Omgaan met diversiteit in het onderwijs

Emeritiforum Onderwijs en integratie23 oktober 2008

Piet Van AvermaetSint-Pietersnieuwstraat 499000 GentPiet.vanavermaet@ugent.be

WAT KAN IK U BIEDEN?

Kinderen en jongeren gelijke kansen bieden Integratie Diversiteit en onderwijs Sociale ongelijkheid

Investeren in gelijke kansen, integratie en diversiteit? Werk aan de winkel Allemaal kommer en kwel?

INTEGRATIE

• Reciprociteit: gelijkwaardigheid• Huidige discours (politiek en maatschappelijk):

assimilatie• Complexe wereld, stroomversnelling, algemeen

onbehagen, angstgevoel, terugvallen op de eigen kleine groep, de eigen identiteit, belang van waarden en normen, moeilijk om met verschillen om te gaan.

INTEGRATIE• Coolsaet (2008) wijst op Europees dilemma:

• Zonder migratie heeft Europa geen toekomst• Toename migranten brengt maatschappelijke

spanningen met zich mee als gevolg van de druk op culturele identiteit

• Toch zullen we deze uitdaging (net zoals bij elke grote migratiegolf) moeten aangaan.

• Leren omgaan met diversiteit• Beide ‘partijen’ zullen wijzigen• Rol van de overheid is essentieel in dit proces

WERKEN AAN INTEGRATIE

=

DIVERSITEIT ALS MEERWAARDE ZIEN

Diversiteit

Diversiteit is in de modeDiversiteit is een feitMoeten we ontmoeten? Private ruimte: moet niet Publieke ruimte: geen ontkomen aan. Argumenten:

Juridisch: niet discrimineren Moreel: waarom geen hoofddoek, ze is toch vriendelijk tegen

de klanten Economisch: meer kans op goed product

Grenzen van diversiteit

Diversiteit betekent verscheidenheid in al zijn vormen

Individuele en groepsdimensie

Drie opvattingen Tellen en feitelijke segregatie Transitie Meervoudig en dynamisch

Identiteit “Identiteiten veranderen, verschuiven, groeien en passen zich voortdurend aan de context aan waarin de persoon of de groep zich bevindt. Identiteit is een continue proces van (zelf)realisatie. Elk beeld, elke welomschreven vorm van identiteit is slechts een momentopname van dat continue proces.” (Pinxten en Verstraete, 1998:36)

Het begrip diversiteit

Diversiteit

Omgaan met diversiteit: drie stappen Diversiteit aanvaarden Interactie aangaan (onderhandelen) Toewerken naar een gezamenlijk product

Identificatie en sociale cohesie

De rol van onderwijs

De school is een publieke ruimte waar men diversiteit niet kan of mag negeren

Twee doelstellingen Werken aan de doelstelling omgaan met diversiteit

bij studenten, als een onderdeel van burgerschapsvorming.

Werken aan de doelstelling omgaan met diversiteit bij zichzelf, als noodzakelijke voorwaarde voor gelijke kansen voor alle studenten op een succesvolle doorstroming en uitstroming: sociale ongelijkheid aanpakken

INTEGRATIE, DIVERSITEIT EN

SOCIALE ONGELIJKHEID

Er is nog veel werk aan de winkel

PISA resultaten

Kinderen van laaggeschoolde moeders

Instroom in BSO

Ongekwalificeerde uitstroom

Doorstroming naar hoger onderwijs

Geletterdheid BSO

GOK implementatie

Percepties, beeldvorming, verwachtingen en handelen

Hier is meer aan de hand dan een falende integratie van etnisch-culturele minderheidsgroepen

Systematiek van achterstelling, uitsluiting

Standenonderwijs? (Nicaise & Desmedt, 2008)

De rol van onderwijs?

Voornaamste taak: verwerven vaardigheden om in maatschappij te kunnen functionerenOnderwijs is hierin niet de enige actorIn bepaalde sociale omgevingen worden meer vaardigheden, meer kennis, etc. ontwikkeld dan in andereCompenseren voor deze ongelijkheid is een specifieke emancipatorische taak van onderwijsOnderwijs moet er naar streven dat kansen van jongeren in de samenleving niet alleen afhangen van de kansen die ze van thuis meekrijgen

Gelijke kansen in onderwijs? …/…

Leerlingen met minder kansen beginnen met een achterstand aan het onderwijs. Tijdens onderwijs vergroot die kloof vaak (vooral overgang BaO-SO). Taak van school kan niet zijn dat het sociale ongelijkheid reproduceert.Als succes of falen systematisch is, is er een groot probleem. In Europa zijn jongeren met lage SES oververtegenwoordigd in groep van zwakpresterenden.Mismatch tussen input in primaire socialisatie en normen, codes, interactiepatronen die gelden in onderwijs.

Gelijke kansen in onderwijs?Twee opties:

1. Geen discussie over normen, interactiepatronen en codes die op school gelden. Leerlingen voorbereiden/klaarstomen en remediëren voor ze de opleiding instromen. Geeft onderwijs haar basisopdracht dan niet terug aan de samenleving?

2. Normen en codes zijn onderhandelbaar. Een school past haar onderwijs aan aan de geobserveerde verschillen zodat ze kan compenseren voor die verschillen?

Wiens probleem?‘migrantenjongeren’ en ‘hun (taal)probleem’ wordt gezien als een van de belangrijkste problemen van ons onderwijs. Dat ze thuis de ‘doeltaal’ niet gebruiken wordt als een van de belangrijkste causale factoren gezien van hun ‘(taal)problemen’ en hun gebrek aan succes. Het discours is vaak negatief en stigmatiserend.‘problemen’ zijn er niet met alle ‘migranten’ en ook ‘niet-migranten’ hebben problemen.‘taalprobleem’ van ‘migrantenjongeren’ is niet zondermeer een probleem van ‘taalvaardigheidsniveau’. Het is een sociaal-cultureel bepaald probleem en probleem van schoolse taalvaardigheid. Verschillen in interactie en communicatie moeten centraal staan in de wijze waarop we jongeren kennis helpen ontsluiten en vaardigheden verwerven. Hebben we met een probleem van de jongeren te maken of een probleem van de school?

Allemaal kommer en kwel?

Scholen kunnen een verschil maken, ook ‘concentratiescholen’ (Verhaeghe & Van Damme, 2008; onderzoek SGOK, 2006-2009; onderwijsspiegel 2004-2005)

Leerkrachten kunnen een verschil maken (onderzoek SGOK, 2006-2009) Integratie niet alleen als probleem zien. Succes en leermotivatie (Laevers & Heylen,

2003; Dörnyei, 2002)

Comprehensief onderwijs (o.a Duru-Bellat & Suchaut, 2005; OECD, 2003)

Kleuterparticipatie

Brede school

Oudercommunicatie en ouderparticipatie

Variatie in klassen (onderzoek SGOK, 2006-2009) Krachtige leeromgevingen Verschillen benutten in functie van meer leerkansen

Remediëren of omgaan met diversiteit?

Hoe omgaan met verschillen in sociaal-economische en sociaal-culturele achtergrond zodat ALLE kinderen kunnen leren?Homogenisering kan negatieve effecten hebben: watervalsysteem en verlaging van normen, doelen, minder schoolse focus, etc. (Thomas & Collier, 2000; OECD, 2003)Enkel (taal)remediëring herleidt probleem tot probleem van het individuele kind en probleem van taal in de taalklas. Enkel homogene ‘migrantengroepjes’ leidt tot stigmatisering. Omgaan met sociaal achtergestelde leerlingen is vooral omgaan met verschillen in heterogene groepen.

Een geïntegreerd perspectief

Als we het erover eens zijn dat veel migranten sociaal achtergestelde leerders zijn dan moet dat sociale aspect meer worden meegenomen.Niet alleen als een lerend individu met een achterstand zien, maar als een individu dat een hele reeks competenties meebrengt op school en in de klas.Leren meer als een sociaal proces beschouwen: kennisconstructie versus kennistransformatie.

Diversiteit op alle niveaus

Schoolbeleid: coherente visie (instroom, doorstroom, uitstroom)

Personeel kan omgaan met diversiteit

Leerlingen kunnen omgaan met diversiteit

Pedagogische en didactische voorwaarden voor effectieve diversiteitsaanpak: impulsen tot actieve constructie van relevante

competenties Gedifferentieerde ondersteuning Coöperatief en interactief leren

Wat gebeurt er in de klas? Dit zeggen kinderen:

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

De leerkracht praat – de leerlingen luisteren

De leerkracht praat en stelt vragen – de leerlingen antwoorden

Individueel werken

Discussies

Groepswerk

Onderzoek

Multiperspectiviteit: school en ouders zijn bezorgd om de kennis van het Nederlands EN de kennis van de eigen taal.Een realistisch en consequent meertaligheidsbeleid op school ontwikkelen (zie o.a. talenbeleidsnota VDB).Ondersteuning van ouders in begeleiding van kinderen, ongeacht in welke taal ze die begeleiding geven. Hou meer rekening met verschil in sociaal-cultureel bepaalde code dan met verschil in taalTalige diversiteit op school en in de klas positief benutten: functioneel en status (evenwaardigheid van talen en variëteiten).Verbod leidt niet per definitie tot meer TV in SN. Het leidt wel tot stigmatisering, groeiende kloof en segregatie.

HOE OMGAAN MET MEERTALIGHEID OP SCHOOL EN IN DE KLAS?

Meertaligheid en multiculturaliteit is en blijft realiteit. We moeten er (leren) mee omgaan.Kinderen zijn verschillend en hebben diverse nodenDiversiteit leidt tot innovatiesDe economische, politieke en maatschappelijke kost en impact van niets doen is hoger dan werk maken van gelijke kansen, diversiteit en inclusie

WAAROM INVESTEREN IN GELIJKE KANSEN, DIVERSITEIT EN INCLUSIE

DANK U

Emeritiforum Onderwijs en integratie23 oktober 2008

Piet Van AvermaetSint-Pietersnieuwstraat 499000 GentPiet.vanavermaet@ugent.be