Lespakket basisschool groep 7 en 8

1

Een Bijbel voor iedereen!Lespakket voor basisscholen

Groep 7 en 8

3

Beste leerkracht,

U heeft met dit pakket een professioneel en praktisch goed werkbaar pakket in handen

voor het geven van lessen over Bijbelvertaalwerk.

Het thema dat centraal staat is: Een Bijbel voor iedereen!

Er zijn nog miljoenen mensen zonder een Bijbel in hun eigen taal. Het doel van deze

lessen is dat kinderen leren inzien waarom de Bijbel zo belangrijk is. Ze ontdekken

wat God aan het doen is in andere culturen in de wereld en hoe ze op jonge leeftijd al

een steentje bij kunnen dragen aan het Bijbelvertaalwerk en het verspreiden van Gods

Woord.

We zijn erg dankbaar voor het vertrouwen dat u in ons lespakket heeft. Wycliffe is

van u afhankelijk voor het overbrengen van de boodschap aan de leerlingen. Dankzij

uw inzet hebben de leerlingen veel plezier in de lessen over Wycliffe, worden ze

geïnspireerd om anderen te helpen.

Op de volgende pagina wordt uitgelegd hoe u dit lespakket kunt gebruiken.

Ik wens u veel plezier met deze lessen!

Bram van Grootheest

Directeur Wycliffe Bijbelvertalers Nederland

4

Een Bijbel voor iedereen!

Wycliffe lespakket groep 7 en 8

Handleiding

Hoe gaat het er precies aan toe als je als zendeling in een ander land woont? Waarom zou je

sowieso in een ander land gaan wonen? Hoe is het om je aan te moeten passen aan een heel

andere cultuur? Is het moeilijk om de Bijbel te vertalen?

Dit Wycliffe lespakket is geschikt voor groep 7 en 8 van de basisschool en bestaat uit de

volgende vijf lessen:

Les 1 - Kennismaken met WycliffeLes 2 - Het belang van Gods woordLes 3 - De paalwoningLes 4 - Tonen en klanktaalLes 5 - Actief voor WycliffeU kunt zelf bepalen in welke volgorde u de lessen aanbiedt en hoeveel tijd u aan elke les wilt

besteden.

Dit lespakket bevat ook een lijst met gebedspunten die u kunt gebruiken.

De activiteiten die worden voorgesteld in de lessen zullen uw leerlingen op een speelse

manier kennis laten maken met zending en andere culturen. Ook zullen ze hen aan

het denken zetten over hun eigen keuzes voor de toekomst. We hebben een lespakket

ontwikkeld waarbij bewustwording en actie hand in hand gaan. De antwoorden van diverse

opdrachten vindt u terug achterin dit lespakket.

Wycliffe reiskoffer

Bij deze lessen hoort een ‘Wycliffe reiskoffer’ met materiaal (een Bijbel, dvd en Afrikaanse

kleding). U kunt deze koffer gratis bij ons opvragen via [email protected], of door te bellen

naar 0343-517444.

Geldinzamelingsactie

Naast de lessen kunt u de leerlingen motiveren voor een geldinzamelingsactie. Er is

geen vaste vorm hiervoor. Wel willen we u aanmoedigen hierover na te denken, zodat de

leerlingen ook op die manier actief betrokken worden bij zending en Bijbelvertaalwerk.

U kunt bijvoorbeeld kiezen voor een verkoopactie van de werkstukken en spullen die de

kinderen tijdens de lessen maken, of een verkoopactie van kaarten of stroopwafels.

U kunt ook het zendingsgeld van een bepaalde periode voor Wycliffe bestemmen. Wij denken

hierin graag met u mee; neem gerust contact op als u hierover vragen heeft.

Les 1 Kennismaken met Wycliffe

DoelDe leerlingen kennis laten maken met het werk van Wycliffe en ze door diverse

opdrachten laten ervaren wat het is om te vertalen, en hoe het is als je die andere taal

niet spreekt.

Bij deze les heeft u niets uit de

schatkist nodig.

Een Bijbel voor iedereen

6

InleidingVerhaalVertel het verhaal ‘Het papier dat kon praten’ of lees het voor (zie bijlage).

Filmpje en samen in gesprekLaat het filmpje van Wycliffe ‘Waarom Bijbelvertalen?’ zien

(http://www.wycliffe.nl/waarom-Bijbelvertalen/).

Ga met de leerlingen in gesprek of laat ze in groepjes over een

aantal vragen nadenken, bijvoorbeeld de volgende:

•Hoeveel talen zijn er ook alweer op de wereld?

(ongeveer 7000)

•Denk je dat iedere taal een alfabet heeft?

Er zijn dus talen die mensen wel spreken maar nog nooit

zijn opgeschreven!

•Hoe kan het dat er talen zijn die niet opgeschreven

zijn?

Spreken leren we automatisch door klanken te horen,

maar een taal heeft een alfabet en nog een paar andere

dingen nodig om geschreven te worden. Hier in Nederland

hebben wij een alfabet, maar er zijn landen waar een

alfabet nog niet eens bestaat. Deze mensen kunnen hun

taal op geen enkele manier lezen of schrijven!

•Is dat nou zo erg? En zo ja, waarom dan?

Je kunt geen borden lezen in het verkeer en geen etiketten

lezen op medicijnflesjes. Het is echt heel erg lastig als je

niet kunt lezen en schrijven! Jij kunt de Bijbel niet lezen,

maar je vader en moeder en zelfs je voorganger/dominee

kunnen dat ook niet. Hoe moeten ze jou dan vertellen wat

God wil in jouw leven?

•De organisatie Wycliffe wil graag dat iedereen

toegang heeft tot een Bijbel in hun eigen taal.

Heb je er een idee van wie er allemaal meewerken

bij het vertaalwerk?

Er zijn taalonderzoekers die op reis gaan om te kijken

welke talen er gesproken worden in een gebied en

welke dialecten er zijn. Dan heb je de Bijbelvertalers

die de Bijbel in de moedertaal gaan vertalen. Je hebt

het alfabetiseringswerk, waarbij mensen les krijgen

in lezen en schrijven in hun eigen taal. Dan heb je het

moedertaalonderwijs, waarbij de kinderen onderwijs

krijgen in hun moedertaal. Dat is de taal die je spreekt

vanuit je geboortestreek. Want als je les krijgt in een taal

die je niet begrijpt, zou je dan veel leren? En zou je dan

goed de Bijbel leren lezen? Moet je je eens voorstellen

dat de meesteres en juffen op jouw school vanaf groep

1 alleen maar Engels tegen jou praten! Er zijn ook nog

mensen die lesgeven in hoe je de Bijbel moet gebruiken,

en computerspecialisten die al het computerwerk moeten

doen. Veel mensen werken mee hè?

•Hoelang denk je dat het duurt voordat een vertaling

klaar is?

Soms gaat het snel maar het kan ook zomaar 20 jaar

duren voordat een vertaling klaar is. Het vertalen van het

Nieuwe Testament duurt nu gemiddeld 8 jaar.

Bijbelvertalen is een moeilijke, maar ontzettend belangrijke

klus. Hoewel de meeste mensen op de Pinksterdag in

Jeruzalem Grieks kenden, sprak God tot hen in de taal waarin

zij geboren waren, de taal van hun hart. In navolging van John

Wycliffe, die in de 14e eeuw voor het eerst de Bijbel in het

Engels vertaalde, zet Wycliffe Bijbelvertalers zich in om alle

volken het Woord van God in hun eigen taal te geven!

Materiaal

Zorg zelf voor• filmpje ‘Waarom Bijbelvertalen?’

(http://www.wycliffe.nl/waarom-

Bijbelvertalen/)

• Bijbels

• Van Dale Beeldwoordenboek

• camera

• tekenmaterialen

Bijlagen• verhaal ‘Het papier dat kon praten’

• Kabwa-alfabet

• lied ‘Hoe groot zijt Gij’ in Swahili

• woordzoeker

TIP! Lees als dagopening Matt.

28:16-20. Zie kernopdracht.


7

Wist je dat de mensen die geen Bijbel konden lezen, zich

afvroegen: “Als God zo machtig is, waarom spreekt Hij mijn

taal dan niet?” Deze vraag hield Cameron Townsend (1917)

bezig. Hij kwam bij een indianenvolk in Guatemala en had

alleen maar Spaanse Bijbels bij zich. Maar dat konden de

indianen niet lezen. Daarom besloot hij bij hun te gaan wonen

en hun taal te leren. Daarna kon hij met hulp van de indianen

de Bijbel in de Caqchiquel-taal vertalen.

Dit was het begin van de Wycliffe-organisatie!

KernopdrachtVertalen en nadenken

Nu gaan we zelf vertalen!

Bij deze opdracht is er keuze uit diverse mogelijkheden. Begin

met de leerlingen het volgende voor te leggen:

• Weten jullie in welke taal de Bijbel eigenlijk is geschreven?

Het Oude Testament in het Hebreeuws en het Nieuwe

Testament in het Grieks

• Hoe vertaal je woorden uit de Bijbel die nog niet bestaan

in die andere taal? Bedenk eens een ander woord voor

brood bijvoorbeeld? Er zijn mensen die nog nooit brood

hebben gezien, maar die elke dag pap eten of iets anders.

Of voor tempel? Hiervoor gebruiken sommige vertalers

‘grote hut voor God’.

Bij deze opdracht kan het volgende worden gedaan:

• Vergelijk verschillende talen op het internet. Gebruik

hierbij indien mogelijk het Van Dale Beeldwoordenboek.

• Arabische lettertekens zijn bijvoorbeeld heel anders dan

Europese letters. Natuurlijk zijn er nog meer lettertekens,

zoek maar eens op hoe het Chinese schrift eruit ziet of het

Russische.

• Je kunt ook zelf lettertekens bedenken. Het maakt niet

uit hoe die eruit zien. Ze kunnen op gewone Nederlandse

letters lijken. Of je kunt figuren tekenen bij het

Nederlandse alfabet bijvoorbeeld een huisje voor een H

en een boom voor de B. Maar het kunnen ook lettertekens

zijn die op helemaal niets lijken. Als je 26 nieuwe

lettertekens bedenkt, één voor elke letter van het alfabet,

TIP! Doe de woordzoeker over Bijbelvertaalwerk

(zie bijlage)

dan heb je een echt geheimschrift. Zo kun je een brief

schrijven die anderen niet kunnen lezen!

• Zorg voor Bijbels en lees samen Matt. 28:16-20 over de

elf discipelen die naar Galilea gaan. Hoe vertellen jullie

anderen over Jezus? Doe je dit weleens? En hoe zou

het zijn als je nu eens geen Bijbel had? Wat kun je dan

gebruiken om het evangelie uit te leggen? Vertaal nu deze

tekst eens in jouw eigen alfabet of geheimtaal.

TIPs!

Vertel iets over de geschiedenis van John Wycliffe (kijk

voor informatie op internet of in een geschiedenisboek).

Zing ‘Hoe groot zijt Gij’ in het Swahili (zie bijlage) zonder

de leerlingen de vertaling te geven. Vraag ze hoe het is

om een taal te zingen zonder dat je weet wat je zingt.

Er zijn miljoenen mensen die geen Bijbel hebben in hun

eigen taal. Geloven zonder de Bijbel in je eigen taal is

moeilijker om vol te houden!

Nodig iemand uit een andere cultuur uit die zichzelf

voorstelt in zijn of haar eigen taal.


8

• In verschillende talen worden heel andere spreekwoorden gebruikt dan wij kennen.

• Die vrouw zit in een hoge boom (die vrouw is zwanger)

• Het regent katten en honden (het regent erg hard)

• Bekend staan als de bonte hond met de blauwe staart (in negatieve zin bekend staan)

Wat denk je dat deze spreekwoorden betekenen?

Teken deze spreekwoorden op een papier en schrijf erbij wat je denkt dat het betekent.

• Hoe leg je de Bijbel uit aan niet-gelovigen?

• Waarom is evangeliseren zinvol?

• Wat versta jij onder evangeliseren?

Maak een originele en leuke ‘vertaling’ van een Bijbeltekst of van een Bijbelgedeelte voor een

van jouw vrienden. Welke tekst kies jij? (bijvoorbeeld Mattheus 5:15,16 of Johannes 13:35) Je

kunt bijv. een camera gebruiken of een schilderij maken. Presenteer je vertaling na afloop aan

de klas. Zo kun je gelijk testen of jouw tekst op een duidelijke manier is vertaald!

AfsluitingEen spel!

Ga samen in een kring zitten en start met ‘Ik ga op reis naar

Tanzania en ik neem mee een Ekikeré (kikker)...’ Kijk in het

Kabwa-alfabet en neem iedere keer een ander woord. Ga zo

de kring rond en laat iedere leerling de woorden van zijn of

haar voorganger herhalen.

Een andere mogelijkheid is, om de leerlingen woorden te

laten uitbeelden met handen en voeten, zonder te praten. Zo

ervaren ze dat er zonder taal snel verwarring kan ontstaan.

BovenBouw Bijlage Les

9

Het papier dat kon praten“Boana”, riep meneer Jacobs. “Ja, meneer”, antwoordde

de donkere jongen, terwijl hij achter het huis vandaan

kwam. Meneer Jacobs lachte naar zijn helper en zei: “Wil

je dit papier naar de man in de winkel brengen?” Boana

nam het stuk papier, dat meneer Jacobs hem gaf, aan.

Hij hield het goed vast en huppelde het pad af, naar de

winkel. Onderweg waren allerlei leuke dingen te zien. Op

de grond zag hij sporen, gemaakt door twee varkens.

Vóór hem siste een verschrikte slang tussen het gras.

Verschillende bosratten renden over het pad. Mooie

vlinders fladderden om hem heen. Prachtige grote vogels

vlogen heen en weer tussen de bomen, varens wuifden in

de wind en rode en gele bloemen knikten naar hem.

Voor hij het wist was Boana bij de winkel. Hij gaf de man

in de winkel het papier van meneer Jacobs. Hij wachtte

om te zien wat de man ermee zou doen. De man keek

naar het papier. Toen pakte hij een doos en deed daar wat

kleine pakjes en een paar blikken in. Hij keek weer naar

het papier en deed weer een ander pakje in de doos. Toen

pakte de man de doos op en gaf hem aan Boana, die niet

wist wat hem overkwam. De winkelier zei hem de doos

naar meneer Jacobs te brengen. Ik begrijp het niet, dacht

Boana. Dat moet toverpapier geweest zijn. Het sprak

tegen de man in de winkel. Het vertelde hem deze spullen

aan mij te geven voor meneer Jacobs. Het is toverpapier!

Dat moet ik aan mijn vader vertellen. Misschien kunnen

wij ook wat van dat toverpapier krijgen.

Nu had Boana haast. De doos was behoorlijk zwaar, maar

hij stopte maar twee keer om even te rusten. Hij wilde

zijn familie zo gauw mogelijk vertellen over het papier

dat kon praten. Meneer Jacobs was verrast dat hij zo snel

terug was. Als bedankje gaf hij Boana drie blauwe knopen

om aan zijn ketting te doen. Verlegen bedankte de jongen

hem. Toen glipte hij het huis uit en rende zo hard zijn

benen hem konden dragen naar huis. “Pap, mam, Aura en

Yurim!”, riep Boana, “Meneer Jacobs heeft toverpapier!”

En Boana vertelde wat er gebeurde toen hij het papier

van meneer Jacobs naar de winkel had gebracht.

‘s Avonds liepen Boana en zijn vader naar het huis van

meneer Jacobs. Beleefd bleven ze buiten wachten. Ze

hoestten en maakten zachte geluiden zodat hij zou weten

dat hij bezoek had. (In Papoea Nieuw Guinea, waar dit

verhaal zich afspeelt, klop je niet aan de deur, maar

je hoest of schuifelt tot iemand je hoort en open komt

doen.) “Meneer Jacobs,” zei Boana’s vader toen meneer

Jacobs kwam kijken wie er aan de deur stond, “mijn zoon

heeft ons verteld over uw toverpapier. Hij vertelde ons dat

hij een stuk ervan naar de winkel nam en dat het sprak

tegen de man van de winkel. Hij gaf daardoor Boana

allemaal spullen voor u mee. Nu komen wij vragen ons

ook van dat toverpapier te geven.”

Meneer Jacobs ging met hen op het gras zitten en hij

vertelde over het geheim van het papier. Hij zei: “Ik

maakte tekens op het papier dat ik aan Boana gaf. De

tekens waren woorden en de woorden vertelden de man

van de winkel wat ik wilde, maar ik betaalde hem voor

de dingen die ik bestelde. “Boana’s vader begreep het

niet. Het leek voor hem nog steeds op toverpapier want

niemand bij hem in het dorp kon lezen of schrijven. Ze

hadden geen papier en al helemaal geen boeken. Meneer

Jacobs zag dat ze het nog niet goed begrepen en kreeg

een idee. “Weet je wat ik zal doen?” zei hij, “Als u uw

kinderen naar mijn huis stuurt, zal ik ze leren hoe ze

tekens op papier kunnen maken. Dan kunnen ze leren

om papier te laten praten en om te weten wat het papier

zegt.”

Zo ontstond een schooltje op het eiland in Papoea Nieuw

Guinea. Boana en andere kinderen leerden het geheim

van papier dat kan praten. Het was niet makkelijk om te

leren lezen en schrijven, maar wel leuk. Eigenlijk hoopten

ze dat ze net als meneer Jacobs rijk zouden worden door

het te leren .

Al gauw ontdekten ze dat papier niet kan toveren. Het

bracht hen geen nieuwe kleren, lekker eten en andere

dingen, maar wel iets veel beters. Ze leerden te luisteren

naar een speciaal Boek dat kon praten. Het sprak tot

hun hart. Het ging over hoe mensen rijk kunnen worden

in hun hart. Het vertelde hen van de grote God, die hun

eiland en de blauwe oceaan er omheen had gemaakt.

Het Boek vertelde hen dat God houdt van mannen,

vrouwen, jongens en meisjes. Het vertelde hen dat God

Zijn Zoon had gegeven om de straf te dragen voor de

verkeerde dingen die ze deden. Het vertelde hen dat

Hij de verkeerde dingen die ze hadden gedaan, wilde

vergeven, als ze op Hem zouden vertrouwen. En het

vertelde hen over een heerlijke plaats die Hij klaar maakt

voor de mensen die op Hem vertrouwen. Boana en andere

kinderen en hun ouders geloofden wat het Boek zei en ze

werden rijk en blij in hun hart.

1: Verhaal ‘Het Papier dat kon praten’


10

Bwana Mungu - Hoe groot zijt Gij

Voor een voorbeeld: zoek op Youtube op de woorden ‘How great

Thou art Swahili’.

Bwana Mungu, nashangaa kabisa

Nikitazama kama vilivyo

Nyota ngurumo vitu vingi vyote

Viumbwavyo kwa uwezo wako.

Roho yangu naikuimbie

Jinsi wewe ulivyo mkuu



Nikitembea kote Duniani

Ndege huimba nawasikia

Milima hupendeza macho sana

Upepo nao nafurahia





Nikikumbuka kama wewe Mungu

Ulivyo-mpeleka mwanao

Afe azichukue dhambi zetu

Kuyatambua nivigumu mno





Yesu mwokozi utakaporudi

Kunichukua kwenda mbinguni

Nitashukuru nakwimba milele

Wote wajue jinsi ulivyo





1: Hoe groot zijt Gij in het swahili


11

bijla

ge L

es 1

: Kab

wa

Alfa

bet (

bb)

Oku

som

a no

Kw

andi

ka K

u-ki

Kab

hwa

Alfa

beti

ya L

ugha

ya

Kik

abw

a A

a

Aa

aa

Bh

bh

Ch

ch

D d

E

e

Ee

ee

lam

p p

oes

vle

ugel

So

ort

muz

ieki

nstr

umen

t dr

ums

kikk

er

tand

en

G g

H

h

I i

Ii ii

J

j K

k

M m

vlin

der

mei

sje

hyen

a oo

g ku

iken

s

el

lebo

og

pijl

Mb

mb

N n

N

gʼ

Ny

O o

O

o oo

R

r

geit

koei

ehoo

rn

koe

vlee

rmui

s ha

ak

bana

nenb

oom

be

d S

s Sh

sh

T t

U u

U

u uu

W

w

Y y

spri

nkha

an

hand

mol

enst

aaf

kruk

je

schi

ldpa

d du

if sl

ang

zwaa

rd

1: Kabwa-alfabet vertaling


12

Okusom

a no Kw

andika Ku-kiK

abhwa

Alfabeti ya L

ugha ya Kikabw

a

A a

Aa aa

Bh bh

Ch ch

D d

E e

Ee ee

entára E

nyamu

eribhábha encheeche

amadingʼini

ekikeré am

éeno G

g H

h I i

Ii ii J j

K k

M m

ekihúguugu om

uhara enyití

eriíso ebhijúuju

ekikokorá

omusim

u M

b mb

N n

Ngʼ

Ny

O o

Oo oo

R r

emburí

ekinúuno engʼom

be ekinyinyiri

endobhó eritóoke

obhurirí S s

Sh sh T

t U

u U

u uu W

w

Y y

ekisási om

wísho

ekitúmbi

enkuru ekigúuti

ensaawatí

omúyu

Toleo La Majaribio

©2008

Hudum

a ya Kutafsiri Biblia Katika Lugha za Asili

S.L.P. 1235 M

usoma, Tanzania

www.wycliffe.nl

bijlageLes1:Woordzoeker

Alle woorden in deze woordzoeker hebben te maken met Bijbelvertaalwerk. Vind ze allemaal!

1: Kabwa-alfabet


13

www.wycliffe.nl

bijlageLes1:Woordzoeker

Alle woorden in deze woordzoeker hebben te maken met Bijbelvertaalwerk. Vind ze allemaal!

1: Woordzoeker Bijbelvertaalwerk

Les 2 Het belang van

Gods Woord

DoelDe leerlingen laten nadenken over het belang van Gods Woord in hun eigen leven. En

daarbij de link leggen naar het belang van een Bijbel in de eigen taal voor alle landen.

TIP! Het is handig om deze les in de ochtend te laten

plaatsvinden i.v.m. de opdrachten. Zie de kernopdracht!

in de reiskoffer• film William Tyndale


16

Lesactiviteiten

InleidingBijbelstudie en gesprek

Doe samen met de leerlingen een korte Bijbelstudie over Jeremia 17:8, Psalm 1

en Matt. 7:24-27. Wie op God vertrouwt is als een boom geplant aan het water

en als een wijze man wie zijn huis op de rots bouwt.

Schrijf op een groot vel of op het bord de volgende tekst. Laat de leerlingen zelf

op de schuin gedrukte woorden komen.

“Je bent als … (een wijze man, Matt. 7:24) of als … (een boom, Jer. 17:8) als

je … (op God vertrouwt). De Bijbel noemt je gelukkig als je naar Gods Woorden

luistert. Je bent dan als een boom die … (aan het water geplant is) of als … (een

huis dat op de rots is gebouwd).”

U kunt ervoor kiezen om de vragen klassikaal te doen of de leerlingen in kleine

groepjes te laten discussiëren.

Vragen bij deze Bijbelteksten:

• Wat gebeurt er als je op mensen vertrouwt?

• Wanneer noemt de Bijbel je gelukkig?

• Waarmee wordt in de Bijbel een gelukkig mens vergeleken?

• Wat gebeurt er met je als je leven niet op Gods Woord is gebaseerd?

Kijk hierbij naar de genoemde Bijbelteksten.

• Kun je dit ook merken in jouw eigen leven?

• Hoe kunnen wij zelf op Gods Woord vertrouwen?

Noem eens wat voorbeelden.

Vragen bij het belang van Gods Woord in alle talen:

• Waarom is het belangrijk om de Bijbel in je eigen taal te lezen?

• Waarom moet het Evangelie overal bekend worden gemaakt?

• Moet je ver weg om het Evangelie te vertellen?

• Wat zou je in Nederland voor God kunnen doen?

Materiaal

Uit de reiskoffer• film William Tyndale

Zorg zelf voor• Bijbels

• witte anjers, vaasjes of jampotjes

voor de hele groep (of laat de

leerlingen deze meenemen)

• blauwe inkt of ecoline

• filmpje ‘Bijbeluitreiking Kymial

West-Papoea’ (http://tinyurl.com/

kymialBijbel)

Bijlagen• tekst bij liederen

• verhaal ‘Bijbel in eigen taal’


17

KernopdrachtAnjers op inkt zetten en zingenWe gaan met een activiteit de tekst uit Jeremia 17:8 (een boom bij het water geplant) toepassen.

Een bloem zuigt vocht in zich op. Want zonder regen of

grondwater verdrogen planten en bloemen, en op den duur ook

bomen. Afgesneden bloemen en planten leven nog eventjes

door.

Laat de leerlingen zien in een demonstratie hoe het gaat met

de bloem. Zet de vaas met water klaar, knijp er inkt of ecoline

in leeg. Zet wat witte anjers in de vaas. In de loop van de dag

zullen we kijken wat er gebeurt. Als het goed is, zie je de kleur

van de inkt of ecoline terug in de witte bloemblaadjes van de

anjer.

Leg de link naar het gelezen Bijbelgedeelte: zonder Gods

Woord drogen wij geestelijk op, kunnen jullie hier een

voorbeeld van geven?

(Als je een hele tijd niet in de Bijbel leest, bidt of naar de kerk

gaat, denk je steeds minder aan God).

Kies uit de volgende liederen om samen te zingen:

• Psalm 1 berijmde versie

• ‘Welzalig de man’ Opwekking 244 (tekst in bijlage)

• ‘Gods volk wordt uitgeleid’ Opwekking 148 (tekst in

bijlage)

• ‘Het Woord van onze God’ van Elly en Rikkert (tekst in

bijlage)

• ‘De Bijbel’ cd ‘In de wolken’ van Oké4kids (tekst in bijlage)

Moeilijke vraag: Wat zouden jullie doen als Jezus jou zou

vragen om iets voor Hem te doen? Zou jij het durven om voor

Hem je huis te verlaten en bij je familie weg te gaan? Heb jij je

dat weleens afgevraagd?

AfsluitingVertellen, discussiëren of een film

• Vertel het verhaal over ‘de Bijbel in je eigen taal’ (zie

bijlage) en zoek op Youtube het filmpje ‘Bijbeluitreiking

Kimyal West-Papoea’ (http://tinyurl.com/kimyalBijbel). Zo

blij zijn mensen die eindelijk een deel van de Bijbel in hun

eigen taal hebben.

• Of laat de leerlingen in groepjes discussiëren over de

argumenten waarom je wel of niet naar het zendingsveld

zou moeten gaan.

• Maak hiervoor groepjes van drie tot vijf leerlingen. De

helft van de groepen krijgt een rood papier en de andere

helft een groen papier. De groene groepen bedenken

argumenten om wel naar het zendingsveld te gaan en de

rode groepen bedenken argumenten tegen. Na afloop kunt

u klassikaal de leerlingen de argumenten laten uitwisselen

en er samen over praten.

TIP! Het is handig als je 5 min. neemt in de ochtend

en 5 min. in de middag om deze activiteit uit te voeren!

TIP! Laat iedere leerling op zijn of haar tafel een potje

vullen met water en inkt of ecoline met daarin een witte

anjer.

TIP! Zet naast de witte anjer een leeg potje zonder

water met een roos erin. Deze zal op den duur

verdrogen. Hang aan deze roos een kaartje met daarop

‘zonder Gods levende Woord droog je op’.


18

De Bijbel

Intro: La, la, la, la, la, la, la, la, la, la

Als ik de Bijbel opensla

en een stukje lezen ga

raak ik soms wel afgeleid

ik snap het niet altijd

Soms dan heb ik niet zo’n zin

maar als ik er toch in begin

merk ik dat ik elke keer

iets nieuws leer van mijn Heer

De Bijbel is mijn dagelijks brood

het maakt me sterk

het maakt me groot

de Bijbel is Gods Woord voor mij

de Bijbel maakt me blij

La, la, la, la, la, la, la, la, la, la

Lees ik dan wat Jezus zei

komt zijn leven dichterbij

wil ik echt weer met Hem gaan

voel ik me sterker staan

De Bijbel voedt me net als brood

daardoor word ik sterk en groot

ik kan alle dingen aan

door met God mee te gaan

De Bijbel is mijn dagelijks brood ...

La, la, la, la, la, la, la, la, la, la

De Bijbel voedt me net als brood

daardoor word ik sterk en groot

ik kan alle dingen aan

door met God mee te gaan

De Bijbel is mijn dagelijks brood ...

La, la, la, la, la, la, la, la, la, la (4x)

Tekst: Alianna Dijkstra

Muziek: Lee Ann Vermeulen - Roberts

© 2014 Small Stone Media t/a Kids Crew Music

Het Woord Van Onze God

In de herfst verdort het gras

De bloemen vallen af

En de vogels die er waren

Vliegen naar een ander land

Maar het woord van onze God

Het woord van onze God

Het woord van onze God houdt eeuwig stand


het woord van onze God

het woord van onze God houdt eeuwig stand

De hemel en de aarde

Het licht van zon en maan

Alles wat er is geschapen

Zal op een dag vergaan

Maar het woord van onze God


Het woord van onze Goud houdt eeuwig stand

Het woord...

‘t Is de rots waarop wij bouwen

Wij bouwen niet op zand

Wie het woord van God vertrouwen

Zijn veilig in Zijn hand

Want...



Het woord van onze God houdt eeuwig stand

Tekst en Muziek: Elly & Rikkert Zuiderveld

CD: Vertel het aan de mensen, Een boom vol liedjes (deel

1)

2: Lied - De Bijbel Lied - Het woord van onze God


19

Opwekking 148Gods volk wordt uitgeleid

Gods volk wordt uitgeleid,

zij gaat met vreugde voort,

en de bergen en heuv’len

juichen rondom haar.

Alles zingt erbij,

zelfs de bomen zijn blij

en zij klappen voor hun God.

En de bomen in het veld )

zullen klappen voor Hem... )3x

en wij gaan vrolijk voort.

(c) Lillenas Pub. Co. / Universal Songs

Muziek: Stuart Dauerman

Psalm 1 - Opwekking 244

Welzalig de man die niet wandelt

Welzalig de man die niet wandelt, in de raad der goddelozen

Die niet staat op de weg der zondaars, noch zit in de kring der spotters

Maar aan des Heren wet, zijn welgevallen heeft,

en diens wet overpeinst, bij dag en bij nacht

Want hij is, als een boom geplant aan waterstromen

die zijn vrucht geeft op tijd, welks loof niet verwelkt

Alles gelukt

Welzalig de man die niet wandelt, in de raad der goddelozen

Die niet staat op de weg der zondaars, noch zit in de kring der spotters

Maar aan des Heren wet, zijn welgevallen heeft,

en diens wet overpeinst, bij dag en bij nacht

Want hij is, als een boom, geplant aan waterstromen

die zijn vrucht, geeft op tijd, welks loof niet verwelkt

Alles gelukt (2x)

2: Opwekking 148 Opwekking 244


20

Hoe belangrijk is een Bijbel in je eigen taal!

Een verhaal uit KameroenArong is één van de twaalf dorpshoofden die bij de uitreiking

van de Bijbel, het boek van een God, aanwezig mocht zijn.

‘Wie was die God nu eigenlijk?’ Arong begreep dat niet goed.

‘Hij had er toch al één?’ .. hij zag niet in waarom hij naar

een andere god moest overstappen! Hij had de geesten van

zijn voorouders. Die vertelden hem hoe hij moest leven en

hoe hij zijn dorp moest leiden. Thuis, naast zijn hut, had hij

een houten beeld staan. Bij dat houten beeld vereerde hij de

geesten van zijn voorouders. Dus waarom zou hij een andere

God gaan aanbidden?

Ook al kende Arong die andere God niet, het was vandaag

toch wel een heel bijzondere dag. Er werd namelijk een boek

uitgegeven in de taal van Arong! Zijn taal werd door iedereen

wel gesproken, maar boeken hadden ze nog niet. De jonge

mensen uit zijn dorp konden de tekens in dit nieuwe boek

begrijpen en als ze hardop zeiden wat die tekens vertelden,

dan begreep hij het ook. Vol trots zat Arong op de eerste rij

bij het feest. Mensen dansten, juichten en zongen toen het

nieuwe boek in de lucht gehouden werd. De lucht was vol met

drumgeluiden, gezang en de hoge stemmen van de vrouwen

die op deze manier lieten horen dat ze blij waren. Ze waren

blij omdat ze het boek van die andere God in hun eigen taal

hadden. Arong luisterde erg goed naar de dingen die verteld

werden. Het ging over wie die God in dat boek nu is, wat

die God allemaal doet en hoe Hij de wereld redt. Het klonk

allemaal wel interessant, maar hij had zijn eigen god, waarom

zou hij die inwisselen voor een ander?

Aan het eind van de dag liep Arong met het nieuwe boek

onder zijn arm naar huis. Hij had er een gekregen. Toen hij

thuis kwam, legde hij het boek op de grond en ging eerst zijn

eigen vertrouwde geesten weer vereren, de geesten van zijn

voorouders, de geesten van zijn dorp, de geesten bij wie hij

steun en wijsheid zocht als het moeilijk was.

De volgende dag zag hij het nieuwe boek weer liggen. Hij riep

een jongen uit zijn dorp en vroeg hem om te vertellen wat de

tekens in het boek allemaal betekenden. De jongen begon te

lezen. Elke dag las hij voor aan het dorpshoofd Arong. Terwijl

de jongen las, dacht Arong na. Na drie maanden had hij

zoveel gehoord en zoveel nagedacht dat hij tot de ontdekking

kwam dat de geesten van zijn voorouders niet te vergelijken

zijn met de God die hemel en aarde gemaakt heeft. Hij

besefte dat de God uit het nieuwe boek, de enige ware God is

en veel machtiger dan de geesten van zijn voorouders. Arong

gaf zijn hart aan de Heere God en werd christen door naar het

Woord van God te luisteren.

Omdat de Bijbel in zijn eigen taal was vertaald, kon hij het

nu ook begrijpen. Wat een wonder en wat een vreugde voor

Arong en zijn dorpsgenoten!

2: Verhaal ‘Bijbel in eigen taal’

Les 3 De paalwoning

DoelDit is een creatieve les waarbij de leerlingen vooraf iets kunnen proeven van

welke problemen of cultuurverschillen er kunnen zijn bij het vertaalwerk.

Daarnaast komen ze via creatieve opdrachten in aanraking met de Afrikaanse

cultuur.

Bij deze les heeft u niets uit de

schatkist nodig.


22

InleidingGesprek‘Een wijs man bouwde zijn huis op de rots’ (Matt. 8:24-27 en Lukas 6:46-49)

• Waarom moesten de mensen op een rots bouwen en niet op het zand?

• Wat bedoelde God hiermee?

• Hoe vertaal je deze tekst in een land waarbij een rots juist een gevaarlijke

plek is om op te bouwen?

Hier liepen de vertalers tegen aan toen ze de Bijbel aan het vertalen waren

voor de Budu-mensen in Congo. De Budu-mensen bouwen hun huis namelijk

het liefst op het zand, want als ze op de rots een huis bouwen dan worden ze

sneller door de bliksem getroffen!

Hoe zou jij dit vertalen? En welk woord zou jij gebruiken i.p.v. rots? Geef de

leerlingen de tijd om hier zelf eens over na te denken of laat ze in groepjes

overleggen.

De vertaler heeft ‘een wijs man bouwde zijn huis op een goed fundament’ gebruikt.

• Wat vind jij daarvan?

• Sommige mensen wonen niet op een rots maar in paalwoningen. Waarom

zou dit zijn? Paalwoningen worden vaak gebouwd op vochtige grond zoals

moeras. Door de palen diep in de grond te slaan, staat het huis stevig!

• Zou jij bereid zijn om zo hoog in een paalwoning te klimmen om de mensen

het Evangelie te vertellen?

Denk daar eens samen over na!

Materiaal

Zorg zelf voor• materiaal afhankelijk van

opdrachten (zie kernopdracht)

Bijlagen• nieuwsbrief Gert de Wit

• uitleg ‘maak je eigen paalwoning’

• uitleg ‘Afrikaanse schaal maken’

• knooptechnieken

• Congolese recepten

• tekst lied Karibu na wewe

Vertel dan het volgende: Gert de Wit werkt voor Wycliffe, samen met andere mede-

werkers in Congo, aan het maken van een taalbeschrijving van

de Lika-taal (o.a. een woordenboek). Daarnaast trainen ze het

lokale Lika-team, zodat deze mensen de Bijbel goed in hun

eigen taal kunnen vertalen. Ze controleren ook de vertaalde

Bijbelboeken en leesboekjes op spelling.

‘Wist je dat de mensen in Congo op een andere manier de tijd

berekenen?’

In sommige landen is de dag altijd even lang als de nacht:

ongeveer twaalf uur. De zon komt op om vijf uur. Na een uur

tellen ze: het eerste uur is voorbij (6:00 uur). Als de zon op

zijn hoogst is, is het dus altijd 12 uur ’s middags. Dat is dan

het zesde uur vanaf de zonsopkomst. Bij de Lika spreekt men

van de dag die doormidden is gedeeld.

Is de zon halverwege zijn baan omhoog dan is het 9 uur ’s

morgens. Is de zon halverwege zijn baan omlaag dan is het

15.00 uur ’s middags, of zoals de Lika’s het zeggen; dan buigt

de zon voorover.

Voor de nacht kun je deze uitdrukkingen weer niet

gebruiken. Om te weten hoe laat het ’s nachts is, verwijzen

oerwoudbewoners naar de temperatuur of naar de

condensvorming op de bladen na een nacht van afkoeling. Als

de druppels van de bomen vallen, is het vier uur ’s nachts,

zeggen de Budu (de buren van de Lika’s).

Of ze verwijzen naar het eerste hanengekraai (5 uur ’s

morgens, vlak voordat de zon opkomt).

De Lika geloven dat middernacht het uur van de tovenaars is.

En angst voor geesten is diep geworteld in de cultuur. Want als

de zon echt onder is gegaan, denken ze dat geesten de zon in

stukken snijden.

Kijk in de bijlage voor de nieuwsbrief van Gert de Wit. Hierin

staat een opdracht over de tijden in Congo. U kunt deze

opdracht in groepjes of klassikaal laten uitvoeren.


23

KernopdrachtCreatieve opdrachtenHieronder staan mogelijkheden die u kunt toepassen bij deze opdracht.

• Bouw je eigen paalwoning (zie bijlage). In de bijlage

staat een klein model van een paalwoning, maar er

kan natuurlijk ook groot materiaal gebruikt worden om

een paalwoning te maken. Dit is afhankelijk van tijd en

ruimte!

• Maak een echte Afrikaanse schaal (zie bijlage). Later

kunnen de leerlingen hier lekkere Congolese hapjes in

leggen om samen op te eten.

• Bestempel jouw eigen Afrikaanse doek. Neem

hiervoor gekleurde lappen zoals oude lakens of

soepele gordijnen. En gebruik zelfgemaakte stempels

van bijvoorbeeld aardappels, kurken en doppen. U

kunt ook linoleum aanschaffen en met een guts hier

originele vormen uit gutsen. Daarna is het is erg leuk

om deze doeken om te knopen en zo verschillende

knooptechnieken uit te proberen. Zie voor verschillende

knooptechnieken de bijlage.

• Maak samen hapjes klaar uit Congo. Zie voor recepten

de bijlage.

AfsluitingZingenZing en leer samen het lied ‘Karibu na Wewe’ op de wijs van ‘Nader mijn God tot U’ (zie bijlage).

Kijk met elkaar de 30-minuten film over William

Tyndale. William Tyndale was een Bijbelvertaler

uit Engeland. Hij vertaalde de Bijbel in het

destijds moderne Engels. Hij was de eerste

vertaler die gebruikmaakte van de boekdrukkunst

om de Bijbel te verspreiden.


24

bijlageLes3:nieuwsbrief(bb)StukjeuitdenieuwsbriefvanGertdeWitvanuitCongo-mei2014‘Hoelaatishet?’IkhebbijdeLika'sthuisnoggeenklokgezien,maarzewetennatuurlijkwelhoelaathetis.Erzijnheelwatwoordenenuitdrukkingenindetaaldievrijpreciesaangevenoverwelkmomentvandedaghetgaat.Wathetmakkelijkermaaktisdatelkedagevenlangduurtalsjevlakbijdeevenaarwoont.NetalsindetijdwaarindeBijbelgeschrevenisbegintdedagbijzonsopgang,rond6uur'smorgens.OnderinvloedvanhetSwahili,devoertaalinhetgebied,kunjeLika'shorenzeggen:"webeginnenoméénuur".Datbetekent"éénuurverdersindszonsopgang",dusom7uur'smorgens.IndeEvangeliënwordtvaakverteldhoelaathetwas.DeLikavertalershebbengezochtnaarechteLikawoordenvoordetijdvandedag.VoordezenieuwsbriefhebikgekekenwaterstaatindehoofdstukkenronddekruisigingendeopstandingvanChristus.SchemaALukas HerzieneStatenvertaling Likavertaling BetekenisvanhetLika22:66 toenhetdaggewordenwas nɨyɔlɨsyɛasyɛ wanneerdedaggaatblijven23:44 hetwasongeveerhetzesdeuur mʉsɨkatʉ middenopdedag24:1,22 heelvroegindemorgen kombolugo alshetlichtbegintteworden,voor

hetopgaanvandezon24:29a hetistegendeavond akʉwabʉgɔgɔ hetwordtavond24:29b dedagisgedaald bhitiikokolipyo duisterniszalgaanvoortdurenIndeLikataalzijnnogveelmeeruitdrukkingenvoordetijdvandedag.Ikgeefernogeenpaardoor:SchemaBLika Tijdvandedag Letterlijkbʉsɔbɨbadhɛ ergvroegindemorgen koudezonsopganglɨsyɛigbononini middenopdedag dedagheeftzichzelfverdeeldmɔnɨitini halverwegedemiddag dezonheeftzichvoorovergebogenmɔnɨogwini zonsondergang dezonisgevallenbabhɨlɨbakasasamɔnɨ dezonisondergegaan kwadegeestenzijndezoninstukkenaanhet

snijdenngbingokabalɨmba middenindenacht detijdvandetovenaarsVragenbijdezenieuwsbrief:

• Hoelaatishetopditmoment?Hetmomentdatjijdezenieuwsbriefleest?• EnhoevertaaljeditindeLika-tijd?Rekenvanaf6uurzonsopgangenbeginjezinmet‘hetis

…uurverdersindszonsopgang’BedenknogmeertijdendiejeopdeLikamanierkuntomrekenen!

• KijkinschemaBengeefeensaaninurenomwelketijdenhethiergaat?• ZoeksamendeBijbelgedeeltenopwaarinjekuntlezenhoedeBijbelspreektovertijd.Kijk

hiervoorinschemaA.• KunjijzelfookwatuitdrukkingenbedenkenvoordeNederlandsetijden?

3: Nieuwsbrief Gert de Wit uit Congo


25

3: Werkblad bij nieuwsbrief Gert de Wit uit Congo

Werkblad bij de nieuwsbrief van Gert de Wit

• Hoe laat is het op dit moment? Het moment dat je deze nieuwsbrief leest?

• En hoe vertaal je dit in de Lika-tijd? Reken vanaf 6 uur zonsopgang en begin je zin met: Het is ………… uur verder sinds zonsopgang.

• Hoe laat begint je school?

Nederlandse tijd: Lika-tijd:

• Hoe laat heb je pauze?


• Hoe laat is de pauze voorbij?


• Hoe laat ga je naar huis?


Kijk in schema B uit de nieuwsbrief en geef eens aan om welke uren in tijd het hier gaat: bʉsɔbɨbadhɛ ………… uurlɨsyɛigbononini ………… uurmɔnɨitini ………… uurmɔnɨogwini ………… uurbabhɨlɨbakasasamɔnɨ ………… uurngbingokabalɨmba ………… uur

• Zoek samen de Bijbelgedeelten op waarin je kunt lezen hoe de Bijbel spreekt over tijd. Kijk hiervoor in schema A.

• Kun jij zelf ook wat uitdrukkingen bedenken voor de Nederlandse tijden?


26

3: Bouwmodel Paalwoning


27

Paalwoning maken

MateriaalRechte takjes van wilgen, stevig draad, snoeischaar, stro,

klei, stopnaald, groene bladeren en bloemen.

Maak je eigen paalwoningWist je dat er vroeger in Nederland ook paalwoningen

werden gebruikt? Rond 6000 v. Christus begon men voor

het eerst zelf graan te kweken. De mensen gingen toen in

de buurt van vruchtbare grond wonen. In de moerassige

streken maakten ze woningen op palen. Zo ontstonden

er paaldorpen. Het duurde toen wel enkele jaren om zo’n

dorp te bouwen.

Boomstammen, voorzien van een scherpe punt, werden

in modderachtige bodem geslagen. De palen steken dan

ongeveer 2 meter boven de waterspiegel uit. Op de palen

werd een vloer van boomstammen gelegd. Die werden

dan met hulp van houten pennen vastgezet. Zo ontstond

er een rooster waarop de hutten gebouwd konden

worden.

Het leuke is dat de wolkenkrabbers van nu, die in een

moerassig gebied staan, ook op betonnen palen worden

gebouwd. Wolkenkrabbers en paalwoningen hebben dus

meer gelijkenis dan je zo zou denken. Alleen van de

betonnen palen van de wolkenkrabber zie je niks meer.

Deze zitten onder de grond!

Hoe ga je te werk? De bodem:Vorm eerst met 4 dikke takken een vierkant.

Knoop een rij takjes aan elkaar en leg dit op het vierkant.

Maak met een stopnaald alle takjes vast aan de onderste

vier takken.

De wanden:Knoop een rij takjes aan elkaar vast op dezelfde manier

als voor de bodem.

Maak 2 vierkanten met in één van de wanden enkele

kortere takjes voor de deuropening.

En maak 2 vierkanten die in het midden wat langer zijn

zodat ze de punt van het dak vormen.

Het dak:Je maakt opnieuw twee gelijke stukken op dezelfde

manier als voor de bodem.

De twee delen maak je aan elkaar vast door er een

dikkere tak tussen te steken en met naald en draad vast

te zetten.

Plak stro op het dak.

Samenstellen van de paalwoning:Maak 4 stevige takken op elke hoek aan de bodem vast.

Plaats de wanden tussen de ‘palen’ en hecht ze in elke

hoek vast met draad.

Zet het dak op de woning.

Afwerken:Plaats de paalwoning in een blok klei. Zo blijft het beter

staan. Versier de klei met groene bladeren en bloemen.

3: Maak je eigen paal woning


28

Afrikaanse schaal

Maak je eigen Afrikaanse schaal!

Probeer zelf eens een eigen Afrikaanse schaal te maken.

Materiaal: Oude kranten, een ballon of oude schaal, behangerslijm,

stiften en verf

Hoe ga je te werk?

Blaas de ballon op of pak een oude schaal

Maak de behangerslijm en smeer de kranten in

Plak eerst een natte krant op de ballon of de schaal

Plak daarna droge kranten op de schaal

Dan weer natte .. en zo ga je door

Zorg voor een mooie dikke laag en laat de kranten droog worden

Als de kranten droog zijn, prik je de ballon lek als je die hebt gebruikt

Versier de schaal door hem te verven in Afrikaanse printen. Maak

er zo een echte Afrikaanse schaal van! Je kunt ook de schaal

bestempelen met voorwerpen of zelfgemaakte stempels van

aardappels, kurk of ander zacht materiaal.

Lak de schaal af met bijvoorbeeld lak van het merk Glitsa.

3: Maak je eigen Afrikaanse schaal


29

Afrikaanse schaal

Maak je eigen Afrikaanse schaal!

Probeer zelf eens een eigen Afrikaanse schaal te maken.

Materiaal: Oude kranten, een ballon of oude schaal, behangerslijm,

stiften en verf

Hoe ga je te werk?

Blaas de ballon op of pak een oude schaal

Maak de behangerslijm en smeer de kranten in

Plak eerst een natte krant op de ballon of de schaal

Plak daarna droge kranten op de schaal

Dan weer natte .. en zo ga je door

Zorg voor een mooie dikke laag en laat de kranten droog worden

Als de kranten droog zijn, prik je de ballon lek als je die hebt gebruikt

Versier de schaal door hem te verven in Afrikaanse printen. Maak

er zo een echte Afrikaanse schaal van! Je kunt ook de schaal

bestempelen met voorwerpen of zelfgemaakte stempels van

aardappels, kurk of ander zacht materiaal.

Lak de schaal af met bijvoorbeeld lak van het merk Glitsa.

3: Traditionele hoofddoek 1


30



31



32

3: Traditionele Rok


33

3: Traditionele sjaal


34

Informatie over Congolese eetgewoonten:

Het ontbijt in Congo is meestal erg simpel en bestaat uit maïsgerechten en vruchten. Soms worden er ook warme maaltijden in

de ochtend gegeten, zoals vis. Als drinken heb je thee of vruchtendrank tijdens het ontbijt.

Het avondeten in Congo bestaat bijna altijd uit vis. Vlees wordt ook wel gegeten, maar veel minder dan vis. Vis wordt immers

overal gevangen. Ook wordt er veel gewerkt met vruchten en paddenstoelen. Er worden ook veel stoofpotten gegeten in Congo.

Veel inwoners van Congo eten eveneens insecten bij het avondeten. Als nagerecht wordt er meestal fruit gegeten.

In Congo heb je veel vruchtendrankjes. Ook kokosmelk wordt veel gedronken, meestal rechtstreeks uit de kokosnoot. Water

wordt in Congo weinig gedronken, omdat het water uit de kranen niet gezien kan worden als drinkwater.

Typische Congolese ingrediënten zijn: honing, maïs, rijst en yam (zoete aardappel).

Congolese recepten

Congolese tomatensaus Ingredienten:

• 3 theelepels olie (palm olie is het meest Afrikaans,

daarom niet het meest gezond in een westers dieet)

• 1 klein potje tomatenpuree (120ml)

• 2 uien, fijngesneden

• 3 tomaten, in stukken gesneden en gepureerd

• 1 laurier blad

• nootmuskaat naar smaak

• zout naar smaak

• cayenne peper naar smaak

Hoe te bereiden

• Verwarm de olie in een pan.

• Bak hierin de uien voor een drietal minuten.

• Voeg alle overige ingrediënten toe.

• Voeg een beetje water toe indien nodig.

• Breng op smaak met zout, cayenne en nootmuskaat.

• Breng al roerend zachtjes aan de kook en laat de tomaten

dan 10 minuten sudderen.

• Congolese tomaten saus is een ietwat pikante, smaakvolle

saus: je gebruikt deels verse tomaten en deels

tomatenpuree en kruid met nootmuskaat en cayenne

peper.

• Serveer deze tomatensaus met gegrilde of geroosterde

kip, vis, vlees of yam en wat rijst.

Congolese kip Ingredienten:

• 1 kip, in stukken gesneden

• 1 appel

• 1 banaan

• 1 potje tomatenpuree (70 gram)

• 1 potje room (klein)

• 1 soeplepel paprikapoeder

• 1 koffielepel kerriepoeder

• 1 mespunt pili-pili

• Kruitnoot

• peper

• zout

Hoe te bereiden

De stukken kip opbraden met peper en zout. Het vuur zachter

zetten, de banaan en de appel in stukjes snijden en met al

de kruiden en de tomatenpuree bijvoegen. Dit alles zachtjes

laten gaar worden. Daarna de stukken kip er uitnemen, de

nog grote stukken banaan en appel fijn pletten en de room

aan toevoegen. Dit alles goed roeren en de stukken kip bij de

saus voegen.

3: Congolese recepten


35

Congolese soep

Ingredienten:• Klapperwater, de melk van de kokosnoot (te koop bij de

supermarkt). De kokosnoot ook bekend als ‘klapper’, wat

een vernederlandsing is van het Maleise ‘kelapa’.

• evenveel kippenbouillon

• peper

• zout

• nootmuskaat

• verse room

• kleine stukjes geroosterde kokosnoot

Hoe te bereiden

Neem het klapperwater oftewel de melk van de kokosnoot.

Voeg er evenveel kippenbouillon aan toe. Kruid flink ook met

nootmuskaat. Voeg verse room toe. Warm de soep goed en

doe er nog kleine stukjes geroosterde kokosnoot bij.

Kropsla-ananassalade Veel ananas komt tegenwoordig uit Afrika, vooral uit

Ivoorkust. Daar worden de ananassen die niet naar Europa

worden geëxporteerd, gebruikt in allerlei gerechten. Deze

salade, heel ongebruikelijk in de West-Afrikaanse keuken, is

misschien wel een van de simpelste manieren om ananas te

verwerken.

Ingrediënten• ½ verse rijpe ananas

• ½ krop sla

• 3 eetlepels mayonaise

Hoe te bereidenSchil de ananas en bewaar het sap. Verwijder het hart en snijd

de ananas in kleine stukken. Haal de bladeren van de kropsla,

was ze en scheur ze in stukken. Leg de ananas en de sla in

een grote glazen slakom. Voeg de mayonaise en 3 theelepels

van het bewaarde sap toe en meng de ingrediënten zodat de

sla en ananas licht bedekt zijn met het sap. Zet 30 minuten

koel weg. Serveer gekoeld.

Recept voor Congolese beignets (40 stuks) Ingrediënten

• 1 liter koud water

• 1 kg tarwebloem

• 50 gr bakpoeder

• 2,5 waterglazen rietsuiker

• 1 zakjes vanillesuiker

• ½ soeplepel gedroogde gist

• ½ handvol zout

• 3 eierdooiers

• frituurolie

Materiaal• emmer of bassin

• houtenlepel (GEEN MIXER)

• frituurpan

• soeplepel

• schuimspaan

Hoe te bereiden• Breng in de emmer of bassin het water.

• Meng de suiker, vanillesuiker en het zout onder het water.

Ga niet roeren tot de suiker is opgelost want in dit koude

water zal dit toch niet gebeuren.

• Je kunt er dus onmiddellijk alle bloem onderroeren. Het

wordt een grote en dikke massa, vandaar dat ik aanraad

om een grote houtenlepel te gebruiken en geen mixer. Je

kunt de bloem ook in porties bijvoegen.

• Als alle bloem er is onder geroerd mag het bakpoeder en

de gist erbij. Wanneer je verse gist gebruikt moet je deze

eerst oplossen in een glas warm water.

• Blijf goed roeren en je zult merken dat het deeg plakkerig

en heel rekbaar wordt. Vooral dat laatste is een teken dat

het deeg geslaagd is.

• Je kunt er nu de eierdooiers onderroeren.

• Warm de frituurolie op tot het heet genoeg is.

• Maak met de soeplepel een bal iets kleiner dan een

tennisbal. Dit is niet gemakkelijk want het deeg is

plakkerig.

• Schep de beignets uit het vet met een schuimspaan.

• Eet smakelijk!

3: Congolese recepten


36

Karibu na Wewe

Lied op de wijs van ‘Nader mijn God tot U’

Karibu na Wewe

Karibu na Wewe, Mungu wangu;

Karibu zaidi, Bwana yangu,

Siku zote niwe, karibu na Wewe

Karibu zaidi, Mungu wangu.

Mimi nasafiri duniani

Pa kupumzika, sipaoni,

Nilalapo niwe, karibu na Wewe.


Yote unanipa, yanivuta,

Pa kukaribia nitapata,

Na nikunyongee, karibu na Wewe,


Na kwa nguvu zangu, nikusifu

Mwamba uwe maji ya wokovu,

Mashakani niwe, karibu na Wewe;


Na nyumbani juu Baba yangu.

Zikikoma haya siku zangu,

Kwa furaha niwe pamoja na Wewe,

Karibu kabisa Mungu wangu.

3: Lied Karibu na wewe

Les 4 Tonen en klanktaal

DoelIn deze les leren de leerlingen dat er verschillende talen zijn, waaronder toontalen.

Ze krijgen hierbij informatie over de fluittaal en de kliktaal. De leerlingen ervaren hoe

moeilijk het is om klanken uit een andere taal te moeten leren.

in de reiskoffer• Naro Nieuwe Testament


38

Lesactiviteiten

InleidingGesprek en uitzending bekijken

‘Er is in veel gebieden in Afrika geen internet en zelfs geen telefoon. Hoe

communiceren die mensen eigenlijk?’ Laat de leerlingen hier zelf eens over

nadenken.

Vertel de leerlingen dat door burgeroorlogen meer dan de helft van de kinderen

in Afrika niet naar school gaat. Er is inderdaad geen telefoon, en de wegen zijn

ook zo slecht dat er geen kranten worden verspreid in het land.

Communicatie is een groot probleem bij de zending. Er zijn piloten en

radiotechnici nodig om contact met de dokter tot stand te brengen. Er zijn

computertechnici nodig om alle gegevens voor een Bijbelvertaling veilig te

beheren. Er zijn trainers nodig om de plaatselijke Bijbelvertalers (die vaak laag

geschoold zijn) op te leiden, en taalkundigen om de klanken en tonen in de

talen daar te ontcijferen.

In veel talen hoort het gebruik van hoge en lage tonen bij de taal. Twee

woorden die je hetzelfde schrijft, kunnen iets verschillends betekenen door de

toonhoogte die gebruikt wordt. Voor de plaatselijke bevolking is het gebruik

van de tonen van hun taal vanzelfsprekend. Door gebruik van tam-tams

worden berichten doorgeseind van dorp naar dorp. Daarbij worden alleen de

tonen van de woorden gebruikt. Wycliffe werkt eraan om die toontalen ook

een eigen alfabet te geven, zodat mensen in hun eigen taal kunnen lezen over

gezondheidszorg, vitaminen, gezinsleven, en wat er van belang is.

Ga het gesprek aan met de leerlingen over de verschillende talen die er zijn.

Materiaal

Uit de reiskoffer• Naro Nieuwe Testament

• Naro audio Bijbel

Zorg zelf voor• internet voor uitzending over

kliktaal

• A3-papier, A4-papier,

tekenmateriaal, breed plakband,

karton en lijm

• attributen voor Wari-spel: bonen,

knopen of knikkers en eierdozen

Bijlagen• zendingsverhaal ‘tonen en klanken’

• lege wereldkaart

• vertaalopdracht Naro

• kaartjes bij het spel ‘een fluitje

van een cent’

• uitleg Wari spel

• zoek-de-verschillen kleurplaat

Klik talenKliktalen worden gesproken in het zuidelijke gedeelte van

Afrika. Het zijn talen die gesproken worden met korte klikjes.

Hessel en Coby Visser zijn medewerkers van Wycliffe die sinds

1991 in Botswana werken. Hessel vertelt: “De belangrijkste

taal onder de Bosjesmensen in West-Botswana is het Naro.

Toen wij begonnen met ons werk, was deze taal nog niet

beschreven. We hebben eerst een alfabet gemaakt van deze

taal, dat onder andere bestaat uit 28 klikgeluiden. Dit hebben

wij kunnen doen door eerst één te worden met de cultuur van

de San-mensen. Met deze bagage zijn we aan de slag gegaan

en zo langzamerhand zijn we begonnen met de vertaling van

de Bijbel.” De San-mensen zijn de oorspronkelijke bewoners

van Botswana. Zij zijn onderverdeeld in kleinere groepen met

verschillende talen. Ze hebben allemaal één ding gemeen: de

klikklanken.

Sommige toontalen worden ook gefloten, dan spreken we van

een fluittaal. Fluittalen komen voor in bijvoorbeeld Mexico,

Turkije en Nepal. Ze zijn altijd gebaseerd op de gesproken

talen van het desbetreffende gebied: in plaats van met de

stembanden en de tong worden de woorden gefloten. Het

resultaat klinkt als het gefluit van vogels.

Bij het aanleren van toonspelling is het fluiten een handig

hulpmiddel. Soms gebruiken de mensen met water gevulde

flessen om een soort xylofoon te maken, waarop je de tonen

van de lettergrepen kunt natikken. Dit doen ze vaak in

gebieden waar het niet gepast is voor vrouwen om te fluiten!


39

Tam-tam talenBij deze talen trommelt iemand op een traditionele tam-tam.

In een houten trommel zit een gleuf. Als je onder de gleuf slaat

dan krijg je lage klanken en boven de gleuf hoge klanken. Zo

kun je afwisselend een reeks lage en hoge tonen produceren

die dan bepaalde woorden betekenen.

Op zondag trommelen ze bijvoorbeeld: ‘djaba mutima, djaba

mutima, babaja bo Mungu’ wat betekent ‘reinig je harten,

reinig je harten, dienaars van God’. In plaats van een kerkklok

worden de mensen op deze manier opgeroepen om naar de

kerk te komen.

Weetje: Wist je dat wij in onze cultuur ook een toontaal

hebben? Moet je maar eens goed naar de telefoontonen

luisteren als je de cijfers van een telefoonnummer intypt. Elk

telefoonnummer heeft een andere toonhoogte.

Weetje: Wist je dat er nog steeds veel mensen zijn die niet

kunnen lezen? Daarom wordt er in veel talen ook een audio-

Bijbel gemaakt: een geluidsapparaatje op zonne-energie

waarmee je acht uur lang kunt luisteren. Ook in het Naro is

zo’n audio-Bijbel gemaakt. Met een druk op de knop kunnen de

Bosjesmensen de Bijbelwoorden in hun eigen taal horen.

KernopdrachtVertaalopdracht en oefening

Bekijk de uitzending (of een gedeelte ervan)

van de presentatie van het Nieuwe Testament

aan de Naro-bevolking (met kliktaal) in

Botswana (http://tinyurl.com/naroBijbel).

Voordat je de Bijbel kunt vertalen in een

bepaalde taal, zul je die taal moeten leren. De

Naro-taal is een Bosjesmantaal die gesproken

wordt in Botswana (Afrika). Dit is een kliktaal.

Het is leuk om zelf eens te proberen om een

kliktaal te spreken.

Oefen samen met de klas deze klikgeluiden.

Kijk hiervoor op Youtube, waar je korte

cursussen kunt vinden hierover (zoek op

‘kliktaal’ of ‘clicks’).

• Hoe is het om andere klanken te leren die

je niet kent?

• Wat merk je bij het oefenen van de

kliktaal?

• Is het makkelijk of juist niet? En waarom?

Nu weet je een klein beetje hoe het is voor de

Wycliffe Bijbelvertalers om de nieuwe klanken

te moeten leren van andere talen.

Pak de vertaalopdracht vanuit het Naro

erbij (zie bijlage). Laat de leerlingen deze

in groepjes oplossen of doe het samen

klassikaal.

Doe samen de oefening ‘Een fluitje van een

cent’

In het spel “een fluitje van een cent”

ondervinden de kinderen zelf welke problemen

een toontaal geeft voor het opschrijven van

een taal.

Voor het spel heb je de kaartjes met 1a, 1b,

1c en 1d t/m 4d (zie bijlage) nodig. Print deze

uit voor iedere leerling.

Maak twee groepen kinderen. Elke groep heeft

een woordvoerder die we het ‘talenwonder’

noemen. Er is ook een spelleider die de

kaartjes laat zien.

TIP! Vertel het zendingsverhaal ‘tonen en klanken’

(zie bijlage).TIP! Pak de lege wereldkaart erbij (zie bijlage) en kruis

de landen aan waar toontalen gebruikt worden. Laat

eventueel twee leerlingen meer landen opzoeken op

internet.


40

‘Tonen maken in andere landen soms een heel belangrijk

verschil tussen woorden. Deze tonen moet je wel opschrijven.

Je kunt dat bijvoorbeeld doen door accenten boven de woorden

te zetten. Dat ziet er zo uit: Gue müngana, ndï a:sïka moi

angö, o:minjo üpanü akösugo bö: “Wösîeni idyo inani akö ïkáá

yö sooko, watïkana kömü, watïpaka kömü inani kü banï; ika

nayö ta (kü) iyani apëï asëmï!” (dit kunt u uitprinten of op het

bord schrijven!)

Weetje: Wist je dat in veel talen mensen elkaar fluitend kunnen

verstaan?

Fluiten is een hulp bij het opschrijven van de goede tonen.

In het Budu vertaalkantoor zijn mensen vaak bezig met het

fluiten van woordtonen om uit te leggen over welk woord ze

het hebben.

De oefening

Laat de leerlingen een kaartje (zie bijlage) zien met ‘kanon’

erop geschreven.

Vraag aan de groep: ‘Kun je dit woord zingen of niet?’. Doe

hetzelfde met het kaartje ‘appel’.

Leg uit dat je deze woorden op twee manieren kunt uitspreken

door de klemtoon te verleggen. Hierdoor verandert de

betekenis van het woord!

‘Wist je dat je ook op ‘appél’ kunt komen? In het leger

bijvoorbeeld? Deze appel kun je niet eten!’

Bij deze twee woorden kun je dus goed horen dat klemtonen

ook tonen zijn.

‘In het Nederlands heb je bijna geen woorden waar de

toonhoogte een betekenis geeft aan het woord. Maar in veel

Afrikaanse talen is dat bij bijna elk woord zo. Daarom kunnen

de sprekers van zulke talen ook trommelen wat ze zeggen of

zelfs fluiten. Dat proberen we jullie in dit spel ook te leren!’

Pak de kaartjes erbij uit de bijlage.

De spelleider leest de woorden op kaart 1a en 1b voor en laat

het zien aan de leerlingen.

Het streepje op de woorden heeft wind mee of wind tegen, zie

je dat?

Het streepje met wind tegen is een lage toon. Het streepje met

wind mee is een hoge toon.

Fluit de woorden nu eens als voorbeeld.

Laat het talenwonder uit de eerste groep plaats nemen op de

stoel met zijn gezicht van de spelleider af. De klas moet de

spelleider wel kunnen zien maar het talenwonder niet!

De spelleider houdt één van de twee kaartjes naar boven. De

groep fluit nu de tonen voor op het teken van de spelleider.

Het talenwonder moet zonder te kijken, vertellen welke

betekenis het gelezen woord had.

Bij een goed antwoord krijg je 2 punten, bij fout 0 punten.

Daarna mag de tweede groep een poging wagen met de

kaartjes ‘c’ en ‘d’ van ronde 1.

Neem voor groep 2 de ‘c’ en ‘d’ kaartjes van elke ronde en voor

groep 1 de ‘a’ en de ‘b’ kaartjes.

AfsluitingAfrikaans spel

Doe met elkaar het Wari spel. Kijk in de bijlage voor de

uitleg en een afbeelding!

TIP! Maak de zoek-de-verschillen kleurplaat (zie bijlage).


41

DeelI‘Jekuntfluitennaarjekoffiepot!’

Noelle was best zenuwachtig. Ze was druk bezig met de afwas,

maar haar gedachten gingen uit naar een dorp ver weg, aan

de andere kant van de vallei in het oerwoud. Terwijl ze de

ingezeepte schalen en potten met heet water afspoelde en ze

omgekeerd op het bamboe afdruiprek zette, dacht ze aan de

vijfenvijftig dagen die nu nog voorbij moesten gaan voordat

het “Noël” zou zijn. “Noël” in Zaïre betekent kerstfeest. Elk

jaar werd het uitbundig gevierd door de hele dorpsschool.

Iedereen danste dan de hele nacht om het vuur heen op hun

schoolplein. En ‘s morgens gingen ze al om half vijf de huizen

langs, om wat koffie te vragen aan de mensen voor bij het

vuur in de ochtendkou. Noelle was met kerst geboren, en

dus heette ze zo. Er zou dit jaar een groot feest voor haar

zijn. Terwijl door de hete zon de schalen op het afdruiprek

brandschoon opdroogde, dacht ze over dat feest na. Met

haar handen onder haar kin steunde ze op haar knieën, zoals

ze gewend was als ze nadacht. Verjaardagen werden nooit

gevierd in het oerwoud. Maar dit jaar zou er toch feest voor

haar zijn, omdat ze vlak voor kerstmis zou gaan trouwen. Ze

werd dan 16.

Bij de rivier had ze veel goeie klei verzameld, topkwaliteit,

zei haar oma. Samen met haar zussen werkten ze nu aan de

voorraad potten en pannen die Noelle mee zou nemen naar

haar nieuwe huis. De klei was van een speciaal mengsel van

zwarte en gele klei, een geheim recept van oma. Oma stond

bekend om haar sterke potten. Reepje voor reepje maakten

ze er nu handig potten van, de rolletjes werden mooi glad

gestreken met een oude potscherf, en dan droogden ze

keihard in de zon op. “Heb je hem nou al gesproken?” vroeg

Petossi met een spottende blik in Noelle’s richting.

“Ze durft nog geeneens naar hem te kijken!” riep Sara nu

lachend. Noelle moest nu ook lachen. Het was wel waar.

Noelle had de jongen met wie ze ging trouwen nog niet eens

aangekeken. In Congo, waar Noelle woonde, was het namelijk

gewoon dat je ouders uitzochten met wie je ging trouwen. Die

man kende je soms nog niet eens, en die leerde je meestal

ook nog niet kennen tot de trouwdag. Nog vijfenvijftig dagen

hadden ze, om alle potten en andere spulletjes klaar te maken

voor de grote dag.

“Sara, dit wordt m’n koffiepot!”, riep Noelle nu, terwijl ze een

vorm van klei in de lucht hield. Het leek net een gewone pot,

zoals alle andere potten die op het vuur worden gebruikt

om te koken. Alleen de tuiten die er aan vier kanten uit

naar boven staken maakten deze pot bijzonder. “Net als

de koffiepot die mamma vroeger had”, antwoordde Sara

dromerig, en je kon aan haar zien dat ze terugdacht aan

de mooie vier-tuitige koffiepot die ze vroeger op mamma’s

houtskoolvuurtje had zien staan elke morgen. “Weet je nog,

dat mamma ons ‘s ochtends altijd een kop koffie gaf uit die

pot, voor we met haar naar het veld gingen om te werken?”

vroeg Sara, terwijl ze verder werkte aan de supergrote

kookpot die ze aan het gladstrijken was. Ja dat was jaren hun

ontbijt geweest, koffie, herinnerde Petossi zich nu ook. Nu ze

naar school gingen, aten ze elke ochtend bij het vuurtje ook

wat kleine banaantjes. Noelle zat nu in groep 7. Terwijl ze

zo in gedachten bezig zijn met haar werk schiet er een slang

voorbij, een hele giftige, vlak bij haar handen. Van schrik

knijpt ze de kleimassa tot een zielig hoopje ineen. “Nyoka,

nyoka, een slang, een slang! roepen ze nu allemaal tegelijk!

Gelukkig schrikt de slang nog erger dan de meisjes, en zo

krijgen ze niet eens de tijd om te zien welke soort ‘mamba’

dit is. In elk geval was hij giftig, besluiten de zusjes als ze

‘s avonds alles aan vader en moeder vertellen. “Dat is geen

best voorteken”, zegt vader somber, “Een slang brengt altijd

ongeluk, en zeker nu jullie net met de voorbereidingen van de

bruiloft bezig waren vind ik het geen goed teken”. Vader staart

somber in het vuur. Petossi kijkt hem ernstig aan. Sara kijkt

zenuwachtig in het vuur. Noelle denkt alleen aan de koffiepot,

die ze nu opnieuw moet gaan maken. Dan herinnert ze zich

dat ze in de kerk gehoord heeft van de slang van Mozes, die

de slangen van de tovenaars in Egypte opat. God is sterker

dan de tovenaars, en ook sterker dan al die voortekens, weet

ze nu opeens heel zeker. Ze begint in het donker bij het vuur

te zingen over Jezus, de grote Overwinnaar. Haar moeder

zingt opgelucht mee, en al gauw zingen ze met z’n allen en

vergeten ze alle enge schaduwen in het donker achter de

kookhut, en ook alle angstige voortekens.

4: Zendingsverhaal


42

DeelII‘Jekuntfluitennaarjekoffiepot’

De potten lagen inmiddels alweer twee dagen in de hete zon

te drogen. Noelle heeft een nieuwe, nog mooiere koffiepot

gekleid. Ze moesten ook nog worden gebakken in een oven.

En dan waren ze klaar voor gebruik in de keuken. Noelle’s

zusjes zouden straks alle potten op hun hoofd meenemen naar

het dorp waar Noelle zou gaan wonen met haar man. Terwijl

haar zussen alweer met andere dingen bezig waren, was

Noelle in gedachten vaak bezig met die jongen aan de andere

kant van het moeras, met wie ze straks een huis zou hebben.

Zo komt het dat ze niet mee rent met haar zussen als die een

geitje gaan zoeken dat aan het verdwalen is. Ze is bezig met

het wieden van onkruid, en ze plukt tegelijkertijd de grote

olifantsoor-bladen met hun knolgrote wortels die je zo lekker

als aardappels kunt koken. Dat is geen echt onkruid. Het gaat

in de mand op haar rug.

Wat een regen vandaag weer! Elke dag regent het een uur

heel hard in het regenwoud. Je kunt dan zien hoe iedereen

naar het dichtstbijzijnde huis rent om te schuilen. De was

wordt snel binnengehaald van het dak waar hij op ligt te

drogen. Mensen die te ver van een huis af zijn en die helemaal

doorweekt aan komen rennen drogen bij een vuurtje in de

kookhut lekker op. Maar de meesten mensen houden de

donkere wolken in de gaten en zijn op tijd binnen.

Noelle heeft goed naar de lucht gekeken, om te zorgen dat ze

de regenwolken op tijd in de gaten heeft. Alle potten van klei

zijn nu goed droog geworden van de hete zon. Na schooltijd,

terwijl ze met haar zusjes op het land aan het werk was,

hebben ze de potten al twee dagen op tijd binnen gehaald.

Maar vandaag kijkt Noelle om zich heen en ontdekt dat haar

zusjes weg zijn als het opeens gaat waaien. Zijn die nou nog

steeds achter de geit aan het aanrennen? Ze weet nu weer

dat haar zusjes probeerden een geitje te pakken dat in het

struikgewas naast het veld verdwaald was. Hij ging steeds

verder het oerwoud in, en de zussen van Noelle waren achter

het gemekker aangegaan. Snel pakt Noelle nu zelf een pot op

haar hoofd, en in elke hand een, en de mand op haar rug. De

schoffel laat ze op het veld liggen en dan loopt ze zo snel ze

kan naar het huisje van mevrouw Roeta, dat aan de rand van

het oerwoud ligt. Daar kan ze de drie potten wel veilig leggen

terwijl ze teruggaat om de andere vier nog te halen.

Het begint al te spatten van de regen, als Noelle voor de

tweede keer terugrent. Alleen de koffiepot nog, en een grote

kookpot. Zo snel mogelijk heen, en dan met de pot op haar

hoofd voorzichtig terug. O, help, nu ziet ze in haar haast de

schoffel niet die ze op de grond heeft laten liggen. Ze valt

languit op de rode aarde, en de koffiepot? Die valt helaas op

het ijzer van de schoffel helemaal aan stukken. Ze hoort het

breken van het droge aardewerk op het ijzer en blijft van

ellende nog maar even languit in de modder liggen, terwijl ze

warme tranen huilt in de koude regen. Ze kan nu wel fluiten

naar haar mooie koffiepot. Zo’n mooie koffiepot krijgt ze nooit

meer voor de bruiloft af. Even denkt ze terug aan de slang.

Noelle hoort door de regen die op het land klettert heen

opeens hoe iemand fluit. Het zijn geen fluittonen van een

liedje, het zijn de fluittonen van een boodschap: een zin in

haar taal die iemand vlakbij fluit. Ze hoort verbaasd terwijl

ze opkrabbelt dat iemand haar volledige naam fluit: “Noelle

de kleindochter van de olifantenjager”. Terwijl ze de modder

van haar knieën afveegt glijden haar ogen langs de rand

bananenbomen verderop. Waar staat die geheimzinnige

fluiter? “Noelle de kleindochter van de olifantenjager,

je hoort in deze grote regenbui de fluittonen van een

armzalige reiziger” hoort Noelle hem fluiten, en nu ziet ze

een doorweekte jongen onder een bananenboom staan, met

getuite lippen en opgetrokken schouders. Hij barst in lachten

uit als ze hem ontdekt heeft. Verder fluiten kan hij niet. Als

ze onder de boom naast hem komt schuilen durft ze hem niet

goed aan te kijken. Hij vertelt dus maar dat hij op weg is naar

haar vader. “Ik kom van de overkant van de vallei en ik hoop

dat je deze regen net zo leuk vind als ik. Niemand ziet ons

hier, dus nou kunnen we eindelijk eens gewoon praten.”

4: Zendingsverhaal


43

DeelIII‘Jekuntfluitennaarjekoffiepot’

Noelle begrijpt dat de doorweekte “armzalige reiziger” van

de overkant van de vallei haar aanstaande man is, Benjamin

heet hij. Hij was op weg naar haar vader, om over de bruiloft

te praten, en toen barstte de regen los. En zij was op het

veld om die koffiekan te redden, die hier stond te drogen.

Voorzichtig kijkt ze opzij naar de bananenboom naast haar,

waar ze de jongen in zijn natte T-shirt en broek ziet staan.

Van dichtbij lijkt hij veel ouder, ook wel omdat hij nu niet

meer zo ingespannen staat te fluiten. Noelle moet nu ook wel

lachen, hoewel ze heel verlegen blijft, want elkaar zien mag

eigenlijk helemaal niet. Nou ja, in de regen kun je er toch

niets aan doen, eigenlijk heeft God hen deze regen gegeven,

en daarom is ze er gewoon blij mee dat ze nu ziet wie haar

man worden zal.

“Noelle, ik wist meteen dat jij het was. Ik zag hier een

nieuwe koffiepot liggen, en ik dacht al, die is vast door Noelle

gemaakt. Wie anders trouwt er hier in het dorp. Toen ik onder

de bananenboom bleef staan omdat het regende, zag ik je

tobben met die schoffel, en ik wist meteen: dat is Noelle.”

zei hij razendsnel. “Waarom ben je niet doorgerend naar het

houtvuur bij mevrouw Roeta, om op te drogen?” vroeg Noelle

hem verbaasd. “Ja en waarom heb ik jouw mooie koffiepot

niet gered, terwijl ik er wel naar heb staan kijken?” vroeg

Benjamin, en hij haalde zijn schouders weer zo grappig op dat

hij haar weer deed denken aan de jongensfiguur die ze in die

houding had zien staan fluiten, alsof hij niet alleen met zijn

mond floot, maar met zijn hele lichaam! “Maar ik heb er geen

spijt van dat ik zo bleef stilstaan zonder iets te doen. Jij kwam

eraan en al mijn besluiteloosheid verdween, en ik besloot deze

kans te gebruiken om elkaar te spreken te krijgen, zonder al

die zussen van je erbij!”

Benjamin en Noelle spraken een uur lang met elkaar onder

de bananenbomen in de regen. Benjamin vertelde Noelle over

het dorp waar ze zouden gaan wonen, en Noelle vertelde

hem over de slang en over vaders sombere woorden over

voortekens. Benjamin keek Noelle vragend aan. “Je hebt wel

pech zeg. Maar je hebt je niet bezeerd door die vervelende

schoffel toch?” “Nee, zegt Noelle, alleen m’n koffiepot is stuk,

maar eh, ik vind die regen toch wel net zo leuk als jij hoor.

Samen zongen ze het lied over “Jezus de grote Overwinnaar”

en daarna droogden ze op bij het vuurtje van mevrouw Roeta.

Terwijl Noelle de aardappelknollen klaarmaakte voor mevrouw

Roeta, Benjamin en haarzelf, vertelde Benjamin waarom hij

naar haar vader wilde gaan. “Ik moet je vader nog veel geld

betalen voor de bruiloft, en ik kreeg het maar niet bij elkaar”

vertelde Benjamin. “Maar nu heb ik een baan gekregen. Je

weet dat je onze taal kunt fluiten he?.” “Echt wel!” lachte

Noelle. “Nou en al die tonen die je fluit, hebben geen letters.

Je weet wel hoe je frans schrijft, dat leer je op school. Maar

probeer maar eens Boedoe te schrijven. “gbogbo” wat staat

hier? “aardappelknol” zou je denken. Mis! Het is hetzelfde

woord, met de toon andersom: “afdruiprek” betekent het dus!

En nu is er een buitenlander gekomen, die heeft een spelling

bedacht voor onze tonen. Hij is van Wyclife Bijbelvertalers

en hij heeft hulp nodig. Hij zegt dat hij 200 leesboekjes wil

maken, voordat de Bijbel die hij vertaalt klaar is. Bij hem heb

ik een baan!”

Als ze de dampende aardappelknollen op hebben, is de

regen opgehouden. Benjamin gaat naar Noelle’s vader om te

vertellen dat de bruiloft pas over een jaar kan plaatsvinden.

Hij moest eerst nog meer geld verdienen, om aan Noelle’s

vader te geven. Noelle kon nog een jaar langer naar school,

net genoeg om een diploma te krijgen. Benjamin vond het

ook belangrijk dat ze een diploma kreeg, want dan kon ze

misschien zelf meehelpen bij Wycliffe Bijbelvertalers en...ze

kreeg tijd genoeg om een nieuwe koffiepot te maken!

4: Zendingsverhaal


44

4: Lege wereldkaart


45

VertaalopdrachtNaro is de taal van de Bosjesmensen in Afrika. Hieronder

zie je een aantal oefeningen vanuit de Naro-taal. Gebruik bij

sommige oefeningen desbetreffende Bijbelgedeelten!

Hoe zit een zin in het Naro in elkaar? Schrijf op welk woord er op de stippellijn moet komen te

staan.

• bóò tsir ko – ik zie jou bóò = …………

• tcii tsir ko – ik roep jou tcii = ……………

• bóò tem ko - hij ziet mij mij = ………………

• bóò tsim koo - hij ziet jou (m) jou (m) = ………

• bóò sim ko - hij ziet jou (v) jou (v) = …………

• bóò mem ko - hij ziet hem hem = ……………

• bóò sim ko - hij ziet haar haar = ……………

• bóò tsir ko - ik zie jou (m) tegenwoordige tijd =

………

• bóò tsir gha - ik zal jou (m) zien toekomende tijd =

……………

VertaalproblemenEen probleem wat je vaak tegenkomt bij vertalen is dat er in

het Naro geen woord is voor bepaalde begrippen. We geven je

een voorbeeld.

Welke vertaling zou jij kiezen voor het woord ‘zondvloed’?

• tshàa-dxoo - enorm water

• tshàa ba - zee

• túú-dxoo - enorme regen

• kaias túú - grote regen

• kaiam tshàa - groot water

Kijk ook eens naar de volgende woorden!Rechter:

• xgàra-kg’ao - straffer

• tchàno-tchano-kg’ao - rechtzetter

• x’aiga - hoofdman

Woestijn:

• qãaka (het veld, plek waar wilde dieren zijn)

• tchàa (‘buiten’: het veld, plek buiten het dorp)

• ‘plek waar geen mensen zijn’

• ‘plek waar weinig groeit’

Nog een vertaalprobleem

Soms heeft het Naro geen woord voor een bepaald begrip. Het

komt ook voor dat het Naro juist tevéél woorden heeft!

Het Naro heeft bijv. veel woorden voor eten. Kijk maar eens

naar het volgende rijtje:

• tc’õó - eten (algemeen)

• kg’oo - eten (vlees)

• ghom - eten (poeder en wat er op lijkt)

• tom - eten (iets dat zacht of vloeibaar is)

Vul nu het woord ‘eten’ eens in:

Genesis 3:2 Van de vrucht der bomen dezes hofs zullen

wij ……………………………………………….

Genesis 3:14 Op uw buik zult gij gaan, en stof zult

gij……………………………………………………………..

Genesis 25:30 Laat mij toch …………………………… van dat rode,

dat rode daar.

Genesis 40:19 Het gevogelte zal uw vlees

…………………………………………………………………….

Exodus 12:7 Zij zullen van het bloed nemen, en het

strijken aan de beide zijposten, en aan de

bovendorpel, aan de huizen, waarin zij het

………………………………………………….zullen.

Oudere broer of jongere broer?Het Naro heeft twee woorden voor ‘broer’: een oudere broer =

kíí en een jongere broer = qõè.

Vul nu het juiste woord in:

Genesis 4:9 Ben ik mijn ………………….. hoeder?

Genesis 27:43 (Rebekka) vlucht naar Laban, mijn

……………………………………………..

Genesis 37:2 Jozef weidde de kudde met zijn

……………………………………………..s

Genesis 37:26 Toen zei Juda tegen zijn

…………………………………………………s

Nadenkertje!In Genesis 25:30 (dat rode, dat rode daar) komt in het Naro

verkeerd over als ‘dat rode, dat rode’ twee keer gezegd wordt.

Er wordt dan begrepen dat Ezau zijn broer beledigt. In de

vertaling staat het nu maar één keer. Weet jij een betere

mogelijkheid?

4: Vertaalopdracht Naro


46

bijlageLes4:TonenenklankendeelI(bb)

Kaartjesbijhetspel‘eenfluitjevaneencent’

KANON

APPEL

4:Oefening‘fluitjevaneencent’kaartjes kanon en appel


47

bijlageLes4:TonenenklanktalendeelI(bb)

Kaartjesbijhetspel‘eenfluitjevaneencent’

1.WoordenvanuitdeSomalischetaal

Delettergrepenwaargéénstreepjeopstaat,spreekjeopgewonetoonuitofzenoemenhetookweleenmiddentoon!

1a

ínanjongen

inánmeisje

1b

góraymannetjesstruisvogel

goráyvrouwtjesstruisvogel

1c

darmá-anhengst-veulen

darma-ánmerrie-veulen

1d

damé-ermannetjesezel

dame-érvrouwtjesezel

4:Oefening‘fluitjevaneen cent’ - kaartjes toontaal


48

2.WoordenvanuitéénvandetalenuitCongo

2a

ibhukuil

ibhúkano

2b

kanakànàhals-kwab

kánakánasoortworm

2c

àwúdaar

àwuinsect

2d

alabhúnagrootvader

alábhunàgrootvaders



49

3.WoordenvanuithetMandarijn(Chinees)

Hierziejedatéénwoord4betekenissenheeft.Maarookmeertoonhoogtesdantwee,probeerzeeersteensuittespreken!

3a

mááhogetoon

moeder3b

mástijgendetoon

hennep3c

mà-ádalendeenstijgendetoon

paard3d

màdalendetoon

schelden



50

4.WoordenvanuitdeMexicaansetaal

Ookhierheeftéénwoord4betekenissen!

4a

kù

duif4b

ku

zoeteaardappel

4c

kū

ikslijp4d

kú

ikeet



52

4: Afbeelding bij Wari spel


53

Wari – spel

In heel West-Afrika, maar ook in Suriname en de Cariben wordt Wari gespeeld en het kan ook zelf gemaakt worden

door de Nederlandse kinderen.

Materiaal: Aarde om kuiltjes te maken of twee lege eierdozen van 6 eieren die je aan elkaar plakt, 48 bonen of 48

knikkers, kraaltjes of knopen.

Knutseltip: Plak twee eierdozen aan elkaar, haal de deksel eraf. En beschilder ze in vrolijke kleurtjes!

Beschrijving:

• Stap 1. Graaf een rij van 6 ondiepe kuiltjes

• Stap 2. Graaf daarnaast eenzelfde rij

• Stap 3. Doe in elk kuiltje 4 boontjes, zorg voor twee kleuren boontjes .. voor speler A en B

• Stap 4. Zoek een tegenstander

• Stap 5. Lees de spelregels en veel succes!!!

spelregels:

Het doel van het spel is zoveel mogelijk bonen te ‘vangen’.

• Speler A haalt 4 bonen uit één van de kuiltjes aan zijn kant. Hij zaait ze, tegen de klok in, één voor één, in elk van

de volgende 4 kuiltjes. Hij mag doorgaan in de rij van de tegenstander.

• Nu mag speler B een kuiltje aan zijn kant leegmaken en zaaien.

• Ga zo om de beurt door. Komt je 4e boontje in een kuiltje van je tegenstander waar nog maar 1 of 2 boontjes in

liggen? Dan mag je die bonen met die laatste boontjes van jou opzij leggen. Dit zijn je gevangenen!

• Als het kuiltje daarvoor ook 2 of 3 boontjes bevat, dan zijn dat ook jouw gevangenen. Je kunt net zolang terug

gaan, tot je aan het kuiltje komt dat minder dan 2 boontjes bevat of meer dan 3. Dan eindigt jouw beurt.

• Het kan zijn dat je een beurt start bij een kuiltje met 12 of meer boontjes. In dat geval gaan de boontjes meer dan

één keer het bord rond. Het kuiltje waarmee je begon, wordt dan overgeslagen en blijft leeg.

• Je mag de kuiltjes van je tegenstander niet leeg laten als je er nog boontje in kan zaaien.

• Wanneer er geen zet meer gedaan kan worden, legt de speler die nog boontjes over heeft die bij zijn stapel.

• De speler met de meeste bonen is de winnaar!

4: Uitleg Wari-spel


54

4: Kleurplaat zoek-de-verschillen

Les 5 Actief voor Wycliffe

DoelDe afgelopen lessen is er veel over Wycliffe geleerd. De leerlingen gaan dit nu omzetten in actie voor Wycliffe!

in de reiskoffer• Afrikaanse kleding


56

Introduceer het pindakaaslied en leg de invloed uit van het Goede Nieuws:

‘Vroeger dronken mannen in veel Afrikaanse landen de hele nacht palmwijn en aten daarbij pinda’s. De volgende morgen waren

dan (helaas pindakaas) alle pinda’s op. Sinds de mannen geloven in God en naar de kerk gaan, drinken ze geen palmwijn meer.

Nu kunnen de moeders de pinda’s gebruiken voor hun kinderen.’ Het doel van dit pindakaaslied is om te laten zien dat je met

eenvoudige middelen ook echte pindakaas kan maken (en andere lekkere dingen) en de leerlingen laat ondervinden dat het

moeite kost.

Lesactiviteiten

PresentatieStart presentatie in de centrale ruimte

Voor deze actie kunt u contact opnemen met het Wycliffe-kantoor (info@

wycliffe.nl; 0343-517444) om ondersteuning te vragen van een medewerker.

De medewerker van Wycliffe verzorgt dan een presentatie. Ook kunnen er

Wycliffe-folders worden geleverd voor de ouders en een persbericht voor in de

schoolkrant of nieuwsbrief.

Presentatie: Bij de presentatie zijn de leerkrachten aanwezig. Zij spreken

onderling af wie de pindakaas productie begeleidt (zakje gezouten pinda’s

verdelen over vijf vijzels en na 45 minuten stampen de pindakaas op

minitoastjes verdelen). Je kunt ook een alternatief voor de vijzels bedenken als

je hier niet aan kunt komen, bijvoorbeeld kommetjes met een korte dikke ronde

stok. Maar veel ouders hebben er vaak wel één staan.

Materiaal

Uit de reiskoffer• Afrikaanse kleding

Zorg zelf voor• vijzels en stampers, pinda’s en

eventueel mini crackers

Tip! zoek een centrale ruimte waar u de spullen klaar kunt zetten!

Bijlagen• het pindakaaslied

• recepten

TIP! Je kunt zg. “peppere

pindakaassie” maken door er

cayennepeper door te doen of een

beetje knoflook!

Het pindakaaslied!(op de wijs van ‘twee emmertjes water halen’)

Twee uren pinda’s stampen,twee uurtjes bonken,Met twee houten stronken,Met twee houten palen,Om pinda’s te vermalenVan je ras, ras, ras,komen wij uit Bijbelklas.Van je voort, voort, voort,Ja, wij horen Jezus’ woord.Hij maakt sterk, sterk, sterk,’t is voor Jezus al ons werk,Want hij is, de, BAAS

1. Gooi de inhoud van het zakje pinda’s in

de vijzel

2. Laat de kinderen om de beurt een poosje

stampen met de vijzel totdat er pindakaas

ontstaat (na 20 minuten is het korrelig en

droog, na 40 minuten is het smeuig en

fijn).

3. Nu kan het op de crackers worden

gesmeerd.


57

Actie voeren!

Tijdens de actie kunt u elke dag aandacht

besteden aan gebed. Kijk hiervoor achterin

bij de gebedspunten. Betrek de leerlingen ook

actief bij het gebed. Laat ze meedenken en

indien mogelijk ook hardop meebidden.

Hier volgen een aantal ideeën om actie te voeren voor Wycliffe.

Vertaalkantoor

Zet samen met de groep een vertaalkantoor

op en geef dit een naam. Wie is de leider?

En wie de medewerkers? Spar hier samen

over! In dit bedrijf ga je Bijbelteksten vertalen

die mensen dan kunnen adopteren voor een

bepaald bedrag. Laat iedere leerling een tekst

kiezen die zij willen vertalen. En laat ze ook

nadenken over in welke taal zij het willen

gaan vertalen. Laat de leerlingen dan een

powerpoint maken rondom deze projectweek

die ze kunnen presenteren aan hun buren

en families. Laat hen vervolgens mensen het

werk uitleggen van hun vertaalkantoor. Leg

de mensen ook uit dat er in het echt ook zo’n

kantoor is, Wycliffe. Vertel de mensen hoe

belangrijk het werk van Wycliffe is. En vraag

of zij een tekst willen adopteren! Dit kan via

www.adopteereenBijbeltekst.nl

KaartenactieLaat de kinderen tekeningen maken over een of meerdere

onderwerpen die aan bod zijn gekomen en kies de meest

originele uit. Laat hier kaarten van drukken in kleine oplage om

te verkopen! Zorg dat u een set heeft van 4 of van 6 kaarten.

U kunt ze bijvoorbeeld laten drukken bij www.kaartinactie.nl.

Kookgroep

Start een kookgroep op met een chefkok en keukenhulpen.

Bedenk voor deze kookgroep lekkere en eenvoudige

buitenlandse gerechten. Zie ook recepten in de bijlage! Prik

een datum en nodig mensen uit om te komen eten voor

bijvoorbeeld €5,-. Kies een aantal leerlingen die gastvrouw/-

heer zijn die de gasten op die dag kunnen ontvangen. Denk

ook aan obers! Zet grote tafels neer in de gemeenschappelijke

ruimte of het speellokaal en kleed het gezellig aan. Misschien

heeft u zelf nog kleding uit een ander land om aan te trekken?

Het is misschien verstandig om de mensen zelf hun bord en

bestek mee te laten nemen. Bedenk ook hoeveel personen u

maximaal kwijt kunt.

Modeshow

Organiseer een modeshow. U

kunt een aantal kinderen een

modeshow laten voorbereiden

met Afrikaanse kleding of

kleding uit andere culturen.

Nodig ouders uit om te komen

kijken en of te luisteren en

vraag entree geld hiervoor!

TalentenshowOf organiseer een

talentenshow en laat ieder

kind zijn of haar talent ten

gehore brengen. Denk hierbij

aan muziek maken, zingen of

een optreden. Nodig ouders

uit om te komen kijken en of

te luisteren en vraag entree

geld hiervoor!

58

BOVENBOUW Antwoorden

Antwoorden van de opdrachten Vertaalopdracht Naro bóò tsir ko – ik zie jou bóò = zie tcii tsir ko – ik roep jou tcii = roep bóò tem ko - hij ziet mij mij = tem bóò tsim koo - hij ziet jou (m) jou (m) = tsim bóò sim ko - hij ziet jou (v) jou (v) = sim bóò mem ko - hij ziet hem hem = mem bóò sim ko - hij ziet haar haar = sim bóò tsir ko - ik zie jou (m) tegenwoordige tijd = ko bóò tsir gha - ik zal jou (m) zien toekomende tijd = gha

Vul nu het woord ‘eten’ eens in: Genesis 3:2 Van de vrucht der bomen dezes hofs zullen wij tc’õó. Genesis 3:14 Op uw buik zult gij gaan, en stof zult gij ghom. Genesis 25:30 Laat mij toch tom van dat rode, dat rode daar. Genesis 40:19 Het gevogelte zal uw vlees kg’oo. Exodus 12:7 Zij zullen van het bloed nemen, en het strijken aan de beide zijposten, en aan de bovendorpel, aan de huizen, waarin zij het kg’oo zullen.

Genesis 4:9 Ben ik mijn qõè hoeder? Genesis 27:43 (Rebekka) vlucht naar Laban, mijn kíí Genesis 37:2 Jozef weidde de kudde met zijn kíís Genesis 37:26 Toen zei Juda tegen zijn qõès

Zoek-de-verschillen kleurplaat


59

Gebedspunten BijbelvertaalwerkHieronder vindt u een aantal suggesties voor gebedspunten voor het werk van Wycliffe. Actuele gebedspunten vindt u op: www.wycliffe.nl.Praat er samen met de leerlingen over en laat ze meedenken in het formuleren van gebedspunten.Waar u samen met de leerlingen aan kunt denken:

• Bid voor het vertaalwerk, dat alles goed zal verlopen en de nodige materialen er zullen zijn. Bid

dat de vertalers wijsheid mogen krijgen om dit belangrijke werk te doen.

• Bid dat God voor de vertalers/veldwerkers wil zorgen op allerlei gebied; denk hierbij aan geld

voor voedsel en spullen om van te leven maar ook voor gezondheid en blijdschap om het werk

te doen.

• Bid dat de kinderen van de veldwerkers goed onderwijs kunnen krijgen en leuke vriendjes om

mee te spelen.

• Bid dat de mensen in andere landen steeds meer de kans zullen krijgen om in hun eigen taal de

Bijbel te lezen, zodat zij God en Jezus beter kunnen leren kennen.

• Bid dat de veldwerkers veilig kunnen reizen, zowel in het vliegtuig als op de grond.

• Bid voor vrede in onrustige landen, zowel op gebied van oorlog als ook bij vervolgingen. Hierbij

kun je speciaal denken aan de gesloten landen in Azië. Bid voor deze christenen die worden

vervolgd om hun geloof. Bid dat de kerken daar zullen groeien in geloof, hoop en liefde.

• Dank God voor de websites met vertaalde Bijbelgedeelten. Bid dat er steeds meer bezoekers

hierop zullen gaan kijken.

• Dank God voor de wonderen van genezing en voor dromen waarin God zichzelf bekend maakt,

ook aan mensen die nog geen Bijbel hebben.

• Dank God voor de voortgang van het Bijbelvertaalwerk in zoveel verschillende taalgroepen.

Lespakket basisschool groep 7 en 8

Documents

Transcript of Lespakket basisschool groep 7 en 8