Instrument voor schoolteams basisonderwijs bij de opstart van schooljaar ’20-‘21

Werken aan kwaliteit! Crisismomenten zetten de dagelijkse werking van een school onder druk en dwingen ons om de onderwijspraktijk flexibel aan te passen aan plots opduikende noden. Hiervoor bestaat geen algemeen recept: elke crisis vergt specifieke antwoorden en elke context een geëigende aanpak. De snelheid waarmee vorig schooljaar de maatregelen onderwijs raakten, dwong schoolleiders en schoolteams om vrij intuïtief te handelen en heel vlug over te gaan tot actie.

Eens er mentale ruimte is om even stil te staan en terug te blikken, kan je gerichter nadenken over wat je als team geleerd hebt uit de crisis. Je kan samen reflecteren over het werken met instructiefilmpjes, zelfgestuurd leren, de samenwerkingsverbanden tussen leerkrachten…. Misschien zijn er naar aanleiding van deze ervaringen wel zaken die jullie anders willen doen na de crisis? Zaken waar jullie nu nog meer van overtuigd zijn om te behouden? Zaken waarvan je denkt…dit is voor ons niet langer prioritair. Je kan ook de aanpak analyseren en bekijken in welke mate deze congruent is met de visie van de school. Indien de visie niet meteen terug te vinden is in het handelen, kan ook dat aanleiding zijn tot vragen en reflectie: is onze visie wel doorleefd of eerder een papieren tijger? Met andere woorden, heel wat stof tot nadenken!

Dit document bestaat uit 3 delen. Samen in gesprek over kwaliteit : we ondersteunen schoolteams om even stil te staan, terug te

blikken en in gesprek te gaan over de voorbije periode. Hoewel er verschillende processen lopen (veiligheid, organisatie…) focussen we ons in dit document op de kernprocessen leren en onderwijzen.

Samen kwaliteit vastleggen : vervolgens willen we jullie ook ondersteunen om vervolgstappen te zetten, namelijk wat doen we nu met deze wetenschap? Hoe kunnen we onze werking op een planmatige manier bijsturen? Hoe kunnen we de gemaakte afspraken vastleggen?

Samen werken aan kwaliteit : Hoe kunnen we samen en doelgericht werk maken van een actieplan indien nodig? Welk proces kunnen we daarvoor ontwerpen en uitvoeren? Hoe formuleren we acties, doelen en beoogde effecten?

Kwaliteitszorg is geen opdracht van de directeur alleen, het is een opdracht van het voltallige team. Een kernteam dat hierin het voortouw neemt kan ondersteunend zijn. Misschien heb je al een kernteam. Zo niet, bevraag bij het team wie deel wil uitmaken van een kernteam. Welke teamleden willen mee het voortouw nemen in dit IKZ-traject? Welke teamleden willen adviseren, wie mag je consulteren en welke teamleden kiezen ervoor om enkel geïnformeerd te worden? De participatieladder kan inspirerend zijn om je team te vragen over de mate waarin en de manier waarop ze graag participeren.

2

Samen in gesprek over kwaliteit!We hanteren het OVSG-kwaliteitskader als leidraad. Kwaliteitszorg is een cyclisch proces en afhankelijk van de situatie kan je op elke schakel van de cyclus instappen. Na het doorlopen van de 3 fases in sneltreinvaart, kunnen we tijd nemen voor de laatste fase: het evalueren van de effecten. Welke effecten hebben wij bereikt met ons team? Welke positieve, negatieve, onverwachte... effecten? En hoe weten we dat? Hoe hebben we deze periode als leerkracht ervaren?

FASE 4: Evaluatie – effecten

3

Misschien organiseerde je reeds evaluatiemomenten. Misschien heb je via een vragenlijst of via eerder informele gesprekken met ouders en leerlingen informatie verzameld over hoe zij het onderwijs tijdens de Corona-periode ervaren hebben. Misschien heb je ook al de leerkrachten bevraagd.

Maar misschien ook niet! En dat is absoluut geen probleem. Tijdens de crisis moest je als school heel vlug schakelen tussen verschillende scenario’s en was er niet altijd mentale ruimte om stil te staan en achteruit te blikken.

Het wordt boeiend als je verschillende evaluatievormen combineert. Je werkt bijvoorbeeld met een vragenlijst bij de leerkrachten en je bespreekt de resultaten op een personeelsvergadering of een pedagogische studiedag. Deze informatie kan je aanvullen met wat leerkrachten geleerd hebben uit leerlingengesprekken en observaties. Door het combineren van verschillende relevante data verrijk je de gegevens. Gevarieerde data zijn belangrijk om uiteindelijk te beslissen wat jullie behouden, bijsturen of bannen.

Er zijn dus verschillende mogelijkheden om de aanpak te evalueren en data te verzamelen. Er kunnen ook verschillende actoren betrokken worden. In wat volgt focussen we ons op het TEAM.

Wie nog niet zoveel data verzamelde, kan het traject starten met een bevraging van de leerkrachten via een vragenlijst. Een vragenlijst zorgt ervoor dat alle individuele teamleden tijd nemen om even te reflecteren over de voorbije periode alvorens hierover in gesprek te gaan. Het is echter geen voorwaarde.

Bij het verspreiden van een vragenlijst is het belangrijk dat teamleden weten wat het doel is van de bevraging en wat met de data zal gebeuren. Communiceer hierover transparant.

FASE 1: verzamelen, registreren, analyseren

Verzamel de gegevens die er zijn en maak een overzicht van de (opvallende) resultaten. Je kan hiervoor verschillende bronnen gebruiken (formele en informele informatie).

Print de overzichtsgrafieken van de vragenlijst (eenvoudig indien je bv. met Google Forms werkt, dit genereert automatisch een overzicht met grafieken)

Maak een overzicht van de feedback die je kreeg van ouders. Misschien werden leerlingen of de leerlingenraad bevraagd over de aanpak tijdens Corona?

Neem ook deze gegevens mee en haal de belangrijkste elementen eruit. Bekijk de resultaten van de OVSG-toets...zijn hier bepaalde vaststellingen die belangrijk zijn

voor een toekomstig actieplan? ...

FASE 2: interpreteren

4

Na het in kaart brengen van alle gegevens kun je hierover in gesprek gaan met het team. De informatie uit de evaluatie is een aanzet. Het zal echter belangrijk zijn om het gesprek te focussen op de toekomst. Wat willen jullie meenemen naar de toekomstige werking? Welke maatregelen die jullie hebben genomen tijdens de voorbije periode kunnen we verankeren in onze werking? Ervaringen en reflecties van collega’s hierover lees je in ons magazine Imago van juni 2020: Corona: van crisis tot leerkans

Na het gesprek kom je samen tot enkele prioriteiten. Dit proces neemt wel wat tijd in beslag. Je kan tijd voorzien tijdens personeelsvergaderingen of een pedagogische studiedag of ...

Er zijn verschillende technieken om hierover in gesprek te gaan. Enkele voorbeelden:

Speeddate: teamleden zitten per 2 aan een tafel. In het midden staat een doosje met babbelkaarten. De teamleden trekken een kaartje en bespreken dit gedurende enkele minuten met elkaar.

Stellingenspel: je kunt enkele opvallende stellingen uit de bevraging herhalen in een stellingenspel. Leerkrachten nemen een positie in en gaan met elkaar in gesprek hierover.

Flappen: er hangen verschillende flappen in het lokaal. Op elke flap staat een thema, een vraag (cfr. babbelkaarten) of een stelling en leerkrachten kunnen er post-its op kleven met hun inbreng.

Wereldcafé: er worden verschillende gesprekstafels georganiseerd waarin het team in kleine groepjes in gesprek gaat met elkaar rond een bepaald thema of een bepaalde vraag.

Zes denkhoeden (De Bono): https://www.ikinnoveer.be/debono … meer inspiratie en meer uitleg:

o https://beleidsplanning.socius.be/0wat-is-dit-voor-wie-is-dit-wat-kun-je-ermee-doen/ o https://www.ikinnoveer.be/tools o …

Voor het indelen van thema`s of gespreksgroepen kan het Referentiekader Onderwijskwaliteit inspirerend zijn (vb. doelgericht werken, opvolgen van de leerlingen, leerlingenbegeleiding, onderwijsleerpraktijk, visie, professionalisering…).

Samen kwaliteit vastleggen!FASE 2 (vervolg): Prioriteiten

5

Op basis van het gesprek bepaal je als team wat jullie willen verankeren in jullie werking en/of waar jullie prioritair werk van willen maken. Een dergelijk proces kan heel wat ideeën genereren. Het is dan ook heel belangrijk om KEUZES te maken. Ook hiervoor bestaan verschillende technieken.

Werk met een KANDOE: https://beleidsplanning.socius.be/kandoe-2/ Laat teamleden geld inzetten op de aspecten die ze belangrijk vinden om aan te werken in de

toekomst. Via een digitale tool kan gestemd worden, bijvoorbeeld Kahoot, Mentimeter, Plickers... Laat de affiches synthetiseren en per affiche een prioriteit bepalen. …

Wat willen jullie behouden en wat willen jullie bijsturen? Het kan zijn dat dit via enkele afspraken kan vastgelegd worden. In dit geval zorg je ervoor dat je samen met het team tot transparante afspraken komt en dat deze ook ergens terug te vinden zijn, zoals bijvoorbeeld in het schoolwerkplan. Het zal belangrijk zijn om deze gemaakte afspraken op te volgen en levendig te houden.

Andere ambities kunnen een procesmatige aanpak vereisen omdat er bijvoorbeeld nood is aan professionalisering, experimenteren,…. In dit geval werk je best een plan van aanpak uit, zie verder.

Samen werken aan kwaliteitFASE 2 (vervolg): Prioriteiten en doelen bepalen

Hebben jullie een ambitie die niet gewoon in afspraken kan vastgelegd worden maar een proces vereist? Dan is het wellicht nodig om op een pragmatische manier een plan van aanpak op te stellen. Concretiseer de ambitie in doelstellingen. In functie van de evaluatie kan het handig zijn om naast doelen ook effecten te formuleren. Volgende vragen kunnen daarbij helpen.

Wat doen de leerlingen anders als het doel bereikt is? Wat is er anders voor de ouders wanneer het doel bereikt is? Wat is er anders op beleidsniveau? Wat doen de leerkrachten anders? Wat zie/hoor/lees… je in de klas/school wanneer het doel bereikt is?

Het formuleren van doelen en effecten kan gebeuren in een kernteam. De besluitvorming bespreek je met het hele team.

6

FASE 3: Actieplan uitwerken en uitvoeren

Eens de doelen en effecten helder zijn, plan je samen met het team acties.

Hoe pakken we dit aan? Wat hebben we nodig om dit waar te maken? Wie doet wat? Welke timing stellen we voorop?

Maak een helder overzicht van de vooropgestelde doelen en bijhorende acties. Visualiseer het plan van aanpak zodat het helder is voor iedereen (schema met wie, wat, wanneer en eventueel hoe). Het uitwerken van een plan is geen doel op zich! Ga hier pragmatisch mee om. Wat helpt jullie om het overzicht te bewaren en duidelijk te communiceren? Zorg ervoor dat het plan zichtbaar is, dit verhoogt de betrokkenheid. Een voorbeeld van een sjabloon vind je hier. Je kan bijvoorbeeld werken met een teambord.

FASE 4: Evalueren

En zo komen we terug bij Fase 4. Het is belangrijk om in je plan van aanpak ook expliciet tijd en ruimte te voorzien om het plan te evalueren. Denk op voorhand na hoe en wanneer je zal evalueren. Evalueer de doelen die je vooropstelde. Het evalueren gebeurt niet op het einde van het proces, maar voortdurend. Heb je die doelen uit het plan bereikt? Wat is er eventueel nog nodig om het doel te bereiken? Verzamel data via verschillende actoren (leerlingen, ouders, leerkrachten,…) en met verschillende methodes (gesprek, observaties, vragenlijsten,…). Dit zorgt voor rijke en kwaliteitsvolle data!

Kwaliteitsvolle praktijk

Na de evaluatie is het belangrijk om te bekijken wat je wil borgen of behouden. Om de kwaliteit van het onderwijsleeraanbod te verhogen, is ook het borgen van wat goed gaat een belangrijk aspect. Het is niet de bedoeling dat we blijven experimenteren en bijsturen. Wat goed is, behoud je. Wat beter kan, stuur je bij. Maak hierover afspraken en zorg ook dat de afspraken ergens terug te vinden zijn, zoals bijvoorbeeld in het schoolwerkplan.

Missie en visie

De basis van het OVSG-kwaliteitskader is MISSIE en VISIE. Een goed kwaliteitsbeleid begint met een helder idee over `kwaliteit`. De schoolvisie bepaalt wat voor jullie, rekening houdend met context en input, kwaliteitsvol onderwijs is en waarom. Je legt als school eigen accenten en maakt eigen keuzes. De visie van de school zal doorheen dit volledige proces een houvast zijn. Is dat niet zo? Dan is het tijd om de schoolvisie even van onder het stof te halen en samen met het team te expliciteren wat voor jullie kwaliteitsvol onderwijs is!

Je staat er niet alleen voor!Je kan steeds beroep doen op OVSG om hierbij te ondersteunen! De pedagogische begeleiding van OVSG ondersteunt scholen, centra en academies bij elke stap van het proces.

7

Ook voor de professionalisering van het team of van individuele teamleden kan je bij ons terecht. Je vindt ons volledige aanbod op www.ovsg.be/nascholing.

Een (onvolledige) greep uit ons aanbod dat raakvlakken heeft met werken aan kwaliteit:

Education technology inzetten in jouw school : een vorming over wat onderwijstechnologie wel en niet is en waarom je het zou gebruiken op je school (met Pieter Sprangers)

Blended Learning : Een vorming waarin we nadenken over de ideale mix van de sterktes van online leren met de voordelen van het lesgeven in de klas. Om de plotselinge omschakeling van face-to-face-lesgeven naar online afstandsonderwijs als nieuwe dynamiek te benutten.

Van schooldirecteur naar leider van leerkrachtenteams : een vierdaags traject waarin je stapsgewijs uitgedaagd wordt op meerdere sporen: jezelf als leider, leiderschap van schoolteams en organisatieleiderschap (met Koen Marichal en Wouter Schelfhout, Universiteit Antwerpen)

Beleidsplanning en strategisch management op jouw school of in jouw scholengemeenschap/scholengroep: een seminarie van één dag over het waarom en het hoe van een strategisch plan op het niveau van de school, scholengemeenschap of scholengroep (met Pieter Sprangers)

Visieontwikkeling, aan de slag met heel het team : een vorming over het nut en het belang van visie waarin je met concrete werkvormen ervaart je hoe jij en je team de eerste stappen naar een gedragen en unieke visie kunnen zetten

Rondom rOK : Via een interactief spel maakt je team kennis met de opbouw van het referentiekader onderwijskwaliteit en zet je de eerste stappen om de onderwijskwaliteit te verkennen.

…

8

Inspiratie

Quickscan voor leerkrachtenSchaalvragen om uit te plukken (bv. 5-punten schaal van helemaal niet – tot helemaal akkoord)

Ik heb kwaliteiten van mijzelf ontdekt waarvan ik mij niet bewust was dat ik die had. Ik heb andere dingen gedaan om mijn leerlingen te motiveren en activeren. Ik heb kwaliteiten bij leerlingen naar boven zien komen die hiervoor niet of minder zichtbaar waren. De veranderde groepsdynamica had op bepaalde leerlingen een positief effect. Ik ben erin geslaagd om ook op afstand en bij de gedeeltelijke herstart een positief stimulerend

klasklimaat te realiseren Ik heb actief aandacht besteed aan de (invloed van de) thuissituatie van mijn leerlingen. Ik heb leerlingen gestimuleerd om samen te werken. Ik heb regelmatig met collega's overlegd over het lesgeven aan en begeleiden van leerlingen op

afstand. Het prioriteren van doelen heeft mij meer inzicht gegeven in het leerplan/doelenboek. Ik toetste de lesdoelen (uit de methode) meer dan anders af op de leerplandoelen. Ik ben erin geslaagd om een redelijk goed evenwicht te vinden in aandacht voor zowel cognitieve,

sociaal-emotionele, als motorische competenties. Ik heb intensiever contact onderhouden met de ouders van mijn leerlingen. Ik ben erin geslaagd om ook op afstand aandacht te hebben voor differentiatie en onderwijs op

maat aan te bieden. Het is me gelukt om ook op afstand verschillende evaluatievormen te gebruiken (zelfevaluatie,

feedback, gesprekken met leerlingen of in kleinere groepen …). Ik kon de voortgang en de resultaten van mijn leerlingen ook op afstand opvolgen. Ik heb kwaliteiten bij ons team naar boven zien komen die hiervoor niet of minder zichtbaar waren. Onze schoolvisie gaf richting aan hoe we ons onderwijs op afstand vorm en invulling gaven. We hadden een duidelijke strategie met heldere afspraken over de aanpak van ons onderwijs op

afstand. Ik kon terecht bij collega’s wanneer het mij aan kennis of vaardigheden ontbrak om het onderwijs

op afstand te organiseren. Tijdens de corona-periode zag ik dat collega’s meer dan anders verantwoordelijkheid opnamen

voor (deel)aspecten van het schoolbeleid. Tijdens de corona-periode speelde de schoolleiding goed in op de verschillende

ondersteuningsbehoeftes van de collega’s. Tijdens de corona-periode voelde ik me door de schoolleiding meer dan anders geïnspireerd en

gestimuleerd om het afstandsonderwijs te realiseren. Tijdens de corona-periode deed onze school meer dan anders beroep op ondersteuning van

partners buiten de school. Tijdens de corona-periode namen we regelmatig de tijd om stil te staan en te evalueren vooraleer

volgende stappen te zetten/beslissingen te nemen. …

Enkele open vragen

Naar aanleiding van deze quickscan vind ik dit één van onze successen......... , omdat............... Dit wil ik meenemen naar onze toekomstige werking... Dit is een uitdaging voor mij/ons… omdat... ...

Deze bevraging is een evaluatie van de voorbije periode. De schaalvragen gaan in grote mate over wat voorbij is. De open vraag gaan een stap verder, namelijk wat betekent dit voor de toekomst? Wat wil het team meenemen naar de toekomstige werking? In de gesprekken die volgen op de bevraging zal het belangrijk zijn om hierop te focussen.

9

Babbelkaarten

Wat is volgens jou een

uitdaging voor de toekomst?

Welke successen kunnen we

vieren?

Wat wil je zeker meenemen naar de toekomstige

werking?

Welke kwaliteiten heb

je bij jezelf ontdekt?

Hoe is het jou gelukt om

leerlingen op afstand te

motiveren en activeren? Wat wil je hiervan behouden?

Hoe was het contact met de leerlingen en ouders? Heeft

dit je iets geleerd voor de

toekomst?

Hoe was de samenwerking

met de collega’s? Heeft dit invloed op de samenwerking

in de toekomst?

Welke evaluatievormen

heb je uitgeprobeerd?

Wat neem je mee naar je

huidige klaspraktijk?

Welke kwaliteiten zag je naar boven komen binnen

het team?

Wat heeft deze periode jou geleerd

met betrekking tot

goed onderwijs? Wat is van

cruciaal

Welke afspraken zou jij maken

over onderwijs op afstand?

Wanneer had je het moeilijk en wat heb je toen

gedaan?

10

Voorbeeld sjabloon beleidsplan

Prioriteit(en) en doelen Bepaal op basis van de visie en de BSA (beginsituatie-analyse) wat jullie prioriteit is / prioriteiten zijn. Welke ambitie(s) hebben jullie en welke doelen stel je voorop om dit te bereiken?

Actieplan 1 (per doel)

D1: ….

Actie (wat?) Wie Wanneer Verwacht effect

D2:…

Actie (wat?) Wie Wanneer Verwacht effect

(Evaluatiemomenten & terugkoppeling inplannen! Met oog op verbeteren, veranderen, vernieuwen en verankeren…)

Visie en situering Wat is de aanleiding van dit plan? Is er reeds een visie omtrent dit thema? Is de visie breed gedragen door het team? Welke gegevens werden er verzameld? Bij welke betrokkenen? Wat stel je vast bij het analyseren van deze gegevens?

11

Actieplan 2 (per schooljaar)

Schooljaar …. - ….

Doelen: (selectie van doelen per schooljaar)

Actie (wat?) Wie? Wanneer? Hoe? (kan weggelaten worden)

Verwacht effect?

(Evaluatiemomenten & terugkoppeling inplannen! Met oog op verbeteren, veranderen, vernieuwen en verankeren…)

BorgenWelke afspraken maken jullie? Wat werkt en willen jullie behouden? Leg deze afspraken vast in je schoolwerkplan

12

Bronnen

Bronnenboek Referentiekader Onderwijskwaliteit

OVSG-kwaliteitskader

OVSG-document: Kwaliteitszorg in tijden van corona

Quickscan Onderwijs op afstand KPC, 2020