Klimaatevent

26 september 2013

1. Het klimaat verandert en zet Vlaanderen onder

druk - Patrick Meire

2. De mens en de klimaatverandering - Luc Goeteyn

3. Durf ruim denken voor adaptieve strategieën - Tom

Ysebaert

4. Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie - Daniel

Goedbloed

5. De kracht van jongeren in de aanpak van de

waterproblematiek - Bart De Vos

Het klimaat verandert en zet

Vlaanderen onder druk

Prof. Dr. Patrick Meire

Universiteit Antwerpen

Onderzoeksgroep Ecosysteembeheer en

Leerstoel Integraal Waterbeheer

4

De aarde warmt op!

100 0.0740.018

50 0.1280.026

Period Rate

Years /decade

Warmest 12 years:1998,2005,2003,2002,2004,2006, 2001,1997,1995,1999,1990,2000

5

Opwarming van de aarde,

niets nieuws onder de zon!

Source file

from ftp://ftp.ncdc.noaa.gov/pub/data/paleo/icecore/antarctica/epica_domec

6

Wat is het probleem dan?

• Stijging van temperatuur is sneller dan ooit

Mann et al.‘s ―hockey stick‖—the multi-proxy temperature reconstruction of the Northern Hemisphere for the past 1,000

years (blue line with gray shading depicting confidence bands). The red line is the temperature data from actual

observations. (Source: Intergovernmental Panel on Climate Change 2001).

7

Veranderingen in temperatuur

hebben grote gevolgen

• In de ijstijden was ons land een toendra

8

Maximale uitbreidingen van het Scandinavische landijs tijdens drie

verschillende glacialen. Rode lijn: Weichselien; Gele lijn:

Saalien; Blauwe lijn: Elsterien

9

• Smelten van de ijskappen ->stijging van de zeespiegel - 150 meter

• kleine veranderingen hebben gigantische gevolgen

• Leefbaarheid bepaalde regio‘s verandert dramatisch

10

Speelt de mens een rol?

Verandering in klimaat op aarde wordt door veel

verschillende factoren bepaald

• Zonnestraling

• Baan van aarde en zon

• Wolken

• Samenstelling van de atmosfeer: broeikasgassen

11

Zonnestraling warmt de aarde op. De aarde straalt de

warmte weer uit. Broeikasgassen houden de warmtestraling vast.

De aarde is daardoor +15°C ipv -18°C.

13

Global and continental

temperature change

14

Wat staat ons te wachten?

15

16

Projected warming

in 21st century

expected to be

greatest over land

and at most high

northern latitudes

and least over the

Southern Ocean

and parts of the

North Atlantic

Ocean

Projections of Future

Changes in Climate

Extreme heat wave in much of Europe

in summer of 2003Schär et al, Nature 2004

Temperatures observed in Switzerland exceeded all-time records (Schaer et al., 2004)

Reduced primary productivity in Europe (Ciais et al.)

18

Opwarming van de aarde:

meer dan temperatuur

19

Zeespiegelstijging

en verzilting

20

Relatieve veranderingen in neerslag voor de periode

2090–2099 tov 1980–1999. [IPCC AR4 WGI SPM]

White areas: less than 66% of the models agree in the sign of the change; stippled areas: more than 90% of the models agree in the sign of the change.

21

Projections of changes in annual runoff (2041-2060 vs 1900-1970), for SRES A1B. Colour

represents a median from 12 models. Presence of colour means that 8 or more models agree as

to the direction of change (hatching: agreement of 11 or 12 models). Milly et al, 2008, Science

.

Projecties van de verandering in jaarlijkse afvoeren (2041-2060 vs 1900-1970) voor SRES A1B.

Kleuren geven mediaan van 12 modellen. Kleur wil zeggen dat 8 of meer modellen zelfde richting

van verandering aangeven (arcering: 11 of 12 modellen analoo) Milly et al, 2008, Science

22

Changes in extremes based on multi-model simulations

from nine global coupled climate models in 2080–2099

relative to 1980–1999 for the A1B scenario.

[WGI Figure 10.18]

Wijzigingen in

neerslagpatronen

Demer.shp-74 - -71-70 - -56-55 - -44

-43 - -34-33 - -19

Low scenario, Runoff peaks

Mean scenario, Runoff peaks

High scenario, Runoff peaks

Climate 2100, Flanders

LOW FLOW PEAKS

(-88%)(-87%) - (-68%)(-67%) - (-63%)(-62%) - (-55%)(-54%) - (-48%)

(-56%) - (-55%)(-54%) - (-52%)(-51%) - (-47%)

(-46%) - (-40%)(-39%) - (-30%)

(-35%) - (-32%)

(-31%) - (-24%)

(-23%) - (-21%)

(-20%) - (-15%)

(-14%) - (-10%)

Low scenario

Mean scenario

High scenario

Demer.shp-74 - -71-70 - -56-55 - -44

-43 - -34-33 - -19

Low scenario, Runoff peaks

Mean scenario, Runoff peaks

High scenario, Runoff peaks

Climate 2100, Flanders

LOW FLOW PEAKS

(-88%)(-87%) - (-68%)(-67%) - (-63%)(-62%) - (-55%)(-54%) - (-48%)

(-56%) - (-55%)(-54%) - (-52%)(-51%) - (-47%)

(-46%) - (-40%)(-39%) - (-30%)

(-35%) - (-32%)

(-31%) - (-24%)

(-23%) - (-21%)

(-20%) - (-15%)

(-14%) - (-10%)

Low scenario

Mean scenario

High scenario

Invloed op laagwaterdebieten

rivieren Scheldebekken

Regionale verschillen % toename laagwaterafvoeren:

Laagwaterdebieten dalen in sterke mate in alle scenario‘s(laagste zomerdebiet daalt met 20 tot 70%)

Toename laagwaterproblemen: waterkwaliteit, scheepvaart, drinkwaterproductie, ...

Demer.shp-74 - -71-70 - -56-55 - -44

-43 - -34-33 - -19

Low scenario, Runoff peaks

Mean scenario, Runoff peaks

High scenario, Runoff peaks

Climate 2100, Flanders

LOW FLOW PEAKS

(-88%)(-87%) - (-68%)(-67%) - (-63%)(-62%) - (-55%)(-54%) - (-48%)

(-56%) - (-55%)(-54%) - (-52%)(-51%) - (-47%)

(-46%) - (-40%)(-39%) - (-30%)

(-35%) - (-32%)

(-31%) - (-24%)

(-23%) - (-21%)

(-20%) - (-15%)

(-14%) - (-10%)

Low scenario

Mean scenario

High scenario

Demer.shp-74 - -71-70 - -56-55 - -44

-43 - -34-33 - -19

Low scenario, Runoff peaks

Mean scenario, Runoff peaks

High scenario, Runoff peaks

Climate 2100, Flanders

LOW FLOW PEAKS

(-88%)(-87%) - (-68%)(-67%) - (-63%)(-62%) - (-55%)(-54%) - (-48%)

(-56%) - (-55%)(-54%) - (-52%)(-51%) - (-47%)

(-46%) - (-40%)(-39%) - (-30%)

(-35%) - (-32%)

(-31%) - (-24%)

(-23%) - (-21%)

(-20%) - (-15%)

(-14%) - (-10%)

Low scenario

Mean scenario

High scenario

Bron: studie K.U.Leuven – Afdeling Hydraulica (Prof. P.Willems)

Changement des débits

bassins de la Somme et de la SeineSeine à Pose, Scénario A1B:

Mean Annual Av. Aquif Level : Arp_A1B

58

60

62

64

66

68

70

72

1950 1975 2000 2025 2050 2075 2100

Year

Aq

uif

Level

(m N

GF

)

Niv_Moy_Arp_A1B

Linear (Niv_Moy_Arp_A1B)

300000 400000 500000 600000 700000 800000

22

00

00

023

00

00

024

00

00

025

00

00

0DEFICIT MOYEN

D'ALIMENTATION ANNUELLEPAR MASSE D'EAU

(millions de m3)

SCENARIO A1B

.

DEFICIT GLOBAL ANNUEL : 2488 Millions de m3

0.0 - 20.0

20.1 - 40.0

40.1 - 60.0

60.1 - 80.0

80.1 - 100.0

100.1 - 120.0

120.1 - 140.0

140.1 - 160.0

160.1 - 180.0

180.1 - 200.0

60

200

Baisse du niveau piézométrique : -5 m en 150 ans

Période 2070-2100 – Période 1950-2010; 54 piézomètres; Modèle hydrogéologique MODCOU

Déficits annuels de recharge des nappes: 3000 Mm3

: déficits comparables aux prélévements totaux actuels (nappes + surface)

25

Staat klimaatwijziging op zich?

• Nee!

• Het komt bovenop alle huidige drukken op ons systeem

• Veranderingen in het watersysteem

• Landgebruik

“in 1976 was 7,2 procent van onze oppervlakte bebouwd

in 1988 was dat al 11,7 procent.

in 2000 was 18,3 procent bebouwd volgens onze cijfers. ( + 56% in 10 jaar! )

Thans is de verharde opervlakte 20%!!

Voor 2050 voorspelt het model, dat uitgaat van een gemiddelde groei van de bebouwing, 41,5 procent.”

(Lien Poelmans, KULeuven 2010):

27

Maar er is meer

Veranderingen in het watersysteem

• Landgebruik

• Morfologische ingrepen in de waterlopen

• Interbasin transfer (bv. voeding kanalen)

28

Ingrepen waarvan we al goed weten

welke gevolgen ze hebben!

29

= maatschappelijke gevolgen zijn groot!!

Overstromingen Netebekken

Bovenstroomse afname van

moerassen en

overstromingsgebieden•Kanalisatie

•Drainage

•Bedijking• Landbouw

• Recreatie

• Bebouwing

Benedenstroomse toename van

ongewenste overstromingen

•Niet-gewenst

• Hoog risico

• Onnatuurlijk

Recently

floodedHist. alluvium

3*

3* 4*

4

*

13.3 %

3 %

2.67 %Hist. &

Recent

5,67% overstroomd Slechts 23% van hist. Alluvium

overstroomd

30

• landgebruik

• Morfologische ingrepen in waterlopen

• “menselijk watersysteem”

• Waterwinning

• riolering - zuivering

Veranderingen in watersysteem

31

Debieten in de Aa

Percentage debiet via RWZI

32

Impact van rioleringssystemen

Sewer system

Beperkte impact van het landschapsprofiel Transport van afval- en regenwater over grote afstanden

Resultaat: belangrijke waterallocaties

314 ha verharde opp.

+ 335 ha verharde opp.

+ 69 ha verharde opp.

Punt 1: Totaal + 404 ha!

34

35

• Waar debieten afgenomen zijn verdroging in

perioden van lage neerslag

• Waar debieten toegenomen zijn overstromingen bij

intense neerslag

• Consequenties voor waterkwaliteit:

• Zelfde lozing in minder debiet kwaliteit daalt!

• Intense buien overstorten

36

Conclusie

• Druk op het systeem is groot

• klimaatwijziging zal dat alleen maar versterken

druk op het systeem leidt tot steeds meer schade en

nood aan bijkomende

infrastructuur

Waar ging het fout?

38

Time

K

draagkracht

39droogtes

overstromingen vervuiling

gezondheid

Habitatverlies

overexploitatie

global change

Niettegenstaande vele miljarden euro reeds geinvesteerd werden in het waterbeheer gedurende een zeer lange tijd, wordt de maatschappij nog steeds geconfronteerd met grote overstromingen, droogtes, waterkwaliteitsproblemen enz… die een limiet leggen aan de draagkracht!!

40

41

42

Ecological functioning versus Economy

―Goods and services‖

(Costanza et al., Nature 1997)

43

ES Agriculture versus local , regional

and global regulating ServicesA

gric

ult

ura

l pro

du

ctio

n

Soil

Formation

Climate

regulation

Ground water storage & purification

Soil

Stabilisation

Erosion protection

Peak discharge

storage

Filtration - Denitrification

44

Conclusie

• Ingrepen van de mens hebben geleid tot het verlies van vele ecosysteemdiensten, gebonden aan natuurlijke habitats en dit:

• Ten voordele van productiefunctie en urbanisatie

• Ten nadele van de biodiversiteit

MAAR TEGEN EEN STEEDS GROTERE ECONOMISCHE KOST

45

Conclusie

• Er is onvoldoende rekening gehouden met de complexiteit van het systeem waarin we leven. In dit “life support system” is alles met alles verbonden en ingrepen laten zich op korte of lange termijn voelen, de klimaatwijzing is daar een goed voorbeeld van.

-> Een andere aanpak is nodig!

Wat nu?

47

Toekomst

• MITIGATION - ADAPTATION - SUFFERING

• Adaptation: die maatregelen nemen die de negatieve

gevolgen van CC verzachten

Cruciale rol voor wetlands en riviervalleien

• Buffer tegen overstromingen

• Essentieel als ―opslag‖ voor water als buffer

tegen droogtes

• Cruciale rol in waterkwaliteit

48

Carrying capacity

Carrying capacity

WATERSYSTEEMOppervlakte & grondwater, waterbodem & oevers

technische infrastructuur

levensgemeenschappen, fysische, chemische en biologische processen

NATUURLIJKE FUNCTIES GEBRUIKSFUNCTIES

MAATREGELEN

Optimalisatie

Integraal Waterbeheer

50

Integraal waterbeheer vereist het optimaal benutten van de ruimte en een gebiedsgerichte benadering waarbij op een redelijke schaal gekeken wordt naar het volledige systeem en waar multifunctioneel ruimtegebruik voorop staat gebaseerd op het maximaliseren van ecosysteem diensten

Het fysisch systeem als sturend

element in de RO

51

ESD landbouw versus lokale , regionale en globale regulerende ESD

Lan

db

ou

wp

rod

uct

ie

52

Verlies lokale regulerende ESD als trigger voor maatregelen

53

Verlies lokale regulerende ESD als trigger voor maatregelen

54

Sediment beheer in het bekken

2000 2005

55

Vermindering van piekdebieten

56

Duurzaam beleid in functie van alle lokale , regionale en globale ESD = maximale winst

Lan

db

ou

wp

rod

uct

ie

57

Erosiebestrijding en directe winst

van deze ESD

58

Erosiebestrijding en directe winst

van deze ESD

59

Voorbeeld Poelensysteem China

• Liuchahe watershed (700 ha), NO China (vallei van de

Yangtze)

• ―Multipond system‖

- 193 poelen, samen 43 ha

• Is een systeem dat dateert uit de oudheid en recent

opnieuw geïntroduceerd werd

60

Elke poel is verbonden,via grachtjes met andere

61

62

Waterbehoefte gewassen

Watertekort zonder poelsysteem

Watertekort met poelsysteem

63

• Extra voordelen

- Sediment trap: 8*106 kg.jaar-1

- Reductie in P vracht: 95%

64

Conclusie

• Het watersysteem in Vlaanderen staat onder grote druk die in de toekomst nog verder zal toenemen door:

- Klimaatswijziging

- Verder urbanisatie en versnippering

- Toename van watergebruik

• Integraal waterbeheer is cruciaal om aan deze uitdagingen een oplossing te bieden

65

• Integraal waterbeheer vereist evenwel een integratie van doelstellingen

• Het concept van ecosysteemdiensten biedt hiervoor goede perspectieven

• Doelstellingen voor zowel de structurele biodiversiteit als de functionele biodiversiteit zijn nodig en essentieel

• Kan de gemeenschappelijke noemer

worden voor verschillende richtlijnen

66

Nature economy

Ecology EconomyEcosystem

services

67

1. Het klimaat verandert en zet Vlaanderen onder

druk - Patrick Meire

2. De mens en de klimaatverandering - Luc

Goeteyn

3. Durf ruim denken voor adaptieve strategieën - Tom

Ysebaert

4. Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie - Daniel

Goedbloed

5. De kracht van jongeren in de aanpak van de

waterproblematiek - Bart De Vos

In het oog

van de storm

Luc Goeteyn

Chris Jacobson

Klimaatveranderingen in het verleden

• Het klimaat was toch nooit stabiel?

• Oorzaken van historische klimaatveranderingen

1. Platentectoniek

2. Milankovitch-cycli

3. Dansgaard-Oeschercycli

Oorzaak 1: Platentectoniek

Bron: US Geological Survey

Resultaat: thermo-haliene circulatie= de bloedbaan van de aarde

Oorzaak 2: Milankovitch cycli

Oorzaak 2: Milankovitch-cycli

Gevolgen

Oorzaak 3: Dansgaard-Oeschercyclus

Invloed van de Dansgaard-Oeschercyclus

VERUIT het langst als dierlijke jager-verzamelaarEchte culturele doorbraak pas 15.000 jaar geleden: landbouw, permanente nederzettingen, dorpen, steden

weg van ± egalitaire samenleving

• Mens 3 miljoen jaar oud• 98% genen Bonobo

De kracht van innovatieHistorische fase Aanpassingen en vernieuwingen

Opwarming na laatste ijstijd - Nieuwe jachttechnieken: pijl en boog, strikken en vallen

- Nieuwe technieken voor opslag en bewaren

Jonge Dryas: klimaatterugslag - Ontwikkeling van de landbouw (aanpassing uit noodzaak)

- Sedentaire samenlevingen- Sociale hiërarchie

Mini-ijstijd 8.000 jaar geledenKAART Zwarte zee

- Verspreiding landbouw door Europa- Samen met mannelijke genen

Het Euxinemeer

Verspreiding Indo-Europese

culturen in Europa

The Roman Empire

Volksverhuizingen in de 5de Eeuw

900 N.C.- grote droogte bij de Anasazi

… en de Chumash

Tijdreis - De kleine ijstijd

Pieter Brueghel de oudere (1565)

De geschiedenis herhaalt zich

herkenbare stappen

1. Initiële ‗duurzame‘ ontwikkeling:

binnen bepaalde milieugebruiksruimte

2. Overschrijding milieugebruiksruimte:

=>overshootday

Als natuurlijk kapitaal wordt overbevraagd

Planetaire grenzen - alarm voor biodiversiteit, stikstof cyclus en klimaatverandering!!

(Rockstrom et al.)

De geschiedenis herhaalt zich -herkenbare stappen

1. Initiële ‗duurzame‘ ontwikkeling:

binnen bepaalde milieugebruiksruimte

2. Overschrijding milieugebruiksruimte

3. (Klimaat)veranderingen ‗the push‘

4. Respons van samenleving:

te traag/niet adequaat ontwrichting

Evolutie van de voedselprijzen(in gram fijn zilver per 100 kg graan)

De geschiedenis herhaalt zich -herkenbare stappen

1. Initiële ‗duurzame‘ ontwikkeling:

binnen bepaalde milieugebruiksruimte

2. Overschrijding milieugebruiksruimte

3. (Klimaat)veranderingen ‗the push‘

4. Respons van samenleving:

te traag/niet adequaat ontwrichting

5. Kiemen voor heropleving door innovatie en

culturele aanpassing

No analogue state

• In fase 3

• Ernstiger dan ooit!

• CO2 uitstoot blijft toenemen

• Sociaal economische problemen

• Ongelijke verdeling van de welvaart

Globale risico’s

De ongelijke verdeling van de welvaart

CO2-uitstoot sinds 1850 wereldwijd (Guardian 14/2/2013)

CO2 emissions since 1850exponential growthcuts to hit climate target (dashed).Photograph: guardian.co.uk

PWC: noodzakelijk traject voor ‘ontkoling’

Concurrentiepositie:

fossiel versus hernieuwbaar

In het oog van de storm…

Bedankt voor

Uw aandacht

1. Het klimaat verandert en zet Vlaanderen onder

druk - Patrick Meire

2. De mens en de klimaatverandering - Luc Goeteyn

3. Durf ruim denken voor adaptieve strategieën -

Tom Ysebaert

4. Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie - Daniel

Goedbloed

5. De kracht van jongeren in de aanpak van de

waterproblematiek - Bart De Vos

Bouwen met de natuur

Tom Ysebaert (IMARES, NIOZ)

Klimaatevent Aquafin 26 september 2013

Het klimaat verandert

• Zeespiegelstijging (wereldwijd 18 tot 59 centimeter,

België/Nederland 30-60 cm tegen 2100)

• Jaargemiddelde neerslag neemt toe en meer extreme neerslag

• Kans op stormen neemt toe

• 44 procent van de wereldbevolking leeft binnen 150 kilometers

van de zee

Grote nete 17 september 1998

Ommezwaai in ons denken

• Ontwerpen in de waterbouw richten zich nu meer en meer

op het maximaliseren van de mogelijkheden van water

• Ecosysteembenadering meer en meer centraal

• Duurzame ontwikkeling en mitigeren van effecten van

klimaatverandering gaan hand in hand

• Eco-engineering draagt hier aan bij

Eco-engineering

• Eco-engineering is de benutting van planten, dieren en

ecologische processen om functies met betrekking tot milieu en

leefbaarheid te vervullen ten voordele van mens en natuur

• Optimaal gebruik maken van de natuurlijke (abiotische en

biotische) omgeving en de daarin aanwezige krachten

• Combinaties maken van technische maatregelen op basis van

ecologische principes

Kleinschalige ecologische waterzuivering, nazuiveringsmoerassen, ecoducten, groene daken, begroeid beton, bouwen met de natuur zijn voorbeelden waarbij techniek en natuur hand in hand gaan.

Bouwen met de natuur

• Toepassing van eco-engineering in de natte waterbouw

• Gebruikmakende van in de natuur aanwezige materialen,

krachten & interacties in het proces van planning, ontwerp,

realisatie, gebruik en beheer van (natte) infrastructuur

• Toepasbaar op een breed scala van infrastructurele werken in

kustgebieden, estuaria, rivieren, meren

• Optimaliseren/combineren functies en diensten

BINNENDIJKSDIJKZONEVOOROEVER

DijkGetijBiobouwers

Zandige oplossingen

Robuuste keringen

Hybride keringen

Technische oplossingen

Dubbel/tripple dijk

Sedimentatiegebieden

zandmotor riet als biobouwer hybride dijk Inside techniek dubbele dijk

oesters als biobouwer slim suppleren schorren als biobouwer robuuste dijk open polder - sedimentatie

Verschillende perspectieven

• Techniek, natuur en governance

• Kennis vanuit verschillende discipline clusters bijeenbrengen.

• Kennis van de technologische, natuurlijke en bestuurlijke

systemen waarin men opereert

Techniek

NatuurGovernance

Economisch voordeel

• Kosten en baten multifunctioneel project

• Monetariseren van bijv. Ecosysteem-

diensten spelen hierbij een belangrijke rol

Te

mp

era

teT

rop

ica

l

soft solutions hard solutions

focus onecosystemfunctioning

focus oninfrastructuredevelopment

Eastern Scheldt

Underwater garden

Singapore

‘rich levee’

ES: oyster reefsas shore protection

BwN design SingaporeLabrador Park

IJsselmeerforeshore nourishment

Pilot Sand Motor

Delfland Coast

Coastal protectionMangroves

Coastal protectionSea grass

Voorbeelden Bouwen met de natuur

Voorbeeld: zandige oplossingen

BINNENDIJKSDIJKZONEVOOROEVER

Dijk

1 2 3

4 GetijBiobouwers

Zandige oplossingen

Robuuste keringen

Hybride keringen

Technische oplossingen

Dubbel/tripple dijk

Sedimentatiegebieden

Voorbeeld: Zandmotor Delftland

• Eén mega suppletie i.p.v. jaarlijkse, kleine

suppleties

• Minimum impact op het ecosysteem

• Natuurlijke herverdeling van het zand langs de

kust

• Ontwerp dat natuurontwikkeling stimuleert en

recreatie bevordert

• Ingenieurs en ecologen samen

• Groot onderzoeksprogramma

Artist impression of development – not based on science

Pilot Sand Engine Delfland: 100-150 ha, ~20 mln m3 (design)

Zandmotor Delftland

Construction

28 March 2011

24 May 2011

18 April 2011

11 July 2011, final layout

Voorspelling

T = 0 yr T = 5 yr

T = 10 yr T = 15 yr

10 January 2012

27 March 2013

Monitoring

• Beschermt de zandmotor effectief een grotere kustlijn?

• Zijn er gevolgen van de zandwinning op de omgeving?

• Voorziet de zandmotor in bijkomende natuurwaarde?

• Kan zwemveiligheid gegarandeerd worden?

Andere voorbeelden zandige oplossingen:

Galgeplaat suppletie

Juli – Oktober 2008, 150.000 m2

Andere voorbeelden zandige oplossingen:

veiligheidsbuffer Oesterdam

Voorbeeld: Biobouwers

• Verbeteren van kustverdediging door het combineren van natuurlijke

ecosysteem bouwers met traditionele bouwkundige toepassingen

• Schorren, rietvelden, oesterriffen zijn ecosysteem bouwers: ze

verminderen de stroomsnelheid, en absorberen de golfenergie.

Hierdoor wordt sediment ingevangen, en dit leidt tot bodemaangroei

BINNENDIJKSDIJKZONEVOOROEVER

Dijk

1 2 3

4 GetijBiobouwers

Zandige oplossingen

Robuuste keringen

Hybride keringen

Technische oplossingen

Dubbel/tripple dijk

Sedimentatiegebieden

Oesterriffen

Oesterriffen en kustbescherming

Kennisvragen:

1. Beschermen oesterriffen intergetijdengebieden en

oevers?

2. Zijn oesterriffen een duurzame oplossing?

3. Kunnen we oesterriffen succesvol

aanleggen/herstellen?

Artificiële oesterriffen

Small scale pilot 2009

12 x 4 m

Large scale pilot 2010

Each reef: 400 m3,

± 230 tons of oyster

shells

200 x 10 m

Grootschalige pilot Oosterschelde

Elk rif: 400 m3, ± 230 ton oesterschelpen

Ontwikkeling oesterrif

A public-private partnership to build 100 miles of oyster reefs and plant/promote 1,000 acres of marsh/seagrass in Alabama

Scaling-up Restoration in the Gulf

By courtesy of Mike Beck

By courtesy of Mike Beck

Farming with Nature: combineren van

functies

Schorren en Mangroven

Soft natural defense protects core defensearound New Orleans area.

Voorbeeld: groene golfremmende dijk

Uitdaging

Ontwerp een ideaal ‗groen‘ golfremmend dijkprofiel met:

• Lagere kruinhoogte door forse golfremming in

vooroever (>80% reductie)

• Minder harde bekleding

• Ecologische meerwaarde

• Landschappelijk inpasbaar

• Gelijkblijvende waterbouwkundige en hydraulische functionaliteit

Vegetatie remt golfwerking

• Vegetatie is in staat golven significant uit te doven

• Golfuitdoving hangt af van de breedte van het vegetatieveld Meestal vindtde grootste golfuitdoving in de eerste meters van het vegetatieveld plaats.

• Golfuitdoving hangt af van vegetatiekenmerken (flexibiliteit, dichtheid, hoogte).

• Golfuitdoving hangt af van fysische grootheden (Hs, Tp, h)

• Ontwerp doorgerekend met golfmodel SWAN

Groene golfremmende dijk (hybride kering)

Baten en kosten

• Verlaging van oorspronkelijke dijk met 0,70 m

• Voorkomen van toepassing verharding

• Toevoeging natuurwaarde

• Robuust ontwerp (klimaatbestendig, flexibel i.r.t. randvoorwaarden)

• Aanlegkosten 1500 Eur/m lager (minder grond, geen steenbekleding op talud)

• Investeringskosten 1550 Eur/m lager

• Beheer en onderhoud 2 Eur/m/j hoger (onderhoud grienden, Eur1.500/ha)

Groene golfremmende dijk

Voorbeeld: Herstel estuariene natuur

BINNENDIJKSDIJKZONEVOOROEVER

Dijk

1 2 3

4 GetijBiobouwers

Zandige oplossingen

Robuuste keringen

Hybride keringen

Technische oplossingen

Dubbel/tripple dijk

Sedimentatiegebieden

Voorbeeld: GOG-GGG

• Gecontroleerd Overstromings Gebied met Gecontroleerd

Gereduceerd Getij

Lippenbroek

Ecosysteemdiensten Lippenbroek

Kruibeke-Bazel-Rupelmonde

Andere voorbeelden

Rammegors (Oosterschelde): herstel 145 ha schor en slik (2014)

Andere voorbeelden

Perkpolder (Westerschelde): herstel 75 ha schor en slik (2015)

Groeilanden

a

b

c

d

e

“Groeilanden”: nabouwen tweede dijk(a) ontpolderen (b), op laten slibben (c-d), en weer inpolderen (e)

Conclusies

• Eco-engineering en bouwen met de natuur kan effecten

van klimaatverandering mitigeren en opvangen

• Voorbeelden tonen aan dat concept werkt!

• Natuur als bondgenoot: stelt ons in staat om adaptief te

reageren op en mee te groeien met de veranderende

omgevingscondities.

• Limitaties: concept vraagt veel ruimte, uitkomst nog vaak

onzeker, publieke perceptie

Deze presentatie is gebaseerd op werk van onder meer:

• Mindert de Vries (Deltares)

• Marijn Tangelder (IMARES Wageningen UR)

• Brenda Walles (IMARES Wageningen UR)

• Stefan Aarninkhof (Boskalis, Ecoshape)

• Patrick Meire (Universiteit Antwerpen)

• Rijkswaterstaat

• …

Info: tom.ysebaert@wur.nl

1. Het klimaat verandert en zet Vlaanderen onder

druk - Patrick Meire

2. De mens en de klimaatverandering - Luc Goeteyn

3. Durf ruim denken voor adaptieve strategieën - Tom

Ysebaert

4. Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie - Daniel

Goedbloed

5. De kracht van jongeren in de aanpak van de

waterproblematiek - Bart De Vos

Rotterdam en klimaat veranderingen

Hoe past de stad zich aan? Daniel Goedbloed

Nederland

ROTTERDAM, DELTA STAD

Regio RotterdamNederland

Maeslantkering

* Titel van de presentatie

Grootste Haven Europa DRIE WATERSCHAPPEN

40 KM HAVEN 610.000 INWONER

2800 KM RIOOL 400 KM SINGEL

+ 900 RIOOLGEMALEN

ROTTERDAM IN 2010 ROTTERDAM IN 1850

Ambities

50% CO2-reductie

100% Klimaatproof

in 2025

+

Aantrekkelijke en

Economisch sterke

stad

Klimaatveranderingen

Klimaatveranderingen

Veiligheidsopgave

Waterkwantiteitsopgave

Waterkwaliteitsopgave

Stedelijke opgave

Water = kans!

+

Ruimtelijke ontwikkelingsstrategie 2030

Water voor een aantrekkelijke stad

en klimaat bestendige stad

Stedelijk watersysteem

90% 10%

Waterplein

Bellamyplein

Opening event of water square Bellamyplein

Grootschalig voorbeeld waterplein Benthemplein

Saai stenig plein dat roept om verbetering.

Transformeren naar een waterplein geeft een enorme meerwaarde

Iedereen over eens…

Design & artist impressions Benthemplein DE URBANISTEN

Leeg vel

And a set of 48 reference cards to select and place on the drawing…

2 de WORKSHOP 3 concepten

Ontwerp

Activiteiten

Regenwater Bassins

Bergingscapaciteit ongeveer 2.000 m3

Bassin 1

Bassin 2

bassin 3

Afvoerend oppervlak ongeveer 120.000 m2

Opening december 2013!

Rotterdamse Adaptatie Strategie

• Lancering 24 okt 2013

Rotterdamse Adaptatie Strategie

4 Thema‘s

- Waterveiligheid

- Extreme neerslag

- Droogte

- Hitte

Rotterdamse Adaptatie Strategie

9 juni 17.00 uur SBS6

Robs Grote tuinverbouwing‘

1. Het klimaat verandert en zet Vlaanderen onder

druk - Patrick Meire

2. De mens en de klimaatverandering - Luc Goeteyn

3. Durf ruim denken voor adaptieve strategieën - Tom

Ysebaert

4. Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie - Daniel

Goedbloed

5. De kracht van jongeren in de aanpak van de

waterproblematiek - Bart De Vos

De kracht van jongeren in de

aanpak van de waterproblematiek26 september 2013, Antwerpen

85World Youth Parliament for Water, of Wereld Jongerenparlement

voor Water, in enkele cijfers…

50 000

2

0

1

5

10

713

18-25

WYPW Governance

Algemene Vergadering

Raad van Bestuur (voorzitter, twee ondervoorzitters,

en één vertegenwoordiger per continent)

Secretariaat (3 young professionals)

Internationaal Adviescomité

Partners en sponsors

Strategische doelstellingen

1. Jongeren mobiliseren rond de waterproblematiek Bewustmaking

2. Jongeren begeleiden bij het ondernemen van actie Actie !

3. Jongerenparticipatie in de watersector promoten Advocacy

4. Communiceren en jongerenprojecten valoriseren Communicatie

5. Het jongeren-netwerk animeren Netwerking

1. Jongeren mobiliseren rond de waterproblematiek Bewustmaking

2. Jongeren begeleiden bij het ondernemen van actie Actie !

3. Jongerenparticipatie in de watersector promoten Advocacy

4. Communiceren en jongerenprojecten valoriseren Communicatie

5. Het jongeren-netwerk animeren Netwerking

Jeugd Kinderen

Tieners

Studenten

Academici

Young Professionals

Jonge ondernemers

Jonge ecologisten

Klimaatadaptatie

Infrastructuur / kennis / etc.

Institutionele capaciteit

Klimaatbestendige maatschappij !

Jongerenparticipatie in klimaatadaptatie

3 C‘s

Communicate (communiceer)

Cooperate (samenwerken)

Challenge (daag uit!)

Contact

Bart Devos

World Youth Parliament for Water

9623 Lajeunesse, Montreal, Canada

www.pmje-wypw.org

Bart.Devos@pmje-wypw.org

Info: secretariat@pmje-wypw.org