Reader Ovidius, klas 4

module 2, 2012 - 2013

Pensum Latijn klas 4, | Stedelijk Gymnasium Leiden

STEDELIJK GYMNASIUM LEIDEN

OVIDIUS METAMORFOSEN

Ovidius Metamorfosen

module 2, 2012 - 2013

[- 1 -]

Publius Ovidius Naso, inleiding op leven en werk

e dichter Publius Ovidius Naso (43vC 17/18nC) werd n jaar na de

dood van Julius Caesar geboren in het plaatsje Sulmo (het huidige

Sulmona, zon 150 kilometer ten oosten van Rome). Zijn jeugd vond

plaats tijdens de laatste fase van de burgeroorlogen die het einde zouden be-

tekenen van de Romeinse republiek. Ovidius was 12 toen Octavianus zijn ri-

valen Marcus Antonius en Cleopatra versloeg in de zeeslag bij Actium (31vC);

enige jaren later eerde de senaat Octavianus met de eretitel Augustus, en hij

werd benoemd tot princeps civitatis. Vanaf dit moment (27vC) was Octavi-

anus Augustus Caesar in feite alleenheerser over het Romeinse Rijk. De kei-

zertijd brak aan.

De heerschappij van Augustus was voor grote delen van het Rijk voorspoe-

dig. Onder de Pax Augusta bloeide de economie en er heerste een gevoel van

relatieve veiligheid. De stad Rome werd versierd met allerlei nieuwe impo-

sante gebouwen Augustus zou daar zelf over hebben gezegd: `ik trof een

stad van baksteen aan en liet haar achter als stad van marmer.

Aan het keizerlijk hof heerste een cultuur waarin literaire kunstenaars actief

werden gesteund. Er was zelfs een soort `minister van kunst, Maecenas, die

geld of landerijen ter beschikking stelde aan talentvolle dichters. Dichters als

Vergilius (70-19vC) en de vijf jaar jonger Horatius kregen zo de ruimte om te

werken aan hun projecten. Vergilius componeerde in deze jaren zijn Aenes,

een werk dat direct de status kreeg van nationaal epos. In dit werk, waarin

beschreven wordt hoe de Trojaan Aeneas een lange reis maakt om de plaats

te vinden waar zijn nakomelingen ooit Rome zullen stichten, zijn mytholo-

gische gegevens die teruggaan op de epen van Homerus knap verweven met

gegevens uit de Romeinse geschiedenis Aeneas liefdesconflict met de

Carthaagse koningin Dido is bijvoorbeeld te lezen als vooraankondiging van

de Punische Oorlogen. In de Aenes is ook ondubbelzinnige lof op Augustus te

lezen: zo krijgt Aeneas de voorspelling dat het Romeinse Rijk zijn vervolma-

king zal vinden wanneer zijn verre nakomeling Augustus aan de macht zal

zijn

Ovidius moet als jongeman kennis hebben gemaakt met de literaire pro-

ducten van deze oudere generatie dichters en hun Latijnse en Griekse voor-

gangers. Zelf vertelt hij in een autobiografisch gedicht dat hij al vroeg wist

dat hij weinig interesse had in een maatschappelijke carrire (zoals zijn broer,

die redenaar werd). Liever besteedde hij zijn tijd aan de pozie, waar hij een

bijzonder talent voor zegt te hebben: sponte sua carmen numeros veniebat

ad aptos, et quod temptabam dicere versus erat (uit zichzelf kwam mijn

lied in een geschikt metrum, en alles wat ik wilde zeggen was een vers).

D


module 2, 2012 - 2013

[- 2 -]

Ovidius debuteerde als dichter in Rome toen hij nog geen twintig was. Hij

kwam terecht in de kring rond Maecenas, zodat ook hij zich vrij van geldzor-

gen aan de dichtkunst kon wijden. Uit de werken die wij van hem over heb-

ben krijgen we de indruk dat hij een wat vrolijker, frivoler soort pozie

schreef dan bijvoorbeeld Vergilius. Enkele van zijn werken zijn:

- De Amores, liefdesgedichten gericht aan een (waarschijnlijk fictieve) ge-

liefde, Corinna

- De Ars Amandi of Ars Amatoria, de `Kunst van het Liefhebben. Uit deze

gedichten kan je leren hoe je het makkelijkst een meisje of jongen versiert

en hoe je hem/haar kan behouden. In de Remedia Amoris leer je dan weer

hoe je met weinig kleerscheuren van een niet-meer-geliefde afkomt.

- De Heroides (`Heldinnenbrieven) zijn brieven van mythologische vrou-

wen aan de mannen van wie zij houden (Dido aan Aeneas, Medea aan Ja-

son, etc.). In deze bundel toont Ovidius zijn talent om een geloofwaardig

beeld te geven van de emoties van zijn `schrijfsters, en hij speelt een spel

met het traditionele genre van de liefdespozie (waarin tot dan toe vrijwel

alleen maar mannen sprekend optraden).

- De Metamorfosen, zijn hoofdwerk. Een epos, en tegelijk ook geen epos. Een

uitgebreidere inleiding op deze tekst staat hieronder.

Om redenen die nooit helemaal zijn opgehelderd is Ovidius in het jaar 8nC

(hij was toen dus zon vijftig jaar oud) op bevel van keizer Augustus verban-

nen naar het stadje Tomi (het huidige Costanza, aan de Zwarte Zeekust van

Roemeni). In Tomi componeerde Ovidius nog twee bundels, de Tristia en de

Epistulae ex Ponto. In deze teksten is de speelse sfeer van zijn vroegere wer-

ken ver te zoeken. Hij beschrijft de ontberingen die hij doormaakt in dit stad-

je aan de rand van de beschaafde wereld, en hij smeekt zijn vrienden in Rome

om een goed woordje voor hem te doen bij de keizer. Het mocht allemaal niet

baten; als balling stierf Ovidius tien jaar later.

De Metamorfosen

Nadat hij zijn naam gevestigd had als dichter van vooral liefdespozie begon

Ovidius aan zijn grootste project: een doorlopend gedicht waarin de geschie-

denis van de wereld werd beschreven aan de hand van een lange reeks my-

then, vanaf het ontstaan van de kosmos tot in zijn eigen tijd (chronologisch

eindigt het gedicht met de apotheose van Julius Caesar, een interessante

overlap tussen Romeinse geschiedenis en mythologisering).


module 2, 2012 - 2013

[- 3 -]

Op het eerste gezicht lijkt het erop dat Ovidius met deze Metamorfosen een

epos wilde schrijven, zoals Vergilius dat enkele decennia eerder ook had ge-

daan. De vorm is hetzelfde: het gedicht is geschreven in de dactylische hexame-

ter, een versmaat die al sinds de epen van Homerus de standaard was voor

epische pozie. De lengte van het gedicht, de verdeling in boeken, een traditi-

onele Muzenaanroep en, op veel plaatsen, typisch episch taalgebruik suggere-

ren allemaal, dat de schrijver die tot dan toe bekend was om zijn liefdesge-

dichten in de voetsporen van Homerus en Vergilius wilde treden.

Toch brak Ovidius op veel punten met de epische traditie. Vaste ingredinten

van het genre, zoals een focus op n conflict of onderneming, en op n pro-

tagonist (of ten hoogste een klein groepje), zal je in de Metamorfosen niet vin-

den. Ovidius gedicht is een schier eindeloze aaneenrijging van (meest Griek-

se) mythen waarin telkens nieuwe figuren optreden. De verheven toon van

Homerus en Vergilius wordt door Ovidius regelmatig geparodieerd de dich-

ter van frivole liefdespozie bleef luchtig en komisch te werk gaan.

Er is, ondanks de diversiteit aan verhalen, toch een bepaalde samenhang te

zien in de Metamorfosen. In de meeste van de mythen die Ovidius vertelt ver-

andert er een personage van gestalte (de titel van het werk betekent ook, in

het Grieks, Gedaanteveranderingen). Een vrouw wordt een spin, een berin of

een ijsvogel; arrogante kerels veranderen in kikkers. En al direct aan het be-

gin van de Metamorfosen vindt de grootste gedaanteverandering ooit plaats,

wanneer uit de Chaos onze Kosmos, ons heelal, ontstaat. Enigszins filosofisch

zou je kunnen zeggen dat dit gedicht de eindeloze verandering die altijd in de

natuur plaatsvindt, literair verbeeldt. In boek XV, nabij het slot van het

werk, wordt de Griekse filosoof Pythagoras opgevoerd, die stelt dat omnia

mutantur, nihil interit.

Sommige verhalen uit de Metamorfosen zijn te lezen als verklaring voor het

ontstaan van een bepaalde situatie of een bepaald gebruik. Zulke mythen

noemen wij aetiologisch. Wanneer bijvoorbeeld van de nimf Echo wordt ver-

teld hoe zij, gestraft door de godin Juno omdat ze met Jupiter samenzwoer,

haar spraakvermogen verliest voortaan kan zij nog slechts herhalen wat

iemand anders haar voorzei kan je deze passage ook lezen als mythologische

uitleg van het ontstaan van het verschijnsel echo.

De opeenvolging van verhaalde mythen lijkt soms wat losjes geconstrueerd,

maar Ovidius heeft wel degelijk geprobeerd eenheid aan te brengen in zijn

compositie. Groepen mythen die bij elkaar horen (een Thebaanse cyclus,

een serie avonturen van Aeneas, etc.) worden in de Metamorfosen als logisch

vervolgverhaal gepresenteerd. Daarnaast gebruikt hij het middel van de

raamvertelling: zo laat hij Orpheus, wanneer deze treurt om het verlies van

Eurydice, diverse mythen zingen (mythen die allemaal gaan over vreemde,

tot mislukken gedoemde liefdes).


module 2, 2012 - 2013

[- 4 -]

De Metamorfosen werden een groot succes. In de middeleeuwen en de renais-

sance was het gedicht de belangrijkste bron voor antieke mythologie (sommi-

ge mythen kennen we alleen maar omdat ze in de Metamorfosen staan!). De

Hollandse schrijver Carel van Mander, die in 1604 zijn Schilder-Boeck uitgaf,

waarin hij de levens van beroemde beeldende kunstenaars beschreef, meldt

zelfs dat de Metamorphosen Schilders-Bijbel gheheeten was, om datter veel

Historien uyt gheschildert wierden.

Omnia mutantur, nihil interit? Ovidius was zo prikkelend om zelf n uitzon-

dering op de regel te verzinnen. De laatste woorden van de Metamorfosen zijn

deze:

Iamque opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignis

nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas.

cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huius

ius habet, incerti spatium mihi finiat aevi:

parte tamen meliore mei super alta perennis

astra ferar, nomenque erit indelebile nostrum,

quaque patet domitis Romana potentia terris,

ore legar populi, perque omnia saecula fama,

siquid habent veri vatum praesagia, vivam.

Ik heb een werk voltooid dat nooit door s hemels ongenade

of vuur vernield kan worden, noch door strijd of vraatzucht van

de tijd. Nu mag het uur verschijnen, dat mij slechts mijn lichaam

ontnemen zal en mij mijn onvoorspelbaar einde brengt,

dan nog stijg ik voor eeuwig met mijn betere deel tot boven

de hoge sterren en mijn naam zal onverwoestbaar zijn.

En tot in verre landen, waar Romeinse macht zal heersen,

zal men mij lezen en ik zal door alle eeuwen heen

als dichterswoorden waarheid zingen roemvol blijven leven

(vert. M. dHane Scheltema)

De tijd heeft vat op alles, maar niet op Ovidius meesterwerk zijn pars meli-

or. Voor altijd zullen mensen zijn werk lezen, en daarmee zal hij zelf voortle-

ven.


module 2, 2012 - 2013

[- 5 -]

Publius Ovidius Naso

Metamorfosen

In deze eerste regels van zijn werk regels smeekt Ovidius de zegen van de goden over zijn werk

af.

In nova fert animus mutatas dicere formas 1

corpora; di, coeptis (nam vos mutastis et illas) 2

adspirate meis primaque ab origine mundi 3

ad mea perpetuum deducite tempora carmen. 4

Let op: probeer iedere (bij)zin of zin tussen haakjes eerst goed te

ontleden: kijk goed welke woorden bij elkaar horen (uitgang). Bedenk dat Ovidius een gedicht

schrijft waarbij de vorm aan vaste, strenge regels gebonden is (hierover later meer): de woord-

plaatsing kan dus soms een beetje vreemd lijken.

v. 1: ferre hier: (iemand) ergens toe brengen

mutatas van mutare ; het p.p.p. is hier dominant gebruikt (zie blz.

40 GK of vraag aan je docent); het congrueert met

v. 2: Di = Dei

coeptum onderneming; verbind met meis in v. 3

mutastis verkorte vorm voor mutavistis

v. 3: aspirare hier: gunstig gezind zijn

v. 4: perpetuum congrueert met . in hetzelfde vers; je moet het hier praedicatief

(= dubbelverbonden) vertalen


module 2, 2012 - 2013

[6]

ORPHEUS EN EURIDICE, METAMORFOSEN X, 1 63

Orpheus is de zoon van de muze Calliope en een Thracische koning. Aangezien hij de zoon is

van de muze van de epische pozie, is hij een buitengewone zanger. Het verhaal gaat dat wilde

beesten zich aan zijn voeten neerlegden en dat rotsblokken en bomen ronddansten bij het horen

van zijn muziek. In zijn jongere jaren maakt hij deel uit van de bemanning van het schip de

Argo, die onder leiding van Iason op zoek gaat naar het gulden vlies (maar dat is een heel an-

der verhaal). Later, terug in Thraci wordt hij verliefd op de bosnimf Eurydice, en zij op hem.

Op hun trouwdag is toevallig ook de god van het huwelijk, Hymenaeus, in de buurt, maar on-

danks zijn persoonlijke aanwezigheid zijn de voortekenen voor het huwelijk niet gunstig. Als

Eurydice met haar vriendinnen door het bos zwerft wordt ze in haar hiel gebeten door een slang

en sterft

a. Hymenaeus bezoekt Orpheus bruiloft

Inde per inmensum croceo velatus amictu 1

aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras 2

tendit et Orphea nequiquam voce vocatur. 3

v. 1: croceus saffraangeel

amictus mantel, sluier

v. 2: aethera is eigenlijk de accusativus van het Griekse : ;

Ovidius wil hier zijn kennis van het Grieks laten zien.

Cicones, -um Mythisch volk in Thraci

v. 3: tendere hier: vliegen

Orpheus van Orpheus; Ovidius gebuikt hier een bijvoeglijk naamwoord,

Orphisch, i.p.v. een genitivus

nequiquam tevergeefs


module 2, 2012 - 2013

[7]

adfuit ille quidem, sed nec sollemnia verba 4

nec laetos vultus nec felix attulit omen. 5

fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumo 6

usque fuit nullosque invenit motibus ignes. 7

exitus auspicio gravior: nam nupta per herbas 8

dum nova naiadum turba comitata vagatur, 9

occidit in talum serpentis dente recepto. 10

v. 5: stridulus knetterend

lacrimosus tranenverwekkend

v. 6 usque onafgebroken

v. 7: exitus afloop

auspicio abl. comparationis; zie blz. 36 GK

v. 7/8: nam vagatur construeer: dum nova nupta per herbas vagatur,

comitata turba Naiadum

v. 7: Naiades, -um Naiaden, waternymphen

v. 9: dente recepto welke constructie? Zou je dit hier letterlijk vertalen?


module 2, 2012 - 2013

[8]

b. Orpheus daalt af naar de onderwereld

Quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras 11

deflevit vates, ne non temptaret et umbras, 12

ad Styga Taenaria est ausus descendere porta 13

perque leves populos simulacraque functa sepulcro 14

Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem 15

umbrarum dominum pulsisque ad carmina nervis 16

sic ait: 17

v. 11: quam relatieve aansluiting

superae aurae de bovenwereld (lett. bovenlucht)

Rhodopeius Thracisch (naar het Rhodopegebergte)

v. 12: non temptare niet onbeproefd laten

v. 13: Styga Griekse vorm van de acc. van Styx; vgl. aantekening bij v. 2

v. 14: Taenaria porta Bij kaap Taenaron, op de Peloponnesos was naar men zei een

toegang tot de onderwereld

sepulcro fungi

(dep.) een graf krijgen

v. 15: inamoenus onaangenaam, zonder charme

v. 16: nervos pulsare de snaren aanslaan;

pulsis = pulsatis

pulsis [] nervis welke constructie?


module 2, 2012 - 2013

[9]

c. de smeekbede van Orpheus

o positi sub terra numina mundi, 17

in quem reccidimus, quicquid mortale creamur, 18

si licet et falsi positis ambagibus oris 19

vera loqui sinitis, non huc, ut opaca viderem 20

Tartara, descendi, nec uti villosa colubris 21

terna Medusaei vincirem guttura monstri: 22

causa viae est coniunx, in quam calcata venenum 23

vipera diffudit crescentesque abstulit annos. 24

v. 18: reccidimus = recido

quicquid wij allen die

creare hier: voortbrengen, baren

v. 19: falsus leugenachtig

positis = depositis (deponere); Ovidius gebruikt vaak het

basiswerkwoord i.p.v. het samengestelde werkwoord. Dit wordt

simplex pro composito genoemd

v. 20: opacus duister

v. 21: uti = ut

guttur, -ris (o.) keel, strot

villosus ruig

coluber, -bri slang

v. 22: terna drievoudig

Medusaeum mon-

strum Cerberus; hij wordt het monster van Medusa genoemd omdat het

een kind (puppy?)is van haar dochter Echidna.

v. 23: calcare trappen op

diffundere, -fudi lett.: uitgieten; verzin zelf een betere vertaling

v. 24: crescentes annos de jaren van haar jeugd


module 2, 2012 - 2013

[10]

posse pati volui nec me temptasse negabo: 25

vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est; 26

an sit et hic, dubito: sed et hic tamen auguror esse, 27

famaque si veteris non est mentita rapinae, 28

vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris, 29

per Chaos hoc ingens vastique silentia regni, 30

Eurydices, oro, properata retexite fata. 31

v. 27: sit welke modus en waarom?

auguror, -ari (dep.) voorspellen, vermoeden

v. 28: mentitus gelogen

rapina: roof, ontvoering

v. 29/30): per bij (als in zweren bij of smeken bij)

v. 31: Euridices Latijnse transcripie van de Griekse genitivus properare overhaasten, verhaasten retexere opnieuw weven


module 2, 2012 - 2013

[11]

omnia debemur vobis, paulumque morati 32

serius aut citius sedem properamus ad unam. 33

tendimus huc omnes, haec est domus ultima, vosque 34

humani generis longissima regna tenetis. 35

haec quoque, cum iustos matura peregerit annos, 36

iuris erit vestri: pro munere poscimus usum; 37

quodsi fata negant veniam pro coniuge, certum est 38

nolle redire mihi: leto gaudete duorum. 39

v. 32: omnia debemur

vobis wij allen komen U toe, f U heeft in alle opzichten

recht op ons Je ziet: vertalers/commentatoren hebben

vaak verschillende interpretaties

moror, -ari (dep.) dralen, hier misschien: blijven, wachten

v. 33: serius & citius wat voor vormen?

v. 35: humani generis genitivus obiectivus

v. 36: iustos annos een behoorlijk aantal jaren

maturus hier: op rijpe leeftijd

peragere, -egi doorlopen, volbrengen

v. 37: iuris vestri in jullie/Uw macht

munus, muneris (o) geschenk

usus, -us (bruik)leen

v. 38: quodsi maar indien

venia gunst, genade

v. 38/9: certum est mihi het staat voor mij vast dat

v. 39: letum dood (subst.)


module 2, 2012 - 2013

[12]

d. Orpheus ontroert ieder met zijn muziek

Talia dicentem nervosque ad verba moventem 40

exsangues flebant animae; nec Tantalus undam 41

captavit refugam, stupuitque Ixionis orbis, 42

nec carpsere iecur volucres, urnisque vacarunt 43

Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo. 44

v. 40: dicentem &

moventem deze twee participia worden zelfstandig gebruikt; vraag je docent

om verdere uitleg over het participium.

v. 41: exsanguis bloedeloos

flere huilen om

v. 42: refugus terugwijkens

stupere stilstaan (van verbazing)

orbis, -is hier: wiel

v. 43: carpere, carpsi hier: vreten van

Tantalus, Ixion, de Belides (beter bekend onder de naam Danaden) en Sisiphus: zoek op de computer of ouderwets in een boek op, wie deze figuren waren en waarvoor zij in de

Tartarus gestraft werden. Bedenk ook, waarom een bekende Leidse korfbalclub naar n

van deze mythische figuren is genoemd.


module 2, 2012 - 2013

[13]

tunc primum lacrimis victarum carmine fama est 45

Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx 46

sustinet oranti nec, qui regit ima, negare, 47

Eurydicenque vocant: umbras erat illa recentes 48

inter et incessit passu de vulnere tardo. 49

v. 45/6: tunc . genas construeer: fama est tunc primum genas Eumenidum,

victarum carmine, maduisse

v. 46: Eumenides (v. mv.) lett. de goedgezinden; eufemistische benaming voor de

Furin, afzichtelijke wezens die misdadigers in de Tartarus

straften.

v. 47: negare het object van negare staat hier in de dativus

ima (o., mv.) het diepste [van de onderwereld]

v. 48: Euridicen op zn Grieks gevormde accusativus

v. 49: inter Is natuurlijk een voorzetsel, maar om metrisch/potische redenen

staat het achter de woordgroep waar waar het bijhoort


module 2, 2012 - 2013

[14]

e. Euridice mag mee, maar.

hanc simul et legem Rhodopeius accipit heros, 50

ne flectat retro sua lumina, donec Avernas 51

exierit valles; aut inrita dona futura. 52

carpitur adclivis per muta silentia trames, 53

arduus, obscurus, caligine densus opaca, 54

nec procul afuerunt telluris margine summae: 55

v. 5o: lex hier: voorwaarde

v. 51: lumen, -inis (o.) hier: ogen

v. 51/2: valles Avernas de onderwereld ( men meende dat er bij een meer in Campani,

het lacus Avernus een toegang tot de onderwereld was

v. 52: inritus ongeldig

v. 53: carpere, carpsi afleggen

adclivis steil

trames, -itis (m.) pad, weg

v. 54: caligo, -inis (v.) duisternis

v. 55: margo, -inis (v.) rand

tellus, -uris (n.) aarde


module 2, 2012 - 2013

[15]

hic, ne deficeret, metuens avidusque videndi 56

flexit amans oculos, et protinus illa relapsa est, 57

bracchiaque intendens prendique et prendere certans 58

nil nisi cedentes infelix arripit auras. 59

iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam 60

questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?) 61

supremumque 'vale,' quod iam vix auribus ille 62

acciperet, dixit revolutaque rursus eodem est. 63

v. 56: hic verwijst naar

deficere, -io verzwakken (het subject is zij, Euridice)

videndi welke vorm in welke naamval? Waarom?

v. 57: oculos flectere hier niet letterlijk vertalen; bedenk een mooie vertaling

protinus direct

v. 58: prendi welke vorm van het werkwoord?

v. 59: arripere, -io grijpen naar

v. 60/1: queor, questus sum

(dep.) klagen over

v. 61: quid amatam construeer: quid enim quaereretur, nisi se amatam

quereretur coniunctivus potentialis van het verleden: wat had ze

kunnen klagen


module 2, 2012 - 2013

[16]

DAEDALUS EN ICARUS, METAMORFOSEN VIII, 183 - 235

Daedalus is een Atheense uitvinder die moet vluchten omdat hij, al

dan niet per ongeluk, verantwoordelijk is voor de dood van zijn neefje

Talus: deze zou hem in kundigheid hebben overtroffen. Tijdens zijn

omzwervingen komt hij met zijn zoontje Icarus terecht op Kreta, waar

hij door Koning Minos wordt gevraagd een verblijfplaats te maken

voor de Minotaurus, een wezen half mens, half stier Daedalus

ontwerpt het labyrinth, een doolhof waaruit niet te ontsnappen valt.

Uit bewondering voor Daedalus kundigheid en uit angst dat

Dardalus het geheim van de Minotaurus ooit zal verraden aan anderen, zorgt Minos ervoor dat

Daedalus niet van Kreta kan wegkomen.

a. Daedalus heeft er genoeg van

Daedalus interea Creten longumque perosus 183

exilium tactusque loci natalis amore 184

clausus erat pelago. terras licet inquit et undas 185

obstruat: et caelum certe patet; ibimus illac: 186

omnia possideat, non possidet aera Minos.187

v. 183: Creten (griekse) accusativusvorm van Creta

perosus hatend, vervuld met haat voor

v. 184: tangere, tetigi

tactus raken, aanraken

natalis geboorte-

loci natalis welke genitivus

v. 185: claudere, clausi,

clausus opsluiten

pelagus zee

licet + coni. ook al; het onderwerp van licet [] obstruat is Minos

v. 186: illac daarlangs

v. 187: aera Griekse acc.: aer = lucht(ruim)


module 2, 2012 - 2013

[17]

b. en gaat aan de slag

dixit et ignotas animum dimittit in artes 188

naturamque novat. nam ponit in ordine pennas 189

a minima coeptas, longam breviore sequenti, 190

ut clivo crevisse putes: sic rustica quondam 191

fistula disparibus paulatim surgit avenis; 192

tum lino medias et ceris alligat imas 193

atque ita conpositas parvo curvamine flectit, 194

ut veras imitetur aves. 195

v. 188: animum dimittere zich verdiepen in

ignotus onbekend

v. 189: novare vernieuwen

penna veer

v. 190: coepi, coeptus beginnen

breviore sequenti welke constructie?

v. 191: clivus helling

rusticus boeren-

v. 192: fistula rietstengel fluit

dispar ongelijk, van ongelijke grootte

avena (riet)halm

v. 193: linum draad

cera was

alligare verbinden, vastbinden

medias et [] imas vul aan: pennas: het midden en het onderste van

v. 194 curvamen, -inis (o.) kromming


module 2, 2012 - 2013

[18]

c. Icarus staat erbij en kijkt ernaar

puer Icarus una 195

stabat et, ignarus sua se tractare pericla, 196

ore renidenti modo, quas vaga moverat aura, 197

captabat plumas, flavam modo pollice ceram 198

mollibat lusuque suo mirabile patris 199

impediebat opus. 200

v. 195: una erbij

v. 196: ignarus + AcI onwetend (dat), niet wetend

(dat)

tractare hier: spelen met

v. 197: os, oris (o.) gezicht

renidere stralen, glanzen

modo modo nu eens dan weer

vaga aura windvlaagje

v. 198 captare (steeds weer) vangen

flavus (goud)geel

pollex. icis (m.) duim

v. 199: mollire zachtmaken (wat valt je op aan de vorm mollibat?)


module 2, 2012 - 2013

[19]

postquam manus ultima coepto 200

inposita est, geminas opifex libravit in alas 201

ipse suum corpus motaque pependit in aura;202

v. 200: coeptum onderneming

manus ultima

imponere de laatste hand leggen aan

v. 201: opifex, -ficis maker

librare balanceren

ala vleugel

construeer: opifex libravit ipse suum corpus in geminas alas

v. 202: pendere, pependi hangen


module 2, 2012 - 2013

[20]

d. vluchtinstructies

instruit et natum Medio que ut limite curras, 203

Icare, ait moneo, ne, si demissior ibis, 204

unda gravet pennas, si celsior, ignis adurat: 205

inter utrumque vola. nec te spectare Booten 206

aut Helicen iubeo strictumque Orionis ensem: 207

me duce carpe viam! pariter praecepta volandi 208

tradit et ignotas umeris accommodat alas. 209

210 v. 203: limes, -itis (m.) baan, koers, route

currere hier natuurlijk niet letterlijk vertalen, maar hoe dan wel

v. 204: demissus laag

v. 205: gravare zwaar meken

celsus hoog

adurere verzengen

v. 206: Bootes, acc. -en de Ossendrijver (sterrebeeld)

v. 207: Helic, acc. -en de Grote Beer (sterrebeeld)

Orion, -is Orion (sterrebeeld

v. 208: me duce welke constructie?

carpere afleggen

praeceptum voorschrift, regel

v. 209: umerus schouder

accommodare aanpassen, aandoen


module 2, 2012 - 2013

[21]

e. Als een vogel

inter opus monitusque genae maduere seniles, 210

et patriae tremuere manus; dedit oscula nato 211

non iterum repetenda suo pennisque levatus 212

ante volat comitique timet, velut ales, ab alto 213

quae teneram prolem produxit in aera nido, 214

hortaturque sequi damnosasque erudit artes 215

et movet ipse suas et nati respicit alas. 216

217 v. 210: monitus, -us waarschuwing

gena wang

madescere, madui nat worden; welke vorm is maduere

senilis, -is van de oude man

v. 211: tremere, tremui trillen, beven

osculum kus

v. 212: non iterum re-

petenda die niet herhaald zouden worden

levare optillen

v. 213: ante (bijw.) voorop

comes, -itis (m.) metgezel

ales, alitis (v.) vogel

v. 213-14: velutnido construeer: velut ales, quae teneram prolem ab alto nido in

aere produxit

v. 214: proles,-is (v.) kind, kroost, broedsel

producere, -duxi leiden, uitgeleide doen; hier missch. laten uitvliegen

v. 215: damnosus verderfelijk

erudire leren

v. 216: respicere, -spexi omkijken naar


module 2, 2012 - 2013

[22]

d. alles lijkt goed te gaan

hos aliquis tremula dum captat harundine pisces, 217

aut pastor baculo stivave innixus arator 218

vidit et obstipuit, quique aethera carpere possent, 219

credidit esse deos. 220

v. 217: tremulus trillend

harundo, -inis hengel

v. 218: baculum stok, staf

stiva ploegstaart

innitor, in-

nixus sum (+ abl.) leunen op, steunen op

arator ploeger, boer

v. 219: aether,

acc. aethera het hemelruim (Griekse acc.)


module 2, 2012 - 2013

[23]

e. maar dan gaat het mis

et iam Iunonia laeva 220

parte Samos (fuerant Delosque Parosque relictae) 221

dextra Lebinthos erat fecundaque melle Calymne, 222

cum puer audaci coepit gaudere volatu 223

deseruitque ducem caelique cupidine tractus 224

altius egit iter.225

v. 220: Iunonia van Iuno:het eiland Samos (v.) was gewijd aan Iuno

laevus links

v. 222: dexter, -trum,

-tra rechts

fecundus (+ abl.) vol van, rijk aan

mel, mellis (n.) honing

v. 223: volatus, -us vlucht, het vliegen

v. 224: trahere , traxi,

tractus (aan)trekken

v. 225: altius welke vorm?

iter hier: weg


module 2, 2012 - 2013

[24]

f. heel erg mis

rapidi vicinia solis 225

mollit odoratas, pennarum vincula, ceras; 226

tabuerant cerae: nudos quatit ille lacertos, 227

remigioque carens non ullas percipit auras, 228

oraque caerulea patrium clamantia nomen 229

excipiuntur aqua, quae nomen traxit ab illo. 230

v. 225: rapidus verzengend

v. 226: odoratus geurig

ceras dichterlijk meervoud; gewoon enkelvoud vertalen dus.

vinculum boei

v. 227: tabescere, tabui zacht worden, smelten

v. 228: remigium (metafoor) roeituig, riemen

carere missen

v. 229: os, oris (o.) mond (dichterlijk meervoud)

caeruleus donkerblauw, groenblauw, zwartblauw


module 2, 2012 - 2013

[25]

at pater infelix, nec iam pater, 'Icare,' dixit, 231

'Icare,' dixit 'ubi es? qua te regione requiram?' 232

'Icare' dicebat: pennas aspexit in undis 233

devovitque suas artes corpusque sepulcro 234

condidit, et tellus a nomine dicta sepulti. 235

v. 232: qua regione in welke streek

requirere zoeken (requiram: welke vorm & waarom?)

v. 234: devovere, -vovi verwensen, vervloeken

v. 235: condere, -didi bijzetten, ter aarde bestellen, begraven

tellus, -uris (v.) land, gebied


module 2, 2012 - 2013

[26]

de dactylische hexameter

De dactylische hexameter is het rijmschema, waaraan elke regel uit een epos

(= heldendicht) moet voldoen. Hierbij geldt de vuistregel "een-regel-een-

vers".

Een dactylische hexameter omvat zes versvoeten

(dus altijd wanneer je op 5 of 7 voeten uitkomt,

heb je een fout gemaakt!). De bouwstenen zijn:

de dactylus: ("lang-kort-kort")

de spondaeus: ("lang-lang").

de laatste lettergreep: X ("lang-anceps", waarbij anceps betekent

"lang of kort"; het X-teken geeft aan, dat je de keuze "lang of kort" o-

pen laat.)

Een lettergreep is lang:

- van nature

- door positie

van nature:

Wanneer je in een woordenboek de Latijnse woorden goed bekijkt, dan zie je

steeds liggende streepjes op bepaalde lettergrepen. Dat betekent dat Romei-

nen die lettergrepen lang hebben uitgesproken (vergelijk onze klemtoon).

Omdat Latijn onze moedertaal niet is, weten wij dat niet zo feilloos. Toch

zijn er enkele vuistregels. Een tweeklank (ae, au, oe en soms bij Griekse le-

enwoorden eu) is altijd van nature lang.Verder valt er over diverse naamva-

lsuitgangen wat te zeggen. Hieronder de declinaties met onder de uitgangen

soms een streepje; een streepje duidt aan: van nature lang.


module 2, 2012 - 2013

[27]

cura dominus consul res currus

curae domini consulis rei currus

curae domino consuli rei currui

curam dominum consulem rem currum

cura domino consule re curru

curae domini consules res currus

curarum dominorum consulum rerum curruum

curis dominis consulibus rebus curribus

curas dominos consules res currus

curis dominis consulibus rebus curribus

EEN LETTERGREEP DIE VAN NATURE LANG IS, WORDT NOOIT KORT

door positie:

Wanneer een klinker door twee of meer medeklinkers wordt gevolgd, wordt

de lettergreep van die klinker door positie lang. Hierbij tellen de medeklin-

kers ook over de woordgrens door. In het voorbeeld zijn de lettergrepen waar

deze regel opgaat vet gedrukt:

(Aen.9,1) atque ea diversa penitus dum parte geruntur

N.B.: een uitzondering op deze regel is de zogenaamde "molenaar"-regel:

als na een klinker slechts twee medeklinkers volgen waarvan de achterste een m, l,

n, of r is (dus in het woord "molenaar" voorkomt) en de eerste niet in molenaar

voorkomt,MAG de lettergreep voor die medeklinkers ook kort zijn.


module 2, 2012 - 2013

[28]

Voorbeeld: (Aen.6,33) bis patriae cecidere manus. quin protinus omnia

pa- in patriae is hier kort. quin moet lang, want er zijn drie medeklinkers na de i.

om- in omnia moet lang zijn, want nu komt ook de eerste medeklinker in "mo-

lenaar" voor en dan vervalt de uitzonderingsregel! Overigens is dit een gemeen vers

omdat hier per uitzondering het woord omnia maar twee lettergrepen telt

(uitspraak "om-nja"). Gewoonlijk heeft om-ni-a drie lettergrepen.

elisie:

Elisie vindt plaats, wanneer een woord eindigt op een klinker of de letter m

en het volgende woord begint met een klinker (of de letter h, die niet als

medeklinker telt). Hierbij valt de slotlettergreep van het eerste woord weg en

wordt alleen naar de lengte van de beginlettergreep van het tweede woord

gekeken. Elisie is verplicht. Het resultaat van een elisie is open: de lettergreep

mag zowel kort als lang zijn (ook wanneer de weggevallen lettergreep lang

was). Een voorbeeld van veel elisies in n vers:

(Aen.7,757) me refero. inruerant Danai et tectum omne tenebant.

(Dit vers telt drie elisies!)

Nog even enkele voorbeelden:

wl elisie bij: puella illa maar geen elisie bij: illa mater

puellam illam illam matrem

puella haec

puellam hanc


module 2, 2012 - 2013

[29]

Nu zijn we rijp voor het schema. Tussen de versvoeten staat steeds | om de

grens aan te geven. betekent steeds, dat de dichter kan kiezen tussen

lang-lang of lang-kort-kort.

schema: | | | | | X

Het valt op, dat voet 5 en 6 vast liggen, en dat de keuzes daarvr gemaakt

moeten worden. Uit het schema kan de beta ook meteen concluderen, dat een

versregel minimaal 13 en maximaal 17 lettergrepen telt. In de praktijk zal

blijken, dat je in het begin veel puzzelt en na veel oefening een intutie ont-

wikkelt. Tot slot een aan te bevelen stappenplan:

1. Ga eerst na, of er sprake van elisie is (zet tussen de twee eliderende let-

tergrepen onder de regel een boogje om dit aan te geven en zet het

streepje of boogje voor de lengte van de lettergreep boven de eerste let-

tergreep van het tweede woord).

2. Vul voet 5 en 6 in: | X

3. Ga ervoor van rechts naar links na of je van bepaalde lettergrepen ze-

ker weet dat ze lang zijn en vul die in. NB: een korte lettergreep komt

nooit in zijn eentje voor, de letter x telt als twee medeklinkers en de let-

ter qu als n.

4. Probeer nu het vers af te maken. In 7 van 10 verzen heb je na stap 3

zoveel informatie verzameld, dat er nog maar n oplossing over blijft.

Veel plezier!

Reader Ovidius, klas 4

Documents

Transcript of Reader Ovidius, klas 4