Ondervoeding

Fiche 0

Page 1

Dit lespakket bestaat uit een reeks didactische en geïllustreerde fiches die complementair zijn, maar ook afzonderlijk kunnen worden gebruikt.

De fiches zijn enkel te vinden op de website van Artsen Zonder Grenzen (www.azg.be). Je kan ze gratis downloaden en afdrukken. Het formaat van deze fiches werd speciaal met het oog op dit gebruik ontworpen.

Gratis bijkomend materiaal

De energierijke notenpasta en MUAC¹-armbandjes, die onze teams op het terrein gebruiken, kunnen via de website van AZG worden besteld. Om de kosten te drukken, beperken wij ons tot het versturen van 1 zakje notenpasta en 10 MUAC-armbanden per klas.

Informatie

Cécile Béduwé, verantwoordelijke Jeugdprojecten AZG, Dupréstraat 94, 1090 BrusselTel: 02-474.74.83 of cecile.beduwe@azg.bewww.azg.be

Hartelijk dank voor uw interesse en veel succes!

Gebruiksinformatie

¹ Een ondervoedingsmeter die wordt gebruikt om de armomtrek bij kinderen te meten en snel te zien of zij al dan niet ondervoed zijn.

Therapeutisch voedsel(Foto©R.Vallet)

MUAC armbandje(Foto©Rip Hopkins / VU agentschap)

Lay-

Out

© B

abyl

one

02-7

72.7

2.72

Ondervoeding

Kan je ons wat meer vertellen over je

eerste opdracht voor AZG?.

Fiche 1

Bérengère voedingsdeskundige

Pagina 1

Bérengère is "voedingsdeskundige" en werkt op de medische afdeling in het hoofdkantoor van AZG in België. Als verpleegster heeft zij in Angola, Zuid-Soedan, Congo, Afghanistan en Ivoorkust gewerkt, elke keer voor AZG.

Vandaag bestaat haar rol er onder andere in een beetje overal ter wereld de teams van AZG te ondersteunen wanneer ze met ondervoeding¹ worden geconfronteerd. Zij beantwoordt hun vragen, en geeft advies vanuit Brussel. Maar vaak gaat ze ook zelf ter plaatse. Een gesprek:

"Mijn eerste opdracht als verpleegster-voedingsdeskundige voor AZG, was in Afghanistan, vlak na de aanslagen van 11 september in de Verenigde Staten. Door de droogte, die al drie jaar duurde, hadden 25.000 Afghanen de bergen waar zij woonden moeten verlaten. Zij vonden niets meer te eten en hadden zich op een open veld verzameld.

Het eerste wat AZG deed was iedereen tegen mazelen inenten en de MUAC-test uitvoeren. In zo’n situaties dringt de tijd en met die test kunnen wij snel mensen aanwijzen die dreigen te sterven. De MUAC is een armband waarmee de omtrek van de bovenarm wordt gemeten. Het bandje wordt ter hoogte van de linkerbiceps geplaatst. Indien de meter ‘in het rood’ gaat, is het kind ernstig ondervoed. Het is in levensgevaar en moet onmiddellijk verzorgd worden. Wanneer de ondervoedingsmeter in de groene zone blijft, is het kind niet ondervoed.

Bérengère tijdens een consultatie(Foto©Frida Lagerholm)

¹ De vet- en schuingedrukte woorden staan in het miniwoordenboek (fiche 8) uitgelegd.

Fiche 1

Pagina 2

Hier wijst de ondervoedingsmeter de groene zone aan. Het kind is dus

in goede gezondheid.(Foto©Mattias Ohlson)

Ondervoeding, wat is dat eigenlijk?

Ga je soms nog naar het buitenland voor AZG?

CLijden vooral kinderen aan ondervoeding?

Kunnen zwaar ondervoede kinderen genezen?

Laat ons zeggen dat kinderen de eerste slachtoffers vormen. Ze zijn zwakker, ze beschikken over minder reserves en hebben veel energie nodig om te groeien. Zodra zij niet voldoende en evenwichtig eten, raken hun reserves op. Bij een hongersnood kunnen ook volwassenen worden getroffen. Dit betekent dat de situatie zeer ernstig is.

Je bent ondervoed als je te mager bent in verhouding tot je lengte. Om ondervoede kinderen op te sporen, maken wij gebruik van de MUAC-armband, zoals ik net heb uitgelegd. Zo kunnen we snel een eerste selectie maken. De kinderen bij wie de MUAC-test geen "groen" aanwijst, worden gewogen en gemeten om hun gewicht met hun lengte te vergelijken.

Je moet wel weten dat kinderen in een ver gevorderd stadium van ondervoeding geen eetlust meer hebben. Soms zijn zij te zwak om te eten en te drinken. Sommige kinderen kunnen zelfs niet meer huilen. Verpleegkundigen letten in de eerste plaats op kinderen die niet meer klagen. Dat is een slecht teken!

Natuurlijk. Als we er snel genoeg bij zijn. Na enkele weken van aangepaste medische zorg en speciale voeding in een therapeutisch voedingscentrum is het leven van de meeste kinderen al gered. Zij kunnen heel snel weer lachen en spelen.

Ik ben net terug uit Ethiopië, in Afrika. Aan de grens met Somalië en het noorden van Kenia bijvoorbeeld heeft het al bijna drie jaar niet meer geregend. Het vee heeft niets meer te grazen en sterft langzamerhand. Maar de bevolking heeft het vee nodig voor melk en vlees. Ik ben daarom de voedselnoden gaan evalueren en heb geteld hoeveel ondervoede kinderen er ongeveer zijn. Vandaag zijn de teams van AZG ter plaatse om deze mensen te helpen."

Ondervoeding

Fiche 2

Beter begrijpen

Pagina 1

Regelmatig horen we berichten over hongersnood. We zien soms vreselijke beelden van uitgemergelde kinderen, opge-droogde rivieren, kale velden, karkassen van dode dieren. Er worden cijfers genoemd en moeilijke woorden als "acuut" en "ondervoeding" gebruikt. Soms is het allemaal wat moeilijk te volgen. Hier zijn enkele basisbegrippen die jullie kunnen helpen dit alles beter te begrijpen. Enkele cijfers ... Wereldwijd lijden ongeveer 852 miljoen mensen aan ondervoeding¹. De meerderheid van hen leeft in Azië en Afrika².

Nog indrukwekkender is dat elk jaar 10 miljoen mensen sterven door ondervoeding of de gevolgen hiervan. Dat zijn veertig maal meer slachtoffers dan bij de tsunami in Zuid-Oost-Azië in 2004. Elke dag sterven 17.000 kinderen aan ondervoeding, of één kind om de vijf seconden!

Van de 42 landen die vandaag een voedselcrisis meemaken en hulp nodig hebben, bevinden er zich 36 in Afrika³.

Om al deze landen te kunnen helpen, zou er 16 miljard euro nodig zijn, het bedrag dat in Westerse landen wordt uitgeven aan parfum…

¹ De schuin- en vetgedrukte woorden staan in het miniwoordenboek (fiche 8) uitgelegd.

² Hongersnood in de wereld, op www.lemonde.fr, 10 april 2006.

³ Hongersnood in de wereld, op www.lemonde.fr, 10 april 2006.

Het verschil tussen honger en ondervoeding

Fiche 2

Pagina 2

Droogte in Ethiopië, 2006(Foto©Dieter Tielemans)

Ondervoeding

Verschillendeoorzaken

Honger Voedsel en water geven het lichaam de energie die het nodig heeft om te functioneren: werken, lopen, bewegen, groeien, enz.

Honger is een alarmsignaal dat het lichaam uitstuurt als de maag leeg is en het suikergehalte in het bloed daalt.

Wanneer de maag gedurende langere tijd geen voeding krijgt, verdwijnt dit signaal en gaat het lichaam anders functioneren om minder energie te gebruiken. De maag zal beetje bij beetje ook kleiner worden.

Voor een goede gezondheid, dient een kind ongeveer 1.800 tot 2.200 kilocalorieën per dag in te nemen. Minder is niet genoeg. Een volwassene heeft dan weer 2.100 kilocalorieën per dag nodig.

We spreken van ondervoeding wanneer het lichaam zich aanpast aan de langdurige afwezigheid van voedsel (en meer bepaald eiwitten, vitamines en mineralen): het vermagert, werkt langzamer…

Ondervoed zijn, betekent dat iemand veel te mager is in verhouding tot zijn lengte.

Het zijn vooral kinderen die de eerste slachtoffers zijn van ondervoeding. Ze verbruiken enorm veel energie om te groeien en de afwezigheid van voedsel heeft voor hen ernstige gevolgen. Ze zijn ook zwakker en hebben minder weerstand tegen ziekten.

Ondervoeding kan verschillende oorzaken hebben. Dit zijn er enkele:

� Natuurlijke oorzaken: droogte (waarbij het vee sterft en de oogst mislukt), natuurrampen, enz.

� Menselijke oorzaken: conflict, oorlog (door geweld of landmijnen worden de velden niet meer bewerkt, de mannen moeten gaan vechten, de bevolking is op de vlucht, de soldaten plunderen de voedselvoorraden) of cultureel gebonden gebruiken (waarbij kinderen te snel geen borstvoeding meer krijgen, bijvoorbeeld).

� Een gebrek aan zorgverlening: wanneer er geen dokter in de buurt is om zich te laten verzorgen, kunnen kinderen zo ziek worden dat zij niet meer eten en ondervoed raken, waardoor ze nog meer verzwakken.

Fiche 2

Pagina 3

Een kind met marasme(Foto©Vincent Maure)

Voedselcrisis

Hongersnood � In het woord “hongersnood” vind je het woord “honger” terug. We spreken van een hongersnood als de inwoners van een gebied onvoldoende voedsel hebben om te overleven: ze hebben geen vee meer, geen geld om voedsel te kopen, de oogst blijft uit. Kortom, alle manieren om aan voedsel te geraken zijn uitgeput. De kinderen en de volwassenen lijden aan ondervoeding en veel mensen sterven.

� Anderzijds hebben we het over een voedselcrisis wanneer de bevolking nog wat vee heeft en het over een kortere periode in tijd gaat. Tijdens een voedselcrisis lijden de volwassenen nog niet aan ondervoeding, in tegenstelling tot een hongersnood.

Acute of chronische ondervoeding ? Ernstig of matig ?Ondervoed zijn, betekent dat iemand veel te mager is voor zijn lengte. Een kind van 88 cm groot bijvoorbeeld weegt normaal gemiddeld 12,6 kg. Als het minder weegt dan 9,5 kg, wordt het als ondervoed beschouwd. Er bestaan tabellen om het juiste gewicht ten opzichte van de lengte te berekenen.

Ondervoeding brengt veel gezondheidsproblemen met zich mee. Het kind is verzwakt en wordt gemakkelijk ziek, en zijn lichaam kan hier niet tegen vechten. Een alledaagse ziekte kan dodelijk zijn voor een ondervoed kind. Ook het hart is zwakker.

Acute ondervoeding treedt tamelijk snel op na een "abrupte" afwe-zigheid van voedsel. Dit is met name het geval na droogte, oorlog, een natuurramp…

Wanneer de ondervoeding ernstig is, verkeert het kind in levensgevaar. Wanneer de ondervoeding matig is, moet het kind extra voedsel krijgen maar is het niet in levensgevaar. In beide gevallen wordt de toestand veroorzaakt door een groot gebrek aan voedsel.

Er bestaan verschillende soorten ernstige ondervoeding. Zo is er marasme. Wie dit heeft, is nog slechts vel over been. De kinderen zijn zo mager dat ze het gezicht hebben van een bejaarde. Sommige delen van de huid en het haar veranderen van kleur. Dit soort ondervoeding komt voor wanneer het kind tegelijkertijd verschillende basisstoffen mist: eiwitten (vlees), koolhydraten (suiker) en lipiden (vet).

Acuteondervoeding

Fiche 2

Pagina 4

Een kind met kwashiorkor(Foto©Roger Job)

Acute en chronischemalnutritie

Kwashiorkor Daarnaast bestaat ook kwashiorkor, met totaal andere symptomen. Het kind is opgezwollen door oedemen. Dat is wanneer er water onder de huid kruipt, ter hoogte van de voeten, de benen en soms rond de ogen. Al dit water kan een derde van het gewicht vormen. Daarom noemen we deze mensen ook "vals gezond". Meestal komt kwashiorkor voor wanneer een kind vooral eiwitten (vlees) tekort komt.

Zowel bij marasme als kwashiorkor, zijn de kinderen anorexisch. Dit wil zeggen dat ze geen eetlust meer hebben en soms niet meer de kracht hebben om te eten.

� Chronische ondervoeding treedt vaak na langere tijd op en zorgt voor een groeiachterstand. Met andere woorden, het kind is te klein in vergelijking met een kind van dezelfde leeftijd. Dit is het geval wanneer een kind bijvoorbeeld herhaaldelijk periodes van acute ondervoeding heeft gekend, of gedurende een langere periode.

AZG verzorgt acute ondervoeding omdat dit tot de dood leidt. Het gaat hierbij om een medische urgentie.

acuut chronisch

ernstig matig

Marasme Kwashiorkor

Chronischeondervoeding

In goedgezondheid

Acute ondervoeding

Chronischeondervoeding

Ondervoeding

Ondervoeding

Fiche 3

Wat doet AZG ?

Pagina 1

Wanneer een bevolking met een voedselcrisis¹ of een hongersnood wordt geconfronteerd, is het belangrijk dat de teams van Artsen Zonder Grenzen (AZG) snel en goed in actie komen. Hieronder vinden jullie een samenvatting van wat AZG moet doen om ondervoede mensen te kunnen verzorgen.

De situatie beoordelen

Allereerst moet de voedselsituatie worden beoordeeld. We moeten bekijken hoeveel voedsel er ter plaatse is, hoeveel mensen ondervoed zijn, en hoe: ernstig of matig.

Het is heel belangrijk dat we een goed beeld hebben van het aantal mensen dat verzorging nodig heeft. Zo kunnen we bepalen hoeveel materiaal (geneesmiddelen, tenten) en personeel (artsen, verpleegsters, vertalers, enz.) er nodig is.

Om in noodsituaties snel te weten hoeveel kinderen ondervoed zijn en hoe erg, meet AZG met behulp van een MUAC-armbandje de omtrek van de bovenarm van alle kinderen die tussen 65 en 110 cm lang zijn, dat zijn kinderen van 6 maanden tot 5 jaar.

De situatie beoordelen Opvang van ernstig ondervoede patiën-ten in een therapeutisch voedingscentrum. +Vaccinatie en behandeling van ziektes.

Gezonde mensen gezond houden: - verdelen van voedsel voor de meest kwetsbare mensen; - waarschuwen van WFP, enz.

Opvang van matig ondervoede patiënten in een aanvullend voedingscentrum. +Vaccinatie en behandeling van ziektes.

MUAC armbandje

¹ De vet- en schuingedrukte woorden worden in het miniwoordenboek (fiche 8) verklaard.

MUAC armbandje

Fiche 3

Pagina 2

Oedemen

Het MUAC Het MUAC-bandje is niet zomaar een armband. Het dient om snel te weten of een kind in levensgevaar verkeert of niet. Deze ondervoedingsmeter wordt om de linkerbovenarm geplaatst en als de meter 'rood' aanwijst, is het kind in levensgevaar. Wijst de meter oranje of geel aan, dan heeft het kind wel verzorging nodig, maar is zijn leven niet in gevaar. Duidt de ondervoedingsmeter groen aan, dan is het kind in goede gezondheid. De ondervoede kinderen worden vervolgens gemeten en gewogen, om hun gewicht te vergelijken met hun lengte. Daarna worden zij geholpen in een voedingscentrum.

We moeten ook controleren of de kinderen geen oedemen op hun voeten hebben. Hiertoe drukken we drie seconden lang met de duim op beide voeten. Als de afdruk van de duim op de voeten zichtbaar blijft, wijst dit op kwashiorkor, een vorm van acute ondervoeding (zie fiche 2).

� Waarom baseren jullie je op de lengte en niet op de leeftijd om te bepalen wie de MUAC-test moeten ondergaan? Omdat het niet altijd gemakkelijk is om de precieze leeftijd van de kinderen vast te stellen (ze zijn nog erg jong en worden bijvoorbeeld niet altijd vergezeld door hun ouders).

� Waarom deze leeftijdsgroep? Kinderen onder de 5 jaar zijn het kwetsbaarst en hun leven loopt dus meer gevaar.

� Waarom gebruiken jullie de ondervoedingsmeter en vergelijken jullie niet gewoon het gewicht van de kinderen met hun lengte? Met de MUAC-test verliezen we minder tijd en hiervoor is bovendien geen speciale technische kennis nodig.

Therapeutische voedingscentra

Ernstig ondervoede kinderen worden opgenomen in therapeu-tische voedingscentra. De kinderen blijven hier ongeveer vier weken. Zij krijgen acht maal per dag te eten, eerst speciale melk en daarna therapeutische voeding. Die kinderen zijn zodanig verzwakt dat zij geen eetlust meer hebben en geen grote hoeveelheden voedsel in één keer kunnen opeten. Daarom moeten zij vaak en in kleine hoeveelheden worden gevoed. Een AZG-dokter onderzoekt hen bovendien elke dag.

Natuurlijk zijn er ook zwaar ondervoede volwassenen. Ook zij worden door AZG in de voedingscentra verpleegd, waar zij een aangepaste behandeling krijgen.

Een ondervoed kind dat therapeutische voeding eet

(Foto©Dieter Tielemans)

☞

Fiche 3

Pagina 3

Sinds kort probeert AZG die kinderen die wel ondervoed zijn maar geen ziekten hebben, zoveel mogelijk thuis te verzorgen. Zij komen dan één keer per week naar het AZG-centrum om daar te worden gewogen en gecontroleerd. Dat is eenvoudiger voor hun mama's die dan niet meer bij hun kind in het voedingscentrum hoeven te blijven. Zij kunnen dan werken om wat geld te verdienen voor hun gezin en zich om hun andere kinderen bekommeren.

Aanvullende voedingscentra

Wanneer ze weer wat op krachten zijn gekomen, worden de kinderen doorverwezen naar het aanvullend voedingscentrum, waar de matig ondervoede kinderen worden opgevolgd. De kinderen komen hier één maal per week samen met hun mama. Zij worden er gewogen en onderzocht door een verpleegster. De mama's ontvangen een zakje "droog" rantsoen dat zij thuis kunnen klaarmaken door er water aan toe te voegen. De kinderen eten thuis deze pap als aanvulling op hun gewone dagelijkse eten.

Om te voorkomen dat het kind zijn rantsoen moet delen met de rest van de familie, geven wij altijd meer rantsoenen dan nodig zijn en geven wij bovendien alle familieleden een basisvoedselpakket. Zo kunnen wij er zeker van zijn dat het ondervoede kind de hoeveelheid eten krijgt die hij nodig heeft om te genezen.

Verder delen wij ook soms "natte" rantsoenen (bereide maaltijden) uit die in de voedingscentra worden opgegeten.

Behandeling van ziektes en inenting tegen mazelen

Ondervoede kinderen zijn erg zwak en dus extra gevoelig voor infecties en ziektes. Hun lichaam kan zich niet verdedigen tegen microben en hierdoor kan de eenvoudigste ziekte al dodelijk zijn. Onze teams moeten daarom ook meteen hun ziektes behandelen.

AZG-voedingscentrumin Mozambique

(Foto©MSF)

Fiche 3

Pagina 4

Mazelenvaccinatie in Kenia(Foto©Dieter Tielemans)

Mazelen is een van de ziekten waartegen wij ondervoede kinderen inenten. Het is heel besmettelijk. Bij ons is deze ziekte vrij ongevaarlijk, maar voor verzwakte kinderen (zoals kinderen die aan ondervoeding lijden) kan ze zonder een goede behandeling al snel dodelijk zijn. In 2002 kostte mazelen aan 530.000 mensen het leven. Dit waren vooral kinderen onder de 5 jaar, uit arme landen.

De ziekte is ook gevaarlijk omdat zij de symptomen van ondervoede kinderen nog verergert en dus nog sneller dodelijk kan zijn.

� Wat zijn de belangrijkste symptomen van mazelen? Koorts boven 38,5 C°. Rode vlekjes verschijnen eerst op he gezicht en verspreiden zich snel over de rest van het lichaam. Na een paar dagen verdwijnen zij weer helemaal. Dan komen problemen als oogontsteking, verkoudheid, ademhalings- problemen die kunnen veranderen in longontsteking, uit- drogingsverschijnselen, diarree en ondervoeding. Sommige kinderen worden zelfs blind. Daarom geven we de kinderen vitamine A in de vorm van druppels.

Ook volwassenen kunnen mazelen krijgen, maar dat is zeldzaam. Het gebeurt alleen als ze heel erg verzwakt zijn.

Gezonde mensen gezond houden

Als ondervoede kinderen zijn genezen, mogen zij natuurlijk niet opnieuw ziek worden. Daarom zorgt AZG er voor dat elke familie voldoende voedsel krijgt.

Wie nog niet ondervoed is, moet gezond blijven. Hiervoor is in de eerste plaats voldoende voedsel nodig. Dat is de taak van organisaties zoals bijvoorbeeld WFP (Wereldvoedselprogramma) en de FAO (Voedsel- en Landbouworganisatie).

Het is belangrijk dat elke organisatie haar rol vervult, om zeker te zijn dat het werk goed wordt gedaan. De rol van Artsen Zonder Grenzen is het verzorgen van zieken. Maar als we merken dat er niet genoeg te eten is of dat dit eten van slechte kwaliteit is, trekt AZG aan de alarmbel en waarschuwt de verantwoordelijke organisaties. Als er niets verandert, zal AZG zelf voedsel uitdelen.

De lengte van dit kindwordt gemeten

(Foto©Mattias Ohlson)

�

Fiche 3

Pagina 5

Enkele voorbeelden van onze hulpoperaties

In 2006 opende Artsen Zonder Grenzen voedingsprogramma’s in een vijftiental landen: Congo, Rwanda, Kenia, Soedan, Sierra Leone, enz.

Hieronder staan enkele voorbeelden van AZG-interventies in de laatste jaren.

� 2006: De regio die de Hoorn van Afrika wordt genoemd (Ethiopië, het noorden van Kenia, Somalië) wordt door een nieuwe droogte getroffen. Tot in de lente van 2006 heeft het in het noorden van Kenia al drie jaar bijna niet meer geregend. De velden zijn volledig verschroeid en vrijwel al het vee is dood. De bevolking is dus alles kwijt. Het land is bovendien te droog om nog te kunnen worden bewerkt. Daarom begint AZG in die regio’s met voedingscentra. � En 2002 en 2005: AZG verzorgt 70.000 ernstig ondervoede kinde-ren in een heel arme streek van Niger (West-Afrika).

� 2005 et 2006: AZG verzorgt bijna duizend kinderen in Ethiopië en in Kenia (Oost-Afrika), na een voedselcrisis die het gevolg is van de lange droogte.

� 2002: AZG verzorgt 15.000 vrouwen, mannen en kinderen in Angola (zuidelijk Afrika) aan het einde van de oorlog die 27 jaar heeft geduurd.

Ondervoeding

Fiche 4

5 mythes over ondervoeding

1) Er is honger in de wereld omdat er niet genoeg eten is voor iedereen.

NIET WAAR. Er wordt in de wereld genoeg voedsel geproduceerd maar toch hebben meer dan 800 miljoen mensen te weinig te eten.

2) Het is alleen wanneer er in een land onvoldoende voedsel is dat de inwoners aan ondervoeding¹ lijden.

NIET WAAR. Soms is er helemaal geen gebrek aan voedsel in een land of regio, maar kan de bevolking er niet bij: kapotte wegen, gevechten waardoor mensen geen boodschappen durven doen, of soms is het eten gewoon te duur om te kopen.

3) Iemand die ondervoed is, dient veel te eten om snel weer bij te komen.

NIET WAAR. Tijdens de eerste dagen dient zo iemand verschillende keren per dag kleine hoeveelheden te eten. Het lichaam is niet meer gewoon om het voedsel te verwerken, dus moet je dit langzaam opbouwen.

4) Honger maakt minder dodelijke slachtoffers dan aids, malaria en tuberculose samen.

NIET WAAR. Aids, malaria en tuberculose doden samen 6 miljoen mensen per jaar. WFP schat dat er elk jaar 10 miljoen mensen aan honger, of aan de gevolgen ervan, sterven.

5) Het hulpvoedsel komt altijd van landen die ver van de door honger getroffen streken liggen.

NIET WAAR. De organisaties trachten altijd het nodige voedsel in de landen zelf te kopen. Zo kan het sneller worden verdeeld en ondersteu-nen de organisaties de economie van de landen die door honger worden getroffen. Indien dit niet mogelijk is, zullen zij in de buurlanden proberen voedsel te kopen. In crisissituaties gebruiken de organisaties alle mogelijke transportmiddelen: vliegtuigen, schepen, paarden, enz.

¹ De vet- en schuingedrukte woorden staan in het miniwoordenboek (fiche 8) uitgelegd.

Ondervoeding

Fiche 5

Activiteiten voor de leerlingen

De kinderen bewust maken van de problematiek van ondervoeding en de behandelingsmethoden.

Een of meerdere MUAC-bandjes en een zakje energierijke notenpasta (gratis verkrijgbaar op bestelling via www.azg.be).Ingrediënten: � Brinta (tarwemeel dat in grote supermarkten wordt verkocht) � melk of water, � olie, � suiker.

1) Beginnen met fiche 1 (getuigenis van de voedingsexpert van AZG), daarna kennis maken met de verschillende definities van ondervoeding. De kennis op basis van de andere fiches vergroten..

2) Verklaren wat een ondervoedingsmeter (fiche 3) is. � Een demonstratie van het gebruik van het MUAC-armbandje geven. � De aandacht van de leerlingen trekken op de omtrek van de arm van een kind dat zwaar ondervoed is (de meter gaat in het rood) en wat dit betekent.

3) Aan de leerlingen uitleggen wat een therapeutisch voedingscentrum is, welke kinderen er worden behandeld, hoe en waarmee (fiche 3). � De energierijke notenpasta aan de leerlingen laten proeven: - Trachten hen te laten ontdekken met welke smaken deze over- eenkomt (pinda’s, nootjes). - Uitleggen wat therapeutisch voedsel is. - De leerlingen vragen de voedingswaarde van de notenpasta (500 Kcal¹) te vergelijken met die van een doorsnee maaltijd. Voorbeelden: - een ontbijt met witte sneden brood, confituur, boter, een kop koffie en een potje yoghurt = 496 Kcal. - Steak met frietjes = 517,7 Kcal. - Een hamburger en een glas cola = 500,8 Kcal.

¹ Kilocalorieën.Pagina 1

Vereistmateriaal

Verloop vande activiteit

Doel

Fiche 5

Pagina 2

Andere mogelijkeactiviteiten

4) Aan de leerlingen uitleggen wat een aanvullend voedingscentrum is, welke kinderen er worden behandeld, hoe en waarmee (fiche 3). � Een recept voor een droog rantsoen bereiden¹ (voor 1 kind).

Recept voor 1 kind Ingrédients : - 6 opgehoopte soeplepels Brinta, - 25 cl melk of water, - 1 afgestreken soeplepel olie, - 1 afgestreken soeplepel suiker., Brinta met water (of met melk) mengen. Nadat je goed hebt gemengd, er de olie en de suiker aan toevoegen. - Dit aan de leerlingen laten proeven. - Uitleggen in welke omstandigheden dit wordt gegeten (fiches 3).

� De kinderen laten nadenken over oplossingen die de honger in de wereld kunnen verminderen. Voorbeelden: - Proberen het aantal gewapende conflicten terug te dringen. - Tegen armoede in de wereld strijden. - De watervoorziening verbeteren. - Droogte zo veel mogelijk proberen te voorkomen. - De bevolking helpen minder afhankelijk te worden van hulp. - Herbebossen. - Enz.

� Activiteiten waarbij persknipsels (fiche 7) en getuigenissen (fiche 1 en 6) worden gelezen.

� Samen met de leerlingen evenwichtige maaltijden voor een hele dag uitwerken.

¹ Voedingssupplement voor kinderen die matig ondervoed zijn.

Ondervoeding

Sophie in een vluchtelingen-kamp in Kenia.

Fiche 6

Verhaal van een AZG’ster

L'expérience d'une infirmière

Pagina 1

Sophie is verpleegkundige. Zij heeft acht jaar lang in voedingscentra gewerkt en vertelt ons over haar strijd tegen ondervoeding¹.

"Tijdens mijn derde opdracht voor AZG heb ik voor het eerst in een voe-dingscentrum gewerkt. Dat was in het Oost-Afrikaanse Ethiopië in 1993. Er heerste toen hongersnood door een verschrikkelijke droogte. Daar ben ik door mijn werk gepassioneerd geraakt.

Een van de meest hartverscheurende hongersnoden die ik ooit heb meegemaakt was ongetwijfeld die in het zuiden van Soedan, ook in Oost- Afrika. Die nam gigantische proporties aan! Bijna de helft van de kinderen was ernstig ondervoed. Ze verkeerden in levensgevaar. Ik heb toen de hel gezien. Kinderen stierven op de weegschaal terwijl we hen aan het wegen waren.

Ik heb voor AZG al diverse opdrachten uitgevoerd: in Congo, Burundi, Tsjetsjenië, en nog meer landen. Daarnaast heb ik op het hoofdkantoor van AZG in Brussel gewerkt, altijd rond ondervoeding. Hoewel de strijd tegen ondervoeding me nauw aan het hart ligt, had ik na al die jaren behoefte aan een rustpauze. Bovendien was ik ondertussen zelf moeder geworden. Toen ik uit zwangerschapsverlof terugkeerde, merkte ik tijdens mijn eerste bezoek aan het buitenland al snel dat ik er niet meer tegen kon. Toen heb ik ervoor gekozen me niet langer met ondervoeding bezig te houden en ben ik verantwoordelijk geworden voor de rekrutering van reserveartsen voor AZG. Met andere woorden, ik kies de juiste personen voor de juiste projecten en omgekeerd. Op een zekere manier red ik ook levens, maar… minder direct."

¹ De vet- en schuingedrukte woorden worden in het miniwoordenboek (fiche 8) uitgelegd.

Fiche 6

Pagina 2

Als ik de kans kreeg,zou ik opnieuw dezelfde

keuzes maken

"Het is waar dat wij in voedingsprojecten worden geconfronteerd met verschrikkelijke situaties. Maar het is ook zo dat wij het leven van de zwakkeren redden: van vrouwen en kinderen. Het spreekt voor zich dat we de oorzaken van ondervoeding niet altijd direct kunnen aanpakken. Maar als je ziet dat kinderen die bijna dood waren na enkele weken verzorging weer herleven en opnieuw beginnen spelen, is het duidelijk dat wij goed werk doen. Daarnaast kunnen wij altijd druk uitoefenen op andere organisaties om voedsel en zaaigoed te verdelen. Wij kunnen ook pleiten bij internationale organisaties. Dat is goed.

De menselijke relaties zijn altijd zeer belangrijk geweest voor mij. Het hoofdkussen van een zieke opschudden zodat hij beter slaapt, of hem een bemoedigende blik toewerpen. Of je nu werkt in een ziekenhuis in België of in een tent in Afrika, dat maakt geen verschil uit."

Ondervoeding

Fiche 7

Persartikels

Pagina 1

"De Morgen"12/08/2005

Hier vind je enkele artikels uit de Belgische pers (kranten, tijdschriften…) waarin wordt gepraat over het werk van AZG in gebieden waar ondervoeding heerst.Veel leesplezier!

Ondervoeding

Fiche 7

Persartikels

Pagina 2

"Dialoog Gezondheid"14/09/2005

"Belang van Limburg"12/08/2005

Ondervoeding

Fiche 8

Miniwoordenboek

Pagina 1

Aanvullend voedingscentrumCentrum dat kinderen opvangt die matig ondervoed zijn. Hun toestand is ernstig maar zij verkeren niet in levensgevaar.

Droog rantsoen en nat rantsoenEen "droog" rantsoen bestaat uit een mengsel van soja, maïs, olie en suiker en is rijk aan vitaminen. Dit droge rantsoen wordt in de voedings-centra gegeven aan matig ondervoede kinderen. De moeders nemen het mee naar huis en bereiden het met kokend water. Het kind eet naast deze pap ook nog de gewone dagelijkse maaltijd.

In de aanvullende voedingscentra wordt ook soms klaargemaakt voed-sel verdeeld en ter plaatse opgegeten. Dit wordt ook wel eens een "nat" rantsoen genoemd.

Ernstig ondervoedDoor ondervoeding in levensgevaar zijn.

FAO De voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties. Haar rol bestaat erin de honger in de wereld te bestrijden. Zij helpt de ontwikkelingslanden hun landbouwtechnieken te moderniseren en te verbeteren.

HongerkloofEen periode die begint wanneer de voedselvoorraad op is, en de volgende oogst nog niet is binnengehaald. Deze periode is vaak de oorzaak van voedselproblemen.

HongersnoodEr is sprake van hongersnood wanneer de bevolking over geen voed-selreserves en over niets anders meer beschikt, zelfs niet over vee. Veel mensen sterven dan van de honger, vooral de zwakkere kinderen. Mensen die nog sterk genoeg zijn, verlaten hun dorpen om ergens anders voedsel te zoeken.

Matig ondervoedIemand die matig ondervoed is, moet worden geholpen, maar verkeert niet in levensgevaar.

Korte definities om alle teksten over ondervoeding beter te helpen begrijpen.

Fiche 8

Pagina 2

MUAC-armbandje (ondervoedingsmeter)Mid Upper Arm Circumference.Armband met een schaalverdeling waarmee de bovenarm van een kind kan worden gemeten om op die manier snel te weten of het kind in kwestie al dan niet ondervoed is.

OndervoedingEen kind is ondervoed als het te mager is in vergelijking met zijn lengte en de noodzakelijke elementen voor zijn groei en de goede werking van zijn lichaam (bijv. vitaminen) ontbreken.

Therapeutische voedingSpeciale voeding die gebruikt wordt om ondervoeding te behandelen. AZG gebruikt vooral therapeutische voeding die klaar is voor gebruik. Dit bestaat in verschillende vormen: beschuitjes met erg veel proteïnen, die je droog kan opeten of als pap, door er wat water aan toe te voegen. Er bestaat ook een zeer voedzame notenpasta die verrijkt is met vitaminen en mineralen. Een zakje van 92 gram bevat 500 kilocalorieën (Kcal). Dat komt bijvoorbeeld overeen met een steak met frieten. Het goede aan deze pasta is dat het gemakkelijk door sterk verzwakte kinderen kan worden gegeten omdat het veel energie in een kleine hoeveelheid bevat.

Therapeutisch voedingscentrum Centrum dat kinderen opvangt die zwaar ondervoed zijn. Zij dreigen te sterven en worden onder strikt medisch toezicht geplaatst. Ze krijgen acht keer per dag eten.

Voedingscentrum (VC)Centrum waar ondervoede mensen hulp ontvangen.

Voedingsdeskundige Iemand die heel veel weet over voeding.

VoedselcrisisEr is een tekort aan voedsel, maar de bevolking beschikt nog over een beetje grondstoffen en wat vee. In tegenstelling tot bij een hongersnood zijn de volwassenen nog niet door ondervoeding getroffen.

WFPHet Wereldvoedselprogramma (WFP) is een organisatie die deel uitmaakt van de Verenigde Naties. WFP strijdt tegen de honger in de wereld door bijvoorbeeld voedsel uit te delen, en is verantwoordelijk voor de wereldwijde voedselhulp.

Ondervoeding

Naam leraar: .......................................................................................................................

Klas: .......................................................................................................................................Aantal leerlingen: ....................................................

School: ..................................................................................................................................Adres: .................................................................................................................................... ...............................................................................................................................Privé-adres: .........................................................................................................................Tel: ...............................................................................E-mail: ........................................................................

Fiche 9

1. Hoeveel uur hebt u aan het onderwerp “ondervoeding” besteed?

� 1 à 2 uur les � 2 à 4 uur les

� meer dan 4 uur les � overige: ..................................

2. In het kader van welke les/lessen? .............................................................................................................................................. 3. Hebt u alle fiches gebruikt?

� Ja � Neen

Indien niet, welk(e) onderwerp(en) hebt u niet behandeld en waarom? .............................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................

4. Van welke fiches/informatie vond u dat zij:

het meest nuttig waren het minst nuttig waren

..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... .....................................

Uw mening telt!

Pagina 1

Fiche 9

5. Vindt u het nuttig dergelijke dossiers rond andere onderwerpen te ontwikkelen?

� Ja � Neen

6. Indien ja, welke onderwerpen zouden u interesseren?

� Noodsituaties (natuurrampen, conflicten...).

� Water

� Vluchtelingen

� AZG in het algemeen

� Overige: .....................................................................................................................

7. Wat vindt u van het formaat van dit dossier?

Ja Neen De vormgeving met fiches is praktisch De fiches van de site van AZG downloaden en afdrukken is gemakkelijk. De fiches van de site van AZG downloaden en afdrukken is voordelig. Er dient een papieren versie te bestaan. Het aantal illustraties is voldoende. De uitleg is duidelijk en aangepast aan de leerlingen. Overige: .................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................

8. Hebt u nog andere opmerkingen? ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Pagina 2

Hartelijk bedankt om dit formulier ingevuld terug te sturen naar Cécile Béduwé, AZG, afdeling communicatie, Dupréstraat 94, 1090 BrusselFax: 02-475.75.75

Dank u voor uw medewerking!