OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

1

Reader bij BLOK 3 van de OPLEIDING FENOMENOLOGIE voor bovenbouwleraren van vrijescholen 2017

11 en 12 mei 2017, Stichtse Vrije School Zeist

website: www.fenomenen.com

OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

2

AANVULLINGEN op de READER van BLOK 2:

Ter plekke uitgedeeld bij het college over Goethe’s Kleurenleer:

- Kleurfenomenologie, document van Kees Veenman (15 pag. hoofdstuk 2 en 3 uit Kleurmeditatie)

Nagekomen aanvulling op Organische Chemie:

- Organische chemie, document van Wolter Bos (5 pag.)

Beschikbaar via de website > Thuis > Zelf downloaden!

Colofon:

Dit deel van de reader sluit aan bij het derde lesblok van de Opleiding Fenomenologie.

Auteur: Bas Pedroli

Illustraties: Periodeschrift E. Peper 12e klas (1976); Motief (2010)

Eindredactie: Pieter Geluk

© mei 2017

Teksten uit deze reader mag je overnemen met bronvermelding en met respect voor de context.

OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

3

INHOUD

Vooraf 2

➢ Aanvullingen Reader tweede blok

➢ Reader bij het derde blok

➢ Programma derde blok

Fenomenologie en landschap – Bad Pedroli 5

➢ Actieve verwondering (column)

➢ Over het landschap

De reader tot nu toe 8

➢ Wordt vervolgd…

DE READER bij het derde blok

Tijdens en na het tweede lesblok is nog aanvullende informatie op de reader verspreid,

deels ter plekke, deels als download via de website. Vergeet niet dit weer in te passen in de

ringband. Het gaat om de documenten ‘Kleurfenomenologie’ van Kees Veenman en ‘Organi-

sche chemie’, van Wolter Bos.

Ter voorbereiding op het derde lesblok zijn

twee teksten opgenomen van gastdocent Bas

Pedroli over ‘Fenomenologie en landschap’.

Deze teksten zijn reeds verschenen op de

website en als download beschikbaar vanaf

de dinsdag voorafgaand aan het lesblok.

Voor de scheikunde en de biologie die in dit

derde blok aan bod komen, kun je terugbla-

deren naar de eerder verschenen ‘Introductie

bij de Opleiding Fenomenologie’. In dit

eerste deel van de reader gaat Wolter Bos in

op de menskunde (pag. 7) en Antoon van

Hooft op de anorganische chemie (pag. 9).

Van beide docenten zijn na dit lesblok nog

aanvullende teksten te verwachten via de

website.

Pieter Geluk, (web)redacteur, mei 2017

OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

4

PROGRAMMA derde blok

Het derde blok begint op donderdagmiddag 11 mei weer met een lunch om één uur in de

kantine. Daarna volgt een korte terugblik op het vorige blok en een waarnemingsoefening

met Wolter Bos.

Om kwart voor drie geeft Antoon van Hooft

een college over anorganische chemie.

Vanaf vijf uur zullen de verschillende

docenten het eigen fenomenologisch onder-

zoek begeleiden.

Na de avondmaaltijd volgt om 18.30 uur het

gastcollege door landschaps-ecoloog Bas

Pedroli. Het gastcollege wordt op vrijdag-

ochtend nabesproken, aansluitend aan het

zingen met Hannah van Tilburg.

Om 10 uur volgt het college van Wolter Bos

over menskunde.

Hierna gaan we met Antoon en Wolter in

gesprek over toepassing van de fenomeno-

logie in de eigen lespraktijk.

Na de lunch volgt het tweede college van

Antoon van Hooft over anorganische

chemie en het afsluitend gesprek van dit

blok.

OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

5

ACTIEVE VERWONDERING

Bas Pedroli

De sloot die met een paar knikjes naar de horizon loopt weerspiegelt een roerloze hemel.

Langs de slootrand bloeit speenkruid met goudgele sterren. In het weiland de eerste

pinksterbloemen. Aan de einder stolpboerderijen langs het Noordhollands Kanaal. Midden

ervoor het silhouet van een grote wilg, een groen waas over de takken. Een stel grutto’s en

kieviten stort zich op een kraai die de vermetelheid toont toevallig over te vliegen, op weg

naar een dode tak in de wilg. Achter me de duinen.

Langs de binnenduinrand het rommelig

beeld van huizen, tuinen en paardenweiden,

en de verre zang van lijsters, van een winter-

koninkje. Maar waar ik sta is de wereld stil,

overzichtelijk en wijd.

Een oud cultuurlandschap, in de

middeleeuwen door buitenwater overspoeld,

in de 13e eeuw door monniken moeizaam

omdijkt en weer op de zee terugveroverd.

Even verderop is de plek van de molen nog

te herkennen: een met struiken begroeid

eiland tussen de sloten. Als ik over het

grasland dichterbij kom vliegt razendsnel

een sperwer weg.

Lijnen

Hier en daar staan twee mensen rug aan rug

zwijgend in het landschap. Even later vertel-

len ze elkaar gebarend wat ze gezien

hebben. We lopen gezamenlijk terug.

Op de zorgboerderij – knotwilgen, lamme-

tjes; medewerkers bezig in de moestuin –

wisselen we de waarnemingen uit. In

kernachtige bewoordingen karakteriseren we

het landschap: ‘zuigende rust’, of ‘vraag

naar omhulling’. We hebben het over het

zelfde, verrassend veel aspecten lichten op.

In kleurige lijnen krijgt de toekomst van dit

land ook op papier vorm. Omwonenden,

mensen van de boerderij, van gemeente en

waterschap, leven zich uit: een mooi houten

beeld aan het eind van de sloot, een nieuwe

molen op de oude plek, de te bouwen

boerderij langs het weggetje, de laagste

plekken uitgraven voor meer waterberging.

Bij de thee met gebak overheerst verbonden-

heid en enthousiasme. De meesten zullen

‘hun’ plek, de uitsnede uit het landschap die

ze waargenomen hebben, niet gauw verge-

ten. Landschap: mensenwerk.

column ‘Lijnen’ uit Motief, april 2010

Oefening actieve verwondering:

“Draai om en vertel wat je hebt

waargenomen.”

OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

6

OVER HET LANDSCHAP

Bas Pedroli

Het landschap heeft iets vanzelfsprekends, je fietst er door of je woont erin zonder dat je er

erg in hebt. Toch spelen veel jeugdherinneringen of vakantiebelevenissen zich af in land-

schappen die ook later nog een kenmerkende sfeer oproepen. Om het wezenlijke van het

landschap te benaderen heb je niet genoeg aan het beschrijven van ruimtes, kleuren en

voorwerpen.

Het landschap bestaat vooral ook uit

geluiden en geuren. Daarnaast kan je bij een

wandeling soms een gevoel van evenwicht

of onbalans hebben, een impuls krijgen in

beweging te komen of even in te houden, of

een glimp ontdekken van de levende samen-

hangen die de mensen die je tegen komt in

het landschap onderhouden. Je kunt daar de

rol van de evenwichtszin, de bewegingszin

en de levenszin in herkennen. Je hebt alle

zintuigen nodig om het landschap nader te

komen.

Verwondering

Als ik ergens rondloop en de evidentie

waarneem dat ik eigenlijk een heggemus

zou moeten horen, is dat iets wat ik niet met

ogen, oren of neus waarneem, en ook niet

iets wat ik via een soort habitatassociatie

intellectueel deduceer. Het is echt een waar-

neming. Zulke waarnemingen komen vaak

zelfs pas achteraf, in de terugblik! En dat is

wetenschappelijk moeilijk omschrijfbaar.

Daar zit voor mij een deel van de uitdaging

van de landschapsfenomenologie. De

evidentie van diepere lagen in het landschap,

die slechts via betrokken en bewuste waar-

neming zijn te bereiken en niet via afstan-

delijke objectiviteit, kent eigenlijk iedereen,

maar is nog veel te weinig deelbaar.

Fenomenologie is voor mij een grond-

houding in het omgaan met de wereld, een

houding van respect en verwondering voor

de eigenheid van alle dingen en wezens om

mij heen, en voor de potentie van ontwik-

keling daarin. Dat respect en die verwon-

dering kan ik alleen maar opbrengen als ik

aandachtig waarneem, met al mijn zintuigen,

zonder vooringenomenheid. Vandaar dat ik

fenomenologie ook wel ‘Actieve verwon-

dering’ heb genoemd, het is een zaak van

bewustzijn, innerlijk bewustzijn.

De eigenheid van een landschap uit zich

voor mij in een stemming die al die

waarnemingen omvat. Deze stemming – die

er vaak al is tijdens het landschapsbezoek

zelf – krijgt een meer objectieve, bewuste

kleuring als ik het landschap opnieuw voor

mezelf opbouw.

Biografie

Ik vraag me af waarom de betreffende plek

zo karakteristiek, zo bijzonder is. Iedere

plek waar je je wat langer mee bezighoudt

wordt bijzonder.

Toch is dat voor mij elke keer weer een

verrassing. Wat dat bijzondere mij wil

zeggen is dan vaak nog open. Ik kom dat

nader door te zoeken naar de biografie van

het landschap. Vrijwel altijd is in een

landschap een deel van de geschiedenis af te

lezen.

Op het kruispunt van de zintuiglijke

waarnemingen, het beeld, de stemming en

“Fenomenologie is voor mij een

grondhouding in het omgaan met de

wereld…”

OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

7

de biografie van het landschap ontstaat dan

een wezensontmoeting, soms vluchtig, soms

meer indringend. Het gaat er dan om een

vermoeden te ontwikkelen van het wezen

van een landschap, een wezen dat pas tot

zijn recht komt als mensen zich er mee

verbinden, meestal onbewust; bij een

fenomenologische benadering probeer je dat

bewust te krijgen.

Toekomstmogelijkheden

Ik kan blij worden van landschappen, die

een eigen sfeer hebben, waar ik veel aan af

kan lezen. En ik kan ook moedeloos worden

van de landschappen die in de maalstroom

van de wereldmarkt het onderspit delven, en

geen mensen meer hebben die voor ze

zorgen. In de verbinding met een specifiek

landschap zijn het voor mij altijd de mensen

die zin en richting aan het landschap geven,

waar ik kan proberen door actief meewer-

kend, of ook wel meeluisterend, -waarne-

mend, -reflecterend een bijdrage aan te leve-

ren.

Uiteindelijk is het toch allemaal te doen om

de toekomstmogelijkheden die in de omgang

van mensen met het wezen van een

landschap zichtbaar kunnen worden, en dan

ook gerealiseerd kunnen worden. Een

toekomst die een heel ander Europees

landschap zal laten zien dan we nu kennen.

Want het landschap blijft een spiegel van

onze maatschappij.

Als ik dat ten diepste voor mezelf realiseer,

kan ik ook de maatschappij veranderen, al is

het maar een heel klein beetje. Alle kleine

beetjes helpen.

… het zijn voor mij altijd de

mensen die zin en richting aan het

landschap geven…

OPLEIDING FENOMENOLOGIE – READER BIJ BLOK 3

8

DE READER TOT NU TOE:

- Introductie bij de OPLEIDING FENOMENOLOGIE 1 – 16

- Reader bij BLOK 1 1 – 14

- Periode-opbouw - Jan van Gils 1 – 2

- Biologie, embryologie en evolutie - Willem de Vletter 1 – 5

- Reader bij BLOK 2 1 – 8

- Kleurenfenomenologie – Kees Veenman 1 – 15

- Organische chemie - Wolter Bos 1 – 5

- Reader bij BLOK 3 1 – 8

Al deze documenten zijn beschikbaar via de website onder: Thuis > Zelf downloaden!

Wordt vervolgd…

Tot zover de reader bij het derde lesblok.

Aanvullingen bij de colleges menskunde en anorganische chemie verschijnen op de website.

Kort voorafgaand aan het vierde blok in september, verschijnt de betreffende reader. Te down-

loaden vanaf dinsdag 12 september.