhankelijkheid verdedigen.

Wilt u dat ons socialistische

vaderland verslagen wordt en

zijn onafhankelijkheid verliest?

Als u dit niet wilt moet u in de

kortst mogelijke tijd een eind

aan zijn achterlijkheid maken

en een echt bolsjewistisch

tempo ontwikkelen bij de

opbouw van zijn socialistische

economische systeem. Er is

geen andere weg. Daarom zei

Lenin tijdens de Oktober-

Revolutie: 'Of ten onder gaan,

of de hoogontwikkelde

kapitalistische landen inhalen

en overvleugelen.' We liggen

vijftig of honderd jaar achter op

de ontwikkelde landen. We

moeten dit verschil in tien jaar

goedmaken. Of we doen dit, of

zij vernietigen ons. Dit is wat

onze plicht jegens de arbeiders

en boeren van de USSR ons

voorschrijft."

BRON II

Gegevens over de industriële productie van de USSR, 1924-1937.

Totale productie Zware industrie Lichte industrie

Index

1913=

100

Verandering

in % t.o.v.

jaar daarvoor

Index

1913=

100

Verandering

in % t.o.v.

jaar daarvoor

Index

1913=

100

Verandering

in % t.o.v.

jaar daarvoor

1924 45 52 41

1925 73 62,2 80 53,8 69 68,3

1926 98 34,2 113 41,3 90 30,4

1927 111 13,3 128 13,3 102 13,3

1928 132 18,9 155 21,1 120 17,6

1929 158 19,7 200 29,0 137 14,2

1930 193 22,2 276 38,0 151 10,2

1931 233 20,7 355 28,6 171 13,2

1932 267 14,6 424 19,4 187 9,4

1933 281 5,2 450 6,1 196 4,8

1934 335 19,2 563 25,1 220 12,2

1935 411 22,7 713 26,6 258 17,3

1936 529 28,7 934 31,0 324 25,6

1937 588 11,2 1013 8,5 373 15,1

1 In zijn woorden (I) komt duidelijk naar voren hoe Stalin destijds (1931) dacht

over de positie van de Sovjetunie in de wereld. Leg in je eigen woorden uit

welke politiek Stalin wilde voeren wat betreft de positie van de Sovjetunie in

de wereld. Laat daarbij ook duidelijk uitkomen welke argumenten Stalin voor

deze politiek had.

2 Waarom kun je stellen dat Stalin hier (I) opnieuw zijn afkeer van de ideeën

van Trotski liet blijken?

3 Stalin noemde in zijn rede (I) zowel het doel ("de opbouw van zijn

socialistische economische systeem") als het middel ("echt bolsjewistisch

tempo") van zijn industriële politiek. Laat nu aan de hand van zijn industriële

politiek zien wat Stalin concreet bedoelde toen hij sprak over het "socialisti-

sche economische systeem" als doel en over "echt bolsjewistisch tempo" als

middel van die politiek.

4 Leg uit dat zowel het doel als het middel van de industriële politiek van Stalin (I) een radicale verandering

betekenden ten opzichte van de NEP uit de jaren '20.

5 In zijn rede (I) tot de bedrijfsleiders gaf Stalin duidelijk aan wat hij van hen verwachtte. Geef nu - op grond

van de gegevens uit bron II - een argument voor en een argument tegen de stelling dat Stalin tevreden kon zijn

over de inspanningen van de industriële bedrijfsleiders.

6 Waarom komen de industriële prestaties van de Sovjetunie in de jaren 1929-1934 (de periode dus waarin

Stalin zijn rede (I) uitsprak) in een ander perspectief te staan als je ze vergelijkt met de industriële productie in

de Verenigde Staten?


Destalinisatie

TOETS

1323

BRON I

Cartoon van John Fischetti. De titel luidt: 'The Scepter'.

BRON II

Fragment uit een artikel uit het

dagblad van de Communistische

Partij van de Sovjetunie, de 'Pravda',

juli 1953.

"Slechts de collectieve politieke

ervaring, slechts de collectieve

wijsheid van het Centraal Comité' (...)

is een waarborg voor de juiste leiding

van partij en land, voor de

onwankelbare eenheid en solidariteit

van alle partijgenoten, voor de

geslaagde opbouw van het

communisme in ons land. Iedere

functionaris, onverschillig welke

functie hij bekleedt, moet voortdurend

onder het waakzame oog van de partij

staan. De partijorganisaties moeten

het werk van alle organen en

departementen en het optreden van

alle voormannen geregeld

controleren."

1 Fischetti tekende zijn prent (I) naar aanleiding van het overlijden van Stalin in 1953. Leg uit wat hij in zijn

prent duidelijk wilde maken over de regeringswijze van Stalin en over diens opvolging. Twee antwoorden

dus.

2 Het artikel in de 'Pravda' (II) zou je als een van de eerste tekenen van de destalinisatie kunnen beschouwen.

Welk aspect van de destalinisatie komt in dit artikel reeds naar voren? Verwijs in je antwoord naar de tekst.

3 Beoordeel of je in de tekening van Fischetti (I) ook al iets kunt zien wat op de komst van de destalinisatie

wijst. Leg je antwoord uit.

SOVJETUNIE Destalinisatie

Chroestjov

Landbouwpolitiek

TOETS

1321

BRON

Chroestjov in zijn 'destalinisatie-rede' op het XXe partijcongres van de CPSU, 1956.

"Ieder, die zich ook maar in het geringste bekommerde om onze positie, zag de moeilijkheden in de landbouw -

Stalin zag ze echter niet. Hebben wij er Stalin niet van in kennis gesteld? Ja, dat hebben wij gedaan, maar hij hielp

ons niet. Waarom niet? Omdat Stalin nooit reisde, geen arbeiders in de steden of op de kolchozen bezocht; hij was

nooit goed op de hoogte van de werkelijke toestand in het land.

Hij kende het land en de landbouw slechts door films. En deze films waren opgesierd en gaven een rooskleurig

beeld van de situatie in de landbouw. In deze films over het leven in de kolchozen bogen de tafels veelal onder het

gewicht van de kalkoenen en ganzen. Waarschijnlijk geloofde Stalin dat dit de werkelijkheid was."

1 De redevoering die Chroestjov in 1956 hield (I), staat bekend als de 'destalinisatie-rede'. Wat verstaan we

onder de term 'destalinisatie'?

2 Waarom keerde Chroestjov zich in zijn rede (I) vrijwel uitsluitend tegen de persoon van Stalin?

3 Chroestjov beschuldigde in zijn rede (I) Stalin er van geen oog te hebben gehad voor de moeilijkheden in de

landbouw. Ontleen aan Chroestjovs woorden wat volgens hem die moeilijkheden ten tijde van Stalin waren.

Verwijs in je antwoord naar de tekst van bron I.

4 Beoordeel aan de hand van de landbouwpolitiek die Chroestjov gevoerd heeft of hij zelf de werkelijke

oorzaak van die moeilijkheden wél onderkend heeft. Leg je antwoord uit.

SOVJETUNIE Destalinisatie

Dooi

Chroestjov

TOETS

1322

BRON I

Cartoon van Fritz Behrendt.

BRON II

Cartoon van Herblock. De titel luidt 'One-Man Show'.

1 De tekeningen van Behrendt (I) en Herblock (II) kun je gebruiken om de destalinisatie op het gebied van

de kunst te illustreren. Beschrijf nu met behulp van beide prenten wat de destalinisatie op dit gebied wel

en wat ze niet voor gevolgen heeft gehad.

SOVJETUNIE Machtsstrijd Stalin-Trotski

Buitenlandse politiek Stalin

Non-agressiepact

Grote Terreur

TOETS

941

BRON I

In de tweede helft van de jaren '30 verscheen in de

Sovjetunie onderstaand affiche.

Boven: vernietig het ongedierte!

Onder: Veeg Trotski en zijn bloeddorstige fascistenbende van de

aarde!

Papieren in de handen van Trotski:

- Terroristische daden tegen de leiders van de Partij en de

regering.

- Massamoorden op arbeiders.

- Explosies en brandstichtingen bij fabrieken en mijnen,

treinwrakken.

- Fascisme.

- Samenzwering met buitenlandse contra-spionagediensten.

- Oorlog.

- Hoogverraad, de USSR op de veiling aanbieden.

- Herstel van het kapitalisme

- Spionage en sabotagedaden.

BRON II

In 1939 publiceerde een Russische krant

onderstaande spotprent. De persoon boven

stelt Trotski voor, het woord betekent:

'terreur'.

1 Leg uit waardoor in de jaren '20 een

machtsstrijd ontstond tussen Stalin en

Trotski.

2 Waarom pasten het affiche (I) en de

spotprent (II) in de buitenlandse politiek

van Stalin in de jaren '30? Leg je

antwoord voor beide bronnen apart uit.

3 Vanaf welke gebeurtenis hield de

verschijning van affiches en spotprenten

als bovenstaande op? Leg je antwoord

uit.

4 Welke rol speelden affiches en

spotprenten als bovenstaande tijdens de

Grote Terreur?

RUSLAND TOETS Bloedige Zondag 578 Revolutiehistoforum.net/toetsmateriaaltijdvakken/Rusland -...

Documents

Transcript of RUSLAND TOETS Bloedige Zondag 578 Revolutiehistoforum.net/toetsmateriaaltijdvakken/Rusland -...