Pleegvertalingen

Pleegvertalingen

Een sociolinguïstisch en vertaalwetenschappelijk onderzoek naar negen

verpleegkundige diagnoselabels

Doctoraalscriptie

Studierichting: Algemene Letteren (Taal- en cultuurstudies) Specialisaties: Sociolinguïstiek en Vertalen

J.P. Lustig Studentnummer: 9016554

Scriptiebegeleiding

(1996) Mw. dr. J.W.M. Hulst

Vakgroep Romaanse talen en culturen en

(2007) Prof. dr. A.B.M. Naaijkens

Hoogleraar Duitse letterkunde en vertaalwetenschap

Inhoudsopgave Inleiding ............................................................................................................ 1 1 ONTWIKKELINGEN IN DE VERPLEEGKUNDE; TAAL EN VAKTAAL ...... 4 1.1 Noot vooraf ........................................................................................... 4 1.2. Verpleegkundige diagnostiek .................................................................... 4 1.2.1 Wat is een verpleegkundige diagnose? ....................................................... 4 1.2.2 Het verpleegkundige beroep ..................................................................... 6 1.3 Nieuwe taal in de maak; talige kanten van professionalisering ...................... 7 1.3.1 Verpleegkundigen en taal ......................................................................... 7 1.3.2 Verpleegkundige denkscholen en taal ....................................................... 8 1.3.3 (Ver)taalgruwelen en andere problemen .................................................... 9

Discussies rond de verpleegkundige diagnostiek

1.3.4 Vertaalslag ........................................................................................... 11 Werkvertalingen Context - onderlinge systematiek Cultuurverschillen – doeltekstgericht vertalen Verpleegkundige visie Interpretatie verpleegkundige diagnose in verpleegkundig proces Professionalisering Relatie met de algemene taal – mondeling taalgebruik Signaalfunctie Voorzichtig vertalen Namen en begrippen – naam geven

1.3.5 Van spraakverwarring naar standaardisering............................................. 19 1.3.6 Visies op (vak)taal ................................................................................. 21 2 OPERATIONALISERING VAN HET ONDERZOEK ................................ 25 2.1 Vragen, vragen en nog eens vragen ........................................................ 25 2.1.1 Vraag één ............................................................................................. 26 2.1.2 Vraag twee ........................................................................................... 31 2.1.3 Vraag drie ............................................................................................ 32 2.2 Opzet van de enquête ............................................................................ 36 2.3 Verwachtingen ...................................................................................... 38 2.4 Werkwijze............................................................................................. 39 3 ANTWOORDEN EN NIEUWE VRAGEN ................................................ 42 3.1 Inleiding ............................................................................................... 42 3.2 Statistische aanpak ................................................................................ 42 3.2.1 Respons ............................................................................................... 43 3.2.2 Afhankelijke/onafhankelijke/moderatorvariabelen ...................................... 44 3.2.3 Nominaal/ordinaal .................................................................................. 45 3.2.4 Weging ................................................................................................. 45 3.2.5 Statistische berekeningen ....................................................................... 47 Chikwadraattoetsen 3.3 Uitslagen eerste en derde onderzoeksvraag .............................................. 48 3.3.1 Label 1; high risk for fluid volume deficit .................................................. 50 3.3.2 Label 2; impaired adjustment .................................................................. 51 3.3.3 Label 3; impaired physical mobility .......................................................... 51 3.3.4 Label 4; altered nutrition: less than body requirements .............................. 52 3.3.5 Label 5; altered health maintenance (specify) ........................................... 53 3.3.6 Label 6; altered thought processes .......................................................... 54 3.3.7 Label 7; impaired social interaction .......................................................... 55 3.3.8 Label 8; ineffective airway clearance ........................................................ 56 3.3.9 Label 9; self-care deficit: bathing/hygiene ................................................ 57 3.4 Labeloverstijgende verbanden tussen de redenen en overige variabelen ...... 57 Speciale berekeningen met nieuwe inzichten 3.5 Uitslagen tweede onderzoeksvraag .......................................................... 64

3.6 Achteraf gezien .................................................................................... 65 3.7 Verwachtingen getoetst ......................................................................... 66 3.8 Skopos, vertalen, EBK en ICIDH ................................................................. 67 4 EEN SPRONG IN DE TIJD; 1996-2007 .............................................. 69 4.1 Inleiding ............................................................................................... 69 4.2 NANDA-vertalingen sinds 1996 .................................................................. 69 4.3 NANDA of ICF; vakintern of multidisciplinair? ............................................... 73 4.4 Over 11 jaar ......................................................................................... 76 Literatuur .......................................................................................................... 78 Bijlagen .......................................................................................................... 84

Voorwoord

Deze scriptie was voor mij een grote uitdaging, vanwege de omvang van het onderzoek en ook omdat ik

uitging van een praktijksituatie in de hoop een maatschappelijke relevante scriptie te kunnen produceren.

Toen ik in 1996 aan dit (voor een scriptie) omvangrijke onderzoek begon, verwachtte ik het, als

geroutineerde werkstukschrijvende student, binnen enkele maanden te kunnen afronden. Doordat mijn

omstandigheden daarna ingrijpend veranderden, leek de omvang van het onderzoek mijn afstuderen

noodlottig te worden. Het voltooien van de scriptie was niet meer zo eenvoudig.

Ik moet toegeven dat ik mij tijdens mijn studie een romantisch beeld had gevormd van het

schrijven van mijn afstudeeronderzoek. De werkelijkheid was iets anders. Ik heb met vele

onderbrekingen jarenlang aan deze scriptie gewerkt, in de meest uiteenlopende omstandigheden en

locaties en op de gekste tijden van de dag (en nacht). Soms leek het of er een vloek op het hele project

rustte: iedere keer als ik weer begon, gebeurde er iets waardoor ik mijn werk weer moest onderbreken.

Dat de scriptie ooit zou worden voltooid was iets wat voor mij echter als een paal boven water stond.

Niet alleen omdat ik mijn studie wilde afronden, maar ook omdat zo velen belangeloos hun medewerking

aan het onderzoek hadden gegeven.

Om te beginnen was dat Monique Dontis (toen Rietveld) die mij in 1996 wegwijs heeft gemaakt

in de programmatuur van de SPSS software om de statistische berekeningen te kunnen uitvoeren. Zij

heeft ook avonden opgeofferd om samen met mij op de afdeling Psychometrie van de Universiteit Utrecht

de gegevens in te voeren. Hugo Quené (Universiteit Utrecht, Fonetiek) ben ik dankbaar voor zijn

belangstelling en de bevestiging dat de statistische opzet van het onderzoek juist was.

Giovanna van IJzendoorn (verpleegkundige GGD, Tiel) en Herman Niekerk (voormalig

verpleegkundige Eemland Ziekenhuis Amersfoort en maatschappelijk werker) hebben als

proefrespondenten de eerste versie van de enquête geduldig doorlopen en waardevolle opmerkingen

gemaakt waardoor de enquête kon worden geperfectioneerd. Herman heeft mij daarna in contact

gebracht met de heer Fons de Jonge van het Eemland Ziekenhuis te Amersfoort voor de verspreiding op

die locatie. Ik dank Fons de Jonge voor zijn enthousiasme en de moeite die hij heeft genomen de

enquête te verspreiden over de verschillende locaties van het ziekenhuis. Gabriel Roodbol heeft mij de

juiste ingang gewezen in het Radboud Ziekenhuis, in de persoon van Michel Laus, en heeft materialen

beschikbaar gesteld. In Amsterdam (AMC) kon ik rekenen op het enthousiasme van Hans Peltenburg en

zijn collega’s. Zij zorgden er zelfs voor dat de enquêtes werden verspreid naar andere afdelingen.

Ik ben bijzonder dankbaar dat veel verpleegkundigen ondanks hun werkdruk, de toch wat lastige

enquête hebben ingevuld.

Yvonne Nieuwmans (uitgever bij Lemma/De Tijdstroom) stelde boeken over de verpleegkundige

diagnostiek beschikbaar en bood als uitgever alle ondersteuning voor mijn eerste vertaling op dat gebied.

Huib ten Napel van het WCC stuurde mij onderzoeksgegevens betreffende het Vooronderzoek

eenduidig verpleegkundig begrippenkader van de Nationale Raad voor de Volksgezondheid en elf jaar

later heeft hij mij in antwoord op mijn telefonische vragen een heldere toelichting gegeven op de

ontwikkelingen sinds die tijd.

Jeanette Dickers van de HBO-V te Eindhoven ontving mij zeer gastvrij een dag lang op de HBO-V,

waar ik gebruik kon maken van de bibliotheek en veel studiematerialen kon doornemen en kopiëren. De

heer Kaaijk van de HBO-V in Groningen was zo vriendelijk om vertalingen van NANDA-labels op te sturen.

Claudia Gamel (UMC, Amerikaans verpleegkundige en in 1996 het enige NANDA-lid in Nederland)

heeft mij telefonisch belangrijke informatie gegeven over de NANDA. Zij heeft enkele cultuurverschillen

tussen de Verenigde Staten en Nederland kunnen toelichten.

Ik had graag gediscussieerd met Wim Seunke, verpleegkundige en vertaler, over de vertalingen van de

NANDA-labels en de eerste professionele NANDA-vertaling van zijn hand. Helaas was dit door zijn

plotselinge overlijden niet meer mogelijk.

Ik dank mijn ‘directrice’ Majne van de Merwe en ‘collegarin’ Els van der Leer voor hun niet

aflatende steun en de gelegenheid om in weekenden en avonden op kantoor aan mijn scriptie te werken

en de printer te gebruiken.

Mijn man Marcel en dochters Tosca en Sophie bedank ik voor hun begrip als ik weer eens dagen

of avonden in de scriptie verdween. Marcel, je hebt de zaak mooi draaiende weten te houden! Meiden,

nu kunnen we eindelijk de domtoren gaan beklimmen!

Jacqueline Hulst was een fijne scriptiebegeleidster. Ik heb haar in 1996 zwaar belast met mijn

vele schrijfsels over de opzet en mijn voorgenomen werkwijze. Zij ontving 1001 ideeën, maar bleef mij

altijd inspireren en stimuleren. Na ieder gesprek zag het project er overzichtelijker uit. Na de uitvoering

van het onderzoek werd mijn werk aan de scriptie onderbroken. Nadat Jacqueline van baan veranderde

was Ton Naaijkens, ondanks dat hij inmiddels professor was geworden, bereid om mijn scriptie na te

kijken en te beoordelen. Ik weet hoe druk hij het heeft en ik ben hem daarvoor zéér dankbaar. Jarenlang

heb ik hem ongeveer om de zes maanden moeten mailen dat de scriptie nog niet af was, maar hij bleef

in vriendelijke afwachting van mijn werk.

Deze scriptie is opgedragen aan mijn vader (gepensioneerd ambulanceverpleegkundige) en mijn

moeder (tot haar dood in 1986 verpleegkundige in een bejaardentehuis).

Hanneke Lustig, Utrecht juli 2007

Lijst van figuren en tabellen

Figuur 1.1 Voorbeeld van een verpleegkundige diagnose ................................................. 5

Figuur 1.2 Vertaling van Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene ........................................... 12

Tabel 2.1 Overzicht geselecteerde labels met gevonden vertalingen............................... 29

Tabel 2.2 Bevraagde redenen in de enquête met achterliggend thema ........................... 31

Tabel 2.3 Variabelen statistisch onderzoek in relatie tot enquêtevraag (tussen haakjes) ... 35

Figuur 2.4 Voorbeeld van een a-vraag ......................................................................... 36

Tabel 3.1 Respons per ziekenhuis en specialisme ......................................................... 44

Tabel 3.2 Voorbeeld weegmethode - eerste antwoord van label 1 ................................. 46

Tabel 3.3 Gegevens alle antwoorden label 1, voor en na weging ................................... 47

Tabel 3.4 Alle ‘beste’ en ‘slechtste’ formuleringen ........................................................ 64

Tabel 4.1 Labels 2007 met ‘beste’ en ‘slechtste’ ........................................................... 71

Pleegvertalingen – Inleiding

1

Inleiding

‘(...) [Language] is the most significant and colossal work that the human spirit has evolved - nothing short of a finished form of expression for all communicable experience. This form may be endlessly varied by the individual without thereby losing its distinctive contours; and it is constantly reshaping itself as is all art. Language is the most massive and inclusive art we know, a mountainous and anonymous work of unconscious generations.’

(Sapir 1921;220) Taal is fascinerend: de relatie tussen taal en werkelijkheid, taal en denken, de onontwarbare

verwevenheid van taal met het menselijke functioneren in het algemeen. Dat zijn allemaal

onderwerpen die mij tot de specialisatie Sociolinguïstiek - met name het onderdeel ‘sociale

bepaaldheid van taal’ - hebben aangetrokken. Om soortgelijke redenen heb ik voor mijn tweede

specialisatie, Vertalen, gekozen. Deze specialisatie verschafte mij een concrete ingang waardoor ik

sociolinguïstische (en psycholinguïstische) onderwerpen op een nieuwe manier kon bekijken.

Daarnaast was er natuurlijk de creatieve uitdaging van het vertalen zelf. Sociolinguïstiek heeft niet

alleen mijn specialisatie Vertalen verdiept. Het omgekeerde is zeker waar. Gezien het - in mijn ogen -

afbrokkelende curriculum van de (échte) sociolinguïstiek in Utrecht, bood de specialisatie Vertalen

onvermoede mogelijkheden om mij met ‘taal’ en allerlei fascinerende metatalige aspecten daarvan

bezig te blijven houden, en daarnaast met heel veel meer. Vertalen werd daarmee mijn belangrijkste

specialisatie. De sociolinguïstiek neemt in deze scriptie vooral de gedaante aan van een ‘dynamische

visie op taal’, een visie waarin taal niet alleen wordt beïnvloed door sociale factoren, maar vooral

sociaal is.

Hiermee zijn twee van de hoofdrolspelers in deze doctoraalscriptie voorgesteld. Een derde speler in

het geheel is het fenomeen ‘vaktaal’ (ofwel LSP: Language for Specific Purposes) - de taal binnen

vakgebieden, beroepen en instituties. ‘Vaktaal’ is een taalkundig onderzoeksobject, een

aandachtsgebied dat de laatste jaren steeds meer in de belangstelling is komen te staan. Binnen de

sociolinguïstiek wordt vaktaal echter nog niet zo lang onderzocht, zeker niet door onderzoekers die

een dynamische visie op taal aanhangen. Tijdens mijn studie lag het accent bij de specialisatie

Vertalen op het vertalen van vaktalige teksten.

Het verhaal van deze scriptie begint in 1996. Door stagewerkzaamheden en een vertaalopdracht die

daarvan het gevolg was1, had ik mij begeven op het gebied van een vaktaal die de laatste jaren sterk

in beweging is: de taal van de verpleegkunde. Tijdens mijn stage2 bleek al dat het vertalen van de

oorspronkelijk Amerikaanse terminologie van de verpleegkundige diagnostiek niet altijd zo eenvoudig

1 De tweede druk van Townsend, M.C. (1998), Verpleegkundige diagnostiek in de

psychiatrie; een handleiding voor het maken van een verpleegplan. Elsevier/De Tijdstroom. 2 Het verlenen van vertaalkundige assistentie aan verplegingswetenschappers bij de vertaling

van een Amerikaans boek over verpleegkundige diagnostiek.


2

was, omdat het onderwerp heel nieuw was in Nederland en omdat er nog geen geaccepteerde

vertaling bestond van begrippen die op den duur toch in de praktijk toepasbaar moesten zijn.

Na het lezen van enkele artikelen in verpleegkundige tijdschriften had ik al begrepen dat ‘taal’

binnen de verpleegkunde als een probleem werd gezien.3 Bovendien had ik gemerkt dat er meerdere

vertalingen van dezelfde (Amerikaanse) verpleegkundige diagnoses in het Nederlands waren

verschenen of op het punt stonden te verschijnen. Dit was een unieke situatie die maar even zou

duren. Zolang er nog geen alom bekende standaardvertaling was, kon ik de receptie van die mogelijke

nieuwe termen onderzoeken, door de geslaagdheid van de doeltekst, formuleringen die het resultaat

zijn van vertalingen, te laten beoordelen door de sprekers van de vaktaal zelf; vooral door de

belangrijkste sprekers van de vaktaal: de verpleegkundigen die hier in de praktijk ‘op de werkvloer’

mee zouden kunnen gaan werken. Ik besloot die kans te grijpen en heb een enquête gemaakt. Deze

heb ik voorgelegd aan verpleegkundigen in drie ziekenhuizen, die werkzaam waren op een aantal

verschillende afdelingen (zie hoofdstuk 2).

Hoewel de discussie bij het vertalen van verpleegkundige vaktaal zich neigt toe te spitsen op idiomen,

gaat het in deze scriptie niet in eerste instantie om terminologie. Ik heb vooral belangstelling voor de

grotere consistentie binnen een (vak)taal en dan met name voor de sociaal gedeelde ‘manieren van

spreken’, het discours. Vanuit (ver)taalwetenschappelijk oogpunt vond ik het interessant om te

onderzoeken hoe nieuwe (vak)taal kan worden vormgegeven (of vertaald) en of deze in een bestaand

discours door de sprekers wordt geaccepteerd. Mijn eerste formulering van de onderzoeksvraag

luidde daarom heel algemeen: hoe worden verpleegkundige diagnoselabels vertaald in het

Nederlands? Welke vertaling ‘wint’ het onder mensen die thuis zijn in de ‘vaktaal van de werkvloer’?

Waarom? Met andere (statistisch meer verantwoorde) woorden: is er iets te zeggen over factoren

(variabelen in het onderzoek) die hierbij een rol spelen?

Meer uitvergroot en opgedeeld, luidt de vraag als volgt:

(1) Hoe beoordelen verpleegkundigen de verschillende vertalingen van een aantal NANDA-labels en welke redenen geven zij daarvoor?

(2) Blijkt uit mijn onderzoek dat verpleegkundigen op de werkvloer de voorkeur geven

aan andere vertalingen dan de meest professionele (en welke redenen geven zij daarvoor)?

(3) Welk verband is er eventueel te leggen tussen het oordeel van de verpleegkundigen

en buitentalige, sociolinguïstische factoren (bijv. leeftijd, functie, opleiding)?

NANDA-labels zijn verpleegkundige diagnoselabels uit de Verenigde Staten die zijn geformuleerd door

de NANDA (North American Nursing Diagnosis Association). Deze worden over de hele wereld

vertaald. Op het moment dat de enquête werd gehouden, was er net een vertaling verschenen die als

geautoriseerd kan worden beschouwd (Gordon 1995a en 1995b). De meeste respondenten waren

hiermee echter nog niet bekend. Het leek mij interessant om deze eerste professionele vertaling van

3 Met name in: Ten Napel 1995, Van der Bruggen en Hirs 1993, Schouwstra 1994, Ten

Holte 1993, Leih & Salentijn 1991 en Van de Pasch 1995a en 1995b.


3

het hele corpus van de verpleegkundige diagnostiek in de enquête mee te nemen en te kijken of deze

als beste uit de bus zou komen en waarom.

In de enquête zijn zo veel mogelijk vragen opgenomen die betrekking hebben op buitentalige

factoren die van invloed kunnen zijn op het talige oordeel van de verpleegkundigen. Uiteraard kunnen

slechts enkele van de vele factoren worden bevraagd. De operationalisering van alle

onderzoeksvragen komt in hoofdstuk 2 aan bod.

In het nu volgende hoofdstuk ga ik van start met het schetsen van de achtergronden op het

gebied van de verpleegkundige vaktaal en besteed ik aandacht aan het vertalen van de

verpleegkundige diagnostiek. Na de operationalisering van het onderzoek in hoofdstuk 2, met daarin

een uitleg van de opbouw van de enquête, volgen de resultaten en conclusies in hoofdstuk 3.

Zoals gezegd, is het onderzoek 11 jaar geleden uitgevoerd. Dat gebeurde op een cruciaal moment,

toen de respondenten geen van allen bekend waren met de (pas verschenen) professionele vertaling

van de labels, maar wel voldoende kennis hadden over de ontwikkelingen binnen de verpleegkunde

om mijn enquêtevragen te kunnen beantwoorden. In hoofdstuk 4 zal ik een poging wagen de jaren te

overbruggen die sindsdien zijn verstreken. Ik zal kijken naar de (ver)taalkundige stand van zaken op

het gebied van de verpleegkundige diagnostiek en naar de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van

de verpleegkundige vaktaal.

Achter in deze scriptie is na de literatuuropgave een groot aantal bijlagen opgenomen, waaronder de

oorspronkelijke enquête, de 108 NANDA-labels die tot dan toe waren verschenen en de selectiecriteria

die hebben geleid tot een keuze van 9 labels voor het onderzoek.

Ten slotte nog even dit. De sociolinguïstiek is per definitie een beschrijvende discipline. De

vertaalwetenschap is dat in veel gevallen ook. Het gaat mij in deze scriptie dan ook niet om het

beoordelen van het verpleegkundig taalgebruik of het leveren van vertaalkritiek. Evenmin is het mijn

bedoeling om ‘toegepaste sociolinguïstiek’ te bedrijven en het vertalen als onderdeel van een

algemeen sociolinguïstische opzet in de scriptie op te nemen. Vertalen is niet voorbehouden aan

professionele vertalers. Ik beschouw vertalen desalniettemin als een vak, als een geoefende vorm van

bereflecteerd taalgebruik. In deze scriptie ligt de nadruk op het professionele vertalen, het vertalen als

vakgebied en als onderwerp van wetenschappelijke studie. Zowel in mijn studie als in deze scriptie

staan de vragen 'wat is taal' en 'wat is vertalen' centraal.

Pleegvertalingen – Ontwikkelingen in de verpleegkunde; taal en vaktaal

4 4

Hoofdstuk 1

Ontwikkelingen in de verpleegkunde; taal en vaktaal

Ieder woord dat we kennen heeft zijn oorsprong in de ontmoeting met anderen.

Geert Koefoed, Grensverschijnselen, p. 12

1.1 Noot vooraf

In dit hoofdstuk geef ik een korte omschrijving van de ontwikkelingen binnen de verpleegkunde die in

1996 geldig waren, als inleiding voor mijn onderzoek uit dat jaar. Nieuwe ontwikkelingen van na die

tijd zal ik in hoofdstuk 4 beschrijven. De beschreven ontwikkelingen binnen de verpleegkunde zijn

onvermijdelijk niet volledig, maar beperken zich tot wat voor mijn onderzoek van belang is.

1.2 Verpleegkundige diagnostiek

1.2.1 Wat is een verpleegkundige diagnose?

Dat artsen diagnoses stellen behoeft geen uitleg. Dat sommige verpleegkundigen dit tegenwoordig

ook doen is heel wat minder bekend. Een verpleegkundige diagnose is specifiek verpleegkundig.

Verpleegkundigen observeren, analyseren en interpreteren en kunnen op basis van kennis en

verzamelde informatie vaststellen aan welke verpleegkundige zorg de patiënt (een persoon, maar ook

evt. een gezin of groep) behoefte heeft. Op basis hiervan kan een deskundige verpleegkundige een

verpleegkundige diagnose stellen.

Een verpleegkundige diagnose is niet een medische diagnose die in verpleegkundige termen

is verwoord maar beschrijft ‘reacties op gezondheidsproblemen en levensprocessen’. Een meer

uitgebreide (conceptuele) definitie luidt: ‘Een vaststelling van iemands feitelijke of mogelijke reacties

op gezondheidsproblemen of levensprocessen, op grond waarvan verpleegkundige zorg kan worden

verleend.’4 Wat een verpleegkundige diagnose is, wordt volgens deze definitie dus bepaald door het

beroepsdomein van de verpleegkundige.

In de Verenigde Staten werken verpleegkundigen al jaren met een verpleegkundige diagnostiek die

naast de diagnostiek van artsen (en bijvoorbeeld fysiotherapeuten) functioneert. Het ontstaan van een

eigen diagnostiek heeft alles te maken met de professionalisering van de beroepsgroep. Voor de

Verenigde Staten geldt dit zelfs nog sterker dan voor Nederland en daar is de professionalisering al

4 Voorlopige werkdefinitie van het WCC (vaste commissie voor classificaties en definities,

voorheen werkgroep classificatie en coderingen) in 1995.


5 5

veel eerder op gang gekomen (vanaf 1970).5 Vanaf het begin van de jaren tachtig kunnen

Amerikaanse verpleegkundigen ook worden aangesproken op de uitoefening van hun vak middels

een soort tuchtcollege.6

In Nederland lopen de ontwikkelingen dus wat achter in vergelijking met de Verenigde Staten, maar

ook hier is sprake van een geleidelijke invoering van een verpleegkundige diagnostiek, gebaseerd op

vertalingen van de Amerikaanse diagnoses. De NANDA (North American Nursing Diagnosis

Association) formuleert regelmatig nieuwe diagnoses. Verreweg de meeste diagnoses moeten nog

worden gevalideerd, dat wil zeggen: getoetst in de praktijk. Op het moment dat de enquête van dit

onderzoek werd gemaakt, bestonden er ongeveer 108 diagnoses waarvan slechts enkele waren

gevalideerd.

In de verpleegkundige praktijk zullen alleen verpleegkundigen met het hoogste

deskundigheidsniveau gaan diagnosticeren.

Een voorbeeld van een (vertaalde) diagnose is:

Figuur 1.1 - Voorbeeld van een verpleegkundige diagnose

Zelfstandigheidstekort in wassen (specificeer niveau)

Definitie

Verminderd vermogen om zich te wassen of andere activiteiten op het gebied van de persoonlijke

hygiëne te verrichten.

Bepalende kenmerken

Diagnostische aanwijzingen (ondersteund door onderzoek)

Verminderd vermogen om het lichaam of bepaalde lichaamsdelen te wassen; en een of meer van

de volgende aanwijzingen:

• verminderd vermogen om water te verkrijgen;

• verminderd vermogen om naar de wasgelegenheid te gaan (badkuip, douche, wastafel);

• verminderd vermogen om de temperatuur of straal van het water te reguleren;

• onvermogen om zich zonder hulp van het bed naar de stoel te verplaatsen.

Niveaus

Niveau 1: heeft apparaat of hulpmiddel nodig.

Niveau 2: heeft ander(en) nodig voor hulp, begeleiding of instructie.

Niveau 3: heeft hulp van ander(en) en apparatuur of hulpmiddel nodig.

Niveau 4: is volledig afhankelijk.

5 Mondelinge informatie van Claudia Gamel, Amerikaans verplegingswetenschapper,

werkzaam in Nederland en een van de weinige NANDA-leden in Nederland. 6 Vergelijkbaar met wat inmiddels in Nederland wordt geregeld middels de Wet BIG

(Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg). Deze wet ‘heeft als doelstelling de kwaliteit van de beroepsuitoefening te bevorderen en te bewaken en de patiënt te beschermen tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen van beroepsbeoefenaren’ (folder over de Wet BIG 'Onder Voorbehoud', Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 1999).


6 6

Oorzakelijke of samenhangende factoren

– Tekort in activiteitsvermogen, kracht en/of uithoudingsvermogen;

– pijn/gevoeligheid;

– ongecompenseerd waarnemings- of cognitietekort (specificeer);

– ongecompenseerde neuromusculaire stoornis (specificeer);

– ongecompenseerde stoornis van het steun- en bewegingsapparaat (specificeer);

– hevige angst;

– depressie;

– omgevingsbarrières.

(Bron: Handleiding Verpleegkundige Diagnostiek 1995-1996, M. Gordon, 1995)

NANDA-diagnoses hebben een nummercodering (die in de Nederlandse vertalingen tot nu toe zelden of

nooit wordt weergegeven) en zijn door de NANDA in een taxonomie ondergebracht. In Nederland is

men op zoek gegaan naar alternatieve classificaties, zoals die van de Amerikaanse

verplegingswetenschapper Gordon. De grootste kanshebber is een classificatie op basis van de ICIDH

(International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps) van de World Health

Organization.7

De NANDA-diagnoses zijn in verschillende talen vertaald en zijn inmiddels ook in het

Nederlands in verschillende publicaties verschenen.

Uit het bovenstaande blijkt wel dat het verpleegkundige beroep veel ontwikkelingen heeft

doorgemaakt. Waar verpleegkundigen voorheen als ‘zuster’ of ‘broeder’ werden aangesproken en

meer als een verlengstuk van de arts fungeerden, zijn zij vakmensen geworden met veel verschillende

specialismen. De professionalisering van het verpleegkundige beroep is een belangrijk gegeven voor

mijn onderzoek. Ik zal daarom in de volgende paragraaf kort bij de inhoud van het verpleegkundige

beroep stilstaan.

1.2.2 Het verpleegkundige beroep

De term 'verpleegkundige' is wereldwijd een gevarieerd begrip. Verpleegkundigen hebben een flexibel

vak. Zij werken tussen allerlei disciplines in of volledig zelfstandig. Het vak kent bovendien

verschillende werkvelden die zich over het hele spectrum van het menselijke functioneren uitstrekken,

zowel binnen gezondheidszorginstellingen als daarbuiten. Verder zijn er verschillende

deskundigheidsniveaus, variërend van 'verpleegkunde' tot 'verplegingswetenschapper' (meer gericht

op theorie en onderzoek en niet meer 'aan het bed'). Dit wordt gereflecteerd in de vele opleidingen op

dit terrein: (tot voor kort) in-service opleiding, MDGO-VP, MBO-V, HBO-V, en universiteit. Ook de

7 Inmiddels vervangen door de Internationale Classificatie van het menselijk Functioneren

(ICF: International Classification of Functioning, Disability and Health)


7 7

verpleegkundige functies per afdeling verschillen: verpleegkundige, eerste verpleegkundige,

teamleider/teamoudste8. Dan zijn er nog de verpleegkundig specialisten en nurse practitioners

9.

Verpleegkundigen functioneren tussen allerlei disciplines in en fungeren ook vaak als brug tussen

patiënt en de andere disciplines: artsen (soms verschillende specialisten per patiënt!),

ergotherapeuten, sociaal assistenten, psychologen, bewegingstherapeuten, logistieke medewerkers,

enzovoorts. Verpleegkundigen vervullen daarmee een middenpositie tussen de patiënt en andere

zorgverleners. Zij zijn in de meeste gevallen het dichtst bij de patiënt betrokken en ook wat betreft

tijdsduur het langst met de zorg van de patiënt bezig. Daarnaast zijn zij ook het eerste aanspreekpunt

voor de vaak bezorgde en soms zelfs ontredderde familie en vrienden van de patiënt.

Internationaal vertoont het verpleegkundige beroep eveneens een enorme diversiteit. In

ontwikkelingslanden nemen verpleegkundigen noodgedwongen vaak de taken van een arts over en

ondervragen en onderzoeken zij de patiënten niet alleen, maar stellen zij ook de (medische)

diagnoses. Zij spelen verder een actieve rol bij de opzet en uitvoering van de basisgezondheidszorg in

plattelandsdorpen en in de armoedebestrijding10

.

1.3 Nieuwe taal in de maak; talige kanten van de professionalisering

1.3.1 Verpleegkundigen en taal

Verpleegkundigen staan tot nu toe - anders dan bijvoorbeeld specialisten – niet slecht bekend als het

gaat om duidelijk en patiëntvriendelijk taalgebruik. Gezien hun veelzijdige rol (zie vorige paragraaf) is

dat maar goed ook. Het 'diagnostisch' taalgebruik zou hierin echter verandering kunnen brengen

doordat het professionele jargon als een geheimtaal gaat werken, waarmee de afstand tussen

verpleegkundige en patiënt wordt vergroot. Dit zou een betreurenswaardige ontwikkeling zijn.

Professionaliseren kan echter niet zonder het standaardiseren van veel beroepsaspecten, waaronder

de vaktaal.

Wat betreft de NANDA-diagnostiek lijkt Nederland enige tijd op twee benen te hinken. Op het ene been

wordt, naar Amerikaans voorbeeld, de NANDA-diagnostiek omhelsd als speerpunt van de

professionalisering. De vertaling van de NANDA-diagnoses wordt echter niet structureel aangepakt en

gestandaardiseerd, zoals in Frankrijk en Franstalig Canada gebeurt (Regeer & De Graaf 1993). Er

kunnen in Nederland in theorie meerdere vertalingen binnen diverse fondsen van uitgeverijen

8 Exacte termen zijn afhankelijk van de organisatie van de afdeling. 9 Gespecialiseerde verpleegkundigen, die naast verpleegkundige taken ook medische taken

verrichten. 10 Sheila Dinotshe Tlou, hoogleraar Verpleegkunde in Botswana. AMC magazine mei 2002.


8 8

ontstaan. Op het andere been is er veel kritiek op de NANDA-aanpak of wil men de NANDA-classificering

en formuleringen niet kritiekloos overnemen. Ze zijn niet zonder meer toepasbaar in de Nederlandse

praktijk. Tijdens verplegingswetenschappelijke discussies wordt de noodzaak van een eenduidige

verpleegkundige vaktaal aan het begin van de jaren negentig heel dringend gevoeld.11

Daarin zit een

verschil met de situatie in de Verenigde Staten. In de VS is de verpleegkundige diagnostiek al in 1970

op gang gekomen. Het ging toen volop om professionalisering, de afbakening van wat de eigen

discipline precies inhield12

. Hoewel deze onderwerpen in Nederland uiteraard ook belangrijk zijn, lijkt

hier de nadruk op het eenduidig verpleegkundig begrippenkader (EBK) te liggen. Ook gezien de

ervaringen in de beroepsuitoefening, het onderwijs, op managementniveau en op beleidsniveau is de

noodzaak om tot eenduidigheid te komen heel hoog. Het NRV (Nationale Raad voor de

Volksgezondheid) adviseert de staatsecretaris daarom een Vooronderzoek eenduidig verpleegkundig

begrippenkader te laten verrichten (NRV 1991). Ik kom hier in paragraaf 1.3.5 op terug.

Een van de redenen waarom de taal van de verpleegkunde zo weinig eenduidig is, is ongetwijfeld het

bestaan van meerdere denkscholen en visies op verplegen. In de volgende paragraaf beperk ik me tot

de visies die in Nederland het meest voorkomen.

1.3.2 Verpleegkundige denkscholen en taal

Toen de eerste NANDA-diagnoses werden geformuleerd, tijdens een consensusbijeenkomst van de

Amerikaanse leden van de NANDA-organisatie, bleek al hoe moeilijk het was om het eens te worden

over de taal die zou moeten worden gebruikt. Er bestaan meerdere verpleegkundige theorieën, visies

of modellen, ieder met een geheel eigen begrippenkader. Zo zou alleen al de term 'verpleegkundige

diagnose' door verschillende verpleegkundige theoretici anders kunnen worden gedefinieerd. Enkele

voorbeelden: Martha Rogers werkt voornamelijk met het begrip energie. Callista Roy werkt rond

'adapteren'. Een verpleegkundige diagnose zou bij Roy worden opgevat als een 'disfunctioneel

patroon' of 'ineffectieve aanpassing'. Dorothea Orem werkt vanuit het begrip 'zelfzorg' en zou de

diagnoses opvatten als 'zelfzorgaandoeningen'. Deze verschillende invalshoeken met de bijbehorende

discoursen bleken bij het tot stand komen van de diagnostiek van de NANDA al een probleem (Regeer

& De Graaf 1993). Soms is het discours van een bepaalde visie in de NANDA-diagnostiek

terechtgekomen. Dit is vooral bij de taal rond de visie van Orem (self-care deficit) frappant. Deze visie

is in Nederland overigens dominant.

Dat de terminologie en visie van bepaalde denkscholen in een diagnostiek terechtkomen, is goed voor

te stellen en in zekere zin onvermijdelijk. Ideaal is het natuurlijk niet, omdat een diagnostiek algemeen

11 Met name in: Ten Napel 1995, Van der Bruggen en Hirs 1993, Schouwstra 1994, Ten

Holte 1993, Leih & Salentijn 1991 en Van de Pasch 1995a en 1995b. 12 Deze informatie is onder andere afkomstig uit een gesprek met Claudia Gamel,

Amerikaanse verplegingswetenschapster en NANDA-lid, werkzaam in Nederland.


9 9

toepasbaar moet zijn, ook voor verpleegkundigen die vanuit een andere visie of denkschool werken.

Bovendien zullen denkscholen en visies veranderen. Dat gebeurt in ieder vakgebied en binnen iedere

tak van wetenschap. De metafoor van 'zelfzorgtekort' past wellicht heel goed in de huidige tijd in

Nederland (hoewel er zeker bezwaar is tegen de terminologie, zie later) maar er zullen nieuwe

generaties verplegingswetenschappers komen die op een heel andere manier naar het beroep zullen

kijken. Een pleidooi voor de terminologie van één bepaalde visie zoals die van Orem, als theoretische

basis voor de formulering van verpleegkundige diagnoses, zoals sommige

verplegingswetenschappers bepleiten (Van der Peet, 1993), is daarom niet verstandig.

Bij de ontstaansgeschiedenis van de NANDA had men oog voor een 'gemeenschappelijke taal' in de

Verenigde Staten. Een van de regels was dat vijftig procent van de deelnemende verpleegkundigen

betrokken moest zijn bij de directe zorgverlening aan patiënten en men werkte met zogenaamde

consensusbijeenkomsten. Aan de wieg van de NANDA waren dus niet alleen

verplegingswetenschappers te vinden.13

In Nederland worden de ontwikkelingen op het gebied van

diagnostiek en het zo gewenste EBK (eenduidig begrippenkader), voor zover ik dit kan beoordelen,

voornamelijk door theoretici voortgestuwd. Bovendien was bij de eerste generatie

verplegingswetenschappers die in Nederland afstudeerden de visie van de Amerikaanse

verplegingswetenschapper Orem dominant (zie ook de volgende paragraaf).14

1.3.3 (Ver)taalgruwelen en andere problemen

Volgens een artikel dat is verschenen in de Proceedings van de tiende NANDA-conferentie15

in 1994

bestaat er bij verpleegkundigen in de Verenigde Staten bezwaar tegen het aanleren van een 'nieuwe

taal' ten behoeve van de verpleegkundige diagnostiek. Zij zouden liever gebruik maken van de taal die

er al is:

"(...) there is still an awkwardness about using the language proposed by NANDA for nursing diagnoses: Nurses are often embarrassed by what is felt to be the inferior usefulness and jargonistic phrasing of some of this language and would prefer to use everyday language more specifically descriptive of the client's actual problems.” (Webster, & Brencick 1994; 64)

13 "Eén van de regels die ze zichzelf in die tijd stelden was dat vijftig procent van de

deelnemende verplegenden betrokken moest zijn bij de directe zorgverlening aan patienten. Het ging niet alleen om academisch gevormde en theoretische mensen. Het begon dus allemaal met een groep verplegenden die zei: 'Kunnen we niet een gemeenschappelijke taal maken die we in heel de Verenigde Staten gebruiken?' Later gingen ze officieel door als de nanda." Citaat van Phyllis Kritek in TvZ nr 3, 1993, p 91.

14 Deze informatie is gebaseerd op een telefonisch interview dat ik in 1996 had met Claudia Gamel, een Amerikaanse verplegingswetenschapster en destijds het enige nanda-lid in Nederland.

15 Tijdens een NANDA-conferentie worden besluiten genomen over diagnoses. De conferenties worden tweejaarlijks gehouden.


10 10

Volgens Webster, & Brencick 1994 wordt de NANDA-taal die tot dan toe werd gebruikt óók in de Verenigde

Staten niet als mooi of vanzelfsprekend ervaren – er moest moeite worden gedaan om zich de nieuwe

taal eigen te maken.

Dat de NANDA-taal niet fraai is, vond ik ook zelf opvallend bij een eerste confrontatie met de

vertalingen van de NANDA-diagnostiek. Voor leken hebben veel van de termen bovendien een

bevreemdend, bijna fiscaal/economisch tintje, door het veelvuldige gebruik van ‘tekort’16

. In een kleine

steekproef onder 24 vrijwilligers heb ik in 2003 getoetst of ik hierin alleen was (zie bijlage A). Mijn

indruk werd daarin bevestigd.

Vooral de term ‘zelfzorg’, een term die binnen de verpleegkundige theorie van Dorothea Orem

in Nederland in zwang is geraakt, valt niet altijd goed bij leken (potentiële patiënten!) Het concept

impliceert dat de verpleegkundige zorg wordt afgestemd op wat de patiënt zelf al of niet kan. De

verpleegkundige vult de patiënt aan daar waar deze ‘tekort schiet’ (een veel gebruikt verpleegkundig

werkwoord). Uit het volgende citaat blijkt dat ook een probleem met de opname van lucht als

zelfzorgtekort kan worden gekenmerkt:

‘Wanneer iemands (zelf)zorg voor de opname van lucht tekort schiet, heeft hij behoefte aan verpleegkundige hulp. Welke hulp dat is, hangt af van de vraag op welke punten het zelfzorgvermogen te kort schiet om in zijn behoefte aan opname van lucht te voorzien.’17

Het begrip zelfzorg(tekort) is ook onder verpleegkundigen niet altijd geliefd. Mogelijk heeft vooral de

oudere generatie, die vanuit een heel andere visie op zorg is opgeleid, iets tegen het begrip en de stijl

van verplegen die het impliceert. Een van de meest toonaangevende verpleegkundig docenten van na

de tweede wereldoorlog, Annie van Eindhoven, uit in een interview in TvZ,, Tijdschrift voor

Verpleegkundigen haar kritiek op het begrip ‘zelfzorg’ en de theorie van Orem. Het begrip zelfzorg zet

volgens Van Eindhoven verpleegkundigen op het verkeerde been omdat zij worden afgeleid van de

vraag welke zorgbehoefte iemand heeft:

‘Een verpleegkundige die tegen iemand, die na een operatie moet oefenen met lopen, zegt: "Ik blijf bij u tot u weer goed kunt lopen", geeft meer vertrouwen dan een collega die zegt: "U moet zelf leren lopen”. Bij de laatste zal bij veel patiënten de angst ontstaan dat, zodra hij een of twee stappen zelf kan zetten, de verpleegkundige is verdwenen. Een praktijk die helaas voorkomt en die, naar ik meen, deels zeker is ontstaan door de eenzijdige nadruk op dat ellendige beginsel van zelfzorg als doelstelling. Soms is die doelstelling toch ronduit een aanfluiting?' (Van Dam, 1994)

16 Enkele voorbeelden van voor leken vreemde diagnoselabels: dreigend vochttekort, tekort in

gezondheidsonderhoud, verminderd huishoudvermogen, kennistekort, voedingstekort, voedingsteveel en vooral zelfzorgtekort.

17 Een citaat uit een studieboek op het gebied van de verpleegkunde, geciteerd door Kalis & Zwagerman 1994;146. Interessant in deze context is een ingezonden brief aan een vakblad voor verpleegkundigen. Een student aan de HBO-V stelt daarin dat de naam ‘verpleegkundige’ de professionalisering van het beroep zou stagneren. Een betere naam voor het beroep van verpleegkundige zou volgens hem ‘zelfzorg-ondersteunings-deskundige’ zijn (TvZ, nr 9, 1992; 308).


11 11

Kalis en Swagerman (1994) waarschuwen in hun kritische artikel over de Orem-taal en de Orem-

‘theorie' dat de manier waarop deze in de praktijk worden gebruikt kan leiden tot vervreemding van de

hulpvraag van de patiënt.

Discussies rond de verpleegkundige diagnostiek

De hooggespannen verwachtingen van de verpleegkundige diagnostiek uit de VS hebben in veel

gevallen tot teleurstellingen geleid. Mogelijk komt dit deels omdat men in Nederland hoopte dat met de

verpleegkundige diagnostiek een eenduidige vaktaal kon worden aangereikt. De NANDA-diagnostiek is

in ieder geval vaak omhelsd maar ook verguisd. Uit een vaak geciteerde

verplegingswetenschappelijke studie (Roelofs 1993) blijkt dat de formuleringen die van Nederlandse

bodem komen, meestal veel vollediger zijn dan diagnoses die uit de Amerikaanse literatuur afkomstig

zijn. Voldoende redenen om de Amerikaanse diagnoses niet zonder meer over te nemen maar kritisch

en naar Nederlandse maatstaven te beoordelen. Als tegenwicht voor het 'importeren' en formuleren

van verpleegkundige diagnoses vanuit de Amerikaanse literatuur, is men in Groningen begonnen met

het ontwikkelen van verpleegkundige diagnoses vanuit de Nederlandse verpleegkundige praktijk.18

Men wil daarbij blijven uitgaan van de materie die uit de VS wordt aangeboden om deze vervolgens

aan te passen aan de Nederlandse situatie, al dan niet met behulp van onderzoek uit de

(Nederlandse) praktijk.

Naast het Groningse streven om de NANDA-diagnostiek aan te passen aan de Nederlandse praktijk, is

er ook discussie over hoe de NANDA-diagnostiek19

is geformuleerd. De discussies gaan onder andere

over de verschillende abstractieniveaus van de diagnoses, over de onnodig gekunstelde

formuleringen en het feit dat de labels zijn geformuleerd op basis van verschillende verpleegkundige

theorieën en modellen. Als oplossing wordt gezien de diagnoses vanuit de veel meer neutraal

geformuleerde ICIDH20

te formuleren. Voor een overzicht van de labels en de vertalingen in 1996 zie

bijlage B.

1.3.4 Vertaalslag

Uit het bovenstaande blijkt dat de discussie rond de verpleegkundige diagnostiek zowel de

naamgeving als de begrippen betreft. De nieuwe termen komen bovendien door middel van een

letterlijke en figuurlijke vertaalslag Nederland binnen. Het gevolg is een complexe situatie waarin

zowel de nieuwe concepten als de idiomen die ernaar verwijzen, niet helder lijken te zijn. De vertaling

van de nieuwe begrippen - een metatalige taak bij uitstek! - wordt, zoals gezegd, niet centraal

18 Tijdschrift Methodiekontwikkeling Verpleegkunde en mondelinge informatie HBO-V. 19 Met name in: Ten Napel 1995, Van der Bruggen en Hirs 1993, Schouwstra 1994, Ten

Holte 1993, Leih & Salentijn 1991 en Van de Pasch 1995a en 1995b. 20 Een classificatie van de WHO, inmiddels vervangen door de Internationale Classificatie van

het menselijk Functioneren (ICF: International Classification of Functioning, Disability and Health)


12 12

aangepakt maar wordt aan de willekeurige vertalers (professioneel en niet professioneel) overgelaten.

Hoewel, zoals hierboven beschreven, de behoefte bestaat om de diagnoses vanuit de Nederlandse

praktijk te ontwikkelen, worden de NANDA-diagnoses regelmatig redelijk brontekstgetrouw vertaald.

Het is interessant om deze situatie nader te bekijken. Daar waar de begrippen waar de diagnoses

naar verwijzen in het Nederlandse verpleegkundige discours bekend zijn, is er immers geen reden om

ze niet doeltekstgericht te vertalen; zeker wanneer er een behoefte bestaat om de diagnostiek vanuit

de Nederlandse situatie vorm te geven. Een voorbeeld staat in figuur 1.2. Self-care deficit kan prima

worden vertaald met het veel gebruikte verpleegkundige begrip ‘ADL-afhankelijkheid’21

. De meeste

vertalingen van de labels blijven echter redelijk trouw aan de brontekst (zie bijlage B) en het is

frappant dat in het bovenstaande voorbeeld ADL-afhankelijkheid schijnbaar niet als mogelijke vertaling

wordt gezien, maar eerder als een pleidooi voor herformulering van het diagnoselabel (Leih &

Salentijn 1991/1992).

Figuur 1.2 - Vertaling van Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene

Voorbeeld van enkele aangetroffen vertalingen van een NANDA-label:

Self-Care Deficit (Bathing/Hygiene)

1. Zelfstandigheidstekort (in

wassen) 2. Zelfzorgtekort (in wassen) 3. ADL-afhankelijkheid

(m.b.t. wassen) 4. Afhankelijkheid bij lichaamsverzorging (m.b.t. wassen)

5. Gebrekkige zelfverzorging

(m.b.t. wassen)

Hoe zou een vertaler bij de eerste vertaling van de NANDA-diagnoses te werk kunnen gaan? Waarop

baseert hij zijn vertaalkeuzes? Na bestudering van de verschillende vertalingen en de discussies over

de verpleegkundige diagnostiek en vaktaal in de jaren negentig, heb ik een aantal mogelijke factoren

op een rij gezet. Om de operationalisering van het onderzoek te dienen, zal ik ze behandelen in

combinatie met informatie over de vertalingen die ik in 1996 heb gevonden en die in de enquête zijn

voorgelegd aan verpleegkundigen. Enkele van de genoemde factoren houden bovendien verband met

de mogelijke redenen achter het oordeel, die eveneens in de enquête worden bevraagd. Ik kom hier in

hoofdstuk 2 bij de operationalisering op terug.

21 ADL duidt op ‘algemeen dagelijkse levensverrichtingen’.


13 13

Werkvertalingen

Aangezien er in de beroepsgroep over het onderwerp verpleegkundige diagnostiek veel discussie

bestaat, zijn de eerste officiële vertalingen van de diagnoses per definitie als werkvertaling op te

vatten. Voor vrijwel alle formuleringen in de enquête geldt dat het werkvertalingen zijn. Aan de ene

kant zijn dat letterlijke vertalingen (van één of enkele diagnoses), zonder vermelding van de brontekst,

die worden gebruikt als alternatief voor de Amerikaanse term. Ze zijn bedoeld voor een beperkte

lezersgroep, bijvoorbeeld omdat de lezers moeite kunnen hebben met het Engels. Sommige meer

’overt werkvertalingen’ zijn duidelijk bedoeld om een discussie in de Nederlandse context te

vergemakkelijken. Vaak gaan deze werkvertalingen wél gepaard met de vermelding van de

Amerikaanse labels (bijvoorbeeld in een scriptie). Een ander type is een werkvertaling als serieuze

poging tot terminologievorming, vaak met neologismen (bijvoorbeeld wanneer het Amerikaanse begrip

in het Nederlands een 'conceptual gap’ is) en met vermelding van een skopos. De professionele

Gordon-vertaling van Wim Seunke uit 1995 waarbij de hele verzameling NANDA-diagnoses is vertaald,

is zo’n vertaling.

De vertaling ‘ADL-afhankelijkheid’ (zie figuur 1.2.) van Evers is wellicht de enige vertaling die

niet als werkvertaling is te betitelen: het is een formulering die is gebaseerd op een uitgebreide

inhoudelijke discussie in het kader van een proefschrift. De betreffende stelling luidde: ‘De

verpleegkundige diagnose "zelfzorgtekort" van de NANDA behoort (...) vervangen te worden door het

diagnostisch label "ADL-afhankelijkheid".' (Leih en Salentijn, 1991/1992,1) Uit de informatie blijkt

helaas niet of het voorstel alleen de formulering betreft of gelijktijdig een (inhoudelijke) aanpassing van

de gehele diagnose.

Context - onderlinge systematiek

Ieder diagnoselabel maakt deel uit van een classificatie van meerdere diagnoselabels. De labels

hebben een zekere onderlinge systematiek waarbij zogenaamde ‘qualifiers’ 22

(bepalende woorden)

de diagnoses specificeren. Dat een vertaling deel uitmaakt van een hele classificatie van diagnoses,

beperkt de vertaalmogelijkheden aanzienlijk en voegt een extra uitdaging toe. Hoewel de 'qualifiers'

(bijvoorbeeld impaired) van NANDA zijn bedoeld om de eenduidigheid te bevorderen en de diagnose te

differentiëren of te specificeren23

, kunnen ze niet altijd zo gemakkelijk naar het Nederlands worden

vertaald. Het is een kwestie van afwegen of de qualifiers consequent (en equivalent) kunnen worden

vertaald of dat naar alternatieven moet worden gezocht. Het is ook voor te stellen dat de NANDA-

systematiek van qualifiers – die ook maar een voorlopige status heeft - wordt losgelaten en dat naar

een nieuwe samenhangende systematiek in de doeltekst wordt gezocht.

Impaired (zoals in impaired physical mobility is vertaald met ‘belemmerde’, ‘beperkte’,

‘verstoorde’, ‘verminderde’. Standaard zou impairment met ‘stoornis’ worden vertaald en impaired zou

dan het meest overeenkomen met ‘verstoorde’.

22 Adjectieve specificaties, zoals impaired, altered, ineffective, dysfunctional. Zie ook

paragraaf 2.1.2. 23 Vooral met betrekking tot de ernst, duur, aard of het stadium van het probleem (zie ook

selectiecriterium 2 in de bijlage).


14 14

Impaired physical mobility is in de Gordon-vertaling van Seunke ‘mobiliteitstekort’ geworden,

ongetwijfeld een resultaat van het zorgvuldig wikken en wegen (volgens het voorwoord in Gordon

1995a).

Labels die in een publicatie los van deze algehele context (buiten het corpus van ongeveer 110

diagnoses) worden vertaald, kunnen er anders uitzien dan als ze met inachtneming van de gehele

context zouden zijn vertaald. Ook de vakinhoudelijke context van de betreffende diagnose zal

uiteraard invloed hebben op het woordgebruik in de doeltekst.

Cultuurverschillen – doeltekstgericht vertalen

Er zijn een aantal cultuurverschillen tussen Nederland en de VS, bijvoorbeeld met betrekking tot het

aandachtsgebied, de werkwijze van verpleegkundigen en de benadering van patiënten door

verpleegkundigen. Het beroep van verpleegkundige wordt in de VS mogelijk hoger gewaardeerd,

velen hebben een (Amerikaanse) universitaire graad en zijn meer medisch onderlegd. De handelingen

die verpleegkundigen mogen verrichten (voorbehouden handelingen) zijn hierdoor verschillend.

Verder hebben verpleegkundigen in de VS meer dan hun collega's in Nederland een

(psycho)therapeutische inslag bij verschillende interventies op het gebied van de psychiatrie en doen

zij meer aan voorlichting.24

Vakinhoudelijk zijn er dan ook nog verschillen, bijvoorbeeld met betrekking

tot de aanpak van bepaalde aandoeningen (zoals van anorexia nervosa).

De algemene taal van het Engels bevat veel meer medische termen dan het Nederlands (NL:

staar/Eng: cataract) en ook in Amerikaanse boeken op het gebied van verpleegkunde lijkt de

medische vaktaligheid hoger te zijn dan die in Nederlandse boeken. Nederlandse vertalingen zouden,

als geen rekening wordt gehouden met deze verschillen, veel meer vaktalig en afstandelijk kunnen

uitvallen.

In de Gordon-vertaling is uiteraard rekening gehouden met cultuurverschillen. Daarom is zo

veel mogelijk aansluiting gezocht bij de Nederlandse gangbare begrippen (voorwoord 1995a).

Daarnaast was één van de uitgangspunten 'begrijpelijkheid en eenvoud'. De voorkeur ging naar

woorden van een Nederlandse afkomst (in plaats van jargon van Griekse of Latijnse afkomst).

Verpleegkundige visie

Een andere mogelijke invloed op de vertaling (en ook op de formulering van de brontekst) is de

verpleegkundige visie of theorie die wordt aangehangen. Eén van de bronnen van de vertaalde

diagnoselabels die in de enquête zijn gebruikt, is geheel vanuit de verpleegtheorie van Dorothea Orem

geschreven (Van der Peet 1993, zie ook zijn artikel in TvZ 1994). Zo zijn ook formuleringen vanuit

andere theorieën mogelijk. De theoretische lading die in de brontekst aanwezig is (of lijkt aanwezig te

zijn), kan ook door de vertaler worden verwijderd (selfcare deficit -> ADL-afhankelijkheid)

In de vertaling van Wim Seunke is de Orem-terminologie (deficit ->‘tekort’) regelmatig

gehandhaafd en soms zelfs versterkt. (mobiliteitstekort als vertaling van impaired physical mobility of

‘voedingstekort’ als begrijpelijk korter geformuleerde vertaling van nutrition, altered: less than body

24 Dit bleek na vakinhoudelijk overleg bij mijn vertaling van Townsend 1998.


15 15

requirements) Of deze keuze voortkomt uit het idee dat de labels vanuit de in Nederland veel

toegepaste visie van Orem moeten worden vertaald of uit de wens om beknopt te blijven, is niet met

zekerheid te zeggen. In het voorwoord van Proces en Toepassing staat het volgende:

‘Dankzij de populariteit van Orems zelfzorgtekortheorie is de term zelfzorg voorgoed ingeburgerd in verpleegkundig Nederland en staat hij zelfs op het punt ingelijfd te worden bij de dagelijkse spreektaal.’

Persoonlijk betwijfel ik zeer of deze Orem-term zal worden ingelijfd in het algemene taalgebruik. De

term zelfzorg wordt in de algemene taal naar mijn mening (en na enig onderzoek op internet en de

steekproef in bijlage A) voornamelijk opgevat als: ‘wat mensen zelf kunnen doen bij klachten voordat

ze naar de dokter gaan’. De betekenis van de verpleegkundige term gaat toch een heel stuk verder.

Zorgtekort is overigens wel een veel gevonden term in kranten, maar dan in de context van de

gevolgen van een bepaald beleid (gebrek aan thuiszorg, de situatie in verpleeghuizen enzovoort).

Zelfzorgtekort heb ik vooralsnog alleen in een verpleegkundige context aangetroffen.

Volgens Seunke heeft het begrip self care in de NANDA-diagnoses een veel engere betekenis

dan bij Orem. Daarom is self care in de lopende teksten in het boek vertaald met persoonlijke zorg en is

voor het diagnoselabel self care deficit de keus gevallen op zelfstandigheidstekort.

Interpretatie verpleegkundige diagnose in verpleegkundig proces

Volgens het Vooronderzoek eenduidig begrippenkader (1993) is het vaak niet duidelijk welke plaats

een verpleegkundige diagnose inneemt in het verpleegkundig proces25

(zie paragraaf 1.3.5). Dit wordt

ook wel de 'contextuele definitie’ van de verpleegkundige diagnose genoemd. Het is een ingewikkelde

en verplegingswetenschappelijk inhoudelijke kwestie maar duidelijk is wel dat het nogal verschilt of je

een diagnoselabel ziet als de beschrijving van een ‘probleem’ (ofwel van de patiënt ofwel van de

verpleegkundige), als een 'situatie' of als een 'reactie' van de patiënt. Dit onderscheid houdt, zoals

gezegd, verband met de manier van werken op de afdeling: taakgericht of patiëntgericht26

(Bobbink

1986) en heeft ongetwijfeld invloed op het discours en de manier waarop een label kan worden

geformuleerd of vertaald.

Professionalisering

De verpleegkunde is een professionaliserend vakgebied. Hierbij hoort ook het streven naar

standaardisering en een eigen vaktaal (zie ook hoofdstuk 1). Dat een formulering vooral

‘verpleegkundig en professioneel’ moet klinken - dit is daarom wellicht een overweging voor mensen

die de labels als verpleegkundige (of als HBO-V docent of verplegingswetenschapper) vertalen of er

25 Het verpleegkundig proces bestaat uit de volgende stappen: (1. het verzamelen van

gegevens, 2. het vaststellen van het probleem, 3. het stellen van doelen, 4. het uitvoeren van verpleegkundige acties en 5. het evalueren). De eerste twee fasen van het verpleegkundig proces (verzamelen van gegevens en vaststellen van de problemen) kunnen door middel van de verpleegkundige diagnostiek worden geïntegreerd.

26 Een taakgericht verpleegsysteem kent meer hiërarchie, een patiëntgericht verpleegsysteem wat minder: er is sprake van gedeelde verantwoordelijkheid, werken als 'team'. Deze informatie is ook voor de enquête van belang.


16 16

op een wetenschappelijk terrein over discussiëren. Juist de mensen die de professionalisering een

warm hart toedragen, zijn actief betrokken bij de verpleegkundige diagnostiek en het probleem van de

meerduidige vaktaal. Misschien neigt men hierdoor meer naar een brontekstgetrouwe vertaling. De

status die de brontekst voor de vertaler heeft, zal in ieder geval van invloed zijn op de mate van

equivalentie die hij in de vertaling wenst te zien. De verpleegkundige diagnostiek zal in de verre

toekomst deel gaan uitmaken van een internationale classificatie, wellicht vergelijkbaar met de ICD-10

van medische aandoeningen en de DSM-IV in de psychiatrie. Vooruitlopend hierop, zou de vertaler

een voorkeur kunnen hebben voor een meer equivalente vertaling.

Aan de andere kant is het net zo goed mogelijk dat men juist neologismen wenst te gebruiken

om het vernieuwende van de verpleegkundige diagnostiek en de ‘verpleegkundigheid’ van de

formulering te beklemtonen, in tegenstelling tot een medische formulering of een formulering die

overeenkomt met de algemene taal. Ook Sauer (1993) noemt in dit verband een toename van

abstractie en nominalisering.

In het voorwoord van de Gordon-vertaling (1995a), waaruit veel informatie over de skopos van

de vertaling is te halen, staat dat weliswaar vele mensen aan de NANDA-formuleringen hebben gewerkt

maar dat zij ‘niet representatief zijn voor de beroepsgroep in haar geheel’ Daarom moet de vertaling van

de labels in het boek als een voorlopige werkvertaling worden gezien. Equivalentie was bij de vertaling

van de labels voor Seunke geen belangrijke eis. Dat de labels inhoudelijk overeenkwamen met de

bijbehorende definities was van veel groter belang.

Relatie met de algemene taal – mondeling taalgebruik

Professionaliseren en standaardiseren is één ding, maar verpleegkundigen werken in nauw contact met

hun patiënten en cliënten. De wens om de verpleegkundige vaktaal vooral zo helder en duidelijk mogelijk

te houden kan daarom van invloed zijn op een vertaling. Naast de vakexterne communicatie (met de

patiënt) is de transdisciplinaire communicatie voor verpleegkundigen essentieel: door hun middenpositie

tussen patiënt en vele disciplines in heeft de verpleegkundige bij uitstek een communicatieve rol. Alleen

al daarom is het verklaarbaar dat de verpleegkundige vaktaal zo dicht bij de algemene taal is gebleven.

In verband hiermee kun je stellen dat een vakterm voor verpleegkundigen ook mondeling moet zijn te

verhapstukken. Dit valt van labels als ‘Nutrition, Altered: High Risk for More than Body Requirements’

te betwijfelen. Aanduidingen van verpleegkundige diagnoses dienen niet alleen als ‘kopje’ in een

verslag of dossier maar ook in zinsverband te kunnen worden gebruikt. Dit impliceert een zekere

graad van ‘uitspreekbaarheid’ en ‘verbale combineerbaarheid’: de termen moeten liefst in combinatie

met meerdere (werk)woorden te gebruiken zijn.

In de Seunke-vertaling werd vanwege de communicatie met de patiënt belang gehecht aan

begrijpelijkheid en eenvoud van de vertaling, met hier en daar ‘potjeslatijn’ wanneer dit onvermijdelijk

was.

Signaalfunctie

Een label is een ‘naam’ die staat voor een uitgebreid concept: een definitie, bepalende kenmerken en

oorzakelijke of samenhangende factoren. De naam is een compacte aanduiding die als signaal


17 17

fungeert voor de hele diagnose. Vanwege deze signaalfunctie dient het woord of de woordgroep die

het label aanduidt liefst kort en krachtig te zijn en dan is een nominalisering te verwachten. Dit komt

overeen met de eis van 'beknoptheid' die in de verantwoording bij de vertaling van Gordon 1995a

wordt genoemd. De duidelijkheidsbehoefte kan aan de andere kant ook weer resulteren in het afstand

nemen van de 'algemene taal', omdat het, in een gesprekssituatie bijvoorbeeld, anders niet duidelijk is

of er over een diagnoselabel wordt gesproken. Een voorbeeld: het idioom ‘lage zelfwaardering’ is ook

in de algemene taal te vinden. De alternatieve formulering 'geringe zelfachting' klinkt wellicht wat

archaïsch maar daarmee bestaat meer kans dat het idioom als ‘naam’, als diagnoselabel, wordt

herkend.

Ook in de brontaal stelt de functie van het begrip (‘het is een diagnose’) eigen eisen aan de

formulering. Er is onderscheid nodig tussen een verpleegkundige constatering en een diagnose. Dit

verklaart mogelijk de soms nogal gekunstelde formuleringen in de NANDA-brontekst (figuur 1.1 en

bijlage B). Er zijn wellicht neologismen nodig om aan te duiden dat het diagnoses zijn.27

In het voorwoord van de Gordon-vertaling wordt niet over neologismen gerept (maar ze

worden wel gebruikt). Seunkes eisen van beknoptheid en specifiekheid spelen in deze context een rol.

De breedsprakigheid van NANDA wordt gecorrigeerd en de wat vage qualifiers ‘altered’ en ‘alteration’

worden meer specifiek gemaakt door een vertaling met ‘tekort’, ‘verstoring’ of ‘stoornis’.

Voorzichtig vertalen

Het vertalen van de verpleegkundige diagnostiek lijkt iets weg te hebben van het springen van een

rijdende trein (de Amerikaanse verpleegkunde in ontwikkeling) op een rijdende vrachtwagen (de

Nederlandse verpleegkunde in ontwikkeling) die niet noodzakelijk naar dezelfde bestemming

onderweg zijn. Deze vergelijking is uiteraard chargerend en beperkt en is geen geschikte metafoor

voor wat het vertalen inhoudt, maar de vraag of de Amerikaanse diagnoses van toepassing zijn

binnen de doelcultuur is natuurlijk wel legitiem. Ook de vraag of er niet ongewild Amerikaanse

concepten of invalshoeken worden mee vertaald naar de doeltaal. Standaardisatie is een belangrijk

streven - ook internationaal - maar 'gezondheidsproblemen' zullen wellicht eerder intercultureel

vergelijkbaar zijn dan 'reacties' daarop. En dan spreken we nog niet over hoe men hierop per

doelcultuur verpleegkundig kan reageren. De internationale standaardisatie van verpleegkundige

concepten is in grote mate een filosofisch en verplegingswetenschappelijk probleem maar heeft ook

bijzonder veel met (ver)talen te maken. Daarom zal een vertaler voorzichtig te werk moeten gaan. Er

is bij zo’n ‘stunt’ toch wel enige verantwoordelijkheid vereist, aangezien een vertaling van de gehele

diagnostiek in boekvorm, door de dicterende werking van de publicatie, veel invloed heeft op de

gebezigde formuleringen in de vaktaal en daarmee misschien zelfs een beetje voor de richting van die

vrachtwagen… (De vertaler van Gordon 1995a was zich daar overigens van bewust.) De overt

werkvertalingen die in het kader van een verpleegkundige discussie zijn geformuleerd, gingen hieraan

begrijpelijk voorbij - voor zover ik dat kan beoordelen.

27 Voor de vertaling van non-compliance geven de meeste bronnen overigens een niet-

letterlijke vertaling: de verpleegkundige term ‘therapieontrouw’ (zie bijlage B). Non-compliance en therapieontrouw zijn echter beide bekende begrippen in de verpleegkundige vaktaal en zijn ontelbare malen over en weer vertaald.


18 18

Namen en begrippen – naam geven

De vertaling van verpleegkundige diagnoses in een situatie waarin de bruikbaarheid van de

Amerikaanse diagnostiek voor de Nederlandse situatie ter discussie staat, vraagt in eerste instantie

om werkvertalingen. Zoals hierboven is gebleken, is dat in Nederland ook zo gebeurd. In deze scriptie

gaat de aandacht vooral uit naar de labels van de diagnoses. Een label is op te vatten als de naam

waarmee een diagnose wordt aangeduid en vervult een focusfunctie voor het begrip. Vertalers die de

Amerikaanse labels naar de Nederlandse doeltaalcontext vertalen – rekeninghoudend met het

Nederlandse verpleegkundige discours en de inhoudelijke discussies over de betekenissen - geven

daarmee ‘naam’ aan de diagnose in het Nederlands. Zij moeten dit doen omdat de situatie om

onmiddellijke benoeming vraagt en omdat diagnoses nu eenmaal een naam (label) dragen. In mijn

optiek is de speech-act benoemen van Geert Koefoed (1993) daarom van toepassing op het vertalen

van de labels (maar Koefoed behandelt benoemen begrijpelijk niet in relatie tot vertalen).28

Vaktalen kennen doorgaans vaste termen die naar vastomlijnde expliciet gedefinieerde begrippen

verwijzen. De instrumentele eis die de verpleegkundige vaktaal van de diagnostiek aan zijn termen en

begrippen stelt, heeft het effect dat betekenis geven en naam geven door elkaar heen gaan lopen. Er

moet immers al over de begrippen worden gesproken of geschreven, voordat ze goed en wel zijn

geaccepteerd of in (Nederlandse) terminologie zijn gelexicaliseerd. De acceptatie van het begrip en de

acceptatie van de term gaan niet gelijk op.29

De begrippen hebben nog geen ‘Gestalt’. Het metatalige

proces van benoemen (zowel het naam geven aan een begrip als betekenis geven aan een naam)30

is in de ontwikkeling van de Nederlandse verpleegkundige diagnostiek van de jaren negentig in volle

gang. In deze situatie wordt een eenduidige verpleegkundige terminologie node gemist. Veel mensen

vragen zich zelfs af of er überhaupt wel een verpleegkundige vaktaal bestaat. In de volgende

paragraaf zal ik daarom, tot slot van dit hoofdstuk, kort ingaan op het ontbrekende EBK (eenduidig

begrippenkader) en een heuristische vaktaaldefinitie behandelen, waarin betekenisdynamiek een

plaats heeft.

28 Helaas reikt het te ver om de relatie tussen namen en begrippen en de relatie van vertalen

met benoemen in deze scriptie te onderzoeken, vooral in verband met het begrip faculté du langage, van De Saussure, een metatalig vermogen ‘dat ons (onder andere) in staat stelt tekens te constitueren, relaties tussen tekens te leggen en zo systemen van relaties te construeren’ (Koefoed 1993; 88). Geert Koefoed werpt door zijn studie naar betekenisdynamiek veel licht op de diverse bestaanswijzen van taal (de taal van het individu, van de gemeenschap en het taalsysteem), op discours, op taal als cultuurproduct en op het tekenanalyserend en tekenconstituerend vermogen. Dit zijn stuk voor stuk onderwerpen die het vertalen als metatalige en culturele act direct aangaan.

29 Het is in deze context tekenend dat de namen van verpleegkundige diagnoses zowel in de

oorspronkelijke taal als in vertalingen bij wijze van spreken tussen aanhalingstekens worden uitgesproken (mondelinge informatie van verplegingswetenschapper Gabriel Roodbol).

30 Koefoed 1993.


19 19

1.3.5 Van spraakverwarring naar standaardisering

Er zijn veel argumenten waarom verpleegkundigen dezelfde taal zouden moeten spreken, dat wil

zeggen: hun vaktaal zouden moeten standaardiseren. Ten Holte (1993;10) noemt er enkele:

• een eenduidig begrippenkader maakt het zogenoemde 'methodisch werken' (een

verpleegkundig begrip) mogelijk en het gebruik van protocollen en standaardverpleegplannen;

• bij de overdracht van patiënten van de ene instelling naar een andere is eenduidigheid ronduit

noodzakelijk;

• wetenschappelijk onderzoek (vooral beleidsondersteunend sociaal-wetenschappelijk) heeft

baat bij een EBK;.

• veel registratiesystemen binnen instellingen zijn afhankelijk van zorginhoudelijke informatie

onder andere voor budgettering;

• het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) moet zicht kunnen houden op de gang van

zaken binnen de gezondheidszorg en ook zorgverzekeraars willen weten welke verleende

zorg zij financieren. Het ‘verpleegkundige product’ moet worden omschreven.

Het taalgebruik van verpleegkundigen blijkt in de jaren negentig zeer meerduidig te zijn, althans dat is

de constatering van het Vooronderzoek eenduidig verpleegkundig begrippenkader (van der Bruggen,

1993). ‘Diagnose’ is op zichzelf een bekend begrip in de algemene taal, maar volgens het

Vooronderzoek bestaat er binnen de verpleegkundige beroepsgroep onduidelijkheid over het begrip

verpleegkundige diagnose. Het is vaak niet duidelijk welke plaats een verpleegkundige diagnose

inneemt in het verpleegkundig proces (de verpleegkundige werkwijze).31

Een diagnoselabel (de

‘naam’ van een diagnose) kan bovendien op drie verschillende manieren worden gezien: als de

beschrijving van een ‘probleem’, als een ‘situatie’, of als ‘reactie’ van de patiënt.

De doelstelling van het vooronderzoek was: “een op onderzoek gebaseerd advies uit te brengen met

betrekking tot de wenselijkheid en de haalbaarheid van een eenduidig verpleegkundig

begrippenkader, met name betreffende de ‘verpleegkundige diagnose’, alsook met betrekking tot

indelingscriteria, of ordeningsprincipe's, of classificaties, en aanbevelingen te doen aangaande

realisering daarvan.” (Van der Bruggen & Hirs, 1993)

Enkele van de (voorlopige) constateringen in 1993:

"De gegevens en gegevenssoorten die worden gebruikt in de praktische verpleegkundige zorgverlening zijn volstrekt heterogeen." (…)

"De verpleegkundige gegevens weerspiegelen vaak het medische model: verpleegkundige observaties en rapportage blijven georiënteerd op ziektebeelden. Zelfs waar in beginsel wordt gekozen voor een bestaande verpleegkundige theorie, blijkt de praktische toepassing ervan toch vaak medisch of medisch-technisch."

31 Dit wordt ook wel de contextuele definitie van de verpleegkundige diagnose genoemd.


20 20

Hoewel het Vooronderzoek als zeer gerenommeerd en betrouwbaar te boek staat, zijn er toch enkele

kanttekeningen of vraagtekens te plaatsen. Voor zover ik dit heb kunnen vaststellen is er geen

taalkundige tekstanalyse toegepast en zijn er geen taalkundigen bij het onderzoek betrokken geweest.

Er werd meteen toegespitst op gegevens(soorten) en er lijkt (voor zover ik dat kan bepalen) geen

rekening te zijn gehouden met bijvoorbeeld de functie of doelgroep van de onderzochte teksten en

ook niet met de werkmethode binnen de instellingen waar de teksten uit afkomstig waren.32

Kortom:

taalexterne factoren die wel taalbepalend zijn, zijn wellicht buiten beschouwing gelaten. De visie waar

vanuit iemand werkt en ook de organisatie van de afdeling hebben immers invloed op hoe iemand iets

onder woorden brengt. In het vooronderzoek is schijnbaar onwillekeurig gebruik gemaakt van diverse

tekstsoorten (formulieren, boeken, scripties, standaardverpleegplannen, dossiers en rapportages) die

zijn geschreven binnen diverse contexten en met verschillende tekstfuncties. Hierbij moet worden

opgemerkt dat de tekstanalyse slechts één onderdeel vormde van het gehele Vooronderzoek.

Taalgebruik, ook in geschreven teksten, is gesitueerd in een setting en een context. Daarbij horen

tekstuele factoren, maar zeker ook zaken zoals de doelgroep (beoogde lezers) van de tekst, de

functie of de status van de schrijver van de tekst ten opzichte van de lezers, de functie van de tekst en

de werkcultuur (en theoretische visie) van de instelling om maar enkele mogelijke punten te noemen.

Dit zijn factoren waarmee binnen de (socio)linguïstiek, pragmatiek en vertaalwetenschap rekening

wordt gehouden. Als in een rapportage een verpleegkundige diagnose wordt beschreven dan kun je

daar bijvoorbeeld vanuit de patiënt of vanuit de verpleegkundige naar kijken. Als het op een afdeling

de gewoonte is om in een rapportage vanuit de patiënt te schrijven (patiëntgericht werken, organisatie

maar ook cultuur van de afdeling), dan zal een verpleegkundige diagnose misschien eerder als een

'probleem van de patiënt' worden geformuleerd. Dat wil niet zeggen dat diezelfde verpleegkundigen

dat binnen een andere setting precies zo zouden beschrijven. Taal(gebruik) is dus setting- en

contextgevoelig en onderhevig aan nog heel veel meer dan dat.

In het Vooronderzoek worden verpleegkundige teksten (taalproducten) geanalyseerd. In mijn enquête

pas ik een omgekeerde onderzoeksstrategie toe en zullen de formuleringen van (veelal)

verplegingswetenschappers door verpleegkundigen worden beoordeeld. Als de verpleegkundige

vaktaal inderdaad zo meerduidig is, valt te betwijfelden of zij een min of meer eensluidend oordeel

zullen vellen, zelfs nadat rekening is gehouden met de taalexterne factoren. Ik vraag

verpleegkundigen in de enquête om een taaloordeel en ik vraag hun te reflecteren op dat oordeel.

Sommige verplegingswetenschappers vonden dat te veel gevraagd. Ik ga er echter van uit dat

verpleegkundigen heel goed weten wat wel en wat niet ‘goed klinkt’ binnen hun vaktaal. Ik

veronderstel dus dat zij daar een gevoel voor hebben. Zij zijn immers vaktalig gesocialiseerd en 'ge-

32 Bij taakgerichte afdelingen draait de organisatie rond de taken die op een afdeling moeten

worden verricht. Bij patiëntgerichte afdelingen wordt de zorg voor een patiënt liefst steeds aan dezelfde verpleegkundigen toevertrouwd. Bobbink, A.F. Werkvelden in de verpleegkunde. Utrecht/Antwerpen: Bohn Scheltema en Holkema, 1986. Een taakgericht verpleegsysteem kent meer hiërarchie, een patiëntgericht verpleegsysteem wat minder: er is sprake van gedeelde verantwoordelijkheid, werken als 'team'. Deze informatie is ook voor de enquête van belang.


21 21

encultureerd' in het verpleegkundige vakgebied en maken deel uit van de verpleegkundige

vaktaalgemeenschap in het algemeen en van de taalgemeenschap33

. van de afdeling waar zij werken

in het bijzonder. Binnen taalgemeenschappen spelen zich natuurlijke taalprocessen,

taalgemeenschapstichtende processen af, zoals Koefoed beschrijft in Benoemen. Mensen die met

elkaar werken en communiceren, willen elkaar verstaan; dat is als het ware een Griceaans34

gegeven. Koefoed schrijft “(…)dat begrippen die in het discours van een taalgemeenschap een

bepaalde relevantie verwerven, om een naam vragen (en deze dan ook meestal snel krijgen, vaak

doordat een van de omschrijvingen geconventionaliseerd wordt)” (Koefoed 1993, 14).

Wellicht ontbreekt de eenduidigheid in de verpleegkundige vaktaal doordat er zo veel

taalgemeenschappen bestaan. Bovendien zijn er - voor zover ik dat kan nagaan - geen inspanningen

geweest om tot een zekere standaardisatie te komen.

1.3.6 Visies op (vak)taal

Vaktalen zijn ontstaan rond een bepaald onderwerp waarover wordt gecommuniceerd door mensen

die als groep met elkaar in verband worden gebracht doordat ze - in verschillende mate - kennis

hebben over het onderwerp of over het vakgebied. In die zin is het Engelse begrip LSP (Language for

Special Purposes) wellicht een meer geslaagde aanduiding dan de term vaktaal. Deze benaming

heeft het voordeel dat het begrip ‘vak’ vermeden wordt. Het is niet altijd duidelijk of er sprake is van

een vakgebied (loodgieterij, telecommunicatie, medicijnen) of van een speciaalonderwerpgebied

(schaken, de taal in krantenadvertenties, ballroomdancing). Door de positie die verpleegkundigen

innemen - tussen patiënten en alle (para)medische disciplines in – hebben zij als geen ander te

maken met vakinterne, vakexterne en transdisciplinaire communicatie. De vaktaaldefinitie van Sauer

(1993) houdt rekening met al deze vormen van communicatie en leent zich daarom goed voor dit

onderzoek.

Ook Sauer gaat uit van een dynamische visie op taal en vaktaal. Een argument waarom

vaktalen niet als statisch gedefinieerd kunnen worden, is volgens Sauer de inbedding van vaktalen in

de algemene taal. In de syllabus Vaktaal en Communicatie (1993) wordt de complexe relatie tussen

algemene taal en vaktalen uiteengezet. Sauer behandelt daarbij vooral de tekstuele, communicatieve

en pragmatische aspecten van vaktaal, vanuit een linguïstisch en taalhandelingstheoretisch

perspectief.

33 Wat precies een taalgemeenschap is, is over het algemeen moeilijk te definiëren en is al

lange tijd onderwerp van discussie. Anders dan vaak wordt gedacht wordt een taalgemeenschap niet gedefinieerd door sociaal-economische groepen of andere (sociaal wetenschappelijke) classificeringen maar door taalgebruik. Een van de doorslaggevende criteria is het delen van bepaalde communicatieve regels (bijvoorbeeld de westerse ‘no gap, no overlap’-regel33 in de verbale communicatie (Fasold 1990;40).) Op die basis kunnen mensen in verschillende elkaar overlappende taalgemeenschappen worden ingedeeld, bijvoorbeeld: een gezin, een groep vrienden, collega’s, een hele beroepsgroep of alle mensen die Nederlands spreken en in Nederland wonen.

34 Met name het coöperatieve principe van Grice.


22 22

Bij het vaktaalonderzoek gaat het erom dat institutionele communicatie wordt bekeken in termen van

‘beroepsmatig gedifferentieerd (talig) handelen’ (ibid. 1993:16). Deze manier van kijken houdt volledig

rekening met de sociale situatie van de vaktalige communicatie. Sauer komt tot de volgende

(heuristische) definitie:

‘Onder vaktaal verstaat men een complex gestructureerde aaneenrijging van verbale elementen (*) die voortkomen uit de algemene taal, maar qua selectie, frequentie en gebruik van haar verschillen (gespecificeerde afleiding). Een vaktaal manifesteert zich steeds in een combinatie van talige handelingen die óf geordend zijn in de vorm van teksten, die zowel mondeling als ook schriftelijk kunnen zijn, óf in de vorm van communicatieve interacties. Deze schriftelijke en mondelinge verbale activiteiten maken deel uit van institutionele communicatieve processen die als vakinterne, vakexterne en transdisciplinaire communicatie kunnen worden onderscheiden. De feitelijke realisatie van deze communicatievormen wordt tot op zekere hoogte beïnvloed door sociale factoren die een systematisch karakter hebben. Deze beïnvloeding van het vaktaalgebruik vindt plaats door de maatschappelijke functie van de institutie, door onderlinge samenwerking van verschillende instituties, door opleiding van vakkundigen (tertiaire socialisatie), door informatie- en communicatiestramienen binnen een institutie, door de noodzaak van rechtszekerheid en controle van institutionele handelingen, door toepassing van geautomatiseerde systemen voor opslag en verwerking van gegevens, door behoefte aan standaardisering en normalisatie, en door verdere sociale factoren.

(*) Tot deze verbale elementen worden gerekend: tekstdelen, reeksen van zinnen,

syntactische constructies, alsmede lexicale eenheden, waaronder ook afkortingen, metaforen, termen. Voor het gemak worden ook tekens (tekeningen, beelden, enz.) meegerekend.’

Sauer doet met deze definitie afstand van het oude vaktaalmodel, waarin vaktaal als een kern werd

omschreven met daaromheen lagen die minder gebruik maken van vaktaal. Dat oude model is te

statisch omdat daarbij de kern vooral uit terminologie bestaat (Sauer 1993:21-2). Hij verzet zich ook

terecht tegen de definitie van vaktaal die Möhn en Pelka hanteren, vooral omdat het vakexterne

aspect van vaktaal door hen buiten beschouwing wordt gelaten (Sauer 1993:18).

Geïnspireerd op Habermas stelt Sauer dat het vaktaalonderzoek zich niet tot de taal-is-een-

strategische-handeling-visie mag beperken. Deze visie beschouwt vaktaal immers slechts als

instrument, een stuk gereedschap dat geheel gescheiden van de taalgebruiker kan worden bekeken

en dat na enig slijpwerk en gesleutel de gebruiker beter naar de hand zou kunnen staan om het doel -

het overbrengen van een boodschap - te bereiken. Echter, juist de ingewikkelde ‘innige relatie tussen

mensen, taal, maatschappij en cultuur’, deze irrationele verstrengeling - bewust en onbewust - van

taal met alle menselijke verhoudingen, maakt taal tot onderwerp van een sociale, functionele studie.

(Vak)taal is ook volgens Sauer niet slechts een strategisch en rationeel hulpmiddel, het is in

alle opzichten verweven met communicatief handelen. Dit communicatieve aspect - waarbij ook zeker

de irrationele kanten van taalgebruik horen - mag niet buiten de definitie van vaktaal gehouden

worden (vgl. Sauer 1993:19). Deze (communicatieve) visie sluit ook beter aan bij de algemene

functies van taal en het taalgebruik. ‘Deze liggen met name op het sociale en culturele vlak’ (1993:

21). De functie van vaktaal is dus niet alleen beperkt tot het doorgeven van kennis, maar vervult ook


23 23

sociale doeleinden. Sterker nog: ’Taal bepaalt tot op zekere hoogte de manier waarop (...) mensen

cultureel en sociaal functioneren’ (1993:19).Taal is dus sociaal bepalend en constitueert (tot op zekere

hoogte) de sociale werkelijkheid waarin de taalgebruiker functioneert.

Het Vooronderzoek heeft aangetoond dat er op veel verschillende manieren binnen de diverse

contexten en settings over dezelfde verpleegkundige gegevens(soorten) kan worden gesproken of

geschreven. Uit het Vooronderzoek blijkt niet hoe die verschillen tussen de verpleegkundige uitingen

te verklaren zijn. De gegevens(soorten) werden als constante genomen in een onderzoek over

communicatie in zeer verschillende settings. Van de gegevenssoort ‘verpleegkundige diagnostiek’ of

‘verpleegkundige diagnose’ was wellicht ook door de onderzoekers al van tevoren gedacht dat er

geen eenduidige taal te verwachten viel. De discussie over diagnostiek was immers in volle gang en

officieel zou dit begrip nog niet in Nederland worden gehanteerd (vgl. Ten Holte, 1992). De betekenis

van verpleegkundige diagnostiek was volgens een artikel van Leih en Salentijn (1991/1992) ook in

studieboeken op dat moment niet homogeen. De conclusie dat de verpleegkundige taal op dit gebied

zeer meerduidig is, was misschien te verwachten?

De woordenboekbetekenis die in de algemene taal aan de term 'diagnose' wordt gehecht is

doorgaans die van "vastgesteld probleem", beschrijving van een probleem. In de Van Dale staat:

"(medicijnen, geneeskunde) beschrijving van de aandoening van een patiënt", in figuurlijke zin (ook

buiten de geneeskunde) ‘het onder woorden brengen van wat er mis is’. (In zekere zin is dit ook het

onder woorden brengen van "een situatie".) Als het begrip 'verpleegkundige diagnose' nog niet

volledig is ingeburgerd, is het te verwachten dat de algemene (woordenboek)betekenis van de term

'diagnose' bepalend is, zeker als de medische terminologie dominant is binnen de setting.

Dat ook het begrip ‘verpleegprobleem’ verschillend werd gehanteerd was misschien minder te

voorspellen, maar alleen al de verschillende visies op verplegen laten zien dat ook dit abstracte begrip

heel verschillend is op te vatten (zie 1.2.2). In het algemeen geldt: hoe abstracter het begrip, hoe meer

betekenissen eraan kunnen worden toegeschreven.

Er zijn veel invloeden denkbaar op het discours van de afdeling, dat wil zeggen: de communicatieve

gewoonten tussen de verpleegkundigen die binnen een instelling of afdeling werken. Sauer noemt in

zijn definitie onder andere: de maatschappelijke functie van de institutie (een academisch ziekenhuis

zal hierin verschillen van een thuiszorgorganisatie), de opleiding van vakkundigen (er zijn zeer veel

soorten verpleegkundige opleidingen), de informatie- en communicatiestramienen binnen een

institutie, de toepassing van geautomatiseerde systemen voor opslag en verwerking van gegevens

(mijns inziens kan dit zelfs iets schijnbaar onbenulligs inhouden als de vormgeving van een formulier

of de lay-out van een rapportage). Bovendien bestaat het streven om de verpleegkundige zorg in kaart

te brengen en het ‘verpleegkundige product’ te omschrijven. Dit vergt een vorm van standaardisering.

Ook factoren die ik eerder in dit hoofdstuk heb genoemd, de beroepsstratificatie van verpleegkundigen

en de enorme diversiteit van opleidingen zijn factoren van enige invloed. Onder de restgroep die

Sauer ‘overige sociale factoren’ noemt, vallen omvangrijke onderwerpen als technologische


24 24

ontwikkelingen, nieuwe (meta)theoretische visies op het vakgebied, invloedrijke publicaties daarover

en niet te vergeten vertalingen(!) Daarnaast moeten de emancipatoire ontwikkelingen binnen

vakgebieden worden genoemd. (Sinds Florence Nightingale, die als pionierster van de moderne

verpleegkunde wordt gezien, is de beroepsinhoud maar ook het imago van het verpleegkundige

beroep nogal veranderd.)

Zoals gezegd zijn de aspecten vakinterne, vakexterne en transdisciplinaire communicatie door de

speciale middenpositie van verpleegkundigen voor de vaktaal van groot belang. Tussen en mét vele

disciplines verlenen verpleegkundigen zorg aan zeer diverse patiënten. Hierdoor zijn zij zeer

afhankelijk van duidelijke taal die stevig is geworteld in de algemene taal. De nadruk op

professionalisering en al die vertalingen uit het Amerikaans kunnen ertoe leiden dat de aandacht

(tijdelijk) wordt verschoven naar de vakinterne communicatie en het specifiek verpleegkundige

karakter van de verpleegkundige vaktaal. Die nadruk op de vakinterne communicatie gaat echter

voorbij aan de belangen van de transdisciplinaire en vakexterne communicatie. Dit blindstaren op een

vakinterne ideaaltaal zou een theoreticus (of vertaler?) op een werkkamer wel kunnen overkomen,

maar verpleegkundigen uit de beroepspraktijk zullen dit naar mijn verwachting bijsturen.

Volgens vele publicaties communiceren verpleegkundigen dus niet eenduidig maar misschien hebben

zij wel een min of meer eensluidend oordeel over de taal die zij in de enquête krijgen gepresenteerd?

(Als tenminste rekening wordt gehouden met factoren als: visie op verplegen, organisatiestructuur van

de afdeling, specialisme, opleiding en leeftijd.) In het volgende hoofdstuk zullen de onderzoeksvragen

en de enquête zelf meer specifiek worden geoperationaliseerd.

Pleegvertalingen

In 1.3.4 schreef ik al dat de begrippen waar de nieuwe namen naar verwijzen nog geen ‘Gestalt’

hebben. (Vergelijk Koefoed 1993) De verpleegkundige werkvertalingen hebben nog geen hechte

relatie met een vaktalige betekenis. Dit bracht mij op de woordspeling pleegvertalingen.35

Tot slot wil ik door middel van het onderstaande citaat benadrukken dat het bouwen aan een vaktaal

mensenwerk is en dat een eenduidig begrippenkader een menselijk bouwwerk van enige omvang is:

Woorden uit technische taalregisters behoren tot de best gedefinieerde, dat is: wat hun betekenis betreft meest gestandaardiseerde. Het zijn typisch woorden die in gezaghebbende bronnen kunnen worden opgezocht of aan gezaghebbende sprekers (specialisten) kunnen worden gevraagd. Toch weten we allemaal dat het kennen van een definitie en het beheersen van een technische term uit een vakgebied twee geheel verschillende dingen zijn. Zelfs technische termen betekenen meer dan wat de definitie ervan zegt. We moeten een woord in exemplarische contexten zijn tegengekomen, we moeten een deel van zijn geschiedenis kennen. (Koefoed 1993; 94; onderstreping van mij)

35 Dit betekent op zichzelf al verpleegkundige vertalingen.

Pleegvertalingen – Operationalisering van het onderzoek

25

Hoofdstuk 2

Operationalisering van het onderzoek

‘When people behave in accordance with Barker’s principle of situatedness or with Grice’s maxims of conversational exchange, we do not ask WHY: the behavior is simply taken for granted as in need of no further explanation. Because it is ordinary, it is experienced as canonical and therefore self-explanatory. We take it for granted that if you ask somebody where R.H. Macey’s is, they will give you relevant, correct, perspicuous and brief directions; THAT kind of response requires no explanation. People will think it exceedingly odd if you do question WHY people are behaving this way - “post office” in the post office, and brief, perspicuous, relevant and sincere in answering requests for directions.’ 36

Jerome Bruner 1990; 48-49

2.1 Vragen, vragen en nog eens vragen

Uit het voorgaande hoofdstuk blijkt al dat zich in de verpleegkundige wereld in de jaren negentig een

taalkundig interessante situatie voordeed. In de verplegingswetenschap is men druk in de weer met

verpleegkundige diagnostiek en de problematiek van het ontbrekende eenduidige begrippenkader. In

de vaktaal van verpleegkundigen op de werkvloer, de mensen die in direct contact met patiënten

werken, is (nog) niet heel veel veranderd. Ik vroeg mij onder andere af of bij het vertalen voldoende

rekening werd gehouden met de vaktaal van de verpleegkundige praktijk en of verpleegkundigen op

het gebied van vaktaal inderdaad zo meerduidig waren. Zouden zij geen min of meer eensluidend

oordeel over hun vaktaal kunnen hebben? Ik nam mij voor de vaktaalsprekers uit de verpleegkundige

praktijk te vragen een oordeel te geven over de nieuwe inbreng in hun vaktaal, op een moment dat de

invoering van de diagnostiek nog geen feit was. Ik besloot dit met behulp van een enquête te doen

(zie ook 2.3). Hoe ik op basis van mijn algemene vragen uiteindelijk tot de enquête ben gekomen, is in

dit hoofdstuk te lezen.

De vragen die ik wilde operationaliseren, zijn de volgende. Hoe worden verpleegkundige

diagnoselabels vertaald in het Nederlands? Welke vertaling ‘wint’ het onder mensen die thuis zijn in

de ‘vaktaal van de werkvloer’? Waarom? Met andere (statistisch meer verantwoorde) woorden: is er

iets te zeggen over factoren die hierbij een rol spelen?

36 Als mensen zich gedragen volgens het principe van situatedness van Barker of de maximen van Grice,

vraagt niemand zich af waaróm zij dat doen; dit wordt ter kennisgeving aangekomen alsof het geen uitleg behoeft. Omdat het zo gewoon is, wordt het als de regel en daarom als vanzelfsprekend ervaren. Als je iemand de weg naar de HEMA vraagt, krijg je antwoord in korte, heldere, relevante zinnen waarbij je geen moment zult twijfelen of je om de tuin wordt geleid. Dat is allemaal heel normaal. Het is schijnbaar heel wat minder normaal om je af te vragen waaróm mensen dat doen. Waarom mensen zich bijvoorbeeld 'op z'n postkantoors' gedragen in het postkantoor en een kort, helder, welgemeend en relevant antwoord geven als je ze naar de weg vraagt.


26

Hoewel het vragen naar de geslaagdheid van een formulering (diagnoselabel) zeker ook de

vakinhoudelijke adequaatheid van de beschrijving van een diagnose (of verpleegprobleem) toetst,

gaat het daarnaast wel degelijk om de sociolinguïstische geslaagdheid van een formulering. Het één

is nu eenmaal niet van het ander los te maken. Mijn aandacht gaat uiteraard uit naar de talige

oordelen.

Meer uitvergroot en opgedeeld, zijn deze vragen als volgt geformuleerd:





en buitentalige, sociolinguïstische factoren (bijv. leeftijd, functie, opleiding)? In de volgende paragrafen zullen allereerst de bovenstaande vragen stuk voor stuk worden

geoperationaliseerd. Daarna volgt een uitleg over de vorm en opzet van de enquête (2.3.) en is te

lezen hoe ik te werk ben gegaan met de verspreiding in verschillende ziekenhuizen (2.4.). Ten slotte

spreek ik mij (in 2.5) uit over de verwachtingen die bij mij leefden, in afwachting van de ingevulde

enquêtes.

Voor de enquête, inclusief begeleidende brief en uitleg bij het invullen, verwijs ik nu graag naar de

bijlage (onder C).

2.1.1 Vraag één

(1) Hoe beoordelen verpleegkundigen op de werkvloer de verschillende formuleringen van

negen vertaalde NANDA-labels en welke redenen geven zij daarvoor?

In de bovenstaande vraag dienen de volgende onderwerpen te worden ontleed:

(a) ‘verpleegkundigen op de werkvloer’, (b) ‘verschillende formuleringen van negen vertaalde NANDA-

labels’ en (c) redenen.

(a) verpleegkundigen op de werkvloer

Zoals gezegd, wordt in Nederland het onderwerp ‘verpleegkundige diagnostiek’, voor zover ik kan

overzien, voornamelijk vanuit de verplegingswetenschap aangedragen. De vraag is of de vertalingen

van de diagnoses 'passen' in de taal van de verpleegkundige praktijk. Verplegingswetenschappers en

meer theoretisch geschoolde verpleegkundigen zijn ongetwijfeld inhoudelijk op de hoogte van de

ontwikkelingen rond de verpleegkundige diagnostiek maar zijn over het algemeen niet (meer) op de


27

werkvloer te vinden en staan niet altijd (meer) in direct contact met de patiënt. Zij benaderen de

diagnostiek vanuit een andere invalshoek en zijn gesocialiseerd in het vakgebied en het taalgebruik

van de verplegingswetenschap (zie hoofdstuk 1) die veel invloed vanuit de Angelsaksische landen

kent (met name de Verenigde Staten).

De meeste verpleegkundigen die ik de enquête heb voorgelegd weten op het moment van het

onderzoek nog niet veel over verpleegkundige diagnostiek. Wel kunnen zij de vertalingen van de

labels als 'een verpleegprobleem' herkennen. Zij hebben per definitie verstand van hun eigen vaktaal,

‘de taal waarin zij werken’, zoals iedereen die het Nederlands als moedertaal heeft, een zeker

taalgevoel bezit over de Nederlandse taal. De enquête is niet alleen bestemd voor gediplomeerde

verpleegkundigen van een bepaald deskundigheidsniveau. Allen die op de betreffende afdelingen een

verpleegkundige functie uitoefenen, van hoofdverpleegkundige tot leerling-

verpleegkundigen/stagiaires, zijn uitgenodigd een enquête in te vullen.

(b) verschillende formuleringen van negen vertaalde NANDA-labels

In hoofdstuk 1 is het begrip verpleegkundige diagnose al uitgebreid aan de orde gekomen. De labels

van diagnoses zijn de namen waarmee bepaalde (NANDA-)diagnoses worden aangeduid. Vertalingen

van NANDA-diagnoselabels zijn benoemingen in de zin van Koefoed (1993) omdat zij, evenals de term

in de brontaal, 'naam geven' aan een nieuw begrip. (Koefoed noemt hiervoor als voorbeeld: een nieuw

product, een pas ontdekt of beter “gesteld” syndroom of een wetenschappelijk postulaat Koefoed,

1993:3, zie ook 1.3.4). Een 'benoeming' is nooit een 'naam' alleen; het roept associaties op met een

bepaald discours en de betekenis wordt herleid uit de kennis van de (algemene en vak)taal.

Verpleegprobleem en verpleegkundige diagnose

Veel verpleegkundigen in Nederland werken (nog) niet met diagnoses, maar wel met zogenaamde

'verpleegproblemen'. Vandaar dat er in de enquête wordt gevraagd naar hun oordeel over 'een vaak

voorkomend verpleegprobleem'. Verpleegprobleem en verpleegkundig diagnoselabel worden hiermee

synoniem. In de literatuur die tot 1996 is verschenen, was dit echter wel vaker het geval37

. Bovendien

wordt dit gelegitimeerd door de beslissing die tijdens de consensusbijeenkomst van de

Verpleegkundige Wetenschappelijke Raad in 1992 werd genomen om voorlopig (bij gebrek aan een

goede definitie) te blijven spreken van verpleegproblemen in plaats van diagnoses (Ten Holte,1992).

Een tweede reden om te spreken over ‘verpleegproblemen’ is door de terminologie (de

vertalingen) binnen het mogelijke verpleegkundige discours van de afdeling te plaatsen. Is dit

begrijpelijke en/of toepasselijke taal op de afdeling?

Bij het samenstellen van de enquête ben ik op zoek gegaan naar alle vertalingen van NANDA-

diagnoselabels die op dat moment te vinden waren. De bronnen varieerden van scripties

verplegingswetenschap tot artikelen in de verpleegkundige tijdschriften, een proefschrift en recente

37

Zie hierover ook het artikel van P. Leih en C. Salentijn, 'Verpleegkundige diagnoses, betekenis, classificatie en vragen' in Verpleegkunde 1991/1992, 1, pp. 3-10.


28

uitgaven in boekvorm, als Gordon 1995a. In bijlage D is een lijst van alle gebruikte bronnen te vinden.

Zie ook 1.3.4 onder werkvertalingen.

Vier bronnen dienen, ieder om een andere reden, expliciet te worden genoemd.

Allereerst is dat natuurlijk de eerste professionele vertaling van het gehele corpus van de diagnoses,

die ik toeschrijf aan Wim Seunke maar die ongetwijfeld tot stand is gekomen in overleg met anderen,

zoals verplegingswetenschapster Marijke de Hullu die officieel de Handleiding verpleegkundige

diagnostiek 1995-1996 op haar naam heeft staan (met identieke labelvertalingen als Gordon 1995a)

en vertaalster Ingrid van Pinxteren.

Er zijn eerder boeken geschreven over verpleegkundige diagnostiek in Nederland: Bruggink

en Regeer geldt voor velen als het eerste boek ooit over verpleegkundige diagnostiek. Dat is echter

alleen waar als Townsend 199038

, specifiek over de verpleegkundige diagnostiek in de psychiatrie,

niet wordt meegerekend.

Tot slot is er de ‘vertaling’ van George Evers (ADL-afhankelijkheid; zie werkvertalingen in

paragraaf 1.3.4).

Selectie

Er bestonden in 1996 zo'n 108 labels. Voor een enquête is het niet mogelijk om meer dan een klein

aantal labels ter beoordeling voor te leggen, daarom leek het me verstandig om (als streefgetal) niet

meer dan 10 labels te selecteren.

Ik ging op zoek naar labels die:

1. liefst veel verschillende vertalingen opleveren in de Nederlandse literatuur (op zich geen

selectiecriterium) of op z’n minst lastig zijn te vertalen;

2. relatief bekend zijn als begrip op de afdeling (dit zal steeds voor de zekerheid in de enquête

worden gevraagd);

3. zo gevarieerd mogelijk zijn (met betrekking tot vertaalproblemen, qualifiers etc.);

4. geen diagnoses van welbevinden aanduiden (de zogenaamde wellness nursing diagnoses: dit zijn

diagnoses die aangeven dat alles goed gaat, zoals: effectieve borstvoeding. Behalve het feit dat

deze diagnoses indruisen tegen wat je van een diagnose zou verwachten39

, komen ze

waarschijnlijk nauwelijks voor op een verpleegafdeling van een algemeen ziekenhuis).

5. De labels mogen daarnaast niet te specifiek zijn, want anders is de kans op non-response te groot.

Om een keuze te maken tussen de verschillende labels heb ik op basis van deze vijf punten

selectiecriteria geformuleerd. De gebruikte criteria en het selectieproces zijn uiteengezet in bijlage E.

Na het toepassen van de selectiecriteria zijn uiteindelijk 9 labels overgebleven (zie tabel 2.1).

38 In deze scriptie is de eerste vertaling van Townsend gebruikt (1e druk). 39 Deze betekenis wijkt in ieder geval af van de woordenboekbetekenis van diagnose.


29

Tabel 2.1 Overzicht geselecteerde labels met gevonden vertalingen

(Een sterretje betekent dat de vertaling is aangetroffen zonder vermelding van het Amerikaanse label) 1. High Risk for Fluid Volume Deficit Dreigend vochttekort (Gordon 1995a, 1995b) Dreigende negatieve vochtbalans (Stevens, 1995)

Gevaar voor vochttekort (HBO-V Groningen)

Gevaar voor negatieve vochtbalans (samengesteld uit Evers, VR 1993) (Ewals & Oudenhoven, 1992)

Risico op negatieve vochtbalans (Karel, 1994) Risico van dehydratie (McFarlane (vd Peet) 1985*) 2. Impaired Adjustment Verminderd aanpassingsvermogen (Gordon 1995a) Belemmerde aanpassing (Bruggink & Regeer 1992) Geblokkeerde ziekteaanpassing (Evers, VR, 1993)

Aanpassingsproblemen (VPD&I, 1995*)

3. Impaired Physical Mobility Mobiliteitstekort (Gordon 1995a, 1995b) Verstoorde mobiliteit (VP 1993, 5, 24) Verminderde lichaamsbeweging (Evers, VR, 1993) Onvermogen om te bewegen (Schout, 1995*, verhoogd risico voor...) Beperkte fysieke mobiliteit (Karel, 1994) Beperkte beweging (van hand/arm/etc.) (v Rest, 1992*)

Verstoorde lichamelijke mobiliteit (Ewals & Oudenhoven, 1992)

4. Altered Nutrition: Less than Body Requirements Voedingstekort (Gordon 1995a+b) Veranderde voeding: minder dan het lichaam nodig heeft (Bruggink & Regeer 1992) Verstoorde inname van voeding, minder dan de stofwisselingsbehoefte (TvZ 1995, 20, 597) Ontoereikende voedselopname (Evers, 1991) (Evers, VR, 1993) (Karel, 1994) Ontoereikende opname van voeding (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Verandering in het voedingspatroon (...)(Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Opname van voeding: te weinig (VPD&I, 1995*)

Gewijzigde opname van voeding: minder dan stofwisselingsbehoefte (Ewals & Oudenhoven, 1992)

5. Altered Health Maintenance (specify) Tekort in gezondheidsonderhoud (Gordon 1995a, 1995b) Veranderde zorg voor de gezondheid (Bruggink & Regeer 1992) Onvermogen tot gezonde leefwijze (Hunt 1993) Wijzigingen in de instandhouding van de gezondheid (Stevens, 1995) Onvermogen om hulp te zoeken bij gezondheidsproblemen (Evers, 1991) Onvermogen tot hulp zoeken bij gezondheidsproblemen (Evers, VR, 1993) Veranderde handhaving van de gezondheid (VPD&I, 1995*) Wijziging in het instandhouden van de gezondheid (Ewals & Oudenhoven, 1992)

6. Altered Thought Processes Verstoord denken (Gordon 1995a, 1995b) (Bruyns & Buskop 1996) Verstoord denkproces (HBO-V Groningen)

Gestoord denken (Evers, VR, 1993) Wijziging40 in het denkproces (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) (Ewals & Oudenhoven,

1992) Veranderde denkprocessen (Karel, 1994)

40 Zie vorige noot en voetnoot in bijlage B.


30

7. Impaired Social Interaction Inadequate sociale interactie (Gordon 1995a) (Evers, VR, 1993) Verstoorde sociale interactie (Roelofs 1993) (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Gestoorde sociale interactie (Townsend, 1990*) Tekortschietende sociale interactie (Schout, 1995*)

Communicatiestoornissen in de omgang met anderen (Eliens, et al, 1993*) Problemen met de sociale interactie (Begrippenkader Verpleegkunde, WCC werkconferentie, 1993)

8 Ineffective Airway Clearance Ineffectieve luchtwegreiniging (Gordon 1995a, 1995b) Ineffectieve luchtwegen (Bruggink & Regeer 1992) Ineffectief ophoesten (Evers, VR, 1993) Niet doelmatig bronchiaal toilet (Stevens, 1995) Moeite met ophoesten van slijm (McFarlane (vdPeet) 1985*) Inadequate reiniging van de luchtwegen (Ewals & Oudenhoven, 1992) 9 Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene Zelfstandigheidstekort in wassen (specifieer niveau) (Gordon 1995a) Zelfzorgtekort (wassen/hygiene) (Bruggink & Regeer 1992) ADL-afhankelijkheid (Evers, zie V 1991/2, 1, 7) Afhankelijkheid bij lichaamsverzorging (Evers, VR 1993) Gebrekkige zelfverzorging (....) (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*)

Moeite met zelfstandig wassen41

(McFarlane (Van de Peet) 1985*)

Tekort in de zelfverzorging (Ewals & Oudenhoven, 1992) Zelfzorgtekort (lichamelijke hygiëne) (HBO-V Groningen)

(c) redenen

In de overdenkingen en bevindingen in hoofdstuk 1 zijn een aantal onderwerpen naar boven gekomen

die belangrijk zijn voor de verpleegkundige vaktaal. Op basis daarvan heb ik een aantal redenen

geformuleerd, waarom verpleegkundigen een formulering geslaagd of niet geslaagd zouden kunnen

vinden (zie tabel 2.2). Van de achterliggende overwegingen zijn discours (de manier van praten

binnen de setting waar de verpleegkundige werkt), professionalisering (het belang van een eigen

verpleegkundige vaktaal) en de middenpositie van verpleegkundigen (communicatie met patiënten

maar ook met diverse vakdisciplines) het belangrijkst. Ook vraag ik expliciet naar een oordeel over het

Nederlands (mooi/lelijk en bondigheid/helderheid). Het spreekt voor zich dat niet alle thema’s

afzonderlijk van elkaar bestaan maar met elkaar verband houden.

De positieve en negatieve varianten van de redenen zijn niet in dezelfde volgorde in de enquête

gezet. Bijvoorbeeld: de reden die is gerelateerd aan communicatie met patiënten, staat in zijn

positieve formulering (bij de ‘redenen voor de meest geslaagde formulering’) op de tweede plaats

maar in de negatieve formulering (bij de ‘redenen voor de minst geslaagde formulering’) op de vierde

plaats. Deze volgorde is wel in de gehele enquête consequent.

Aangezien de redenen nooit uitputtend kunnen zijn en ik niemand ‘de woorden in de mond zou

willen leggen’, is ook de optie ‘Anders, namelijk...’ toegevoegd.

41 Moeite met zelfstandig wassen (McFarlane (Van de Peet) 1985* is het enige label dat is

afgeleid van een ander: 'moeite met zelfstandig eten')


31

Tabel 2.2 - Bevraagde redenen in de enquête met achterliggend thema

+ Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht. - Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet

uitspreken. Gerelateerd aan: mondelinge communicatie (vooral met collega’s), discours + Is het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen. - Is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken. Gerelateerd aan: communicatie met patiënten – algemene taal + Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. - Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft'. - Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd). Gerelateerd aan: vakinterne communicatie, professionalisering, discours + Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken. - Hier kan ik niet mee aankomen bij een multidisciplinair patiëntenoverleg. Gerelateerd aan: transdisciplinaire communicatie + Zo noemen we dit nu eenmaal. Gerelateerd aan: discours + Klinkt professioneel en verpleegkundig. - Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft'. - Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd). Gerelateerd aan: professionalisering, discours + Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands). - Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands). Gerelateerd aan: esthetisch gevoel over het taalgebruik (zie paragraaf 1.3.3) + Is kort en krachtig. - Is te kort en daardoor te vaag. - Is te lang en is daardoor niet praktisch. Gerelateerd aan: bondigheid versus helderheid, relatie met algemene taal (zie ook paragraaf 1.3.4)

2.1.2 Vraag twee

(2) Geven deze verpleegkundigen de voorkeur aan andere vertalingen dan de meest professionele

(en welke redenen geven zij daarvoor)?

In de bovenstaande vraag, dienen de ‘professionele’ en ‘andere vertalingen’ te worden toegelicht.

Voor de redenen blijft het bovenstaande (tabel 2.2) van toepassing.

(a) professionele en andere vertalingen

In ongeveer twintig verschillende bronnen zijn vertalingen aangetroffen die voor de enquête zijn

gebruikt. Een overzicht van de bronnen is in de bijlage te vinden (bijlage D). De verschillende bronnen


32

maken deel uit van wat onder ‘verpleegkundige vakliteratuur’ kan worden verstaan. Het betreft alle

publicaties (artikelen, syllabi, boeken) of doctoraalscripties van verplegingswetenschappers over

verpleegkundige diagnostiek en het zijn geen teksten uit de verpleegkundige praktijk. In de meeste

gevallen werd het Amerikaanse label in dezelfde tekst genoemd. In een enkel geval (aangeduid met

een ster in tabel 2.1) werd het Engelstalige label niet vermeld maar bleek uit de context overduidelijk

dat het een vertaling van een NANDA-label betrof. De meeste vertalingen zijn door niet-professionele

vertalers gemaakt.

Ik verwijs voor informatie over de vertalingen en voor de skoposinformatie van de professionele

vertaling graag naar paragraaf 1.3.4. De belangrijkste verschillen tussen de professionele vertaling en

de vertalingen die door verplegingswetenschappers zijn gemaakt, zijn dat in de professionele

(Gordon-)vertaling alle tot dan toe bestaande NANDA-diagnoselabels als een corpus zijn vertaald en

dat dit op een beredeneerde manier is gebeurd met oog voor de qualifiers, de definities van de

diagnoses, cultuurverschillen, begrijpelijkheid en eenvoud. Daarnaast moet worden opgemerkt dat er

veel ‘Oremiaanse’ verwoordingen in de vertaling zijn te vinden. (Zie ook 1.3.2 Verpleegkundige

denkscholen en taal.)

2.1.3 Vraag drie

(3) Zijn er verbanden te leggen tussen het oordeel van de verpleegkundigen en buitentalige,

sociolinguïstische factoren die in de enquête zijn bevraagd (bijv. leeftijd, functie, opleiding)?

Het gaat om de vraag of er verband is tussen de keuzen voor de formuleringen en de redenen

enerzijds en factoren als leeftijd, opleiding, bekendheid met bepaalde literatuur, of er al dan niet op de

afdeling wordt gewerkt met verpleegkundige diagnostiek of met een bepaald(e) verpleegkundig(e)

model/theorie anderzijds. Om deze vraag te kunnen stellen, zullen hier onder (a) statistische

verbanden en onder (b) factoren die in de enquête zijn bevraagd, worden toegelicht.

(a) statistische verbanden

Er zijn een aantal statistische berekeningen waarmee kan worden vastgesteld of twee variabelen met

elkaar samenhangen of niet. Hiermee kan worden nagegaan of het verband dat is gevonden tussen

bijvoorbeeld leeftijd en de voorkeur voor één bepaalde vertaling van een label, groter is dan op basis

van toeval verwacht mag worden. Als dit verband groter is dan mag worden verwacht noemt men dit

significant (statistisch duidelijk). Over de aard van de relatie is daarmee echter officieel nog niets

bekend. Het is dus niet mogelijk om te zeggen dat er sprake is van een oorzakelijk verband. Een

veelgebruikte significantiegrens is p < 0,05. Dit betekent dat de kans dat de conclusie (‘er is een

verband tussen de variabelen’) ten onrechte wordt getrokken, kleiner is dan 5%. Voor een vervolg van

de statistische uitleg en analyse verwijs ik graag naar hoofdstuk 3.


33

(b) factoren die in de enquête zijn bevraagd

In het eerste deel van de enquête (zie bijlage C) zijn verschillende vragen gesteld over de

verpleegkundigen zelf en de afdeling waar zij werkzaam zijn.

1 In welke instelling en op welke afdeling bent u werkzaam?

Deze vraag houdt verband met zaken als discours, de werkwijze en eventuele

verpleegkundige visie die daaraan ten grondslag ligt en het specialisme van de afdeling. Het is

mogelijk dat over alle respondenten genomen de verpleegkundigen geen eensluidend oordeel

hebben over de verschillende formuleringen maar dat zij dit per afdeling (of per specialisme)

of per instelling wél hebben.

2 Hoe lang bent u op deze afdeling werkzaam?

De tijdsmarkeringen in deze vraag zijn enigszins willekeurig maar ik wilde in ieder geval

onderscheid maken tussen verpleegkundigen die nog geen jaar op een afdeling werken en

mensen die al langer werkzaam zijn en al in de werkwijze en het taalgebruik van de afdeling

zijn ingeburgerd.

3 Wat is uw leeftijd?

Gezien de opmerkingen van Annie van Eindhoven (zie 1.3.3), is leeftijd een variabele die van

invloed kan zijn op hoe de formuleringen worden ervaren. Dis is uiteraard vaker een variabele

in het sociolinguïstisch onderzoek.

4 En uw geslacht?

Mogelijk is dit totaal niet van belang, maar voor alle zekerheid is deze veel gehanteerde

variabele bevraagd.

5 Welke verpleegkundige functie heeft u?

Deze variabele kan van belang zijn, gezien de bekendheid met de ‘verpleegkundige discussie’

en de invloed op en kennis van het afdelingsbeleid. Bovendien kan ik bij vragen 11, 12, 13 en

14 (bijvoorbeeld over de verpleegkundige visie en werkwijze van de afdeling) het antwoord

van afdelingshoofd of teamleider/teamoudste als uitgangspunt nemen als er bij de overige

respondenten van dezelfde afdeling onduidelijkheid over die lastige vragen bestaat. Aan de

verschillende functies kleeft ook een mate van gesocialiseerd zijn in een vakgebied en het

bijbehorend taalgebruik.

6 Welke verpleegkundige opleiding heeft u gevolgd of volgt u op dit moment?


34

Zoals vermeld bestaan er veel verschillende verpleegkundige opleidingen. Mogelijk wordt er

op een HBO-V meer aandacht besteed aan verpleegkundige diagnostiek, terwijl er in andere

opleidingen geen aandacht aan wordt besteed.42

7 Wanneer heeft u de bovenstaande verpleegkundige opleiding gevolgd?

Deze vraag dient als nadere specificering van vraag 6.

8 Wanneer bent u opgeleid in de verpleegkundige diagnostiek?

Deze vraag is opgenomen omdat verpleegkundigen na hun vakopleiding uiteraard ook

bijscholing ontvangen.

9 Hoe/waar heeft u kennisgemaakt met verpleegkundige diagnostiek?

Een specificering van vraag 8 en geeft ook andere situaties (o.a. klinische lessen, workshops,

werkervaring elders) waarmee verpleegkundigen in aanraking kunnen zijn gekomen met

verpleegkundige diagnostiek.

10 Welke boeken werden er gebruikt toen u kennismaakte met verpleegkundige

diagnostiek en/of worden op de afdeling als naslagwerk gebruikt? (Kruis één of

meerdere antwoorden aan.)

Bij deze vraag worden meerdere boeken genoemd die in Nederland tot dan toe op het gebied

van de verpleegkundige diagnostiek zijn verschenen. De lijst kent Engelstalige en vertaalde

werken, waaronder de Gordon-vertalingen van Wim Seunke, de werken van Van der Peet

(Oremiaans) en de vertaling van Townsend (1990), om te kunnen controleren of de

respondenten al voorkennis hadden over één van de vertalingen die in de enquête zijn

opgenomen. Ook wordt gevraagd naar readers en handouts zoals die bijvoorbeeld voor een

workshop of klinische les op de afdeling kunnen zijn gebruikt. Als deze optie wordt

aangekruist, is er zeker sprake van voorkennis maar dan is uiteraard niet te achterhalen welke

vertaling de respondent heeft leren kennen.

11 In hoeverre wordt er op uw afdeling gewerkt met verpleegkundige diagnostiek?

(Eén antwoord aankruisen.)

Bij deze vraag wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende fasen waarin de

verpleegkundige diagnostiek kan worden toegepast op de afdeling. Het onderscheid tussen de

drie genoemde opties heb ik met behulp van verplegingswetenschappers gedefinieerd.

12 Sinds wanneer wordt er op uw afdeling (in meer of mindere mate) met verpleegkundige

diagnostiek gewerkt? (Eén antwoord aankruisen.)

Een specificering van vraag 11.

42 Diagnosticeren is voorbehouden aan verpleegkundigen met het hoogste

deskundigheidsniveau maar alle verpleegkundigen zullen met het onderwerp verpleegkundige diagnostiek in hun opleiding worden geconfronteerd.


35

13 Wordt er op uw afdeling gewerkt vanuit een bepaalde verpleegkundige theorie of

model?

Een belangrijke vraag, gezien de invloed van de verpleegkundige visie op het taalgebruik. Zie

hiervoor ook 1.3.2.

14 Hoe is de verpleging/begeleiding van patiënten op uw afdeling georganiseerd?

Een taakgericht verpleegsysteem kent meer hiërarchie, een patiëntgericht verpleegsysteem

wat minder: er is sprake van gedeelde verantwoordelijkheid, werken als 'team'. Zie ook

Interpretatie verpleegkundige diagnose in verpleegkundig proces in paragraf 1.3.4.

15 Volgt u de discussie over de invoering van de verpleegkundige diagnostiek in

Nederland?

Deze mogelijkheid is altijd nog aanwezig als verpleegkundigen geen opleiding of bijscholing

hebben genoten op het gebied van de verpleegkundige diagnostiek. Daarom is deze vraag

voor de zekerheid opgenomen.

In tabel 2.3 is een overzicht opgenomen van de variabelen die van toepassing kunnen zijn bij de

beantwoording van de derde onderzoeksvraag.

Tabel 2.3 – Variabelen statistisch onderzoek in relatie tot enquêtevraag (tussen haakjes)

1. labelnummer (vraag 16 t/m 24 afzonderlijk) 2. enquêtenummer (per verpleegkundige) 3. beste formulering (keuze per label dus per vraag 16 t/m 24) 4. slechtste formulering (idem) 5. reden beste formulering (idem) 6. reden slechtste formulering (idem) 7. frequentie VP op afdeling (alle d-vragen van 16 t/m 24 afzonderlijk) 8. instelling (vraag 1) 9. afdeling (vraag 1) 10. specialisme (indirect vraag 1) 11. hoe lang op afdeling (vraag 2) 12. leeftijd (vraag 3) 13. geslacht (vraag 4) 14. functie (vraag 5) 15. verpleegkundige opleiding (vraag 6) 16. wanneer verplk. opl. (vraag 7) 17. wanneer opleiding VD (vraag 8) 18. waar/hoe kennismaking VD (vraag 9) 19. boeken (vraag 10) 20. mate VD op afdeling (vraag 11) 21. tijd VD op afdeling (vraag 12) 22. verpleegkundig(e) model/theorie (vraag 13) 23. afdelingsorganisatie (vraag 14) 24. volgen discussie VD (vraag 15) 25. frequentie VP op afdeling (d-vragen van 16 t/m 24)


36

2.2 Opzet van de enquête In de enquête vraag ik verpleegkundigen naar hun oordeel over ‘verschillende manieren waarop een

verpleegprobleem onder woorden kan worden gebracht’. Ik hoop te achterhalen welke formuleringen

zij het meest geslaagd vinden en ook een idee te krijgen van de achterliggende reden(en). In Deel I

van de enquête worden algemene vragen gesteld over de opleiding en de afdeling. De kern van de

enquête bestaat uit vraag 16 t/m 24 (vooral a t/m c) in deel II. De formuleringen in de a-vragen zijn

vertalingen die ik uit de verpleegkundige vakliteratuur heb verzameld. Ik vraag de verpleegkundigen

om de formuleringen te beoordelen en een rangorde aan te geven. Vervolgens kunnen zij de reden

aangeven waarop de in hun ogen meest geslaagde keuze is gebaseerd (de b-vragen) en de reden

waarop de in hun ogen minst geslaagde keuze is gebaseerd (de c-vragen). Zie bijlage C voor de

gehele enquête.

Figuur 2.4 - Voorbeeld van een a-vraag

U ziet hier 7 verschillende manieren waarop een vaak voorkomend verpleegprobleem

onder woorden kan worden gebracht. Welke formulering vindt u het beste? � Vul hier de rangorde in, in volgorde van geslaagdheid (1 t/m 7)

a ...... Beperkte fysieke mobiliteit b ...... Verstoorde mobiliteit c ...... Mobiliteitstekort d ...... Verminderde lichaamsbeweging e ...... Onvermogen om te bewegen

f ...... Beperkte beweging (van hand/arm/etc.) g ...... Verstoorde lichamelijke mobiliteit

Anonieme idiomen of vermomde vertalingen

De meeste respondenten die ik voor het onderzoek had benaderd (zie 2.4) hadden toen zij de

enquête invulden al wel van NANDA gehoord en werkten voornamelijk met zogenaamde

'verpleegproblemen'. Vandaar dat er in de enquête wordt gevraagd naar hun oordeel over 'een vaak

voorkomend verpleegprobleem'. Op sommige van de geselecteerde afdelingen werd ook al enigszins

met een verpleegkundige diagnostiek gewerkt43

(zie ook 2.1.1). De vertalingen van de NANDA-

diagnoselabels werden als anonieme idiomen gepresenteerd en met opzet niet als vertaling. De

vertalingen werden als het ware vermomd als formulering van een verpleegprobleem. Om die reden

zijn de Engelse termen niet bij de enquêtevragen genoemd en is alleen ‘met kleine lettertjes’ naar de

NANDA-achtergrond van de formuleringen verwezen (zie bijlage C). De idiomen worden binnen de

context van de verpleegkundige beroepspraktijk op de afdeling beoordeeld.

De enquête bevat vele vragen op het gebied van de verpleegkundige diagnostiek. In deel I zijn dat

vraag 8, 9, 10, 11, 12 en 15. Daarmee wordt feitelijk al een hint gegeven dat de namen van de

verpleegproblemen feitelijk als diagnoselabel op te vatten zijn.

43 Door verpleegkundigen met een bepaald deskundigheidsniveau.


37

Omdat het oordeel van de individuele verpleegkundige kan afwijken van de terminologie die op de

afdeling wordt gehanteerd, is vraag e van 16 t/m 24: Hoe wordt dit verpleegprobleem op uw afdeling

genoemd? Om te controleren of de verpleegkundigen een concept herkennen en het

verpleegprobleem wel eens op de afdeling tegenkomen, wordt in vraag d gevraagd: Hoe vaak is dit

verpleegprobleem op uw afdeling aan de orde? Overigens was één van de selectiecriteria voor het

onderzoek dat de formulering een vaak voorkomend verpleegprobleem moest betreffen (zie bijlage E).

Context – nogmaals namen en begrippen

De labels moesten helaas buiten iedere context om, als opzichzelfstaande woorden/woordgroepen ter

beoordeling worden voorgelegd. Als ik bijvoorbeeld een casus in de enquête had opgenomen, zou dit

sturend hebben gewerkt in de beoordeling. De aangeboden formuleringen dienden dus onderling als

context voor elkaar en moesten een verpleegprobleem oproepen dat voor de verpleegkundigen

herkenbaar was. Anders gezegd: ik stelde de respondenten de metatalige opdracht om aan de

‘namen’ een ‘begrip’ te verbinden en op basis van het begrip dat is opgeroepen de namen te

beoordelen. Deze aanpak heeft zijn beperkingen, maar er was geen alternatief voor handen.

In de volgorde van de labels heb ik rekening gehouden met dit probleem. Het eerste label leek mij een

van de duidelijkste. Daarom kwam die al in de eerste vraag (16) aan bod. Ik kon daarna gebruik

maken van een leereffect zodat de volgende vragen gemakkelijker konden worden beantwoord. Dat

de meeste verpleegkundigen erin slaagden om hun voorkeur te bepalen en ook de d- en e-vragen te

beantwoorden, is wellicht een teken dat deze opzet is geslaagd.

De functie van de formuleringen vergemakkelijkt de interpretatie weer enigszins (zie ook

signaalfunctie in 1.3.4). Omdat de formuleringen namen zijn van een verpleegprobleem wordt direct

een beroep gedaan op een begrip. Namen roepen een 'betekenis' op. Bij de confrontatie met een

naam trillen als het ware een of meerdere discoursen mee om te kunnen interpreteren wat er wordt

bedoeld. Als bekend is waar de naam aan moet refereren (een verpleegprobleem, een abstractie uit

de verpleegkundige praktijk) vergemakkelijkt dit wellicht de interpretatie en is er toch een oordeel te

geven over de formulering.

Als verpleegkundigen soms geen verpleegprobleem (laat staan een mogelijke diagnose) herkennen in

de formulering, dan maken zij dus een keuze tussen verschillende verpleegkundige formuleringen en

dan levert dit onderzoek nog steeds iets op: welke formuleringen vinden verpleegkundigen het best?

Wat is daarbij van belang? Mogelijk zijn er ook dan overeenkomsten te vinden tussen wat goede en

wat slechte formuleringen worden bevonden en de redenen daarvoor. Tijdens de proefronde van de

enquête werd gelukkig bevestigd dat door de formuleringen een beeld van een verpleegprobleem

werd opgeroepen. Ook de associatie met verpleegkundige diagnostiek werd gelegd.

Helderheid en invulgemak

De a-vragen bleken redelijk inspannend om in te vullen. Daarom heb ik op aanraden van de

proefrespondenten besloten om de b- en c-vragen te vereenvoudigen door ze stapsgewijs te


38

presenteren. Na het oordeel over de formuleringen (in rangorde) volgen twee vragen over de

achterliggende motivatie voor de keuze van de meest en de minst geslaagde labels. Eerst wordt een

keuze gemaakt voor drie redenen en daarna wordt gevraagd welke van de drie redenen de meest

doorslaggevende is. De volgorde van de redenen zijn daarbij met opzet in alle vragen (16 t/m 24)

identiek.

2.3 Verwachtingen

Ondanks de sombere publicaties over het gebrek aan eenduidige vaktaal, denk ik dat

verpleegkundigen wel degelijk een gelijkluidend oordeel kunnen geven over hoe je iets wel of niet

zegt– of zou moeten zeggen binnen de verpleging. Ik denk wel dat de gelijkluidendheid onder invloed

kan staan van de sociale, communicatieve en vaktalige context. Ik hoop en verwacht dus dat er voor

ieder label een significante ‘beste’ en/of ‘slechtste’ uit de bus komt. Wat betreft de achterliggende

redenen vermoed ik dat vooral de redenen die verband houden met de ‘algemeen taal’ naar boven

zullen komen. Niet omdat verpleegkundigen geen eigen vaktaal zouden hebben, maar omdat zij - naar

mijn ervaring en zoals blijkt uit de literatuur - hechten aan duidelijk taalgebruik.

Er zijn veel invloeden van de Orem-taal in de professionele vertaling Gordon 1995a en 1995b

te vinden. Daarnaast is de ‘doordachtheid’ van de vertaling buiten de context van het hele corpus van

diagnoses in de enquête niet altijd zichtbaar. Daarom vermoed ik dat de professionele vertalingen niet

noodzakelijk als de beste formuleringen zullen worden beoordeeld.

Met betrekking tot de taalexterne factoren vermoed ik dat het ‘specialisme’ of het discours van

de afdeling - met andere woorden: de taalgemeenschap per locatie - van invloed kan zijn op de

uitslag. Ook het al dan niet bekend zijn met bepaalde boeken is van belang en mogelijk een genoten

opleiding. Daarnaast vermoed ik dat er regelmatig een significant verband zal zijn tussen het

verpleegkundige model dat dominant is op de afdeling en de keuze voor de formuleringen.

Over de afzonderlijke labels zal ik geen uitspraken doen, maar ik vermoed wel dat ADL-

afhankelijkheid als beste uit de bus zal komen, omdat deze term het beste aansluit bij het

verpleegkundige discours.

In de nu volgende paragraaf zal ik eerst kort uiteenzetten hoe ik met het testen en verspreiden van de

enquête te werk ben gegaan en daarna zullen we in het volgende hoofdstuk zien of de bovenstaande

verwachtingen uitkomen.


39

2.4 Werkwijze Het enquêteonderzoek naar de beoordeling van de vertaalde NANDA-diagnoselabels werd uitgevoerd

in de zomer van 1996. In de lente daarvoor ben ik uitgebreid op zoek geweest naar vertalingen van de

diagnoselabels. Ik bezocht daarvoor de medische bibliotheek van de UU en ook die van de HBO-V in

Utrecht en Eindhoven. Op basis van mijn onderzoeksvragen heb ik daarna de eerste opzet van de

enquête gemaakt (deel I en in algemene termen deel II). Ik heb contact gezocht met meerdere

verplegingswetenschappers over het onderwerp verpleegkundige diagnostiek (vooral via mijn stage).

Ik sprak daarnaast met Huib ten Napel van het WCC44

en Claudia Gamel (Amerikaans

verplegingswetenschapster en NANDA-lid in Nederland). Na het formuleren van de selectiecriteria en

de toepassing daarvan zijn uiteindelijk negen labels in de enquête opgenomen. Daarna zijn er twee

proefrondes geweest. De eerste toetsing werd verricht door Giovanna van IJzendoorn

(verpleegkundige GG&GD Tiel). Op basis van het commentaar van Giovanna heb ik enkele

verbeteringen aangebracht en de enquête voorgelegd aan Herman Niekerk (verpleegkundige en

maatschappelijk werker). Om het onderzoek zo uitvoerbaar mogelijk te maken heb ik vooraf ook

adviezen ingewonnen bij Hugo Quené (Fonetiek UU) over de statistische opzet van het onderzoek.

Ook na de proefrondes is nog enigszins geschaafd aan de enquête, veelal ingegeven door

gesprekken met informanten en met de heer Fons de Jonge van het Eemland Ziekenhuis (zie

hieronder). Zo is bijvoorbeeld de terminologie van de verpleegkundige functies (vraag 5 van deel I)

verbeterd.

Hoewel een van de labels een grammaticaal foutje bevat ('risico van dehydratie') heb ik die uit

principe (‘dit is wat ik heb aangetroffen in de literatuur – het is immers een citaat’) laten staan.

Uiteraard wilde ik de enquête op zoveel mogelijk locaties testen en liefst ook op inhoudelijk sterk van

elkaar verschillende afdelingen. Ik dacht in eerste instantie aan het contrast tussen de PAAZ

(Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis) en de andere (somatische) afdelingen van een

algemeen ziekenhuis. Ook heb ik aan een IC (Intensive Care) afdeling gedacht en dan in contrast met

de PAAZ en een chirurgische afdeling (bijvoorbeeld kaakchirurgie).

Verpleegkundigen hebben op een IC-afdeling te maken met sterk wisselende toestanden,

waarbij plotseling moet worden ingegrepen en waarbij vitale functies als ademhaling, bloeddruk,

hartminuutvolume, enzovoort constant in het oog worden gehouden. Verpleegkundig werk op de IC

vereist een speciale opleiding. Er wordt veel gewerkt met technische apparatuur en het werk is zeer

ingewikkeld en veelomvattend. Patiënten op een IC-afdeling kunnen soms moeilijk communiceren

(bijvoorbeeld als ze geïntubeerd zijn voor kunstmatige beademing - dan kan de communicatie

eventueel op non-verbale wijze verlopen). Op een afdeling kaakchirurgie kunnen patiënten ook moeite

hebben met verbale communicatie en ook het eten en drinken kan lastig zijn. Verder is de toestand

van de patiënt minder ernstig dan op een IC en zijn de patiënten veel meer mobiel. Een kaakoperatie

44 Vaste Commissie voor Classificaties en Definities (vroeger: Werkgroep Coderingen en

Classificaties)


40

is op een heel andere manier lastig voor de voorziening in levensbehoeften als ademhaling en

voeding/drinken.

In de praktijk moest ik natuurlijk afwachten of ik in de afdelingen die ik mocht enquêteren een keuze

had.

Met het oog op de geografische spreiding leek mij een steekproef van zeker drie ziekenhuizen

noodzakelijk, aangezien de verpleegkundige opleidingen zich vaak rond bepaalde plaatsen

concentreren. Binnen die ziekenhuizen wilde ik dan liefst drie of vier sterk van elkaar verschillende

afdelingen treffen en liefst per ziekenhuis dezelfde afdelingen. In de praktijk was dit niet altijd mogelijk.

In de TvZ, Tijdschrift voor verpleegkundigen trof ik een artikel van Ans Elzinga et al (1996) die verslag

deed van de toetsing van de diagnostische fase op de afdeling Gynaecologie/Verloskunde van het

AMC (‘De diagnostische fase getoetst’). In dat artikel werd verslag gedaan van een project om de

formulering van verpleegproblemen te verbeteren. Men was op die afdeling heel bewust bezig

geweest met de eigen verslaglegging door eerst de voorschriften los te laten en bij wijze van spreken

de verpleegproblemen als in een brief naar eigen inzicht te formuleren en daarna de eigen

verslaglegging te toetsen.45

Omdat men gewend was te reflecteren op het eigen taalgebruik leek mij

deze afdeling bij uitstek geschikt voor mijn onderzoek. Ik besloot telefonisch contact op te nemen en

trof de heer Peltenburg bereid om mee te doen. Ik mocht de enquêtes komen brengen op de afdeling

waar de enquêtes in de persoonlijke postvakken zouden worden gedeponeerd. Ik kreeg kort de

gelegenheid om de teamleider uitleg te geven (en een begeleidende brief te overhandigen). De

enquêtes zouden centraal worden verzameld bij het afdelingshoofd. Er zou ook nog voor me worden

geïnformeerd naar de bereidheid van andere afdelingen om mee te doen. Uiteindelijk zijn er 26

enquêtes verspreid:

AMC in Amsterdam – via (collega van) Hans Peltenburg - afdeling H5 Zuid

Afdeling: Gynaecologie: 15 stuks

Dermatologie: 11 stuks

Totaal: 26 enquêtes

Via mijn informant in Nijmegen had ik begrepen dat het St. Radboud Ziekenhuis interesse zou kunnen

hebben en dat daar al enigszins met verpleegkundige diagnostiek werd gewerkt. Uit de literatuur

(Tijdschrift Methodiekontwikkeling Verpleegkunde) had ik bovendien begrepen dat zij meewerkten met

het project methodiekontwikkeling van de HBO-V Groningen (zie ook paragraaf 1.3.3 Discussies rond

de verpleegkundige diagnostiek). Na een gesprek op locatie met onderzoekscoördinator Michel Laus,

die de enquête ook aan professor Frederiks heeft laten zien, mocht ik 75 enquêtes opsturen. Deze

werden verspreid over de afdelingen Intensive Care, PAAZ en KNO (keel neus oor). De afdeling

45 Criteria waren bijvoorbeeld: is het probleem eigenlijk een standaardprobleem? Stemt de

patiënte in met de formulering? Is er één probleem per keer beschreven? Is het probleem beschreven vanuit de behoefte van de patiënte? Is de verwachte tijdsduur van het probleem aangegeven? Zij de oorzaken beschreven? Zijn de kenmerken beschreven? En zo voort.


41

Gynaecologie was wat enquêtemoe geworden en wilde deze keer liever niet meedoen. De enquêtes

werden per stuk per post aan mij geretourneerd (door middel van een door mij gefrankeerde envelop).

Aangezien ik nu twee academische ziekenhuizen bereid had gevonden waar op verschillende

manieren al enigszins met verpleegkundige diagnostiek werd gewerkt, wilde ik ook graag een

algemeen ziekenhuis benaderen. Via Herman Niekerk heb ik contact gezocht met het Eemland

ziekenhuis te Amersfoort. Bij toeval kwam ik bij de heer Fons de Jonge terecht, sectorhoofd van de

verplegingsdienst. Na een telefoongesprek heb ik hem eerst de enquête opgestuurd. Daarna heeft hij

mij enthousiast teruggebeld en heeft hij nog wat tips gegeven die in (alle) enquêtes zijn verwerkt.

Sinds maart was er in het ziekenhuis een enquêtestop geweest omdat het ziekenhuis werd

overspoeld met onderzoeken. Mijn enquête was het eerste onderzoek dat weer werd toegelaten,

vooral omdat het de verpleegkundige communicatie betrof. Het ziekenhuis is vrij groot, het bestaat uit

twee locaties en telt in totaal ongeveer 820 bedden. De enquêtes zijn op de volgende afdelingen

verspreid:

Gynaecologie: 10

PAAZ: 30

Intensive Care: 30

KNO: 10

(+ 4 extra enquêtes voor de afdelingshoofden)

Totaal: 84 enquêtes

De enquêtes werden na afloop door de heer De Jonge verzameld en ik heb ze daarna weer bij hem

opgehaald.

Nadat ik 55 enquêtes had teruggekregen ben ik begonnen met het verwerken van de uitslagen…

Pleegvertalingen – Antwoorden en nieuwe vragen

42

Hoofdstuk 3

Antwoorden en nieuwe vragen

If we can't name it, we can't control it, finance it, research it, teach it, nor put it in public policy.

(Lang, N., & J. Clark, 1992)

3.1 Inleiding

Het opzetten van een goede enquête is wellicht al enigszins omslachtig. Het analyseren van de

gegevens om vervolgens de onderzoeksvragen te beantwoorden, is echter van een geheel andere

orde. Dit vergt het vertalen van de gegevens in variabelen en het zoeken naar statistisch significante

verbanden en manieren om deze te berekenen en te laten zien. Bij de opzet van de enquête is al

enigszins rekening gehouden met de analyseerbaarheid ervan (zie hoofdstuk 3), een wijze les uit de

statistiek. Het doel van het onderzoek blijft uiteindelijk het beantwoorden van de volgende

onderzoeksvragen:

(1) Hoe beoordelen verpleegkundigen de verschillende vertalingen van de geselecteerde NANDA-labels en welke redenen geven zij daarvoor?





In hoofdstuk 2 zijn deze vragen al geoperationaliseerd. Hieronder zal ik eerst uiteenzetten hoe ik

statistisch gezien te werk ben gegaan (3.2) en welke significante uitslagen er voor iedere

onderzoeksvraag uit de bus rolden (3.3 en 3.4). In 3.5 volgen daarna enkele gevolgtrekkingen.

3.2 Statistische aanpak

Zoals in hoofdstuk 2 is uiteengezet, bestaat de enquête uit twee delen. Deel 1 bevat enkele vragen

over opleiding en achtergrond. Dit vormt de ‘sociolinguïstische setting’ voor de feitelijke enquête die in

deel 2 is te vinden. Hierin staan alle vragen over de diagnoselabels. Dit deel bestaat feitelijk uit 9

kleine onderzoekjes: één per afzonderlijk diagnoselabel omdat voor ieder diagnoselabel verschillende

vertalingen uit verschillende bronnen worden bevraagd. Dit zal ik hieronder toelichten.

a-vragen

Omdat er over alle labels gezien geen sprake is van een betekenisvolle ordening zijn de a-vragen,

anders dan de b- en c-vragen niet overall (labeloverstijgend) te berekenen, dat wil zeggen: ze zijn niet


43

met de variabelen van de gehele enquête in verband te brengen. Er is immers geen correspondentie

tussen de alternatieven over alle labels (over de a-vragen van 16 t/m 24): als respondenten de tweede

formulering van label 1 aankruisen dan heeft dat totaal geen verband met de tweede formulering van

label 2, enzovoort, omdat de bronnen van de verschillende vertaalde formuleringen verschillen. Met

andere woorden: de enquête omvat, behalve een algemeen onderdeel, feitelijk negen

minionderzoekjes (één per label) die, in ieder geval met betrekking tot de a-vragen, onderling

statistisch geen verband hebben.

Er is een verschillend aantal formuleringen per label in de enquête opgenomen omdat niet bij ieder

label evenveel vertalingen zijn gevonden. Het aantal keuzemogelijkheden in de a-vragen (16 t/m 24)

verschilt dus ook per label. Bij label 1 (vraag 16a) zijn er bijvoorbeeld 6 alternatieven, bij label 2 (vraag

17a) zijn dat er 4, bij label 3 (vraag 18a) 7 en bij label 4 (vraag 19a) zelfs 8. Ook dit maakt dat deze

gegevens alleen per label zijn te analyseren en niet overall.

b- en c-vragen

Bij de b- en c-vragen is wel sprake van een onderling verband. De b- en c-vragen zijn immers voor

ieder label hetzelfde. Daarom zijn de uitslagen van deze vragen ook labeloverstijgend te beschouwen.

Ze zijn dus met de variabelen van de gehele enquête in verband te brengen.

Hoewel er een groot aantal variabelen zijn te onderscheiden (meer dan 24) heeft de statistische

analyse zich beperkt tot de voornaamste vraag van het onderzoek (Vraag één). Het antwoord op

onderzoeksvraag twee rolt daar min of meer uit. De derde onderzoeksvraag betreft vooral de relatie

tussen deel 1 van de enquête en deel 2. Voor de beantwoording van die vraag was het gebruik van

het statistiekprogramma SPSS onontbeerlijk.

3.2.1 Respons

Zoals gemeld in 2.4 zijn er in totaal 185 enquêtes uitgezet in drie ziekenhuizen op verschillende

plaatsen in Nederland. Het AMC te Amsterdam kon 26 stuks verwerken (15 op de afdeling

Gynaecologie en 11 op de afdeling Dermatologie). Het Eemland ziekenhuis in Amersfoort ontving er

84 (30 voor de PAAZ op twee locaties, 30 voor de IC-afdelingen (twee locaties); 10 voor

Gynaecologie, 10 voor KNO (tevens longafdeling); 4 afzonderlijk voor de hoofden met begeleidende

brief. Het St. Radboudziekenhuis te Nijmegen heeft 75 stuks in ontvangst genomen voor 3

verschillende afdelingen. In totaal zijn door alle ziekenhuizen samen 55 enquêtes ingevuld

geretourneerd: een respons van 185:55 = 29,7%. Dit is een percentage om tevreden mee te zijn,

zeker gezien de omvang en moeilijkheidsgraad van de enquête46

.

46 Mijn contactpersonen in de ziekenhuizen waarschuwden mij dat verpleegkundigen veel

enquêtes te verwerken krijgen waardoor de respons doorgaans laag blijft.


44

Bij het invoeren van de gegevens bleken 8 enquêtes helaas niet volledig te zijn ingevuld. Deze

werden daarom redundant beschouwd. Als criterium voor inclusie ben ik uitgegaan van de volgende

norm: de kernvragen (beste/slechtste/reden beste/ reden slechtste) voor de helft of meer ingevuld, dat

wil zeggen minimaal 18 antwoorden: (het totaal is 9 labels x 4 vragen = 36 antwoorden). De

overgebleven 47 enquêtes werden genummerd (A t/m BC) en verwerkt.

Tabel 3.1 - Respons per ziekenhuis en specialisme

Ziekenhuis Afdeling Respons Per specialisme

Eemland Ziekenhuis

Amersfoort

Psychiatrie (PAAZ) (2

locaties)

13 Psychiatrie: 20

Intensive Care: 9

Gynaecologie: 7

KNO/long: 6

Dermatologie: 5

Totaal: 47

Intensive Care 5

Gynaecologie 2

KNO & longafdeling 4

AMC Amsterdam Gynaecologie 5

Dermatologie 5

Intensive Care 4

St. Radboudziekenhuis

Nijmegen

Psychiatrie 7

KNO 2

3.2.2 Afhankelijke/ onafhankelijke/ moderator variabelen

In tabel 2.3 (in hoofdstuk 2) is een overzicht opgenomen van alle variabelen die in de enquête zijn te

onderscheiden. Mijn afhankelijke variabelen47

zijn (per label!) ‘beste’ (3) en ‘slechtste’(4). Er zijn

meerdere onafhankelijke48

variabelen te onderscheiden (reden beste, reden slechtste, specialisme

enz.). Dit zijn de variabelen die verband houden met invloeden op een talig oordeel die

sociolinguïstisch gezien verwacht kunnen worden. Feitelijk zijn er ook een aantal

47 De afhankelijke variabele is de variabele die centraal staat in het onderzoek en die steeds

in relatie tot (het effect van) andere variabelen wordt geobserveerd.

48 Onafhankelijke variabelen worden door de onderzoeker geselecteerd om het effect van

deze variabelen op, of het verband tussen deze variabelen met de afhankelijke variabele

vast te stellen.


45

moderatorvariabelen49

te onderscheiden (leeftijd, man/vrouw) maar het onderscheid tussen

onafhankelijke en moderatorvariabelen is in dit onderzoek moeilijk te maken.

3.2.3 Nominaal / ordinaal

De manier van vragen bij de a-, b- en c-onderdelen van vraag 16 t/m 24, levert schijnbaar ordinale

gegevens50

op. Bij de a-vragen ging het mij echter wel degelijk om een rangorde, maar bij de b- en c-

vragen was ik uit op nominale gegevens51

. De enquête is met opzet zo ingericht om het beantwoorden

van de enquête te vergemakkelijken. Verpleegkundigen hebben het vaak heel druk en ze hebben,

begrijpelijk, weinig geduld voor lastige vragen. Op aanraden van de proefrespondenten heb ik daarom

de b- en c-vragen stapsgewijs geformuleerd: ik heb eerst gevraagd om 3 redenen (uit 9) te selecteren

en daarna een definitieve keuze te maken. Ik ga in het onderzoek alleen uit van die definitieve keuze.

In de praktijk werkte deze aanpak goed.

De gegevens van de a-vragen zijn in beperkte zin ordinaal. Er wordt gevraagd om een rangorde aan

te brengen tussen de verschillende formuleringen; het is dus een meting van de ‘mate van

geslaagdheid’ van de formulering. Toch zijn dit geen typisch ordinale gegevens waarbij om een

gradatie van één waarde wordt gevraagd (bijvoorbeeld de waardering van een product uitgedrukt in

de cijfers 1 t/m 10). Om die reden heb ik ervoor gekozen de uitslagen van de a-vragen in eerste

instantie in percentages weer te geven. Als bijvoorbeeld 20 van de 42 respondenten de tweede

formulering van label 8 de slechtste vinden, dan is dat een percentage van 47,6%. Om de nuancering

van de rangorde terug te brengen is daarna een weging toegepast. (Zie 3.2.4.)

3.2.4 Weging

Bij het weergeven van alleen de percentages van de uitslagen ‘beste’ en ‘slechtste’, worden de

uitslagen als puur nominale gegevens behandeld maar dat zijn ze toch niet helemaal. Een formulering

kan bijvoorbeeld 3 keer als 'beste' worden aangeduid, maar wellicht wordt deze wel 10 keer als de één

49 Een moderatorvariabele is een speciaal type onafhankelijke variabele die de onderzoeker

selecteert om te bepalen of de relatie tussen afhankelijke en onafhankelijke variabelen niet

wordt beïnvloed door (of veranderd door) de moderatorvariabele.

50 Ordinale gegevens (ordinale schaal): de vraag betreft een begrip of kenmerk waarbij

sprake is van verschillende gradaties van een waarde (meer of minder). Er bestaat een

bepaalde rangorde maar de afstanden tussen de rangen zijn niet meetbaar. Bijvoorbeeld:

een onderzoek naar de mate van tevredenheid over cursusaanbod van een school: de ene

persoon is meer tevreden dan de andere persoon, of een persoon is over ene cursus meer

tevreden dan over de andere.

51 Nominale gegevens: het antwoord van de respondent valt in één categorie, van een aantal

categorieën die kwalitatief verschillend zijn. Er bestaat geen rangorde tussen de gegevens.

Bekende voorbeelden: beroep, geslacht, politieke partij.


46

na beste formulering gezien. Dit komt met puur de percentages ‘beste’ niet in beeld. Om die reden is

(met de hand) nog eens door alle uitslagen gegaan en zijn evenredige gewichten toegekend aan alle

oordelen. Per label is voor ieder mogelijk antwoord gekeken hoeveel keren het als eerste, tweede,

derde, enzovoorts is opgegeven. Zie tabel 3.3 voor een voorbeeld.

Label 1, antwoord 1a kan op de 1e t/m 6

e plaats terechtkomen. Komt het op de eerste plaats, dan krijgt

het 6 punten, op de tweede 5 punten enz. Het antwoord met het hoogste aantal punten wordt

uiteindelijk vergeleken met de uitslag op basis van percentages meeste voorkeur. Daarnaast werd ook

het aantal keren dat een antwoord als ‘slechtste’ werd gezien afgetrokken van het aantal keren dat het

als ‘beste’ uit de bus kwam. Soms komen daar negatieve getallen uit, zoals in tabel 3.2 en 3.3 is te

zien.

Tabel 3.2 - Voorbeeld weegmethode - eerste antwoord van label 1

Positie antwoord

(label 1, eerste

antwoord)

Risico op negatieve

vochtbalans

Evenredige

gewichten

NB

Dit label stond 3 keer op de 1e

plaats (meeste voorkeur) en 6

keer op de laagste plaats

(minste voorkeur), 3 - 6 = -3

1e plaats x 3 6 pt = 18






144 punten

Nadat deze gegevens voor ieder antwoord waren geteld en berekend, is een totaaloverzicht gemaakt

per label. Voor label 1, bijvoorbeeld, kwamen daar de onderstaande gegevens uit (tabel 3.4).


47

Tabel 3.3 - Gegevens alle antwoorden label 1, voor en na weging

Label 1

antwoorden

Frequentie

op eerste

plaats

(beste)

% Punten na

toekenning

evenredige

gewichten

‘Beste’ -

Percentage

op basis van

punten met

weging

Frequentie

op laagste

plaats

(slechtste)

% Score

beste min

slechtste

a

risico op

negatieve

vochtbalans

3 6,4% 144 14,6% 6 12,8% (3–6=) -3

b

dreigende

negatieve

vochtbalans

6 12,8% 170 17,2% 4 8,5% (6-4=) 2

c

dreigend

vochttekort

15 31,9% 209 21,2% 2 4,2% (15-2=) 13

d

gevaar voor

vochttekort

10 21,3% 176 17,8% 8 17% (10-8=) 2

e

gevaar voor

negatieve

vochtbalans

2 4,3% 140 14,2% 8 17% (2-8=) -6

f

risico van

dehydratie

11 23,4% 148 15% 19 40,4% (11-19=) -7

3.2.5 Statistische berekeningen

In 1996 heb ik korte tijd de beschikking gehad over het statistiekprogramma SPSS.6, en zijn de

belangrijkste berekeningen gemaakt. Hierbij heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de expertise van

Monique Dontis (destijds Rietveld genaamd) met dat programma op de afdeling psychometrie van de

faculteit psychologie. Een flink aantal bewerkingen zijn daarna ook met de hand uitgevoerd (turven)

om ontbrekende uitslagen te kunnen berekenen.

Met behulp van SPSS.6 zijn de volgende berekeningen uitgevoerd:


48

a) percentages ‘beste’ en ‘slechtste’ formulering per labelnummer;

b) percentages opgegeven reden voor de keuze van de beste formulering (‘reden beste’) en

opgegeven reden voor de slechtste formulering (‘reden slechtste’) per labelnummer;

c) per label chikwadraattoetsen tussen ‘beste’ x ‘reden beste’; tussen ‘beste’ x de onafhankelijke

variabelen (instelling, leeftijd, etc.). Vervolgens ook tussen ‘slechtste’ x ‘reden slechtste’ en

tussen ‘slechtste’ en de onafhankelijke variabelen;

d) chikwadraattoetsen tussen ‘reden beste’ x de onafhankelijke variabelen en ‘reden slechtste’ x

de onafhankelijke variabelen. Deze toetsen zijn over alle labels uitgevoerd en de redenen

geven dus een ‘trend’ aan.

Chikwadraattoetsen

Met de chikwadraattoets kan worden onderzocht of twee variabelen met elkaar samenhangen. Aan de

hand van de 'chikwadraatverdeling' wordt nagegaan of het verband tussen twee variabelen groter is

dan op basis van toeval verwacht zou worden. Rekeninghoudend met allerlei factoren (zoals het

aantal 'vrijheidsgraden') kan men berekenen hoe waarschijnlijk (of onwaarschijnlijk) het is dat de

gevonden verschillen 'toevallig' zijn. Men komt dan tot de uitspraak dat iets significant (= statistisch

duidelijk) is, bij een bepaalde overschrijdingskans van die waarschijnlijkheid. Die kans wordt

aangegeven met de letter p. Een veelgebruikte significantiegrens is p < 0,05. Dit betekent dat de kans

dat de conclusie (‘er is een verband tussen de variabelen’) ten onrechte wordt getrokken, kleiner is

dan 5%.Wanneer er een samenhang aangetoond wordt, kan in de kruistabel gekeken worden wat

deze samenhang inhoudt.

Alleen van de bij a) en d) genoemde uitslagen zijn kruistabellen beschikbaar. Om die reden kan bij de

uitslagen in 3.3.1 t/m 3.3.9 alleen van de aanwezigheid van ‘een verband’ worden gesproken.

3.3 Uitslagen eerste en derde onderzoeksvraag

Alle significante uitslagen over de keuzes van de respondenten voor ‘de beste’ en ‘de slechtste’

formuleringen en de redenen daarvoor, zijn in één grote tabel in beeld gebracht (bijlage G: Totaaltabel

van alle uitslagen). Vanwege de omvang van de tabel is deze in de bijlage opgenomen. Hierin zijn

staan alleen de uitslagen die aan een label zijn gerelateerd.

Omdat de meeste uitslagen betreffende de voorkeur of afkeur voor een formulering statistisch per

label moeten worden bekeken - ieder label heeft als het ware een eigen minionderzoek - ligt het voor

de hand om de onderzoeksvragen per label te beantwoorden en niet per onderzoeksvraag te ordenen.

De eerste en de derde onderzoeksvraag (zie hieronder) zullen daarom in de nu volgende paragrafen

3.3.1 t/m 3.3.9 (label 1 t/m 9) tegelijk worden behandeld, voor wat betreft het oordeel over de ‘beste’

en ‘slechtste’ formuleringen.


49




De uitslagen van de redenen voor de beste of slechtste formulering kunnen wél labeloverstijgend

worden bekeken (zie hiervoor bijlage J). Hiervan bestaan gespecificeerde uitdraaien (kruistabellen) uit

het statistiekprogramma SPSS waaruit meer is op te maken dan alleen of er sprake is van een

significant verband. Deze resultaten zullen worden behandeld in paragraaf 3.4.

Onderzoeksvraag twee (Blijkt uit mijn onderzoek dat verpleegkundigen op de werkvloer de voorkeur

geven aan andere vertalingen dan de meest professionele?) kan labeloverstijgend worden bekeken en

volgt daarom in paragraaf 3.4.

Variabelen en filters

Bij de standaardberekeningen van het statistiekprogramma SPSS.6 kwam al een hoop aan het licht.

De software kende daarnaast ook de mogelijkheid om filters te definiëren. Daarmee konden

bijvoorbeeld alleen uitslagen van respondenten die binnen een bepaald specialisme werkten worden

weergegeven of respondenten die bekend waren met de Gordon-vertaling. Aangezien er veel

algemene antwoorden werden gegeven bij de vraag over boeken (‘ander boek’) was dit een bruikbaar

instrument om de boekenvariabele te differentiëren en de uitslag te verhelderen. Bij de vraag over

boeken is een filter boeken dif 1 (bekend met Engelstalige Gordon), boeken dif 2 (bekend met de

Gordon-vertaling) en boeken dif 3 (bekend met Townsend 1990) gedefinieerd. Aangezien de

psychiatrie een apart specialisme is en er binnen de psychiatrie al eerder met verpleegkundige

diagnostiek werd gewerkt (Townsend dateert al van 1990), is ook een filter PAAZ52

aangemaakt.

Voor een overzicht van alle significante uitslagen verwijs ik graag naar bijlage I ‘Samenvatting

significante uitslagen’, bijlage J ‘Samenvatting reden beste/ reden slechtste en overige variabelen’ en

ook naar bijlage K met ‘Speciale berekeningen’ (filters).

De vele variabelen leveren een scala van mogelijke analyses op. Daarom zal ik mij in het kader van

deze scriptie moeten beperken tot de meest interessante observaties die aansluiten bij wat ik al

eerder heb vermeld. Ook uitslagen die mijn verwachtingen of bevindingen tegenspreken horen daar

uiteraard bij!

52 Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis


50

3.3.1 Label 1 - High Risk for Fluid Volume Deficit Beste: Dreigend vochttekort (Gordon 1995a, 1995b)

Reden: Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. (48,9%) Slechtste: Risico van dehydratie (McFarlane (v.d. Peet) 1985) Geen significant verband met de redenen.

Beste en reden beste

De als beste gekozen formulering, Dreigend vochttekort, is de professionele vertaling uit Gordon

1995a en 1995b.

De reden die bij dit label voor de beste formulering wordt gegeven (p<.05) is dat het vooral de

vakinterne communicatie dient ('Als ik dit in de rapportage schrijft, weten mijn collega's precies wat ik

bedoel'). De relatie tussen beste en reden beste is significant.

Significante uitslagen overige variabelen (zie bijlage I)

Er is een relatie tussen de keuze als ‘beste’ en de verpleegkundige opleiding: (p<.01). Mogelijk is de

als beste gekozen formulering in de opleiding gebruikt of sluit de formulering goed aan bij het

taalgebruik waar de verpleegkundige in zijn of haar opleiding mee bekend is geraakt. Aangezien er

slechts sprake is van een statistisch verband, is niet met zekerheid te zeggen hoe deze relatie precies

in elkaar zit.

Een tweede significant verband betreft de keuze voor de beste formulering en waar of hoe de

respondent kennis heeft opgedaan op het gebied van de verpleegkundige diagnostiek (vraag 9 in deel

I van de enquête): p<.05.

Slechtste en reden slechtste

Bij dit diagnoselabel is opvallend dat formulering f. Risico van dehydratie weliswaar als slechtste uit de

bus kwam, maar niet omdat er een grammaticaal onjuiste formulering werd gesignaleerd. Ondanks

dat f. Risico van dehydratie op de laagste plaats uitkwam, hebben 11 respondenten (23,4%) deze

vertaling zelfs op de eerste plaats gezet! Het is de vraag of meer mensen voor die vertaling zouden

hebben gekozen als er geen ‘taalfout’ in had gestaan en er 'Risico op dehydratie' had gestaan. De

woorden ‘risico’ in combinatie met ‘dehydratie’ hebben waarschijnlijk de doorslag gegeven voor de

keuze. De meeste mensen lezen immers snel over een taalfout heen als het gaat om de inhoud. (Om

die reden had ik de taalfout wellicht tóch beter kunnen verbeteren.)

Hoewel de reden voor het slechtste label op zichzelf als significant uit de bus kwam, is er geen

significant verband gevonden tussen slechtste en reden slechtste. Daarover is dus verder niets te

zeggen.


Er is een verband tussen de keuze voor de slechtste formulering en wanneer de verpleegkundige is

opgeleid (vraag 7 van deel I van de enquête; p<.05). De exacte aard van dit verband is helaas niet in

een kruistabel vastgelegd maar een recente of niet recente opleiding is op zichzelf een bekende

invloed op (kennis van) de vaktaal, zoals ook in de vaktaaldefinitie van Sauer wordt vermeld.


51

Ook hoe lang (of kort) iemand op de afdeling werkzaam is, heeft een significant verband met

de keuze voor het slechtste label (p<.05).

Het verband tussen de keuze voor de slechtste en het geslacht van de respondent was bijna

significant (p =.05)

3.3.2 Label 2 - Impaired Adjustment

Beste: Aanpassingsproblemen (VPD&I, 1995) Geen significant verband met de redenen. Slechtste: Geblokkeerde ziekteaanpassing (Evers, VR, 1993) Geen significant verband met de redenen.

De beste, de slechtste en de redenen

De als beste bevonden formulering Aanpassingsproblemen is een korte en in de algemene taal

voorkomende term. Dat maakt hem waarschijnlijk aantrekkelijk. Het is een vrij ongespecificeerde term.

Bij de als slechtst beoordeelde formulering ‘geblokkeerde ziekteaanpassing’ is wel sprake van enige

specificering: de patiënt heeft moeite met aanpassing aan de ziekte. De winnende formulering

‘aanpassingsproblemen’ is afkomstig uit een losbladige publicatie: Verpleegkundige

Probleemgebieden, Diagnoses & Interventies, dat binnen het uitgeversfonds van Kavanah is

uitgegeven in 1995.

Er zijn helaas geen significante verbanden gevonden tussen de formuleringen en de redenen. De

twee meest gekozen redenen (2 en 3) wijzen naar het belang van de communicatie met patiënten (2;

patiëntvriendelijkheid) en collega’s (3; duidelijk in rapportage aan collega’s).


Er zijn bij dit label relatief weinig significante uitslagen te vinden. Alleen de keuze voor het beste label

en de functie van de respondent was significant (p<.05).

3.3.3 Label 3 - Impaired Physical Mobility

Beste: Beperkte beweging (van hand/arm/etc.) (Van Rest, 1992) Reden: het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen (29,8%) Slechtste: Onvermogen om te bewegen (Schout, 1995) Geen significant verband met de redenen. Beste en reden beste

De (significant) beste formulering is afkomstig uit een boek over methodisch handelen en het

verpleegkundig proces. Het is uitgegeven in 1992 bij uitgeverij De Tijdstroom (dezelfde uitgever als de

Gordon-vertalingen uit 1995). De reden waarom deze formulering is verkozen boven de anderen is de

communicatie met de patiënt (p<.01).


52


De keuze voor ‘beperkte beweging (van hand/arm/etc.)’ hangt samen met het antwoord op de vraag

sinds wanneer er met verpleegkundige diagnostiek op de afdeling wordt gewerkt (p<.05) maar dit

voegt helaas niet veel informatie toe.


De (significant) slechtste formulering is afkomstig uit een algemeen verpleegkundig boek. Er is geen

significant verband met de opgegeven redenen maar er is relatief veel gebruik gemaakt van de optie

om de reden toe te lichten (anders, namelijk. In bijlage G (Opmerkingentabel), onder de opmerkingen

bij vraag 18c is te lezen bij de opmerkingen over deze specifieke ‘slechtste’ (keuze ‘e’ in 18a) dat deze

formulering vooral op inhoudelijke gronden is afgewezen.


Er is een verband gevonden tussen de keuze voor de slechtste formulering en de boeken die de

respondenten hebben gelezen (p<.01). Helaas is niet te specificeren voor welke boeken dit van

toepassing is. (In paragraaf 3.4 zal de variabele ‘boeken’ meer expliciet terugkomen.) Het verband

betreft alleen het ‘slechtste’ label want er is geen significant verband tussen de keuze voor het beste

label (beperkte beweging van hand/arm) en de boeken die de respondenten hebben gelezen.

Ook het verpleegkundig model dat op de afdeling wordt gehanteerd (vraag 13 van de

enquête) houdt verband met de keuze voor ‘onvermogen om te bewegen’ (p<.05). Bij toepassing van

de filter PAAZ lijkt dit voor respondenten die werkzaam zijn op de afdeling psychiatrie te worden

versterkt (p<.01).

3.3.4 Label 4 - Altered Nutrition: Less than Body Requirements Beste: Voedingstekort (Gordon 1995) Geen significant verband met de redenen. Slechtste: Gewijzigde opname van voeding: minder dan stofwisselingsbehoefte (Ewals &

Oudenhoven, 1992) Geen significant verband met de redenen.


De beknopte (professionele) Gordon-vertaling uit 1995 werd als beste formulering gezien. Er kwam

echter geen significante reden uit waarom voedingstekort de beste zou moeten zijn. Reden 8 (‘is kort

en krachtig) was op zichzelf gezien de meest doorslaggevende reden (33,4%) voor alle voorkeuren

die bij dit label zijn aangegeven.


Er is een verband tussen de keuze voor voedingstekort en de boeken die de respondenten hebben

gelezen (p<.05) en ook met de verpleegkundige visie waarmee wordt gewerkt (p<.01).


53

Bij de respondenten die werkzaam zijn op een PAAZ-afdeling is er minder maar nog steeds een

significant verband (p<.05).


De minst geslaagde formulering is de vrijwel letterlijke NANDA-weergave uit de

verplegingswetenschappelijke scriptie van Ewals en Oudenhoven (1992). Wederom is er geen

significante relatie met één van de redenen aangetoond. De reden die het meest werd genoemd is: ‘is

te lang en daardoor niet praktisch’ maar dit betreft dus ook de andere labels die als slechtste werden

gezien.


De keuze voor 'Gewijzigde opname van voeding: minder dan stofwisselingsbehoefte’ als slechtste

houdt verband met de frequentie waarin het verpleegprobleem volgens de respondenten op de

afdeling voorkomt (p<.05).

3.3.5 Label 5 - Altered Health Maintenance (specify) Beste: Onvermogen tot gezonde leefwijze (Hunt in VP 1993, 5, 24)

Geen significant verband met de redenen. Slechtste: Wijziging in het in stand houden van de gezondheid (Ewals & Oudenhoven, 1992) Reden: is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken (30%)


De beste formulering, onvermogen tot gezonde leefwijze, is afkomstig uit een artikel over humor als

verpleegkundige interventie, in 1993 vertaald door Wim Seunke (dezelfde vertaler als de

‘professionele’ Gordon-vertalingen). In Gordon 1995 is het label twee jaar later in samenhang met het

hele corpus van labels als ‘Tekort in gezondheidsonderhoud' vertaald.

Er is geen significante reden. ‘Het meest patiëntvriendelijk, patiënten kunnen het ook volgen’

heeft wel het hoogste percentage (35,7%) van alle redenen voor alle formulering die bij label 5 als

beste werden genoemd.


Er is een significant verband tussen de keuze voor onvermogen tot gezonde leefwijze en hoe lang de

respondent al op de afdeling werkzaam is (p<.05). Het verband tussen die keuze en de

afdelingsorganisatie (vraag 14) is net niet significant (p=.05).


De slechtste formulering is de overt vertaling uit de scriptie van Ewals & Oudenhoven, die in hun

scriptie omwille van de inhoudelijke discussie een letterlijke weergave van NANDA geven. De

formulering Wijziging in het in stand houden van de gezondheid wordt door de verpleegkundigen

‘patiëntonvriendelijk’ bevonden (p<.01).


54


De keuze voor Wijziging in het in stand houden van de gezondheid als slechtste formulering houdt

verder verband met de verpleegkundige opleiding van de respondent (p<.01) en met de kennis van

bepaalde boeken (vraag 10 in deel I; p<.05).

3.3.6 Label 6 - Altered Thought Processes

Beste: Verstoord denkproces (HBO-V Groningen) Geen significant verband met de redenen. Slechtste: Gestoord denken (Evers, VR, 1993) Reden: is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken (51%)


De beste formulering is afkomstig uit de HBO-V in Groningen waar men in 1996 actief was met een

eigen formulering van de verpleegkundige diagnostiek vanuit de verpleegkundige praktijk (zie ook

1.3.3). Aangezien het Radboudziekenhuis betrokken is bij dat project, is het mogelijk dat vooral op die

locatie voor verstoord denkproces is gekozen. Er bleek echter geen significante relatie te bestaan

tussen de locatie en de keuze voor deze formulering als beste. De ‘patiëntvriendelijkheid’ won het als

algemene reden voor alle voorkeuren en was verder niet significant gerelateerd aan de keuze voor de

‘beste’.


‘Verstoord denkproces’ is gerelateerd aan de frequentie waarmee het als verpleegprobleem op de

afdeling wordt herkend (vraag 21d; p<.05) en ook met de mate waarin er op de afdeling met

verpleegkundige diagnostiek wordt gewerkt (vraag 11; p<.05). Verder is er nog een significant verband

met het verpleegkundig model van Orem (filter themoddif1 (= Orem): p<.05). Het gebruik van dit filter

impliceert dat op afdelingen waar volgens het model van Orem werd gewerkt, significant vaker of juist

minder vaak werd gekozen voor deze formulering.


De absolute ‘winnaar’ van de afgekeurde formuleringen is ‘gestoord denken’ (74,5%). De reden laat

zich raden: patiëntonvriendelijk (p<.01). Overigens hebben ook alle opmerkingen onder de reden

‘Anders, namelijk…’ betrekking op deze formulering. Zie Opmerkingentabel in bijlage G (betreffende

vraag 21c). Hierin wordt de patiëntonvriendelijkheid van de formulering expliciet gemaakt.


Gestoord denken houdt verband met de kennis van bepaalde boeken (vraag 10; p<.01); de mate

waarin verpleegkundige diagnostiek op de afdeling wordt toegepast (vraag 11; p<.01) en sinds

wanneer er op de afdeling met verpleegkundige diagnostiek wordt gewerkt (vraag 12; p<.05).


55

3.3.7 Label 7 - Impaired Social Interaction Beste: Communicatiestoornissen in de omgang met anderen (Eliens, et al, 1993) (Beste na weging: Problemen met de sociale interactie (Begrippenkader Verpleegkunde,

WCC werkconferentie, 1993, blz. 39)) Geen significant verband met de redenen.

Slechtste: Gestoorde sociale interactie (Townsend, 1990) Reden: is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken (31,1%)


Bij dit label waren er duidelijk twee favorieten. Hoewel de formulering ‘communicatiestoornissen in de

omgang met anderen’ procentueel gezien en significant als beste werd genoemd (54,3%), kwam

‘Gestoorde sociale interactie’ na de weegmethode als beste uit de bus omdat deze 20 keer als tweede

was genoemd. De weging hoefde dit keer geen onbesliste strijd te beslechten, daarom blijft

‘communicatiestoornissen in de omgang met anderen’ als beste staan. De vertaling is afkomstig uit

een boek over het verpleegkundig proces in de algemene verpleegkunde uit 1993.

Er is geen significante reden maar patiëntvriendelijkheid wordt het meest genoemd als reden

voor alle voorkeuren.


‘Communicatiestoornissen in de omgang met anderen’ werd vaker of opvallend minder vaak in één

van de ziekenhuizen gekozen want er is een significante relatie met de variabele ‘instelling’ (p<.05). Er

zijn ook significante verbanden tussen de keuze voor deze formulering en de verpleegkundige

opleiding. Dit betekent dat de formulering opvallend vaker of juist minder vaak werd gekozen door

respondenten die één van de in vraag 6 genoemde opleidingen hadden genoten. Na toepassing van

het filter boeken dif 1 (Engels) bleek er net geen sprake te zijn van een significant verband (p=.05). De

filter die op kennis van boeken van Gordon (Nederlandse vertaling) filterde, toonde wel een

significante relatie aan (p<.01). Dit wil zeggen dat mensen die voor deze formulering hebben gekozen

of wél of juist geen kennis van de Gordon-vertaling hebben.


Als slechtste formulering kwam ‘gestoorde sociale interactie’ naar boven om een overduidelijke reden:

patiëntonvriendelijkheid (p<.01). De vertaling is afkomstig uit een boek over verpleegkundige

diagnostiek in de psychiatrie. Het is vertaald door niet-professionele vertalers met een medische

achtergrond en is al in 1990 op de markt gekomen als één van de eerste boeken op het gebied van de

verpleegkundige diagnostiek. De opmerkingen onder ‘anders, namelijk…’ versterken de reden

‘patiëntonvriendelijkheid’. Er is veel bezwaar tegen het woordje 'gestoorde'.


Gestoorde sociale interactie werd vaker of opvallend minder vaak in één van de ziekenhuizen gekozen

want er is een significante relatie met de variabele ‘instelling’ (p = .01). Er is ook een verband met het

al dan niet volgen van de discussie op het gebied van de verpleegkundige diagnostiek (vraag 15;

p<.05).


56

3.3.8 Label 8 - Ineffective Airway Clearance Beste: Moeite met ophoesten van slijm (McFarlane (v.d. Peet) 1985) Geen significant verband met de redenen. Slechtste: Ineffectieve luchtwegen (Bruggink & Regeer 1992)

Reden: anders, namelijk: ... (34,1%)


In maar liefst 82,6% van de enquêtes kwam de formulering ‘moeite met ophoesten van slijm’ als beste

uit de bus. Deze vertaling is afkomstig uit een boek over verplegen en rapporteren. Het is vertaald

door verplegingswetenschapper Rob van der Peet, die in zijn artikelen in de jaren negentig vooral de

Orem-visie propageert. De vertaling is overigens niet Oremiaans geformuleerd. Er is geen significant

verband met de redenen maar er is wel weer een reden die het meest wordt genoemd voor alle

voorkeurkeuzes: patiëntvriendelijkheid.


De keuze voor het beste label heeft een significant verband met de plaats en de wijze waarop

verpleegkundigen kennis hebben opgedaan over verpleegkundige diagnostiek (vraag 9 in de enquête)

(p <.01).


‘Ineffectieve luchtwegen’ is overduidelijk de slechtste formulering bevonden en nodigt uit tot

opmerkingen. Bij de reden ‘Anders, namelijk’ (p<.05) wordt gemeld dat de formulering de plank mis

zou slaan of medisch geformuleerd zou zijn en in het algemeen onjuist is weergegeven (zie

Opmerkingentabel in bijlage G onder vraag 23c). De vertaling is afkomstig uit een van de eerste

boeken op het gebied van de verpleegkundige diagnostiek in Nederland en is vertaald door

vakinhoudelijke experts.


De keuze voor de slechtste formulering heeft veel significante relaties met andere variabelen.

Allereerst met boeken algemeen (p<.01), met het al dan niet bekend zijn met de Engelstalige Gordon

(boeken dif 1) p=.01; met de Gordon-vertalingen (1995): p<.05. Na toepassing van het filter PAAZ,

waarbij alleen wordt gekeken naar wat de respondenten op een PAAZ afdeling hebben ingevuld is de

relatie tussen de keuze van de slechtste formulering en de boeken eveneens significant (p<.01).

Daarnaast is er een verband met de verpleegkundige visie die op de afdeling wordt gehanteerd:

(p<.01). Wanneer specifiek naar het model van Orem wordt gekeken (filter: theomod dif 2) is de

significantie p<.05.


57

3.3.9 Label 9 - Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene Beste: ADL-afhankelijkheid (Evers, zie V 1991/2, 1, 7) Geen significant verband met de redenen. Slechtste: Zelfstandigheidstekort in wassen (specifieer niveau) (Gordon 1995a)

Reden: is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken (37%)


Zoals verwacht is de formulering ADL-afhankelijkheid als beste uit de bus gekomen (zie ook 1.3.4 en

2.3), echter zonder duidelijke reden. De reden die over het algemeen het meest werd genoemd is:

‘klinkt professioneel en verpleegkundig’. Het lijkt erop dat de verpleegkundigen in de formulering van

hun voorkeur een specifieke verpleegkundige term hebben herkend. Aangezien deze reden niet

significant aan ‘ADL-afhankelijkheid’ kan worden geassocieerd, heeft deze reden waarschijnlijk

eveneens verband met de term ‘zelfzorgtekort’ waar de tweede voorkeur naar uitging.


De keuze voor ADL-afhankelijkheid als beste formulering hangt significant samen met de frequentie

waarop dit verpleegprobleem op de afdeling voorkomt. (p<.05). Er is ook een verband met het

specialisme van de afdeling (p<.05). Hoe meer (of hoe minder) verpleegkundigen met het probleem

ADL-afhankelijkheid te maken hebben, hoe vaker (of minder) zij kiezen voor deze term. Op sommige

afdelingen zijn patiënten relatief minder zelfredzaam dan op andere afdelingen wat de algemeen

dagelijkse levensverrichtingen betreft.

Het filter dat op basis van de boekenkennis is gemaakt (dif 3, kennis van Townsend 1990)

leverde een verband op. (p<.05). Voor zover ik weet komt de term ADL-afhankelijkheid niet in

Townsend 1990 voor.


Dit keer is de professionele Gordon-vertaling als slechtste uit de bus gekomen: ‘zelfstandigheidstekort

in wassen’ werd met een duidelijke reden (patiëntonvriendelijk) afgekeurd (p<.01).


Hoe vaker (of minder vaak) zelfstandigheidstekort op de afdeling voorkwam, hoe vaker (of minder) er

voor deze term werd gekozen.

3.4 Labeloverstijgende verbanden tussen de redenen en

overige variabelen

In deze paragraaf gaat het expliciet om de ‘redenen’ en de ‘overige’ factoren, een onderdeel van de

derde onderzoekvraag. Van deze uitslagen bestaan enkele kruistabellen zodat de relaties tussen de

variabelen wat meer expliciet kunnen worden toegelicht.


58

Instelling (vraag 1)

Reden beste x instelling p<.01

Reden slechtste x instelling p<.01

Volgens de kruistabellen van SPSS zijn redenen 2 en 3 voor de beste formuleringen het meest

gekozen. Reden 2 (patiëntvriendelijkheid) is bij het AMC de belangrijkste reden, reden 3 (duidelijkheid

in rapportage voor collega's) springt er bij Ziekenhuis Eemland en het Radboudziekenhuis uit. Hoewel

de bovenstaande uitslagen significant zijn, is hier geen betekenis aan te hechten omdat er binnen

deze ziekenhuizen verschillende specialismen zijn geënquêteerd. Onderling verschilden de afdelingen

en de hoeveelheid respondenten te veel. Hetzelfde geldt helaas voor de uitslagen voor de redenen

voor de slechtste formulering.

Specialisme (indirect via vraag 1)

Reden beste x specialisme p<.01

Reden slechtste x specialisme p<.01

De soort afdeling bepaalt blijkbaar mede waarom verpleegkundigen iets goedkeuren of afkeuren. De

kruistabellen laten zien dat reden 2 (patiëntvriendelijkheid) voor de afdeling

Gynaecologie(/Orthopedie) de belangrijkste reden was, evenals voor de PAAZ-afdelingen en

KNO/Long. Voor de afdeling Dermatologie stond reden 2 bijna gelijk met reden 3. Alleen op de IC-

afdelingen was reden 3 (duidelijkheid in de rapportage voor collega’s) het allerbelangrijkste.

Aangezien verpleegkundigen op een IC-afdeling een heel ander werkklimaat kennen en er meestal

weinig communicatie met patiënten mogelijk is, is dit goed te verklaren. De afdeling Dermatologie wijkt

dus ook iets af maar zoals in tabel 3.1 is te zien, zijn er op die afdeling veel minder respondenten

geënquêteerd en bovendien was dit binnen één instelling.

Leeftijd (vraag 3)

reden beste x leeftijd p<.01

Er is een aantoonbare relatie tussen de reden voor de beste formulering over alle labels en de leeftijd

van de respondent. De jongere (<26 jaar) en oudere respondenten (>40 jaar) gaven als reden

patiëntvriendelijkheid (reden 2) en de groep tussen 26 en 40 jaar vond ‘duidelijk voor collega’s’ (reden

3) een iets belangrijkere reden voor hun keuze voor de beste formulering. Hun op één na belangrijkste

reden was overigens ook patiëntvriendelijkheid. Er moet wel worden opgemerkt dat er maar weinig

respondenten waren in de 'jonge’ groep. (Het is denkbaar dat veel verpleegkundigen die op een IC

werken in de middelste leeftijdscategorie vallen.)

Geslacht (vraag 4)

reden beste x geslacht p<.01

reden slechtste x geslacht p<.01

Van alle geënquêteerden was 59,7 % vrouw en 40,3 % man. De vrouwelijke respondenten gaven de

voorkeur aan nummer 3 en 2 van de redenen voor de beste formulering (in die volgorde) en de


59

mannelijke collega's gaven de voorkeur aan reden 2 boven 3. Zij verschillen daarnaast in hun oordeel

over reden 8 (kort en krachtig). Deze reden werd door de vrouwelijke verpleegkundigen relatief veel

belangrijker gevonden (46 ten opzichte van 16).

Ook bij de redenen voor de slechtste formulering waren er verschillen. De vrouwelijke

respondenten antwoordden het meest met reden 4 (patiëntonvriendelijk) en reden 5 (lelijk

taalgebruik), terwijl bij de mannen reden 4 ook het hoogste scoorde maar reden 5 er niet toe leek te

doen. Reden 1 (‘ligt niet lekker in de mond, zou het misschien wel schrijven maar zeker niet

uitspreken’) werd over het algemeen minder gekozen maar ook daar was een verschil tussen de

mannelijke en vrouwelijke respondenten te zien (vrouwen scoorden 22 tegenover mannen 5). Ook

reden 7 (te lang niet praktisch) werd vaker door vrouwen genoemd (score 33 ten opzichte van 7 bij de

mannen)

Over alle respondenten werd ongeveer even veel gebruik gemaakt van de mogelijkheid om

een toelichting te schrijven: reden 9 (anders, namelijk… ).

Functie (vraag 5)

reden beste x functie p<.01

reden slechtste x functie p<.01

De verhouding van respondenten lag wat functie betreft ongeveer op 80% verpleegkundigen (diverse

opleidingen), 10% teamleider/teamoudste en 10% afdelingshoofd. De afdelingshoofden hebben

relatief meer toelichting gegeven.

Van alle redenen voor de beste formulering was reden 3 voor de verpleegkundigen het belangrijkste

(rapportage aan collega’s), direct gevolgd door reden 2 (patiëntvriendelijkheid). Aangezien

afdelingshoofden geen rapportage schrijven voor hun verpleegkundige collega’s is het niet

verwonderlijk dat onder hen (en ook onder teamoudsten) reden 2 belangrijker was.

De redenen voor de slechtste formuleringen waren 4 (patiëntonvriendelijkheid) en 9 (anders,

namelijk…) voor verpleegkundigen en afdelingshoofden en 5 (lelijk taalgebruik) en 4

(patiëntonvriendelijkheid) voor de teamoudsten/teamleiders.

Verpleegkundige opleiding (vraag 6)

reden slechtste x verpleegkundige opleiding p<.01

Verreweg de meeste respondenten (60%) hadden een inserviceopleiding gevolgd (werk-

leerovereenkomst en opgeleid binnen de instelling), tegenover 8% MBO-V, 23% HBO-V en 14,5%

anders. De optie MDGO-VP werd door niemand aangekruist.

De inservice-opgeleiden vonden de vierde reden voor de slechtste formulering het belangrijkste

(patiëntonvriendelijkheid), evenals de groep ‘anders’. HBO-V opgeleiden hebben veel toelichting

gegeven (reden 9: anders namelijk…) en kozen daarna ook voor reden 4. Alleen MBO-V opgeleiden

kozen voor reden 3 (niet verpleegkundig geformuleerd, bijvoorbeeld te medisch) maar het aantal

respondenten was erg laag.

Kennis over verpleegkundige diagnostiek (vraag 8 en 9)

reden beste x wanneer opgeleid in verpleegkundige diagnostiek p<.01


60

reden beste x waar/hoe kennis opgedaan van verpleegkundige diagnostiek p<.01

reden slechtste x waar/hoe kennis opgedaan van verpleegkundige diagnostiek p<.05

17,1% van de respondenten had minder dan een jaar geleden een opleiding of workshop gehad op

het gebied van verpleegkundige diagnostiek. Voor 15,1% was dit tussen 1 en 2 jaar geleden en voor

67,7% was dit langer dan 2 jaar geleden.

Voor de grote meerderheid van de respondenten ging de voorkeur uit naar reden voor de beste

formulering nummer 2 (patiëntvriendelijkheid) en 3 (duidelijkheid voor collega's). Alleen de groep die

tussen 1 en 2 jaar geleden was opgeleid verkoos een toelichting te geven (reden 9) of koos voor

reden 3.

De wijze waarop de respondenten waren opgeleid in de verpleegkundige diagnostiek liet

enige variatie zien. Verreweg de grootste groep (38,1%) had zijn/haar kennis over verpleegkundige

diagnostiek tijdens verpleegkundige opleiding of vervolgopleiding opgedaan. 27,9% had meerdere

antwoorden gegeven en 19,4% had klinische lessen in dezelfde instelling gevolgd. Voor degenen in

de grootste groep (opleiding/vervolgopleiding) kozen de meesten voor reden 3 voor de beste

formulering (‘duidelijk in rapportage aan collega's’). De groep die klinische lessen had gevolgd voelde

vooral behoefte de reden toe te lichten (9: anders, namelijk...) en koos daarna in gelijke mate voor

reden 8 (kort en krachtig) en 2 (patiëntvriendelijk).

Bij de redenen voor de slechtste formulering kwam patiëntonvriendelijkheid (nr. 4) als

belangrijkste uit de bus voor alle groepen, behalve weer voor de groep die binnen de instelling een

klinische les of workshop had gevolgd. Deze groep verkoos ook de reden voor de slechtste

formulering toe te lichten (9: anders, namelijk...)53

.

Boeken (vraag 10)

reden beste x boeken algemeen p<.01

reden slechtste x boeken algemeen p<.01

reden beste x boeken dif 1 (Engelstalig) p<.01

reden slechtste x boeken dif 1 (Engelstalig) p<.01

dif 2 en dif 3 niet significant

Aangezien het merendeel van de respondenten meerdere antwoorden hebben aangekruist is de

variabele ‘boeken’ als geheel moeilijk te onderzoeken. Om die reden zijn filters boeken dif 1

(Engelstalige boeken) dif 2 (Gordon-vertaling) en dif 3 (Townsend 1990) aangemaakt. Daarbij was

alleen een significante relatie tussen boeken dif 1 (Engelstalige boeken) en de redenen voor zowel de

beste als de slechtste formulering te ontdekken.

In het algemeen is wel te zien dat de Engelstalige boeken en de Gordon-vertaling niet erg bekend

waren op de afdeling. Velen hebben hand-outs en readers aangekruist waarvan de bron van de

formuleringen niet zijn te achterhalen. Townsend-vertaling uit 1990 is relatief goed bekend (naar

verwachting vooral op de PAAZ-afdelingen aangezien dit boek handelt over diagnostiek in de

53 Aangezien deze toelichting de verschillende keuzes voor negen verschillende labels kan

betreffen is het niet zinvol de toelichtingen in deze context nader te bekijken. Bij de afzonderlijke (niet-labeloverstijgende) uitslagen wordt hier uiteraard wel inhoudelijk naar gekeken.


61

psychiatrie). De respondenten die bekend waren met dit boek kozen vooral voor ‘reden beste’

nummer 8 (kort en krachtig). (Maar misschien waren er op de PAAZ meer vrouwelijke

verpleegkundigen werkzaam?) Bij de redenen voor de slechtste formulering kozen zij vooral voor 9

(toelichting) of 7 (te lang, niet praktisch).

Verpleegkundige diagnostiek op de afdeling (vraag 11 en 12)

reden beste x mate waarin met verpleegkundige diagnostiek op afdeling wordt gewerkt p<.01

reden beste x wanneer verpleegkundige diagnostiek op afdeling p<.01

reden slechtste x wanneer verpleegkundige diagnostiek op afdeling p<.01

38,9% van de respondenten gaf aan dat de verpleegkundige diagnostiek op hun afdeling nog maar

nauwelijks van de grond is. 35,4% vulde in dat dit in de diagnostische fase van de het verpleegproces

al wel wordt toegepast en 25,7 % gaf aan al aardig op weg de zijn met de invoering van een

verpleegkundige diagnostiek.

Deze vraag is mogelijk voor sommige respondenten moeilijk te beantwoorden. Daarom is per afdeling

gecontroleerd of de antwoorden enigszins overeenkwamen. Daarbij bleek dat er enkele verschillen

waren tussen de antwoorden per afdeling, daarom moeten de uitslagen in relatie tot deze variabele

met enige voorzichtigheid worden bekeken.

In relatie tot deze variabele komt als reden voor de beste formulering reden 2 (patiëntvriendelijkheid)

naar boven bij de groep die al enigszins of aardig op weg is met de verpleegkundige diagnostiek.

Reden 3 (duidelijkheid in rapportage ten opzichte van collega’s) werd overwegend gebruikt door de

groep waarbij de diagnostiek naar eigen zeggen nog niet goed van de grond is.

Deze uitslagen komen overeen met de antwoorden op de vraag hoe lang men al met

verpleegkundige diagnostiek werkt. Op de afdelingen waar korter dan 2 jaar met enige vorm van

verpleegkundige diagnostiek werd gewerkt, werd als reden voor de beste formulering 3 het meest

aangegeven (duidelijk in rapportage voor collega's). Op afdelingen waar al langer dan 2 jaar met enige

vorm van diagnostiek werd gewerkt verschoof de belangrijkste reden naar (2) patiëntvriendelijkheid.

Het is gevaarlijk hier conclusies uit te trekken maar het is denkbaar dat een afdeling die in een fase

verkeert waarin de invoering van een nieuwe methode of diagnostiek actueel is, het accent begrijpelijk

op de rapportage komt te liggen. Het leerproces vereist dan tijdelijk meer aandacht voor de vakinterne

communicatie.

Als redenen voor de slechtste formuleringen werden vooral 4 (patiëntonvriendelijkheid) en 5

(lelijk taalgebruik) genoemd op de afdelingen waar nog niet veel met diagnostiek werd gewerkt. Op de

afdelingen waar de diagnostiek al 1 jaar of werd toegepast, is veel toelichting gegeven en in de groep

die al langer dan 2 jaar met diagnostiek werkt werd overwegend reden patiëntonvriendelijkheid

genoemd.

Verpleegkundig model/theorie (vraag 13)

reden beste x verpleegkundig model/theorie p<.01

reden slechtste x verpleegkundig model/theorie p<.01


62

reden beste x model/theorie dif 1 (orem) n.s.

reden slechtste x model/theorie dif 1 (orem) p<.01

reden beste model/theorie dif 2 (geen) p<.01

reden slechtste x dif 2 (geen) n.s.

In het licht van wat in hoofdstuk 1 en 2 al over verpleegkundige modellen en theorieën is gezegd, is de

uitslag van deze variabele erg interessant. Bij de keuze voor de beste en slechtste formuleringen (per

label in paragraaf 3.3.1 t/m 3.3.9) hebben we al gezien dat er veel significante relaties bestonden. Ook

bij de redenen zijn enkele significante uitslagen gevonden.

In de kruistabellen is te zien hoe de verhoudingen tussen de verpleegkundige modellen ongeveer

liggen: 28,6 % geeft aan geen model/theorie op de afdeling toe te passen. Bij 8,8% is dit nog niet het

geval maar wordt dit wel ontwikkeld. 18,8% werkt met Gordon, 32,6 werkt met Orem en daarna

worden nog Van den Brink (2,1%), een ‘ander model’ (6,6%) en meerdere antwoorden (2,4%)

ingevuld. Overigens is ook hier enige voorzichtigheid geboden om dat de vraag door

verpleegkundigen moeilijk werd bevonden. De antwoorden bleken niet altijd consequent per afdeling

te zijn ingevuld.

Als we kijken naar de grootste drie groepen, dan scoort bij afdelingen met het model Orem de

patiëntvriendelijkheid (2) het hoogst en daarna ‘duidelijkheid in rapportage voor collega’s’ (3) als reden

voor de beste formulering. Dit komt overeen met de redenen die voor de slechtste formuleringen

worden gegeven: (4) patiëntonvriendelijkheid. Daarnaast wordt ook (5) 'lelijk taalgebruik' genoemd.

Na het toepassen van filter model/theorie dif 1 (Orem) waarbij alleen de antwoorden van de

respondenten die met Orem werken worden bekeken, zijn de redenen voor de beste formuleringen

niet meer significant. Met andere woorden: binnen de groep die met Orem werkt zijn de antwoorden

over deze redenen te divers om een statistisch significante uitslag op te leveren. Er is nog wel een

duidelijk significante uitslag waar het de redenen voor de slechtste formulering betreft (p<.01).

Door de groep waar “nog geen” verpleegkundig model werd toegepast, werd ‘duidelijk in de

rapportage’ (3) het meest genoemd en scoorden ‘patiëntvriendelijkheid’ (2) en reden 6 (klinkt

professioneel en verpleegkundig) ook vrij hoog. Als reden voor de slechtste formuleringen werd

patiëntonvriendelijkheid (4) als belangrijkste reden genoemd. Daarna werden de redenen bij voorkeur

toegelicht (9; anders, namelijk…). Dit kan net als bij de vorige factor duiden op een proces op de

afdeling (de invoering van een diagnostiek of model of de aandacht voor bepaalde aspecten van de

rapportage) waardoor de aandacht tijdelijk meer op de vakinhoudelijke communicatie komt te liggen.

Na toepassing van het filter model/theorie dif 2 bleken de antwoorden binnen deze groep

met betrekking tot de redenen voor de beste formuleringen nog steeds significant. Binnen deze groep

bleken de redenen voor de slechtste formuleringen echter niet meer significant; ze waren te divers.

Deze schijnbaar tegengestelde uitslag tussen beide groepen is niet gerelateerd aan concrete labels

en is daardoor moeilijk te verklaren. Het is opvallend dat juist de Orem-groep overwegend blijft kiezen

voor patiëntonvriendelijkheid (4) en lelijk taalgebruik (5) als reden voor de slechtste formulering en dat

de groep die nog geen model of theorie hanteert blijft kiezen voor duidelijkheid voor collega’s (3),


63

patiëntvriendelijkheid (2) en professioneel verpleegkundigheid (6). Op grond van wat ik schreef in

hoofdstuk 1 over het taalgebruik van Orem zou ik het tegenovergestelde hebben verwacht.

Bij de Gordon-groep kwamen reden 3 en 2 (in die volgorde) als beste naar voren. De redenen

voor de slechtste formuleringen werden bij voorkeur in eigen woorden toegelicht (9: anders,

namelijk…) daarna koos men het meest voor ‘patiëntonvriendelijk’ (4) als reden.

Afdelingsorganisatie (vraag 14)

reden beste x afdelingsorganisatie p<.01

55,7% van de respondenten werkt met individuele patiënttoewijzing. Bij 28,7% was sprake van

teamverpleging. 13,4% noemden de afdelingsorganisatie ‘anders’ en 2,2,% vulden meerdere

antwoorden in.

Op afdelingen waar met individuele patiënttoewijzing wordt gewerkt, wordt de zorg voor de patiënt het

liefst aan dezelfde verpleegkundigen toevertrouwd. Het is daarom begrijpelijkheid dat op een

dergelijke afdeling de ‘duidelijkheid voor collega’s’ (3) significant de belangrijkste reden is en daarna

patiëntvriendelijkheid (2) (score 65 tegenover 54). Bij respondenten die met teamverpleging werken

scoorde patiëntvriendelijkheid (2) iets hoger dan (3) (score 38 tegenover 33).

Volgen discussie (vraag 15)

reden beste x volgen discussie p<.05

51,7% zegt de discussie op het gebied van verpleegkundige diagnostiek te volgen en noemt

patiëntvriendelijkheid (2) als belangrijkste reden voor de formulering met de meeste voorkeur. De

groep die de discussie niet volgt (48,3%) noemt ‘duidelijkheid voor collega's' (3) als reden.

Speciale berekeningen met nieuwe inzichten

In de tabel van bijlage K is te zien dat de relaties tussen filters PAAZ en boeken dif 1, 2 en 3, evenals

boeken algemeen alle significant zijn. Dit geeft te denken. In tabel 3.1 (respons per ziekenhuis en

specialisme) is te zien dat een heel groot deel van de respondenten op een PAAZ afdeling werkt.

Alleen al dit gegeven en het feit dat veel van die verpleegkundigen Townsend 1990 zullen kennen,

betekent dat zowel de variabele ‘specialisme’ als ‘kennis van boeken’ zonder nadere bestudering van

de significante relaties niet veel zullen betekenen. Deze uitslagen zijn het gevolg van een helaas

onvermijdelijke scheve vertegenwoordiging van de specialismen in dit onderzoek.

De uitslagen over alle labels van de redenen voor de beste formulering en het labelnummer en

redenen voor de slechtste formuleringen en het labelnummer is vooral voor de ‘reden slechtste’

significant (zie bijlage K). Uit de uitslagen per label (zie totaaltabel bijlage G) blijkt dat alleen label 1 en

3 een significante 'reden beste' hebben. Er zijn daarnaast vijf labels met een significante relatie tussen

slechtste en reden slechtste. Blijkbaar was het in dit onderzoek over het algemeen makkelijker om een

min of meer eensluidende reden te geven voor de slechtste formuleringen. Er was meer diversiteit bij

de redenen om een formulering als beste te benoemen.


64

3.5 Uitslagen tweede onderzoeksvraag

(2) Blijkt uit mijn onderzoek dat verpleegkundigen op de werkvloer de voorkeur geven aan

andere vertalingen dan de meest professionele (en welke redenen geven zij daarvoor)?

Van de negen labels heeft de professionele Gordon-vertaling twee maal de eerste voorkeur: label 1

(dreigend vochttekort) en label 4 (voedingstekort). De eerste keuze bij label 5 (onvermogen tot

gezonde leefwijze) is overigens ook een professionele vertaling van dezelfde vertaler als Gordon 1995

(Hunt 1993). De Gordon-vertaling komt maar liefst vier keer op de tweede plaats: bij label 2

(verminderd aanpassingsvermogen), label 5 (tekort in gezondheidsonderhoud), label 6 (verstoord

denken) en label 7 (inadequate sociale interactie). Slechts één keer verschijnt een Gordon-vertaling

op de laatste plaats: label 9 (zelfstandigheidstekort in wassen). Al met al is de Gordon-vertaling dus

redelijk goed beoordeeld door de verpleegkundigen die in de praktijk werkzaam zijn.

Tabel 3.4 - Alle ‘beste’ en ‘slechtste’ formuleringen

Als beste beoordeeld Als slechtste beoordeeld

Dreigend vochttekort Risico van dehydratie

Aanpassingsproblemen Geblokkeerde ziekteaanpassing

Beperkte beweging (van hand/arm/etc.) Onvermogen om te bewegen

Voedingstekort Gewijzigde opname van voeding: minder dan

stofwisselingsbehoefte

Onvermogen tot gezonde leefwijze Wijziging in het instandhouden van de gezondheid

Verstoord denkproces Gestoord denken

Communicatiestoornissen in de omgang met

anderen /

Problemen met de sociale interactie

Gestoorde sociale interactie

Moeite met ophoesten van slijm Ineffectieve luchtwegen

ADL-afhankelijkheid Zelfstandigheidstekort in wassen

Van alle labels die als slechtste zijn beoordeeld zijn er vier overt vertalingen. Twee daarvan zijn

afkomstig uit een scriptie (Ewals en Oudenhoven) en twee uit een theoretisch boek over

verpleegkunde (Evers 1994) en die zijn mogelijk ook als overt vertalingen op te vatten. De overige als

slechtst beoordeelde formuleringen zijn afkomstig uit verschillende bronnen. Slechts één daarvan is

een (vroege) publicatie die specifiek over verpleegkundige diagnostiek handelt (Bruggink & Regeer

1990).


65

3.6 Achteraf gezien Toen dit onderzoek werd uitgevoerd, was het tijdstip heel geschikt om bestaande vertalingen van

diagnoselabels op hun geslaagdheid binnen de communicatieve setting van de afdeling

(taalgebruikscontext) en binnen het verpleegkundig discours te kunnen beoordelen.

Verpleegkundigen staan onder een enorme werkdruk en hebben dus weinig tijd. Omdat ik de

privacy van patiënten natuurlijk niet mocht schenden, bleek een enquête het meest geschikte middel

om de gegevens te verzamelen. Deze vorm is bovendien geschikt om op een zo compact mogelijke

manier zoveel mogelijk informatie te krijgen. Ik had geen ervaring met enquêteren, noch met

kwantitatief onderzoek (inclusief statistiek) en daarom is het onderzoek zeker experimenteel te

noemen. Aangezien ik geen ander vergelijkbaar onderzoek op dit terrein ben tegengekomen zou ik

het bovendien, zowel inhoudelijk als methodologisch, als een exploratief onderzoek willen

beschouwen. Het is een poging om de voornamelijk theoretische studie van de dynamische visie op

taal in een empirisch onderzoek te vatten binnen het vakgebied waarin ik als vertaalster werkzaam

was.

Het experimentele karakter van dit onderzoek betekent dat bij de interpretatie enige voorzichtigheid

geboden is. Er zijn weliswaar vele significante verbanden aangetoond maar zoals in paragraaf 3.4 is

te lezen, moeten er de nodige kanttekeningen worden geplaatst. Doordat de respons per ziekenhuis

en per specialisme verschilde (evenals de specialismen zelf) ontstond er binnen de ‘steekproef’ een

zekere scheefgroei. Om die reden moeten vooral de uitslagen die betrekking hebben op instelling en

specialisme met de nodige voorzichtigheid worden bekeken. Een voorbeeld: 20 van de 47

respondenten waren werkzaam op een PAAZ-afdeling. Er is wel een PAAZ-filter toegepast in SPSS

maar achteraf gezien had ik misschien beter ook een niet-PAAZ filter kunnen toepassen voor de

restgroep.

Het is lastig om kwalitatieve, ingewikkelde zaken die de dynamiek van taal betreffen op een

kwantitatieve manier te onderzoeken en ik ben mij bewust van de methodologische problemen. Ik ben

daarom uitgegaan van de mogelijkheden die er waren: van wat de taal bood (vertalingen) en van de

vaktaalsprekers die niet te veel en niet te weinig wisten van de verpleegkundige diagnostiek. Voor de

reikwijdte van dit afstudeeronderzoek zijn de statistische bevindingen naar mijn mening voldoende om

de voornaamste onderzoeksvragen te beantwoorden.

In de volgende paragraaf zal ik bekijken in hoeverre mijn verwachtingen (zie 2.3) zijn uitgekomen.

Daarna zullen enkele van de vele overgebleven vragen worden geformuleerd.


66

3.7 Verwachtingen getoetst

Conform de verwachtingen (zie paragraaf 2.3) zijn er voor bijna ieder label significante ‘beste’ en

‘slechtste’ formuleringen aangetoond. Er is dus wel een zekere eensluidendheid en die geldt nog

sterker als wordt geselecteerd op de factoren die in het eerste deel van de enquête zijn bevraagd.

De redenen die de respondenten hebben gekozen om hun keuze toe te lichten, laten zien dat met

name patiëntvriendelijkheid en de communicatie met vakgenoten zwaar tellen. Hoewel er natuurlijk

sprake kan zijn van een zekere sociale wenselijkheid, is de nadruk op de vakexterne communicatie

opvallend. Verpleegkundigen hechten blijkbaar aan helder en duidelijk taalgebruik dat ook door

patiënten te volgen is.

Ik had niet verwacht dat de professionele vertalingen noodzakelijk als beste uit de bus zouden

komen maar in de praktijk zijn ze globaal genomen wel als beste beoordeeld. Dit pleit voor de Gordon-

vertaling (op enkele van de negen labels na).

Met betrekking tot de taalexterne factoren vermoedde ik dat het discours van de afdeling (de

taalgemeenschap per locatie) de uitslag zou kunnen beïnvloeden. In de praktijk blijkt inderdaad dat

variabelen die met de afdeling verband houden, regelmatig significant zijn gerelateerd aan de keuzes;

bijvoorbeeld: hoe lang iemand op een afdeling werkt (label 1 en 5), sinds wanneer er op de afdeling

met verpleegkundige diagnostiek wordt gewerkt (label 3 en 6) en hoe vaak een verpleegprobleem op

de afdeling voorkomt (label 4 en 6). De variabele ‘afdeling’ zelf was niet significant gerelateerd.

Over het verband tussen kennis van bepaalde boeken en de keuze voor de beste of slechtste

formulering is niet veel meer te zeggen dan wat al over de redenen in paragraaf 3.4 is geschreven.

Met betrekking tot de genoten opleiding is er bij twee labels (label 1 en 5) een significant verband

aangetoond.

Bij labels 3, 4, 6 en 8 is er verband tussen de keuzes voor de ‘beste’ of de ‘slechtste’ formulering

en de verpleegkundige visie die op de afdeling dominant is. Met enige voorzichtigheid kan dus worden

gesteld dat die verwachting redelijk is uitgekomen.

ADL-afhankelijkheid is zoals verwacht als beste uit de bus gekomen. Het is een bekende

verpleegkundige term die voor verpleegkundigen geen uitleg behoeft. Bekend maakt bemind?


67

3.8 Skopos, vertalen, EBK en ICIDH Vertalers vertalen niet naar het 'niets'. Achter iedere niet-letterlijke (professionele) vertaling schuilt een

skopos, een beeld van de vorm en de functie van de vertaling. Als de NANDA-diagnoses worden

vertaald, betekent dit dus niet automatisch dat voor Nederland vreemde Amerikaanse overwegingen

en visies, of het professionaliseringssteven automatisch worden mee vertaald als ware deze

eigenschappen ingebakken in de woorden en idiomen. Het is zelfs mogelijk om een tekst naar een

bepaalde terminologie toe te vertalen. Vertalers vertalen voortdurend naar doelteksten met een

bepaalde functie en een specifiek taalgebruik voor een specifieke doelgroep. Zo is het misschien ook

denkbaar dat de NANDA-diagnostiek met inachtneming van het woordgebruik van een classificatie als

de ICIDH zal kunnen worden vertaald. De beroepsgroep heeft daarbij min of meer de keuze voor de

weg die zij willen inslaan. Ook een toekomstig EBK (eenduidig verpleegkundig begrippenkader) heeft

een skopos in die zin.

Door al die nadruk op taal en het ontbreken van een EBK, lag in het begin van de jaren negentig de

nadruk enige tijd op de diagnostiek als middel om tot eenduidig taalgebruik te komen. Ook het streven

naar een eigen nog meer specifiek verpleegkundige terminologie was mogelijk bij sommigen

aanwezig. Daardoor werd de nadruk enige tijd eenzijdig op de vakinterne communicatie gelegd. Een

eenduidig begrippenkader zou echter moeten worden ontwikkeld vanuit een zo breed mogelijke visie

op de bestaande vaktaal en zou moeten worden ontwikkeld vanuit de sociale positionering en

voorkeuren die de vaktaal van nature al heeft. Daarvoor is zicht nodig op het vaktaalgebruik wat er al

is en niet op wat er ontbreekt.

Verpleegkundigen hebben blijkbaar een voorkeur voor duidelijke, heldere, no-nonsense en

mensvriendelijke terminologie54

. Er is een bepaalde stijl die verpleegkundigen aanspreekt. De

Nederlandse verpleegkundige taal is waarschijnlijk net zo meerduidig als ieder andere vaktaal waar

nog geen standaardisatie heeft plaatsgevonden. Het is zeker geen tomeloze chaos. Doordat er

verschillen bestaan in visies, werkwijzen, opleidingen en aandachtsgebieden bestaan er ook

verschillende discoursen.

Mijn onderzoek laat zien dat er een redelijk eensluidende voorkeur bestaat voor bepaalde

termen en in ieder geval een met redenen omklede afkeur voor andere termen.

Een vaktaal heeft geen ‘moeilijke woorden’ nodig om een vaktaal te zijn. Er zijn goede en heldere

termen mogelijk die niet gekleurd zijn door een theorie of model. Vanwege het internationale karakter

is een classificatie als de ICIDH (geformuleerd door de Wereldgezondheidsorganisatie) als leidraad

heel nuttig. Gezien het multidisciplinaire karakter van deze classificatie is de transdisciplinaire

communicatie hierbij ook gebaat. De vakexterne communicatie mag echter niet worden vergeten.

54 Niet alleen in Nederland! Dit blijkt ook uit de Amerikaanse literatuur, o.a. Webster, &

Brencick 1994.


68

Inmiddels is het 2007. Na het onderzoek waarover de voorgaande hoofdstukken handelen zijn er ruim

tien jaar verstreken. Wat zou er intussen zijn gebeurd? Zijn er binnen de diverse uitgeversfondsen nog

steeds verschillende vertalingen verschenen? Zijn er nationale afspraken over de vertaling gemaakt?

Zijn er al stappen ondernomen om de diagnostiek in termen van de ICIDH te vatten? Houden de

kwestie ‘taal’ en het eenduidig begrippenkader de gemoederen nog steeds bezig?

In het volgende hoofdstuk zal ik trachten deze vragen te beantwoorden.

Pleegvertalingen – Een sprong in de tijd ___________________________________________________________________________

69

Hoofdstuk 4

Een sprong in de tijd; 1996 - 2007

‘(...) This is not a subtle point, that meaning grows out of use, but in spite of its being frequently

sloganized, its implications are often unsuspected.’ (Jerome Bruner 1990; 118)

4.1 Inleiding Het nuttige van het uitsmeren van een scriptieonderzoek over meerdere jaren is dat je een sprongetje in de tijd

kunt maken en daarmee vragen kunt beantwoorden die anders onbeantwoord zouden zijn gebleven.

Mijn voornaamste vragen voor de huidige tijd (2007) zijn deze:

- Is er inmiddels een standaardvertaling van de verpleegkundige diagnoses?

- Zijn er stappen ondernomen om de diagnostiek in termen van de ICIDH/ICF te vatten?

- Wat is het vervolg van het Vooronderzoek Eenduidig Verpleegkundig Begrippenkader, waar in de jaren

negentig zo veel over werd geschreven?

Om de eerste vraag te kunnen beantwoorden heb ik in de medische bibliotheek (MBU) en bij het LEVV

(Landelijk Experisecentrum Verpleging & Verzorging) gezocht naar nieuwe of meer recente publicaties. Een

overzicht hiervan is in de volgende paragraaf te vinden. Voor de overige vragen heb ik vooral gezocht in de

vaktijdschriften. Daar heb ik een interessante discussie aangetroffen tussen voorstanders van het gebruik van

de ICF en mensen die daar kritisch tegenaan kijken. Hiervan zal ik kort verslag doen in paragraaf 4.3.

4.2 NANDA-vertalingen sinds 1996

Een eerste verkenning in de Medische bibliotheek (MBU) en het informatiecentrum van het LEVV (Landelijk

Experisecentrum Verpleging & Verzorging) leverde opvallend weinig vondsten op bij het zoeken op ‘NANDA’.

Zoals te verwachten, was er wel een nieuwe Handleiding verpleegkundige diagnostiek (Gordon 2002)

verschenen.55

Ook bij een andere uitgever was een overzicht van de NANDA-diagnoses te vinden (NANDA

2003). De eerste druk van dat boek kwam in 1997 op de markt bij uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum.

Carpenito, een vooraanstaand Amerikaans verplegingswetenschapster, heeft een eigen uitgave van de

verpleegkundige diagnoses, die in Nederland al in 1993 op de markt is verschenen. Deze vertaling is in 1996

niet in het onderzoek opgenomen. De tweede druk van Carpenito is in 2003 bij uitgeverij Wolters-Noordhoff

55 Sinds 1996 zijn volgens mijn informatie twee nieuwe drukken van dit boek met aangevulde NANDA-

diagnoses verschenen. Het laatste boek bevat zo’n 167 goedgekeurde diagnoses. In 1996 waren dit er 108.


70

verschenen. In het onderstaande schema staan de voornaamste vertalingen bijeen. Ik heb mij voor dit

overzicht beperkt tot de handleidingen en zakboeken op het gebied van de verpleegkundige diagnostiek, die

als naslagwerk in opleidingen en in de verpleegkundige praktijk worden gebruikt. Mogelijk zijn er meer

vertalingen in andersoortige literatuur verschenen. Omdat binnen uitgeversfondsen de vertalingen op elkaar

worden afgestemd, is echter te verwachten dat deze voor wat betreft de drie genoemde uitgeverijen (Elsevier

Gezondheidszorg, Bohn Stafleu van Loghum en Wolters-Noordhoff) overeen zullen komen met de vertalingen

in tabel 4.1.

Wat opvalt in tabel 4.1 (zie hieronder) is dat de vertalingen van Carpenito en Gordon geen overeenkomsten

vertonen, afgezien van de alom gehanteerde formulering ‘inadequate sociale interactie’. De term ‘inadequaat’ is

een veelvuldig gebruikte typering in de verpleegkunde en het is daarom denkbaar dat deze vertalingen

onafhankelijk van elkaar tot stand kan zijn gekomen. De vertaling van NANDA 2003 vertoont grote

overeenkomst met de Gordon-vertaling uit 1995 (en 2002). Feitelijk zijn er alleen afwijkingen bij label 5 en 8. Bij

label 8 komt de vertaling van NANDA 2003 overeen met de Carpenito-vertaling. ‘Ophoesten’ is echter binnen

het verpleegkundig discours een bekende term en dit werkwoord maakt ook deel uit van de als ‘beste’

beoordeelde formulering in 1996. ADL-afhankelijkheid wordt in 2007 nog steeds niet gezien als mogelijke

vertaling van Self-Care Deficit.

De skoposinformatie in de Gordon-vertalingen is, in vergelijking met de andere uitgaven, het meest uitgebreid

(zie hiervoor ook paragraaf 1.3.4). NANDA 2003 is vertaald door één persoon, Nico Oud (docent, opleider en

onderzoeker) en heeft een driekoppige redactie van verplegingswetenschappelijke experts, waaronder Oud.

“Bij de vertaling van de editie 2003-2004 is getracht de oorspronkelijke tekst zo nauwkeurig mogelijk weer te

geven. Het betreft een werkvertaling; in de praktijk moet blijken of dit ‘de taal’ is die verpleegkundigen

aanspreekt en die door hen gebruikt wordt bij het formuleren van verpleegkundige diagnoses”. Hieruit blijkt dat

de brontekst een hoge status heeft voor de vertaler. Uit de inleiding blijkt ook dat het boek duidelijk in dienst

wordt gesteld van het eenduidig Nederlandstalig verpleegkundig begrippenkader. Het feit dat is aangesloten bij

de Gordon-vertaling uit 1995 bevestigt dit steven. Vaktaalvertalen behoort de kunstmatige grenzen van

uitgeversfondsen immers te overstijgen. Verder is opvallend dat de vertaler rekening houdt met hoe

verpleegkundigen de vertaling zullen ontvangen. De vertaler is zich bewust van de doelgroep en van het

taalgebruik van de doelgroep.

Ogenschijnlijk heeft de vertaling van Gordon 1995a veel invloed gehad op latere werken. Het feit dat deze

vertaling doorgaans ook in mijn onderzoek goed werd beoordeeld, lijkt erop te wijzen dat de vertaling redelijk

tot goed aansluit bij het verpleegkundig discours.


71

Tabel 4.1 - Labels 2007 met ‘beste’ en ‘slechtste’ Engelstalig

NANDA label Als beste beoordeelde formulering in 1996

Als slechtste beoordeelde formulering in 1996

Gordon, M. (1995) Proces en Toepassing

Carpenito, L.J. (2003), Zakboek verpleegkundige diagnosen, 2e druk

Gordon, M. (2002), Handleiding Verpleegkundige Diagnostiek, 3e druk

NANDA (2003), Verpleegkundige diagnoses. Definities en classificatie 2003-2004 , 4e druk

1 High Risk for Fluid Volume Deficit

Dreigend vochttekort Risico van dehydratie Dreigend vochttekort (‘beste’)

Vochtbalans, risico op verstoorde/Vochttekort

Dreigend vochttekort Dreigend vochttekort

2 Impaired Adjustment

Aanpassingsproble-men

Geblokkeerde ziekteaanpassing

Verminderd aanpassingsvermo-gen (2e plaats)

Verstoorde aanpassing Verminderd aanpassingsvermogen

Verminderd aanpassingsvermo-gen

3 Impaired Physical Mobility

Beperkte beweging (van hand/arm/etc.)

Onvermogen om te bewegen

Mobiliteitstekort Mobiliteit, verminderde Mobiliteitstekort Mobiliteitstekort

4 Altered Nutrition: Less than Body Requirements

Voedingstekort Gewijzigde opname van voeding: minder dan stofwisselingsbehoefte

Voedingstekort (‘beste’)

Ondervoeding Voedingstekort Gewijzigd voedingspatroon: voedingstekort

5 Altered Health Maintenance

Onvermogen tot gezonde leefwijze

Wijziging in het instandhouden van de gezondheid

Tekort in gezondheidsonder-houd (2e plaats)

Gezondheidsveronacht-zaming

Tekort in gezondheidsonder-houd

Onvermogen gezondheid te onderhouden

6 Altered Thought Processes

Verstoord denkproces Gestoord denken Verstoord denken (2e plaats)

Verstoorde denkprocessen Verstoord denken Verstoord denken

7 Impaired Social Interaction

Communicatiestoornissen in de omgang met anderen / Problemen met de sociale interactie

Gestoorde sociale interactie

Inadequate sociale interactie (2e plaats)

Inadequate sociale interactie



8 Ineffective Airway Clearance

Moeite met ophoesten van slijm

Ineffectieve luchtwegen Ineffectieve luchtwegreiniging

Ineffectief ophoesten Ineffectieve luchtwegreiniging

Ineffectief ophoesten

9 Self-Care Deficit: (bijvoorbeeld: Bathing/Hygiene)

ADL-afhankelijkheid Zelfstandigheidstekort in wassen

Zelfstandigheids-tekort in wassen (‘slechtste’)

Zelfzorgtekort: wassen/lichaamsverzorging

Zelfstandigheidstekort in wassen

Zelfstandigheids-tekort in wassen/hygiëne


72

In de meest recente uitgaven was het soms lastig om zonder coderingen of referentie naar de

Amerikaanse termen, te beoordelen of ik de juiste labels te pakken had. Uiteraard is een label slechts

een naam van een diagnose en moet naar de definities (en bepalende kenmerken en

samenhangende factoren) worden gekeken voor uitsluitsel. Een voorbeeld van - in ieder geval voor

leken - lastig te onderscheiden diagnoselabels is: Gezondheidsveronachtzaming (Carpenito 2003)

versus Tekort in gezondheidsinstandhouding (Gordon 2002) en Tekort in gezondheidsonderhoud

(Gordon 2002). Volgens de (onderling verschillende!) definities moet Gezondheidsveronachtzaming

(Carpenito) overeenkomen met Tekort in gezondheidsonderhoud (Gordon 2002).

Nanda 2003:

Onvermogen Gezondheid te onderhouden

Onvermogen om vast te kunnen stellen dat hulp nodig is bij het onderhouden van de gezondheid,

hiervoor zorg te dragen en/of te zoeken.

Carpenito 2003:

Gezondheidsveronachtzaming

Verslechterde gezondheidstoestand vanwege een ongezonde manier van leven of onvoldoende

kennis over het omgaan met een bepaalde gezondheidstoestand.

Gordon 2002:

Tekort in gezondheidsonderhoud

Onbekendheid met essentiële gezondheidsgewoonten en/of onvermogen om eigen gezondheid in

stand te houden of hiervoor hulp in te roepen (specificeer type tekort).

Tekort in gezondheidsinstandhouding

Onvermogen om activiteiten te ontplooien ter bevordering van de gezondheid en/of ter preventie van

ziekte of invaliditeit of verergering daarvan (specificeer medicatie, dieet- of nadere

behandelvoorschriften, geobserveerde of verwoorde symptomen, nazorg, gezondheidsbevorderende

en preventieve maatregelen).

ACENDIO

Een organisatie die zich sinds midden jaren negentig bezighoudt met het eenduidig verpleegkundig

begrippenkader is ACENDIO (Association for Common European Nursing Diagnoses, Interventions

and Outcomes). Dit is een Europese organisatie waarin ongeveer 25 landen zijn vertegenwoordigd

(zie: www.acendio.net). Het streven van ACENDIO is de ontwikkeling van de vaktaal van de

verpleegkundige praktijk. Daartoe organiseert de organisatie conferenties en presentaties. De website

van de organisatie lijkt niet recent onderhouden maar er is in april 2007 een grote conferentie in

Amsterdam georganiseerd met als thema “Nursing Communication in Multidisciplinary Practice”.

Orem

In 1996 viel mij op dat er veel taal van verplegingswetenschapster Dorothea Orem in de formulering

van de diagnoselabels was terug te vinden. Deels was dit te wijten aan de aanwezigheid van ‘Orem-


73

taal’ in de NANDA-labels. Aan de andere kant werd de term zelfzorg door de vertaler(s) als een

algemeen geaccepteerde uitdrukking gezien (zie 1.3.4). In een rede van professor van Achterberg

(2002) is te lezen dat de invloed en toepassing van Orem intussen niet meer zo dominant is in

Nederland:

Vanuit de eigen verpleegkundige discipline is al veel aan theorieontwikkeling gedaan. In het verleden is vaak wel krampachtig en misplaatst aan deze eigen theorieën vastgehouden. Menig patiënt vreesde verwaarlozing omdat hem bij de draaideur al werd verteld dat hij volgens de zelfzorgtheorie van Orem zou worden verpleegd (Orem 1991). Het deed Orems theorie geen goed, want veel oneigenlijk gebruik betekende dat veel mensen geen nut ervoeren. De theorie raakte daardoor in de laatste jaren als ‘niet meer hip’ wat in de vergetelheid.

Uit de ‘rise and fall of Orem’s theory’ valt te leren dat één theorie niet voor alle vragen en oplossingen moet worden gebruikt. Verschillende vraagstukken vragen input vanuit verschillende theorieën. Deze kunnen ook heel goed vanuit andere disciplines zijn ontwikkeld. Want net zo min als één theorie alles oplost, kunnen theorieën uit één discipline de hele wereld verklaren.

Alleen al uit tabel 4.1 is af te lezen dat het antwoord op mijn eerste vraag in 4.1 ontkennend is. In

2007 is nog geen standaardvertaling van de NANDA-diagnostiek verschenen. Maar als dit het enige

was wat de verpleegkunde met betrekking tot het eenduidige taalgebruik bezighield, dan was die

vertaling er misschien al wel geweest. Het streven naar een eenduidig begrippenkader kent echter

verschillende benaderingen met schijnbaar tegengestelde meningen. Hierop zal ik kort ingaan in de

nu volgende paragraaf.

4.3 NANDA of ICF; vakintern of multidisciplinair? In de vorige paragraaf is te zien dat de NANDA-diagnostiek nog niet in een eenduidige vaktaal heeft

geresulteerd. Intussen is de aandacht gericht op de ICF (voorheen ICIDH). Deze internationale,

multidisciplinaire classificatie, die door de WHO is geformuleerd, zou wel eens geschikt kunnen zijn

om de verpleegkundige vaktaal te standaardiseren.

De ICF (International Classification of Human Functioning) is een classificatie waarmee het

functioneren van mensen en de eventuele problemen daarin beschreven kunnen worden, evenals de

factoren die op dat functioneren van invloed zijn (RIVM). De voorloper van de ICF is de ICIDH

(International Classification of Functioning, Disability and Health). Deze door de WHO (World Health

Organization) ontwikkelde classificatie bevat beschrijvende termen over de gezondheidstoestand van

de mens en is na een langdurige internationale samenwerking tussen vele disciplines tot stand

gekomen. In 2001 verrees hieruit de ICF. Met de ICF is het mogelijk “gegevens in de tijd en uit

verschillende landen, vakgebieden en sectoren met elkaar te vergelijken en bevat een systematisch

codestelsel voor digitale informatiesystemen in de gezondheidszorg.”(Hellema 2002).


74

De classificatie omvat meerdere niveaus, van algemeen tot zeer specifiek en omvat drie

perspectieven:

1. Het perspectief van de mens als organisme. Hierin zijn omschreven: functies, anatomische

eigenschappen en stoornissen.

2. Het perspectief van het menselijk handelen. Dit omvat: activiteiten en beperkingen.

3. Het perspectief van participatie betreft de deelname aan het maatschappelijk leven. Hierin zijn

opgenomen: participatie en participatieproblemen.

Naast deze perspectieven worden ook factoren genoemd die van invloed zijn op het functioneren:

externe factoren (de fysieke en sociale omgeving) en de persoonlijke factoren (kenmerken van het

individu) (RIVM).

Wynia 2004 geeft het volgende voorbeeld:

“Wordt bijvoorbeeld met de zorgvrager een functioneringsprobleem ‘lopen’ (d450) vastgesteld, dan

kunnen verpleegkundigen, fysiotherapeuten, specialisten, maatschappelijk werkenden,

ergotherapeuten enz. daaraan hun ‘eigen’ beroepsspecifieke diagnosen en interventies koppelen. Zo

zal de verpleegkundige nagaan of er wellicht sprake is van de verpleegkundige diagnose

‘Loopstoornis’ of dat de diagnose ‘Verminderde inspanningstolerantie’ beter van toepassing is

(Carpenito et al, 2002). Een specialist (bijvoorbeeld de neuroloog) zal eerder nagaan of er sprake is

van een medische diagnose, bijvoorbeeld een Cerebro Vasculair Accident, een hersentumor of een

andere neurologische aandoening. De ergotherapeut zal met de zorgvrager overleggen over

hulpmiddelen bij het lopen en over aanpassingen in huis. Doordat elke hulpverlener nu uit kan gaan

van dezelfde ‘beperking in de activiteit ‘lopen’ met dezelfde definitie, inclusies en exclusies, neemt de

kans op spraakverwarring af.” (Wynia 2004)

Overigens lijkt Wynia als enige (in de literatuur die ik heb gevonden) een combinatie van ICF met

verpleegkundige diagnostiek - in dit geval verwoord door Carpenito - voor zich te zien. Over het

algemeen is er sprake van een tegenstelling tussen mensen die het nut van de ICF onderschrijven

versus aanhangers van een eigen verpleegkundige diagnostiek (en classificatie?) Hier zal ik straks op

terugkomen.

Uit de literatuur (o.a. Hellema 2002) blijkt dat de ICF op zichzelf niet geschikt is om direct te gebruiken

in de patiëntenzorg. Het is de bedoeling dat de classificatie geschikt wordt gemaakt. In een

grootschalig landelijk project (Toepassingsmogelijkheden van de ICIDH binnen de verpleegkunde)

waaraan onder andere het Landelijk Expertisecentrum Verpleging en Verzorging (LEVV, toen nog

LCVV) en academische ziekenhuizen in Amsterdam (AMC), Groningen (AZG) en Nijmegen (St.

Radboud) meewerkten, is onderzocht of de ICF in de praktijk toepasbaar is. In dat proces zijn tal van

instrumenten voor de praktijk ontwikkeld. De studies56

zijn overwegend positief maar het lijkt mij

begrijpelijk dat ‘alweer een nieuwe classificatie’ niet direct met open armen zal worden ontvangen,

vooral niet als al zoveel werk en aandacht aan bestaande classificaties is besteed.

56 Onder andere Van der Brug en Van Achterberg 2002, Toepassingsmogelijkheden van de

ICIDH binnen de verpleegkunde (2002), Roodbol et al 2002, Van der Brug et al 2002.


75

De ICF krijgt echter langzaam meer draagvlak en heeft in 2007 al veel terrein gewonnen. De

argumenten die vóór de classificatie pleiten zijn legio maar er worden ook tegenargumenten

genoemd. De voorstanders menen dat het beschrijvende karakter van de ICF de internationale en

vooral de multidisciplinaire samenwerking ten goede zal komen. De ICF is op inductieve wijze tot

stand gekomen en is zeer veelomvattend. Het taalgebruik is bovendien neutraal en theoriearm. Er is

wel enig werk nodig om de classificatie toe te passen in de praktijk maar de onvolkomenheden die

daaruit te voorschijn komen, kunnen door de WHO, dus heel internationaal en overkoepelend, zo

nodig worden aangevuld of verbeterd.

Het grootste probleem van de ICF is uiteraard de praktische toepassing en het doel dat die

toepassing zal moeten dienen. De ICF levert niet meer dan een ‘structuur’ en een ‘termenbank’. In

diverse projecten worden op basis van de ICF echter steeds meer toepassingen gevonden en

instrumenten ontwikkeld, van anamneseformulieren tot verpleegplannen en overdrachtsformulieren.

De NANDA-diagnostiek is vanuit de verpleegkundige ervaring (deductief) ontstaan, is gekleurd (door

het gebruik van theorierijke termen) en onderstreept de professionalisering van het eigen vakgebied.

Vanuit de NANDA-hoek zijn kritische geluiden te horen over de ICF: deze zou helemaal niet bedoeld

zijn voor de zorgpraktijk. “Er zijn woordjes gevonden in de ICF die ook in de praktijk worden gebruikt.

Oké, so what?” (Goossen 2004). Bovendien is men bang dat de verpleegkunde haar eigenheid zal

verliezen. Goossen (2004) schrijft: “Ondanks de wenselijkheid van multidisciplinair werken - ik zal de

laatste zijn om dat te ontkennen – wordt door de ICF-adepten ook het kind met het badwater

weggegooid. In dit multidisciplinair geweld, waar de verpleging ook voor onderzoek, praktijk en

innovaties toch nog altijd achteraan in de rij staat, bestaat het gevaar dat het eigene aan de professie

wordt weggeklasseerd.” Jaarsma schrijft in 2004: “Het onderbrengen van problemen van patiënten lijkt

een grote klus die vervreemdend kan werken in de alledaagse zorg voor patiënten. Een op het oog vrij

‘simpel’ aandachtspunt in de zorg van een patiënt (vroeger verpleegprobleem genoemd) moet in een

erg ingewikkelde formulering worden omgezet om het onder te kunnen brengen in de ICF.” Jaarsma

noemt de ICF-taal te ambtelijk en kunstmatig en door ‘positief herformuleren’ niet meer herkenbaar

voor verpleegkundigen. “Theoretisch en beleidsmatig is de ICF wellicht interessant maar voor de

klinische praktijk lijkt het niet werkbaar of toepasbaar.” (Jaarsma 2004) Professor Van Achterberg

(2004) benadrukt het feit dat de ICF niet bedoeld is als naslagwerk maar dat het de bedoeling is om

selecties van onderwerpen uit de ICF te lichten die voor de eigen patiëntengroep belangrijk zijn.

Bovendien: “De ICF is geen wondermiddel en valt verder te verbeteren.” (Van Achterberg 2004).

Over en weer wordt gesproken in termen van religieuze tegenstellingen. De NANDA-aanhangers

zouden te weinig kritisch zijn over de eigen termen en het ontstaan van de NANDA wordt vooral gezien

als een niet goed doordachte, te vakspecifieke emancipatoire beweging. “Door afkeurend te reageren

en vast te houden aan de verpleegkundige classificaties, benadelen verpleegkundigen zichzelf

onverantwoord veel. Ze plaatsen zichzelf daarmee buiten de ontwikkelingen en de discussies in de

zorg, en lopen het gevaar (verder) in een isolement te raken” (Wynia 2004).


76

Zoals gezegd, lijkt de aandacht voor de ICF te groeien. ACENDIO, die vooral is gericht op de

verpleegkundige vaktaal, had in april 2007 de multidisciplinaire communicatie als thema van haar

conferentie. De ICF ontwikkelt zich verder en binnenkort zal een gecorrigeerde versie verschijnen.

Daarnaast is een ICF gericht op kinderen en jeugd in de maak (ICFCY; ICF Children and Youth) (Ten

Napel, mondelinge informatie).

4.4 Over 11 jaar… Hoe moet het nu verder met de verpleegkundige vaktaal? Hoe zal deze zich verder ontwikkelen?

Deze scriptie zal ik niet over nog eens 11 jaar vervolgen met een vijfde hoofdstuk maar de deze vraag

is als afsluiting van mijn onderzoek wel interessant. Hoe ziet de verpleegkundige vaktaal in eruit

2018?

Verpleegkundigen werken temidden van vele disciplines in direct contact met patiënten. Dat is een

sociologisch feit. Een sociolinguïstische consequentie is dat daardoor het verpleegkundige taalgebruik

dichtbij de algemene taal is gebleven. Dit brengt sommigen op het idee dat verpleegkundigen geen

eigen vaktaal hebben. Vaktaal omvat echter veel meer dan (moeilijke) termen. De taal tussen mensen

die zich beroepsmatig met dezelfde onderwerpen bezighouden (LSP, language for specific purpuses)

heeft een eigen karakter en eigen ‘manieren van zeggen’. Verpleegkundigen hebben dus per definitie

een eigen LSP of vaktaal. In de verwoordingen van de NANDA-diagnostiek zijn soms nodeloos

moeilijke constructies geformuleerd. De respondenten uit mijn onderzoek kozen echter in alle gevallen

voor de meest heldere en patiëntvriendelijke terminologie, voor de termen die aansluiten bij de taal die

zij onderling spreken.

De ontwikkeling van een verpleegkundige vaktaal wordt door velen afgeremd omdat daarmee de

multidisciplinaire communicatie niet is gediend. (Niemand spreekt in dat opzicht over de vakexterne

communicatie; de communicatie met de patiënt!) Uit sommige citaten lijkt te spreken dat de

verpleegkunde geen eigen taal heeft of mag hebben. Professor Van Achterberg zegt: “(…) een ‘eigen

verpleegkundige taal’ [is] steeds minder houdbaar in een tijd waarin samenwerken met andere

hulpverleners steeds belangrijker wordt.” Onder de visieverschillen met betrekking tot het ontwikkelen

van een eenduidige vaktaal schuilt mogelijk ook een verschil in visie op taal. De verpleegkundige taal

is maakbaar, natuurlijk, maar verpleegkundigen hebben per definitie een eigen vaktaal, een eigen

verpleegkundig discours met een eigen betekenisdynamiek. Ook dat is een sociolinguïstisch gegeven

en het blijkt ook uit mijn onderzoek. De verpleegkundige vaktaal wordt gekenmerkt door minimaal alle

aspecten die in de vaktaaldefinitie van Sauer zijn verwoord, zoals we in paragraaf 1.3.6 hebben

gezien. De ICF zal geen verpleegkundige vaktaal worden maar is te definieren als een ‘invloed’ op die

vaktaal (zie de definitie van Sauer op p. 22). Slechts de formuleringen van de toepassingen van de

ICF, de vruchten van alle projecten die er zijn geweest, en die nog zullen komen, zullen op den duur

deel uitmaken van het verpleegkundige taalgebruik. Dit is een langdurig, arbeidsintentief proces. Door


77

de interactie met anderen (verpleegkundigen, patiënten en andere disciplines), in teksten of

mondeling, treedt vervolgens het constituerende effect van taal in werking. Taal is mensenwerk. Of

een term voet aan de grond krijgt, heeft de taalgemeenschap zelf voor het zeggen, hoewel er bij

vaktalen een dicterende werking uitgaat van publicaties, standaardisaties en voorschriften. Het

gemeenschappelijk maken van de taal uit de ICF lijkt mij een talig en betekenisvormend proces dat

vele jaren zal duren. Het eens worden over benoemingen (de namen van dingen) is echter de

gemeenschapsstichtende taalhandeling bij uitstek. (Koefoed 1993). “Gedeelde benoemingen

definiëren taalgemeenschappen – tijdelijke gemeenschappen (de deelnemers aan een gesprek),

semi-permanente gemeenschappen (zoals een peer-group) en blijvende gemeenschappen (zoals een

beroepsgroep); in grootte variërend van klein (een gezin, een vriendenclub) via middelgroot (een

beroepsgroep, aanhangers van een religie) tot groot (een taalgemeenschap in gebruikelijke zin)” (ibid.

1993)

Het belang van een goede, doelgroep- en functiegerichte vertaling van de ICF als basis voor de

toepassing in de verpleegkundige vaktaal kan niet genoeg worden benadrukt. Ik hoop dan ook dat

men in de toekomst veel aandacht en expertise in de kwaliteit van de vertaling zal blijven besteden57

.

Vertalingen die nauw aansluiten bij het verpleegkundig discours hebben meer kans om een

toepassing te vinden dan termen die te algemeen of vervreemdend zijn verwoord. Dit betekent

overigens niet dat specifiek verpleegkundige termen in de ICF terecht hoeven te komen. (ADL-

afhankelijkheid hoort niet in de ICF.)

Na alle aandacht voor de vakinterne en multidisciplinaire communicatie zou ook de vakexterne

communicatie nog onder het voetlicht kunnen verschijnen. De communicatie met de patiënt mag

tenslotte nooit lijden onder een opbloeiende vakterminologie. Ik hoop dat verpleegkundigen ten

opzichte van de patiënt hun doorgaans goede reputatie zullen blijven behouden. De respondenten in

mijn onderzoek laten daar in ieder geval geen misverstanden over bestaan.

Ik hoop dat het volgende citaat van Prof. Van Achterberg van toepassing blijft:

“Naast het niet kunnen, hebben verpleegkundigen soms goede redenen om niet volgens de

laatste effectieve aanpak voor een probleem te willen handelen. Waar wetenschappelijke

studies vaak oplossingen voor een probleem onderzoeken, zijn verpleegkundigen er niet voor

problemen maar voor mensen. Dit houdt in dat een verpleegkundige altijd naar de hele mens

zal kijken.

57 ‘Waterbalans’ in plaats van het multidisciplinaire begrip ‘vochtbalans’?

Pleegvertalingen – Literatuur ___________________________________________________________________________

78

Literatuur

Achterberg, Prof. dr. T. van (2002). ‘Where is my nurse?’ Over onderzoek en oorbare zorg. Rede in

verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleraar in de

Verplegingswetenschap aan de Faculteit der Medische Wetenschappen / het UMC St

Radboud van de Katholieke Universiteit Nijmegen op donderdag 3 oktober 2002 (via

internet).

Achterberg, Theo van, Carla Frederiks, Anke Persoon en Gerda Holleman (2002). “ICF: taal voor de

toekomst?” In: TvZ, Tijdschrift voor Verpleegkundigen, vol 112, nr 10; 20-25.

Bakker, H. (1990) ‘De verpleegkundige diagnose’. In: TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen. nr. 5,

168.

Bartelds, Johan F., Jansen, E.P.W.A., Joostens, Theo H. (1989), Enquêteren: het opstellen en

gebruiken van vragenlijsten, Groningen: Wolters-Noordhoff

Beckeringh, A., A. Boer en drs. A.M. Eliëns. (red) (1995) Verpleegkundige Probleemgebieden,

Diagnoses & Interventies. (1995) Losbladig. redactie: Dwingelo: Uitgeverij Kavanah.

Bobbink, A.F. Werkvelden in de verpleegkunde. Utrecht/Antwerpen: Bohn Scheltema en Holkema,

1986.

Briody, M.E. et al, 'Naar een beter begrip van de verpleegkundige diagnose: een interpretatie'. In:

Verpleegkundig Perspectief, 1993, nr. 1 (7).

Brug, Ype van der en Theo van Achterberg (2003). ICF in de verpleegkunde II. Aan het werk met

het internationaal classificatiesysteem. Elsevier Gezondheidszorg/ LCVV.

Brug, Ype van der, Theo van Achterberg, Yvonne Heijnen-Kaales, Maarten van Kleef (2002). “Aan

het werk met de ICF”. In; TvZ, Tijdschrift voor verpleegkundigen, vol 112, nr 10; 26-29.

Bruggen, H.J. van der & H, ten Napel.(1993). ‘Begrippenkader Verpleging en Verzorging: Naar

Uniformering, Classificatie en Standaardisatie’. In: Tijdschrift voor Verzorgenden, nr. 10,

314-318.

Bruggen, H.van der, en Hirs, W. (1993). ‘Het vooronderzoek begrippenkader verpleegkunde, een

tussentijds verslag’ In: TVZ/ Vakblad voor verpleegkundigen, 8, Lochem: de Tijdstroom,

267-271.

Bruggink, G.K, en L. Regeer (red) (1990), m.m.v. Y.M. van der Burg. Verpleegkundige diagnostiek

in Nederland; de eerste stap.

Bruijns, S & M. Buskop-Kobussen. (1996) Diagnostiek in de Ouder- en kindzorg. Assen: van

Gorcum

Bruner, J. (1990) Acts of Meaning. Cambridge, Mass. etc.: Harvard University Press.

Bruyns, S. & M. Buskop-Kobussen (1996)

Diagnostiek en interventie voor verpleegkundigen in de ouder- en kindzorg. Assen: van

Gorcum

C.B.O. 1992, Consensus verpleegkundige verslaglegging Utrecht. (GR)


79

Carpenito, L.J. (2002). Zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen / Houten: Wolters

Noordhoff.

Dam, H. van, (1994), ‘Het begrip “zelfzorg” is een onding’. In: (TvZ) Tijdschrift voor

Verpleegkundigen, 9, 270-273.

Eliëns, A., H. Vermaas & J. Aarts (1993)

Het verpleegkundig proces in de algemene gezondheidszorg. Nijkerk: Intro

Eliens, A.M. (1991), ‘De verpleegkundige diagnose: gemeengoed? Bericht over een onderzoek.’ In:

Tijdschrift voor Ziekenverpleging, 2, 65.

Elzinga, A, H. Peltenburg en Y. van Marle, (1996). ‘De diagnostische fase getoetst’ In: TvZ,

Tijdschrift voor verpleegkundigen, 1, 1996.

Evers, Prof. Dr. G.C.M. (1994)

Theorieën en principes van verpleegkunde. Inleiding voor het wetenschappelijk onderwijs

en onderzoek. (2e gewijzigde druk) Assen: van Gorcum

Ewals, M.W.J.M. en Oudenhoven, C.M.A. (1992)

Verpleegproblemen en verpleegkundige diagnosen in de psychiatrie. Doctoraalscriptie

Verplegingswetenschap, Faculteit der Gezondheidswetenschappen, Rijksuniversiteit

Limburg

Fasold, Ralph W. (1990), The sociolinguistics of language, Cambridge: Basil Blackwell.

Frederiks, Dr. Carla M.A., (1992).‘De verpleegkundige diagnose’ (Antwoord aan Th. Herpers). TvZ

vakblad voor verpleegkundigen, nr. 7, 226

Goossen, W. (2004). 'ICF: waardevol of waardeloos? (II)' In: Verpleegkunde, 2004-19, nr 2; 155-

162.

Gordon, M. (1995a) Verpleegkundige diagnostiek: proces en toepassing. Utrecht: Lemma.

Gordon, M. (1995b) Handleiding Verpleegkundige Diagnostiek 1995-1996. Utrecht: Lemma

Gordon, M. (2002). Handleiding Verpleegkundige diagnostiek. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg,

3e gewijzigde druk.

Handboek Verpleegkundige Diagnostiek, Interventies en Resultaten. (1995) Losbladig. 1e

aanvulling dec. 1995. Houten, etc.: Bohn, Stafleu van Loghum.

Hatim, B. & Mason, I. (1990), Discourse and the Translator. New York etc. Longman.

Hellema, F. (2002). ICIDH en de NANDA, NIC en NOC. Academisch Ziekenhuis Groningen 2002.

Hellema, Fokje, John Kinds, Mieke Boelens, Isaäc Bos, Marie Louise Luttik, Gonda Stallinga, Ger

Tijssen, Doetie Visser, Giel van Vliet en Klaske Wynia. (2002). ‘ICF-instrumenten voor

continuïteit van zorg’. In: TvZ, Tijdschrift voor Verpleegkundigen, vol 112, nr 10; 55-59.

Herpers, Th.M.M. (1990) ‘Het gebruik van DSM-III’ in TvZ Vakblad voor Verpleegkundigen, no. 8,

De Tijdstroom, Lochem, 1990, 25. Een reactie op een artikel met dezelfde naam van W. de

Vries: TvZ, no. 5, 156-159.

Herpers, Th.M.M. (1992) ‘De verpleegkundige diagnose’ (Reactie op de consensusbijeenkomst

verpleegkundige verslaglegging). In: TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen, nr. 6, 198-

199.


80

Holte, E. ten, (1992) ‘Verpleegkundige diagnostiek’, in: TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen, nr.

17, 622-623.

Holte, E. ten, (1993) ‘Eenduidige terminologie op komst’. In: Het Ziekenhuis, 10 (492-494).

House, J. (1977). A Model for Translation Quality Assessment, Tübingen: Narr.

Hullu, Marijke de, (1994) ‘De verpleegkundige diagnose’ in: Nursing 94, april, Misset, Maarssen,

61-63.

Hullu, Marijke de, (1995) ‘Diagnoses, interventies en uitkomsten: van onduidelijk naar eenduidig’ in

Nursing 95, april. Maarssen: Misset; 65-67.

Hunt, A.H. 'Humor als verpleegkundige interventie’. In: Verpleegkundig Perspectief, 1993, nr. 5

(24) – vertaling van W. Seunke. ICF, Nederlandse vertaling van de ‘International Classification of Functioning, Disability and Health’

(2002). WHO-FIC Collaborating Centre, RIVM. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Jaarsma, T. en T. van Achterberg (2004). ‘ICF in de verpleegkunde’. In: Verpleegkunde, 2004-19,

nr. 1; 72-74.

Jansen, G.J. (1992)

Verpleegkundige diagnoses in de psychiatrie; een verplegingswetenschappelijk onderzoek

naar de toepassingsmogelijkheden van psychiatrisch verpleegkundige diagnostiek.

(Doctoraalscriptie Verplegingswetenschap, Groningen)

Kalis, A en Swagerman, C. (1994), ‘De toepassing van “Orem”’, In: TvZ Tijdschrift voor

verpleegkundigen, nr. 5, 1994, 146-148.

Karel, J.G.P.M. (1994)

Van zorgvraag naar verpleegkundige diagnose in de zorg voor verstandelijk gehandicapten.

Doctoraalscriptie verplegingswetenschappen

Koefoed, Geert, Grensverschijnselen – bibliografische gegevens niet beschikbaar.

Koefoed, Geert (1993), Benoemen. Een beschouwing over de faculté du langage. Proefschrift

Universiteit Utrecht. Amsterdam: P.J. Meertensinstituut.

Kruyswijk, J. & H. Mostert (1994). Het verpleegproces. Utrecht: Lemma

Lacko, B.J.S. (1992). ‘Nogmaals: de verpleegkundige diagnose’ (reactie op artikel van Herpers). In:

TvZ vakblad voor verpleegkundigen, nr. 9, 1992, 308.

Lakoff, G & M. Johnson (1980). Metaphors We Live By, The University of Chicago Press.

Leih P. en C. Salentijn, (1991a) ‘Verpleegkundig diagnoses: betekenis, classificatie en vragen’

Verpleegkunde, 1, 3.

Leih, P. & Salentijn C., (1991b). 'Verpleegkundige diagnoses; betekenis, classificatie en vragen'. In:

Verpleegkunde, 1991/2, nr. 1 (7)

Leih, P. (1988) ‘Standaardisatie en verpleegkundige diagnoses, In: Tijdschrift voor

Ziekenverpleging (TvZ), 8, 259.

Leuven-Zwart, K. van, K.M. (1992). Vertaalwetenschap: Ontwikkelingen en Perspectieven. Muiderberg:

Coutinho.

Levinson, Stephen C. (1983). Pragmatics. Cambridge (etc.): Cambridge University Press.


81

McFarland G.K. & McFarlane E.A. (1993). Nursing diagnosis & intervention, planning for patiënt

care, St. Louis; Mosby comp.

McFarlane, J.K & C. Castledine (1985).

Verplegen en rapporteren, (vertaald door R. v.d. Peet), Lochem: de Tijdstroom.

Mistiaen, P. (1991). ‘Een reactie op het artikel van Leih en Salentijn in Verpleegkunde 1 )'. In:

Verpleegkunde, 2, 105

Napel, H. ten & H. van der Bruggen, (1994). ‘Het verpleegkundig begrippenkader in registratie en

rapportagesystemen. Verpleegkunde, nr. 4, p. 223-23

Napel, H. ten, (1995). ‘Eenduidig taalgebruik’. In: TvZ Tijdschrift voor verpleegkundigen, 11 (350).

Napel, Huib ten, en H. van der Bruggen, (1994). ‘Verpleegkundige interventies’. In: TvZ tijdschrift

voor verpleegkundigen. nr. 10, 317-321.

Nationale Raad voor de Volksgezondheid (N.R.V.) (1988), Verpleegkundig beroepsprofiel,

Zoetermeer. (GR)

Nationale Raad voor de Volksgezondheid (N.R.V.) (1991) Advies eenduidig verpleegkundig

begrippenkader. Zoetermeer.

Nationale Raad voor de Volksgezondheid (N.R.V.), (1993) Vaste Commissie voor Classificaties en

Definities (vroeger: Werkgroep Coderingen en Classificaties), Vooronderzoek eenduidig

begrippenkader, standaarddefinities en -classificaties, Zoetermeer, november 1993, No.

WCC 179.

Nord, C. (1991). Text Analysis in Translation. Theory, Methodology and Didactic Appliction of a Model

for Translated Oriented Text Analysis. Amsterdam/Atlanta: Rodopi

North American Nursing Diagnosis Association, NANDA. Verpleegkundige diagnoses 2003-2004

(2003). Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 4e herziene druk.

Pasch, T. van de, (1993). ‘Het tweede advies eenduidig verpleegkundig begrippenkader. TvZ

tijdschrift voor verpleegkundigen, nr. 20, 671-673.

Pasch, T. van de, (1995). ‘Het eenduidig begrippenkader’, In: TvZ Tijdschrift voor

verpleegkundigen, nr. 1, 1995a, 6-10 en (deel II) in nr. 2, 54-55).

Peet, Rob van der, (1993). ‘Verpleegkundige diagnostiek volgens de theorie van Orem’ In: TvZ

vakblad voor verpleegkundigen, nr. 18, 608-611.

Peet, Rob van der, (1994). ‘“Orem” is zo gek nog niet’. In: TvZ tijdschrift voor verpleegkundigen,

nr. 9, 1994, 282-283. (reactie op artikel van Kalis en Swagerman TvZ 5, 146-148)

Regeer, Leo en Toine de Graaf, (1993). ‘De verpleegkundige diagnose als hoeksteen’ (Vijf

Amerikaanse verplegingswetenschappers over verpleegkundige diagnostiek) In: TvZ

Tijdschrift voor verpleegkundigen, nr. 3, 91-95

Rest- de Bakker, R van, et al. (1992).

Methodisch handelen in de verpleging; het verpleegkundig proces. Lochem: de Tijdstroom.

Roelofs, J.H.J.G.M. (1993).

Drie verpleegkundige diagnoses in de psychiatrie; een valideringsstudie. Doctoraalscriptie

Verplegingswetenschap, Faculteit der Gezondheidswetenschappen, Rijksuniversiteit


82

Limburg

Roodbol, Gabriel, Gerda Holleman, Irene Jongerden en Ype van der Brug (2002). ‘De ICF en de

beschrijving van gezondheidsproblemen’. In: TvZ, Tijdschrift voor Verpleegkundigen, vol

112, nr 10; 50-54.

Sapir, Edward (1921), Language: An introduction to the study of speech. New York: Harcourt, Brace

and company.

Sauer, Christoph, (1993). Vaktaal en communicatie. Inleiding tot het onderzoek naar taalgebruik in

vakken en beroepen. Syllabus behorende bij het college vaktaal I. Specialisatie Vertalen.

Universiteit Utrecht.

Schout, G. (1990). ‘De verpleegkundige diagnose’ In: Tijdschrift voor Ziekenverpleging, 11, 527

Schouwstra, J, (1994). ‘Het probleem van eenduidigheid’. In: TvZ Tijdschrift voor

verpleegkundigen, nr. 4 (116).

Snell-Hornby, M. (1988), Translation Studies. An Intregrated Approach. Amsterdam/Philadelphia: John

Benjamins.

Stevens, Paul (1995). Methodiek van het verpleegkundig handelen. Leiden: Spruyt, Van Mantgem

& De Does Toepassingsmogelijkheden van de ICIDH binnen de verpleegkunde (2002). 2e tussenrapportage.

UMC St. Radboud, Stuurgroep ICIDH.

Townsend, Mary C., (1990). Verpleegkundige diagnostiek in de psychiatrie, Lochem: de

Tijdstroom.

Vermelis, A, Mühlebach, A. (1989). ‘Verpleegkundige diagnose, hoe, wat en waarom?’

Maatschappelijke Gezondheidszorg, 4, 20.

Webster, G.A. & Brencick, J.M. (1994). 'Nomenclature and Classification Systems; 10 Years Later'.

In: Caroll-Johnson & Paquette, Classification of the Nursing Diagnosis: Proceedings of the

Tenth Conference, J.B. Lippencott Company, p. 64.

Bijlagen bij

Pleegvertalingen

Een sociolinguïstisch en vertaalwetenschappelijk onderzoek naar negen verpleegkundige diagnoselabels

Doctoraalscriptie Studierichting: Algemene Letteren (Taal- en cultuurstudies)

Specialisaties: Sociolinguïstiek en Vertalen

J.P. Lustig Studentnummer: 9016554

Scriptiebegeleiding

(1996) Mw. dr. J.W.M. Hulst

Vakgroep Romaanse talen en culturen en

(2007) Prof. dr. A.B.M. Naaijkens

Hoogleraar Duitse letterkunde en vertaalwetenschap

Inhoudsopgave Bijlagen A Steekproef; hoe wordt de NANDA-taal door leken ervaren? .................................. 85 B Vertalingen van diagnoselabels, aangetroffen in 1996 ........................................ 86 C Enquête verpleegkundige vaktaal ........................................................................ 93 D Bronnenlijst labelvertalingen ............................................................................... 107 E Selectiecriteria en selectie van labels voor enquête .......................................... 111 F Totaaltabel van alle uitslagen ............................................................................. 117 G Opmerkingentabel .............................................................................................. 127 H Overzicht van antwoorden op e-vragen .............................................................. 139 I Samenvatting significante uitslagen beste/slechtste .......................................... 145 J Samenvatting reden beste/reden slechtste over alle labels ............................... 147 K Speciale berekeningen (filters) ........................................................................... 149

Bijlage A ___________________________________________________________________________

85

Bijlage A Steekproef Hoe wordt de NANDA-taal door leken ervaren? Om te toetsen of mijn gevoel over de NANDA-taal door anderen werd gedeeld heb ik een oproepje gedaan in een e-mail groep voor mensen die zelf kleding maken. 24 leden waren bereid om mee te werken. Zij kregen de volgende mail:

Fijn dat je mee wilt doen! Hieronder zie je twee termen. Het zijn aanduidingen van "een probleem". Wil je bij iedere term heel kort dezelfde vragen beantwoorden? Het is de bedoeling dat je ze kritisch beoordeelt. Je mag schrijven wat je wilt. Het gaat om wat jij ervan vindt en niet wat goed/slecht Nederlands is. Het is puur een gevoelskwestie. Misschien zou je de term niet gauw zelf gebruiken. Maar als je iemand anders de term hoort gebruiken, of je leest hem ergens… waar denk je dan aan? 1. Hoe klinkt dit? Wat is je eerste ingeving? 2. Waar denk je dat dit over gaat? (Over wie of wat? En kun je er een context bij

verzinnen?) 3. Is de term voor jou duidelijk/niet duidelijk? 4. Zo niet, welke vragen roept het op? 5. Eventuele opmerkingen:

Vervolgens werden per persoon 2 NANDA-termen voorgelegd. De meest als ‘vaag’ of ‘vreemd’ in het oog springende diagnoselabels zijn bevraagd, met uitzondering van enkele zeer algemeen geformuleerde. De antwoorden van respondenten met een verpleegkundige of (para)medische achtergrond (2 stuks) zijn niet meegeteld. Sommige termen werden veel algemener opgevat dan ze waren bedoeld, bijvoorbeeld als heel zakelijke politieke beleidstermen (veranderde handhaving van de gezondheid) of geldend voor hele gemeenschappen in plaats van voor één individu (voedingstekort). Mobiliteitstekort werd gezien als een militaire term. Sommige termen werden als ambtenarentaal ervaren: beslisconflict, veranderde denkprocessen. De term zelfzorg(tekort), werd verschillend geïnterpreteerd, bijvoorbeeld als (gebrek aan) ‘zorg die je zelf kunt regelen (van huisgenoten, buren of vrienden)’

58 of het totaal van zorg die

iemand zelf of voor zichzelf kan regelen. Deze term heb ik in totaal zeven keer voorgelegd. Vier van de zeven respondenten merkten op dat zij deze term ‘een beetje vreemd’, ‘raar’ of ‘gemaakt’ vonden.

58

Dus synoniem aan mantelzorg.

Bijlage B ___________________________________________________________________________

86

BIJLAGE B Vertalingen van diagnoselabels, aangetroffen in 1996 Dit is een vroege lijst van gevonden vertalingen. Van de geselecteerde labels zijn later meer vertalingen gezocht en gevonden. Een sterretje (*) betekent dat de diagnose niet in de nabijheid van de Amerikaanse formulering stond (of niet werd gevolgd door een Amerikaanse formulering).

Activity Intolerance Verminderd activiteitsvermogen (Gordon, 1995) Intolerantie van activiteit (Bruggink & Regeer 1992) Lichamelijke inspanningsintolerantie (Evers, VR, 1993) Activity Intolerance, High Risk for Dreigend verminderd activiteitsvermogen (Gordon 1995) Adjustment, Impaired Verminderd aanpassingsvermogen (Gordon 1995) Belemmerde aanpassing (Bruggink & Regeer 1992) Geblokkeerde ziekteaanpassing (Evers, VR, 1993) Airway Clearance, Ineffective Ineffectieve luchtwegreiniging (Gordon 1995) Ineffectieve luchtwegen (Bruggink & Regeer 1992) Ineffectief ophoesten (Evers, VR, 1993) Anxiety (Specify) Angst (Gordon 1995) (VP 1993, 1, 7) (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Ongedefinieerde angst (Evers, VR, 1993) Aspiration, High Risk for Aspiratiegevaar (Gordon 1995) Body Image Disturbance Verstoord lichaamsbeeld (Gordon 1995) (VP 1995-1*) Verstoorde lichaamsbeleving Stoornis van het zelfbeeld (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Verstoring van het lichaamsbeeld (Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Body Temperature, Altered, High Risk for Dreigende temperatuurswijziging (Gordon 1995) Verandering van de lichaamstemperatuur (Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Bowel Incontinence Incontinentie voor faeces (Gordon 1995) Incontinentie van ontlasting (Evers, VR, 1993) Breastfeeding, Effective Effectieve borstvoeding (Gordon 1995) Breastfeeding, Ineffective Ineffectieve borstvoeding (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Breastfeeding, Interrupted Borstvoedingsonderbreking (Gordon 1995) Breathing Pattern, Ineffective Ineffectieve ademhaling (Gordon 1995) Inadequate ademhaling (Evers, VR, 1993) Niet-effectieve ademhaling (Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Cardiac Output, Decreased Verminderd hartminuutvolume (Gordon 1995) Verminderde cardiale output (Vooronderzoek, literatuuronderzoek) Caregiver Role Strain Overbelasting van mantelzorgverlener (Gordon 1995) Caregiver Role Strain, High Risk for Dreigende overbelasting van mantelzorgverlener (Gordon 1995) Communication, Impaired Verbal Verstoorde verbale communicatie (Gordon 1995) Gebrekkige verbale communicatie (Evers, VR, 1993) Gestoorde verbale communicatie (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*)

Bijlage B ___________________________________________________________________________

87

Constipation Obstipatie (Gordon 1995) (Jansen, 1992) Constipation, Colonic Colon-obstipatie (Gordon 1995) Constipation, Perceived Subjectief ervaren obstipatie (Gordon 1995) Gepercipieerde obstipatie (Evers, VR, 1993) Decisional Conflict (specify) Beslisconflict (specificeer) (Gordon 1995) Beslisconflict (VP 1994, 2, 13*) Besluitvormingsconflict (VP 1993, 1, 7) Besluiteloosheid ten aanzien van ... (specificeer) (Evers, VR, 1993) Defensive Coping Defensieve coping (Gordon 1995) Defensief copinggedrag (Evers, VR, 1993) Denial, Ineffective Ineffectieve ontkenning (Gordon 1995) Ontkenningsgedrag (Evers, VR, 1993) Diarrhea Diarree (Gordon 1995) Overmatige uitscheiding uit de darmen (Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Disuse Syndrome, High Risk for Dreigend inactiviteitssyndroom (Gordon 1995) Diversional Activity Deficit Ontspanningstekort (Gordon 1995) Onvoldoende ontspanningsactiviteiten (VP 1993, 5, 24) (Evers, VR, 1993) Dysreflexia Dysreflexie (Gordon 1995) Family Coping, Compromised, Ineffective Bedreigde gezinscoping (Gordon 1995) Ontoereikende coping binnen het gezin (VP 1993, 5, 24) Onvoldoende gezinsondersteuning bij ziekteaanpassing (Evers, VR, 1993) Family Coping, Disabling, Ineffective Gebrekkige gezinscoping (Gordon 1995) Geblokkeerde ziekteaanpassing van gezin (Evers, VR, 1993) Family Coping, Potential for Growth Gezinscoping: ontplooiingsmogelijkheden (Gordon 1995) Family Processes, Altered Gewijzigde gezinsprocessen

59 (Gordon 1995)

59 Gewijzigd lijkt in enkele vertalingen verkeerd te worden gebruikt (bijvoorbeeld in: Gewijzigde zintuiglijke waarneming) Het werkwoord wijzigen is slechts overgankelijk te gebruiken en kan als het wederkerig wordt gebruikt alleen ‘anders worden’ uitdrukken, zoals in het onderstaande citaat van de taaladviesdienst van De Taalunie wordt uitgelegd (via de website taaladvies.net):

Veranderen kan zowel met als zonder lijdend voorwerp gebruikt worden:

- overgankelijk, dat wil zeggen met lijdend voorwerp, in de betekenis 'anders maken', 'een andere vorm geven': Zij verandert de japon, De goochelaar verandert de zakdoek in een duif.

- onovergankelijk, dus zonder lijdend voorwerp: 'in een bepaalde andere vorm overgaan': Wijn kan in azijn veranderen; 'anders worden': Het weer verandert.

Wijzigen kan niet zonder lijdend voorwerp gebruikt worden: een wet wijzigen; NS wijzigt de reistijden. De betekenis van wijzigen is dan 'anders maken', 'aanpassen'. Wijzigen kan alleen 'anders worden' uitdrukken bij het zogenoemde wederkerend gebruik (met zich): De situatie wijzigt zich.

Bij Gewijzigde zintuiglijke waarneming is de vraag hoe het label moet worden uitgelegd. Slechts wanneer de betekenis van het label ‘anders gemaakte/aangepaste zintuiglijke waarneming’ is, is het gebruik van

Bijlage B ___________________________________________________________________________

88

Wijziging in gezinsprocessen (VP 1993, 5, 24) Fatigue Oververmoeidheid (Gordon 1995) (Bruyns & Buskop 1996) Moeheid (Evers, VR, 1993) Fear Vrees (specificeer) (Gordon 1995) (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Specifieke vrees/schrik (Evers, VR, 1993) Feeding Pattern, Infant, Ineffective Ineffectief zuigelingvoedingspatroon (Gordon 1995) Fluid Volume Deficit Vochttekort (Gordon 1995) Negatieve vochtbalans (Evers, VR, 1993) (Townsend, 1990*) Fluid Volume Deficit, High Risk for Dreigend vochttekort (Gordon 1995) Fluid Volume Excess Overvulling (Gordon 1995) Positieve vochtbalans (Evers, VR, 1993) Gas Exchange, Impaired Verstoorde gasuitwisseling (Gordon 1995) Verstoorde gasstofwisseling (Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Grieving, Anticipatory Anticiperende rouw (Gordon 1995) Anticiperend rouwen (Bruggink & Regeer 1992) Grieving, Dysfunctional Dysfunctionele rouw (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Niet functioneel rouwen (Bruggink & Regeer 1992) Inadequate rouwverwerking (VP 1993, 5, 24) (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Growth and Development, Altered Afwijkende groei en ontwikkeling (Gordon 1995) Ontwikkelingsachterstand (Evers, VR, 1993) Health Maintenance, Altered Tekort in gezondheidsonderhoud (Gordon 1995) Veranderde zorg voor de gezondheid (Bruggink & Regeer 1992) Onvermogen tot gezonde leefwijze (VP 1993, 5, 24) Onvermogen tot hulp zoeken bij gezondheidsproblemen (Evers, VR, 1993) Health Seeking Behaviors (specify) Gezondheidzoekend gedrag (specifieer) (Gordon 1995) Gedrag gericht op gezondheid (speciferen) (Bruggink & Regeer 1992) Home Maintenance Management, Impaired Verminderd huishoudvermogen (Gordon 1995) Beschadigde/ belemmerde/verzwakte zorg voor het huishouden (Bruggink & Regeer 1992) Onvermogen tot voeren eigen huishouding (Evers, VR, 1993) Hopelessness Moedeloosheid (Gordon 1995) Hopeloosheid (VP 1993, 5, 24) (Evers, VR, 1993) Hyperthermia Hyperthermie (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Hypothermia Hypothermie (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Incontinence, Functional Functionele incontinentie (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Incontinence, Reflex Reflex-incontinentie (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Incontinence, Stress Stress-incontinentie (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993)

gewijzigd grammaticaal. In de betekenis van ‘anders geworden zintuiglijke waarneming’ moet het voltooid deelwoord ‘veranderde’ worden gebruikt. Wijzigen impliceert een actor en een lijdend voorwerp.

Bijlage B ___________________________________________________________________________

89

Incontinence, Total Volledige incontinentie (Gordon 1995) Totale incontinentie (Evers, VR, 1993) Incontinence, Urge Urge-incontinentie (Gordon 1995) Drangincontinentie (Evers, VR, 1993) Individual Coping, Ineffective Ineffectieve coping (Gordon 1995) Ineffectieve individuele probleemhantering (VP 1993, 1, 7) Ineffectieve individuele coping (Gab, artikel*) Ineffectieve probleemhantering (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Infection, High Risk for Infectiegevaar (Gordon 1995) Injury, High Risk for Gevaar voor letsel (Gordon 1995) (Townsend, 1990*) Knowledge Deficit (specify) Kennistekort (specificeer) (Gordon 1995) (TvZ, 1994, 5, 148) komt van Orem Kennisgebrek (specificeer) (Evers, VR, 1993) Onvoldoende kennis (Townsend, 1990*) Management of Therapeutic Regimen, Ineffective Inadequate opvolging van de behandeling (Gordon 1995) Noncompliance (specify) Therapie-ontrouw (specificeer) (Gordon 1995)(VP 1995-1)(Evers, VR, 1993) (Jansen, 1992*) Noncompliance (V 1994/5, 2, 83) Nutrition, Altered: Less than Body Requirements Voedingstekort (Gordon 1995) Veranderde voeding: minder dan het lichaam nodig heeft (Bruggink & Regeer 1992) Verstoorde inname van voeding, minder dan de stofwisselingsbehoefte (TvZ 1995, 20, 597) Ontoereikende voedselopname (Evers, VR, 1993) Ontoereikende opname van voeding (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Verandering in het voedingspatroon (...)(Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Nutrition, Altered: More than Body Requirements Voedingsteveel (Gordon 1995) Veranderde voeding: meer dan het lichaam nodig heeft ('de eerste stap' 1992) Overgewicht (Evers, VR, 1993) Verandering in het voedingspatroon (...)(Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Nutrition, Altered: High Risk for More than Body Requirements Dreigend voedingsteveel (Gordon 1995) Verandering in het voedingspatroon (...)(Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Oral Mucous Membrane, Altered Veranderd mondslijmvlies (Gordon 1995) Mondslijmvliesdefecten (Evers, VR, 1993) Pain Pijn (Gordon 1995) Pijn: acuut (Evers, VR, 1993) Pain, Chronic Chronische pijn (Gordon 1995) Pijn: chronisch (Evers, VR, 1993) Parental Role Conflict Ouderrolconflict (Gordon 1995) Ouderrolverwarring bij ziekte kind (Evers, VR, 1993) Parenting, Altered Ouderschapstekort (Gordon 1995) Verstoorde ouderrol (VP 1993, 1, 7) Inadequaat verzorgingsvermogen (Evers, VR, 1993) Parenting, Altered, High Risk for Dreigend ouderschapstekort (Gordon 1995) Peripheral Neurovascular Dysfunction, High Risk for Dreigende perifere neurovasculaire stoornis (Gordon 1995)

Bijlage B ___________________________________________________________________________

90

Personal Identity, Disturbance Identiteitsstoornis (Gordon 1995) Stoornis van de eigen identiteit (VP 1993, 5, 24) Identiteitsverlies (Evers, VR, 1993) Physical Mobility, Impaired Mobiliteitstekort (Gordon 1995) Verstoorde mobiliteit (VP 1993, 5, 24) Verminderde lichaamsbeweging (Evers, VR, 1993) Poisoning, High Risk for Vergiftigingsgevaar (Gordon 1995) Post-trauma Response Posttraumatische reactie (Gordon 1995) Post-trauma syndroom (Evers, VR, 1993) Powerlessness Machteloosheid (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) (VP 1993, 5, 24) (Jansen, 1992*)

(Townsend, 1990*) Protection, Altered Beschermingstekort (Gordon 1995) Veranderde bescherming (Bruggink & Regeer 1992) Inadequate zelfbescherming (Evers, VR, 1993) Rape-Trauma Syndrome Verkrachtingssyndroom (Gordon 1995) Rape-Trauma Syndrome: Compound Reaction Gecompliceerde vorm van verkrachtingssyndroom (Gordon 1995) Rape-Trauma Syndrome: Silent Reaction Stille vorm van verkrachtingssyndroom (Gordon 1995) Relocation Stress Syndrome Hervestigingssyndroom (Gordon 1995) Role Performance, Altered Verstoorde rolvervulling (Gordon 1995) Veranderde rolopvatting (Bruggink & Regeer 1992) Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene Zelfstandigheidstekort in wassen (specifieer niveau) (Gordon 1995) Zelfzorgtekort (wassen/hygiene) (Bruggink & Regeer 1992) ADL-afhankelijkheid (Evers, zie V 1991/2, 1, 7) Afhankelijkheid bij lichaamsverzorging (Evers, VR 1993) Gebrekkige zelfverzorging (...) (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Self-Care Deficit: Dressing/Grooming Zelfstandigheidstekort in kleding/verzorging (specificeer niveau) (Gordon 1995) Zelfzorgtekort (Kleden/verzorgen) (Bruggink & Regeer 1992) ADL-afhankelijkheid (Evers, zie V 1991/2, 1, 7) Afhankelijkheid bij aan-, uitkleden en uiterlijke verzorging (Evers, VR 1993) Gebrekkige zelfverzorging (....) (Jansen, 1992*) Self-Care Deficit: Feeding Zelfstandigheidstekort in eten (specificeer niveau) (Gordon 1995) Zelfzorgtekort (innemen van voedsel) (Bruggink & Regeer 1992) ADL-afhankelijkheid (Evers, zie V 1991/2, 1, 7) Afhankelijkheid bij voedselopname (Evers, VR 1993) Gebrekkige zelfverzorging (....) (Jansen, 1992*) Self-Care Deficit: Toileting Zelfstandigheidstekort in toiletgang (specificeer niveau) (Gordon 1995) Zelfzorgtekort (gebruik maken van het toilet) (Bruggink & Regeer 1992) ADL-afhankelijkheid (Evers, zie V 1991/2, 1, 7) Afhankelijkheid bij toiletbezoek (Evers, VR 1993) Gebrekkige zelfverzorging (....) (Jansen, 1992*) Self-Esteem, Chronic Low Chronische geringe zelfachting (Gordon 1995) Chronisch laag gevoel gevoel van eigenwaarde (VP 1993, 5, 24) Minderwaardigheidsgevoel (Evers, VR, 1993)

Bijlage B ___________________________________________________________________________

91

Self-Esteem Disturbance Geringe zelfachting (Gordon 1995) Self-Esteem, Situational Low Reactieve geringe zelfachting (Gordon 1995) Situatiegebonden lage zelfachting (Evers, VR, 1993) Self-Mutilation, High Risk for Dreigende zelfverminking (Gordon 1995) Sensory-Perceptual Alteration: Visual, Auditory, Kinesthetic, Gustatory, Tactile, Olfactory Gewijzigde zintuiglijke waarneming (Gordon 1995) Sensorische onder- of overprikkeling (specificeer) (Evers, VR, 1993) Wijziging in de waarneming (Jansen, 1992*)(Townsend, 1990*) Sexual Dysfunction Seksueel dysfunctioneren (Gordon 1995) Storend sexueel gedrag (Evers, VR, 1993) Sexuality Patterns, Altered Gewijzigde seksuele gewoonten (Gordon 1995) Onvoldoende mogelijkheden tot sexueel contact (Evers, VR, 1993) Skin Integrity, Impaired Huiddefect (Gordon 1995) (VP 1993, 1, 7) Huiddefect m.n. decubitus (Evers, VR, 1993) Skin Integrity, Impaired, High Risk for Dreigend huiddefect (Gordon 1995) Sleep Pattern Disturbance Verstoord slaappatroon (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) (Roelofs, 1993) (Townsend, 1990*) Social Interaction, Impaired Inadequate sociale interactie (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Verstoorde sociale interactie (Gab, artikel*) (Roelofs 1993) (Jansen, 1992*) (Townsend,

1990*) Gestoorde sociale interactie (Townsend, 1990*) Communicatiestoornis in de omgang met anderen (Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Social Isolation Sociaal isolement (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) (VP 1993, 5, 24) (Roelofs, 1993) (Jansen,

1992*) (Townsend, 1990*) Spiritual Distress Geestelijke nood (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Spirituele nood (VP1994,2,13*) (VP 1993, 5, 24) Suffocation, High Risk for Verstikkingsgevaar (Gordon 1995) Swallowing, Impaired Slikstoornis (Gordon 1995) Thermoregulation, Ineffective Falende warmteregulatie (Gordon 1995) Lichaamstemperatuurschommelingen (Evers, VR, 1993) Thought Processes, Altered Verstoord denken (Gordon 1995) (Bruyns & Buskop) Gestoord denken (Evers, VR, 1993) Wijziging in het denkproces (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Tissue Integrity, Impaired Weefselbeschadiging (Gordon 1995) Wonde (Evers, VR, 1993) Tissue Perfusion, Altered: Cerebral, Cardiopulmonary, Renal, Gastrointestinal, Peripheral Verminderde weefseldoorbloeding (specificeer type) (Gordon 1995) Doorbloedingsstoornis (specificeer) (Evers, VR, 1993) Trauma, High Risk for Traumagevaar (Gordon 1995) Unilateral Neglect Halfzijdige inattentie (Gordon 1995) Veronachtzaming aangedane lichaamshelft (Evers, VR, 1993) Urinary Elimination, Altered Patterns Verstoorde urine-uitscheiding (Gordon 1995)

Bijlage B ___________________________________________________________________________

92

Storend urineerpatroon (Evers, VR, 1993) Urinary Retention Urineretentie (Gordon 1995) (Evers, VR, 1993) Ventilation Spontaneous: Inability to Sustain Verminderd ademhalingsvermogen (Gordon 1995) Ventilatory Weaning Response, Dysfunctional Dysfunctionele beademingsontwenning (Gordon 1995) Violence, High Risk for: Self-Directed or Directed at Others Dreigend geweld (Gordon 1995) Gevaar voor op zichzelf of anderen gericht geweld (Jansen, 1992*) Gevaar voor geweld (Townsend, 1990*)

Bijlage C

93

Enquête verpleegkundige vaktaal Utrecht, 3 juli 1996 Geachte verpleegkundige, Als "zorgverlener op de werkvloer" bent u als geen ander deskundig over het taalgebruik in de verpleegkundige praktijk. Daarom hoop ik dat u mee wilt werken aan mijn afstudeeronderzoek naar de verpleegkundige vaktaal. Ten behoeve van mijn scriptieonderzoek (Algemene Letteren, Universiteit Utrecht) heb ik de bijgevoegde enquête samengesteld: 12 bladzijden met voornamelijk meerkeuzevragen waar u zich vrij snel doorheen zult kunnen werken. Het invullen zal ongeveer 20 tot 30 minuten in beslag nemen. De enquête begint met een algemeen gedeelte met vragen over uw opleiding en de afdeling. In het tweede deel krijgt u vragen over de formulering van enkele verpleegproblemen, of eigenlijk: over de 'labels' van verpleegkundige diagnoses. Laat u zich vooral door dat laatste onderdeel niet afschrikken. U hoeft niet volledig op de hoogte te zijn van alle ontwikkelingen en achtergronden van de verpleegkundige diagnostiek. Wel is het belangrijk dat u weet wat er met verpleegkundige diagnostiek wordt bedoeld en dat er op uw afdeling in meer of mindere mate met verpleegkundige diagnostiek - of een diagnostische fase in het verpleegproces - wordt gewerkt. Ik zal u in deze enquête geen inhoudelijke vragen stellen over het diagnosticeren. Het onderzoek richt zich alleen maar op dat gebied waar u per definitie een expert in bent: het verpleegkundige taalgebruik. Goede of foute antwoorden zijn daarbij niet aan de orde. Het goede antwoord is het antwoord waar u achter staat. Ik hoop dat u naast uw drukke werkzaamheden tijd kunt vinden en bereid bent om de enquête in te vullen. Zoals gezegd: het zijn geen moeilijke vragen en het invullen vergt betrekkelijk weinig tijd. Mocht u om welke reden dan ook niet aan het invullen van de enquête toekomen, wilt u deze enquête dan doorgeven aan een collega die dit wel kan doen? Dit is een ongesubsidieerd onderzoek dat staat of valt met de bereidheid van de 'proefpersonen'! Achterop deze brief vindt u de instructies voor het invullen van de enquête. Wilt u de ingevulde enquête vóór woensdag 17 juli bij uw hoofdverpleegkundige inleveren?

Bij voorbaat héél hartelijk dank voor uw moeite! Met vriendelijke groet, Hanneke Lustig studente Algemene Letteren aan de Universiteit Utrecht

2e Daalsedijk 24, 3551 EJ Utrecht telefoon en fax: 030-2448209

z.o.z. voor de toelichting bij het invullen van de enquête

Bijlage C

94

Toelichting bij het invullen van de enquête Deze enquête bestaat uit twee delen. In het eerste deel zijn de vragen meestal multiple choice. U kunt antwoord geven door één (of meerdere) van de keuzemogelijkheden aan te kruisen. Bijvoorbeeld:

1. Heeft u een abonnement op een verpleegkundig tijdschrift? (Eén antwoord aankruisen.) � ja � nee Een enkele keer wordt u gevraagd iets in te vullen. Dit staat duidelijk aangegeven. Bijvoorbeeld:

(Vul in:) .................................................................................... Soms krijgt u de mogelijkheid aanvullingen te geven als u vindt dat er geen goede keuzemogelijkheden worden geboden. Er staat bijvoorbeeld: � Anders, namelijk.: ....................................................................... In het tweede gedeelte van de enquête zijn de vragen iets anders gesteld, maar u krijgt vooraf uitleg over de invulprocedure met een voorbeeldvraag.

Belangrijk Het gaat in deze enquête om uw eigen, persoonlijke oordeel. Daarom is het belangrijk dat u de vragen van Deel II van deze enquête zonder overleg met anderen invult en niet te lang bij iedere vraag stil blijft staan. (U mag wél overleggen over de vragen van Deel I - d.w.z. de vragen over uw opleiding en de afdeling waar u werkt.)

Heel hartelijk dank voor uw moeite!

Bijlage C

95

Begin van de enquête

1 In welke instelling en op welke afdeling bent u werkzaam?

instelling: (Vul in:) ........................................ afdeling: (Vul in:)...............................................

2 Hoe lang bent u op deze afdeling werkzaam?

1 � minder dan een jaar, namelijk: (Vul in:) .............. (maanden)

2 � tussen 1 en 2 jaar 3 � langer dan 2 jaar

3 Wat is uw leeftijd?

1 � jonger dan 26 jaar 2 � tussen 26 en 40 jaar 3 � 40 jaar of ouder

4 En uw geslacht?

1 � vrouw 2 � man 5 Welke verpleegkundige functie heeft u? (Eén antwoord aankruisen.) 1 � Afdelingshoofd (of waarnemend) 2 � Teamleider/Teamoudste 3 � Verpleegkundige 4 � Leerling-verpleegkundige → hoeveelste jaars? (Vul in:) ........................................................ 5 � Een andere functie, namelijk: ............................................................................................... 6 Welke verpleegkundige opleiding heeft u gevolgd of volgt u op dit moment?

1 � In-service opleiding 2 � MBO-V 3 � HBO-V 4 � MDGO-VP 5 � Anders, namelijk: ................................................................................................................

7 Wanneer heeft u de bovenstaande verpleegkundige opleiding gevolgd?

1 (Vul in:) ongeveer van .................... (jaar) tot ..................... (jaar)

8 Wanneer bent u opgeleid in de verpleegkundige diagnostiek? (Eén antwoord aankruisen.) 1 � minder dan een jaar geleden, namelijk: (Vul in:) .............. (maanden)

2 � tussen 1 en 2 jaar geleden 3 � langer dan 2 jaar geleden

9 Hoe/waar heeft u kennisgemaakt met verpleegkundige diagnostiek? (Eén antwoord aankruisen.) 1 � tijdens mijn opleiding of vervolgopleiding 2 � in workshops/klinische lessen in een ander ziekenhuis 3 � in workshops/klinische lessen in dit ziekenhuis 4 � door mijn werk op deze afdeling 5 � door mijn werk op een andere afdeling 6 � ergens anders, namelijk: .......................................................................................................

Bijlage C

96

10 Welke boeken werden er gebruikt toen u kennismaakte met verpleegkundige diagnostiek

en/of worden op de afdeling als naslagwerk gebruikt? (Kruis één of meerdere antwoorden aan.)

1 � Carpenito L.J. Nursing Diagnosis: Application to clinical practice (1993) 2 � Gordon, M. Nursing Diagnosis; Process and Application (1981 of 1987) 3 � (Nederlandse vertaling:) M. Gordon Verpleegkundige Diagnostiek; Proces en Toepassing (1995) 4 � Gordon, M. Manual of Nursing Diagnosis 1993-1994 (of later) 5 � (Nederlandse vertaling:) M. Gordon: Handleiding Verpleegkundige Diagnostiek 1995-1996 (1995) 6 � McFarland G.K. & McFarlane, E.A. Nursing Diagnosis & Intervention (1e of 2e editie: 1989 of 1993) 7 � Townsend, M.C. Nursing Diagnosis in Psychiatric Nursing (1988 en 1994) 8 � (Nederlandse vertaling:) Townsend, M.C. Verpleegkundige diagnose in de psychiatrie, (1990) 9 � Speciaal voor de opleiding/workshop/klinische les samengestelde readers en 'hand-outs' 10 � Algemene (inleidende) verpleegkundige boeken (b.v. de 'van de Peet reeks'), namelijk ................... .................................................................................................................................................... 11 � Een ander boek, namelijk:.............................................................................................................

11 In hoeverre wordt er op uw afdeling gewerkt met verpleegkundige diagnostiek? (Eén antwoord aankruisen.)

1 � Het verpleegkundig diagnostiseren is op onze afdeling nog maar nauwelijks van de grond.

2 � We werken met verpleegproblemen in de diagnostische fase van het verpleegproces. 3 � We zijn aardig op weg om een verpleegkundige diagnostiek in te voeren op de afdeling.

12 Sinds wanneer wordt er op uw afdeling (in meer of mindere mate) met verpleegkundige diagnostiek gewerkt? (Eén antwoord aankruisen.)

1 � minder dan een jaar, namelijk: (Vul in:) .............. (maanden)

2 � tussen 1 en 2 jaar 3 � langer dan 2 jaar

13 Wordt er op uw afdeling gewerkt vanuit een bepaalde verpleegkundige theorie of model? (Eén antwoord aankruisen.)

1 � nee 2 � nog niet, maar er is wel een model in ontwikkeling 3 � ja, de functionele gezondheidspatronen van Gordon 4 � ja, het zelfzorg(tekort)model van Orem 5 � ja, de theorie van Van den Brink-Tjebbes 6 � ja, het adaptatiemodel van Roy 7 � ja, een ander(e) theorie/model, namelijk: ................................................................................

14 Hoe is de verpleging/begeleiding van patiënten op uw afdeling georganiseerd?

(Eén antwoord aankruisen.)

1 � Individuele patiëntentoewijzing 2 � Teamverpleging 3 � Anders, namelijk .................................................................................................................. 15 Volgt u de discussie over de invoering van de verpleegkundige diagnostiek in Nederland?

1 � ja 2 � nee Ruimte voor eventuele op-/aanmerkingen: ................................................................................. .............................................................................................................................................................

ENQUÊTE VERPLEEGKUNDIGE VAKTAAL - DEEL II

97

Toelichting bij het tweede gedeelte van de enquête Op de volgende bladzijden krijgt u steeds een rijtje verpleegproblemen te zien. Het zijn verschillende mogelijkheden waarop één en hetzelfde verpleegprobleem kan worden geformuleerd.

Bijvoorbeeld: (een verpleegprobleem met betrekking tot ademhaling: ) ........ Ineffectieve ademhaling ........ Inadequate ademhaling ........ Niet-effectieve ademhaling

Bij ieder rijtje verpleegproblemen zal u worden gevraagd welke formulering u het beste vindt. Daarbij wordt u gevraagd om een 1 te plaatsen voor de meest geslaagde formulering, een 2 voor de op één na meest geslaagde formulering, en zo voorts. Voorbeeld: (een vraag over een heel ander onderwerp): Welke alternatieve formulering voor het begrip AUTO vindt u het meest geslaagd?

� Vul hier de rangorde in, in volgorde van geslaagdheid (1 t/m 6)

...2... straatopvuller

...5... motorwagen

...6... vierwielige cabine

...1... stank-en-bromtuig

...4... A-tot-Ber

...3... mensverplaatser

In dit voorbeeld wordt 'stank-en-bromtuig' dus het beste bevonden en 'vierwielige cabine' het slechtst. In de volgende vraag krijgt u een aantal mogelijke argumenten voor deze keuze gepresenteerd. U wordt gevraagd om in de eerste kolom hokjes minimaal één en maximaal drie redenen aan te kruisen die het meest van toepassing zijn op uw eerste voorkeur (nummer 1: in dit geval stank-en-bromtuig). In de tweede kolom hokjes moet u vervolgens aangeven welke reden van de eerste kolom de belangrijkste is. Bijvoorbeeld: maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen) ↓ ↓

� Het klinkt goed, ligt lekker in de mond. � � Het is kort en krachtig. � � Deze formulering is voor iedereen duidelijk.

Deze formulering geeft het beste weer hoe ik een auto ervaar. ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen) redenen Op dezelfde wijze zal u ook worden gevraagd welke reden het meest van toepassing is op uw laatste voorkeur. (In het bovenstaande voorbeeld is dat nummer 6: vierwielige cabine.) Tenslotte volgen steeds twee vragen over het gebruik van het verpleegprobleem op de afdeling. Per bladzijde wordt steeds één verpleegprobleem tegelijk behandeld (in totaal zijn het er negen). Ter informatie: De verpleegproblemen die in deze enquête worden genoemd zijn de zogenaamde NANDA-diagnoselabels Altered Nutrition: Less than Body

Requirements, Impaired Adjustment, Altered Health Maintenance, Altered Thought Processes, High Risk for Fluid Volume Deficit, Impaired

Physical Mobility, Impaired Social Interaction, Ineffective Airway Clearance en Self-Care Deficit (Bathing/Hygiene).

NANDA-diagnoselabels zijn namen van diagnoses waar verpleegkundigen in de Verenigde Staten mee werken. De afkorting NANDA staat voor North American Nursing Diagnosis Association.


98

16a U ziet hier 6 verschillende manieren waarop een vaak voorkomend verpleegprobleem (m.b.t.

de vochthuishouding) onder woorden kan worden gebracht. Welke formulering vindt u het

beste? � Vul hier de rangorde in, in volgorde van geslaagdheid (1 t/m 6)

a ...... Risico op negatieve vochtbalans b ...... Dreigende negatieve vochtbalans c ...... Dreigend vochttekort d ...... Gevaar voor vochttekort e ...... Gevaar voor negatieve vochtbalans f ...... Risico van dehydratie

16b Mijn keuze voor de MEEST geslaagde formulering (nr. 1) is gebaseerd op de volgende

reden(en): In de eerste kolom: de argumenten die voor u van toepassing zijn (N.B. niet meer dan drie).

In de tweede kolom: alleen de reden die het zwaarst telt (slechts één hokje aankruisen).

1 � � Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht. 2 � � Is het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen. 3 � � Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. 4 � � Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken. 5 � � Zo noemen we dit nu eenmaal. 6 � � Klinkt professioneel en verpleegkundig. 7 � � Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands). 8 � � Is kort en krachtig. 9 � � Anders, namelijk: ..................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)

16c Mijn keuze voor de MINST geslaagde formulering (nr. 6) is gebaseerd op de volgende

reden(en): In de eerste kolom: de argumenten die voor u van toepassing zijn (N.B. niet meer dan drie).

In de tweede kolom: alleen de reden die het zwaarst telt (slechts één hokje aankruisen). 1 � � Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet uitspreken. 2 � � Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft'. 3 � � Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd). 4 � � Is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken. 5 � � Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands). 6 � � Is te kort en daardoor te vaag. 7 � � Is te lang en is daardoor niet praktisch. 8 � � Hier kan ik niet mee aankomen bij een multidisciplinair patiëntenoverleg. 9 � � Anders, namelijk: ..................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)

16d Hoe vaak is dit verpleegprobleem op uw afdeling aan de orde? (Eén antwoord aankruisen.)

1 � vrij vaak; het is een van de meest voorkomende verpleegproblemen 2 � regelmatig 3 � zelden 4 � nooit 16e Hoe wordt dit verpleegprobleem op uw afdeling genoemd? (Indien van toepassing)

1 (Vul in:) ..................................................................................................................................


99

17a U ziet hier 4 verschillende manieren waarop een vaak voorkomend verpleegprobleem (m.b.t.

aanpassing) onder woorden kan worden gebracht. Welke formulering vindt u het beste? � Vul hier de rangorde in, in volgorde van geslaagdheid (1 t/m 4)

a ...... Verminderd aanpassingsvermogen b ...... Belemmerde aanpassing c ...... Geblokkeerde ziekteaanpassing d ...... Aanpassingsproblemen


reden(en): In de eerste kolom: de argumenten die voor u van toepassing zijn (NB niet meer dan drie).







1 � vrij vaak; het is een van de meest voorkomende verpleegproblemen 2 � regelmatig 3 � zelden 4 � nooit

17e Hoe wordt dit verpleegprobleem op uw afdeling genoemd? (Indien van toepassing)

1 (Vul in:) ..................................................................................................................................


100

18a U ziet hier 7 verschillende manieren waarop een vaak voorkomend verpleegprobleem onder

woorden kan worden gebracht. Welke formulering vindt u het beste? � Vul hier de rangorde in, in volgorde van geslaagdheid (1 t/m 7)

a ...... Beperkte fysieke mobiliteit b ...... Verstoorde mobiliteit c ...... Mobiliteitstekort d ...... Verminderde lichaamsbeweging e ...... Onvermogen om te bewegen

f ...... Beperkte beweging (van hand/arm/etc.) g ...... Verstoorde lichamelijke mobiliteit











1 (Vul in:) ..................................................................................................................................


101



a ...... Veranderde voeding: minder dan het lichaam nodig heeft b ...... Verstoorde inname van voeding, minder dan de stofwisselingsbehoefte c ...... Ontoereikende voedselopname d ...... Voedingstekort e ...... Ontoereikende opname van voeding f ...... Verandering in het voedingspatroon (te weinig) g ...... Opname van voeding: te weinig h ...... Gewijzigde opname van voeding: minder dan stofwisselingsbehoefte








19d Hoe vaak is dit verpleegprobleem op uw afdeling aan de orde? (Eén antwoord aankruisen.) 1 � vrij vaak; het is een van de meest voorkomende verpleegproblemen 2 � regelmatig 3 � zelden 4 � nooit


1 (Vul in:) ..................................................................................................................................


102



a ...... Tekort in gezondheidsonderhoud b ...... Veranderde zorg voor de gezondheid c ...... Onvermogen tot gezonde leefwijze d ...... Wijzigingen in de instandhouding van de gezondheid e ...... Onvermogen tot hulp zoeken bij gezondheidsproblemen f ...... Veranderde handhaving van de gezondheid g ...... Wijziging in het instandhouden van de gezondheid



In de tweede kolom: alleen de reden die het zwaarst telt (slechts één hokje aankruisen). 1 � � Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht. 2 � � Is het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen. 3 � � Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. 4 � � Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken. 5 � � Zo noemen we dit nu eenmaal. 6 � � Klinkt professioneel en verpleegkundig. 7 � � Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands). 8 � � Is kort en krachtig. 9 � � Anders, namelijk: ..................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)



In de tweede kolom: alleen de reden die het zwaarst telt (slechts één hokje aankruisen). 1 � � Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet uitspreken. 2 � � Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft'. 3 � � Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd). 4 � � Is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken. 5 � � Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands). 6 � � Is te kort en daardoor te vaag. 7 � � Is te lang en is daardoor niet praktisch. 8 � � Hier kan ik niet mee aankomen bij een multidisciplinair patiëntenoverleg. 9 � � Anders, namelijk: .................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)



1 (Vul in:) ...................................................................................................................................


103



a ...... Veranderde denkprocessen b ...... Gestoord denken c ...... Verstoord denken d ...... Verstoord denkproces e ...... Wijziging in het denkproces











1 (Vul in:) ...................................................................................................................................


104



a ...... Inadequate sociale interactie

b ...... Verstoorde sociale interactie

c ...... Problemen met de sociale interactie

d ...... Gestoorde sociale interactie e ...... Tekortschietende sociale interactie f ...... Communicatiestoornissen in de omgang met anderen 22b Mijn keuze voor de MEEST geslaagde formulering (nr. 1) is gebaseerd op de volgende


In de tweede kolom: alleen de reden die het zwaarst telt (slechts één hokje aankruisen). 1 � � Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht. 2 � � Is het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen. 3 � � Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. 4 � � Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken. 5 � � Zo noemen we dit nu eenmaal. 6 � � Klinkt professioneel en verpleegkundig. 7 � � Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands). 8 � � Is kort en krachtig. 9 � � Anders, namelijk: .................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)







1 (Vul in:) ...................................................................................................................................


105



a ...... Ineffectieve luchtwegreiniging b ...... Ineffectieve luchtwegen c ...... Ineffectief ophoesten d ...... Niet doelmatig bronchiaal toilet e ...... Moeite met ophoesten van slijm f ...... Inadequate reiniging van de luchtwegen



In de tweede kolom: alleen de reden die het zwaarst telt (slechts één hokje aankruisen). 1 � � Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht. 2 � � Is het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen. 3 � � Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. 4 � � Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken. 5 � � Zo noemen we dit nu eenmaal. 6 � � Klinkt professioneel en verpleegkundig. 7 � � Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands). 8 � � Is kort en krachtig. 9 � � Anders, namelijk: .................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)





1 �vrij vaak; het is een van de meest voorkomende verpleegproblemen 2 � regelmatig 3 � zelden 4 � nooit


1 (Vul in:) ..................................................................................................................................


Einde van de enquête. Hartelijk dank voor uw medewerking!

24a U ziet hier 8 verschillende manieren waarop een vaak voorkomend verpleegprobleem

onder woorden kan worden gebracht. Welke formulering vindt u het beste? � Vul hier de rangorde in, in volgorde van geslaagdheid (1 t/m 8) a ...... Zelfstandigheidstekort in wassen b ...... Zelfzorgtekort (wassen/hygiëne) c ...... ADL-afhankelijkheid (m.b.t. wassen)

d ...... Afhankelijkheid bij lichaamsverzorging e ...... Gebrekkige zelfverzorging f ...... Moeite met zelfstandig wassen g ...... Zelfzorgtekort (lichamelijke hygiëne) h ...... Tekort in de zelfverzorging 24b Mijn keuze voor de MEEST geslaagde formulering (nr. 1) is gebaseerd op de volgende



1 � � Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht. 2 � � Is het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen. 3 � � Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. 4 � � Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken. 5 � � Zo noemen we dit nu eenmaal. 6 � � Klinkt professioneel en verpleegkundig. 7 � � Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands). 8 � � Is kort en krachtig. 9 � � Anders, namelijk: .................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)


reden(en): In de eerste kolom: de argumenten die voor u van toepassing zijn (NB niet meer dan drie). In de

tweede kolom: alleen de reden die het zwaarst telt (slechts één hokje aankruisen). 1 � � Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet uitspreken. 2 � � Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft'. 3 � � Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd). 4 � � Is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken. 5 � � Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands). 6 � � Is te kort en daardoor te vaag. 7 � � Is te lang en is daardoor niet praktisch. 8 � � Hier kan ik niet mee aankomen bij een multidisciplinair patiëntenoverleg. 9 � � Anders, namelijk: ..................................................................................................... ↑ ↑ maximaal 3 alléén de belangrijkste reden (slechts 1 aankruisen)



1 (Vul in:) ...................................................................................................................................

Bijlage D _______________________________________________________________________

107

BIJLAGE D - BRONNENLIJST LABELVERTALINGEN boeken Beckeringh, A, A. Boer en drs. A.M. Eliëns (red). (1995)Verpleegkundige Probleemgebieden, Diagnoses &

Interventies. Losbladig. Dwingelo: Uitgeverij Kavanah Bruggink, G.K, en L. Regeer (red) (1990), Verpleegkundige diagnostiek in Nederland; de eerste stap.

60 M.m.v. Y.M.

van der Burg, Amsterdam, LEO Verpleegkundig Management en IGNN (Centrum voor opleidingen en onderzoek voor de gezondheidszorg).

Bruyns, S. & M. Buskop-Kobussen (1996) Diagnostiek en interventie voor verpleegkundigen in de ouder- en kindzorg. Assen: van Gorcum Eliëns, A., H. Vermaas & J. Aarts (1993) Het verpleegkundig proces in de algemene gezondheidszorg. Nijkerk: Intro Evers, Prof. Dr. G.C.M. (1994) Theorieën en principes van verpleegkunde. Inleiding voor het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek.

(2e gewijzigde druk) Assen: van Gorcum Gordon, M. (1995a) Verpleegkundige diagnostiek: proces en toepassing. Utrecht: Lemma. Gordon, M. (1995b) Handleiding Verpleegkundige Diagnostiek 1995-1996. Utrecht: Lemma Handboek Verpleegkundige Diagnostiek, Interventies en Resultaten. (1995) Losbladig. 1e aanvulling dec. 1995. Houten, etc.: Bohn, Stafleu van Loghum. Kruyswijk, J. & H. Mostert (1994) Het verpleegproces. Utrecht: Lemma McFarlane, J.K & C. Castledine. (1985) Verplegen en rapporteren, (vertaald door R. v.d. Peet), Lochem: de Tijdstroom. Rest- de Bakker, R van, et al. (1992) Methodisch handelen in de verpleging; het verpleegkundig proces. Lochem: de Tijdstroom. Stevens, Paul (1995) Methodiek van het verpleegkundig handelen. Leiden: Spruyt, Van Mantgem & De Does tijdschriften Briody, M.E. et al, 'Naar een beter begrip van de verpleegkundige diagnose: een interpretatie'. In: Verpleegkundig

Perspectief, 1993, nr. 1 (7) Hunt, A.H. 'Humor als verpleegkundige interventie. In: Verpleegkundig Perspectief, 1993, nr. 5 (24) Leih, P. & Salentijn C., 'Verpleegkundige diagnoses; betekenis, classificatie en vragen'. In: Verpleegkunde, 1991/2,

nr. 1 (7) Thijs, R. 'Een vorm met inhoud'. In: TvZ Tijdschrift voor Verpleegkundigen 1995, nr. 20, (597) syllabi/readers HBO-V Eindhoven: gebruiken alleen Engelstalige labels en eventueel de vertaling van Stevens 1995 (informatie: J.

Dikkers) Groningen: zoals aangegeven op onderstaande lijst. scripties Ewals, M.W.J.M. en Oudenhoven, C.M.A. (1992) Verpleegproblemen en verpleegkundige diagnosen in de psychiatrie. Doctoraalscriptie

Verplegingswetenschap, Faculteit der Gezondheidswetenschappen, Rijksuniversiteit Limburg Jansen, G.J. (1992) Verpleegkundige diagnoses in de psychiatrie; een verplegingswetenschappelijk onderzoek naar de

toepassingsmogelijkheden van psychiatrisch verpleegkundige diagnostiek. (Doctoraalscriptie Verplegingswetenschap, Groningen) Uitgave van het Academisch Ziekenhuis Groningen, Postbus 30.001, 9700 RB Groningen, uitgavenr. 92-02

Karel, J.G.P.M. (1994) Van zorgvraag naar verpleegkundige diagnose in de zorg voor verstandelijk gehandicapten.

Doctoraalscriptie verplegingswetenschappen

60 Volgens een advertentie in TvZ vakblad voor verpleegkundigen, nr. 3, 1993, 95 is dit het eerste boek

op het gebied van de verpleegkundige diagnostiek in Nederland. Dit klopt echter alleen als Townsend 1990 (1e druk) niet wordt meegerekend.

Bijlage D _______________________________________________________________________

108

Roelofs, J.H.J.G.M. (1993) Drie verpleegkundige diagnoses in de psychiatrie; een valideringsstudie. Doctoraalscriptie

Verplegingswetenschap, Faculteit der Gezondheidswetenschappen, Rijksuniversiteit Limburg Labels met bronvermelding Hieronder worden de verschillende bronnen met kleuren aangegeven. De meest consequent voorkomende (en ook voor dit onderzoek belangrijke) zijn:

• Gordon vertalingen (professioneel vertaald door Wim Seunke)

• Evers (vooral vanwege proefschrift en expertise).

• Townsend (in de psychiatrie was men al eerder actief met verpleegkundige diagnoses. Dit betreft de eerste vertaling uit 1990.)

• Bruggink & Regeer 1992 – volgens velen het eerste boek op het gebied van verpleegkundige diagnostiek in Nederland, als je Townsend 1990 (over psychiatrie) niet meetelt.

1

Dreigend vochttekort (Gordon 1995a, 1995b) Dreigende negatieve vochtbalans (Stevens, 1995, p267) Gevaar voor vochttekort (HBO-V Groningen) Gevaar voor negatieve vochtbalans (samengesteld uit Evers, VR 1993)(Ewals & Oudenhoven, 1992) Risico op negatieve vochtbalans (Karel, 1994 (gebaseerd op McFarland & McFarlane en Evers), p 45) Risico van dehydratie/problemen met de zorg voor een voldoende vochtopname (McFarlane (vdPeet) 1985, blz. 83 (mogelijke zorgproblemen)*)

2

Verminderd aanpassingsvermogen (Gordon 1995a) (HBO-V Groningen) Belemmerde aanpassing (Bruggink & Regeer 1992) Geblokkeerde ziekteaanpassing (Evers, VR, 1993) Aanpassingsproblemen (Beckeringh et al, 1995*) 3

Mobiliteitstekort (Gordon 1995a, 1995b) (HBO-V Groningen) Verstoorde mobiliteit (VP 1993, 5, 24) Verminderde lichaamsbeweging (Evers, VR, 1993) Onvermogen om te bewegen (Schout, 1995*, verhoogd risico voor...) Beperkte fysieke mobiliteit (Karel, 1994) Beperkte beweging (van hand/arm/etc.) (Van Rest, 1992*) Verstoorde lichamelijke mobiliteit (Ewals & Oudenhoven, 1992) 4 Voedingstekort (Gordon 1995a, 1995b) (HBO-V Groningen) Veranderde voeding: minder dan het lichaam nodig heeft (Bruggink & Regeer 1992) Verstoorde inname van voeding, minder dan de stofwisselingsbehoefte (TvZ 1995, 20, 597) Ontoereikende voedselopname (Evers, 1991) (Evers, VR, 1993) (Karel, 1994) Ontoereikende opname van voeding (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Verandering in het voedingspatroon (...)(Eliëns et al, Vermaas & Aarts, 1993*) Opname van voeding: te weinig (Beckeringh et al, 1995*) Gewijzigde opname van voeding: minder dan stofwisselingsbehoefte (Ewals & Oudenhoven, 1992) 5 Tekort in gezondheidsonderhoud (Gordon 1995a, 1995b) Veranderde zorg voor de gezondheid ('Bruggink & Regeer 1992) Onvermogen tot gezonde leefwijze (Hunt 1993) Wijzigingen in de instandhouding van de gezondheid (Stevens, 1995) Onvermogen om hulp te zoeken bij gezondheidsproblemen (Evers, 1991) Onvermogen tot hulp zoeken bij gezondheidsproblemen (Evers, VR, 1993)

Bijlage D _______________________________________________________________________

109

Veranderde handhaving van de gezondheid (Beckeringh et al, 1995*) Wijziging in het instandhouden van de gezondheid (Ewals & Oudenhoven, 1992) 6

Verstoord denken (Gordon 1995a, 1995b) (Bruyns & Buskop 1996) Verstoord denkproces (HBO-V Groningen) Gestoord denken (Evers, VR, 1993) Wijziging in het denkproces (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) (Ewals & Oudenhoven, 1992) Andere of veranderde denkprocessen (Karel, 1994) 7 Inadequate sociale interactie (Gordon 1995a, 1995b) (Evers, VR, 1993) (Karel, 1994) (Ewals &

Oudenhoven, 1992) Verstoorde sociale interactie (Gab, artikel*) (Roelofs 1993) (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*)(HBO-V

Groningen) Gestoorde sociale interactie (Townsend, 1990*) Tekortschietende sociale interactie (Schout, 1995*) Communicatiestoornissen in de omgang met anderen (Eliens, et al, 1993*) Problemen met de sociale interactie (Begrippenkader Verpleegkunde, WCC werkconferentie, 1993, blz. 39) 8 Ineffectieve luchtwegreiniging (Gordon 1995a, 1995b) (HBO-V Groningen) Ineffectieve luchtwegen (Bruggink & Regeer 1992) Ineffectief ophoesten (Evers, VR, 1993) Niet doelmatig bronchiaal toilet (Stevens, 1995) Moeite met ophoesten van slijm (McFarlane (vdPeet) 1985*) Inadequate reiniging van de luchtwegen (Ewals & Oudenhoven, 1992) 9 Zelfstandigheidstekort in wassen (specifieer niveau) (Gordon 1995a, 1995b) Zelfzorgtekort (wassen/hygiene) (Bruggink & Regeer 1992) (ook WCC conferentie: p. 39) ADL-afhankelijkheid (Evers, zie V 1991/2, 1, 7) Afhankelijkheid bij lichaamsverzorging (Evers, VR 1993) Gebrekkige zelfverzorging (Jansen, 1992*) (Townsend, 1990*) Moeite met zelfstandig wassen (McFarlane (vdPeet) 1985*- afgeleid van 'moeite met zelfstandig eten') Tekort in de zelfverzorging (Ewals & Oudenhoven, 1992) Zelfzorgtekort (lichamelijke hygiëne) (HBO-V Groningen)

_______________________________________________________________________

110

Bijlage E ___________________________________________________________________________________

111

Bijlage E Selectiecriteria en selectie van labels voor de enquête

Toelichting Hieronder staan een aantal criteria opgesomd die kunnen worden gebruikt om een keuze te maken tussen de labels. Sommige criteria zijn zeer bruikbaar, andere wat minder. Uiteindelijk volgt een keuze tussen de criteria en wordt er een volgorde bepaald waarin ze op de lijst met labels kunnen worden losgelaten. De uiteindelijke selectie leidt tot een negental labels.

Formulering eerste criteria

• Criterium 1; verpleegkundig taalgebruik. Welke diagnoses beslaan het duidelijkst het specifiek verpleegkundige kennis-/beroepsdomein? Hoewel alle diagnoselabels verpleegkundige diagnoses betreffen, zijn sommige labels disciplineoverstijgend. Dit betekent dat een selectie van (Amerikaanse) diagnoses op specifiek 'verpleegkundig' taalgebruik denkbaar is. Dit criterium zegt echter niets over 'verpleegkundige vaktaligheid' van de formulering in de doeltaal en is dus enigszins willekeurig. Bovendien zijn de meeste labels 'verpleegkundig'. Welke diagnoses beslaan het duidelijkst het specifiek verpleegkundige kennis-/beroepsdomein?

• Criterium 2; vormvariatie: selecteren op basis van het gebruik van 'qualifiers' en andere structureel voorkomende bepalingen zoals 'deficit'. De NANDA gebruikt een aantal vaste bepalende woorden in de formulering van de labels (acute, decreased, inefficient, impaired, etc.) Dit criterium hangt echter nauw samen met het volgende:

• Criterium 3; eigen expertise, abstractieniveau: selectie op basis van eigen expertise en ervaringen op basis van vertaalwerk en de stage. Er zijn labels die vragen om een neologisme of een specifiek verpleegkundige verwoording in de vertaling omdat het concept van de labels vrij onbekend is of op een Amerikaanse of abstracte manier is verwoord. Voorbeelden: Altered Health Maintenance, Ineffective Management of Therapeutic Regimen en Self-Care Deficit. Er zijn ook wel eens problemen met de vertaling van deficit, samenstellingen met high risk for, het consequent vertalen van (de NANDA qualifiers) altered en impaired. Het probleem is meestal niet zozeer dat het vertalen moeilijk zou zijn, maar dat je met de bewoordingen heel veel kanten op kunt. Als het begrip nog te weinig wordt gebruikt en als er al meerdere vertalingen bestaan, is het moeilijk om te bepalen wat de beste vertaling zou zijn. De formulering luistert nogal nauw omdat het een 'naam' (een label) is en daarom aan bepaalde eisen moet voldoen. Het moet de inhoud van het concept liefst zo treffend (en kort) mogelijk weergeven, het moet goed Nederlands zijn (mag niet 'vertaald' overkomen) en het moet aansluiten op het bestaande discours. Tijdens mijn stage vielen een paar labels op die er wat deze vertaalproblemen betreft uitsprongen.

• Criterium 4; ontwikkeling van Amerikaanse labels: Dit criterium is gebaseerd op bijlage U van Gordon 1995a. Diagnoses die wat betreft hun formulering in de brontaal een ontwikkeling hebben doorgemaakt (d.w.z. in 1973 of 1978 zijn ontstaan en sindsdien een of meerdere malen zijn veranderd) zijn misschien interessant om voor te leggen. Dit criterium is echter niet volledig geschikt, want er komen niet noodzakelijk interessante labels uit te voorschijn, bijvoorbeeld: Diarrhea (blijft in het Nederlands gewoon Diarree) en Urinary Retention (blijft Urineretentie).

• Criterium 5; transdisciplinaire standaardisatie-eisen: selectie op basis van de manier waarop de (Amerikaanse) NANDA-labels zijn opgenomen in de ICD (International Classification of Diseases). Enkele formuleringen zijn door de NANDA (in de VS) aangepast om insluiting in deze meer algemene classificatie mogelijk te maken (te vinden in Gordon, 1995, bijlage D). Ook dit is een tamelijk willekeurig criterium. De aanpassing van de labels voor opneming in de ICD levert niet altijd interessante verschillen op. Het gaat om veranderingen als: Decreased Cardiac Output naar Altered Cardiac Output, Ineffective Denial naar Impaired Denial (d.w.z. een andere 'qualifier') en Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene naar Bathing/Hygiene Deficit. Ook is er niet noodzakelijk een verband tussen de inpassing van Amerikaanse (NANDA-)labels in de Amerikaanse ICD en de Nederlandse vertalingen en is daarom voor de Nederlandse situatie wat minder interessant of (nog) niet aan de orde. Voor enkele aanpassingen (zoals het laatste voorbeeld) is het echter wel interessant om ze op te nemen.

• Criterium 6: algemeenheid van de diagnose De diagnoses mogen niet té patiënt- of vakspecifiek zijn: ik moet

er op bijna iedere afdeling naar kunnen vragen)61 (Bijvoorbeeld geen diagnoselabels als Ineffective Infant Feeding Pattern.) Dit criterium is niet alleen nuttig om de labels makkelijker te kunnen testen op verschillende afdelingen zodat de kans op non-response niet te groot wordt, maar vooral om de betrouwbaarheid van het onderzoek te doen toenemen. Hoe meer de betreffende diagnoses een ‘bewustzijnsinhoud’ (concept) zijn geworden voor de verpleegkundigen die daar in de praktijk mee werken, des te beter zij een oordeel kunnen

61 In de enquête zal bij ieder diagnoselabel de vraag worden gesteld of de bijbehorende diagnose vaak (of helemaal niet)

op de afdeling wordt gesteld.

Bijlage E ___________________________________________________________________________________

112

geven over de geslaagdheid van het label. Dit is essentieel omdat de enquête helaas niet van een talige context kan uitgaan en de labels als naam (aanduiding van een begrip) moeten worden beoordeeld. Bij navraag bij de HBO-V in Eindhoven bleek dat er over het vóórkomen van verpleegkundige diagnoses niet veel bekend is. Er wordt wel eens uitgegaan van medische gegevens: welke ziekten/aandoeningen komen het meest voor? (o.a. hart en vaatziekten, CARA) Welke verpleegkundige diagnoses zijn daarbij te verwachten? (o.a. verminderd hartminuutvolume, ineffectieve ademhaling, ineffectief ophoesten etc.) Op het gebied van de psychiatrische verpleegkunde zijn inmiddels twee scripties verschenen met de frequentie van verpleegkundige diagnoses op verschillende afdelingen (vastgesteld op basis van verpleegkundige rapportage).

EXTRA CRITERIUM:

Als er bij de selectie met behulp van één of meer van de bovenstaande criteria nog te veel labels overblijven, zouden de labels waarvan minder dan 4 vertalingen in het Nederlands worden gevonden kunnen afvallen.

Keuze voor de criteria Uit de bovenstaande opsomming blijkt dat alleen criteria 2, 3, en 6 en het extra criterium echt iets kunnen opleveren. Vooral criterium 3 (expertise) en 6 (algemeenheid) en de secundaire selectie (hoeveelheid gevonden vertalingen) zijn doorslaggevend. De meest geslaagde volgorde van de selectie is eerst criterium 3, dan 2 en tenslotte 6.

Toepassing van criterium 3; LABELS die tijdens de stage discussie/problemen opleverden:

1. Altered Health Maintenance 2. Altered Nutrition: Less than Body Requirements 3. Altered Nutrition: More than Body Requirments, evt. High Risk for ... 4. Altered Parenting 5. Altered Protection 6. Altered Thought Processes 7. Caregiver Role Strain 8. Chronic Low Self-Esteem 9. Fluid Volume Excess 10. Health Seeking Behaviors 11. High Risk for Activity Intolerance 12. High Risk for Fluid Volume Deficit 13. Impaired Adjustment 14. Impaired Physical Mobility 15. Impaired Social Interaction 16. Impaired Tissue Integrity 17. Ineffective Airway Clearance 18. Ineffective Denial 19. Ineffective Family Coping: Compromised 20. Ineffective Family Coping: Disabling 21. Ineffective Individual Coping 22. Ineffective Management of Therapeutic Regimen 23. Knowledge Deficit 24. Noncompliance 25. Relocation Stress Syndrome 26. Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene 27. Self-Esteem Disturbance 28. Sensory-Perceptual Alteration: Visual, Auditory, Kinesthetic, Gustatory, Tactile, Olfactory 29. Social Isolation 30. Tissue Perfusion, Altered: Cerebral, Cardiopulmonary, Renal, Gastrointestinal, Peripheral

Toepassing criterium 2 Labels met qualifiers (bepalende woorden) vooral: Altered, Impaired en Ineffective: 1. Altered Body Temperature, High Risk for 2. Altered Family Processes 3. Altered Growth and Development 4. Altered Health Maintenance

Bijlage E ___________________________________________________________________________________

113

5. Altered Nutrition: High Risk for More than Body Requirements 6. Altered Nutrition: Less than Body Requirements 7. Altered Nutrition: More than Body Requirements 8. Altered Oral Mucous Membrane 9. Altered Parenting 10. Altered Parenting, High Risk for 11. Altered Protection 12. Altered Role Performance 13. Altered Sexuality Patterns 14. Altered Thought Processes 15. Altered Tissue Perfusion: Cerebral, Cardiopulmonary, Renal, Gastrointestinal, Peripheral 16. Altered Patterns of Urinary Elimination 17. Chronic Low Self-Esteem 18. Chronic Pain 19. Decreased Cardiac Output 20. Dysfunctional Grieving 21. Dysfunctional Ventilatory Weaning Response 22. Impaired Adjustment 23. Impaired Gas Exchange 24. Impaired Home Maintenance Management 25. Impaired Physical Mobility 26. Impaired Skin Integrity 27. Impaired Skin Integrity, High Risk for 28. Impaired Social Interaction 29. Impaired Swallowing 30. Impaired Tissue Integrity 31. Impaired Verbal Communication 32. Ineffective Airway Clearance 33. Ineffective Breastfeeding 34. Ineffective Breathing Pattern 35. Ineffective Denial 36. Ineffective Family Coping, Compromised 37. Ineffective Family Coping, Disabling 38. Ineffective Infant Feeding Pattern 39. Ineffective Individual Coping 40. Ineffective Management of Therapeutic Regimen 41. Ineffective Thermoregulation

Labels met 'deficit': 1. Self-Care Deficit 2. Self-Care Deficit: Bathing/Hygiene 3. Self-Care Deficit: Dressing/Grooming 4. Self-Care Deficit: Feeding 5. Self-Care Deficit: Toileting 6. Self-Care Deficit: Total 7. Diversional Activity Deficit 8. Fluid Volume Deficit 9. Fluid Volume Deficit, High Risk for 10. Knowledge Deficit (specify)

High risk diagnoses: 1. Activity Intolerance, High Risk for 2. Aspiration, High Risk for 3. Body Temperature, Altered, High Risk for 4. Caregiver Role Strain, High Risk for 5. Disuse Syndrome, High Risk for 6. Fluid Volume Deficit, High Risk for 7. Infection, High Risk for 8. Injury, High Risk for 9. Neurovascular Dysfunction, High Risk for Peripheral 10. Nutrition, Altered: High Risk for More than Body Requirements

Bijlage E ___________________________________________________________________________________

114

11. Parenting, High Risk for, Altered 12. Poisoning, High Risk for 13. Self-Mutilation, High Risk for 14. Skin Integrity, Impaired, High Risk for 15. Suffocation, High Risk for 16. Trauma, High Risk for 17. Violence, High Risk for: Self-Directed or Directed at Others

Een combinatie van criterium 2 en 3 levert de volgende 20 labels op: 1. Altered Health Maintenance 2. Altered Nutrition: Less than Body Requirements 3. Altered Nutrition: More than Body Requirments, evt. High Risk for ... 4. Altered Parenting 5. Altered Protection 6. Altered Thought Processes 7. Caregiver Role Strain Chronic Low Self-Esteem Fluid Volume Excess Health Seeking Behaviors 8. High Risk for Activity Intolerance 9. High Risk for Fluid Volume Deficit 10. Impaired Adjustment 11. Impaired Physical Mobility 12. Impaired Social Interaction 13. Impaired Tissue Integrity 14. Ineffective Airway Clearance 15. Ineffective Denial 16. Ineffective Family Coping: Compromised 17. Ineffective Family Coping: Disabling 18. Ineffective Individual Coping 19. Ineffective Management of Therapeutic Regimen 20. Knowledge Deficit Noncompliance Relocation Stress Syndrome 21. Self-Care Deficit: (bijvoorbeeld: 'Bathing/Hygiene') Self-Esteem Disturbance Sensory-Perceptual Alteration: Visual, Auditory, Kinesthetic, Gustatory, Tactile, Olfactory Social Isolation 22. Tissue Perfusion, Altered: Cerebral, Cardiopulmonary, Renal, Gastrointestinal, Peripheral

Criterium 6, tenslotte is moeilijk toepasbaar omdat er nog maar zo weinig bekend is over de frequentie van de diagnoses. Een gedeelte van de selectie voor dit criterium kan worden gebaseerd op informatie uit twee scripties waarin iets bekend is geworden over de frequentie van verpleegkundige diagnoses in de psychiatrie: Jansen 1992;38 (in de bovenstaande lijst zijn de labels uit deze scriptie aangeduid met een J) en Ewals & Oudenhoven 1992;51 (aangegeven met EO). Dit levert 6 labels op. De meesten daarvan zijn niet somatisch (afgezien van nummer 2 en 19.) Ik heb dus 4 'psychische' diagnoses die echter ook op andere verpleegkundige afdelingen denkbaar zijn. Er zijn nu nog minstens 4 somatische labels nodig waarin ten minste één maal 'high risk for' voorkomt. Dit betekent een keuze tussen de nummers 6 en 7. Gezien de bevindingen van Jansen en Ewals en Oudenhoven, gaat de voorkeur uit naar nummer 6. 1. Altered Health Maintenance EO 2. Altered Nutrition: Less than Body Requirements J Altered Parenting [niet somatisch, te specifiek] Altered Protection [niet somatisch, niet erg algemeen] 3. Altered Thought Processes EO, J High Risk for Activity Intolerance [niet noodzakelijk somatisch] 4. High Risk for Fluid Volume Deficit [somatisch] 5. Impaired Adjustment [niet somatisch, wel heel algemeen] 6. Impaired Physical Mobility [somatisch en vrij algemeen] 7. Impaired Social Interaction EO, J

Bijlage E ___________________________________________________________________________________

115

8. Impaired Tissue Integrity [somatisch] 9. Ineffective Airway Clearance [somatisch] Ineffective Denial [niet somatisch] Ineffective Family Coping: Compromised [niet somatisch en te specifiek] Ineffective Family Coping: Disabling [niet somatisch en te specifiek] 10. Ineffective Individual Coping EO, J Ineffective Management of Therapeutic Regimen [niet somatisch] Knowledge Deficit [niet somatisch; wel 'deficit'] 11. Self-Care Deficit: (bijvoorbeeld: 'Bathing/Hygiene') EO, J Tissue Perfusion, Altered: (...) [wel somatisch, maar erg specifiek] Het resultaat van de selectie is: 1. Altered Health Maintenance 2. Altered Nutrition: Less than Body Requirements 3. Altered Thought Processes 4. High Risk for Fluid Volume Deficit 5. Impaired Adjustment 6. Impaired Physical Mobility 7. Impaired Social Interaction 8. Impaired Tissue Integrity 9. Ineffective Airway Clearance 10. Ineffective Individual Coping 11. Self-Care Deficit: (bijvoorbeeld: Bathing/Hygiene) 11 labels leek nog steeds wat veel voor de enquête. Die zou hierdoor te lang gaan duren. Omdat Impaired Tissue Integrity bij nader inzien weinig gevarieerde vertalingen opleverde, viel dit label direct af. Omdat de enquête in algemene ziekenhuizen zou worden uitgedeeld, leek het verstandig om ook nog een niet-somatisch label te laten vallen. De keuze is daarbij gevallen op Ineffective Individual Coping. Uiteindelijk zijn dus negen labels overgebleven. In de volgorde van de enquête zijn dit:

1. High Risk for Fluid Volume Deficit 2. Impaired Adjustment 3. Impaired Physical Mobility 4. Altered Nutrition: Less than Body Requirements 5. Altered Health Maintenance 6. Altered Thought Processes 7. Impaired Social Interaction 8. Ineffective Airway Clearance 9. Self-Care Deficit: (Bathing/Hygiene)

___________________________________________________________________________________

116

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

117

BIJLAGE F Totaaltabel alle uitslagen

Legenda Het label dat als beste werd beoordeeld is in de onderstaande tabel groen gemaakt indien het zonder twijfel significant als beste is aangeduid. Indien de uitslag niet direct significant de beste is noemen, is het als beste beoordeelde label blauw weergegeven. Het label dat als slechtste werd beoordeeld is, indien significant, rood. Mogelijk niet-significante uitslagen van het als slechtste beoordeelde label zijn paars. Deze kleurencodering is ook gebruikt voor de redenen die zijn gegeven voor het ‘beste’ label en het ‘slechtste’ label. Weging In de uitslag komen standaard alleen de 'beste' en de 'slechtste' naar boven, maar er zijn ook labels die misschien in een heel groot aantal gevallen op de tweede plaats terechtkomen. Het belang van zo’n positie blijft onzichtbaar als niet op de een of andere manier een weging wordt gemaakt. In statistische termen: de uitslag is in eerste instantie nominaal (welk label is het meest gekozen) maar om rekening te houden met de rangorde (ordinale schaal), kan een weging worden toegepast om meer inzicht te krijgen in de keuze op basis van rangorde. Teneinde een iets meer genuanceerde uitslag te krijgen, zijn alle uitslagen daarom nog eens handmatig doorgenomen en gewogen. Onderaan de uitslag per label staat de uitslag 'na weging'. In de tabel rechts zijn de eventuele significante relaties tussen de variabelen aangegeven. Bijvoorbeeld het als ‘beste’ gekozen label en de reden hiervoor ‘reden beste’. Alle significante relaties tussen variabelen die zijn onderzocht, worden hier weergegeven. In enkele gevallen is niet met zekerheid te zeggen of de uitkomst al dan niet significant is te noemen. Die gevallen zijn alsnog handmatig geteld en daarvan is melding gemaakt.

‘Beste’ en ‘slechtste’ formulering na weging Na de berekening van de beste en slechtste heeft er nog een weging plaatsgevonden volgens de methode die is uitgelegd in paragraaf 3.2.4. Zie tabel 3.3 - Voorbeeld weegmethode - eerste antwoord van label 1.

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

118

Beste is groen Mogelijk beste is blauw Slechtste is rood Mogelijk slechtste is paars Percentages beste/slechtste

Reden voor beste

Reden voor slechtste

Opmerkingen of andere statistisch significante uitslagen p< .01 of p<.05

Label 1 a Risico op negatieve vochtbalans

(6,4% als beste; 12,8% als slechtste) b Dreigende negatieve vochtbalans

(12,8% als beste; 8,5% als slechtste) c Dreigend vochttekort (31,9% als

beste; 4,2% als slechtste) d Gevaar voor vochttekort (21,3% als

beste; 17% als slechtste) e Gevaar voor negatieve vochtbalans

(4,2%; 17% als slechtste) f Risico van dehydratie (23,4% als

beste – 40,4% als slechtste) De beste na weging: ongewijzigd De slechtste na weging: ongewijzigd

1. Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht. (0%)

2. Het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen. (21,3%)

3. Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel. (48,9%)

4. Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken. (6,4%)

5. Zo noemen we dit nu eenmaal. (0%) 6. Klinkt professioneel en

verpleegkundig. (8,5%) 7. Deze vind ik wel mooi (goed

Nederlands) (0%) 8. Is kort en krachtig. (10,6%) 9. Anders, namelijk… (4,2%)

1. Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet uitspreken. (4,3%)

2. Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft'. (4,3%)

3. Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd). (12,7%)

4. Is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken. (31,9%)

5. Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands). (10,6%)

6. Is te kort en daardoor te vaag.(8,5%) 7. Is te lang en is daardoor niet praktisch.

(0%) 8. Hier kan ik niet mee aankomen bij een

multidisciplinair patiëntenoverleg (4,3%)

9. Anders, namelijk: ...(23,4%) Antwoorden bij optie 9: gevarieerd en niet significant van toepassing op optie f.

Beste x ‘reden beste’: p <.05

Beste x verpleegkundige opleiding: p <.01 Beste x waar/hoe kennis VD: p<.05 Slechtste x geslacht: p =.05 Slechtste x wanneer verpleegkundige opleiding: p<.05 Slechtste x werkduur: p<.05 NB ondanks dat f. op de laagste plaats uitkwam hebben 11 mensen (23,4%) het label op de eerste plaats gezet.

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

119


Reden voor beste



Label 2 a Verminderd aanpassingsvermogen

(36,2% als beste; 2,1% als slechtste) b Belemmerde aanpassing (0% als

beste; 2,1% als slechtste) c Geblokkeerde ziekteaanpassing

(2,1% als beste, 87,2% als slechtste) d Aanpassingsproblemen (61,7% als

beste; 0% als slechtste) De beste na weging: ongewijzigd De slechtste na weging: ongewijzigd

1. Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht (2,1%)

2. Het meest patiëntvriendelijk; patiënten kunnen het ook volgen (27,7%)

3. Als ik dit in de rapportage schrijf, weten mijn collega's precies wat ik bedoel (23,4%)

4. Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken (8,5%)

5. Zo noemen we dit nu eenmaal (0%)

6. Klinkt professioneel en verpleegkundig (12,8%)

7. Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands) (0%)

8. Is kort en krachtig (12,8%) 9. Anders, namelijk…(12,8%) Antwoorden bij optie 9 over beste: minst objectief/minst negatief (NB niet significant)

1. Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet uitspreken 8,7%)

2. Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft' (4,3%)

3. Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd) (2,2%)

4. Is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken (32,6%)

5. Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands) (30,4%)

6. Is te kort en daardoor te vaag (2,2%) 7. Is te lang en is daardoor niet praktisch

(4,3%) 8. Hier kan ik niet mee aankomen bij een

multidisciplinair patiëntenoverleg (0%) 9. Anders, namelijk: ... (15,2%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (c): onduidelijk, onbegrijpelijk, zegt niets …(NB niet significant)

Er zijn wel significante beste en slechtste uitgekomen maar er is geen significante relatie met de redenen die daarvoor zijn opgegeven. Beste x functie: p<.05

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

120


Reden voor beste



Label 3 a Beperkte fysieke mobiliteit (12,8%

als beste; 21,7% als slechtste) b Verstoorde mobiliteit (12,8% als

beste; 2,2% als slechtste) c Mobiliteitstekort (6,4% als beste; 13%

als slechtste) d Verminderde lichaamsbeweging (17%

als beste; 17,4% als slechtste) e Onvermogen om te bewegen (2,1%

als beste; 21,7% als slechtste) f Beperkte beweging (van

hand/arm/etc.) (38,3% als beste; 15,2% als slechtste)

g Verstoorde lichamelijke mobiliteit (10,6% als beste; 0% als slechtste)

De beste na weging: ongewijzigd De slechtste na weging: e Onvermogen om te bewegen

1. Ligt goed in de mond; ik kan het mezelf horen zeggen bij een overleg of overdracht (0%)




5. Zo noemen we dit nu eenmaal (0%)


7. Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands) (0%)

8. Is kort en krachtig (10,6%) 9. Anders, namelijk… (8,5%)

1. Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet uitspreken (4,3%)

2. Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft' (0%)



5. Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands) (13%) 6. Is te kort en daardoor te vaag (13%) 7. Is te lang en is daardoor niet praktisch


multidisciplinair patiëntenoverleg (0%) 9. Anders, namelijk: ... (34,8%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (e): niet duidelijk; vaag (NB niet significant)

Beste x reden beste p<.01 Beste x wanvdafd: p<.05 Slechtste x boeken alg.: p<.01 Slechtste x verpleegkundig model/theorie: p<.05 Indien specialisatie PAAZ: beste x boeken n.s. x slechtste = p<.01

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

121


Reden voor beste



Label 4 a Veranderde voeding: minder dan het

lichaam nodig heeft (2,1% als beste; 15,6% als slechtste)

b Verstoorde inname van voeding, minder dan de stofwisselingsbehoefte (6,4% als beste; 13,3% als slechtste)

c Ontoereikende voedselopname (17% als beste; 4,4% als slechtste)

d Voedingstekort (53,2% als beste; 6,7% als slechtste)

e Ontoereikende opname van voeding (17% als beste; 0% als slechtste)

f Verandering in het voedingspatroon (te weinig) (0% als beste; 4,4% als slechtste)

g Opname van voeding: te weinig (4,3% als beste; 6,7% als slechtste)

h Gewijzigde opname van voeding: minder dan stofwisselingsbehoefte (0% als beste; 48,8% als slechtste)

De beste na weging: ongewijzigd De slechtste na weging: ongewijzigd




4. Is ook bij een multidisciplinair patiëntenoverleg te gebruiken (0%)

5. Zo noemen we dit nu eenmaal (2,2%)


7. Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands) (2,2%)

8 Is kort en krachtig (33,4%) 9 Anders, namelijk…(6,7%)






6. Is te kort en daardoor te vaag (0%) 7. Is te lang en is daardoor niet praktisch


multidisciplinair patiëntenoverleg (0%) 9. Anders, namelijk: ...(10,9%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (h): onduidelijk, hoeft niet op probleem te duiden (NB niet significant)

Beste x boeken algemeen: p<.05 Beste x verpleegkundig model/theorie: p<.01 Slechtste x frequentie VP op afdeling: p<.05 Indien specialisatie PAAZ: beste x boeken: p<.05

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

122


Reden voor beste



Label 5 a Tekort in gezondheidsonderhoud

(23,8% als beste; 10,3% als slechtste)

b Veranderde zorg voor de gezondheid (9,5 als beste; 7,7% als slechtste)

c Onvermogen tot gezonde leefwijze (38% als beste; 10,3% als slechtste)

d Wijzigingen in de instandhouding van de gezondheid (7,1% als beste; 17,9% als slechtste)

e Onvermogen tot hulp zoeken bij gezondheidsproblemen (16,7% als beste; 17,9% als slechtste)

f Veranderde handhaving van de gezondheid (4,8% als beste; 12,8% als slechtste)

g Wijziging in het in stand houden van de gezondheid (0% als beste; 23,1% als slechtste)






5 Zo noemen we dit nu eenmaal (0%)

6 Klinkt professioneel en verpleegkundig (11,9%)

7 Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands) (0%)

8 Is kort en krachtig (14,3%) 9 Anders, namelijk… (11,9%) Antwoorden bij optie 9 over beste (c): geen

1. Ligt niet lekker in de mond; ik zou het misschien nog wel schrijven maar zeker niet uitspreken (10%)


3. Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd) (0%)

4. Is patiëntonvriendelijk; zou ik niet tegenover mijn patiënten gebruiken (30%)


6. Is te kort en daardoor te vaag (2,5%) 7. Is te lang en is daardoor niet praktisch (20%) 8. Hier kan ik niet mee aankomen bij een

multidisciplinair patiëntenoverleg (0%) 9. Anders, namelijk: ...(22,5%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (g): vrijwel geen opm. over optie g.

Beste x werkduur: p<.05 (Beste x afdelingsorganisatie: p=.05 net niet significant) Slechtste x reden slechtste: p<.01 Slechtste x verpleegkundige opleiding: p<.01 Slechtste x boeken algemeen: p<.05

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

123


Reden voor beste



Label 6 a Veranderde denkprocessen (8,7% als

beste; 6,4% als slechtste) b Gestoord denken (4,3% als beste;

74,5% als slechtste) c Verstoord denken (37 % als beste;

4,2% als slechtste) d Verstoord denkproces (37% als

beste; 0% als slechtste) e Wijziging in het denkproces (13% als

beste; 14,9% als slechtste) De beste na weging: d Verstoord denkproces De slechtste na weging: ongewijzigd







7 Deze vind ik wel mooi (goed Nederlands) (6,4%)

8 Is kort en krachtig (21,3%) 9 Anders, namelijk… (8,5%) Antwoorden bij optie 9 over beste (d): adequaat zonder oordeel of etiket.



3. Is niet verpleegkundig (is bijvoorbeeld veel te medisch geformuleerd) (0%)


5. Deze vind ik lelijk (slecht Nederlands) (17%)

6. Is te kort en daardoor te vaag. 7. Is te lang en is daardoor niet

praktisch (4,3%) 8. Hier kan ik niet mee aankomen bij

een multidisciplinair patiëntenoverleg (4,3%)

9. Anders, namelijk: ... (17%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (b): negatief, stigmatiserend, niet correct, drukt stempel, etc.

Beste x frequentie VP op afdeling: p<.05 Beste x mate VP op afdeling: p<.05 Beste x themoddif1 (= orem): p<.05 Slechtste x reden slechtste: p<.01 Slechtste x boeken algemeen: p<.01 Slechtste x mate VD op afdeling: p<.01 Slechtste x wanvdafd: p<.05

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

124


Reden voor beste



Label 7 a Inadequate sociale interactie (19,6% als

beste; 13,6% als slechtste) b Verstoorde sociale interactie (10,9% als

beste; 4,5% als slechtste) c Problemen met de sociale interactie

(10,9% als beste; 4,5% als slechtste) d Gestoorde sociale interactie (4,3% als

beste; 43,2% als slechtste) e Tekortschietende sociale interactie (0%

als beste; 9% als slechtste) f Communicatiestoornissen in de

omgang met anderen (54,3% als beste; 25% als slechtste)

De beste na weging: c. Problemen met de sociale interactie!! De slechtste na weging: ongewijzigd








8 Is kort en krachtig (2,2%) 9 Anders, namelijk… (15,2%) Antwoorden bij optie 9 over beste (f): helder, duidelijk. En over beste na weging (c): geen


2. Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft (2,2%)




6. Is te kort en daardoor te vaag (0%) 7. Is te lang en is daardoor niet

praktisch (15,6%) 8. Hier kan ik niet mee aankomen bij

een multidisciplinair patiëntenoverleg (0%)

9. Anders, namelijk: ... (15,6%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (d): negatieve lading, niet concreet, idioot, niet te begrijpen, 'gestoord' ligt me niet.

Beste x instelling: p<.05 Slechtste x instelling: p = .01 Beste x verpleegkundige opleiding: p<.05 Beste x boeken dif 1 (Engels); p=.05 (n.s.) Beste x boeken dif 2 (G): p<.01 Slechtste x reden slechtste p<.01 Slechtste x volgen discussie VD: p<.05

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

125


Reden voor beste



Label 8 a Ineffectieve luchtwegreiniging (4,3%

als beste; 7,1% als slechtste) b Ineffectieve luchtwegen (0% als

beste; 47,6% als slechtste) c Ineffectief ophoesten (8,7% als beste;

2,4% als slechtste) d Niet doelmatig bronchiaal toilet (2,2%

als beste; 42,8% als slechtste) e Moeite met ophoesten van slijm

(82,6% als beste; 0% als slechtste ) f Inadequate reiniging van de

luchtwegen (2,2% als beste; 0% als slechtste)






5 Zo noemen we dit nu eenmaal (2,2%)



8 Is kort en krachtig (11,1%) 9 Anders, namelijk… (4,4%) Antwoorden bij optie 9 over beste (e): duidelijk, eenduidig


2. Komt niet professioneel genoeg over, is bijvoorbeeld veel te 'soft' (0%)




6. Is te kort en daardoor te vaag (6,8%) 7. Is te lang en is daardoor niet praktisch

(0%) 8. Hier kan ik niet mee aankomen bij een

multidisciplinair patiëntenoverleg (2,3%) 9. Anders, namelijk: ... (34,1%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (b): niet concreet; slaat nergens op, volstrekt onduidelijk; hoeft de oorzaak niet te zijn; geen juiste formulering; slaat de plank mis; is medisch probleem; geen juiste weergave van het probleem (significant)

Beste x waar/hoe kennis VD: p<.01 Slechtste x reden slechtste: p<.05 Slechtste x boeken alg.: p<.01 Slechtste x boeken dif 1 (Engels): p=.01 Slechtste x boeken dif 2 (G): p<.05 Slechtste x verpleegkundig model/theorie: p<.01 Slechtste x theomod dif 2 (Orem): p<.05 Label 8 x PAAZ (filter): slechtste x boeken p<.01 Wat is bij reden slechtste (9. Anders, namelijk:…) ingevuld?

Bijlage F

_______________________________________________________________________________________________

126


Reden voor beste



Label 9 a Zelfstandigheidstekort in wassen

(2,2% als beste; 37,8% als slechtste)

b Zelfzorgtekort (wassen/hygiëne) (6,5% als beste; 2,2% als slechtste)

c ADL-afhankelijkheid (m.b.t. wassen) (37% als beste; 4,4% als slechtste)

d Afhankelijkheid bij lichaamsverzorging (6,5% als beste; 8,8% als slechtste)

e Gebrekkige zelfverzorging (10,9% als beste; 33,4% als slechtste)

f Moeite met zelfstandig wassen (13% als beste; 6,7% als slechtste)

g Zelfzorgtekort (lichamelijke hygiëne) (23,9% als beste; 2,2% als slechtste)

h Tekort in de zelfverzorging (0% als beste; 4,4% als slechtste)






5 Zo noemen we dit nu eenmaal (2,2%)

6 Klinkt professioneel en verpleegkundig (26%)


8 Is kort en krachtig (19,6%) 9 Anders, namelijk…(4,3%)






6. Is te kort en daardoor te vaag (4,3%)

7. Is te lang en is daardoor niet praktisch (2,1%)

8. Hier kan ik niet mee aankomen bij een multidisciplinair patiëntenoverleg (0%)

9. Anders, namelijk: ... (10,9%) Antwoorden bij optie 9 over slechtste (a): raar, negatief

Beste x frequentie VP op afdeling: p<.05 Beste x specialisme: p<.05 Beste x boeken dif 3 (Townsend): p<.05 Slechtste x reden slechtste: p<.01 Slechtste x mate VD op afdeling: p<.05

Bijlage G _______________________________________________________

127

Bijlage G Opmerkingen per vraag, geordend per vraag (Anders, namelijk…)

Nr enq ZH Afd. Opmerking + indien bij b en c-vragen: keuze voor

beste/slechtste 0pm hoort bij vr nr.

22 E E IC Met zorg verplegen; Arets en Vaassen 10 44 H E P1 Inleiding verpleegkunde – v.d. Peet 10 270 AC R P Vraag 13; gezondheidsproblemen van Gordon wordt

ingevoerd 13

356 AN A G We werken met (adaptatie van) meerdere modellen 13 84 L E P1 Geeft probleem aan in vroeg stadium -> preventie 16a; a 16b 120 O E P1 Adequaat 16a:f 16b 147 Q E OG Best omschreven wat er met vochthuishouding wordt

bedoeld 16a: b 16b

161 R E G Duidelijk (risico= onvoorspelbaar gevaar =als er levensgevaar dreigt. 16a:b

16b

53 I E P1 Niet iedere patiënt zal dit begrijpen 16a:f 16c 85 L E P1 Geeft beperkte informatie in een later stadium 16a: c 16c 121 O E P1 Incorrect 16a:e 16c 133 P E P1 Zo praat je toch niet! 16a: f 16c 148 Q E OG Geen goede omschrijving voor vochthuishouding. Het gaat

om de balans en niet alleen om het tekort 16a: d 16c

311 AJ R P Ik vind ‘dreigende' meer betekenend dan ‘risico’ 16a; a 16c 335 AL R K Geen Nederlands woord 16a; f 16c 366 AO A G Zegt niets over de vochtbalans 24a; d 16c 381 AP A G Te subjectief en te lang 16a; b 16c 387 AQ A G Neg. Vochtbalans hoeft geen probleem te zijn 16a;e 16c 462 BA R IC Niet duidelijk wat hiermee bedoeld wordt 16a; e 16c 02 A E IC Bewaking dehydratie/ bewaking negatieve vochtbalans 16e 13 B E IC Ondervulling 16e 23 E E IC (Het hebben van een) negatieve vochtbalans. Tegenover de

patiënt heb je het over een vochttekort. 16e

35 G E IC Registratie vochtbalans 16e 45 H E P1 Dreigend vochttekort 16e 54 I E P1 Onvoldoende vochtopname 16e 66 J E P1 Dreigend vochttekort 16e 86 L E P1 Kans op verstoorde vochtbalans door onvoldoende

vochtinname 16e

116 O E P1 Krijgt te weinig vocht 16e 134 P E P1 Gevaar voor uitdroging 16e 149 Q E OG Patiënt heeft kans op dreigende dehydratie 16e 163 R E G Niets. Er wordt bij vaak voorkomende problemen

actiegericht genoteerd: let op vochtbalans, stimuleer met drinken, etc.

16e

189 S E KL Negatieve vochtbalans 16e 202 U E KL Vochtbalans/ vochtintake + uitscheiding 16e 208 V E KL Risico voor uitdroging 16e 221 W E P2 Patiënt drinkt onvoldoende 16e 230 X E P2 Uitdroging 16e 239 Y E P2 Dreigend vochttekort (=16a;c, niet als beste beoordeeld) 16e 250 Z E P2 Patiënt heeft moeite met drinken 16e 259 AA E P2 Dreigend vochttekort t.g.v. bijv. angst om te drinken 16e 271 AC R P Slechte vochtbalans 16e 279 AE R P Gevaar voor vochttekort 16e 300 AI R P Onvoldoende vochtinname 16e 312 AJ R P Dreigend vochttekort of potentieel gevaar voor uitdroging 16e 357 AN A G Mw geeft aan last te hebben van een dorstig gevoel 16e

367 AO A G Mw. heeft al enkele dagen een negatieve vochtbalans 16e

Bijlage G _______________________________________________________

128

(dreigend is niet aan de orde) 388 AQ A G Mw heeft een vochttekort 16e

398 AR A D Mw heeft dreigend vochttekort 16e 405 AS A D Mw heeft dreigend vochttekort 16e 420 AT A D Dreigend vochttekort; begint uit te drogen 16e

429 AU A D Dreigende negatieve vochtbalans 16e 440 AV A D Gevaar voor vochttekort 16e 449 AY A D Negatieve vochtbalans 16e 463 BA R IC Risico voor dehydratie 16e 478 BB R IC Ondervuld 16e 406 AS A D Ten gevolge van 17a 87 L E P1 Zegt iets over het zelfzorgvermogen dat verstoord is 17a:a 17b 164 R E G Het zegt niets over de patiënt en waar hij/zij last van heeft.

Wat is het probleem? (oorzaak?) 17a; d 17b

210 V E KL Is het meest ‘objectief’ van deze vier. 17a:d 17b

260 AA E P2 Omschrijft het probleem; 17a: a 17b 286 AE R P Meest objectief 17a; d 17b 464 BA R IC Minst negatieve weergave 17a; d 17b 03 A E IC 'Geblokkeerd’ sluit al bepaalde aspecten uit 17a:c 17c 88 L E P1 Behelst waardeoordelen; zet patiënt in een hokje 17a; c 17c 165 R E G Er wordt meer gewerkt vanuit 'n psychosomatisch model,

waarbij wordt nagegaan waar patiënt moeite mee heeft. Aanpak probleem zegt nog niets! Waaraan? Hoe? Bij wie? Hoe uit zich dat? 17a:c

17c

240 Y E P2 Kan van alles wezen, geeft niet weer wat ik bedoel.17a; c 17c 287 AE R P Suggereert iets duidelijks maar eigenlijk zegt het niets

17a; c 17c

313 AJ R P Onduidelijke verwijzing-> ziekteaanpassing? 17a; c 17c 407 AS A D Onbegrijpelijk 17a; c 17c

430 AU A D Wat betekent dit? 17a; c 17c 465 BA R IC Kan negatief beeld van patiënt geven/vooroordelen 17a; a 17c 480 BB R IC Past niet in rijtje (gedrag) 17a; c 17c 04 A E IC Aanpassingsproblematiek 17e

24 E E IC IC syndroom 17e 36 G E IC IC syndroom 17e 46 H E P1 Aanpassingsproblemen 17e

55 I E P1 Probleem wordt concreet beschreven 17e 67 J E P1 Aanpassingsproblemen 17e 76 K E P1 Aanpassingsproblemen 17e 89 L E P1 Tekort in probleemoplossend vermogen 17e 117 O E P1 Concrete uitwerking van de verschijningsvorm van de

aanpassing 17e

135 P E P1 Aanpassingsproblemen 17e

166 R E G Heeft ziekte niet geaccepteerd (bijvoorbeeld). Doel: kan over ziekte praten/zich uiten. Actie: persoonlijk gesprek, 2x/dg apart nemen (met partner) vragen naar gevoel/beleving

17e

190 S E KL Moeite met acceptatie van ziekte 17e 203 U E KL Verwerkingsproblematiek 17e 209 V E KL Weinig ziekte-inzicht 17e 222 W E P2 Aanpassingsproblemen 17e

231 X E P2 Zondert zich af/ moeite met aanpassen in de groep 17e 241 Y E P2 Wordt meestal uitgebreider besproken/beschreven, bijv:

houdt geen rekening met anderen; voelt zich niet thuis 17e

251 Z E P2 Patiënt heeft aanpassingsproblemen 17e 272 AC R P Aanpassingsstoornis 17e 294 AH R P Verstoorde coping (m.b.t. ziekte) 17e

301 AI R P Aanpassingsproblemen 17e 314 AJ R P Verstoorde coping 17e 348 AM R K Aanpassingsproblemen 17e 358 AN A G Mw. geeft aan moeite te hebben met het zich leren 17e

Bijlage G _______________________________________________________

129

aanpassen aan haar ziektebeeld 368 AO A G Mevr. Heeft moeite zich aan te passen aan; bijv.

medepatiënt, afdelingsregels, bedrust. Het aanpassingsprobleem benoemen.

17e

389 AQ A G Mw kan zich slecht aanpassen 17e 399 AR A D Patiënt heeft moeite met aanpassen t.g.v.... 17e 408 AS A D Aanpassingsproblemen zijn vaak van diverse aard

(motorisch of psychisch) 17e

421 AT A D Aanpassingsprobleem 17e 431 AU A D Moeite met aanpassing op de afdeling 17e 441 AV A D Aanpassingsprobleem 17e 450 AY A D Aanpassingsproblemen 17e 466 BA R IC Aanpassingsproblemen 17e

479 BB R IC IC-syndroom 17e 491 BC R IC Aanpassingsprobleem 17e 288 AE R P Ten aanzien van wat?? Idem voor volgende problemen 18a 25 E E IC Het is duidelijk wat ermee bedoeld wordt. 18a:f 18b 99 L E P1 Omschrijft het probleem het meest volledig: geeft

zelfzorgtekort aan! 18a:g 18b

119 O E P1 Geeft ontstaan van probleem weer 18a:g 18b 167 R E G Mobiliteit is probleem op zich. Direct uitgebreider

geformuleerd. Is sprake van handicap? Door aandoening (waarvoor opname nu)? 18a: f

18b

302 AI R P Dit laat meer ruimte omdat verpleegprobleem niet duidelijk 18a; a

18b

315 AJ R P Dekt de lading op een duidelijke manier 18a; g 18b 369 AO A G Meest duidelijk 18a; e 18b 26 E E IC Hoeft niets te maken te hebben met de mobiliteit. 18a:d 18c 38 G E IC Dekt de lading niet 18a;e 18c 56 I E P1 Geeft niet concreet aan wat er aan de hand is 18a:c 18c 77 K E P1 Is inhoudelijk anders dan andere mogelijkheden 18a:e 18c

100 L E P1 Geeft de minste informatie 18a; e 18c 150 Q E OG Niet duidelijk 18a; f 18c 168 R E G Lijkt professioneel, maar is overdreven. 18a:7 18c 197 T E KL Slechte formulering 18a: g 18c 261 AA E P2 Is totaal andere omschrijving, onvermogen = niet kunnen;

ander omschrijvingen zijn deels niet kunnen... 18a:e 18c

316 AJ R P Veel te vaag 18a; d 18c 390 AQ A G Te algemeen 18a; d 18c 409 AS A D Raar 18a; e 18c 432 AU A D Net alsof je te weinig aan sport doet 18a; d 18c

459 AZ R IC Onduidelijk 18a; a 18c 467 BA R IC Te vaag. Geeft de indruk dat patient een handicap heeft

18a; e 18c

481 BB R IC Andere 6 nog iets v. beweging mogelijk 18a; e 18c 492 BC R IC Vage bewoording 18a; f 18c 101 L E P1 Verminderd ADL zorgvermogen m.b.t.... 18d

05 A E IC Beperkte mobiliteit/immobiliteit 18e 14 B E IC Beperkte motoriek, krachtsverlies extremiteiten 18e 27 E E IC Beperkte beweging 18e 37 G E IC Mobilisatiestatus 18e

47 H E P1 Verminderde lichaamsbeweging 18e 57 I E P1 Zoals f- omschrijving van waar/hoe het probleem zich

voordoet 18e

68 J E P1 Mobiliteitsproblemen 18e 118 O E P1 Iemand heeft moeite met… 18e 136 P E P1 Verminderde mobiliteit 18e

151 Q E OG Patiënt is beperkt in uitvoering mobiliteit 18e 169 R E G Dhr/mw kan niet lopen ten gevolge van … (pijn bijv.). Is

afhankelijk van rolstoel. Is hierin zelfredzaam. 18e

191 S E KL Beperkte mobiliteit 18e

Bijlage G _______________________________________________________

130

198 T E KL Verminderde lichaamsbeweging a.g.v.... 18e 204 U E KL ADL 18e

211 V E KL Functiestoornis (hand/arm/etc.) 18e 223 W E P2 Beperkt in beweging 18e 232 X E P2 Gestoorde motoriek 18e

242 Y E P2 Verminderde lichaamsbeweging 18e 252 Z E P2 Patiënt heeft een beperkte motoriek 18e 273 AC R P Beperkte bewegingsmogelijkheid 18e 280 AE R P Zie voorkeur 1 [18a; f] 18e 295 AH R P Verstoorde mobiliteit 18e 303 AI R P Immobiliteit met specificatie 18e 317 AJ R P Al naar gelang oorzaak; verstoorde of beperkte mobiliteit 18e 336 AL R K Beperkte mobiliteit 18e 349 AM R K Verminderde lichaamsbeweging 18e 359 AN A G Mw. geeft aan haar ADL-functies niet te kunnen verrichten

t.g.v. operatie of behandeling. 18e

370 AO A G Mevr. Kan re. been niet goed bewegen. Benoemen waar beperkte beweging bijv. armen, benen, enz.

18e

382 AP A G ADL-afhankelijk 18e 391 AQ A G Mw kan haar (arm) moeizaam bewegen 18e 400 AR A D Patiënt heeft moeite met lopen (of bijv. belemmering in

het gebruik van haar handen) t.g.v…. 18e

410 AS A D Bewegingsbeperking van hand/arm etc. 18e 422 AT A D Beperkte beweging van arm of been 18e 433 AU A D Bedrust, op voor douche/toilet; op volgens schema enz. 18e 442 AV A D Beperkte beweging 18e 451 AY A D Verminderde lichaamsbeweging 18e 468 BA R IC Verminderde lichaamsbeweging/mobiliteitstekort 18e 482 BB R IC Parese 18e 493 BC R IC Mobiliteitstekort 18e 170 R E G Geen! Wat is het probleem? (losse opm) 19a 102 L E P1 Geeft probleem aan & scherpe omschrijving 19a:b 19b 171 R E G Lijkt nog het meest op dreigende ondervoeding

19a:d (= minst slechte) 19b

434 AU A D Klinkt het minst slecht/onduidelijk. Afhankelijk van de oorzaak. 19a; c

19b

103 L E P1 Hoeft niet op probleem te duiden, kan bijv. ook onder behandeling van diëtiste in behandelplan passen. 19a:h

19c

172 R E G Onduidelijk 19a:a 19c

318 AJ R P Te algemene benaming 19a; a 19c 371 AO A G Onduidelijk 19a; h 19c 411 AS A D Onduidelijk, voedselopname is iets anders dan

voedingspatroon; 19a; a of d 19c

435 AU A D Vind ze eigenlijk allemaal niet goed. 19a; h 19c 06 A E IC Verstoord voedingspatroon 19e 15 B E IC Voedingstekort 19e 28 E E IC Slechte voedingstoestand 19e 48 H E P1 Voedingstekort 19e 58 I E P1 Onvoldoende opname van voeding 19e

69 J E P1 Voedingstekort 19e 78 K E P1 Tekort in voedingsopname 19e 104 L E P1 Gevaar voor te sterke gewichtafname t.g.v. verstoord

eetpatroon 19e

123 O E P1 Eet te weinig 19e 137 P E P1 Eet onvoldoende 19e 152 Q E OG Patiënt heeft neiging tot te weinig opname van voedsel 19e 173 R E G Dhr/mw eet nauwelijks t.g.v. (operatie, misselijkheid,

verwardheid, etc.) dreigende ondervoeding. Actie: helpen met eten? Stimuleren tot innam. Extra hapjes/verstrekkingen tussendoor. Bestrijden misselijkheid? etc.

19e

Bijlage G _______________________________________________________

131

192 S E KL Slechte eetlust 19e 205 U E KL Voeding 19e

212 V E KL Verminderde eetlust/voedingstekort 19e 224 W E P2 Patiënt eet onvoldoende 19e 233 X E P2 Voedingstekort 19e

243 Y E P2 Voedingstekort 19e 253 Z E P2 Patiënt heeft voedingsproblemen 19e 262 AA E P2 Oorzaak wordt vermeld bij het probleem ten gevolge van… 19e 274 AC R P Verstoord voedingspatroon 19e 281 AE R P Voedingstekort [=19a:d] 19e 296 AH R P Verstoord eetpatroon 19e 304 AI R P Verstoord eetpatroon 19e 319 AJ R P Bijv. bij anorexia of boulemie -> verstoord eetpatroon 19e 337 AL R K Tekort aan voeding (of intake) 19e 350 AM R K Voedselopname gestoord 19e 360 AN A G Mw. geeft aan onvoldoende te kunnen eten en/of drinken

t.g.v… 19e

372 AO A G Sterke gewichtafname 19e 383 AP A G Slechte voedingstoestand 19e 392 AQ A G Mw eet niet voldoende 19e 401 AR A D Patiënt heeft een voedingstekort (patiënt is ondervoed) 19e 412 AS A D Ontoereikende voedingsopname 19e 423 AT A D Voedingstekort 19e 436 AU A D Ondervoeding, verminderde eetlust 19e 443 AV A D D [Voedingstekort] 19e 452 AY A D Eet te weinig 19e 469 BA R IC Ontoereikende voedselopname 19e 483 BB R IC Ondervoeding 19e 494 BC R IC Voedingstekkort (gevaar voor c.q. dreigend) 19e 437 AU A D [Doorgestreept – had moeite met dit label] 20 39 G E IC Wat bedoelt u eigenlijk? 20a 174 R E G 4-7 [20a: b, d, g, f] geeft verandering aan. Hoeft geen

probleem te zijn (losse opmerking) 20a

413 AS A D Geen enkele goede formulering 20a 16 B E IC Zou ze geen van allen gebruiken, spreekt me het meest

aan 20a: c 20b

105 L E P1 Geeft zelfzorgtekort m.b.t. vermogen om gezondheid in stand te houden aan. 20a: a

20b

138 P E P1 Deze term ‘loopt niet lekker’ 20a: c [of slaat dit op 20a; g?] 20b 153 Q E OG Is het best omschreven 20a:b 20b 175 R E G “Kan geen hulp zoeken” heb ik gekozen. Kan lichamelijk,

psychisch en geestelijk zijn. Reden? Je weet nog steeds wat er a.d. hand is, en hoe je kunt helpen. 20a: e

20b

263 AA E P2 Het tekort wordt omschreven; 20a:a 20b 351 AM R K Is duidelijk 20a; c 20b 393 AQ A G Ik snap ’t niet 20a; ? 20b

70 J E P1 Zeer on-Nederlands geformuleerd meerdere behalve c en e

20c

106 L E P1 Hoeft niet op een probleem te duiden. 20a: b 20c

154 Q E OG Klinkt alsof iemand niets meer kan: 20a: c 20c 176 R E G ’t zegt niets 20a:f 20c 213 V E KL Vaag, zegt uiteindelijk nog niets 20a:f 20c 264 AA E P2 2 verschillende soorten verpleegkundige diagnoses. Tekort

is anders dan onvermogen. 20a:c 20c

305 AI R P Biedt te veel openingen 20a; f 20c 320 AJ R P Dekt in veel gevallen de lading niet. 20a; e 20c 338 AL R K Misschien is het geen wijziging, is het altijd al zo geweest.

20a; g 20c

373 AO A G Is niet echt een probleem 20a; d 20c 453 AY A D Is te lang en te vaag 20a; f 20c 460 AZ R IC Onduidelijk 20a; e 20c

Bijlage G _______________________________________________________

132

495 BC R IC Onduidelijk 20a; e 20c 07 A E IC Zelfzorgtekorten 20e

17 B E IC Slechte/onvoldoende zelfzorg 20e 29 E E IC Zelfzorgtekort m.b.t. handhaving van de gezondheid(?) 20e 49 H E P1 Onvermogen tot hulp zoeken 20e

59 I E P1 Ongezonde leefwijze wordt concreet benoemd waar dit uit bestaat

20e

71 J E P1 Ongezonde leefwijze 20e

79 K E P1 Zelfzorgtekort 20e 107 L E P1 Onvermogen toe te komen aan eigen behoeften en stellen

van grenzen 20e

139 P E P1 kan niet goed voor zichzelf zorgen 20e 177 R E G Bijv. t.g.v. neurologische aandoening voelt mw. niet dat ze

pijn heeft. Dagelijkse inspectie stuit, rug, benen en intensieve decubituspreventie volgens protocol ... (nr)

20e

214 V E KL Verwaarlozing gezondheid 20e

225 W E P2 Patiënt vraagt niet/slecht om hulp 20e 234 X E P2 Patiënt kan niet voor zichzelf zorgen 20e 244 Y E P2 ADL + of ADL - 20e 254 Z E P2 Idem (20a:c[?]) 20e 265 AA E P2 Omschrijven van het tekort - Kennis,vaardigheden, inzicht

- hoort bij probleemomschrijving. Onvermogen is een diagnose/geen probleem.

20e

275 AC R P Problemen met ADL 20e 282 AE R P Ineffectieve probleemhantering 20e 292 AG R P Patiënt is niet in staat om op een voor hem/haar gezonde

manier zijn/haar leven vorm te geven 20e

297 AH R P Verstoord gezondheidsmanagement 20e 306 AI R P Ineffectieve coping 20e 321 AJ R P Verstoord gezondheidsmanagement 20e 339 AL R K Onderhoudt de gezondheid niet naar behoren 20e

352 AM R K Acceptatie nieuw situatie 20e 361 AN A G Niet: dergelijke formuleringen hebben een te hoog

abstractieniveau voor de dagelijkse verpleegpraktijk. 20e

374 AO A G Mevr. Eet slecht (belemmering gezondheid). Mevrouw neemt medicijnen niet op tijd. Mevr. Verzorgt zichzelf niet goed. (probleem bij de naam noemen!)

20e

402 AR A D Patiënt heeft hulp nodig bij ADL 20e 424 AT A D Onvermogen tot hulp zoeken bij gezondheidsproblemen 20e 444 AV A D A [Tekort in gezondheidsonderhoud] 20e 454 AY A D Is niet in staat om goed voor zichzelf te zorgen 20e 470 BA R IC Niet omschreven 20e 484 BB R IC Hulp bij ADL nodig 20e 496 BC R IC Tekort instandhouding en beleving gezondheid 20e 178 R E G Lijkt meer een stigma dan een probleem. (Probleem voor

de hulpverlener?) Hoe uit zich ’t probleem? Wanneer? Bewust verdraaien van de werkelijkheid? [ losse opm]

21a

403 AR A D Welk verpleegprobleem? Onduidelijke vraagstelling 21a 414 AS A D Rest niet duidelijk [alleen beste en slechtste ingevuld] 21a 124 O E P1 Adequate weergave zonder oordeel 21a: d 21b 179 R E G Er is iets aan de hand in het denken van de patiënt. Proces

geeft aan dat er meerdere factoren bij het denken meespelen. Eén van die factoren betreft het mogelijk. 21a:d

21b

322 AJ R P Beschrijft het als 'opgetreden’ probleem zonder te veel te etiketteren. 21a; d

21b

394 AQ A G Snap ’t niet 20a; - 21b 125 O E P1 Geen richting van wijziging aangegeven: te neutraal 21a:

e 21c

140 P E P1 “gestoord” klinkt zo ‘gestoord’. 21a; b 21c 155 Q E OG Te negatief omschreven: 21a:b 21c

Bijlage G _______________________________________________________

133

180 R E G Zegt niets van het probleem 21a:b 21c 199 T E KL Te vaag 21a: a 21c

215 V E KL Negatieve lading 21a: b 21c 245 Y E P2 Gestoord of verstoord zijn hele andere dingen. 21a:b 21c 323 AJ R P Etiketterend en stigmatiserend zonder inhoudelijk pré 21a;

b 21c

340 AL R K Drukt stempel op patiënt 21a; b 21c 395 AQ A G Snap ’t niet 20a; ? 21c

471 BA R IC Niet correcte formulering van probleem 21a; b 21c 08 A E IC Veranderd/gewijzigd… 21e 18 B E IC Verstoord denkproces 21e 30 E E IC De patiënt is gedesoriënteerd (in plaats/tijd/persoon) of

verward 21e

40 G E IC Desoriëntatie 21e 50 H E P1 Verstoord denkproces 21e 60 I E P1 Concrete weergave van wat verstoord is in het denkproces 21e 72 J E P1 Verstoord denken 21e 80 K E P1 Verstoord denken (proces) 21e

108 L E P1 Stoornis in het denken bijv. versneld, vertraagd, of stoornis m.b.t. de inhoud van het denken.

21e

126 O E P1 De aard van het denkproces wordt aangegeven 21e 141 P E P1 Het denken is verstoord 21e 181 R E G Patient kan niet: onthouden, relativeren, z'n aandacht erbij

houden, etc. t.g.v. - is afgeleid door; is minder/zwak begaafd (wordt verpleegd in ...) Dit uit zich in…

21e

193 S E KL Inprentingsverandering 21e

216 V E KL Verwardheid/desoriëntatie/achterdocht 21e 226 W E P2 Verstoord denkpatroon, bijv. wanen, versneld of vertraagd

denken 21e

235 X E P2 Verstoord denken 21e 246 Y E P2 Verstoord denken 21e 255 Z E P2 Idem (21a:c[?]) 21e 266 AA E P2 Verstoord denkproces – bijv. versneld denken/vertraagd

denken. NB omschrijving van het probleem! 21e

276 AC R P Verstoord denkpatroon 21e 283 AE R P Zie keuze 1 [21a;d] 21e 298 AH R P Zie d. [verstoord denkproces; 21a; d] 21e 307 AI R P Verstoord denken 21e 324 AJ R P Verstoord denkpatroon of inadequaat in denken. Meestal

behoeft dit een veel uitgebreidere beschrijving 21e

341 AL R K Verwardheid 21e

362 AN A G Mw. is gedesoriënteerd in tijd, plaats en persoon 21e 375 AO A G Mevr. Is negatief ingesteld t.a.v. genezing. Mevrouw is

verward. 21e

384 AP A G Verstoord denkpatroon 21e 425 AT A D Wijziging in het denkproces 21e 438 AU A D Verward, psychiatrische/psychische problemen 21e

445 AV A D E [Wijziging in het denkproces] 21e 472 BA R IC Verward, gedesoriënteerd 21e 485 BB R IC In de war 21e 497 BC R IC Verstoord denken 21e

41 G E IC Wat bedoelt u eigenlijk? 22a 109 L E P1 Geeft een tekort aan zonder iets te zeggen over de duur

van het probleem (altijd al zo geweest, later ontstaan?) 22a:f

22b

156 Q E OG Meest duidelijke 22a:f 22b 182 R E G Is helder. Zegt op zich nog (steeds) niets. 22a:f 22b 289 AE R P De beste van alle slechten, niet een is duidelijk. 22a; d 22b 325 AJ R P Inadequaat beschrijft beter het probleem 22a; a 22b 342 AL R K Ik vind het helemaal geen mooi woord. ‘Communicatie’ is

veel beter. 22a; b 22b

Bijlage G _______________________________________________________

134

376 AO A G Duidelijk 22a; f 22b 415 AS A D Idioot 22a; f 22a; d 22b

61 I E P1 Niet concreet 22a:d 22c 81 K E P1 Verschillende woorden voor eenzelfde betekenis 22a:f 22c 127 O E P1 Incorrect taalgebruik 22a: f 22c

157 Q E OG Niet te begrijpen 22a:d 22c 183 R E G Lijkt interessant, zegt niks, 22a: a 22c 290 AE R P Kan van alles betekenen, grenzeloos 22a; f 22c 326 AJ R P Gestoord ligt me niet 22a; d 22c 473 BA R IC Voor meerdere interpretaties mogelijk 22a; d 22c 486 BB R IC Negatieve lading 22a; d 22c 09 A E IC Sociale problematiek/relationele problemen 22e 19 B E IC Communicatiestoornissen 22e 31 E E IC Het niet kunnen omgaan met …, uiten van… 22e 51 H E P1 Problemen met sociale interactie 22e 62 I E P1 Patiënt heeft moeite met... 22e 73 J E P1 Inadequate sociale interactie 22e 82 K E P1 Communicatieproblemen 22e 110 L E P1 Inadequate sociale interactie 22e 128 O E P1 Vorm/aard van inadequate sociale interactie wordt

aangeduid 22e

142 P E P1 Heeft problemen in het omgaan met anderen 22e 184 R E G Reageert niet op anderen/ leeft in zichzelf. Is snel

geïrriteerd. Is afatisch (of ander probleem dat betrekking heeft op denken, uiten)

22e

194 S E KL Problemen in de omgang met andere mensen 22e 217 V E KL Stoornissen in contacten met anderen 22e 227 W E P2 Sociale aanpassingsstoornis 22e 236 X E P2 Gestoord sociaal gedrag 22e 247 Y E P2 Communicatiestoornissen 22e 256 Z E P2 Idem (22a:f[?]) 22e 267 AA E P2 Idem dito [22a;f?] 22e 277 AC R P Verstoorde interactie 22e 284 AE R P Zie keuze 1 [22a; a] 22e 293 AG R P Patiënt heeft problemen in contacten aangaan 22e

299 AH R P Zie b. [verstoorde sociale interactie; 21a: b] 22e 308 AI R P Communicatiestoornissen 22e 327 AJ R P Inadequate sociale interactie of coping 22e

343 AL R K Communicatieprobleem 22e 353 AM R K Problemen in de omgang met medepatiënten 22e 363 AN A G Komt zelden voor. Te hoog abstractieniveau maar om te

proberen: Mw. geeft aan moeilijk duidelijk te kunnen maken wat zij wel en niet wil t.g.v….

22e

377 AO A G Mevr. Heeft probleem/-en met medepatiënten – kamergenoten

22e

396 AQ A G Mw heeft communicatiestoornis met… 22e

426 AT A D Communicatiestoornissen in de omgeving van anderen 22e 446 AV A D E [Verstoorde sociale interactie] 22e 455 AY A D Communicatiestoornissen in de omgang met anderen 22e 474 BA R IC Onvermogen tot communiceren 22e 487 BB R IC Moeilijk in de omgang 22e 32 E E IC Niet doelmatig bronchiaal toilet en ophoesten van slijm zijn

twee verschillende verpleegproblemen 23a

185 R E G Duidelijk, eenduidig, ondubbelzinnig 23a: e 23b 328 AJ R P Duidelijk 23a; f 23b 10 A E IC Ineffectieve luchtwegen heeft niets met de actie

‘verwijderen/ophoesten van slijm uit de luchtwegen’ te maken. 23a;b

23c

42 G E IC Slaat de plank mis 23a:b 23c 63 I E P1 Geeft niet concreet aan wat het probleem is 23a; b 23c 111 L E P1 Slaat nergens op. 23a: b 23c

Bijlage G _______________________________________________________

135

129 O E P1 Incorrect taalgebruik 23a; b 23c 143 P E P1 Kan nog van alles zijn m.i. 23a: b 23c

186 R E G Is misschien oorzaak, hoeft geen probleem te zijn 23a: b 23c 200 T E KL Geen juiste formulering 23a:b 23c 218 V E KL Dat hoeft de oorzaak van het probleem niet te zijn. 23a: b 23c

291 AE R P Volstrekt onduidelijk; niets zeggend 23a; b 23c 329 AJ R P Is medisch probleem, verpleegprobleem komt hieruit voort

23a; b 23c

344 AL R K Is gewoon onjuist, luchtwegen worden niet effectief gereinigd doordat bijv. ademhalingsspieren niet goed werken 23a; b

23c

378 AO A G Weet niet waar dit op slaat 23a; d 23c 416 AS A D Kan ook andere oorzaak hebben 23a; b 23c

439 AU A D Alle andere vind ik onduidelijk, weet niet waar het over gaat (uitzuigen of ophoesten) 23a; alle behalve e

23c

456 AY A D Is onduidelijk door woordgebruik 23a; d 23c

475 BA R IC Geen juiste weergave van probleem 23a; b 23c 498 BC R IC Dekt het probleem niet 23a; d 23c 11 A E IC Bronchiaal toilet verloopt moeizaam/hoest slecht op. 23e 20 B E IC Moeite met ophoesten van slijm 23e 33 E E IC a. moeite met ophoesten, b. niet doelmatig bronchiaal

toilet 23e

64 I E P1 Zoals bij e [moeite met ophoesten van slijm] 23e 74 J E P1 Moeite met ophoesten van slijm 23e 130 O E P1 Zie 23a, e (=moeite met ophoesten van slijm) 23e 144 P E P1 Heeft moeite met het ophoesten van slijm 23e

187 R E G Moeite met doorzuchten (pijn in de buik door ok) 23e 195 S E KL Moeite met ophoesten van slijm 23e 201 T E KL Zoals bij 23a:e, moeite met ophoesten van slijm. 23e

206 U E KL Dyspnoe 23e 219 V E KL Moeite met ophoesten 23e 228 W E P2 Kan niet goed ophoesten 23e 237 X E P2 Houdt slijm vast/ vastzittende hoest 23e

248 Y E P2 Moeite met ophoesten 23e 257 Z E P2 Idem (23a:e[?]) 23e 268 AA E P2 Idem [23a:e?] 23e

309 AI R P Moeite met ophoesten van slijm 23e 330 AJ R P 1. [Inadequate reiniging van de luchtwegen? 23a; f] 23e 345 AL R K Moeite met ophoesten van slijm 23e 354 AM R K Moeite met ophoesten van slijm 23e 364 AN A G Mw. geeft aan moeite te hebben met ophoesten t.g.v. van

de pijn in de buik 23e

379 AO A G Mevr heeft moeite met ophoesten van slijm 23e

385 AP A G Moeite met ophoesten 23e 397 AQ A G Mw heeft moeite met ophoesten van slijm 23e 404 AR A D Patiënt heeft moeite met ophoesten van slijm 23e

417 AS A D Moeite met ophoesten van slijm 23e 427 AT A D Moeite met ophoesten van slijm 23e 447 AV A D E [Moeite met ophoesten van slijm] 23e 457 AY A D Moeite met ophoesten van slijm 23e 476 BA R IC Moeite met ophoesten van slijm 23e 488 BB R IC Slecht ophoesten 23e 499 BC R IC Ineffectieve luchtwegreiniging 23e 331 AJ R P Kan deze persoon zich alleen niet wassen of schort er nog

meer aan (bijv. scheren)? Dat bepaalt de keuze 24a

131 O E P1 Concreet 24a: f 24b

269 AA E P2 Omschrijft een probleem 24a: d 24b 43 G E IC De wereld gaat aan afkortingen ten onder 24a:c 24c 112 L E P1 Lijkt te duiden op een statische situatie. – niet gericht op

het vergroten van zelfzorgvermogen. 24a: d 24c

158 Q E OG Is denigrerend 24a:e 24c

Bijlage G _______________________________________________________

136

332 AJ R P “Moeite met” -> slap, geen duidelijke taal 24a; f 24c 418 AS A D Rare formulering 24a; a 24c

461 AZ R IC Onduidelijk 24a; d 24c 489 BB R IC Negatieve lading 24a; a 24c 12 A E IC Bijna niemand van de patiënten wast zichzelf ivm

hoeveelheid lijnen, sedatie en verslapping. En anders zou ik het 24a,1 noemen.

24e

21 B E IC Afhankelijk wat betreft… 24e 34 E E IC De patiënt is ADL-afhankelijk – zelfzorgtekorten op het

gebied van… 24e

52 H E P1 Gebrekkige zelfverzorging 24e 65 I E P1 Heeft begeleiding nodig bij ADL 24e 75 J E P1 ADL-afhankelijkheid 24e

83 K E P1 Zelfzorgtekort 24e 113 L E P1 Zelfzorgtekort met lichamelijke hygiëne. 24e 132 O E P1 Zie 24a, f (=moeite met zelfstandig wassen) 24e 145 P E P1 Matige of gebrekkige zelfverzorging 24e 159 Q E OG Patiënt is ADL-afhankelijk 24e 188 R E G Net als [24a]b., gevolgd door waar hulp nodig is. 24e 196 S E KL Zelfzorgtekort 24e 207 U E KL ADL-afhankelijkheid 24e 220 V E KL ADL-afhankelijk 24e 229 W E P2 ADL-tekort, kan zichzelf niet wassen 24e 238 X E P2 ADL-afhankelijk 24e 249 Y E P2 ADL-afhankelijk 24e 258 Z E P2 Idem (23a:g[?]) 24e 278 AC R P Zelfzorgtekort ADL 24e 285 AE R P Zie keuze 1 [24a; g] 24e 310 AI R P ADL-afhankelijk 24e 333 AJ R P ADL-tekort met vervolgens een verduidelijking. 24e 346 AL R K Hulp nodig bij ADL 24e 355 AM R K Hulp ADL 24e 365 AN A G Mw. geeft aan ADL-afhankelijk te zijn t.g.v. de

postoperatieve pijn. 24e

380 AO A G Wordt geen probleem; wordt op verpleegplan afgecheckt 24e 386 AP A G ADL-afhankelijk 24e 419 AS A D ADL-afhankelijk m.b.t. wassen 24e 428 AT A D Moeite met zelfstandig wassen 24e 448 AV A D C [ADL-afhankelijkheid (m.b.t. wassen)] 24e 458 AY A D Moeite met zelfstandig wassen/ADL-afhankelijk m.b.t.

wassen 24e

477 BA R IC ADL-afhankelijk 24e 490 BB R IC Hulp in ADL 24e 500 BC R IC Zelfzorgtekort 24e 01 A E IC Het aspect instabiliteit-stabiliseren kan elkaar kort

afwisselen op de IC, waardoor het volledig uitwerken/opstellen van verpleegproblemen en –doelen (=proces) niet altijd handzaam/praktisch is.

opm

114 M E P1 Geen opmerkingen/ vd genoemd opm

115 O E P1 Vraagt zich af of de validiteit van het onderzoek gewaarborgd is.

opm

146 Q E OG Ik vind "de verpleegkundige diagnostiek” niet goed omschreven. Wat wordt er nu precies mee bedoeld (wat ik nu inmiddels wel weet)

opm

160 R E G In de enquête (2e deel) mis ik een duidelijke aanleiding/oorzaak waardor ’n verpleegprobleem is ontstaan (eigenlijk: zelfzorgtekort!). Uit de rij opsommingen wordt duidelijk wat er ‘ongeveer’ aan de hand is. Soms echter niet. Enquête schiet daarin tekort.

opm

Bijlage G _______________________________________________________

137

162 R E G Risico is niet voorspelbaar. Dreiging is: let erop (dàt is het doel) 16a:f

opm

334 AL R K Invullen van enquête duurde langer dan aangegeven tijd. Suggestie: alleen beste en slechtste alternatief invullen scheelt veel tijd en gepieker

opm

347 AM R K De enquête in te vullen vergt meer tijd dan aangegeven. Graag zou ik op de hoogte worden gebracht van de resultaten!

opm

Bijlage H ________________________________________________________

139

Bijlage H Overzicht van antwoorden op e-vragen; hoe wordt dit verpleegprobleem op uw afdeling genoemd?

Nr enq ZH Afd. Opmerking + indien bij b en c-vragen: keuze voor beste/slechtste 0pm hoort

bij vr nr.

02 A E IC Bewaking dehydratie/ bewaking negatieve vochtbalans 16e 13 B E IC Ondervulling 16e 23 E E IC (Het hebben van een) negatieve vochtbalans. Tegenover de patiënt

heb je het over een vochttekort. 16e

35 G E IC Registratie vochtbalans 16e 45 H E P1 Dreigend vochttekort 16e 54 I E P1 Onvoldoende vochtopname 16e 66 J E P1 Dreigend vochttekort 16e 86 L E P1 Kans op verstoorde vochtbalans door onvoldoende vochtinname 16e 116 O E P1 Krijgt te weinig vocht 16e 134 P E P1 Gevaar voor uitdroging 16e 149 Q E OG Patiënt heeft kans op dreigende dehydratie 16e 163 R E G Niets. Er wordt bij vaak voorkomende problemen actiegericht

genoteerd: let op vochtbalans, stimuleer met drinken, etc. 16e

189 S E KL Negatieve vochtbalans 16e 202 U E KL Vochtbalans/ vochtintake + uitscheiding 16e 208 V E KL Risico voor uitdroging 16e 221 W E P2 Patiënt drinkt onvoldoende 16e 230 X E P2 Uitdroging 16e 239 Y E P2 Dreigend vochttekort (=16a;c, niet als beste beoordeeld) 16e 250 Z E P2 Patiënt heeft moeite met drinken 16e 259 AA E P2 Dreigend vochttekort t.g.v. bijv. angst om te drinken 16e 271 AC R P Slechte vochtbalans 16e 279 AE R P Gevaar voor vochttekort 16e 300 AI R P Onvoldoende vochtinname 16e 312 AJ R P Dreigend vochttekort of potentieel gevaar voor uitdroging 16e 357 AN A G Mw geeft aan last te hebben van een dorstig gevoel 16e 367 AO A G Mw. heeft al enkele dagen een negatieve vochtbalans (dreigend is

niet aan de orde) 16e

388 AQ A G Mw heeft een vochttekort 16e 398 AR A D Mw heeft dreigend vochttekort 16e 405 AS A D Mw heeft dreigend vochttekort 16e 420 AT A D Dreigend vochttekort; begint uit te drogen 16e 429 AU A D Dreigende negatieve vochtbalans 16e 440 AV A D Gevaar voor vochttekort 16e 449 AY A D Negatieve vochtbalans 16e 463 BA R IC Risico voor dehydratie 16e 478 BB R IC Ondervuld 16e 04 A E IC Aanpassingsproblematiek 17e 24 E E IC IC syndroom 17e 36 G E IC IC syndroom 17e 46 H E P1 Aanpassingsproblemen 17e 55 I E P1 Probleem wordt concreet beschreven 17e 67 J E P1 Aanpassingsproblemen 17e 76 K E P1 Aanpassingsproblemen 17e 89 L E P1 Tekort in probleemoplossend vermogen 17e 117 O E P1 Concrete uitwerking van de verschijningsvorm van de aanpassing 17e 135 P E P1 Aanpassingsproblemen 17e 166 R E G Heeft ziekte niet geaccepteerd (bijvoorbeeld). Doel: kan over ziekte

praten/zich uiten. Actie: persoonlijk gesprek, 2x/dg apart nemen (met partner) vragen naar gevoel/beleving

17e

Bijlage H ________________________________________________________

140

190 S E KL Moeite met acceptatie van ziekte 17e 203 U E KL Verwerkingsproblematiek 17e 209 V E KL Weinig ziekte-inzicht 17e 222 W E P2 Aanpassingsproblemen 17e 231 X E P2 Zondert zich af/ moeite met aanpassen in de groep 17e 241 Y E P2 Wordt meestal uitgebreider besproken/beschreven, bijv: houdt geen

rekening met anderen; voelt zich niet thuis 17e

251 Z E P2 Patiënt heeft aanpassingsproblemen 17e 272 AC R P Aanpassingsstoornis 17e 294 AH R P Verstoorde coping (m.b.t. ziekte) 17e 301 AI R P Aanpassingsproblemen 17e 314 AJ R P Verstoorde coping 17e 348 AM R K Aanpassingsproblemen 17e 358 AN A G Mw. geeft aan moeite te hebben met het zich leren aanpassen aan

haar ziektebeeld 17e

368 AO A G Mevr. Heeft moeite zich aan te passen aan; bijv. medepatiënt, afdelingsregels, bedrust. Het aanpassingsprobleem benoemen.

17e

389 AQ A G Mw kan zich slecht aanpassen 17e 399 AR A D Patiënt heeft moeite met aanpassen t.g.v.... 17e 408 AS A D Aanpassingsproblemen zijn vaak van diverse aard (motorisch of

psychisch) 17e

421 AT A D Aanpassingsprobleem 17e 431 AU A D Moeite met aanpassing op de afdeling 17e 441 AV A D Aanpassingsprobleem 17e 450 AY A D Aanpassingsproblemen 17e 466 BA R IC Aanpassingsproblemen 17e 479 BB R IC IC-syndroom 17e 491 BC R IC Aanpassingsprobleem 17e 05 A E IC Beperkte mobiliteit/immobiliteit 18e 14 B E IC Beperkte motoriek, krachtsverlies extremiteiten 18e 27 E E IC Beperkte beweging 18e 37 G E IC Mobilisatiestatus 18e 47 H E P1 Verminderde lichaamsbeweging 18e 57 I E P1 Zoals f- omschrijving van waar/hoe het probleem zich voordoet 18e 68 J E P1 Mobiliteitsproblemen 18e 118 O E P1 Iemand heeft moeite met… 18e 136 P E P1 Verminderde mobiliteit 18e 151 Q E OG Patiënt is beperkt in uitvoering mobiliteit 18e 169 R E G Dhr/mw kan niet lopen ten gevolge van … (pijn bijv.). Is afhankelijk

van rolstoel. Is hierin zelfredzaam. 18e

191 S E KL Beperkte mobiliteit 18e 198 T E KL Verminderde lichaamsbeweging a.g.v.... 18e 204 U E KL ADL 18e 211 V E KL Functiestoornis (hand/arm/etc.) 18e 223 W E P2 Beperkt in beweging 18e 232 X E P2 Gestoorde motoriek 18e 242 Y E P2 Verminderde lichaamsbeweging 18e 252 Z E P2 Patiënt heeft een beperkte motoriek 18e 273 AC R P Beperkte bewegingsmogelijkheid 18e 280 AE R P Zie voorkeur 1 [18a; f] 18e 295 AH R P Verstoorde mobiliteit 18e 303 AI R P Immobiliteit met specificatie 18e 317 AJ R P Al naar gelang oorzaak; verstoorde of beperkte mobiliteit 18e 336 AL R K Beperkte mobiliteit 18e 349 AM R K Verminderde lichaamsbeweging 18e 359 AN A G Mw. geeft aan haar ADL-functies niet te kunnen verrichten t.g.v.

operatie of behandeling. 18e

370 AO A G Mevr. Kan re. been niet goed bewegen. Benoemen waar beperkte beweging bijv. armen, benen, enz.

18e

382 AP A G ADL-afhankelijk 18e 391 AQ A G Mw kan haar (arm) moeizaam bewegen 18e

Bijlage H ________________________________________________________

141

400 AR A D Patiënt heeft moeite met lopen (of bijv. belemmering in het gebruik van haar handen) t.g.v….

18e

410 AS A D Bewegingsbeperking van hand/arm etc. 18e 422 AT A D Beperkte beweging van arm of been 18e 433 AU A D Bedrust, op voor douche/toilet; op volgens schema enz. 18e 442 AV A D Beperkte beweging 18e 451 AY A D Verminderde lichaamsbeweging 18e 468 BA R IC Verminderde lichaamsbeweging/mobiliteitstekort 18e 482 BB R IC Parese 18e 493 BC R IC Mobiliteitstekort 18e 06 A E IC Verstoord voedingspatroon 19e 15 B E IC Voedingstekort 19e 28 E E IC Slechte voedingstoestand 19e 48 H E P1 Voedingstekort 19e 58 I E P1 Onvoldoende opname van voeding 19e 69 J E P1 Voedingstekort 19e 78 K E P1 Tekort in voedingsopname 19e 104 L E P1 Gevaar voor te sterke gewichtafname t.g.v. verstoord eetpatroon 19e 123 O E P1 Eet te weinig 19e 137 P E P1 Eet onvoldoende 19e 152 Q E OG Patiënt heeft neiging tot te weinig opname van voedsel 19e 173 R E G Dhr/mw eet nauwelijks t.g.v. (operatie, misselijkheid, verwardheid,

etc.) dreigende ondervoeding. Actie: helpen met eten? Stimuleren tot innam. Extra hapjes/verstrekkingen tussendoor. Bestrijden misselijkheid? etc.

19e

192 S E KL Slechte eetlust 19e 205 U E KL Voeding 19e 212 V E KL Verminderde eetlust/voedingstekort 19e 224 W E P2 Patiënt eet onvoldoende 19e 233 X E P2 Voedingstekort 19e 243 Y E P2 Voedingstekort 19e 253 Z E P2 Patiënt heeft voedingsproblemen 19e 262 AA E P2 Oorzaak wordt vermeld bij het probleem ten gevolge van… 19e 274 AC R P Verstoord voedingspatroon 19e 281 AE R P Voedingstekort [=19a:d] 19e 296 AH R P Verstoord eetpatroon 19e 304 AI R P Verstoord eetpatroon 19e 319 AJ R P Bijv. bij anorexia of boulemie -> verstoord eetpatroon 19e 337 AL R K Tekort aan voeding (of intake) 19e 350 AM R K Voedselopname gestoord 19e 360 AN A G Mw. geeft aan onvoldoende te kunnen eten en/of drinken t.g.v… 19e 372 AO A G Sterke gewichtafname 19e 383 AP A G Slechte voedingstoestand 19e 392 AQ A G Mw eet niet voldoende 19e 401 AR A D Patiënt heeft een voedingstekort (patiënt is ondervoed) 19e 412 AS A D Ontoereikende voedingsopname 19e 423 AT A D Voedingstekort 19e 436 AU A D Ondervoeding, verminderde eetlust 19e 443 AV A D D [Voedingstekort] 19e 452 AY A D Eet te weinig 19e 469 BA R IC Ontoereikende voedselopname 19e 483 BB R IC Ondervoeding 19e 494 BC R IC Voedingstekkort (gevaar voor c.q. dreigend) 19e 07 A E IC Zelfzorgtekorten 20e 17 B E IC Slechte/onvoldoende zelfzorg 20e 29 E E IC Zelfzorgtekort m.b.t. handhaving van de gezondheid(?) 20e 49 H E P1 Onvermogen tot hulp zoeken 20e 59 I E P1 Ongezonde leefwijze wordt concreet benoemd waar dit uit bestaat 20e 71 J E P1 Ongezonde leefwijze 20e 79 K E P1 Zelfzorgtekort 20e 107 L E P1 Onvermogen toe te komen aan eigen behoeften en stellen van 20e

Bijlage H ________________________________________________________

142

grenzen 139 P E P1 kan niet goed voor zichzelf zorgen 20e 177 R E G Bijv. t.g.v. neurologische aandoening voelt mw. niet dat ze pijn heeft.

Dagelijkse inspectie stuit, rug, benen en intensieve decubituspreventie volgens protocol ... (nr)

20e

214 V E KL Verwaarlozing gezondheid 20e 225 W E P2 Patiënt vraagt niet/slecht om hulp 20e 234 X E P2 Patiënt kan niet voor zichzelf zorgen 20e 244 Y E P2 ADL + of ADL - 20e 254 Z E P2 Idem (20a:c[?]) 20e 265 AA E P2 Omschrijven van het tekort - Kennis,vaardigheden, inzicht - hoort bij

probleemomschrijving. Onvermogen is een diagnose/geen probleem. 20e

275 AC R P Problemen met ADL 20e 282 AE R P Ineffectieve probleemhantering 20e 292 AG R P Patiënt is niet in staat om op een voor hem/haar gezonde manier

zijn/haar leven vorm te geven 20e

297 AH R P Verstoord gezondheidsmanagement 20e 306 AI R P Ineffectieve coping 20e 321 AJ R P Verstoord gezondheidsmanagement 20e 339 AL R K Onderhoudt de gezondheid niet naar behoren 20e 352 AM R K Acceptatie nieuw situatie 20e 361 AN A G Niet: dergelijke formuleringen hebben een te hoog abstractieniveau

voor de dagelijkse verpleegpraktijk. 20e

374 AO A G Mevr. Eet slecht (belemmering gezondheid). Mevrouw neemt medicijnen niet op tijd. Mevr. Verzorgt zichzelf niet goed. (probleem bij de naam noemen!)

20e

402 AR A D Patiënt heeft hulp nodig bij ADL 20e 424 AT A D Onvermogen tot hulp zoeken bij gezondheidsproblemen 20e 444 AV A D A [Tekort in gezondheidsonderhoud] 20e 454 AY A D Is niet in staat om goed voor zichzelf te zorgen 20e 470 BA R IC Niet omschreven 20e 484 BB R IC Hulp bij ADL nodig 20e 496 BC R IC Tekort instandhouding en beleving gezondheid 20e 08 A E IC Veranderd/gewijzigd… 21e 18 B E IC Verstoord denkproces 21e 30 E E IC De patiënt is gedesoriënteerd (in plaats/tijd/persoon) of verward 21e 40 G E IC Desoriëntatie 21e 50 H E P1 Verstoord denkproces 21e 60 I E P1 Concrete weergave van wat verstoord is in het denkproces 21e 72 J E P1 Verstoord denken 21e 80 K E P1 Verstoord denken (proces) 21e 108 L E P1 Stoornis in het denken bijv. versneld, vertraagd, of stoornis m.b.t. de

inhoud van het denken. 21e

126 O E P1 De aard van het denkproces wordt aangegeven 21e 141 P E P1 Het denken is verstoord 21e 181 R E G Patient kan niet: onthouden, relativeren, z'n aandacht erbij houden,

etc. t.g.v. - is afgeleid door; is minder/zwak begaafd (wordt verpleegd in ...) Dit uit zich in…

21e

193 S E KL Inprentingsverandering 21e 216 V E KL Verwardheid/desoriëntatie/achterdocht 21e 226 W E P2 Verstoord denkpatroon, bijv. wanen, versneld of vertraagd denken 21e 235 X E P2 Verstoord denken 21e 246 Y E P2 Verstoord denken 21e 255 Z E P2 Idem (21a:c[?]) 21e 266 AA E P2 Verstoord denkproces – bijv. versneld denken/vertraagd denken. NB

omschrijving van het probleem! 21e

276 AC R P Verstoord denkpatroon 21e 283 AE R P Zie keuze 1 [21a;d] 21e 298 AH R P Zie d. [verstoord denkproces; 21a; d] 21e 307 AI R P Verstoord denken 21e 324 AJ R P Verstoord denkpatroon of inadequaat in denken. Meestal behoeft dit 21e

Bijlage H ________________________________________________________

143

een veel uitgebreidere beschrijving 341 AL R K Verwardheid 21e 362 AN A G Mw. is gedesoriënteerd in tijd, plaats en persoon 21e 375 AO A G Mevr. Is negatief ingesteld t.a.v. genezing. Mevrouw is verward. 21e 384 AP A G Verstoord denkpatroon 21e 425 AT A D Wijziging in het denkproces 21e 438 AU A D Verward, psychiatrische/psychische problemen 21e 445 AV A D E [Wijziging in het denkproces] 21e 472 BA R IC Verward, gedesoriënteerd 21e 485 BB R IC In de war 21e 497 BC R IC Verstoord denken 21e 09 A E IC Sociale problematiek/relationele problemen 22e 19 B E IC Communicatiestoornissen 22e 31 E E IC Het niet kunnen omgaan met …, uiten van… 22e 51 H E P1 Problemen met sociale interactie 22e 62 I E P1 Patiënt heeft moeite met... 22e 73 J E P1 Inadequate sociale interactie 22e 82 K E P1 Communicatieproblemen 22e 110 L E P1 Inadequate sociale interactie 22e 128 O E P1 Vorm/aard van inadequate sociale interactie wordt aangeduid 22e 142 P E P1 Heeft problemen in het omgaan met anderen 22e 184 R E G Reageert niet op anderen/ leeft in zichzelf. Is snel geïrriteerd. Is

afatisch (of ander probleem dat betrekking heeft op denken, uiten) 22e

194 S E KL Problemen in de omgang met andere mensen 22e 217 V E KL Stoornissen in contacten met anderen 22e 227 W E P2 Sociale aanpassingsstoornis 22e 236 X E P2 Gestoord sociaal gedrag 22e 247 Y E P2 Communicatiestoornissen 22e 256 Z E P2 Idem (22a:f[?]) 22e 267 AA E P2 Idem dito [22a;f?] 22e 277 AC R P Verstoorde interactie 22e 284 AE R P Zie keuze 1 [22a; a] 22e 293 AG R P Patiënt heeft problemen in contacten aangaan 22e 299 AH R P Zie b. [verstoorde sociale interactie; 21a: b] 22e 308 AI R P Communicatiestoornissen 22e 327 AJ R P Inadequate sociale interactie of coping 22e 343 AL R K Communicatieprobleem 22e 353 AM R K Problemen in de omgang met medepatiënten 22e 363 AN A G Komt zelden voor. Te hoog abstractieniveau maar om te proberen:

Mw. geeft aan moeilijk duidelijk te kunnen maken wat zij wel en niet wil t.g.v….

22e

377 AO A G Mevr. Heeft probleem/-en met medepatiënten – kamergenoten 22e 396 AQ A G Mw heeft communicatiestoornis met… 22e 426 AT A D Communicatiestoornissen in de omgeving van anderen 22e 446 AV A D E [Verstoorde sociale interactie] 22e 455 AY A D Communicatiestoornissen in de omgang met anderen 22e 474 BA R IC Onvermogen tot communiceren 22e 487 BB R IC Moeilijk in de omgang 22e 11 A E IC Bronchiaal toilet verloopt moeizaam/hoest slecht op. 23e 20 B E IC Moeite met ophoesten van slijm 23e 33 E E IC a. moeite met ophoesten, b. niet doelmatig bronchiaal toilet 23e 64 I E P1 Zoals bij e [moeite met ophoesten van slijm] 23e 74 J E P1 Moeite met ophoesten van slijm 23e 130 O E P1 Zie 23a, e (=moeite met ophoesten van slijm) 23e 144 P E P1 Heeft moeite met het ophoesten van slijm 23e 187 R E G Moeite met doorzuchten (pijn in de buik door ok) 23e 195 S E KL Moeite met ophoesten van slijm 23e 201 T E KL Zoals bij 23a:e, moeite met ophoesten van slijm. 23e 206 U E KL Dyspnoe 23e 219 V E KL Moeite met ophoesten 23e 228 W E P2 Kan niet goed ophoesten 23e

Bijlage H ________________________________________________________

144

237 X E P2 Houdt slijm vast/ vastzittende hoest 23e 248 Y E P2 Moeite met ophoesten 23e 257 Z E P2 Idem (23a:e[?]) 23e 268 AA E P2 Idem [23a:e?] 23e 309 AI R P Moeite met ophoesten van slijm 23e 330 AJ R P 1. [Inadequate reiniging van de luchtwegen? 23a; f] 23e 345 AL R K Moeite met ophoesten van slijm 23e 354 AM R K Moeite met ophoesten van slijm 23e 364 AN A G Mw. geeft aan moeite te hebben met ophoesten t.g.v. van de pijn in

de buik 23e

379 AO A G Mevr heeft moeite met ophoesten van slijm 23e 385 AP A G Moeite met ophoesten 23e 397 AQ A G Mw heeft moeite met ophoesten van slijm 23e 404 AR A D Patiënt heeft moeite met ophoesten van slijm 23e 417 AS A D Moeite met ophoesten van slijm 23e 427 AT A D Moeite met ophoesten van slijm 23e 447 AV A D E [Moeite met ophoesten van slijm] 23e 457 AY A D Moeite met ophoesten van slijm 23e 476 BA R IC Moeite met ophoesten van slijm 23e 488 BB R IC Slecht ophoesten 23e 499 BC R IC Ineffectieve luchtwegreiniging 23e 12 A E IC Bijna niemand van de patiënten wast zichzelf ivm hoeveelheid lijnen,

sedatie en verslapping. En anders zou ik het 24a,1 noemen. 24e

21 B E IC Afhankelijk wat betreft… 24e 34 E E IC De patiënt is ADL-afhankelijk – zelfzorgtekorten op het gebied van… 24e 52 H E P1 Gebrekkige zelfverzorging 24e 65 I E P1 Heeft begeleiding nodig bij ADL 24e 75 J E P1 ADL-afhankelijkheid 24e 83 K E P1 Zelfzorgtekort 24e 113 L E P1 Zelfzorgtekort met lichamelijke hygiëne. 24e 132 O E P1 Zie 24a, f (=moeite met zelfstandig wassen) 24e 145 P E P1 Matige of gebrekkige zelfverzorging 24e 159 Q E OG Patiënt is ADL-afhankelijk 24e 188 R E G Net als [24a]b., gevolgd door waar hulp nodig is. 24e 196 S E KL Zelfzorgtekort 24e 207 U E KL ADL-afhankelijkheid 24e 220 V E KL ADL-afhankelijk 24e 229 W E P2 ADL-tekort, kan zichzelf niet wassen 24e 238 X E P2 ADL-afhankelijk 24e 249 Y E P2 ADL-afhankelijk 24e 258 Z E P2 Idem (23a:g[?]) 24e 278 AC R P Zelfzorgtekort ADL 24e 285 AE R P Zie keuze 1 [24a; g] 24e 310 AI R P ADL-afhankelijk 24e 333 AJ R P ADL-tekort met vervolgens een verduidelijking. 24e 346 AL R K Hulp nodig bij ADL 24e 355 AM R K Hulp ADL 24e 365 AN A G Mw. geeft aan ADL-afhankelijk te zijn t.g.v. de postoperatieve pijn. 24e 380 AO A G Wordt geen probleem; wordt op verpleegplan afgecheckt 24e 386 AP A G ADL-afhankelijk 24e 419 AS A D ADL-afhankelijk m.b.t. wassen 24e 428 AT A D Moeite met zelfstandig wassen 24e 448 AV A D C [ADL-afhankelijkheid (m.b.t. wassen)] 24e 458 AY A D Moeite met zelfstandig wassen/ADL-afhankelijk m.b.t. wassen 24e 477 BA R IC ADL-afhankelijk 24e 490 BB R IC Hulp in ADL 24e 500 BC R IC Zelfzorgtekort 24e

Bijlage I

___________________________________________________________________

145

Bijlage I Samenvatting significante uitslagen (χ2 test) van beste/slechtste x overige variabelen, per label

beste/slechtste x ........................... label

beste reden beste 1,3

slechtste reden slechtste 5.6.7.8.9

beste frequentie label 6,9 slechtste 4

beste instelling 7 slechtste 7

beste specialisme 9 62 slechtste -

beste leeftijd - slechtste -

beste geslacht - slechtste (1) (p=.05)

beste functie 2 slechtste -

beste (verplk) opleiding 1,7 slechtste 5

beste wan (verplk) opl - slechtste 1

beste wan VD opl - slechtste - beste waar/hoe kennis VD 1,8 slechtste -

beste boeken alg. 4 slechtste 3,5,6,8

beste boeken dif 1 (Engelstalig) (7) (p=.05) slechtste 8

beste boeken dif 2 (Gordon) 7 slechtste 8

beste boeken dif 3 (Townsend) 9 slechtste -

beste mate VD op afd. 6 slechtste 6,9

beste wan VD afd. 3 slechtste 6 beste theo/mod verplk. 4 slechtste 3,8

beste theo/mod dif 1 (Orem) 6 slechtste 8

beste theo/mod dif 2 (geen) - slechtste -

beste afdelingsorganisatie (5) (p=.05) slechtste -

beste volgen discussie - slechtste 7

beste werkduur 5 slechtste 1

62 PAAZ: slechtste x boeken: labels 3 en 8; beste x boeken: label 4.

Bijlage J

__________________________________________________________________

147

Bijlage J Samenvatting reden beste/reden slechtste x overige variabelen, over alle labels

reden beste/ reden slechtste x ............................ uitslag χχχχ2-test reden beste reden slechtste p<.01 ,, ,, slechtste - -

reden beste frequentie VD op afdeling n.s.

,, ,, slechtste n.s.

reden beste instelling

,, ,, slechtste reden beste specialisme

,, ,, slechtste

reden beste leeftijd p<.01


reden beste geslacht p<.01

,, ,, slechtste p<.01

reden beste functie p<.01


reden beste verplk opl n.s.


reden beste wan (verplk) opl n.s.

,, ,, slechtste n.s. /(p=.05)

reden beste wan VD opl p<.01


reden beste waar/hoe kennis VD p<.01


reden beste boeken alg. p<.01


reden beste boeken dif 1 (Engelstalig) p<.01


reden beste boeken dif 2 (Gordon) n.s.


reden beste boeken dif 3 (Townsend) n.s.


reden beste mate VD op afd. p<.01


reden beste wan VD afd p<.01


reden beste verplk model/theorie

,, ,, slechtste reden beste model/theorie dif 1 (Orem) n.s.


reden beste model/theorie dif 2 (geen) p<.01


reden beste afdelingsorganisatie p<.01


reden beste volgen discussie ,, ,, slechtste n.s.

reden beste werkduur

,, ,, slechtste

Bijlage K _____________________________________________________________

149

Bijlage K - Speciale berekeningen (filters) filter (evt.) variabele 1 variabele 2 uitslag χχχχ2-test

(over alle labels)

- specialisme boeken dif 3 (T) p<.01

spec=PAAZ specialisme (dif 1) boeken dif 3 p<.01

spec=PAAZ specialisme (dif 1) boeken dif 2 (G) p<.05

spec=PAAZ specialisme (dif 1) boeken dif 1 (Eng.) p<.01

spec=PAAZ specialisme (dif 1) boeken p<.01

spec=PAAZ specialisme (dif 1) reden beste p<.05

spec=PAAZ specialisme (dif 1) reden slechtste n.s.

label=1; spec= PAAZ beste boeken n.s. idem voor slechtste

,, beste boeken dif 1 n.s. idem voor slechtste

,, beste boeken dif 2 n.s. idem voor slechtste

,, beste boeken dif 3 n.s. idem voor slechtste label=2; spec=PAAZ beste63 boeken n.s.

beste boeken dif 1 n.s.



label=3; spec=PAAZ beste boeken n.s.

slechtste boeken p<.01

beste boeken dif 1 n.s. idem voor slechtste beste boeken dif 2 n.s. idem voor slechtste

beste boeken dif 3 n.s. idem voor slechtste

label=4; spec=PAAZ beste boeken p<.05

slechtste boeken n.s.




label=5; spec=PAAZ beste boeken n.s. idem voor slechtste




label=6; spec=PAAZ beste boeken n.s. idem voor slechtste beste boeken dif 1 n.s. idem voor slechtste







label=8; spec=PAAZ beste boeken n.s.

slechtste boeken p<.01








63 "Slechtste x boeken, etc." niet testbaar want bij label 2 hebben alle PAAZ mensen optie 3

gekozen.

Bijlage K _____________________________________________________________

150

filter (evt.) variabele 1 variabele 2 uitslag χχχχ2-test

(over alle labels)

NB De volgende uitslagen zijn overall !!

over alle labels (overall) beste reden slechtste n.s.

over alle labels (overall) slechtste reden slechtste p<.01

over alle labels (overall) beste reden beste n.s.

over alle labels (overall) slechste reden beste n.s. over alle labels (overall) beste labelnummer p<.01

over alle labels (overall) slechtste labelnummer p<.01

over alle labels (overall) reden beste labelnummer p<.05

over alle labels (overall) reden slechtste labelnummer p<.01

over alle labels (overall) beste instelling n.s.

over alle labels (overall) slechtste instelling p<.01

over alle labels (overall) beste discussie n.s.

over alle labels (overall) slechtste discussie n.s.

over alle labels (overall) beste specialisme n.s.

over alle labels (overall) slechtste specialisme n.s.

over alle labels (overall) beste frequentie label op afdeling

p<.05

over alle labels (overall) slechtste frequentie label op afdeling

p<.01

over alle labels (overall) specialisme frequentie label op afdeling

p<.01

over alle labels (overall) beste theomod p<.05

Pleegvertalingen

Health & Medicine

Transcript of Pleegvertalingen