Rapportmappingsessiemetouders(WP1+2)

Project:PWOVroeginterventiebijriskantenproblematischgamegedragOrganisatie:SocialSpaces|CUOendepartementSociaalAgogischWerk(KHLim)Moderatoren:SelinaSchepers(SocialSpaces)enKatrienDreessen(SocialSpaces)Aanwezigeonderzoekers:JennyStieglitz(SocialSpaces)enHuubBoonen(SAW)Datum:20november2014Locatie:KHLimDiepenbeek

Inhoud1Introductie 31.1Introductie:rapport 32Methodologie 42.1MAP‐it 42.2Participantenenmoderatoren 103Resultaten 114Conclusiesenaanbevelingen 215Bronnen 25

1IntroductieBinnenhet PWO 'Vroeginterventie bij riskant enproblematisch gamegedrag' focussendeonderzoeksgroepSocialSpaces|CUOenhetdepartementvoorSociaalAgogischWerkvan de Katholieke Hogeschool Limburg zich op de ontwikkeling van methoden enstrategieënvoorvroeginterventiebijproblematischgamegedragvanjongeren.HetPWOkenteenparticipatieveinsteek.AandehandvanmethodenuithetParticipatoryDesignworden eindgebruikers van de te ontwikkelen tool als volwaardige participantenbetrokken bij het onderzoeks‐ en designproces. Participatief Design gaat namelijk uitvaneenaanpakwaarbijhetontwerpenmet (inplaatsvanvoor)mensencentraalstaat(Ehn&Badham,2002)(Slocum,2003)(InternationalFundforAgriculturalDevelopment,2009).In eerste instantie werden de perspectieven en ideeën van ‘ervaringsdeskundigen’ inkaart gebracht.Onder ervaringsdeskundigenwerden enerzijds hulpverleners verstaandie langsdeenekantvragenkrijgenvanoudersenjongerenomtrentdeproblematiekenlangsdeanderekantzelfeenleemteaanvoelentussenpreventieengespecialiseerdehulpverlening. De hulpverleners leverden input via een MAP‐it‐sessie (zie verder) eneen focusgroep. Anderzijds vielen onder die ervaringsdeskundigen (ex‐)verslaafdegamers. Door middel van interviews werd naar hun ervaringen met risicovol ofovermatiggamenineenzeervroegstadiumgepolst.Uit de resultaten van de MAP‐it‐sessie, focusgroep en interviews bleek dat eenbelangrijkedoelgroepoverhethoofdgezienwerd,namelijkde oudersvan gamers.Zijzitten veel vlugger met vragen dan de gamers zelf en zouden het probleem moetenkunnen aanpakken alvorens de gespecialiseerde hulpverlening betrokken wordt.DaaromwerdeentweedeMAP‐it‐sessie ingelastmeteengroepoudersvanrisicovolle,problematischof(ex‐)verslaafdegamers.1.1Introductie:rapportDit rapportbespreekt de tweedeparticipatieveMAP‐it‐sessieuitheteerste en tweedewerkpakket binnen het PWO 'Vroeginterventie bij riskant en problematischgamegedrag', die plaatsvondop20november2014 inKHLimDiepenbeek. Binnenheteerstewerkpakketmoetenverkennendemappings,interviewseneenfocusgroepleidentot het in kaart brengen van de verschillende invalshoeken van de problematiek alsaanvulling op de eerder uitgevoerde literatuurstudie, en moeten veranderingsdoelenafgelijnd worden. Oorspronkelijk zou later, in een tweede fase of werkpakket,gereflecteerdwordenoverreedsbestaandevroeginterventiemethodenen‐strategieën.Uit literatuuronderzoekbleekechterdathieraaneengebrekisindepraktijk.Bijgevolgopteerden we ervoor om de participanten reeds tijdens het eerste werkpakketvroeginterventiemethoden en ‐strategieën waarmee zij bekend zijn in kaart te latenbrengen.Uitdeeerdere inputvanhulpverlenersengamers bleekdat ouders eenzeer grote rolmoeten spelen binnen vroeginterventie. Daarom werd deze bijkomende sessie metouders van (ex‐)verslaafde of risicovolle gamers ingelast. Deze sessie gaat verder oprelevante vragen afkomstig uit het literatuuronderzoek en op vragen of stellingenafkomstig uit het participatieve luik van dit onderzoek. Uit de MAP‐it‐sessie offocusgroep met hulpverleners werd het belang van vroegdetectie duidelijk. Met deouderswillenwebijgevolgbekijkenwelkesignalenzijwelofnietopmerkenenwaaromdatzois.Ookhetbelangvanopvoedingsondersteuningwerddoordehulpverlenersengamers aangekaart. Daarom bevragen we de ouders naar hun reacties op bepaalde

signalenenwelkehandelingswijzeneenaldannietpositieveimpacthaddenenwaarom.Verderwillenwezichtkrijgenophunverwachtingentenaanzienvandetool.Ook voor deze participatieve sessie werd de MAP‐it‐methodiek aangewend. Dezemethodiek bevordert het detecteren van gemeenschappelijkheid terwijl tegelijkertijdverschillende visies langs elkaar geplaatst kunnen worden om de discussie testimuleren. Verder in dit rapport wordt de methodiek uitgebreid besproken. Deresultatenuitdezesessievormeneenaanzetvoorhetverdereonderzoek.Devisievande ouders wordt vergeleken met die van de hulpverleners en de gamers en op diemanierontstaateenbasisvanverzameldedatawaarmeedekomendeco‐designsessiesaan de slag gaan. Tijdens een co‐design‐sessie gaan participanten met verschillendeachtergronden (zowel gamers als ouders als hulpverleners) samenwerken aanvoorstellenvooreenvroeginterventiestrategieeneersteprototypes.Deinformatievande ouders uit de MAP‐it‐sessie vormt daarnaast inhoudelijke input die meegenomenwordtindeconcreteontwikkelingvandetool.Verderinditrapportwordendegebruiktemethodologie,deopzetvandesessieeneenanalyse van de resultaten verkregen uit die sessie beschreven. De conclusie van ditrapportbevatdebelangrijksteresultateneneenaanzetvoorhetverdereonderzoek.2Methodologie2.1MAP‐itVoordeparticipatievesessiesbinnenditPWOwordtgebruikgemaaktvanMAP‐it,eenparticipatieve mapping methode en toolkit om workshops met stakeholders vanverschillende achtergronden en disciplines te modereren en te faciliteren (Schepers,Dreessen, Huybrechts & Laureyssens, 2013). Tijdens deze workshops kunnen deverschillende participanten collaboratief reflecteren over projecten en nieuweopstarten.De low‐tech toolkit,dieopenenaanpasbarestickersenachtergrondkaartenbevat,heefteenvisueelhandsonkarakter,teneindeeengemeenschappelijketaaltussende verschillende participanten te construeren. De MAP‐it methodologie werdontwikkeld door de onderzoeksgroep Social Spaces | CUO en bevordert niet alleenpositieve feedback,maarookkritischdebat. Indiezin is risicoeenonvermijdelijkeenzelfswenselijkefactor.Hetdoelisnietomzosnelmogelijktotconsensustekomenmaarkritiek en feedback te geven (Dreessen, Huybrechts, Laureyssens, Schepers & Baciu,2011).DaartoewordendeparticipantenbijeenMAP‐itsessieinverschillendegroepjesverdeeld,waarvande ledenniet enkel onderling discussiërenmaar ook in debat gaanmetledenvandeanderegroep.MAP‐itishetresultaatvaneenuitgebreidenlangdurigonderzoeksprocesenwerdreedsinverschillendesettingsencontextengetestenaangepast.Geïnspireerddoorde ‘opensource’‐filosofiekunnentoekomstigeparticipantenverschillendevariantenvandeMAP‐it methode en toolkit downloaden (zie hiervoor www.map‐it.be) en naar behoevenaanpassenengebruiken.ElkeMAP‐it sessievertrektvanuiteencentrale onderzoeksvraag.Dezevormtdebasisvoordesessieenhieropmoetnaafloopvandeworkshopeenantwoordgeformuleerdkunnenworden.Omdezevraagconcreterentastbaardertemakenwordtzeopgedeeldinverschillendesubvragen.Desubvragenhangenvastaaneentimingenvormenzohetscenarioofdeleidraadvandeworkshop.Bij de sessie met ouders van gamers die op 20 november 2014 plaatsvond in KHLimDiepenbeek was het doel een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag ‘Hoekunnen we ouders reeds in een zeer vroeg stadium bijstaan in de omgang met het

risicovolle/problematische gamegedrag van hun kind?’. Deze overkoepelende vraagwerdvertaaldineenreekssubvragen:

‐ Waardoor kon je zien/vermoeden dat het gamegedrag van je kindproblematischkonworden?‐ Welke van deze signalen/veranderingen/situaties hebben jij of jeomgevingtijdiggezienofopgemerkt?Welkenietoftelaat?‐ Waarom hebben jij of je omgeving deze signalen niet of te laatopgemerkt?‐ Wat waren jouw of anderen hun eerste reacties op dezesignalen/veranderingen/situaties?‐ Welke reacties hielpen en waarom? Welke reacties hielpen niet enwaaromniet?‐Hoeofwaarbijmoetdetooldiewewillenontwikkelenouderskunnenhelpen?‐ Via wie of welke kanalen kunnen we ouders die zich zorgen makenbereiken?‐Hebbenjullienogtipsvooroudersdiezichineengelijkaardigesituatiebevindenalsjullie(ooit)?

Dezevragenwerdeninonderstaandscenariogegoten.

Figuur1Scenario

De ouders werden geïnformeerd datwe met deze vragen specifiek op zoek zijn naarervaringenbijeenzeervroegstadiumvanhetgamen,wanneerereenrisicoismaarnoggeenechtprobleemdataanzettoteenstapnaarhulpverlening.Designalendieoudersbijvoorbeeldaanhalenzoudendussignalenmoetenzijndievroeggedetecteerdmoetenkunnenworden.Ditwilechternietzeggendatalleoudersdiesignalenreedsineenzeer

vroeg stadium opmerkten. Bij veel signalen staan ze later, met de ervaring die ze nuhebben,passtil.Algemeen worden de participanten van een MAP‐it sessie steeds in minimum tweegroepen (van maximum 8 of 9 personen) verdeeld. Onder leiding van een moderatorproberen de participanten in groep tot antwoorden op de subvragen te komen. Ditgebeurtopeenvisuelemanier,metbehulpvaneenachtergrondkaartdiehetonderwerpconcreettrachttemakeneneensetaangepastestickers(enschrijfmateriaal)omideeënenervaringentenotereneninkaarttebrengen.Deachtergrondkaartbijdeze tweedevroeginterventie‐mappingbestaatuit tweedelendielinksenrechtsopFiguur2tezienzijn.Heteerstedeelbiedtruimtevoorideeënrondvroegdetectie en –interventie. In het grote vlak staat een kleiner kader. Het is debedoelingdatoudersdesignalendieze reedsheelvroegofgemakkelijkopmerkten inhet kader plaatsen en de signalen die ze niet of te laat opmerkten erbuiten. Dit geeftzicht op hoe ouders reeds aan vroegdetectie kunnen doen. Hun reacties op dezesignalen,devroeginterventie,wordenpersignaalbesproken.Inhettweededeelvandesessie en de achtergrondkaartworden de verwachtingen van ouders ten aanzien vaneenvroeginterventietoolbesproken.Drievlakkenbiedenruimteomteformulerenwatde tool voor hunmoet kunnenbetekenen, viawie ofwelke kanalen ze bereiktwillenwordenenwelketipszewillenmeegevenaanandereouders.

Figuur2Ondergrond

Teneindeantwoordenopdesubvragentekunnenplaatsenopdeachtergrondkaart,zijnook stickervellen voorzien. Op de vergrootglassticker kunnen signalen vanrisicovol/overmatig gamegedrag genoteerd worden. Het gebroken vergrootglas kaningezet worden om aan te halen waarom bepaalde signalen over het hoofd gezienwerden. Op de reactie‐sticker met de twee pijltjes kunnen de reacties van ouders ofomgevingaangehaaldworden.Hetvinkjeenhetkruisjekunnenbijdiereactiesgeplaatstworden, respectievelijk voor reacties die welwerken en reacties die nietwerken. Op

dezestickermoetendeoudersooknoterenwaaromdereactiesaldannietwerken.Voorhet tweede deel van de sessie en het rechterdeel van de kaart kunnen drie stickersgebruiktworden.De sleutel‐stickerdientom zicht tegevenopdemanierwaarop eenvroeginterventietoolouderskanbijstaan.Demegafoon‐stickerkaningezetwordenomkanalen te bespreken via de welke ouders aangesproken willen worden. Op deuitroepteken‐sticker kunnen de ouders tips noteren. De lege stickers kunnen ingezetwordenomalgemeneopmerkingenofbedenkingentenoteren.

Figuur3Stickers

Aangezien risico en debat belangrijke factoren zijn bij eenMAP‐it sessie, zijn bij elkesessie stickers voorzien waarmee dat debat in gang gezet kan worden. Net na hetbeantwoorden van de subvragen krijgt elke groep participanten de kans hun meestinnovatieve of beste ideeën die op de ondergrond geplakt werden te beveiligen ofvrijwaren vanbombardement door de andere groepmet een LOCK‐sticker. Simultaanwordt per groep een presentator aangeduid, die samenmet de achtergrondkaart vangroepwisselt.Hij/zijdoethetheleprocesdatdegroepheeftdoorlopenuit dedoekenaandeledenvandeanderegroep.Zijkrijgenophunbeurtdekansfeedbacktegevenopde geformuleerde antwoordenmet behulp vanRISICO‐stickers. Deze kunnen variërenper sessie, maar nemen meestal en in dit geval de vorm aan van LIKES,GEVARENDRIEHOEKEN en BOMMEN. Met LIKE‐stickers kunnen participantenaanduiden welke ideeën of antwoorden ze heel goed vinden. Met deGEVARENDRIEHOEKENkan gewezenwordenopbepaaldeknelpuntenmet betrekkingtothetideeofdeuitvoeringervan.BOM‐stickersdienenomaanteduidenwelkeideeënze helemaal niet zien zitten. Het spreekt voor zich dat de plaatsing van een RISICO‐stickergepaardgaatmethetneerschrijvenvaneenmotivatievoorhetplaatsenvandiesticker.

Hoewel MAP‐it‐sessies steeds een gelijkaardige opzet kennen, is het verloop van eensessiemoeilijkvolledigtevoorspellen.Detaakvaneenmoderatorisomhetscenariouitte leggenaandeparticipantenenhetverloopendetimingvandesessieindegatentehouden.Soms,eninditgeval, ishetnodigdateenmoderatoropbasisvanhetverloopvan de sessie ter plekke aanpassingen doet aan de opzet van de sessie (Schepers,Dreessen & Huybrechts, 2014). De feedback‐ronde werd bij deze sessie ter plekkeaangepast. Hoewel voorzien was om te werken met een feedbacksessie per tafel ennadieneenalgemeenpresentatiemoment,leekdatvlaknahet‘locken’eenmindergoedidee.Hoewel de groep ouders homogeen is in die zin dat ze allemaal ouders zijn vankinderen met een (risico op een/ex‐) gamenverslaving, spreken ze allen vanuit ergpersoonlijkeervaringendiekunnenverschillenvandievandeandereouders.Sommigesignalen die erg duidelijk en zorgwekkend zijn voor bepaalde ouders worden nietopgemerkt of in vraag gesteld door andere. Elke ouder kan op andere manierenreageren en niet elke reactiewijze heeft hetzelfde effect bij elk kind. Omdat het overdergelijkepersoonlijkeervaringen (bovendienrondeenvrijgevoeligthema)gaat, leekhet de onderzoekers en moderatoren geen goed plan om de twee groepen kritiek opelkaartelatengeven.Indeplaatsdaarvanwerdgekozenomnahetlockendehelegroepbij elkaar te brengen voor de presentatiemomenten. Hierna kon in groep besprokenwordenwelkeideeënofopmerkingeneenLIKEverdienen,metwelkeideeënopgepastmoetwordenenwaaromenaanwelkeideeënietsschortenwatprecies.Opdiemanierkregen de ouders van de verschillende tafel de kans om meteen in gesprek te gaanwanneer een RISICO‐sticker gebruikt werd. De veelzijdigheid van de antwoorden (opwelke verschillende manieren ouders kunnen reageren en welke effecten dat kanhebben,welke verschillende signalenmogelijk kunnen zijn enwaaromdie al dannietopgemerktkunnenwordeninwelkesituatie)werdzobenadruktenhiermeemoetookrekening gehouden worden in de ontwikkeling van de vroeginterventietool. Er isnamelijk niet één manier van omgaan met risicovol of overmatig gamegedrag. Veelhangtafvandepersonenendesituatieinkwestie.2.2ParticipantenenmoderatorenDeMAP‐itsessiemetoudersvondplaatsineigenhuis,indelokalenvandeKatholiekeHogeschool Limburg in Diepenbeek. De participanten kwamen veelal uit de buurt. Zewerden geronseld via een open brief die gericht werd aan ouders van de schoolkindsheid Jesu, ouders van cliënten die op de CAD in behandeling zijn ofwaren voorgameverslaving en naar het personeel op de Khlim. De sessie zelf startte met eeninleiding door de onderzoekers van SAW (Huub Boonen) en Social Spaces (JennyStieglitz).TijdensdezeinleidingwerddestandvanzakenvanhetPWOkorttoegelicht,evenalsdeduurenhetdoelvandesessieenwatwemetderesultatenvanplanzijn.Vervolgenswerddegroepparticipantenonderverdeeldaan tweetafels, intweeaparteruimtes.Aanelketafelvondeenvoorstellingsrondeplaats,waarbijdeparticipantenhunachtergrondkorttoelichtten.In totaal nemen 9 mensen deel aan de mapping sessie, waarvan 7 vrouwen en 2mannen. Er zijn geen ouderparen aanwezig. Alle participanten behalve 1 (zij had deoproepfoutgeïnterpreteerd)hebbeneenkinddatofwelverslaafdis/wasendaarvooraldan niet bijgestaanwerd door de hupverlening of een kind dat risicovol gamegedragvertoontendaarmeeonderdedoelgroepvanvroeginterventievalt.In tegenstelling tot de vorige MAP‐it‐sessie met hulpverleners werd gekozen ommetexterne moderatoren te werken. Onderzoeker Huub Boonen is namelijk bijverschillende ouders persoonlijk bekend als hulpverlenerwaardoor hij alsmoderator

mogelijk een invloed uitoefent op de sfeer van de sessie (die meer als therapeutischervaren kan wordenwanneer de hulpverlener van het kind de sessie begeleidt). Eenandervoordeelvanmetexternemoderatorentewerkenisdatzijzichobjectiefkunnenfocussenophetverloopvandesessieterwijldeaanwezigeonderzoekersaangesprokenkunnenwordenindienerinhoudelijkevragenomtrenthetonderzoekopkomen.Aandeblauwetafelzittendriemoederseneenvrouwdieeenvriendinvergezeldenaardezesessiemaartegelijkvaakincontactkomtmetoudersvanjongerenmetovermatiggamegedrag.Eenvandemoedersheefteenzoonvan13jaarenmaaktzichzorgenoverzijngamegedrag.Hijbevindt zichvolgenshaar nog in eenvroeg stadiumenheeft noggeencontactgehadmetdehulpverlening.Zijwerdaangesprokendoordeopenbriefviahaar collega’s van de KHLim. De twee andere moeders hebben elk een zoon vanrespectievelijk 20 en 21 jaar. Beide zonen hebben reeds contact gehad met dehulpverleningomtrenthungameverslaving.Demoederswerdenookgeïnformeerdoverdeze sessie via de hulpverleners. De moderator van dienst is Selina Schepers(coördinatorenonderzoekerSocialSpaces).JennyStieglitz(onderzoekerSocialSpaces)isaanwezigalsondersteunendonderzoeker.Ronddegroene tafelverzamelendriemoedersen tweevaders.Tweemoedershebbenelk een zoon van 18 jaar die in behandeling zit of zat voor een gameverslaving. Deanderemoedereneenvandevadershebbenelkeenzoonvanrespectievelijk17en16jaarwaarover ze zich zorgenmaken, maar nog niet in die mate dat de hulpverleningbetrokken werd. De tweede vader heeft twee zonen van 16 en 13 jaar die beideovermatig gamen. De meeste zorgen maakt hij zich over zijn jongste zoon. De drieouders die nog niet bekend zijn bij de hulpverlening werden geïnformeerd over desessie via de eerder genoemde brief. Aan deze tafel is Katrien Dreessen (onderzoekSocial Spaces) moderator. Ondersteunend onderzoeker is Huub Boonen (onderzoekerSAW).Daarnaast is per tafel een notulist aanwezig, dit zijn twee studentes SAW. De sessieswordeneveneensgedocumenteerdmetbehulpvanvideocamera’sengeluidsrecorders.3ResultatenIn het volgende deel van dit rapport worden de resultaten besproken die naar voorkwamen tijdens de bovengenoemdeMAP‐it sessie. Als het in deze resultaten over degamergaat, zal steeds indemannelijkevormgesprokenworden.Datkomtomdatallekinderenwaarover gesprokenwerd tijdens de sessie, jongenswaren.Daarnaastmoetopgemerkt worden dat in deze sessie gepolst werd naar persoonlijke ervaringen vanouders wiens kinderen problematisch gamegedrag verto(o)n(d)en. Vaak komentegenstrijdige antwoorden aan bod waarbij geen onderscheid gemaakt kan wordentussen juist of fout. Signalen van risicovol gamegedrag verschillen bij kinderen vanverschillendeleeftijdenofinverschillendesituaties.Voorsommigeouderszijnbepaaldesignalenalarmerendterwijlandereoudersindiesignalennoggeenrisicozien.Nietelkeouder reageert hetzelfde. Hoewel bepaalde antwoorden dus tegenstrijdig zijn, is hetbelangrijkommetbeideantwoordenrekening tehoudeninhetverdereonderzoek,ofop zoek te gaan naar de grootste gemene delers. Want ook de gebruikers van detoekomstige tool zullen niet allemaal hetzelfde zijn en hetzelfde ervaren. Een gevolgvoorditrapportisdat,integenstellingtothetrapportmetderesultatenvandeMAP‐it‐sessie met hulpverleners, veel minder een uitgesproken onderscheid wordt gemaakttussen wie of welke tafel wat gezegd heeft. Alleen wanneer het over erg concretevoorbeeldenofspecifiekesituatiesgaat,wordtaangehaaldvanwelketafelhetantwoordkomt.Wanneernietvermeldwordtwieofwelketafeleenantwoordaangehaaldheeft,is

datomdathetantwoordaanbeidetafelsaanbodkomt,omdatdeantwoordenvanbeidetafelselkaarinvullenofomdatergeendiscussieoverkwamtijdensdefeedbackronde.Bijdeeerstestapwerdgepolstnaarsignalenvanrisicovolofovermatiggamegedrag.Datkondenzowelsignalenzijndiedeoudersreedszeervroegopmerkten,alssignalenwaarze pasbesefvanhebbennu zeer achteraf (ineen later stadiumvanhet probleem,nabijvoorbeeld een behandeling) op terug kunnen kijken. Na een analyse van deantwoorden van de ouders kunnen deze opgedeeld worden in enerzijds signalen enanderzijdsrisicofactoren.Signalenzijntekenenvanovermatigofrisicovolgamegedrag.Risicofactoren zijn oorzaken, zoals aanleg of een bepaalde situatie, die overmatig ofrisicovolgamegedragindehandkunnenwerken.De risicofactoren die opgesomd worden door deze ouders zijn eerder beperkt. Eenouder aande groene tafel spreekt over een situatiewaarin haar zoon niet langer konsporten door blessures, terwijl hij daarvoor fervent met atletiek bezig was. Dezeintensievehobbywerdvervangendoorveelensteedsmeergamen.Eenaantalandereouders spreken over despeelse, fantasierijkementaliteitdiehunkinderenvannaturebezitten.Dit iseen aanlegdie een gevolgkanvinden inovermatiggamegedrag.Het isvoordezeoudersechterniethelemaalduidelijkofdie speelsementaliteitwijstopeenaanleg en bijgevolg oorzaak voor overmatig gamegedrag, of dat die mentaliteit netaangewakkerdofversterktwordtdoorhetgamen.De signalenduiden steeds op een verandering veroorzaakt door het gamen. Sommigesignalen die de ouders aanhalen hebben te maken met een verandering vanpersoonlijkheid, andere met een verandering van tijdsinvulling (de relatie tussen hetgamenenandereactiviteitenwordtonevenwichtig)ennoganderemeteenveranderingvan sociale relaties. Algemeen gezien gaan alle aspecten van het leven van de gamerstilaaninfunctievanhetgamenstaan.Onder signalen die te maken hebben met verandering in persoonlijkheid vallen hetvertonen van dominant gedrag of het stellen van eisen (‘ik moet ... hebben om tegamen’), het vertonen van fel agressief gedrag of gedeprimeerde gedachten op hetmoment dat gestopt moet wordenmet gamen, afblaffen, snel kwaadworden en vaakgeïrriteerdzijn(voorditsignaalgeeftdegroenetafeleenLIKEaandeblauwe,omdatdeouders aande groene tafel dit signaal zelf niet genoteerdhaddenmaar het zekerwelherkenneninhuneigenervaringen)eninextremegevallengeenraadmeerwetenmetzichzelf.Verandering van tijdsinvulling kan verschillende levensdomeinen of activiteitenbeslaan. Algemeen gezien wordt steeds meer tijd besteed aan het gamen, waardoorsteedsmindertijdvoorandereactiviteitenoverblijft.Gamerskunnensteedsmoeilijkerstoppen(ooknietnaherhaaldelijkeopmerkingendoorouders,zehoudenzichnietmeeraangemaakte afspraken over speelduur) en zien alles buiten het gamen als zinloos ofzelfs tijdverlies. De interesse in hobby’s of vrienden die niet met gamen te makenhebbenvaltwegenelkvrijmomentwordt ingevuldmetgames(zelfskorteautoritten,terwijlinbad,tijdenshetetenofwanneererbezoekis–indiennodiggebeurthetgamendanopkleineconsoles).Tijdomteetenofteslapenvermindert,watconsequentieskanhebbenopveelvlakken:gezondheid,werkenalgemeenwelbevindenkunnenhierdooronderdrukkomentestaan(daaromplaatstdegroenetafeleenGEVARENDRIEHOEKopditsignaal:hethoudteenhoogrisicoinenmoetduszekeroptijdaangepaktworden).Ookdeinteressevoorstudiesneemtaf,watzichuitindalendeschoolresultaten,hetzichmoeilijkkunnenconcentrerenopschoolwerk(eenvandeoudersvraagtzichafofhaarkinddeoverdosisprikkelsdieaanwezigisingamesnodigheeftomnoggeconcentreerdte kunnen zijn op andere zaken), het verbergen van gamegedrag achter studies (de

gamerdoetalsofhij huiswerkmaakt terwijl hij eigenlijkgamet)of zelfshetverkiezenvaneenandere studierichtingom ‘oké’ resultaten teblijvenbehouden,waardoordrukwegvalt enruimtevoorhet gamenoverblijft.Een vandekinderenwerd verplicht zijngames thuis te laten tijdens een familievakantie en vroeg een vriend om zijn spelgedurende die periode ‘up to date’ te houden. Dus zelfs wanneer de eigenlijketijdsinvullingnietverandert,isereenpreoccupatiemetgamen.Tenslotte sommen de ouders een aantal signalen op die te maken hebben metveranderingvansocialerelaties.Veelgamersgaanzichsteedsmeerafzondereninhunkamer en hebben steeds minder tijd voor familie. Ze verlaten hun kamer niet meerwanneer er bezoek is, in een enkel geval zelfs niet als dat bezoek er is voor deverjaardag vande gamer. De ouders halen aan dat hun kinderen steedsminder noodhebben aan offline sociaal contact. Indien ze toch nog vriendenhebben, gaat het overmedegamers.Demeestevriendenkomenenkelnoglangsomtegamenengaandanookmeteen met hun computer op de kamer van de gamer zitten. In dat geval bindtgemeenschappelijkheidenmaaktofbehoudtdegamermoeilijkanderevriendendiezichniet bezighouden met computerspellen. Ze hebben geen gemeenschappelijkeonderwerpenmeeromovertepratenendaardoorplaatstdegamerzichvaakbuitendegroep(ofomgekeerd).Demeestevandezesignalenwerdenopgemerktdoordeouderszelf.Somswaserechtersprakevanomstaandersdiedeouderswijzenopbepaaldesignalen.Zowerdeenvandemoeders aandeblauwe tafelaangesprokendoorhaarvriend, diehet gedragvanhaarzoon niet meer normaal vond. Een van de moeders aan de groene tafel kreeg eenopmerking van een leerkracht voor wie het opviel dat haar zoon enkel over gamenbabbeldeindegang,indeklasoftussenlessen.Ineenvolgendestapwerdgekekennaarwelkevandezesignalenreedsvroegwerdenopgemerktenwelke deoudersoverhet hoofd zagen ofniet tijdigopmerkten. In dezetweede stap wordt aan beide tafels aangehaald dat dit onderscheid een beetjeambivalentis.Eigenlijkhebbenzeallesignalentelaatopgemerkt,andershaddenzehetprobleem zo ver niet laten komen (blauwe tafel). Ook vallen termen als ‘tijdig’ en‘problematisch’moeilijktedefiniëren(groenetafel).Tochzijnerbepaaldesignalendiezereedsheelvroegzagenenandereveellater(ookalvallendetermen‘vroeg’en‘laat’eveneens niet strikt te definiëren). In de summary map (zie verder) wordt ditonderscheidaangegevendoordesignalendievroegoftijdigopgemerktwerdenbinnenhetkader teplaatsenendesignalendiepas later ofhelemaalnietopgemerktwerden,erbuiten. Het is echter vooral belangrijk te weten waarom bepaalde signalen vanrisicovolofovermatiggamegedragaandeoudersontgaanzijn,hiernaarwerdgepolstindederdestap.De antwoorden op de derde vraag kunnen onderverdeeld worden in twee groepen.Enerzijds zijn er een aantal redenenwaarom ouders bepaalde signalen helemaal nietzien,omdatzeergeencontroleoverhebbenofomdatdesignalenmaarlangzaamaantotstandkomen.Anderzijdsgebeurthetdatouderssignalenwelopmerken,maardezenietalseenalarmerendsignaalvoorovermatigofproblematischgamegedragbestempelen.Signalenmissendooreengebrekaancontrolekanbijvoorbeeldtoeteschrijvenzijnaanhet feit dat kinderenhun gamegedrag verbergen. Veel kinderen gamen alleen ophunkamer. Soms gebruiken ze het excuus dat ze een laptop nodig hebben voor hunschoolwerk, terwijl ze enkel gamen. Ouders hebben hier geen vat op omdattegenwoordiginderdaadveelschoolwerkonline,bijvoorbeeldviasmartschool,verloopt.

Eenconcreetsignaalvanovermatiggamegedragdatouderskunnenmissenishetdalenvanschoolresultaten.Zezienditvaaknietoftelaatomdatzepasaanheteindevanhetschooljaar zicht krijgen op die resultaten (door rapport, herexamens). Sommigekinderenslagenerinomhunresultatenlanggenoeghoogtehouden,waardooroudershet probleem niet tijdig opmerken. Soms kiezen ze hiervoor bewust voor een andere,minder zware studierichting die minder schoolwerk vereist en bijgevolgmeer ruimtelaatvoorhetgamen.Ouders hebben ook een eigen leven, waardoor ze niet altijd zicht hebben op hetgamegedragvanhunkind.Zezijnbezigmethunhuishouden,werkofeigenproblemenenkunnendaardoornietconstantcontrolerenwaarhunkindmeebezigis.Eenconcreetvoorbeeld is dat ouders het vaak opgeven om hun kind ’s avonds te verplichten testoppenmetgamenentegaanslapen,omdatzezelfwillengaanslapen.Algemeenishetgebrekaankennisrondgameseenredenwaaromoudersgeencontrolehebbenoverwaarhunkinderenmeebezigzijn:zekennendegamesenhetverslavendeeffectervanniet.Een aantal signalen worden niet tijdig gezien omdat ze maar langzaamaan tot standkomen.Deproblemenverergerendandoorheendetijdwaardooroudersernietmeteenbesef van hebben. Bijvoorbeeld het wegvallen van andere interesses gebeurt vaakstapsgewijs. Aan de groene tafelwerd ook gereflecteerd over signalendie verergerendoor de evolutie van gameconsoles. Vroeger waren verschillende spelconsolesaangesloten op de televisie die in dewoonkamer stond. Hoewel kinderen toen ook alovermatiggameden,vielditminderopomdatzeenkelmentaalafwezigwaren.Metdeopkomstvanonlinegames,dievaakopdecomputergespeeldworden,verplaatstendekinderen zichvanachterde televisienaarachterdecomputer,dievaak ineenanderekamer stond. Het zich isoleren in een game is dus pas gaan opvallen door deverplaatsing naar de kamer, waardoor kinderen niet enkel mentaal maar ook fysiekafwezigwaren.Naastdesignalendienietofmaargeleidelijkaanzichtbaarworden,zijnersignalendiewel door ouders opgemerkt worden, maar die niet als een alarmerend signaal voorovermatigofproblematischgamegedragbestempeldworden.Veel ouders beseffen niet dat bepaalde signalen zich voordoen omdat hun kindweggehoudenwordt van zijn computer. Zo dachtende ouders aan de blauwe tafel bijdominant of snel kwaad, geïrriteerd, afsnauwend gedrag dat dit aan de puberteit lag.Bovendien heeft iedereenwel eens een slecht humeur.Wanneer een vande kinderenzichdepressiefvoeldeomdathijnietmochtgamen,dachtdemoederineersteinstantiedat hij zich niet goed in zijn vel voelde of dat hij het moeilijk had op school. Bijveranderende eetlustwerd de schuld bij de kookkunsten van de moeder geplaatst ofgingendeouderservanuitdathunkindnietalles(meer) lustte.Wanneerergeentijdmeerwasvoorfamiliewetendeoudersvandeblauwetafeldataandeleeftijd,eengroeinaarzelfstandigheidofveranderendeinteresses.Pasalsdezesignalenzichherhaaldelijkvoordoen of ouders hun kind van vroeger zelfs niet meer herkennen, worden ze alsalarmerendaanzien.Deoudersaandegroenetafelverbondendalendeschoolresultatenniet meteenmet overmatig gamegedrag. Het feit dat verschillende factoren (bv. ADD,studies die elk jaar zwaarder worden, foute studiekeuze, jongere mentale leeftijd) deschoolresultatenkunnenbeïnvloeden,maakthetmoeilijkomdedalingals signaalvanproblematischgamegedragtedefiniëren.Sommige signalen die te maken hebben met overmatig gamegedrag worden dooroudersalsnormaalof positiefervaren,waardoor ouders geenvermoedenhebbenvan

mogelijkeproblemen.Wanneerhetkindgametbrengtdatrustinhuis,stellendeoudersaan beide tafels. Met gamen doen de jongeren immers niks verkeerd (‘ze roken ofdrinkentochniet’)enzehoudenzichinstiltebezig(‘eenvoordeelwantmijnmanheeftnachtpost’).Volgensdeoudersaandeblauwetafelzijnerbijvoorbeeldgeendiscussiesoverwelketv‐programma’sbekekenwordenindewoonkamer.Daarnaastwerdgamendoor alle ouders in eerste instantie gezien als een vorm van ontspanning, een fijnevrijetijdsinvulling,netzoalsbijvoorbeeldvoetbaldat is.Zezienhetals ietsnormaalenonschuldig.Aandegroenetafelsprekendeoudersoverdepositievekantenvangamen:het is een minder passieve ontspanning dan televisie kijken omdat jeprobleemoplossend moet denken. Er is zelfs sprake van werkgevers die tijdensgesprekkengamenmetsollicitantenomhuncapaciteitengoedinteschatten.Ookzijnerkinderen die, terwijl ze moeilijkheden hebben op school (zoals de kinderen met eenmentaleachterstand)ofbijhetsporten(zoalsdejongendiezijnsportactiviteitenmoeststopzetten door blessures: hij zat als het ware aan het huis gekluisterd en kon nietandersdangamen),wel goedkunnen gamenendaardoor een goed gevoelkrijgen. Ze‘zijn’alshetware ‘iemand’ inhet spel.Bijgevolgvragenouderszichafofzewel strengmoeten zijnalshetophet gamegedragvanhunkindaankomt.Nietalleen zienoudershetgamenendegevolgenervanindergelijkegevallenalspositief,vaakveronderstellenze dat bepaald gamegedrag normaal is. Bij signalen die eigenlijk alarmerend moetenzijn, gaan ze zich geen zware vragen stellen.Wanneer leeftijdsgenootjes van het kindevenveel gamen of wanneer er nog een leven is buiten het gamen (hobby’s,schoolresultaten blijven goed, vrienden), wordt het gamen al gauw als normaalgepercipieerd. Aan beide tafels halen de ouders aan dat ze vaststaande normen ofrichtlijnenmissenoverwanneerhetgamenbuitendeperkenvanhetnormaleloopt.Zehebbengeenduidelijkehouvastalszemethunkindofdeomgevingindialooggaanover‘normaalgamedrag’.Zowerdenbijvoorbeeldopmerkingenvaneenklastitularisoverhetgamegedragvaneenkindniet serieusgenomen,omdat die titularisvolgensdeoudersveeltegevoeligwasvoorhetonderwerpenertesneloverklaagde.Indeandererichtingspreekt een van de ouders over een psycholoog die vond dat bij de dalendeschoolresultaten vanhaar zoon (een signaal dat zijwel als ernstig voorteken opnam)nietaaneengameverslavinggedachtmochtworden,ermoest ietsandersaandehandzijn.Opdiemanierondermijndedezepsycholoogdeongerustheidenhetaanvoelenvandeoudersenreduceerdehijdeimpactvanhetgamenophetkind,eenreactiewaardeoudersmoeilijkietstegeninkondenbrengen.Algemeen is het voor ouders heel moeilijk om in te schatten welke signalen ze alsernstig moeten opvatten, als ze de signalen al opmerken, en wat normaal tiener‐ ofgamegedragis.Hoewelzesommigesignalenweloptijdopmerken,nemenzeeendualehoudingaandoorhetoveraanbodaantegenstrijdigeendusverwarrendeinformatie:isgamennupositiefofnegatief?Indevierdestapvandezesessiewerdgepolstnaarhoeoudersreagerenopdesignalendie ze aangehaald hebben. Tussen hun antwoorden kunnen zeven verschillendereactiewijzen onderscheiden worden. Ouders kunnen ingrijpen door iets teeisen/verplichten/verbieden, ze vragen/spreken aan/adviseren, ze zoeken naar eenmiddenweg door afspraken te maken, sommige ouders gaan hun kind controleren,sommigenzoekenhulp,zelatenlosofzereagerenemotioneel.Eeneerstereactieisheteisen,verplichtenofverbiedenvandingen.Zoeiseneenaantaloudersrespectenbeleefdheidnadominantofafsnauwendgedrag.Wanneerdejongeregeentijdmeerheeftvoorfamilialeaangelegenhedenensteedsopzijnkamerzit,wordtaanwezigheid verplicht. Ouders proberen hun kinderen ook te verplichten om testoppen met gamen en op tijd te gaan slapen als reactie op signalen van geen ofonvoldoende nachtrust. Veel ouders verbieden of verplichten door zelf een actie te

ondernemen:zenemengames, controllersofdecomputeraf,verbiedeneencomputeropdeslaapkamer,zettendecomputerzelfuit,trekkenkabelsuitofgaanineenextreemgevaldezekeringvandeslaapkamerafsluiten.Eenvandeoudersheefteenprogrammageïnstalleerdwaarmeehet schermvandegamervanopeenafstandkanovergenomenworden.Ditzijnallemaalreactiesophetnietkunnenstoppenmetgamen.Eengelijkaardigemaarzachterereactievanoudersopsignalenisdingenvragenvandejongere,hemaansprekenofadviseren.Meteengesprek(somserggoedvoorbereid,eenvandemoedersdoethetvia smswaneerdejongereopzijnkamerblijftzitten)ofeenopmerkingproberen ze de jongere tot inzicht tebrengen zodathijop tijdgaat slapen,aan zijn schoolwerk begint of stopt met gamen om andere dingen te doen. Sommigeouders modereren zelf de balans tussen gamen en studeren, andere ouders gaan deverantwoordelijkheid aande jongere geven. Ookde ouders zelf krijgen veel advies, aldan niet gevraagd. De ouders aan de groene tafel gaan dieper in op goedbedoeldeadviezenvananderendiegeenondersteuningbiedenomdatereentegrootgammaaanverschillende adviezen gegevenwordtwaardoor je door de bomen het bos nietmeerziet.Dieadviezenvananderen liggen tussenuitersten als ‘ach, laathemtochdoen,hijdoetgeenkwaad’en‘gooidieboelbuiten’.Een reactie die minder in één richting, van ouder tot gamer, verloopt is het samenzoeken naar een middenweg of afspraken maken. Er worden bijvoorbeeld afsprakengemaakt over het aantal speeluren en over gamen terwijl er bezoek is of tijdensvakanties. Het zoeken naar een middenweg gebeurtwanneer gamers eisen stellen enouders die eisen samenmet de gamers gaan evalueren in plaats van afblokken. Somsgeldtdaarbijderegel‘voorwat,hoortwat’.Eenmaniervanzoekennaareenmiddenwegdie ouders zien in de hulpverlening maar zelf moeilijk kunnen toepassen (door eengebrekaankennis),ishetmeepratenoverhetspel,begripeninteressetonenvoorwaardejongeremeebezigisenopdiemanieringesprekgaan.Sommigeoudersgaannietmeteeningrijpenmaareerdercontroleren.Zeproberenzichttekrijgenophoeveelenhoelanghunkindgamet(bijvoorbeelddoorviafacebooknatetrekkenopwelk uur de jongere ’s nachts voor het laatst onlinewas). Ookhierwordtdoor een van de ouders het programma ingezet waarmee ze van op een afstand hetschermvandegamerkunnenbekijken.De ouders halen ook aandat ze soms gewoon loslaten of niet reageren. Bij dominantgedrag of eisen gaan ze toegeven om de vrede te bewaren, bij het afzonderen op dekamer gaan ze loslaten om eeuwige discussies te vermijden. Wanneer hun kind henafblaft voelen ze onmacht, ongeloof en zijn ze verbouwereerd, wat vaak leidt totopgevenofnegeren.Vaaklatenouders losomdatzenietwetenwat tedoen,omdatzebijvoorbeeldnietsoverdegameskennen,nietwetenwatnormaalisinanderegezinnen,hetgamenalseengezondeontspanningblijvenaanzien,hetverkiezenvangamenbovenvrienden of andere interesses als leeftijdsgebonden aanzien, of gewoon niet wetenwelke reactiewijzen wel zouden kunnen werken. Bovendien hebben ouders ook eeneigen leven,waardoor ze nietvoortdurendkunnenreageren.Wanneer zede volgendedagmoetengaanwerkenbijvoorbeeld, gevenzehetopomdehelenacht tevragenofeisendathunkindstoptmetgamenenookgaatslapen.Zegevendejongeredanzelfdeverantwoordelijkheidomtestoppenmetgamenwanneerhetechtnodigis.Een aantalmoeders reageert emotioneelwanneer hun kind snel kwaadof geïrriteerdwordtenhenafblaft.Zetonenhunemotiesdoortewenen,gaanterugsnauwenofgaaninopruziesmetslaandedeuren.

Eenreactiedieaanbodkomtwanneeroudersechtnietmeerwetenwattedoen,ishetzoekenvanhulp.Eenvandemoedersdeeddatbijvoorbeelduitangstomdathaarzoonfelagressiefgedragvertoondewanneerhijmoeststoppenmetgamen.Hetspreektvoorzichdatbepaaldereactiesmeereffecthebbendananderen.Indevijfdestapvandezesessiewerdendeverschillendereactiewijzengeëvalueerd:welkewerkenenwaarom?Welkewerkennietenwaaromniet?Demeerderheidvandereactiesdieeenpositiefeffecthebben, zijndereactieswaarbijnaar een middenweg gezocht wordt. Wanneer ouders en kinderen samen afsprakenmaken, kunnen kinderen zich daar wel aan houden. Onderlinge overeenkomst metwederzijdse instemming is daarbij echter zeer belangrijk.Wanneer er vanuit het kindgeenverbintenistotdeafspraakis,zalhijzichernietgemakkelijkaanhouden.Wanneerafsprakengemaaktwordenoverde tijdsduurvanhet gamen, ishetvolgensde oudersaan de blauwe tafel belangrijk dat ouders rekeninghoudenmet de timing binnenhetspel.Onlinegameswordenvaakdoorveelmensentegelijkgespeeldeneenspelerkannietopelkmomentzomaardegroepindesteek laten.Daarommoetenafsprakenooklanggenoegopvoorhandgemaaktworden,zodathetkindzichkaninstellenopovereenbepaalde duur te moeten gaan eten of aanwezig te moeten zijn bij familie. Naastonderlingeovereenkomstenrekeninghoudenmetdetimingishetsomsbelangrijkomsamenmet deafsprakenookdeconsequentiesvast te leggen. Sommigeouderskiezenhierbij voor een belonende aanpak. ‘Voor wat, hoort wat’ en dat werkt in tweerichtingen.Eenmoederaandeblauwetafelheefteen lopendeafspraakmethaarzoonwaarbijhij inhetweekenddeautomaggebruikenalshijdoordeweekmindergamet.Met het uizicht op de beloning kan de jongere zich aan deze afspraak houden. Eenandere moeder biedt extra zakgeld in ruil voor minder gamen en aanwezigheid opfamiliefeestjes.DezemethodekrijgttijdensdefeedbackrondeeenGEVARENDRIEHOEK,omdat hier bepaalde risico’s aan vast hangen op lange termijn. Bovendien vreest eenvandeoudersdat dit nietwerktwannergamen geen geldkostende gamerdus geengeld nodigheeft.Ookdebestraffendeaanpakwerkt,volgens de ouders aandegroenetafel,maarenkelalsdegamerzichopvoorhandbewust isvandegevolgenendiemetwederzijdse instemming zijn vastgelegd. Wanneer een ouder in een kwade bui eenafspraak probeert te maken door een straf ui te spreken, wordt die afspraak nietaanvaard en zal de gamer zich daar niet aan houden. Aan de groene tafel wordtbovendien aangehaald dat het maken van afspraken beter lukt wanneer een externvertrouwenspersoon aanwezig is. Dit kan een hulpverlener zijn die ouders en kindbijstaat in het onderhandelen over afspraken. Ook halen sommige ouders aan datgemaakteafsprakendreigennietnageleefdtewordenwanneerdeoudersdegemaakteafsprakennietnauwgezetopvolgen.Controleisdusergbelangrijk.Streng zijn kan werken maar meestal alleen bij jonge kinderen (voor ze beginnenpuberen). Deze aanpak vereist bovendien veel respect tegenover de ouders. Een eisvanwegedeouderskanwelgehoorzaamdwordenwanneererietstegenoverstaat,maardan komtdie eismeer in het vaarwater vande afspraken.Het naleven van eenzijdigeeisen moet bovendien nog strenger gecontroleerd worden dan wederzijds gemaakteafspraken. Het probleem bij constante controle is dat dit erg vermoeiend is voor eenoudermaarookvoorbeideoudersalskoppel.Bijgevolggevenoudersdiecontrolevaakopmaardat isnefast.Ookiscontroleuitoefenengemakkelijkerbij jongekinderendanbijouderediehuneigenlevenbeginnenleiden.Omafsprakenofeiseninstandtehoudenishetbelangrijkdatoudersconsequentzijnoverdieafspraken.Ookconsequentie tussenderegelsvandebeideoudersisheelergbelangrijk,zowelnaardegehoorzaamheidvanhetkindtoealsnaarderelatietussendeouders.DegroenetafelgeeftdeblauwedaaromeenLIKEvoordezeopmerking.

Een probleembij het opstellen van afspraken, regels of eisen is dat kinderenmoeilijkgehoorzamenwanneerbijvriendenofklasgenotenandereregelsgelden.Eigenlijkishetbelangrijk datalleoudersvanuit dezelfdevoorinformatiedezelfderegelsenafsprakenbesprekenmet hun kinderen. Daarin kan de vroeginterventietool een rol spelen. Eenander probleem is dat ouders zich somsop een spanningsveld tussen emotie en ratiobevinden.Toegevenaandewensenvanhetkindwordtsomsgezienalsaffectiegevenendaaromvindenveeloudershetmoeilijk tevolharden:zewillendebandmethunkindniet hypothekeren door te streng te zijn. Een van de moeders heeft zelfs angst vooragressiewanneerzeregelsoplegtofhetgamenverbiedt.Een reactie diewel lijkt te werken volgens de ouders is de positieve aanpak. Ouderskunnen bijvoorbeeld schouderklopjes geven, belonend werken in de plaats vanbestraffend, luisteren naar het kind en naar zijn verwachtingen en interesse tonen inzijnbezigheden.Hetkindvoeltzichdatgehoordengeapprecieerdendatapprecieerthijzelf. De groene tafel geeft ook hier een LIKE aan de blauwe, omdat het goed is datstilgestaanwordt bij iets positiefs in de plaats van alleenbij negatieve signalen endereactiesdaarop.Aandacht gevenwerkt bij positief gedrag (bijvoorbeeldwanneer het kind beleefd ietsvraagtinverbandmethetgamen),negerenbeterbijnegatiefgedrag(wanneerhetkindiets eist of afblaft). Hoewel negeren kan werken, is loslaten (door de gamer zelf deverantwoordelijkheid te geven, toe te geven of niet te reageren op signalen) meestalgeengoedplan.Desituatiekandangemakkelijkuitdehandlopenzonderdatouderserzelf nog vat op hebben. Ook emoties tonen werkt algemeen gezien niet en maakt desituatiemeestalalleenmaarergeromdatdegamerzichsterkergaatvoelen.Adviesvandeoudersnaarhetkind toeisvrijblijvenderdaneisenofafsprakenmakenen wordt daardoor vaak genegeerd, weggelachen of afgesnauwd. Actieve ingrepen(zoalsdecomputerafnemenofbeveiligingsprogramma’sinstalleren)werkennietalsdejongeren zekunnenomzeilen. Sommige jongeren gaan in de plaatsopkleineconsolesspelenenoverbeveiligingsprogramma’shebbenzemeerkennisdanhunouders.Doorhetafnemenvanhetgamenendushetafpakkenvanontspanningbestaatbovendiendekansdatdejongeregedeprimeerdgeraakt.Een reactiewijze die in stap vier niet aan bod kwammaar in stap vijf wel besprokenwerdishetaanbiedenvanalternatieven,watonderadviserenkanvallen.Hetprobleemhierbij is dat het effect van deze reactie weer leeftijdsafhankelijk is. Aanbieden omgezelschapsspelletjestespelenmetdefamilieindeplaatsvantegamenwerktalleenbijjongerekinderen, laterontwikkelenzeandere interesses.Eenvandevadershaalteensituatie aan waarbij zijn zoon wou afspreken met vrienden die hij in zijn games hadontmoetmaardieindeanderekantvanhetlandwoonden.Devaderverboodditomdathijdiemensennietkendeennietvertrouwde.Wanneerhijernuopterugkijktdenkthijdat hij beter had gestimuleerd dat zijn zoon initiatief nam voor face to face sociaalcontact. Gamers worden namelijk wereldburgers, hun vrienden wonen niet meerallemaalindebuurt.Tot slot haalt een van de moeders aan dat je moet kunnen toegeven dat soms nietswerkt. Op dat moment wordt door sommige ouders een stap naar de hulpverleninggenomen.Naastreactiesdoorouderswerdeninstapvierookreactiesvanomstandersbesproken.Eenbijkomendprobleembijhetaanbodaangoederaadenadviezenisdatdieraadzichaltijd tot de ouders richt. Als het kind echter geen probleem inziet of niet wil

veranderen, kunnen ouders soms ook weinig doen. Bovendien moeten die externeadviezenonderbouwdzijnalvorensoudersofgamersernaarzullenluisteren.De resultaten tot nu toe hebben allemaal te makenmet de ervaringen van de oudersomtrentvroegdetectieenvroeginterventie.Ineentweededeelvandesessiewerdenzebevraagdnaarhunverwachtingentenaanzienvaneenmogelijketool.Instap6stondenwestilbijhoeofwaarbijeentoolhenhadkunnenhelpen.Uitdeantwoordenvandeoudersblijktmeermaalsenunaniem(beide tafelshalenditaan, de blauwe tafel geeft de groene bovendien een LIKE) hun nood aan informatie,zowel algemene informatie rond signalen van normaal gedrag of verslavingen alsproductinformatieovergames.Dooreenbeterzichttekrijgenophetprobleem,wetenoudersbeterhoezeermeeommoetengaan.Zohalendeoudersaandegroenetafelaandat ze beter veel vroeger al grenzen gesteld hadden, maar zich gewoon niet bewustwaren van de gevolgen van gamen. Aan de blauwe tafelwordt gezegd dat ouders viaproductinformatieovergamesietskunnenbijlerenoverdespellenwaarhunkinderenzichmeebezig houden en opdiemanier interesse tonen. Voor dit idee gaf de groenetafeleenLIKE.Tijdensdefeedbackrondestaandeoudersstilbijhetideedatzewelnaarvoetbalwedstrijden gaan kijken, maar geen interesse tonen in de games waar hunkinderensteedsbeterinworden.Een concreet voorbeeld dat aan de blauwe tafel wordt aangehaald in verband metinformatie rond normaal tienergedrag of signalen van een verslaving, is een soort‘Jongeren&Gezin’,gebaseerdophetgekende‘Kind&gezin’.Voorpasgeborenkinderenkrijgen ouders voldoende informatie: hebben ze de juiste lengte en gewicht voor hunleeftijd, kunnen ze even snel praten of wandelen als het gemiddelde kind, etc. Overtienergedrag krijgen ouders veel minder informatie. En die info zou hen net kunnenhelpen in de omgang met het gamegedrag van hun kind. Aan beide tafels wordtaangehaalddatalleoudersdezelfdeinformatiezoudenmoetenkrijgenenzichdaarookaanmoetenhouden.Concreetwordtaandegroenetafelgesprokenoverhetdagelijkseaantal huiswerkuren. Die worden aangehaald door de school, maar niet alle oudershouden zich eraan. Dan wordt het moeilijk om je kind te verplichten voor school tewerken in plaats van te gamen, als andere kinderen wel de hele avond achter huncomputer mogen blijven zitten. Aan de blauwe tafel komen de leeftijdslimieten vangames aan bod waar niet alle ouders zich aan houden. En niet alleen ouders, ook deschool zelf moet geïnformeerd worden over het verslavende effect van games. Wantsteedsvakerwordenbepaaldegamesinlessengebruikt.Aandegroenetafelkomthetbelangvanpreventienaarvoorenderolvanhetonderwijsdaarin.Zozoudenkinderenopschoolbewustgemaaktmoetenwordenvanderisico’svanovermatiggamegedrag.Ditkanalvanafdekleuterklas,wantkinderenkomensteedsvroeger met de computer in aanraking. Ouders zouden via de school zicht moetenkrijgenophandelingswijzenvoorhetomgaanmetgamen.Deblauwetafelspreektmeeralgemeenoverdemogelijkhedendieeentoolkanbiedenbijopvoedingsondersteuning.Zewillenbijvoorbeeldgeholpenwordenindecommunicatiemethunkind.Ouderskunnennietalleengeholpenwordendooreentooldiezichtothenricht,ookdeomgeving moet betrokken worden bij vroeginterventie. Scholen moeten aangespoordworden om op tijd signalen door te geven zoals vermoeidheid in de klas of weinigconcentratie. Ook de jongeren zelf moeten aangesproken worden (bijvoorbeeld doorleerkrachtenofhulpverleners).Wantalszijhetprobleemnietwillenaanpakken,staandeoudersalgauwmachteloos,hoeveelgoedeinformatiezeookkrijgen.

Tot slot moet de externe hulp deskundiger worden en duidelijker in kaart gebrachtworden. Zowel hulpverleners als het CLB moeten bijgeschoold worden omtrent deproblematiek.Oudersmoetenoptijddoorverwezenwordennaardejuisteinstantiesalshun eigen aanpak niet werkt (wanneer gesprekken op niets uitdraaien, wanneerafsprakenverbrokenworden,etc.).In stap 7 werd gepolst naar via wie of welke kanalen we ouders kunnen bereiken.Volgensdeblauwetafelmoetdeinformatiedeoudersengamersineersteinstantieviahetinternet(degroenetafelhaaltookdeklassiekekrantenenmagazinesaan)ofviadeschoolbereiken.Degroenetafelmerktopdatdeouderstochdebelangrijkstepersonenblijven in de opvoeding van hun kind. Leerlingenbegeleiders hebben bijvoorbeeld teweinigtijdenimpactenstaandaardoornietsterkgenoeginhunschoenen.Watvolgenshenwel kanwerken is een verplicht gesprekmet peers/verslaafde gamers tijdens deschooluren. Leeftijdsgenoten waar de gamers respect voor hebben, hebben vaak demeeste invloed.Hiergaandeoudersvandeblauwe tafelmeeakkoord.Aandegroenetafel wordt het idee geopperd om een campagne tegen gameverslaving op te zettenbinnen het schoolkader, zoals ook campagnes tegen pesten bestaan. Die kanbijvoorbeeld bestaan uit affiches met indicatoren voor een gameverslaving. Dezemoetenludiekaangepaktwordenmaarwelleidentotzelfanalyseenbewustwording.Deblauwe tafel plaatstopdit ideeeen gevarendriehoek,omdathetvolgenshenenkelzalwerkenbijjongekinderen.Omkinderenechttebereikenmoetenweinzettenopmediadievoorhenhipzijn,zoalstelevisieencomputer.Aan beide tafels wordt gesproken over informatie‐ of duidingavonden om ouders enjongeren te informeren. Dit kan op school, in een vereniging of vanuit de gemeentegeorganiseerdworden.Opschoolkanbijvoorbeeldeenavondmetgetuigenissenvanenvooroudersgehoudenworden.Ook vrienden en familie kunnen ouders bereiken, evenals externe deskundigen. Zoworden dokters, psychologen, het CAD of CAW en een nog onbestaand ‘Kind& Gezinvoortieners’aangehaalddoordeblauwetafel.Bijdiedeskundigenmerktdegroenetafelopdatzijvooralindeomgevingvangamersenhunoudersmoetenwerken.Wanneerzein huis komen en ouders en kinderen samen betrekken bij de opvoeding, gaan dekinderensnellermeewerkenomdatexterneneennieuweautoriteitvormen.Tochblijfthuntaakvoornamelijkondersteunend,deoudersblijvendebelangrijksterolspelen.Tot slot worden de overheid en de game‐industrie gezien als mogelijke kanalen omoudersbij te staanalshetophet gamegedragvanhunkinderenaankomt.Hunrol ligtdan respectievelijk in het reguleren en in het informeren over verslaving. Deeindeloosheidvangameszoubijvoorbeeldbeperktmoetenwordenendeoverheidmoetdaar controle op uitoefenen. Hier gaat het echter over een internationale kwestie enwillenwedit bereiken,moet niet alleen deBelgische overheid aangesprokenworden.Een van de ouders maakt op Vlaams niveau een verwijzing naar de uitzendvrijewoensdagnamiddagenvanKetnetdieingelastwerdenomkinderenmeerbuitentelatenspelen.Ditideekanmogelijkseeninspiratiebronvormen.Afsluitendwerd aandeouders gevraagdof zijnog tipshebbenvoorandereouders ineen gelijkaardige situatie. De antwoorden op deze vraag waren voor een deel eenherhalingvanwat eerder in de sessieaanbodkwam,maar zevattenwel goed samenwat de ouders belangrijk achten. Beide tafels spreken over het belang van controle:oudersmoetenlettenopwaarhunkindmeebezigisenreedsvanafdekleutertijdalertzijn.Concreetradendezeoudersaanomdecomputerzoweinigmogelijkopdekamertezetten, tijdslimieten in te stellen endie ook te bewaken en goede afspraken temakenmetkinderenovergamen.Omervoortezorgendatkinderenzichhoudenaanregelsen

afspraken is het belangrijk dat ouders consequent blijven en samen (beide ouders)steedsaanhetzelfdekoordtrekken.Als er toch problemen komen, is het volgens deze ouders belangrijk om ermee naarbuitentekomen,hetprobleemaan tepakkenenindiennodighulptezoeken–ookbijtwijfel aan de ernst. Die inschatting van de ernst is trouwens een maatschappelijkprobleem:doorseriousgamesalseducatiefmiddelvervaagtdegrens tussenwenselijken verslavend gamen. Zonder een duidelijk zicht op die grenswordt het voor oudersmoeilijkeromoptijdintegrijpen.De resultaten van deze sessie kunnen tot slot nog aangevuld worden met een aantalopmerkingendiedoorheendesessieaanbodkwamenmaarnietmeteeneenantwoordvormenopeenvandevragen.Tochzijndezeopmerkingenzinvolommeetenemeninhetverdereonderzoek.Verschillendeoudersmakenduidelijkdatproblematischgamennietalleengaatovertelangmeteengamebezigzijn.Ookhetvoortdurendpratenovergamesenfilmpjesbekijkenovergameshorenbijhetgamegedrag.DezeopmerkingsluitaanbijeennotauitdeMAP‐itsessieenfocusgroepmethupverleners,waargesteldwerddathetprobleemoverschermgebruikgaat,nietenkelovergamegebruik.Sommigeoudershalenaannietgoedtebegrijpenwaaromhunkindzoveelgametenermoeilijk mee kan stoppen. Aan het einde van de sessie bespraken sommige oudersbijvoorbeeldhetideevangamenomgeldteverdienen.Indezesessiestondenwevooralstil bij signalen van risicovol of problematisch gamegedrag en hoe ouders daarmeeomgaan.Deouderswerdennietbevraagdnaarwaaromhunkinderengamen.Maarditkantocheenbelangrijkdeelvandeinformatievormendiezeuitdevroeginterventietoolwillenhalen.4ConclusiesenaanbevelingenUitdeantwoordenenideeëndie tijdensdesessieaangehaaldwerden,kunnenweeenaantal conclusies en belangrijke inzichten meenemen in het verdere onderzoek. Dezewordenhieronderopgesomd.‐Ombeseftekrijgenvanrisicovolofproblematischgamegedragkanenerzijdsgekekenworden naar risicofactoren, anderzijds naar signalen. Risicofactoren zijn oorzaken diehet gamegedrag kunnen bepalen, zoals aanleg of een bepaalde situatie. Signalen zijntekenen die wijzen op risicovol gamegedrag. Dergelijke signalen zijn doorgaansveranderingenveroorzaaktdoorhetgamen.Uitdeantwoordenvandeouderskunnenwe drie soorten signalen onderscheiden. Er zijn veranderingen in persoonlijkheid,veranderingenintijdsinvullingenveranderingeninsocialerelaties.Desoortensignalenenrisicofactorendiedeoudersaanhalenmoetenvergelekenwordenmetdesignalendiedegamersenhulpverlenersaanhalenensignalendieweindeliteratuurkunnenvinden.De resultaten dienen meegenomen te worden in de vroeginterventietool. Om aanvroegdetectie te kunnnen doen is het namelijk belangrijk dat ouders en de omgevingvan een gamer een goed zicht krijgen op hoe ze het probleem kunnen inschatten ofherkennen.‐ Er zijn verschillende redenen waarom ouders bepaalde signalen niet opmerken ofwaaromzeernietopreageren.Sommigeveranderingenzijnnietzichtbaarvooroudersomdatzeergeencontroleoverhebbenofomdatdeveranderingenmaargeleidelijkaantot stand komen. Andere signalen merken ze wel op, maar worden niet gezien alsalarmerend signaalvoorovermatigof problematischgamegedrag.Erzijnbijvoorbeeldveranderingen die ouders niet linken aan het gamen, er zijn veranderingen die ze ineersteinstantiealspositiefofnormaalervarenenerzijnveranderingenwaarzenietop

ingaanomdatzenietgoedwetenhoeserieuszedieveranderingenalssignaalmoetennemen. Zo nemen veel ouders een duale houding aan door het overaanbod aantegenstrijdigeinformatie:zewetennietmeerofzegamennupositiefofnegatiefmoetenvinden en hoe ze ermee om moeten gaan. Het is belangrijk om deze redenen in hetachterhoofdtehoudenbijverderonderzoekentijdensdeontwikkelingvandetool.Alsouderszichbewustzijnvanhetrisicoombepaaldesignalentemissen,zijnzealerter.‐ Algemeen gezien ervaren de ouders een gebrek aan duidelijke informatie. Zewetennietgoedwatalsnormaaltienergedragoftekenvanverslavinggezienmoetwordenenbijgevolg grijpen ze niet op tijd in (goede vroegdetectie is essentieel voorvroeginterventie). Hieraan hangt ook vast dat ze niet goed weten hoe ze moeteningrijpen wanneer ze signalen opmerken. Hun reacties hebben niet altijd effect ofzorgenvoorspanningeninhuis.Ookhebbenzeteweiniginformatieoverdegameszelf,waardoor ze nietwetenwaar hun kinderen mee in aanraking komen enwat daar degevolgenvanzijn.‐Wanneerouderssignalenopmerken,kunnenzeopverschillendemanierenreageren.Dereactiewijzendiedeoudersopsommenkunnenonderverdeeldwordenin7groepen:ze gaan ingrijpen door te eisen/verplichten/verbieden, ze vragen/sprekenaan/adviseren, ze zoeken naar een middenweg door afspraken te maken, sommigeouders gaan hun kind controleren, sommige zoeken hulp, ze laten los of ze reagerenemotioneel.Devroeginterventietoolmoetvolgensdeoudersopvoedingsondersteuningbieden door te informeren over welke handelingswijzen werken en welke niet. Terinvulling van die opvoedingsondersteuning werden de ouders bevraagd naar hunervaringen rond die reactiewijzen. Hun antwoorden die in dit rapport besprokenwordenmoetenmeegenomenwordeninhetverdereonderzoekendeontwikkelingvandetool.Heelkortsamengevatstaanhetbelangvangoedeafsprakenmaken,controleenconsequentzijncentraal.‐Oudersmoetenreedsvanafdekleutertijdalertzijnoverhetgamegedragvanhunkindmaar ook kinderen moeten bewust gemaakt worden van de risico’s van overmatiggamen.Preventieblijftenormbelangrijkenmoetonmiddellijkeaansluitingvindenindevroeginterventie.‐Devroeginterventietool(netalsderaaddieouderskrijgenvananderen)moetzichnietalleenrichtentotdeouders,maarooktotdegamers.Ouderskunnenmoeilijkingrijpenalshunkindgeenbesefheeftvanhetprobleemofernietsaanwilveranderen.‐ Ook de omgeving moet aangesproken worden. Zo moet bijvoorbeeld iedereen overdezelfde informatie beschikken om het overaanbod aan tegenstrijdige adviezen voorouders tegen te gaan. Ook het probleem dat in verschillende gezinnen verschillenderegelsgeldenwordthiermeeaangepakt.Omvroeginterventie te latenwerkenmoetdeomgeving(school,CLB)aangespoordwordenomsignalenvanrisicovolgamegedragdiezichbuitenhuisvertonenmeteendoortegevenaandeouders.Opvoedkundigenzoalsleerlingenbegeleiders, hulpverleners, dokters en psychologen moeten deskundigergemaaktwordenmetbetrekkingtothetonderwerp.‐ Het aanbod met externe hulp moet in kaart gebracht worden zodat ouders meteenwetenwaarzeterechtkunnenindienhetprobleemtochuitdehandloopt.‐ Vroeginterventie kan via verschillende kanalen geboden worden. Heel belangrijkeinformatiebronnen voor de ouders zijn het internet ende school, daarna volgen info‐avonden. Jongerenkunnenaangesprokenwordendoor peers enviamedia diebij hunleefwereld aansluiten. Wanneer ouders toch externe hulp zoeken bij deskundigen

moetendiedeskundigenvooraloutreachendwerken:doorinhuistekomenkunnenzealsopvoedingsondersteunersoptreden.Debelangrijkstetaakblijftechterbijdeoudersliggen.‐Hetonderscheid tussenverslavendenwenselijkgamenismoeilijkaf te lijneneneenbelangrijkmaatschappelijkdebatwanneergamesingezetwordeninhetonderwijs.Ookdegame‐industrieendeoverheiddragenvolgensdeouderseenverantwoordelijkheidomdiegrenzenduidelijkertestellen.

5BronnenDreessen,K., Huybrechts, L., Laureyssens, T., Schepers, S.& S. Baciu (2011).MAP­it. Aparticipatorymappingtoolkit.Leuven:Acco.Ehn, P. & R. Badham (2002). ‘Participatory Design and the Collective Designer’. InBinder,T.,Gregory, J.&I.Wagner(Eds.).Proc.ParticipatoryDesignConference.Malmö,Zweden.Pp.1‐10.International Fund for Agricultural Development (IFAD) (2009). Good practices inparticipatory mapping. Online geraadpleegd op 25 september 2014 opwww.ifad.org/pub/map/pm_web.pdf.Schepers,S.,Dreessen,K.&L.Huybrechts(2014).‘HybridityinMAP‐it:howmoderatingparticipatory design workshops is a balancing act between fun and foundations’. InNordiCHI’14.Proceedingsofthe8thNordicConferenceonHuman­ComputerInteraction:Fun,Fast,Foundational.Pp.371‐380.NewYork:ACM.Schepers, S., Dreessen, K., Huybrechts, L. & T. Laureyssens (2013). ‘MAP‐it: the art ofdesigingaparticipatorymappingmethod’.InKnowing(by)Designing.Proceedingsoftheconference ‘Knowing (by)Designing’atLUCA,Sint­LucasSchoolofArchitectureBrussels,22­23May2013.Pp.275‐282.Slocum, N. (2003). Participatory methods toolkit: a practitioner’s manual. Onlinegeraadpleegd op 25 september 2014 oparchive.unu.edu/hq/library/Collection/PDF_files/CRIS/PMT.pdf.Nogtebekijkenbronnen:Reactiewijzenvanouderskunnentheoretischgekoppeldwordenaan(media)opvoedingsstijlenMediaopvoedingsstijlen:‐OnderzoeknaardeinvloedvanParentalMediationophetgamegedragvankinderenjongerdan12jaar(LodeEngels)‐Parentalmediationofyoungchildren’sInternetuse(NikkenenJansz)‐Parent–adolescentcommunication,parentalInternetuseandInternet‐specificNormsandpathologicalInternetuseamongChineseadolescents.Qin‐XueLiua,b,c,Xiao‐YiFangc,d,Lin‐YuanDenge,Jin‐TaoZhangd.‐TeverdedigendoctoraatvanH.ScheepensofScheepersikvEmsoc‐projcet.)+onderverdelinglatenherbekijkendooreenpedagoog.