Pamflet april 2009

april 2009 :: nr. 9 :: voor en door sociologen :: USOCIA
Libertarir Hub JongenBelastingheng is een vorm van geweld
p. 16
Paul Nieuwbeerta Veel criminologisch onderzoek voldoet niet aan M&T1-criteria
p. 4
Het sprookje leeft voortDemocratie is te idealistisch
p. 12
PAMFLET

april 2009 :: nr. 9 :: voor en door sociologen :: USOCIA PAMFLETPAMFLET
Colofon:
Voorwoord
Een dikke Pamet dit keer! De meeste redacties van kranten en tijdschriften moeten in deze tijden van crisis
gaan snijden in hun werknemersbestand maar Het Pamet hoeft zich nergens zorgen over te maken. Misschien
moeten wij eens na gaan denken over een overstap naar de publieke omroep.
Hoe dan ook: ik zie tot mijn vreugde dat Het Pamet zich steeds meer tot een discussieplatform ontwikkelt.
Naast de gebruikelijke polemiek die we elk nummer hebben heeft deze keer oud-redacteur Leonard van t
Hul (momenteel studerende in Amsterdam) een reactie geschreven op het betoog tegen de vrije wil van Tito
Sixma uit het vorige nummer. Daarnaast hebben we twee ingezonden stukken: pre-master en U-raadkandidaat
Maarten Hillebrandt heeft kritiek op het Strategisch Plan van de Universiteit Utrecht en eerstejaarsstudent Jarl
Mooyaart heeft een prikkelende aanklacht tegen de democratie. Ik ben benieuwd wat voor reacties we hier op
gaan krijgen!
Twee interviews dit keer: met docent en criminoloog Paul Nieuwbeerta en met libertarir Hub Jongen. Deze
man is misschien wel de felste aanhanger van een ideologie die maar weinig mensen kennen. Ook hebben
we een verhaal over de achtergrond van de naam van Usocia en haar connectie met Thomas More, en een
boekverslag van het onlangs verschenen boek van Femke Halsema!
Een nieuwerwetsigheid, gentroduceerd door een onzer vaste redacteuren, is de sociologische beschouwing
van een oude foto uit Peru. Ook hebben wij uiteraard ht verslag van de studiereis!
Dan rest mij te zeggen dat ik je, namens de redactie, veel leesplezier wens.
Groeten,
Jasper van de Pol
Redactie: Thijs van Dooremalen, Laura Vonk, Job van den Berg, Tito Sixma, Jasper van de Pol
Met dank aan: Remmert van Haaften, Jarl Mooyaart en Leonard van t Hul
Vormgeving/ foto omslag: Mark Veenbrink Postadres: sociologievereniging Usocia,
Heidelberglaan 1 K. 14.39 3584 CS Utrecht
2

04 Docent aan het woord: Paul Nieuwbeerta
06 Cartoon
07 Vrije wil? Ik wel!
10 Polemiek: Veiligheid is belangrijker dan vrijheid
12 Democratie. Het sprookje leeft voort.
15 Peiling: Wat is je geloofsovertuiging?
16 Belastingheffing is een vorm van geweld
20 De betekenis van de naam Usocia:
een verkorte inburgeringscursus
23 O fortuna
24 De illusie van materieel geluk
Boekverslag: Geluk! van Femke Halsema
26 Weemoed naar Madrileense sferen
29 De sociologische foto.
32 De opleidingscommissie sociologie
32 Agenda Usocia
33 Ingezonden brief
Inhoud:
De redactie
3

Paul Nieuwbeerta is de derde docent die wij
interviewen in de reeks de docent aan het woord.
Hij is bijzonder hoogleraar bij de vakgroep
sociologie met als leeropdracht de analyse van
maatschappelijke eecten van strafrechtelijke
interventies. Sinds vorig jaar geeft hij in blok 3 het
vak Crimineel gedrag over de levensloop. Daarnaast
is hij werkzaam bij het Nederlands Studiecentrum
Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) in
Amsterdam.
Onlangs is aan Nieuwbeerta een prestigieuze VICI-
subsidie toegekend, wat hem de mogelijkheid geeft
om voor een enorm geldbedrag de eecten van
gevangenisstraf te gaan onderzoeken. Dit was voor
ons een mooie reden om hem uit te nodigen voor
een interview. Eigenlijk weten we bijna niets over de
werking van gevangenisstraen.
Promotieonderzoek naar klassengebonden
stemgedrag
Mijn promotieonderzoek, ja, dat lijkt al weer heel
erg lang geleden! Ik ben in 1995 gepromoveerd
op klassengebonden stemgedrag in 25 westerse
democratische landen vanaf de Tweede Wereldoorlog.
Daarbij heb ik gekeken naar verschillen tussen landen en
veranderingen binnen landen. Als je naar de verschillen
tussen landen kijkt, valt op dat er veel variatie is: in
Scandinavische landen en Groot-Brittanni stemmen
mensen bijvoorbeeld veel meer volgens hun sociale
klasse dan in bijvoorbeeld Nederland of de Verenigde
Staten.
Wat de veranderingen binnen landen betreft werd
duidelijk dat stemgedrag sinds de Tweede Wereldoorlog
steeds minder klassengebonden is geworden. Overigens
had mijn dataset alleen maar betrekking op de situatie
tot 1990, dus de ontwikkelingen in de recente 20 jaar zijn
er niet in opgenomen. Eerlijk gezegd volg ik mijn oude
vakgebied niet meer zo goed, maar volgens mij zet deze
trend naar minder class voting nog steeds door.
Vervolgens ben ik gaan kijken naar verklaringen voor
deze verschillen en veranderingen. Stemgedrag wordt
zowel benvloed door de klasse van je ouders als die
van jezelf. Dus de gedachte van mij en mijn promotoren
was: in een meer open samenleving, waar meer
intergenerationele mobiliteit is, zal stemgedrag minder
van iemands klasse afhangen. Als het makkelijker is om
van klasse te veranderen zul je je immers ook minder
bekommeren om de belangen van de klasse waarin je
bent opgegroeid. Maar dit bleek niet te kloppen!
Ik heb ook nog gekeken naar andere verklaringen,
en ontdekt dat de verschillen tussen landen
voornamelijk moeten worden gezocht in historische
factoren. Sommige landen hebben bijvoorbeeld sterk
georganiseerde vakbewegingen, die conicten tussen
klassen aanwakkeren en mensen bewuster maken van
hun sociaal-economische belangen. Daarnaast is ook
de sterkte van andere maatschappelijke scheidslijnen
van belang. In sommige landen, zoals Nederland, waren
mensen juist sterker georganiseerd langs religieuze
scheidslijnen. In deze landen speelt religie een veel
sterkere rol bij stemgedrag dan sociale klasse.
Criminologisch onderzoek
In 2000 ben ik van onderzoeksonderwerp veranderd:
van de politieke sociologie naar criminologie. Na tien
jaar leek het me leuk om weer eens wat anders te
doen dan onderzoek naar stemgedrag, en daarnaast is
criminaliteit een ontzettend interessant onderwerp. Ik
had destijds nog helemaal geen expertise op dit gebied,
maar dat was niet zon probleem. In de eerste maanden
heb ik er gewoon heel erg veel over gelezen.
Bovendien blijft de manier van onderzoek bedrijven
hetzelfde. Ik ben groot geworden in de sociologie
zoals die ook hier in Utrecht wordt toegepast: met
De docent aan het woordAevering 3: Paul Nieuwbeerta
4

PTOB-schemas, theorie gestuurd empirisch onderzoek,
et cetera. Omdat in de criminologie een zelfde
werkwijze zeer goed kan worden toegepast was het
vrij gemakkelijk om over te stappen naar een nieuwe
discipline met een ander inhoudelijk terrein.
Ik heb mij sindsdien vooral bezig gehouden met
het bestuderen van criminele carrires. We gebruiken
daarvoor een dataset met gegevens over ruim 5.000
mensen die in 1977 voor een crimineel delict zijn
veroordeeld. We hebben hun gehele levensloop van hun
12 jaar tot aan 2006 in kaart gebracht en dezelfde soort
informatie over hun partners en kinderen toegevoegd.
Inmiddels hebben we over de meeste personen
gegevens voor minstens 60 jaar. Met deze unieke dataset
kunnen we dus zo ongeveer de gehele levensloop van
deze mensen en hun directe omgeving onderzoeken. Op
dit project zijn ook een aantal promovendi werkzaam.
Twee belangrijke perspectieven in de criminologie zijn
het biologisch/ psychologische en het sociologische.
Vanuit het biologisch/psychologisch perspectief wordt
vaak gesteld dat de criminele carrire van mensen
rond hun twaalfde al wel min of meer vastligt. Het
sociologisch perspectief gaat er juist vanuit dat er
gedurende het hele leven allerlei sociale factoren van
invloed blijven.
Binnen het sociologisch perspectief zijn twee
belangrijke theorien de bindingstheorie, die stelt
dat sociale controle criminaliteit voorkomt, en de
socialisatietheorie, die juist stelt dat criminaliteit mede
veroorzaakt wordt door contact met criminele mensen.
De resultaten van het onderzoek geven op dit moment
aan dat zowel de bindings- als de socialisatietheorie
waar zijn: sterke sociale bindingen zorgen er voor dat
mensen minder snel crimineel gedrag vertonen, maar
wanneer dit bindingen zijn met criminelen dan plegen
ze zelf ook weer eerder crimineel gedrag. Een voorbeeld
hiervan is het onderzoek dat Marieke van Schellen,
AIO bij de vakgroep sociologie aan de UU, doet naar
de invloed van trouwen op crimineel gedrag. Hieruit
blijkt dat getrouwde mensen over het algemeen minder
crimineel worden als ze trouwen. Maar wanneer ze
met een crimineel trouwen worden ze juist sneller zelf
crimineel!
VICI-subsidie
Eind vorig jaar heb ik een VICI-subsidie van de
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (NWO) toegekend gekregen. Het gaat
hier om een bedrag waarmee we in Utrecht en
op het NSCR de komende vijf jaar samen met vier
promovendi en een postdoc aan een onderzoeksproject
kunnen gaan werken. Daarnaast is er dan nog
geld om een grootschalige dataverzameling uit
te voeren. Het onderzoek dat we gaan doen heeft
betrekking op de eecten van gevangenisstraf op de
levensomstandigheden van ex-gedetineerden, zoals
hun gezondheid, hun gezinssituatie en hun positie op
de arbeidsmarkt. Ook gaan we hun latere criminele
gedrag bekijken.
Er is tot dusverre zeker in ons land heel
weinig goed onderzoek gedaan naar de eecten
van gevangenisstraf op de latere levenslopen en
criminele carrires van mensen. Vaak worden er
allerlei beweringen over gedaan, maar die hebben
weinig empirische onderbouwing. Over het algemeen
leidt onderzoek tot de conclusie dat een hogere
gevangenisstraf leidt tot meer recidive. Maar in die paar
studies waarin adequaat gecontroleerd wordt voor
de invloed van een hoop andere relevante factoren
(en dus selectie-eecten), verdwijnen de eecten van
gevangenisstraf grotendeels.
Wat je als criminoloog eigenlijk moet hebben, is dat
rechters verschillend oordelen over dezelfde zaken. Dan
kun je voor personen die dezelfde kenmerken hebben
en die dezelfde misdaad hebben gepleegd kijken wat
het verschil is tussen wel en geen gevangenisstraf voor
de rest van hun leven, inclusief hun criminele loopbaan.
Daar hoop ik gebruik van te maken in VICI-onderzoek.
Voorzichtig met beleidsadviezen!
Of ik kan speculeren over de levensloop van Josef Fritzl?
Nee, dat vind ik erg moeilijk. Over individuele gevallen
weet je als onderzoeker meestal erg weinig. En: zelfs
als er een sterk algemeen verband tussen het een en
het ander bestaat kun je daarmee moeilijk uitspraken
doen over individuele gevallen. Verder blijkt het op
5
>

basis van vele individuele kenmerken toch erg moeilijk
te voorspellen of iemand later wel of niet crimineel zal
worden.
Ik vind daarom ook in het algemeen dat
voorzichtigheid gepast is bij het doen van individuele-
en beleidsadviezen. Veel criminologisch (maar ook
sociologisch) onderzoek voldoet niet eens aan de criteria
die eerstejaars studenten bij M&T1 leren. Hierdoor
is er zo weinig duidelijkheid over het ontstaan van
crimineel gedrag en de werking van straen dat ons
als onderzoekers een grote mate van bescheidenheid
past bij het voorspellen van mogelijke misdaden en
bij het opstellen van beleidsadviezen. Ik denk dat juist
het feit dat we zo weinig weten over wat wel en niet
werkt kennis op zich is. Als criminologen zouden we
veel vaker moeten zeggen: er moeten geen al te grote
verwachtingen worden gewekt over de heilzame en
ecinte werking van straen.
Maar natuurlijk nemen we geen genoegen met
de huidige situatie en moet toekomstig onderzoek
uitsluitsel geven.
Dit interview werd afgenomen door:
Jasper van de Pol en Thijs van Dooremalen.
6

Was het een kwestie van voorzienigheid of toeval dat ik
de inzending van Tito Sixma over de vrije wil (Pamet
#8) juist nu tegenkwam? Net nu ik de gedachten van
een andere schrijver over dit onderwerp had gelezen?
Hoewel de vraag of toeval bestaat ook erg interessant
is, wil ik toch reageren op de vraag in hoeverre vrije wil
bestaat. Mijn duit in het lososche zakje zal bestaan
uit een poging de bespiegelingen weer te geven van
een man die bijna tweehonderd jaar geleden werd
geboren: Leo Tolstoj. De vraag van de vrije wil zou door
iedere zichzelf respecterende sociaal-wetenschapper
gesteld moeten worden.
In zijn inleiding lijkt Tito bang te zijn om voor onorigineel
versleten te worden. Welnu, hij is inderdaad niet de
eerste die zich afvraagt in hoeverre vrije wil bestaat: al
in de antieke oudheid werd ink gediscussieerd over dit
onderwerp en ook nu, toch een kleine 3000 jaar later, is
er nog geen unaniem aanvaard antwoord. Daarbij zal Tito
ook zeker niet de laatste zijn die zich deze vraag stelt en
dat maakt zijn inzending alleen maar interessanter. De
vraag is dus nog altijd actueel en zou door iedere zichzelf
respecterende sociaal-wetenschapper minstens nmaal
gesteld moeten worden. In de sociologie is de vraag
vertaald als het structuur-actor probleem, waarbij het
onderzoek zich vooral richt op de vraag hoe de structuur
(omgeving) het handelen van de actor bepaalt. Hier moet
ik trouwens voorzichtig zijn, omdat bepaalt een behoorlijk
stevige uitspraak is. Voorspellen of benvloeden zijn
politiek correcter. In de onderzoekspraktijk betekenen
ze in feite hetzelfde. Het gros van de sociologische
onderzoeken veronderstelt een sturende invloed van met
name demograsche, sociaal-economische en religieuze
achtergrondkenmerken op het individuele handelen.
Daarmee helt de balans van de sociologische weegschaal
over in de richting van wat Tito het determinisme en
Tolstoj de noodzakelijkheid noemt. Dat is tot op zekere
hoogte helemaal niet erg, zolang sociologen maar voor
ogen blijven houden dat ook zij slechts een deel van het
geheel verklaren.
Juist omdat ik het zo leuk vond om te zien hoe hetzelfde
onderwerp bijna gelijktijdig terugkomt op twee
heel verschillende manieren, leek het me aardig een
weergave te geven uit Leo Tolstojs Oorlog en Vrede.
Tolstoj schreef het boek nu zon honderdveertig jaar
geleden en formuleerde een antwoord wat ik jullie niet
wil onthouden.
Tolstojs analyse van de kwestie kent verschillende lagen.
Laat ik beginnen met de eerste laag, namelijk het verschil
tussen bewustzijn en verstand:
Subjectief, vanuit ons bewustzijn gezien, voelen wij ons
vrij. Het bewustzijn is [] een bron van zelfkennis, die
buiten het verstand omgaat. Met het verstand neemt de
mens zichzelf waar; maar zichzelf kennen doet hij pas
met zijn bewustzijn. 1
Dus om sowieso dingen waar te nemen en te handelen
moet er een gevoel van leven zijn, moet ik mij bewust
zijn van mijn bestaan. Tolstoj neemt de wil tot maatstaf.
Ik wil eten of ik wil de Pamet lezen of ik wil me ergens
aan vasthouden zijn voorbeelden van wilsuitingen. Met
het verstand kan ik de achterliggende oorzaken van de
wilsuitingen verklaren. Ik wil eten komt bijvoorbeeld
voort uit de noodzaak tot voeding van het lichaam
en ik wil me ergens aan vasthouden komt voort uit
mijn inherente overlevingsdrang waardoor ik niet wil
verdrinken. Dat zijn dus waarnemingen met het verstand.
Doch, ondanks alle verklarende achtergronden die ik met
mijn verstand kan bedenken, voel ik mijn wil als vrij. Puur
en alleen omdat ik mijn wil niet anders ken dan vrije wil.
Met het verstand zijn er allerlei causaliteiten en
verklaringen te verzinnen die ervoor zorgen dat mijn
wil en het gedrag wat daaruit voortvloeit een bepaalde
kant op wordt geduwd en dat andere wensen worden
uitgesloten. Treend is het voorbeeld van iemand die
een arm opheft en dat claimt te doen uit vrije wil. Op een
willekeurig moment A (dit tijdstip is natuurlijk uit vrije
wil gekozen) heft hij of zij, zo de lezer wil zijn arm op.
Vrije wil? Ik wel!Door Leonard van t Hul
7
>

Ziedaar de wilsuiting. Echter, bij nader onderzoek blijkt de
manier waarop diegene zijn arm ophief de makkelijkste
houding te zijn voor zijn spieren. Andere manieren waren
minder jn of konden helemaal niet. Bestudering van
het moment A op een later moment B leert ons dat de
persoon in feite heel wat minder vrij was dan we dachten
en veel meer onderhevig was aan noodzakelijkheden die
ertoe leidden dat juist hij zijn arm op die manier hief en
niet op een willekeurige andere.
Hoewel het argument tegen de vrije wil veel sterker lijkt
te zijn omdat niemand buiten de stoelijke wereld en de
tijd staat2, mag de vrije wil niet zomaar weggezet worden
als zijne minder belangrijk dan de noodzakelijkheid of
structuur. De verklaringen die weergeven waarom ik op
een zeker moment iets gedaan heb, worden altijd pas
achteraf bedacht. Nooit van tevoren. De keuze die mij en
iedereen op dit moment zo vrij doet voorkomen, wordt
over een minuut alweer in een historisch-sociologisch
kader geplaatst waardoor de mate van vrije wil afneemt
in het voordeel van de noodzakelijkheid. Toch is het zo
dat met de wetmatigheden die we achteraf vinden, nooit
een voorspelling gemaakt kan worden over wat ik in het
heden of in de toekomst ga doen. Toegegeven, er kan
op basis van een aantal eerder gevonden verbanden
een zekere kans berekend worden waarmee we een
veronderstelling maken dat ik op een bepaald moment
een handeling zal uitvoeren. Veel meer dan een vage
voorspelling wordt het niet, hoeveel verbanden er ook
worden samengenomen.
Tolstoj komt daarmee tot de volgende slotsom: De
verhouding van vrijheid tot noodzakelijkheid wordt
groter of kleiner, afhankelijk van het standpunt, dat
tegenover het gedrag wordt ingenomen; maar deze
verhouding blijft altijd omgekeerd evenredig. [] De
gevallen, waarin de vrijheid en de noodzakelijkheid een
aandeel hebben, berusten zonder n uitzondering op
niet meer dan drie factoren:
1. De verhouding van de mens tot de
buitenwereld,
2. de verhouding van de mens tot de tijd en
3. tot de oorzaken, die de handeling
teweegbrachten. 3
Ik zal alle punten toelichten met een helder voorbeeld.
Het eerste punt heeft te maken met de plaats die een
mens inneemt in de wereld. Daarbij zien wij de zwerver
die voor de supermarkt de SN staat te verkopen als een
mens met minder bindingen dan iemand die een gezin
moet onderhouden, zijn hypotheek moet aossen en
zijn bedrijf moet runnen. En zo is een drenkeling meer
aan noodzaak gebonden dan iemand die op het droge
staat. Hoe vrij we iemand zien hangt dus af van de mate
waarin wij die persoon in verband brengen met zijn
omgeving: de persoon met minder bindingen is vrijer.
Het tweede punt, de tijd, werkt op dezelfde manier. Om
met Tolstoj te spreken: [Tijd] is de factor die tot gevolg
heeft, dat de zondeval van de eerste mens, waaruit het
mensengeslacht voortsproot, ons veel minder vrijwillig
voortkomt dan de bruiloft van iemand die [nu leeft]. Dat is
de factor, die teweegbrengt, dat het leven en het gedrag
van de mensen, die eeuwen hier leefden en door mij in
het verband van hun tijd worden gezien, op mij niet zon
vrije indruk maken als het leven van mijn tijdgenoten,
waarvan ik nog de uitwerking niet weet.4
Punt drie. Hoe meer we ons verdiepen in een persoon,
8

bijvoorbeeld de zwerver uit Titos verhaal, des te meer
oorzakelijke verbanden en andere verklaringen we zullen
vinden waarmee we de levensloop van die zwerver zullen
bestempelen als noodzakelijke uitkomst van verschillende
processen. Een ander voorbeeld is de manier waarop wij
de moorden op een bejaarde vrouw, twee babys en een
leidster in het Belgische Sint Gilles afgelopen januari
bezien. Onmiddellijk na het horen van het dramatische
nieuws eisen we de hoogst mogelijke straf voor de dader
en zien zijn daad als de hoogst mogelijke individuele
en vrije daad. Maar wanneer de kranten gaan berichten
over de uiterst tragische achtergrond van de dader en
zijn geestelijke staat van zijn plaatsen we de dader in een
verzachtende context en helt de balans al meer over naar
de noodzakelijkheid en minder naar vrije wil.
Waar brengt dat alles ons nu? Tolstoj concludeert dat
de mate waarin wij een persoon als vrij of aan noodzaak
gebonden zien afhankelijk is van de positie die wij tot
die persoon innemen. Deze positie is afhankelijk van de
mate waarin wij een persoon in zijn (sociale) omgeving,
tijd en achtergrond plaatsen. Dat levert een moeilijke
balans op. Want wanneer wij de drie punten inhoudelijk
overwaarderen is niemand meer verantwoordelijk voor
zijn daden, maar wanneer wij de drie punten te weinig
bezien, ontkennen we onterecht de wetmatigheden en
processen die op ieder individu inwerken. We zijn immers
geen eilandjes buiten plaats en tijd. De voorlopige
conclusie luidt dus dat het onzinnig is ofwel vrije wil,
ofwel noodzakelijkheid (of determinisme) te ontkennen.
Wat ik nu doe uit mijn persoonlijke zicht op de situatie
en het gevoel daarbij, wordt achteraf verklaard met de
rede en ingebed in wetmatigheden. Maar met al die
interpretaties achteraf zijn vervolgens nauwelijks sluitende
voorspellingen over mijn volgende handelingen te doen.
Omdat de wetenschappen altijd terugkijken, ontstaat snel
de neiging de vrije wil van de actor te miskennen. De les
voor de sociale wetenschappers is in mijn ogen daarom
dat zij de beperktheid van sociologisch onderzoek blijven
inzien. Persoonlijk wil ik deze les graag ter harte nemen.
1 Tolstoj, L.N. (1865-69(?)) Oorlog en Vrede, Blaricum: Uitgeverij
Bigot & Van Rossum b.v., p 10042 In onze huidige beperkte denitie perkt het stoelijke lichaam en
de altijd doortikkende tijd mijn vrijheid al in.3 Tolstoj, L.N. (1865-69, ?), p 1007-084 Ibid., p 1008-09
9

In een terroriserende wereld dringt zich steeds vaker
de vraag op hoe bepaalde grondwettelijke vrijheden
zich verhouden tot de staatsveiligheid. Die vraag heeft
Wouter Bos beantwoord met een pleidooi voor de com-
promisloze verdediging van onze verworven vrijheden.
In de praktijk laat de overheid het echter niet na om
veiligheid regelmatig te laten prevaleren boven vrijheid,
zoals bij de onlangs verijdelde aanslagen in Amsterdam.
En dat is maar goed ook.
Als we namelijk even stil staan bij de vraag of vrijheid
of veiligheid een fundamentelere menselijke behoefte
is, dan zullen we moeten concluderen dat dat veilig-
heid is. Daarmee is geenszins gezegd dat vrijheid geen
belangrijke menselijke behoefte is, maar wel dat vrijheid
pas betekenis krijgt in een situatie van relatieve bestaan-
szekerheid. Om Bertolt Brecht te citeren: Erst kommt das
Fressen, dann kommt die Moral.
Nu is het natuurlijk zo dat wij in een rechtstaat leven
en de overheid gelukkig niet naar eigen goeddunken
bepaalt wanneer vrijheiden moeten worden opgeoerd
in het belang van de staatsveiligheid. Ook de over-
heid opereert binnen een democratisch gelegitimeerd
wettelijk kader. Het belangrijkste wettelijke kader is
ongetwijfeld de grondwet, waarin de verworven vrijh-
eden zijn gecodiceerd, zoals de vrijheid van godsdi-
enst, meningsuiting, vereniging, betoging et cetera. De
wetgever heeft zich terdege gerealiseerd dat dit soort
vrijheden nooit absoluut kunnen zijn. Zo geldt voor de
vrijheid van godsdienst en betoging dat de wet regels
kan stellen ter bescherming van de gezondheid, in het
belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming
van wanordelijkheden en kan de vrijheid van vereniging
bij de wet worden beperkt in het belang van de open-
bare orde. De vrijheid van meningsuiting is door het
censuurverbod moeilijker te beperken, want voor het
openbaren van gedachten of gevoelens heeft niemand
voorgaand verlof nodig wegens de inhoud daarvan,
behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.
Dat betekent dat Wilders mogelijk kan worden vervolgd
voor het beledigen van of aanzetten tot haat tegen een
bevolkingsgroep, maar pas nadat zijn lm is uitgekomen
of zijn uitspraken zijn gedaan.
Onlangs deed Mark Rutte een oproep om tot een
onbegrensde vrijheid van meningsuiting te komen.
Alleen aanzetten tot geweld tegen personen of hun
bezittingen vindt hij een reden om de vrijheid van
meningsuiting in te perken. Dat betekent concreet dat
hij het verbod op belediging van bevolkingsgroepen,
dat op het aanzetten tot haat tegen bevolkingsgroepen
en dat op godslastering wil afschaen. De uitspraak
dat we de auto van Rutte in de k moeten steken, vindt
hij blijkbaar problematischer dan de uitspraak dat alle
moslims achterlijk zijn. Die vrijheid heeft hij. Toch snijdt
de oproep van Rutte niet echt hout. Het verbod op
godslastering is sinds het ezelsproces tegen Gerard
Reve in 1968 namelijk een dode letter en als het gaat om
het beledigen van of aanzetten tot haat tegen bev-
olkingsgroepen, is de rechter zeer terughoudend met
vervolging. Feitelijk is de vrijheid van meningsuiting dus
al een zo goed als absoluut recht. Toch is het naar mijn
mening terecht dat ook die vrijheid wordt begrensd. Het
tegen elkaar uitspelen van bevolkingsgroepen kan im-
mers tot oplopende spanningen leiden die de veiligheid
van bevolkingsgroepen en zelfs de nationale veiligheid
in gevaar kunnen brengen. Dat geldt evenzeer voor
uitlatingen (lms, cartoons) die mondiale spanningen
teweeg brengen en daarmee onze staatsveiligheid van
buitenaf bedreigen, bijvoorbeeld door terroristische
aanslagen. Dat afdoen als zwichten voor terreur is te
gemakkelijk, omdat het onverdedigbaar is dat de uit-
spraken van een enkeling de veiligheid van de gehele
bevolking in gevaar brengen. Een wet die het mogelijk
maakt dat de rechter bepaalde uitlatingen vooraf op
hun inhoud toetst, is dan ook zeker het overwegen
waard. Vanzelfsprekend is ook daar terughoudendheid
geboden.
Polemiek
Veiligheid is belangrijker dan vrijheid
Better safe than sorryDoor Remmert van Haaften
VOOR
10

> april 2009 :: nr. 9 :: voor en door sociologen :: USOCIA PAMFLETPAMFLET
De gevaren van de ingeperkte vrijheidDoor Thijs van Dooremalen
Onlangs bracht de Nationale ombudsman, Alex
Brenninkmeijer, zijn jaarlijkse verslag uit over de relatie
tussen de burger en staat, met de veelzeggende titel De
burger in de ketens. Het verslag schetst een beeld van
een overheid die steeds complexer wordt en daardoor
moeite heeft problemen van burgers adequaat op te
lossen. Dit kan soms vreselijke gevolgen hebben. Zo
stierf een kind, omdat het geen voortijdige hulp van
jeugdzorg kreeg.
Dat de Nederlandse staat niet onfeilbaar is, is al
langer bekend. Toch lijkt Remmert van Haaften zich hier
niet zo van bewust. In zijn betoog stelt hij weliswaar
dat voorzichtigheid geboden is in de omgang met
burgerlijke vrijheden, maar tegelijkertijd schroomt
hij niet om tot een inperking van de vrijheid van
meningsuiting over te gaan wanneer de kans bestaat dat
deze de staatsveiligheid in gevaar brengt.
Daarmee zet hij de poort wagenwijd open om de staat
allerlei meningen die haar niet bevalt te laten verbieden.
Op dit moment staat de vrijheid van meningsuiting,
hoewel Remmert dit ontkent, onder druk. Denk maar
aan de cartoonist Gregorius Nekschot, die vorig jaar een
paar dagen in de cel moest doorbrengen omdat zijn
cartoons te beledigend voor moslims zouden zijn. Of aan
Geert Wilders, die door het kabinet werd gevraagd om
Fitna niet uit te brengen en inmiddels een aanklacht aan
zijn broek heeft. Vallen deze gevallen volgens Remmert
bnnen of buten de voorzichtigheid die geboden is bij
het beschermen van burgerlijke vrijheden?
Wat mij betreft vallen ze er ver buiten. Ik ben het
met Mark Rutte eens: alleen aanzetten tot geweld
tegen personen of hun bezittingen mag een reden
zijn tot inperking van de vrijheid van meninguiting.
Waarom? Omdat het voor de leefbaarheid en
machtsverhoudingen van een samenleving noodzakelijk
is dat lle personen, religies en instituties kunnen
worden betwist, aangevallen en zo nodig beledigd.
Geen enkele grote maatschappelijke verandering
kwam tot stand zonder conict. Of het nou om het
omverwerpen van een dictatuur in andere landen of
de emancipatie van arbeiders, vrouwen en homos in
ons eigen land is; telkens waren het de felle meningen
die werden geuit, die er (mede) voor hebben gezorgd
dat er iets veranderde. De vrijheid van meningsuiting is
ht middel om problemen aan de kaak te stellen en om
mensen te bewegen er iets aan te doen.
Op het moment dat de staat de legitimatie heeft om
die meningsvrijheid vanwege mogelijke risicos voor
terroristische aanslagen te beperken, kan die macht
heel makkelijk misbruikt worden. Door de minste of
geringste dreiging op te blazen tot grote proporties
kunnen meningen die een regering op een bepaald
moment niet uitkomen, worden uitgesloten van het
publieke debat.
Hierdoor kan grote maatschappelijke onvrede
ontstaan, met alle gevolgen van dien. Wat gebeurt
er namelijk wanneer Wilders de mond door de staat
zou worden gesnoerd? Zullen zijn aanhangers dit
accepteren, of zullen ze, omdat ze vinden dat ze niet
meer goed vertegenwoordigd worden, geen vertrouwen
meer stellen in onze democratie? Als dit laatste het geval
is, is het geen gekke gedachte dat ze hun mening op
een andere manier (bijvoorbeeld via geweld) kenbaar
zullen maken. Op die manier zijn de veiligheid en
maatschappelijke vrede - die Remmert zo essentieel en
belangrijk acht - ver te zoeken.
Waar de vrijheid van meningsuiting en veiligheid op
het eerste gezicht dus wellicht in tegenspraak met elkaar
lijken, zijn ze dat uiteindelijk niet. Een samenleving
met een onbeperkte vrijheid van meningsuiting zorgt
er namelijk voor dat onvrede via het woord in plaats
van via het pistool kan worden geuit. Dit vormt geen
waarborg om politiek geweld geheel te voorkomen
mensen die conicten niet via het debat willen oplossen
houd je helaas altijd. Maar het zorgt er wel voor dat het
tot een minimum beperkt blijft.
Polemiek
Veiligheid is belangrijker dan vrijheidTEGEN
11

Bijna iedereen gelooft er heilig in dat parlementaire
democratie de allerbeste staatsvorm is. Het is een
soort recht voor elk land geworden; ieder land
verdient democratie. Irak moet er nu ook aan
geloven. Doen we er goed aan om zo stellig in onze
staatsvorm te geloven? Ik denk van niet.
Vlak na de verkiezingsoverwinning van Barack Obama
werd er in de uitzending van de NOS gesproken met
een politicoloog. Obama had het volgens hem slim
aangepakt. Hij had namelijk bewust niet aan zijn kiezers
verteld wat het begrip change inhield. Dit was volgens
de politicoloog een winnende strategie geweest. Voor
mij was dit het zoveelste bewijs dat algemeen kiesrecht
helemaal niet zo heilig is. Een citaat van Churchill maakt
dit eigenlijk in een keer duidelijk: The biggest argument
against democracy is a ve minute discussion with the
average voter.
Mensen hebben eigenlijk geen auw idee waarop
ze stemmen. Ze laten zich inpalmen door mooie
praatjes van politici. Niet alleen de mensen uit lage
sociale klassen met lage opleiding weten het niet.
Mijn stemkeuze berust ook meer op gevoel dan op
kennis. Alleen zij die een totaalbeeld hebben van de
problemen die heersen in Nederland en waarvan
hun oordeel over deze problemen gestoeld is op
onafhankelijk (liefst wetenschappelijk) onderzoek
weten waarop zij stemmen. Maar wie zijn diegenen die
bij het maken van hun keuze er onderzoek op hebben
nagelezen? Wie heeft zich niet laten overtuigen door
mooie praatjes, maar heeft het neer laten komen op
wat het onderzoek uitwijst? Vermoedelijk mensen
met veel maatschappelijke ervaring en kennis zoals
burgemeesters van grote steden, ervaren politici of
wellicht een professor politicologie. Deze groep mensen
die een rele visie hebben vormen echter samen nog
niet eens 0,01% van de stemmers. Het punt is dat je
niet van mensen kunt vragen zich te verdiepen in de
politiek. Mensen hebben het veel te druk met zichzelf
en hun leven om goed na te denken over hun stem.
Het resultaat is dat de onwetende burger, de overgrote
meerderheid dus, domineert over de man met politieke
visie. De politici spelen daar op in en richten zich
steeds meer op presentatie en minder op inhoudelijke
argumentatie. Politici vertegenwoordigen niet meer
een deel van de bevolking, maar ze lokken stemmers.
Mensen zijn over het algemeen zelfzuchtig en stemmen
op die partij die het meeste aan hen belooft. Hierdoor
stemmen veel mensen op een partij waarvan haar
plannen grotendeels niet in het belang zijn voor de hele
bevolking. Jean-Jacques Rousseau zou zeggen dat de
huidige politiek meer de wil van allen (een optelling
van alle particuliere belangen) vertegenwoordigt dan
de volkswil. Een omschrijving van volkswil volgens
Wikipedia is als volgt: De volkswil is wat het volk of
de gemeenschap van burgers eenstemmig zou doen
als zij algemene wetten konden kiezen of stemmen met
volledige kennis van zaken, heldere redenering, een zuiver
oordeelsvermogen, en een ingesteldheid die het gemene
goed nastreeft. Bijna niemand in de politiek heeft echter
de volkswil meer hoog in het vaandel staan.
Managerspolitiek
Democratie is te idealistisch. Het gaat er van uit dat
mensen op basis van de volkswil stemmen. Tevens
gaat het ervan uit dat Kamerleden met elkaar zullen
samenwerken voor een beter Nederland. In de
huidige politiek is dit ver te zoeken. Het kabinet en
elke oppositiepartij verzinnen een eigen standpunt
om die vervolgens koste wat het kost te verdedigen
in de Kamer waarbij niet geluisterd wordt naar goede
argumenten van de andere partijen. Als je als partij
al enigszins toegeeft aan een argumentatie van een
andere partij dan is dat gezichtsverlies. Dat is natuurlijk
het laatste wat je als partij wilt, want dan verlies je
stemmen. Als iedereen wat anders kakelt dan wordt
Democratie: Het sprookje leeft voort Door Jarl Mooyaart
12

>
er geen beleidsplan uitgevoerd. Gelukkig is er iets als
een meerderheidskabinet dat beleid door kan voeren,
maar hoe zit het dan bij de vorming van een kabinet?
Daar hebben de heren en dames politici wat slims op
bedacht, namelijk stemmenruil. Volgens socioloog
Coleman helpen partijen elkaars grootste partijpunten
te verwezenlijken door toe te geven op een punt waar
de andere partij veel belang aan hecht en andersom.
Zo komen de meest ongenuanceerde plannen er door.
Dankzij dit systeem hebben wij vandaag de dag nog
steeds te maken met gesubsidieerd bijzonder onderwijs
(denk aan christelijke scholen). Deze maatregel is vlak
voor Eerste Wereldoorlog door de christelijke partijen
doorgevoerd. Hiervoor hadden ze de steun van de
socialisten nodig, die in ruil voor hun stem de stemmen
van de christelijke partijen kreeg om de maatregel
algemeen kiesrecht door te voeren (UAF 237-238). Dit
laatste was niet slecht, maar het eerste belemmert nu
integratie van allochtone kinderen in onze samenleving.
Vandaag de dag spelen de media een belangrijke rol.
Door druk van de media wordt de politiek gedwongen
om zich met zaken bezig te houden die op dat moment
door de media aan de orde worden gesteld. Neem
bijvoorbeeld de zogenaamde verharde Marokkaanse
jeugd in Gouda. Daar was helemaal niet zo veel aan
de hand, maar het werd enorm opgeblazen door de
media. De overheid koos daarom nu voor een harde
aanpak ten aanzien deze verharde jeugd. De meeste
lokale overheden waren echter al bezig met beleid en
konden hierbij totaal geen overtollige media-aandacht
gebruiken. Als een dergelijk probleem aan de orde
komt moeten er tegenwoordig ook mooi klinkende
oplossingen voor worden bedacht. Neem bijvoorbeeld
het beleid na de overstromingen van 1993 en 1995.
Er is door de overheid uiteindelijk gekozen voor
rivierverbreding. Professoren van de TU Delft waren
echter voor dijkophoging aangezien dit net zo eectief
was en ook nog eens tien keer goedkoper zou zijn.
Onder het mom van uitbreiding van natuurgebied is
toch voor rivierverbreding gekozen, terwijl de kosten
veel hoger waren. 90% Van de kosten gingen naar
uitbreiding van natuurgebied. Een scheve verhouding
als het doel van het project in eerste instantie de
veiligheid van de burgers was. Het extra geld had beter
in andere natuurprojecten gestoken kunnen worden.
Ook andere impopulaire meningen van deskundigen
worden genegeerd. Professor Waterbouwkunde Vrijling
aan de TU Delft gelooft dat een zeespiegelstijging van
20 centimeter voor de komende eeuw nog binnen
het aannemelijke valt aangezien deze stijging de
afgelopen eeuwen vrij constant is geweest. Deze visie
is echter volstrekt genegeerd door de Deltacommissie,
omdat men tegenwoordig klakkeloos aanneemt dat de
klimaatverandering drastische invloed zal hebben op
de zeespiegelstijging. Nu wordt er met een minimale
zeespiegelstijging van 60 cm rekening gehouden. Dit
soort problemen doen zich voor, omdat ministers geen
vakkennis hebben. Men denkt tegenwoordig dat, als je
maar een goed manager op een ministerspost zet, alles
wel goed komt. Als je geen ervaring hebt binnen de
sector waar je minister van bent dan zie je echter dingen
over het hoofd. Een goed voorbeeld is marktwerking
in de zorg. Een prachtig sprookje dat concurrentie tot
betere en goedkopere zorg zal leiden voor de klant. Wat
over het hoofd wordt gezien is dat een klant als product
wordt beschouwd en dat mensen helemaal niet als
product behandeld kunnen worden. Nederland neigt nu
dit systeem te gaan overnemen, terwijl in de Verenigde
Staten het desastreuze gevolg van marktwerking te zien
is, namelijk: een enorm dure zorg en een groot deel van
de bevolking onverzekerd is. De Volkskrant vermeldt
dat dit er 46 miljoen zijn en dat er ook nog een groep
van miljoenen mensen onderverzekerd is. Minister Klink
staat zo ver van de medische wereld dat hij zich moeilijk
in kan leven in deze wereld. Oud-minister Borst was
wel arts en dat is dan ook een van de beste ministers
van Volksgezondheid die we ooit hebben gehad. Zij
durfde ook impopulaire maatregelen te nemen, zoals
gratis drugs geven aan hopeloos verslaafden die anders
mensen zouden beroven. Wat een minister echt goed
maakt is vakkennis. Nu zitten we met allemaal managers,
die zich laten misleiden door degenen die het hardst
roepen en naar deskundigen met een andere mening
niet luisteren. De politiek lijkt te vergeten waar het om
draait, namelijk: zoveel mogelijk mensen zo gelukkig
mogelijk maken.
13

Het defensiemechanisme van de democratie
Natuurlijk ben ik niet de eerste die kritiek levert op het
democratische stelsel. Na de Eerste Wereldoorlog kwam
er kritiek van fascistische bewegingen. Zij wezen op
de trage besluitvorming van de democratie. De kritiek
van het fascisme ging alleen ten onder door de Tweede
Wereldoorlog. De democratie had eigenlijk in de Tweede
Wereldoorlog van het fascisme gewonnen. Men durfde
daarom vlak daarna geen kritiek meer te leveren op de
democratie. Hierdoor kreeg de democratie een soort
onaantastbare status. In de jaren 60 en 70 durfde
men wel kritiek te leveren, maar tegen die tijd was de
democratie door de media eigenlijk al heilig verklaard.
Er zijn sinds die tijd wel dingen veranderd, maar aan het
idee dat democratie de beste staatsvorm is, is nooit meer
getwijfeld. Dit komt omdat de kritiek door repressieve
tolerantie aan de kant is gezet. De term repressieve
tolerantie werd voor het eerst gebruikt door Herbert
Marcuse. De theorie veronderstelt dat democratische
staten door de kritiek juist een plek te geven deze kritiek
uiteindelijk onschadelijk zal worden gemaakt. Het wordt
dus getolereerd, maar eigenlijk weer niet. Zo werd de
punk onschadelijk gemaakt. Wat eerst een anarchistische
levensstijl tegen de heersende klasse was, is het nu niks
meer dan muziek- en kledingstijl. De punkbeweging is
eigenlijk geannexeerd door de gevestigde cultuur van
die tijd. De gevestigde cultuur waar de democratische
staten macht over hadden.
Tegenwoordig hoeft dit wapen nauwelijks meer ingezet
te worden. Dit komt door de informatie-overvloed die
wordt overgebracht door de huidige media. We zijn niet
meer gevoelig voor schokkende informatie, omdat er zo
veel nare dingen elke dag gebeuren op de wereld dat de
meeste mensen er langzaam ongevoelig voor worden.
Verder leven we nu al zo lang in een democratisch
land dat er niet meer aan getwijfeld wordt. Het is een
paradigma geworden. Maar misschien durven we de
democratie niet meer in twijfel te trekken, omdat we
diep in ons hart bang zijn dat wij anders de volgende
Ich habe es nicht gewusst generatie zullen worden. Om
deze nare gedachte van ons af te houden, prijzen we
de democratie de hemel in. We beweren dat de happy
ending bereikt is en vertellen dit door aan de volgende
generatie. Zo leeft het sprookje voort.
Voorzet
Democratie is te idealistisch. Het gaat er net zoals het
communisme vanuit dat mensen onzelfzuchtig en
politiek betrokken zijn. Moet je mensen dan meer aan
banden leggen? Zoals dat je mensen een stemwijzer in
laat vullen en dat de uitslag van deze stemwijzer je stem
bepaalt. Dit om populisme te voorkomen. Het nadeel
is ten eerste dat je een ellenlange vragenlijst moet
invullen die een enorme bureaucratische rompslomp
met zich meebrengt. Ten tweede kan door op deze
manier niet voorkomen worden dat mensen louter
voor hun eigen belang zullen stemmen. Er kan ook
gedacht worden aan een totaal ander systeem. Geen
parlementaire democratie, maar een politiek bedrijf.
Een staatsvorm waar mensen door middel van kennis
en vakbekwaamheid in de politiek komen, waarbij
iedereen het recht heeft om naar een politieke functie
te solliciteren. Het probleem hierbij is dat er wel een
controlerende partij moet zijn die het politieke bedrijf
moet kunnen corrigeren voor tunnelvisie, discriminatie
onder sollicitanten of andere fouten. De controlerende
partij moet op zijn beurt betrouwbaar zijn. De vraag is
aan wie we deze belangrijke taak toevertrouwen. Het
koningshuis, de rechterlijke macht of misschien toch een
soort oppositie?
Verder moet er naast een vrijheid van solliciteren
eigenlijk wel een groter politiek recht aan de burger
gegeven worden. Zo zou er een recht van inspraak
kunnen worden toegevoegd. Wellicht ongeveer
zoals de inspraak die wij via de opleidingscommissie
hebben over onze opleiding. Die inspraak is moeilijk
landelijk te realiseren en daarom is het verstandiger
om op mesoniveau deze inspraak te laten gelden. Meer
sociale werkers die op buurtniveau problemen kunnen
signaleren. Burgers kunnen dan via inspraak aangeven
tegen welke problemen zij aanlopen. De sociale
werkers kunnen vervolgens als vertegenwoordigers
van de buurten aan tafel gaan zitten en de problemen
bespreken. Als meerdere buurten met dezelfde
problemen kampen kan dit worden aangegeven bij
de landelijke overheid. Nadelen aan dit systeem zijn
dat er ten eerste veel sociale wetenschappers en
maatschappelijk werkers voor nodig zijn en ten tweede
dat er een moeilijke taak op de schouders van de sociale
14

Het zijn woelige tijden voor de christenen onder ons.
2009 is Darwin-jaar, EO-kopstukken liggen onder vuur,
verspreiders van folders met het scheppingsverhaal
worden met de dood bedreigd (hun felste tegenstanders
trouwens ook) en de katholieken zitten in hun maag met
een bisschop die de Holocaust ontkent.
Dat leek ons een geschikt moment om de religieuze
overtuigingen van onze medestudenten eens te peilen.
Op basis van een (misschien niet heel representatieve)
steekproef van 39 stemmers, kunnen we concluderen
dat de sociologiestudent tot op het bot verdeeld is. De
meeste studenten zijn ofwel protestant (11 stemmen) of
athest (ook 11 stemmen). Andere geloofsovertuigingen
zijn ondervertegenwoordigd bij de Utrechtse sociolo-
giestudent. Slechts 5% is katholiek, 2% is Joods en niet
n moslim heeft onze enqute ingevuld. Christenen
zijn uiteindelijk wel in de minderheid; het agnosticisme
en het ietsisme (ik geloof dat er iets is tussen hemel en
aarde) hebben ook relatief veel stemmen gekregen.
Op de peilingwebsite hebben we ondertussen de knop
ontdekt die het jullie mogelijk maakt zelf iets in te
typen bij de categorie anders, namelijk. En student
heeft van deze mogelijkheid gebruikt gemaakt om te
rapporteren dat hij of zij een zoroastrische [met n r]
geloofsovertuiging heeft en gelooft in het bestaan van
Zorro.
Peiling: Wat is je geloofsovertuiging?
werkers rust. Zij staan tussen de particuliere belangen
van de buurtbewoners en de belangen van de andere
sociale werkers in en moeten hierin de juiste middenweg
vinden. Dit systeem zou wellicht ook een corrigerende
werking kunnen hebben richting landelijke politiek. Ik
realiseer mij dat deze ideen nog ongenuanceerd zijn,
maar ik geef hierbij wel een voorzet om eens goed na te
denken over andere politieke systemen. Er zijn namelijk
oneindig veel mogelijkheden. Het wordt dus tijd om
een paar nieuwe te bedenken en wie weet zit er een
bruikbare tussen.
Slot
In dit stuk heb ik democratie tegen het licht gehouden.
Toch is mijn grootste kritiek niet per se de inhoudelijke
kritiek op de democratie, maar het feit dat er eigenlijk
geen kritiek op de democratie geleverd mag worden.
Het heeft samen met algemeen kiesrecht bijna een
heilige status gekregen. Natuurlijk weet ik niet of er een
betere staatsvorm is, maar de huidige politiek staat niet
open voor kritiek en dat terwijl in het huidige systeem
duidelijk een aantal minpunten zijn. In het Interbellum
geloofden veel mensen dat democratie niet de beste
staatsvorm was. Door de media van nu worden ze
als een stel onnozelen afgebeeld. Ze kozen voor de
dictator en dit bleek een foute keuze, maar zaten ze
er naast om te denken dat democratie niet de beste
staatsvorm was? Waren we eigenlijk op dat moment
niet aan het rationaliseren (in Webers termen), maar is
er op dat moment iets fout gegaan? Waren we bijna bij
de volgende stap, maar hebben we door ongelukkige
omstandigheden de volgende staatsvorm niet bereikt?
Ik geloof in ieder geval dat het beter kan en dat we de
weg naar Utopia weer moeten gaan inzetten.
15

Wat is uw rol binnen de libertarische beweging in
Nederland?
Ongeveer 35 jaar geleden heb ik het Libertarisch
Centrum opgericht, een stichting die probeert het
libertarische gedachtegoed te verspreiden. Hiermee
was ik de eerste in Nederland die iets ging organiseren
rond het libertarisme. Later zijn uit deze stichting allerlei
andere activiteiten gevolgd, zoals de oprichting van een
politieke partij: de Libertarische Partij.
We zijn begonnen met een klein aantal
genteresseerden, maar ondertussen is de aanhang ink
gegroeid: mijn website vrijspreker.nl wordt bijvoorbeeld
dagelijks door zon 6000 mensen bezocht.
Op dit moment houd ik mij vooral bezig met het
onderhouden van mijn website, waarop veel artikelen
gepubliceerd worden door verschillende libertarirs.
Tot voor kort hield ik mij daarnaast veel bezig met
Libertarian International, een stichting die als doel
heeft de internationale banden tussen libertarirs te
onderhouden.
Wat zijn de grondslagen van het libertarisme?
De grondgedachte is dat ieder mens recht heeft op
vrijheid en dat ieder mens de baas is over zijn eigen
leven. Je kan je afvragen wat vrijheid eigenlijk is.
Libertarirs zien dit als het ontbreken van geweld van
anderen. Overheden dwingen mensen tot allerlei dingen
die ze eigenlijk niet willen doen, zoals belasting betalen.
In die zin oefent een overheid dus geweld uit over haar
burgers en dat is waarom libertarirs tegen het bestaan
van een overheid zijn.
Hierbij dient wel de kanttekening gemaakt te worden
dat er twee stromingen binnen het libertarisme te
onderscheiden zijn: de minarchisten en de anarcho-
kapitalisten. De eerste groep is voor een kleine staat,
een soort van nachtwakersstaat dus, waarbij alleen
sprake is van een door de overheid geregeld leger,
politie en rechtspraak. De anarcho-kapitalisten vinden
dat ook hier geen sprake van mag zijn.
Dat mensen in een libertarische samenleving vrijheid
hebben, betekent niet dat ze volledig hun gang mogen
gaan en alles kunnen doen wat ze maar willen. Op deze
manier zou de vrijheid van anderen namelijk worden
beperkt. Voor ieder mens geldt het recht op vrijheid, dus
je mag anderen geen schade berokkenen.
Belastinghefng is een vorm van geweld Een interview met libertarir Hub Jongen
Stel je hebt een aardbeienveldje. Het hele jaar door werk je hard om
de aardbeien gezond te houden: je geeft ze water, wiedt het onkruid
en zorgt dat ze op tijd worden geoogst. Stel je vervolgens voor dat je
buurman gn aardbeien heeft. Je kunt er voor kiezen om je aardbeien
te delen met hem of je kunt er voor kiezen om ze allemaal zelf te houden.
Maar op een dag komt er iemand en die dwingt jou om een deel van je
aardbeienoogst af te staan aan je buurman.
Dit is volgens de ideologie van het libertarisme een kwalijke zaak, die op macro-niveau
in onze samenleving structureel plaatsvindt in de vorm van belastingheng. Aangezien
libertarirs vrijheid zeer hoog in het vaandel hebben staan, vinden zij dat alle vormen van
dwang, bijvoorbeeld belastingen, afgeschaft moeten worden.
Het libertarisme heeft in Nederland weinig aanhang. Toch zijn er mensen die zich er
dagelijks mee bezig houden. Een van hen is Hub Jongen, oprichter van de libertarische
website vrijspreker.nl, die we in dit interview een aantal kritische vragen voorlegden.
16

Een andere ideologie die tegen het bestaan van een
overheid is, is het anarchisme. Wat zijn de verschillen tussen
het anarchisme en het libertarisme?
Het belangrijkste verschil is dat anarchisten tegen
privbezit zijn. Zij vinden het prima als mensen elkaar
bestelen. Eigendom bestaat naar hun idee immers niet.
Hier zijn libertarirs het absoluut niet mee eens. Omdat
ieder het recht heeft op vrijheid, mag je anderen niet
bestelen. Op die manier perk je hun vrijheid in.
Verder zijn er veel overeenkomsten tussen het
libertarisme en het anarchisme. Het verschil dat ik
net noemde is er maar n, maar het is wel een heel
erg belangrijk verschil. Libertarirs zijn namelijk
voor volledige persoonlijke vrijheid, maar ook voor
volledige economische vrijheid. Anarchisten zijn ook
voor volledige persoonlijke vrijheid, maar sterk tegen
economische vrijheden.
Het anarchisme wordt vaak als een erg linkse stroming
gezien, terwijl het libertarisme juist als heel rechts geldt.
Hoe kijkt u hier tegenaan?
Het libertarisme is links noch rechts, omdat beide kanten
de vrijheid van mensen willen beperken en hen daarmee
geweld aan willen doen. Socialisten vinden dat mensen
zich op moeten oeren voor het welzijn van anderen,
en fascisten vinden dat anderen gedwongen moeten
worden om zich voor jou op te oeren.
Als er een schaal gemaakt zou worden voor hoe
vrijheidsgezind ideologien zijn, zou het libertarisme
zowel voor persoonlijke als voor economische vrijheid
100% scoren. Alle Nederlandse politieke partijen zouden
nog niet eens tot de 50% komen. De VVD wordt vaak
gezien als een partij die opkomt voor vrijheid en daarom
dicht bij het libertarisme zou staan. Op economisch
gebied komen ze tot op zekere hoogte op voor vrijheid,
maar niet genoeg. De VVD zegt altijd dat ze voor de
vrije markt is, maar wil de staat toch nog allerlei dingen
laten regelen. Ze zijn dus eigenlijk tgen de vrije
markt. Een beetje vrije markt bestaat niet, het is net als
zwanger zijn: je bent het of je bent het niet. Wat betreft
persoonlijke vrijheid komt de VVD al helemaal niet in de
buurt van het libertarisch gedachtegoed.
Libertarirs zijn tegen elke vorm van economisch ingrijpen
van de overheid, dus ook tegen het nationaliseren van
banken. Wat voor oplossing hebben jullie dan voor het
omvallen van banken, zoals tijdens de kredietcrisis het
geval is/was?
Allereerst zou de kredietcrisis nooit ontstaan zijn in een
libertarische samenleving. Die is namelijk veroorzaakt
doordat de overheid zich veel te veel met de economie
bemoeide. Zie bijvoorbeeld hoe de Amerikaanse
overheid gestimuleerd heeft dat arme mensen een huis
konden kopen dat veel te duur voor hen was.
Maar als er dan toch banken omvallen, moet je dit
maar gewoon laten gebeuren. Door het nationaliseren
van banken worden alle mensen gedwongen mee te
betalen aan problemen waar zij niet verantwoordelijk
voor zijn. Voor de mensen die hun spaartegoed
kwijtraken is het natuurlijk vervelend, maar dan hadden
ze zich maar moeten verzekeren.
Maar zou het hele economische systeem dan niet in elkaar
gestort zijn, waardoor de crisis nog veel erger dan nu zou
zijn?
Nee, als de staat zich er niet mee zou bemoeien, zou
de economie zichzelf sneller reinigen waardoor de
crisis eerder voorbij zou zijn. Wat mensen als Wouter
Bos nu aan het doen zijn, is niet het tegenhouden of
verminderen van de crisis, maar het uitstellen ervan.
Wat voor oplossingen ziet u dan voor de huidige
economische crisis?
We moeten alle overheidsmaatregelen terugbrengen
naar een eerlijke, morele maatschappij. Dit betekent dat
allerlei overheidsinstanties moeten worden afgeschaft
en dat er wereldwijd volledige vrijhandel moet zijn. Wat
er op dit moment gebeurt is dat er geld wordt gegeven
aan allerlei bedrijven die het moeilijk hebben, maar dit is
immoreel. Het geld hiervan wordt namelijk gestolen van
burgers door ze te dwingen belasting te betalen.
Op dit moment is er veel te weinig aandacht voor de
manier waarop de overheid een soort van Sinterklaas
aan het spelen is. In de media zou er meer de nadruk op
moeten worden gelegd dat het immoreel is om spullen
van mensen af te pakken.
17
>

18
Denkt u niet dat het juist belangrijk is om de economie
te stimuleren door middel van grootschalige
overheidsinvesteringen? In de jaren 30 werkte de
Amerikaanse New Deal bijvoorbeeld erg goed om de
toenmalige economische crisis op te lossen.
Overheidsingrijpen zal er alleen maar toe leiden dat
mensen geen eigen initiatief meer zullen nemen om zelf
bedrijven te beginnen of investeringen te gaan doen.
Daardoor zal de crisis alleen maar langer duren. De enige
manier om de crisis op te lossen is dan ook door mensen
zoveel mogelijk economische vrijheid te geven.
Voor mensen en bedrijven is het geld- of tijdrovend om
rekening te houden met het milieu. Daarom heeft de
overheid allerlei regels ingesteld, zodat mensen het milieu
niet te veel belasten. Hoe kunnen in een libertarische
samenleving milieuproblemen voorkomen en opgelost
worden?
In een libertarische samenleving zullen milieuvervuilers
voor de rechter worden gesleept, omdat ze de vrijheid
van anderen inperken. Als een bedrijf er voor zorgt dat
mijn tuin vervuild raakt, zal ik dit bedrijf aanklagen.
Hierdoor zullen er geen milieuproblemen ontstaan.
Voor de oplossingen van milieuproblemen zullen
mensen genoeg eigen initiatief nemen, juist omdat
ze zoveel economische vrijheid hebben. Ook toen de
overheid zich er nog niet mee bemoeide, werden dijken
aangelegd. Oplossingen voor milieuproblemen kunnen
dus ook prima znder de overheid tot stand komen.
Maar is het probleem met milieuproblemen niet dat
het vaak problemen zijn die pas op de langere termijn
zichtbaar zullen worden? Daardoor zullen mensen geen
sterke motivatie hebben om er nu iets aan te doen, want ze
hebben er nog geen last van.
Niemand wil dat zijn kleinkinderen in een vervuilde
wereld zullen wonen, dus mensen zullen rekening
houden met de toekomst. Daarnaast groeit de
wetenschappelijke kennis steeds verder, waardoor
er over enkele decennia waarschijnlijk allerlei
mogelijkheden zijn, die we nu nog niet kunnen voorzien,
om milieuproblemen op te lossen.
Zal in een libertarische samenleving niet enorme
kansenongelijkheid ontstaan tussen kinderen uit arme en
kinderen uit rijke milieus?
Dat valt waarschijnlijk wel mee. Er zullen waarschijnlijk
allerlei particuliere initiatieven gaan ontstaan om
mensen uit armere milieus te helpen. Kijk bijvoorbeeld
naar het katholieke onderwijs van vroeger. Dat werd
niet door de staat betaald en was bedoeld voor arme
kinderen, maar had toch een hoog niveau.
In een libertarische samenleving worden mensen ook
gesocialiseerd tot het ontplooien van eigen initiatief.
In onze huidige maatschappij wordt tegen iedereen
verteld dat de staat alles wel voor je regelt. Daardoor
nemen mensen minder eigen initiatief.
Is een mogelijk gevaar van een libertarische samenleving
niet dat er een grote kloof tussen arm en rijk ontstaat,
waarbij de rijken enorm veel bezit hebben, terwijl de armen
amper rond kunnen komen?
Nee. In een libertarische samenleving worden
ondernemers meer aangemoedigd om te gaan
produceren. Daardoor hebben ze meer mensen in
dienst nodig, waardoor er geen werkloosheid meer zal
bestaan. Bovendien zal alles, door die hogere productie,
veel goedkoper worden, waardoor het ook voor arme
mensen voordelig uitpakt.
Maar vindt u dan niet dat mensen die vanwege
omstandigheden waar ze niks aan kunnen doen, zoals hun
intelligentie of het milieu waarin ze zijn opgegroeid, een
lager inkomen hebben de steun verdienen van mensen met
een hoger inkomen?
Mensen met een hoog inkomen mogen arme mensen
best ondersteunen, maar dit moet dan voortkomen uit
eigen initiatief. Op dit moment wordt je er, door het
betalen van belasting, toe gedwongen. Dat is diefstal, en
dus verkeerd.
Bovendien is het hypocriet om het inkomen van
mensen wel te herverdelen, terwijl we dat niet met
andere dingen doen. Waarom zijn we zo druk bezig
met het herverdelen van inkomen, terwijl mensen
ook aangeboren verschillen in schoonheid hebben?
We hebben toch ook geen Ministerie dat er voor zorgt
dat lelijke mensen mooier worden gemaakt en mooie

19
mensen lelijker? En zo is ook liefde oneerlijk verdeeld. De
ene persoon kan makkelijk aan een partner komen en de
ander heeft er enorm veel moeite mee. Dat gaan we toch
ook niet herverdelen?
Libertarirs zijn ook tegen antidiscriminatiewetwetgeving.
Leidt dit niet tot uitsluiting van groepen mensen, op basis
van etniciteit, sekse of geaardheid?
Mensen die een bedrijf hebben, moeten inderdaad zelf
kunnen bepalen of ze iemand aannemen. De overheid
mag niet bepalen dat mensen bij een sollicitatie worden
geweigerd vanwege hun etniciteit of sekse. Ik mag zelf
toch ook bepalen wie ik mijn huis binnen laat?
De discriminatie die we nu in Nederland hebben,
wordt vooral veroorzaakt doordat de overheid mensen
categoriseert. Er wordt bijvoorbeeld gesproken over
allochtonen die crimineel zijn. In een libertarische
samenleving zien mensen elkaar als individu, en niet
als lid van een groep. Hierdoor zal er geen discriminatie
meer zijn.
Hoe kijken libertarirs aan tegen democratie?
Ik vergelijk het graag met twee wolven en een schaap
die samen beslissen wat ze zullen eten. Mensen denken
vaak dat ze invloed hebben op wie het land bestuurt
en hoe dit gebeurt. Maar in de realiteit hebben burgers
geen invloed. Er is een kleine elite van zon 2000
mensen die beslist wat er in een land gebeurt. Als je
iets wilt veranderen, kost dit je minstens 40 jaar. In een
democratie is sprake van massatraagheid.
Daarnaast is een democratie vrijheidsbeperkend.
De meerderheid van het volk gaat vertellen wat de
anderen moeten doen. Daarom zijn libertarirs voor het
beperken van de democratie tot de taken die de staat
moet vervullen, zoals rechtspraak, politie en leger. Voor
de rest moet iedereen zelf weten wat ze doen. Mensen
mogen zich best aansluiten bij een of andere club en
dan allerlei dingen democratisch gaan besluiten, maar ze
moeten niet anderen door middel van geweld dwingen
zich hieraan te houden. Er mag dus best een democratie
worden opgericht, maar ik wil er niet aan meedoen.
Hoe wilt u een libertarische samenleving gaan
bewerkstelligen?
Aangezien libertarirs tegen het gebruiken van geweld
zijn, zullen we absoluut geen coup plegen. De enige
manier is dus door dit democratisch af te dwingen.
Maar op dit moment is daar in Nederland te weinig
steun voor. De Libertarische Partij heeft in 1994 een keer
meegedaan aan de verkiezingen en toen kregen ze maar
een paar duizend stemmen.
Is het ideaal van een libertarische samenleving niet een
utopie?
Het is net zon utopie als een samenleving zonder
verkrachting of oorlog. Maar je kunt er daarom wel naar
streven om er zo dicht mogelijk bij in de buurt te komen.
Het zou kunnen als mensen in gaan zien hoe moreel een
libertarische samenleving is, waarin mensen met het
hart handelen in plaats van dat ze er met de knuppel toe
worden gedwongen.
Wil je meer weten of het libertarisme?
Lees dan:
Ayn Rand: Atlas Shrugged [Atlas in Staking]
The Fountainhead [De Eeuwige Bron]
We The Living [De Vrijheid Gloorde]
Anthem [Loied]
Henry Hazlit: Economics in One Lesson
Murray Rothbard: Wat heeft de overheid met ons geld
gedaan
Of kijk op de volgende websites:
www.vrijspreker.nl
www.libertarian.nl
Dit interview werd afgenomen door:
Laura Vonk en Thijs van Dooremalen.

20
Toen ik een tijdje terug wat rondkeek op de prachtige,
vernieuwde website van onze studievereniging (www.
usocia.nl) stuitte ik onder het kopje Biograe op een
stukje over haar ontstaansgeschiedenis. Daarin las ik
onder andere het volgende: De
naam van de vereniging is een
combinatie tussen de woorden
sociologie en Utopia. Dit laatste
is een verwijzing naar het
beroemde kritische werk van Sir
Thomas More uit 1516.
Van Utopia wist ik op dat
moment weinig meer dan dat
het een beschrijving was van
een denkbeeldige, onbereikbaar
geachte maatschappij en dat we
er de term utopie aan te danken
hadden. Dat ik al meer dan twee jaar lid was van een
studievereniging die een verwijzing ernaar in haar naam
heeft staan, maakte me nieuwsgierig naar de inhoud van
het boek. Daarom besloot ik om het maar eens te gaan
lezen.
Tijdens het lezen bedacht ik dat het leuk zou zijn om er
voor Het Pamet iets over te schrijven. Immers: wanneer
we, zoals de politieke opinie tegenwoordig luidt,
migranten pas als goede Nederlanders beschouwen
als ze een inke dosis kennis van de Nederlandse
geschiedenis hebben, kan niemand binnen Usocia zich
een volwaardig Usocia-lid noemen zonder enige kennis
van de eigen ontstaansgeschiedenis. Daarom volgt
hieronder, bij wijze van verkorte inburgeringscursus, een
stuk over Mores meesterwerk.
Laat ik om te beginnen wat vertellen over de auteur.
Thomas More werd in 1478 geboren in Londen. Zijn
familie behoorde tot de hogere klassen, waardoor More
de gelegenheid kreeg om zich van jongs af aan op
een hoog intellectueel niveau te ontplooien: toen hij
twaalf was sprak en las hij al vlot Latijn en voor hij op
achttienjarige leeftijd als advocaat werd toegelaten bij
de rechtbank had hij al letteren in Oxford en rechten in
Londen gestudeerd.
In de loop van zijn carrire
groeide More uit tot een van de
invloedrijkste politieke guren in
Engeland. Hij bekleedde onder
andere de functies van lid van het
Engelse Lagerhuis, undersheri
van Londen en topambtenaar van
de koning. In 1521 werd hij in de
adelstand verheven, wat hem de
prestigieuze titel Sir Thomas More
gaf.
Zijn naamsbekendheid heeft hij
echter niet te danken aan zijn indrukwekkende carrire,
maar aan de publicatie van Utopia in 1516. Mores
belangrijkste aanleiding om Utopia te gaan schrijven,
was de verschijning van de Lof der Zotheid in 1509. Dit
boek, geschreven door zijn goede vriend Desiderius
Erasmus, vormde een aanklacht tegen de kerkelijke en
maatschappelijke misstanden van die tijd. Het bracht
More op het idee om dit kunstje te herhalen voor de
situatie in Engeland.
Omdat er na de publicatie van de Lof der Zotheid een
stortvloed aan kritiek was ontstaan en More vreesde
voor zijn positie in de Engelse politiek, dacht hij dat
het niet verstandig was om in Utopia zelf het woord te
voeren. Daarom nam hij in het boek afstand van zijn
ideen, door ze in de mond te leggen van een bevaren
zeeman. Zelf fungeerde hij als kritische toehoorder en
ondervrager.
Zo voorkwam hij inderdaad dat zijn eigen positie in
gevaar kwam. Maar niet voor lang. Want toen de koning
in 1532 wilde scheiden van zijn vrouw om te kunnen
De betekenis van de naam Usocia: een verkorte inburgeringscursusDoor Thijs van Dooremalen

> april 2009 :: nr. 9 :: voor en door sociologen :: USOCIA PAMFLETPAMFLET
21
hertrouwen, weigerde More, op dat moment hoofd
van de kerk. Daarop werd hij door ambtenaren van de
koning hevig onder druk gezet om zijn mening bij te
stellen. Maar More bleef bij zijn principes. Daarom werd
hij in 1534 gevangen gezet in de Tower of London, waar
hij in 1535 werd onthoofd. (Geert Wilders bevond zich
met zijn weigering tot toelating door de Engelse staat
vanwege zijn politieke ideen dus in goed gezelschap.
Met als verschil dat de prijs die hij voor het verkondigen
van zijn mening moest betalen natuurlijk een stuk lager
was dan die van More.)
Dan nu over het boek zelf. De term Utopia is afkomstig
uit het Grieks en kan op twee manieren worden
genterpreteerd: als een verwijzing naar een niet
bestaande plaats, een Nergensland, of naar een goede,
mooie plaats. More had waarschijnlijk een combinatie
van deze twee interpretaties in gedachten. Het Utopia
dat hij in zijn boek schiep, was in zijn ogen een zowel
prachtige en ideale als onmogelijk te realiseren
maatschappij.
Utopia vormt de weerslag van een ctieve dialoog
tussen More en Raphal Babellario, de eerdergenoemde
zeeman. Het bestaat uit twee delen. In deel n
komen de bestaande sociale en politieke misstanden
in Engeland aan de orde. In deel twee volgt een
uitgebreide beschrijving van het eiland Utopia, waar
alles beter is geregeld dan in Engeland en iedereen
volmaakt gelukkig is.
More begint het eerste deel met een korte weergave
van de setting waarin hij Babellario ontmoette. Dit was
in Antwerpen, na het volgen van een kerkmis. Al snel na
hun ontmoeting ontstaat een boeiend gesprek, waarvan
More in de rest van het boek verslag doet.
Het gesprek start met een beschrijving door Babellario
van alle reizen die hij gedurende zijn leven heeft
gemaakt. Dit zijn er nogal wat en van alle bezochte
plaatsen heeft hij volgens More zoveel kennis dat het
lijkt alsof hij er zijn hele leven heeft gewoond. Daarom
stelt hij dat hij zijn kennis in de praktijk zou moeten
brengen, door adviseur van een koning of staatshoofd te
worden.
Hierop antwoordt Babellario dat hij dit niet wil, omdat
machthebbers nooit naar zijn radicale ideen zullen
luisteren. Hij haalt een aantal voorbeelden aan uit de
Engelse politiek, die volgens hem helemaal anders
zouden moeten. Twee daarvan zijn de doodstraf en het
priv-bezit. Het is een schande dat mensen worden
vermoord wanneer ze een kleine misdaad, zoals
diefstal, begaan en het priv-bezit leidt tot enorme,
onrechtvaardige ongelijkheden onder de bevolking.
Beide moeten worden afgeschaft.
More repliceert vervolgens dat je rekening moet
houden met de wensen van een machthebber en je
ideen daarom op een slimme manier moet brengen.
Bovendien is hij zeer kritisch over de haalbaarheid van
de opvattingen van Babellario: wanneer de doodstraf
wordt afgeschaft, zal de criminaliteit de pan uit rijzen
en zonder priv-bezit zal iedereen lui worden omdat er
geen persoonlijk gewin meer uit hard werken te halen
valt, zo stelt hij.
Babellario denkt echter dat dit wel haalbaar is. Sterker
nog: hij heeft met eigen ogen gezien dat het kan! En
wel op het eiland Utopia. Dit maakt More nieuwsgierig
en hij vraagt Babellario dan ook om een uitgebreide
beschrijving van dit land te geven.

22
Hier begint deel twee van het boek, waarin alle
kenmerken van de staatsinrichting van Utopia aan bod
komen. Het leest als een ware lofzang. Babellario is
lyrisch over elk aspect dat hij van het land beschrijft.
Wat valt er zoal te bejubelen aan Utopia? Allereerst de
economische omstandigheden. Alle Utopirs, zo heten
de inwoners, zijn economisch gezien gelijk. Het land
kent geen bedelaars en niemand is enorm rijk. Dit heeft
er echter niet toe geleid dat er, zoals More voorspelde,
door niemand meer werk wordt verricht en daardoor
algehele armoede heerst. Er is genoeg eten en behuizing
voor iedereen!
Bovendien hebben de Utopirs hun hebzucht verloren.
Mensen uit andere landen, die parels en juwelen
dragen, worden dan ook een beetje uitgelachen, als
kleine kinderen die nog niet beter weten. Dit heeft
er toe geleid dat er geen grote behoefte meer is aan
enorme hoeveelheden geld. Daarom wordt een deel van
de eigen inkomsten aan andere landen afgestaan als
ontwikkelingshulp en hoeft er niet zoveel uur per dag
gewerkt te worden. Een gemiddelde werkdag in Utopia
duurt zes uur. De rest van de dag wordt besteed aan
sociale contacten, kunst of geestelijke ontwikkeling.
Naast deze idyllische economische omstandigheden
is er nog meer moois. Utopia is zeer democratisch
georganiseerd - de Utopirs kiezen hun bestuurders
op directe wijze -, er bestaat vrijheid van godsdienst
en euthanasie is gelegaliseerd. Dit zijn zaken die wij
tegenwoordig als normaal beschouwen, maar voor
Mores tijd waren het revolutionaire ideen.
Maar of Utopia wel echt zon paradijs op aarde is,
is zeer de vraag. Naast de mooie dingen benoemt
Babellario namelijk ook een groot aantal zaken die ik
toch liever niet in Nederland ingevoerd zou zien. Voor de
enorme gelijkheid die er in het land heerst, betalen de
Utopirs een hoge prijs, en wel die van het leven in een
totalitaire staat.
Van privacy of individuele vrijheid is in Utopia maar
in zeer beperkte mate sprake. De staat bepaalt waar je
moet wonen, of je naar een ander land kunt reizen en
hoeveel leden een gezin mag hebben (als een gezin
bestaat uit te veel leden worden die overgeplaatst
naar gezinnen met te weinig leden). Als de Utopirs
weigeren zich aan dit soort regels te houden, worden
ze gedegradeerd tot slaaf. Kortom: de staat dwingt
de Utopirs op een radicale manier hun leven op een
bepaalde wijze in te richten. Daarmee lijkt Utopia meer
op een communistische heilstaat, als de voormalige
Sovjet-Unie of DDR, dan op een paradijs.
More vindt ook niet alles aan Utopia even mooi. Nadat
Babellario zijn beschrijving heeft voltooid, neemt hij nog
nmaal het woord. Hij zegt dan dat hij bepaalde zaken
aan Utopia prachtig vindt, maar anderen ook absoluut
niet. In de laatste alinea spreekt hij de hoop uit dat de
aspecten die hij goed vindt zo snel mogelijk in Engeland
zullen worden ingevoerd. More kan best tevreden zijn,
want dat is in de afgelopen eeuwen stapje voor stapje
gebeurt.
Tot slot nog een interessante vraag: welke link kan er
tussen de sociologische wetenschap en Utopia worden
gelegd? Met andere woorden: slaat de verwijzing in de
naam van Usocia ergens op?
Als er een link gelegd kn worden, dan is dat, behalve
natuurlijk dat het zowel in de sociologie als in Utopia
vaak over maatschappelijke vraagstukken gaat, naar
mijn idee deze: een socioloog zou zich op moeten
stellen zoals More in zijn ctieve gesprek met Babellario.
Hij toonde daarin immers drie eigenschappen die
een goede socioloog ook zou moeten bezitten: het
benoemen van de sociologische onmogelijkheid
van een ideaal, nieuwsgierigheid en maatschappelijk
engagement.
Ga maar na: hij wees Babellario eerst op de
sociologische onmogelijkheden van zijn idealen
door te benadrukken dat een samenleving zonder
doodstraf of priv-bezit mensen lui en crimineel zou
maken. Vervolgens was hij tch nieuwsgierig naar de
situatie in Utopia, om te kijken of de sociologische
wetmatigheden daar misschien net op gingen. En hij
was maatschappelijk betrokken, toen hij aan het einde
van het gesprek de hoop uitsprak dat Engeland een
aantal punten van de staatsinrichting van Utopia over
zou nemen.
Hij betoonde zich, kortom, een voorbeeldig socioloog.

23
Studiekeuzetesten weten mij op de een of andere manier altijd van slag te brengen. Bij iedere keuze sluit ik
duizend andere opties uit, en dat is al erg zat. De keuzetest in mijn nieuw verworven Nobiles mastergidsje
sloeg echter werkelijk alles met de openingsvraag: wat wil je dat mensen op je begrafenis over je
zeggen?. Slik. Buiten het feit dat deze vraag mij echt niet verder gaat helpen met de keuze van een master,
overweeg ik de makers aan te klagen voor het verontrusten van arme studenten die al zo trots op zichzelf
zijn dat ze tot pagina 5 van dit zo demotiverend boekwerk zijn gekomen.
U, geachte lezer, denkt nu natuurlijk dat ik geen antwoord wist te formuleren op deze zo essentile vraag.
Niets is echter minder waar. Ik weet al jaren wat ik wil: men moet sprakeloos zijn en niets anders uit kunnen
brengen dan gesnik om het vreselijke verlies. Hordes met mensen moeten langs de kant van de weg rozen
gooien en de wereld moet even haar adem in houden. De president moet speechen en o fortuna moet
gespeeld worden wanneer ik de grond in zak.
Ik ben mij er van bewust dat een dergelijke begrafenis een bepaalde levensstijl vereist. Een leven dat de
dramatiek van o fortuna waardig is. Groots en meeslepend zal ik moeten leven, de wereld beroeren, de
armoede oplossen, een voorbeeld stellen. Aldus het doel van mijn aanwezigheid hier. Dit doel naleven
valt echter niet mee, zo zult u begrijpen. Stand van zaken na twintig jaar: middelbare school afgerond en
rijbewijs gehaald.
Daarna ben ik -o wreed lot- sociologie gaan studeren.
In de bloei van mijn leven heb ik geen enkele wereldverbetering door weten te voeren. Ik heb geen
boeken geschreven, religies opgericht, corruptie bestreden of landen veroverd. Na een enerverend nachtje
zuipen waarin ik meerdere harten heb weten te raken ervaar ik in plaats van opgetogen inspiratie vooral
spijt en koppijn. En hoewel ik in gedachte oplossingen bedenk voor de wereldhonger voelt ook de afwas
doen wat ongenspireerd aan. Heb ik het nog niet eens over mijn allerminst verheven gedachten n de
afwas: waarom smst die idioot niet terug, wat is het hier een teringzooi en wat moet ik in vredesnaam aan
vanavond. Daar hoeft Obama zich natuurlijk nooit druk om te maken. Ja, dan kan ik het ook.
Een goede master zal echter al het gemis teniet doen. Naast kennis zal het mij rust brengen, antwoorden
bieden, houvast, een toekomst. Die toekomst zal groots en meeslepend zijn, omdat het moet. Nobiles
mastergids zal mijn lot bepalen. En laat het asjeblieft beter zijn dan de uitslag van mijn beroepskeuzetest
van de middelbare school, die me aanraadde boomchirurg te worden. Nobiles, ik ben klaar voor vraag 2.
O fortunaDoor Femke Mureau

24
Bij het zien van de titel van Femke Halsemas
nieuwe boek knapte ik in eerste instantie een
beetje af. Geluk! Voorbij de hyperconsumptie,
haast en hufterigheid, het kwam mij voor als een
zelfhulpboek met boeddhistische inslag, zoals je die
wel eens tegenkomt bij uitverkoop van De Slegte. Wil
de lijsttrekker van GroenLinks mij nou in dit boek
vertellen hoe ik een gelukkig leven moet leiden?
En dat ik geen haastige, hufterige hyperconsument
mag zijn? Hoewel ik geen liefhebber ben van
zelfhulpboeken, dacht iemand mij afgelopen Kerst
toch te kunnen plezieren door dit knalroze boek
cadeau te geven. Gelukkig bleek mijn eerste indruk
niet te kloppen; wat Halsema in dit boek doet is
namelijk kritiek uiten op onze maatschappij, in het
bijzonder op onze consumptiepatronen. Niet veel
gelukkiger dan voorheen, maar misschien wel ietsje
wijzer zal ik hier verslag doen van dit boek.
Als Femke Halsema iets niet verweten mag worden,
is het dat ze geen idealen heeft. Iets wat haar wl
verweten mag worden, is dat ze deze idealen niet altijd
even consistent toepast in haar eigen leven. Zo rijdt de
fractievoorzitter van Nederlands groenste partij graag
rond in een grote, onzuinige, ink vervuilende bak
en wordt ze zelden twee keer in hetzelfde peperdure
designer-jurkje gespot. Open en eerlijk vertelt ze
hierover in Geluk. In het eerste hoofdstuk, met de
pakkende en o-zo-ware titel Niemand wil een sukkel zijn
neemt ze zichzelf als voorbeeld en gaat in op de vraag
waarom ze zoveel tijd en geld aan consumptie besteedt.
Het antwoord is simpel en herkenbaar: consumeren is
lekker.
Met consumptie is op zich natuurlijk weinig mis, maar
met hyperconsumptie wel. Van hyperconsumptie is
sprake als luxegoederen een belangrijke symbolische
en culturele betekenis hebben in een samenleving
De illusie van materieel gelukBoekverslag: Geluk! van Femke Halsema Door Laura Vonk
en als het bezit ervan leidt tot individueel geluk,
status en succes. Dat er in Nederland sprake is van dit
soort consumptie zie je volgens Femke Halsema op
verschillende manieren terug. Zo is het principe van
Keeping up with the Joneses, dus bijvoorbeeld een
nieuwe auto willen omdat je buurman een nieuwe
auto heeft, terug te vinden in alle lagen van de
Nederlandse bevolking. Het is algemeen bekend dat
hyperconsumptie leidt tot milieuproblemen en sociale
problemen, bijvoorbeeld de uitbuiting van werknemers
in arme landen. Wat Halsema bovendien duidelijk maakt
is dat de consumptie van luxegoederen ons slechts
kortstondig geluk biedt: Met een nieuw boek beloof
ik mezelf minder televisie, met nieuwe keukenspullen
beloof ik om meer etentjes te gaan geven, met make-

25
up een stralend uiterlijk. Ik koop dus een illusie. De
illusie van geluk!. Luxe consumptieartikelen worden
gekocht om meer te ontspannen, beter te eten en
gezonder en tevredener te leven, maar in plaats van
het leven makkelijker te maken, gaan ze het leven
van consumenten beheersen. Hoe dit leidt tot haast,
hufterigheid en verharding van de samenleving
behandelt Femke Halsema in het eerste deel van haar
boek.
Na deze probleemschets komt Halsema met
oplossingen. Als een moderne Thomas More (zie ook het
stuk van Thijs van Dooremalen in dit Pamet) beschrijft
zij een ideale samenleving waarin meer aandacht en
ruimte is voor zaken die ons cht gelukkig maken: Geluk
ontstaat als mensen in vrede met elkaar leven. Als zij zich
kunnen ontwikkelen, voor hun gezin kunnen zorgen,
vrienden hebben, zich thuis voelen in een gemeenschap
en vrij kunnen zijn, dan noemen zij zichzelf sneller
gelukkig. Bijna iedereen, zelfs Femke Halsema, is het er
mee eens dat economische groei en welvaart belangrijk
zijn. Op dit moment lijkt economische groei vaak zelfs
de belangrijkste graadmeter te zijn voor hoe goed
het gaat met ons land. Dit is volgens Halsema een te
beperkte blik op welvaart. Om vast te leggen hoe goed
het met ons gaat, is het volgens haar ook belangrijk

Pamflet april 2009

Documents

Transcript of Pamflet april 2009

Ambiblad april 2009

eFenKa ffee april 2009

Koriandermix april 2009

Pamflet Zevensprong

Nieuwsbrief Vppg April 2009

Spar pamflet 23 04-2012

Informatiebulletin waterbuurt: april 2009

Ampersand april 2009

Randeevoe april 2009

Pamflet CDA Stadsdeel Zuidoost

Thorax vragen april 2009

Quarterly april 2009

Pamflet december 2012

Hoorzitting 14 april 2009

Pamflet december 2011

Pamflet december 2010

12 April 2009 Avonddienst

Pamflet december 2007

Pamflet januari 2009

IM April 2009