LESPAKKET

KINDEREN EN GEZONDHEID gebruiksinformatie

Dit lespakket bestaat uit een reeks didactische en geïllustreerde fiches voor gebruik in de klas.

De fiches zijn enkel te vinden op de website van Artsen Zonder Grenzen (www.azg.be).

Je kan ze gratis downloaden en afdrukken. Het formaat van deze fiches werd speciaal met

het oog op dit gebruik ontworpen.

---

Informatie

Jeugdprojecten Artsen Zonder Grenzen, Dupréstraat 94, 1090 BrusselTel 02/474 74 91 of meteor@azg.be

Hartelijk dank voor uw interesse en veel succes!

© F

ranc

esco

Ziz

ola

/ N

oor

Alle kinderen hebben recht op een goede gezondheid. Dat staat in het Verdrag voor de Rechten van het Kind. Voor

kinderen is het erg belangrijk om gezond te zijn: zo kunnen ze zich in de beste omstandigheden ontwikkelen.

Kinderen moeten dus geholpen worden als ze ziek worden of zorg nodig hebben. In België kunnen ze daarvoor

bij een huisarts terecht, in een ziekenhuis, bij de tandarts of de oogarts. En om te voorkomen dat een kind be-

paalde (gevaarlijke) ziektes krijgt, bestaan er aangepaste inentingsprogramma’s.

Dikwijls kost een goede verzorging veel geld. In België zorgt de overheid ervoor dat de gezondheidszorg voor iede-

reen betaalbaar is, zeker voor kinderen en jongeren. De verplichte inentingen zijn gratis en alle kinderen gaan naar

het medisch schooltoezicht. Volwassenen sluiten zich aan bij een ziekenfonds, dat een bezoek aan de dokter of

specialist of een opname in het ziekenhuis voor een deel terugbetaalt. Het systeem is niet perfect, en voor sommige

mensen blijft gezondheidszorg erg duur, maar België heeft wel één van de beste zorgvoorzieningen ter wereld.

In armere landen is het gezondheidszorgsysteem helemaal niet zo ontwikkeld. Vaak is het veel te duur, soms is

het zelfs onbestaande. Daarom sterven heel veel kinderen in die landen nog voor ze vijf jaar oud zijn. Als ze de

juiste geneesmiddelen hadden gekregen, of nog beter, als de aandoening was voorkomen, waren ze wellicht nog

in leven geweest. De belangrijkste doodsoorzaken bij deze kinderen zijn ondervoeding, longontsteking, diarree,

malaria, mazelen en aids.

Al tijdens de zwangerschap is gezondheid belangrijk, zowel voor de moeder als voor het ongeboren

kind. Daarom worden zwangere vrouwen in België opgevolgd door de gynaecoloog of vroedvrouw.

Zo krijgen ze extra vitaminen en dankzij moderne technieken zoals de echografie weten we precies

hoe het kind in de buik eraan toe is: of het goed groeit en of er mogelijke verwikkelingen kunnen

optreden. Dankzij deze kwaliteitszorg kent de zwangerschap meestal ook een goede afloop.

In ontwikkelingslanden gaat een zwangere vrouw niet elke maand op controle. Soms is er gewoon

geen dokter in de buurt, of moet ze uren lopen tot het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Veel vrouwen

sterven er tijdens de zwangerschap, de bevalling of kort daarna, in sommige landen wel 200 keer

zoveel als in België.

KINDEREN EN GEZONDHEID

FICHE 1

ENKELE CIJFERS

› Elk jaar sterven bijna elf miljoen kinderen voor hun vijfde verjaardag door een gebrek aan gezond-heidszorg. Ze sterven door infecties aan de luchtwegen, mazelen, malaria of diarree, ziektes die eigenlijk makkelijk te genezen zijn als het kind een behandeling en aangepaste zorgen kan krijgen.

› Elk jaar sterven 3 miljoen kinderen voor hun vijfde verjaardag aan de gevolgen van ondervoeding.

› Tijdens hun eerste levensmaand zijn baby’s heel vatbaar voor infecties. 98% van de pasgeborenen die het niet halen, wordt geboren in een arm land.

› Elk jaar sterven meer dan één miljoen kinderen aan malaria. 75% van hen leeft in Afrika en is jonger dan 5 jaar.

› 1,9 miljoen kinderen lijden aan hiv/aids. Slecht 1 kind op 10 krijgt een behandeling.

› Er sterven elk jaar 900.000 kinderen aan mazelen.

› Wereldwijd leeft 1 op 5 kinderen zonder voldoende proper drinkwater en zonder goede sanitaire voorzie-ningen, zoals toiletten, wasbakken en douches.

Elke dag sterven 4.000 kinderen aan ziekten die hierdoor veroorzaakt worden.

FICHE 2

© M

isha

Frie

dman

WAT DOET ARTSEN ZONDER GRENZEN ? Artsen Zonder Grenzen is een medische hulporganisatie. Het is dan ook logisch dat de organisatie erg bekommerd is om de gezondheid van kinderen. Artsen Zonder Grenzen houdt zich niet bezig met onderwijs of het verzamelen van speelgoed, daarvoor zijn er andere organisaties met andere mandaten.

Artsen Zonder Grenzen volgt aanstaande moeders zo goed mogelijk op tijdens hun zwangerschap. Zo wordt bijvoorbeeld hun bloeddruk gemeten en krijgen ze ijzertabletten. Ze worden getest op ziektes, zoals aids, die gevaarlijk kunnen zijn voor hun baby. En we leren ze goed voor zichzelf en hun kind te zorgen.

Artsen Zonder Grenzen werkt ook aan een betere gezondheid voor kinderen en een betere toegang tot gezondheidszorg voor hen. Voor ondervoede kinderen worden speciale behandelingscentra opgezet. Voor aids en malaria doet de organisatie aan preventie en verzorgt ze patiënten, maar ze pleit ook voor goedkopere en beter beschikbare geneesmiddelen, aangepast aan kinderen. Ook gratis gezondheidszorg en vaccinatie-campagnes maken deel uit van de aanpak van Artsen Zonder Grenzen.

Belgische kinderen krijgen tijdens hun jonge jaren een heleboel inentingen, die hen hun leven lang moeten be-schermen tegen allerlei ziekten zoals mazelen, de bof, rodehond, tetanus, kinderverlamming, geelzucht…

Onder meer in Afrika is dit allemaal niet zo vanzelfspre-kend. Kinderen worden er meestal pas ingeënt als er ergens een epidemie heerst. Tijdens grootschalige inen-tingscampagnes worden duizenden kinderen in één keer gevaccineerd.

Een vaccinatie (of inenting) maakt het afweersysteem van het lichaam klaar voor de strijd tegen een infectieziekte. Door een kind vaccins tegen ziektes te geven, ontwik-kelt het antistoffen tegen deze ziektes zonder de ziekte door te moeten maken. Daardoor is de gevaccineerde beter bestand tegen de ziekte waartegen het vaccin be-schermt. Vaccinatie biedt bescherming tegen ziektes die ernstige gevolgen kunnen hebben, zoals mazelen.

Maar niet alle ziekten kunnen door vaccinatie voorko-men worden. Daarom is goede hygiëne ook erg be-langrijk. Bacteriën die ziekten veroorzaken, versprei-den zich via vuil water, vieze toiletten, ongewassen handen. Hygiëne is dus erg belangrijk om de versprei-ding van ziektes tegen te gaan.

En dan zijn er nog de talloze parasieten zoals muggen en vliegen die ziekten veroorzaken zoals malaria. Daarvoor is preventie vaak de beste oplossing. Artsen Zonder Gren-zen zal die ziekteverspreiders bestrijden door huizen te besproeien of muggennetten uit te delen.

Artsen Zonder Grenzen heeft medewerkers die gespecialiseerd zijn in water, hygiëne en sanitaire voorzieningen. Die zorgen ervoor dat proper water beschikbaar is, helpen met het bouwen van toiletten en doen aan afvalbeheer, maar geven ook voorlichting over het belang van een goede hygiëne. Ze hebben verschillende achtergronden: technici, ingenieurs, architecten, geologen of biologen, en worden ‘watsan’ genoemd. In sommige situaties – bijvoorbeeld na een natuurramp, waarbij de mensen al hun eigendommen kwijt zijn – verdeelt Artsen Zonder Grenzen ook spullen die de hygiëne moeten bevorderen, zoals zeep of emmers.

FICHE 3

Een prik!

© E

spen

Ras

mus

sen

Identiteit : Joos Van Den Noortgate, 43 jaar.

Opleiding : Gegradueerde in autotechnieken; Industrieel ingenieur; Specialisaties in Medische Ingenieurstechnie-ken, Waterbeheer voor Ontwikkelingslanden, Leefmilieu.

Ervaring AZG : Sinds begin 1991 op het terrein, eerst als logistiek medewerker, daarna als Technisch en Logis-tiek Coördinator en tenslotte als Water-, Hygiëne- en Sa-neringbeheerder. Sinds begin 1999 op de hoofdzetel in België, eerst als mobiel technisch Watsan-adviseur, nu verantwoordelijke voor de opleiding van nieuwe mede-werkers en het ontwikkelen van nieuwe producten en sys-temen binnen de Water-, Hygiëne- and Saneringeenheid.

Waarom is het werk van de Watsan zo belangrijk?“De meeste ziektes die in ontwikkelingslanden voorko-

men, zijn het gevolg van een gebrek aan zuiver water

en van onvoldoende of onbestaande sanitaire voor-

zieningen zoals latrines en wasplaatsen. Vaak zijn de

levensomstandigheden zó slecht dat een correcte hy-

giëne niet kan gegarandeerd worden, of dat drinkbaar

water besmet wordt door de uitwerpselen of het afval

van de mensen.

Het mooie aan dit werk is dat we als technici ons hartje

kunnen ophalen in verscheidene technische domeinen

en zo een positieve invloed kunnen hebben op de volks-

gezondheid, vooral op die van kinderen, zonder daarom

een specifieke medische opleiding te hebben gevolgd.”

Wat is het moeilijkste aan je werk? “We werken uiteraard vaak in moeilijke omstandighe-

den, maar dat is juist de uitdaging om oplossingen te

vinden, elk in ons eigen domein, maar toch afgestemd

op de taken van andere medewerkers van Artsen Zon-

der Grenzen zoals artsen, verplegend, logistiek en ad-

ministratief personeel.

Het allermoeilijkste op emotioneel vlak, blijft wanneer

kinderen de slachtoffers zijn. Zij zijn zeer vatbaar voor

allerhande ziektes, maar blijven ook niet gespaard van

geweld.”

Heb je een boodschap voor de kinderen hier? “Wees spaarzaam met water en met het milieu in het

algemeen. Als je weet dat er geen nieuw water op

onze planeet bijkomt, dat 97% zout water is (dus niet

drinkbaar) en dat slechts 1/10 van die 3% zoet water

beschikbaar is voor al onze noden, en dit met een

steeds aangroeiende wereldbevolking, dan is het dui-

delijk dat iedereen moeite moet doen om het beter te

gebruiken. Als je bovendien beseft dat we minstens

100 liter per dag en per persoon gebruiken in België,

terwijl ze in ontwikkelingslanden dikwijls niet aan 15

à 20 liter per dag komen, dan zou het toch mogelijk

moeten zijn om ons waterverbruik wat te minderen.”

FICHE 3

INTERVIEW MET EEN ‘WATSAN’ VAN ARTSEN ZONDER GRENZEN

© T

im D

irven

FICHE 4

ENKELE DODELIJKE KINDERZIEKTEN

Mazelen

We denken meestal dat mazelen een onschuldige kin-

derziekte is. Nochtans is het één van de belangrijkste

doodsoorzaken bij kinderen, met jaarlijks meer dan

30 miljoen zieken en bijna 900.000 sterfgevallen. Elke

minuut sterft een kind aan mazelen, vooral in Afrika en

Azië. Deze cijfers zijn nog schokkender als je weet dat

er al dertig jaar een doeltreffend en goedkoop vaccin

bestaat om de ziekte te voorkomen.

Mazelen zijn een virale aandoening die wordt over-

gedragen via besmette druppeltjes tijdens het niezen

en hoesten, via rechtstreeks contact met speeksel

en neusslijm van besmette personen en via contact

met besmette voorwerpen. De ziekte treft in de eerste

plaats kinderen en leidt tot koorts en huiduitslag. Acht

tot tien dagen na de besmetting treden de eerste

symptomen op. Zonder complicaties duurt de actieve

fase van de ziekte een week.

Er is een groot risico op complicaties: oorontsteking,

longontsteking, diarree, ondervoeding of hersenont-

steking. Wanneer mazelen niet behandeld wordt,

sterft 5 tot 20% van de zieken. Wie wel een behande-

ling kreeg, loopt nog tot twaalf maanden na de ziekte

gevaar op fatale complicaties.

Er bestaat geen behandeling tegen het mazelenvi-

rus. De zieken worden verzorgd met een behandeling

van de symptomen en het voorkomen van complica-

ties. De behandeling is erg eenvoudig en bestaat uit

paracetamol, antibiotica, oogzalf en vitamine A om com-

plicaties aan de ogen te voorkomen. Soms is aanvullen-

de voeding vereist. In achtergestelde gebieden is

ondervoeding immers vaak een neveneffect van maze-

len omdat de ziekte een kind uitput.

Er bestaat al dertig jaar een doeltreffend en goedkoop

vaccin (32 eurocent per dosis). Een enkele dosis is vol-

doende om levenslang beschermd te zijn tegen deze

uiterst besmettelijke en dodelijke ziekte. Om epidemieën

te voorkomen, moet de vaccinatiegraad (aandeel gevac-

cineerde kinderen op het geheel van de leeftijdsgroep)

hoger liggen dan 80%. Bij ons vormt mazelen geen be-

dreiging meer voor de kinderen omdat het vaccin sterk

wordt aangeraden en omdat de vaccinatiegraad hoger

ligt dan 80%. Helaas is deze doelstelling in vele landen

nog lang niet bereikt.

In 2008 organiseerde Artsen Zonder Grenzen ver-

schillende vaccinatiecampagnes tegen mazelen in

Centraal-Afrika: in Congo, Tsjaad en Niger. In Tsjaad wer-

den 17.000 kinderen gevaccineerd, in Niger 700.000.

Deze inentingscampagnes zijn allesbehalve eenvoudig

te organiseren. Vooral op logistiek vlak zijn er enorme uit-

dagingen, onder meer om de koudeketen te bewaren.

In Congo trokken de teams dagenlang te voet door het

woud met kampeer- en vaccinatiemateriaal, waaronder

koelboxen. Vaak is niet bekend hoeveel kinderen er in

een gebied wonen en zijn de dorpen moeilijk bereikbaar. In Tsjaad was het overdag altijd warmer dan 40°C en was

het dus geen evidentie om de vaccins koel te houden.

Bij mazelenepidemieën zorgen onze teams voor de

zieken (behandeling van de symptomen en van on-

dervoeding als gevolg van mazelen) en organiseren ze,

indien de plaatselijke overheid de toelating geeft, een

vaccinatiecampagne.

Malaria

Malaria is één van de belangrijkste oorzaken van

kindersterfte in ontwikkelingslanden. In sommige ge-

bieden sterft 90 procent van de mensen met malaria,

voornamelijk kinderen. Ten zuiden van de Sahara is het

vermoeden van malaria één van de belangrijkste rede-

nen om medische zorg te zoeken. In 2006 waren er

wereldwijd meer dan 247 miljoen gevallen van malaria.

De ziekte maakte dat jaar ongeveer één miljoen dode-

lijke slachtoffers, vooral kinderen. In Afrika sterft om

de dertig seconden een kind aan malaria. Nochtans

is de diagnose is eenvoudig te stellen en er bestaan

doeltreffende en betaalbare geneesmiddelen.

FICHE 4

Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet, die wordt

overgedragen door de malariamug. In het menselijk li-

chaam veroorzaakt de parasiet hoge koorts, spierpijn,

hoofdpijn en braken. Wie herhaaldelijk geïnfecteerd raakt,

ontwikkelt een zekere immuniteit tegen de aandoening.

Bij mensen met een zwak immuunsysteem, zoals kinde-

ren en zwangere vrouwen, kan Plasmodium Falciparum,

één van de belangrijkste malariaparasieten, ernstige vor-

men van de ziekte veroorzaken die tot complicaties en de

dood kunnen leiden.

Omdat malaria wordt overgebracht door de malaria-

mug, zijn muskietennetten belangrijk voor de preventie

van de ziekte. Artsen Zonder Grenzen deelt muskieten-

netten uit, die gedrenkt zijn insecticiden, om mensen te

helpen zich te beschermen tegen de muggen.

De meest gebruikte medicijnen werken in een steeds

groter aantal gevallen niet meer. Sinds een aantal jaar

is er een goed alternatief, het medicijn ACT (artemisi-

nine combinatie therapie) dat het overgrote gevallen

van de slachtoffers kan redden. Helaas verloopt de

invoering van ACT moeizaam.

De afgelopen jaren heeft Artsen Zonder Grenzen

specifiek naar doeltreffende oplossingen gezocht om

de ziekte te bestrijden. De belangrijkste bevindingen

zijn dat gratis zorg, een systematische diagnose en

decentralisatie van het zorgaanbod het aantal slacht-

offers sterk helpen verminderen.

Voor wie erg arm is, is zelfs een kleine financiële bij-

drage een aanzienlijke drempel. Om te vermijden dat

kinderen nodeloos sterven, is hoe dan ook gratis

gezondheidszorg nodig. Dankzij die maatregel heb-

ben in Mali vijf keer meer kinderen een diagnose en

een behandeling gekregen. Maar die gratis zorg is er

voorlopig nog niet in de meeste arme landen.

Een systematische diagnose is van cruciaal belang

om de patiënt een aangepaste behandeling te kun-

nen geven. Vaak gaat het inderdaad om malaria, maar

in veel gevallen is er een andere infectie in het spel,

zoals een longontsteking. In Sierra Leone, waar de

ziekte het hele jaar door slachtoffers maakt, test bijna

dertig procent van alle kinderen met koorts negatief

voor malaria. Sinds kort zijn er snelle diagnosetests

beschikbaar die al na vijftien minuten uitsluitsel bie-

den. Helaas worden die gebruiksvriendelijke tests nu

nog weinig toegepast.

In sommige landen zijn bepaalde gebieden volledig

geïsoleerd tijdens het regenseizoen. Dan raakt de

© W

illiam

Dan

iels

FICHE 4

bevolking maar moeilijk tot in de gezondheidscentra.

Daarom heeft Artsen Zonder Grenzen leden van de

gemeenschap opgeleid tot ‘malaria-agenten’, om

een diagnosetests uit te voeren en behandelingen te

geven. Dankzij die aanpak zijn heel wat kinderen ge-

holpen. In Tsjaad is daardoor in de regio Bongor het

jaarlijkse aantal behandelde kinderen gestegen van

ongeveer 10.000 in 2005 tot om en bij de 100.000

in 2007.

Aids

Over aids heeft Artsen Zonder Grenzen een uitge-

breid lespakket samengesteld, dat u kan vinden op

www.azg.be, klik «lerarenhoekje» in de rubriek «AZG

en de jeugd».

Aids (aquired immunodeficiency syndrome) wordt

veroorzaakt door een virus: hiv, het menselijke im-

muundeficiëntievirus (human immunodeficiency virus).

De ziekte is niet erfelijk, maar wordt via besmet-

ting overgedragen en wordt gekenmerkt door een

verzwakking van het immuunsysteem en een karakte-

ristieke groep symptomen. Het virus valt het menselijk

afweersysteem aan. Hierdoor kan een patiënt zich niet

meer beschermen tegen ziektes. Na een tijd wordt

het afweersysteem van de zieke zo zwak dat hij aller-

lei andere ziekten oploopt, zoals huidaandoeningen,

tuberculose of longontsteking. Er bestaan geen medi-

cijnen die aids kunnen genezen, maar met moderne

medicijnen (aids-remmers) kan het virus wel onder-

drukt worden, zodat de ziekte zich niet ontwikkelt. Hoe

vroeger de behandeling met aids-remmers kan worden

gestart, hoe beter de medicijnen werken.

Op dit moment lijden wereldwijd 35 miljoen mensen

aan aids, waaronder 2 miljoen kinderen. Een kind heeft

40% kans om besmet te worden door een seropositieve

moeder tijdens de laatste weken van de zwangerschap,

bij de geboorte of door borstvoeding.

In rijke landen worden er veel minder kinderen met hiv

besmet doordat met succes voorkomen kan worden

dat een moeder het virus aan haar baby doorgeeft.

Hierdoor is hiv bij kinderen vooral een probleem van on-

twikkelingslanden, waar medische opvolging tijdens de

zwangerschap vaak niet bestaat. Daardoor zijn de mo-

gelijkheden om op de ziekte te testen en om besmetting

te voorkomen erg beperkt.

Artsen Zonder Grenzen probeert deze besmetting te

voorkomen door een PMTCT-programma (prevention of

mother-to-child-transmission) door de behandeling van

de moeder met aids-remmers tijdens de zwangerschap

en een geboorte met keizersnede, en het geven van

melkpoeder om borstvoeding te vervangen. PMTCT is

een belangrijk onderdeel van het aids-programma van

Artsen Zonder Grenzen.

Ondanks een zekere vooruitgang, blijven de mogelijkhe-

den om kinderen te behandelen veel beperkter dan die

voor volwassenen. Er zijn vandaag 42 combinatiemedi-

cijnen voor volwassenen. Daarvan is er maar 1 door de

WHO gecertificeerd voor kinderen. Als een kind resis-

tentie tegen een bepaalde klasse medicijnen ontwikkelt

is dat vaak rampzalig, omdat er geen alternatieven voor-

handen zijn.

Farmaceutische bedrijven hebben nauwelijks een finan-

ciële prikkel om betere testen en nieuwe aids-medicijnen

voor kinderen te ontwikkelen. De bestaande medicijnen

voor kinderen zijn bovendien veel duurder dan de varian-

ten voor volwassenen.

Daarenboven zijn ze niet aangepast aan moeilijke

omstandigheden. Verschillende medicijnen bestaan in

siroopvorm. Ze smaken erg slecht, zijn zwaar om te

vervoeren en moeten gekoeld bewaard worden. Dat is

moeilijk in gebieden waar koelkasten een zeldzaamheid

zijn. Andere medicijnen bestaan in poedervorm die in

drinkbaar water moeten worden opgelost, dat zeldzaam

is in veel gebieden in Afrika.

© D

iete

r Te

lem

ans

FICHE 4

Artsen Zonder Grenzen heeft acht jaar ervaring met de

behandeling van seropositieve kinderen. In december

2000 begonnen teams met dit programma en tegelijk

met een programma om de besmetting van moeder op

kind te vermijden. Bijna 10.000 kinderen jonger dan 15

jaar kregen al een behandeling met aids-remmers. On-

danks de moeilijkheden met het opsporen en het gebrek

aan variëteit in medicatie verbetert de toestand van deze

kinderen snel.

Ondanks de fatalistische vooroordelen is een seroposi-

tief kind niet ten dode opgeschreven. Maar zijn toekomst

hangt af van de beschikbaarheid van gezondheidszorg

en aangepaste behandelingen. Niet meer of minder dan

waar elk mens recht op heeft.

Hoe zien seropositieve kinderen hun virus?

Tanatswa, 15 : een zwart-witte spin met twee lange en

vier korte poten. Ze heeft twee voelsprieten en haar huid

is zo hard als ijs.

Nozipho, 15 : een groene kever met hoorns. Groen,

omdat die kleur in de meeste delen van de wereld

voorkomt, net als hiv: “het virus kiest niet, iedereen kan

het krijgen.”

Doris, 9 : een bruine kakkerlak die bijt. “Hij is overal en

kan om het even wie opeten.” Hij draagt ziektekiemen

maar je kan hem doden door “er iets op te spuiten”.

Milantre, 15 : een blauwwitte hond, want “de lucht is

blauw en de wolken zijn wit.” Soms heeft de hond “de

glimlach van ziekte, soms van vreugde.”

Fortunate, 15 : een klein groen insect met een klein ge-

zicht, dat “lacht omdat het denkt dat het blij is.”

Diarree

In arme landen komt diarree erg veel voor en maakt het

veel dodelijke slachtoffers. Diarree is een symptoom van

verschillende infectieziekten, zoals tyfus, dysenterie en

cholera. Het snelle vochtverlies kan leiden tot uitdroging

en shock. Het is daarom nodig om veel te drinken. On-

behandeld kan diarree binnen enkele uren tot de dood

leiden, vooral bij baby’s en jonge kinderen, mensen die

ondervoed zijn of een zwak immuunsysteem hebben.

Mensen die diarree hebben, krijgen van Artsen Zonder

Grenzen een poedermengsel met zout en suiker, opge-

lost in water (het heet ORS of Oral Rehydration Solution,

en is ook bij ons te koop in de apotheek).

© P

ep B

onet

/ N

oor

Over ondervoeding heeft Artsen Zonder Grenzen een uitgebreid lespakket samen-gesteld, dat u kan vinden op www.azg.be, klik «lerarenhoekje» in de rubriek «AZG en de jeugd».

Jaarlijks is acute ondervoeding wereldwijd de oor-

zaak van de onnodige dood van miljoenen kinderen.

Op elk ogenblik vertonen meer dan 60 miljoen jonge

kinderen in de wereld tekenen van acute onder-

voeding, gekenmerkt door plots gewichtsverlies.

Zonder gespecialiseerde verzorging lopen zij het ri-

sico te sterven.

Ondervoeding ontstaat als het lichaam minder voe-

dingsstoffen krijgt dan het nodig heeft voor zijn groei,

onderhoud en specifieke activiteiten. Wanneer men-

sen te weinig voedingsstoffen innemen, begint hun

lichaam te verzwakken. Eerst verliezen ze vet, dan

begint hun spiermassa te verminderen.

Ondervoeding en ziekte kunnen een vicieu-

ze cirkel doen ontstaan. Door onvoldoende

voedselinname wordt het lichaam steeds ge-

voeliger voor infecties. Infecties veroorzaken

vaak slechte eetlust en misselijkheid, wat dan

weer tot verminderde voedselinname leidt, en

kunnen er ook toe leiden dat het lichaam minder

voedingsstoffen kan opnemen. Ondervoeding

van zijn kant verzwakt het immuunsysteem en

doet het voorkomen, de ernst en de duur van

infecties toenemen. Die gevaarlijke cirkel kan

uiteindelijk de dood tot gevolg hebben.

Jonge kinderen zijn kwetsbaarder voor ondervoeding

dan volwassenen. Kinderen groeien nog voortdurend,

zodat hun relatieve behoefte aan voedingsstoffen

groter is. Ook zwangere vrouwen en vrouwen die

borstvoeding geven, zijn bijzonder kwetsbaar voor

ondervoeding, aangezien ze in die periode extra veel

energie nodig hebben.

ONDERVOEDING

FICHE 5

© J

uan

Car

los

Tom

asi /

AZG

Acute ondervoeding moet onderscheiden worden van

chronische ondervoeding. Chronische ondervoeding

wordt gekenmerkt door een vertraging in de groei.

Een kind dat lange tijd ondervoed is, zal een groei-

vertraging oplopen vergeleken met een ander kind

van dezelfde leeftijd. Van acute ondervoeding spreekt

men indien het kind slechts 70 tot 80% weegt van

het gemiddelde gewicht van een kind van zijn lengte.

Deze verhouding wordt eenvoudig gemeten met een

muac-bandje (mid-upper arm circumference) rond de

arm van het kind.

Een therapeutisch voedselprogramma omvat een

intensieve medische en voedingsbehandeling voor

zwaar ondervoede personen. Kinderen die ernstig

ondervoed zijn en medische complicaties (acute in-

fecties van de luchtwegen, zware uitdroging, ernstige

malaria-aanvallen...) vertonen, worden opgenomen in

de therapeutische voedingscentra. Ze blijven er vier

weken en worden er met therapeutische melk 8 maal

per dag gevoed, aanvankelijk met zeer kleine porties.

Op die manier heeft Artsen Zonder Grenzen de voor-

bije twee jaar meer dan 300.000 kinderen in 22 landen

behandeld.

Een geschikte medische behandeling en opvolging

zijn cruciaal om een fatale afloop te vermijden. Kinde-

ren die ernstig ondervoed zijn maar geen medische

complicaties vertonen, worden ambulant verzorgd.

Ze komen eenmaal per week naar het therapeutische

voedingscentrum en krijgen de gepaste medische be-

handeling en gebruiksklare therapeutische voeding,

daarna gaan ze weer naar huis.

Artsen Zonder Grenzen werkt doorgaans met ge-

bruiksklare therapeutische voeding. Deze producten

bestaan in verschillende vormen: proteïnerijke be-

schuitjes die droog worden gegeten of als pap door

er water aan toe te voegen; of een zeer voedzame

notenpasta die met vitaminen en mineralen is verrijkt.

Deze zakjes pasta zijn erg handig om te gebruiken en

hebben het voordeel dat ze voor verzwakte kinderen

makkelijk te eten zijn omdat ze veel energie leveren in

een klein volume.

FICHE 5

© P

er A

nder

s P

ette

rson

/ G

etty

Imag

es

FICHE 5

Sheleme is een meisje van vier uit Ethiopië. Sa-men met haar tweelingzusje Kutuba werd ze opgenomen in een speciaal centrum van Artsen Zonder Grenzen voor ondervoede kinderen in Oromiya, een streek in Ethiopië.

Twee kleine meisjes met een identiek bloemenjurkje aan

zitten op één van de blauwe matrassen in het centrum

voor ondervoede kinderen van Artsen Zonder Grenzen.

Ze zijn niet aan het giechelen of aan het praten, zoals

normale meisjes van vier maar staren stilletjes voor zich

uit. De twee zusjes zijn allebei ernstig ondervoed en

moeten dringend in het ziekenhuis opgenomen wor-

den. Sheleme last heeft van oedeem of waterzucht.

Haar benen, voeten en gezicht zijn helemaal opgezwol-

len. Ze lijdt aan kwashiorkor, een ernstige vorm van

ondervoeding.

Het meisje zou kunnen sterven. Het is heel belangrijk

dat ze de speciale melk die ze in het eerste stadium van

haar behandeling krijgt, goed binnen houdt. Sheleme

heeft de melk al een paar keer overgegeven, en soms

weigert ze te drinken. Het zou kunnen dat ze haar via

een speciale sonde moeten gaan voeden. Maar mama

Subo, Shelemes moeder, geeft niet op, en blijft haar

dochter melk geven. Met succes. Na een paar dagen

beginnen de oedemen langzaam te verdwijnen. Ze kan

nu ook haar hoofd een beetje bewegen.

In de “stadium 2”-tenten zitten de kinderen die hun eet-

lust hebben teruggevonden. In de plastic zakjes zit een

speciale energierijke pasta, een soort pindakaas, die de

meeste kinderen erg lekker vinden. Drie keer per dag

krijgen ze een portie, en ze blijven ook speciale melk

drinken. Sheleme en Kutuba zijn ‘s ochtends naar deze

tenten verhuisd. Als alles volgens plan verloopt, kan de

tweeling morgen al terug naar huis. Ze worden dan van

op afstand opgevolgd door Artsen Zonder Grenzen.

Ondervoeding : Het verhaal van Sheleme

© A

ZG

Sheleme in het centrum van Shashemene, Ethiopië, juli 2008

ACTIVITEITEN VOOR DE LEERLINGEN

FICHE 6

Onderwerpen om samen over na te denken…

› Mijn vaccinatieboekje

Laat de kinderen thuis hun vaccinatieboekje vragen en het mee naar school brengen.

Bespreek de verschillende ziekten die erin voorkomen.

› Goede hygiëne en watermanieren!

Wat betekent een goede hygiëne voor jou? Was je je handen voor het eten en na het toilet? Hoe vaak ga je in

bad? Maar: laat je ook de kraan lopen als je je tanden poetst? Weet je waar dat water vandaan komt en hoe

kostbaar het eigenlijk is?

Activiteit: foto’s nemen van onhygiënische situaties in je buurt.

› De voedselpiramide

Is snoep toegelaten op jouw school? Hoe vaak eet je fruit?

› Gezond zijn

Wat betekent gezond zijn voor jou? Ben je ooit zelf al ernstig ziek geweest? Is jouw leefomgeving gezond?

© T

im D

irven

Maak zelf ORS en proef het in de klas. Wat heb je nodig? Eén liter water van de kraan, één theelepel zout en acht theelepels (of klontjes) suiker.

Goed roeren en proeven maar!

Bespreek de tekening van de Campagne voor Toegang tot Basisgeneesmiddelen.

Kruiswoordraadsel

HORIZONTAAL

1. Poeder dat aan pasgeboren baby’s wordt gegeven als hun mama geen borstvoeding kan/wil geven.5. De dokter die ogen verzorgt.6. Het gebied in Ethiopië waar Sheleme en Kutuba wonen.8. Een kind dat oorlog voert.10. Een armband waarmee je de omtrek van de bovenarm kan meten om ondervoeding vast te stellen.11. De arts die zwangere vrouwen verzorgt.17. Soort kaas met pindanoten die ondervoede kinderen weer sterker helpt worden (twee woorden).18. ‘Toestand van geschokt zijn’.19. Producten die insecten doden.20. Het land van Sheleme.22. Ziekte die wordt overgebracht door muggen en die je hoge koorts geeft.24. Ziekte die je vocht doet verliezen waardoor je ernstig kan uitdrogen.27. Het eerste beroep van Joos Van Den Noortgate bij AZG (twee woorden).39. Geheel van regels en handelingen die je gezond helpen houden.30. Wanneer men bloed, afkomstig van een bloeddonor, in de aderen van een patiënt brengt die dit bloed nodig heeft.31. Hij verzorgt tanden.32. Het virus dat aids veroorzaakt.33. Dat zeggen we van water dat ‘vervuild’ is door bacteriën en dus niet drinkbaar is.35. Een specialist bij AZG in het proper maken van water.37. Je bezittingen.38. Dat word je wanneer je zo weinig te eten hebt, dat je zwak en snel ziek wordt.39. Jij bent zeker ingeënt tegen deze ziekte.40. Een onschatbaar cadeau voor iedereen van AZG die op het terrein werkt.41. Jij vindt het heel normaal dat je er drie per dag hebt.

VERTICAAL

2. Toiletten die bijvoorbeeld in een kamp gebouwd zijn.3. Als ze hoog is, ben je ziek.4. De ‘G’ in AZG.7. Net dat beschermt tegen insecten.9. De mama van Sheleme en Kutuba.12. Natuurramp door overvloedige regenval.13. Als een mama aids heeft, kunnen we met deze techniek zorgen dat het kindje niet besmet wordt tijdens de geboorte.14. Vuil.15. De ernstige vorm van ondervoeding waar de kleine Sheleme aan lijdt.16. Methode waarbij een heel klein beetje van een ziekte wordt ingespoten bij een kind om het tegen de ziekte te

beschermen.19. Wanneer je een tekort hebt aan ijzer in je bloed moet je deze vitamines met ijzer nemen.21. De ‘A’ in AZG.23. Een getekende voorstelling van evenwichtige voeding.25. In ontwikkelingslanden kunnen zieke kinderen hier vaak niet naartoe.26. In ontwikkelingslanden kunnen mensen dit niet altijd kopen om zich te verzorgen.28. Techniek om een baby in de buik van een zwangere vrouw te ‘zien’.34. Deze ziekte kan voor ons geen kwaad, maar ze kan dodelijk zijn voor zwakke kinderen in ontwikkelingslanden.36. Voor jou is het erg normaal er naartoe te gaan en medicijnen te kopen.

FICHE 6

FICHE 6

FICHE 6

EVALUATIEFICHE

FICHE 7

Naam leraar :

Klas :

Aantal leerlingen :

School :

Adres :

Tel :

E-mail :

1. Hoeveel lesuren hebt u aan het thema “kinderen en gezondheid” besteed?

1 à 2 lesuren

2 à 4 lesuren

meer dan 4 lesuren

ander :

2. In het kader van welke les/lessen?

3. Hebt u alle fiches gebruikt?

Ja Nee

Indien niet, welke onderwerpen hebt u niet behandeld en waarom?

4. Van welke fiches/informatie vond u dat zij:

5. Vindt u het nuttig dergelijke dossiers rond andere onderwerpen te ontwikkelen?

Ja Nee

het meest nuttig waren het minst nuttig waren

6. Indien ja, welke onderwerpen zouden u interesseren?

Noodsituaties (natuurrampen, conflicten, ...)

Water

Vluchtelingen

AZG in het algemeen

Andere :

7. Wat vindt u van het formaat van dit dossier?

8. Hebt u nog andere opmerkingen?

Hartelijk bedankt om dit formulier ingevuld terug te sturen naar :

AZG - Afdeling Communicatie

Verantwoordelijke Jeugdprojecten

Dupréstraat 94 - 1090 Brussel

Fax: 02 474 75 75

Dank u voor uw medewerking!

JA NEE

De vormgeving met fiches is praktisch

Het downloaden en afdrukken van de fiches vanaf de AZG-site is eenvoudig

Het downloaden en afdrukken van de fiches vanaf de AZG-site is voordelig

Er dient een papieren versie te bestaan

Het aantal illustraties is voldoende

De uitleg is duidelijk en aangepast aan de leerlingen

Overige :

FICHE 7

© M

arce

l Bic

kert

/ A

ZG