3Het Drense Landschap

Kwartaalbladdec. 2001no. 32 32Hoogveen

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Hoogveen— terreinbeschrijving

J o a n H o f m a n

De Wilde eend— jeugdrubriek

G e e r t d e V r i e s

Adderonderzoek in het Hijkerveld— onderzoek

D i c k v a n D o r p

WMD

Het Hijkerveld— wandelroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Enquête

Alpenwatersalamander— flora en fauna

B e r t i l Z o e r

Kortweg— berichten

Agenda

Kwartaalblad van deStichting Het Drentse Landschap

3

4

10

12

14

15

17

23

26

34

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen

Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89,

e-mail: mail@drentslandschap.nl

Web-site: www.drentslandschap.nl

Bankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer

m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer

Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen

Pre-Press Von Hebel bv, Groningen

Lithografie Arfo, Groningen

Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Hoogveen (Archief HDL)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet nood-zakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het DrentseLandschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan debegunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden doorbijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 (ƒ 38,50) per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– (ƒ 880,–).

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op devolgende wijze:

Lijfrente-termijnen In plaats van uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de Inkomstenbelasting aftrekbare periodieke bijdrage (minimaal 5 jaar), die u met een eenvoudige notariële acte toezegt. De kosten van de acte worden door ‘Het Drentse Landschap’ betaald.Nadere informatie bij het bureau van de Stichting.

Giften Indien uw giften in enig jaar zowel 1% van het onzuiver inkomen als ook € 54,45 (ƒ 120,–) te boven gaan, is het meerdereaftrekbaar tot ten hoogste 10% van het onzuivere inkomen.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 7.755,10 (ƒ 17.090,–)(voor 2002) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor ‘Het Drentse Landschap’het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag. fo

to: J

ohn

Stoe

l

“Zo’n 5500 (!) Nederlandse vee-houders hebben dit jaar en vorig jaargebruik gemaakt van de aankoop-regeling van minister Brinkhorst. Zebeëindigen hun bedrijf in ruil voor eenmooie uitkoopsom”, zo las ik enkeleweken geleden in de Drentse Courant.

Deze dramatische terugloop is te wijten aan factoren zoals onder meerde milieuregels, Minas, overheids-bemoeienis, prijsverlaging, de varkens-pest, de gekke koeienziekte en last but not least aan de mond- en klauw-zeercrisis.

Dat zoveel boeren geen toekomst meerzien in hun bedrijf heeft een nietgeringe invloed op de natuur en op hetmilieu. Het mestoverschot dat jaren-lang werd beschouwd als één van degrootste milieuproblemen, zal binnen-kort waarschijnlijk opgelost zijn.

Een ander voordeel voor de natuur isdat er nu op enkele plaatsen grondenaangekocht kunnen worden, waaropdoor natuurontwikkelingsprojectennieuwe natuur kan ontstaan.

Daardoor is het mogelijk weer eendeel te voltooien van de EcologischeHoofd Structuur (EHS), een koppelingvan natuurgebieden tot een ‘groene as’door Nederland. Een proces dat totdusver te traag en te moeizaam verloopt.

Maar, de afname van het aantalboerenbedrijven heeft voor diezelfdenatuur en voor datzelfde landschap ook nogal wat negatieve gevolgen.Met name in provincies waar land-bouw een prominente rol speelt.

Het landschap van Drenthe is voor een belangrijk deel gevormd vanuitboerenbedrijven. Het is een echt cultuurlandschap, in hoge mate beïnvloed door eeuwenlang land-bouwkundig ingrijpen.

Boeren hebben Drenthe grotendeelsgemaakt tot wat het nu is: een provincie met een zeer karakteristiekestructuur en bebouwing. Als er veelweilanden, vee, akkers en boerderijenverdwijnen, zal dat het aanzien vanDrenthe behoorlijk aantasten.

In onze provincie hebben tot dusver‘slechts’ 60 boeren gebruik gemaaktvan de uitkoopregeling. Laten wehopen dat het er niet veel meer worden. Zowel voor de boeren alsvoor het landschap.

Aleid RensenVoorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bestuursberichten 3

Kom er even voor zitten

4

foto

: Gee

rt d

e V

ries

In Drenthe vind je hier en daar nog meters dikke pakketten hoogveen; in feite eeuwenlange ophoping

van afgestorven planten, voornamelijk veenmossen. En als het goed is, nog begroeid met een veenmos-

tapijt dat er elk jaargetijde anders uitziet. Vooral in het najaar is het een bont tapijt van geelgroen en

warmrood tot bruin al naar het soort veenmos.

tapijten waarin water wordt vastgehouden. In zekere zin eeneigen vorm van waterbeheer, waardoor ze onafhankelijk zijnvan grondwater. Ze groeien continu aan de bovenzijde aanen enkele decimeters lager sterven ze continu af. Hebbendeze nietige plantjes het eeuwige leven? We weten het niet.Omdat ze zo goed water kunnen vasthouden, ontwikkelenze ten opzichte van de omgeving als het ware waterheuvelswaarin al groeiend het water mee omhoog getrokken wordt. Mocht het eens een tijdje extreem droog zijn, dan kunnenze rustig het bovenste water verliezen. De topjes van deplantjes drogen dan in en worden wit. De witte kleur kaatstwarmtestralen terug en beperkt zo de verdamping van dieper water. Zodra er weer regen valt, zuigen ze zich alseen spons vol en leven ze weer vrolijk verder. Zo’n water-heuvel bevat dus een enorme plens onzichtbaar water. Als jeargeloos het veen instapt, maak je een goede kans om ooitals veenlijk in het Drents museum tentoongesteld te worden.

VeenvormingDe afgestorven delen zakken naar beneden in praktisch stil-staand, zuurstofarm water. Onder zulke omstandighedenworden afgestorven plantenresten nauwelijks afgebroken.Daar komt nog bij dat veenmos humuszuren vormt, waar-door het water extreem zuur wordt. Voor andere planten(en dieren) is dit milieu ongeschikt. Wat er aan andere planten groeit, dat leeft in het bovenste, nog niet erg aan-gezuurde regenwaterlaagje. En die planten moeten dan ooknog kunnen volstaan met de weinige mineralen die vanuitde lucht en de neerslag beschikbaar komen. In het veengroeien dus alleen maar specialisten voor dit bijzonderemilieu.

Er zijn in ons land meer dan 40 soorten veenmos. Sommigezijn niet eens met het blote oog op naam te brengen. Veelsoorten hebben trouwens geen Nederlandse naam. Wat aldie soorten gemeen hebben, is hun bouw en hun leefwijze.Aan een draaddun, slap stengeltje zitten zijtakjes met kleineblaadjes. Blaadjes van slechts één cellaag dik. Tussen degroene cellen zitten ruimtes, lege cellen eigenlijk. Deze kunnen door de poriën water opnemen. Veenmosplantjes houden elkaar hangend in het water over-eind. Ze hebben geen wortels. Aldus vormen ze drijvende

Col

lect

ie B

eije

rinck

/Arc

hief

HD

L

Hoogveen

J o a n D . D . H o f m a n *

Terreinbeschrijving

a r c h i e f v o o r p l a n t e n u i t h e t v e r l e d e n

Slangewortel

Na verloop van eeuwen heeft zich onderin een pakket plantenresten opgehoopt, dat langzaam in elkaar wordtgeperst tot een stevige massa, het zwartveen, naar bovenovergaand in wat lossere, bruine structuren. Naast hoogveen kennen we ook laagveen. Laagveen komtop vergelijkbare manier tot stand, maar dan onder meervoedselrijke omstandigheden die worden beheerst doorgrond- en oppervlaktewater. In moerasgebieden in de benedenloop van beekdalen bijvoorbeeld met riet- of broek-bosbegroeiing. Hoogveen wordt hoog boven het grondwaterdoor veenmossen ontwikkeld in een regenwatermilieu. Alslaagveen uitgroeit tot boven het bereik van het grondwater,kunnen er mogelijkheden zijn voor regenwaterafhankelijkeveenmossen. Dan kan er een aanzet zijn voor hoogveen-ontwikkeling. Veel hoogveenpakketten blijken dan ook terusten op een bodem van laagveentypen, zoals rietveen.

BodemarchiefOmdat in het veen alles zo goed geconserveerd wordt, biedthet een schat aan informatie over het leven in vroeger tijden.Naast niet volledig verteerde plantenresten die nog kunnenworden herkend, zijn er altijd zaden en stuifmeelkorrels(pollen) van hogere planten uit de wijde omgeving in hetveen terechtgekomen. Elke plantensoort heeft zijn eigenkenmerkend stuifmeel. Door pollenanalyse kan de ontwikkeling van de begroeiing in de loop der tijd en daar-mee van het klimaat in de ongestoorde gelaagdheid van hetveen worden teruggevonden. Ook de teelt van gewassendoor de mens vele eeuwen geleden vind je op die manier indit archief. Zo wordt ons een blik gegund in de wereld zoalsdie er toentertijd ongeveer uitgezien moet hebben. Daarbij

is ook duidelijk geworden, dat hoogveenvorming geengeleidelijke ontwikkeling heeft gekend. Af en toe trad er eendroge periode in. Dan stokte de veengroei en kon zich berken- en dennenbos ontwikkelen, wat na enige tijd weerteloor ging. In het veen zitten nog de kienstobben, deonverteerde wortelstronken van die bomen.

PlantengroeiZoals gezegd vormen veenmossen de hoofdmoot in hethoogveen. Kleine verschillen in hoogte, vochtigheid envoedingstoestand bieden aan slechts een paar andere planten-soorten een plaats. Aan de randen van het veen worden deverschillen groter. Hier is het veendek dunner en is er in-vloed van voedselrijker water uit de omgeving; zowel via degrond als over de bodem. Dit biedt kansen voor andere(veen)mossoorten, maar ook voor hogere planten. De plaatselijk ook op de veenvlakte voorkomende soorten trefje hier aan: Kleine veenbes, Lavendelhei, Dophei, Rondezonnedauw en Eenarig wollegras. En biedt het milieu hogerop de rand wat meer voedingsstoffen, dan verschijnen Veenpluis, Beenbreek, Witte snavelbies en Kleine zonnedauw. Het zijn plantensoorten die we buiten het specifieke hoog-veen ook kunnen aantreffen in vennen. Vennen op zeerarme bodem met een constant waterpeil dat voornamelijkdoor neerslag in stand wordt gehouden, zijn in principegeschikt voor vestiging van veenmossen en hoogveenplanten.Vanuit dergelijke vennen kan een aanzet worden gegevenvoor hoogveenvorming. En dat is in het verleden ook welgebeurd, maar het heeft zich door winning van veen doorde mens niet verder ontwikkeld. In veel vennen zie je nuhoogveenvorming weer op gang komen.

DierenlevenLevend hoogveen heeft dieren weinig te bieden. Ook hiergeldt dat het alleen voor specialisten een geschikte plek is.Toen er nog uitgestrekte venen bestonden, waren dat debiotopen voor Goudplevier en Korhoen. Deze vogelskomen als broedvogel niet meer in Drenthe voor. Misschienbieden de regeneratieprojecten in de grotere venen voor detoekomst nieuwe kansen. Het broeden van een kraanvogel-paar dit jaar in het Fochteloërveen is hopelijk geen incident.De afgetakelde venen die er nog zijn, kennen vaak een

foto

: Gee

rt d

e V

ries

6

Kleine veenbes

verscheidenheid aan biotopen en daarmee een grote rijkdomaan vogelsoorten en zoogdieren. Voor sommige vogelsoortenblijken het voorkeurgebieden: Grauwe klauwier, Witgesterdeblauwborst en Porseleinhoen. In de trektijd hebben deveengebieden aantrekkingskracht voor ganzen, steltlopers en kraanvogels.De afwisseling van droge en natte delen, openheid en bosmaakt onze veenterreinen geschikt voor slangen, hagedissenen kikkers. Alle inheemse slangensoorten komen in de grotere terreinen voor, waarbij de Adder wel het meest

talrijk is. Daarnaast zijn deze terreinen favoriet bij de Hei-kikker en de Levendbarende hagedis. In het Fochteloërveenkomen veel Gladde slangen voor.Van de insecten zijn enkele soorten karakteristiek voor hetveen te noemen. Van de dagvlinders bijvoorbeeld hetVeenhooibeestje, de Veenbesparelmoervlinder en hetVeenbesblauwtje. Ook het Heideblauwtje vertoeft er graag.Met het verdwijnen van het hoogveen en daarmee het verminderde aanbod van voedselplanten zijn deze soorten inaantal sterk achteruitgegaan. Hun restpopulaties zijn klein enverspreid. Ze zijn als bedreigde soorten aan te merken. Voor libellen geldt ongeveer hetzelfde, al lijken die zichdankzij de vennen met hoogveenplanten wat beter te kunnen handhaven.

Menselijke activiteitenDe oorsprong van onze oudste hoogvenen ligt zo’n 8000 jaar geleden. Na de laatste ijstijd. Uitgestrekte hoog-venen hebben zich gevormd plaatselijk op de Drents plateau,maar vooral langs de randen ervan. Daar vinden we nu nogmaar weinig van terug en wat er resteert ziet er anders uitdan zoals het ooit was. Al in de Middeleeuwen ontdektemen dat het veenpakket als massa van halfverteerde planten-resten prima brandstof was. Het hoefde na ontwateringalleen maar in blokjes te worden afgestoken en gedroogd.Het hele gezin werkte mee om zo een voorraad turf aan te leggen. Recenter is het gebruik als turfstrooisel, en verwerking in tuinaarde en zogeheten actieve koolstof voorgeneesmiddelen (Norit). Al met al zijn de uitgestrekte hoog-veencomplexen in de loop der eeuwen in ons land bijnahelemaal gesloopt. Er resten nog een paar fragmenten, defo

to’s

: Gee

rt d

e V

ries

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

Terreinbeschrijving 7

Onder: Veenhooibeestje Ronde zonnedauw

HerstelbeheerAlle veenfragmenten die we nog hebben, koesteren we. Al zijn ze allemaal min of meer afgetakeld door afgraven,afbranden, ontwatering en voedselverrijking. Levend, actiefhoogveen vinden we nog in een enkel hoogveenplasje, dez.g. meerstallen, in de wat grotere complexen zoals hetBargerveen en in het resterend randveen Witterveld.Al zijn ze dan zeer sterk door menselijke activiteiten beïnvloed, hun belevingswaarde en waarde als natuurgebiedis desondanks groot. Ze kennen uiteenlopende verschijnings-vormen en een typische soortenrijkdom. Sommige stukkenroepen nog een beeld op van het echte hoogveen, elders iser bos tot ontwikkeling gekomen. Alle verschillende vormenen stadia van aftakeling tezamen genomen bieden de hoog-veenrestanten een grote verscheidenheid aan flora en fauna.De meeste fragmenten zijn te klein om nog een natuurlijkewaterhuishouding te kunnen hebben. Verdroogd veen verteert. Daarbij komen mineralen vrij die voedingsstoffenvormen voor plantensoorten als Pijpenstrootje, die zoveelconcurrentiekracht hebben, dat ze de echte hoogveensoortenverdringen. Vervolgens komt er meer heide en vestigen erzich berken. Als een terrein in dat stadium is gekomen, zijnzeer rigoureuze maatregelen nodig om hoogveenvormingweer op gang te brengen. Omdat het water zowel kwantitatief als kwalitatief essentieelis, wordt in de grotere terreinen geprobeerd om de ontwikkeling van hoogveenlevensgemeenschappen weer opgang te brengen. In de eerste plaats moeten negatieve in-vloeden uit de omgeving zoveel mogelijk worden opgeheven.Dit vergt vaak aanpassing in het waterbeheer in een grootgebied. Geen eenvoudige opgave als andere functies zich

meeste in afgetakelde toestand. Het grootste deel is land-bouwgrond geworden, waarvan alleen de naam Veen-koloniën ons aan de oorsprong herinnert.Op enkele plaatsen in Zuidoost Drenthe is men gewoon ophet onvergraven veen gaan boeren, de zogeheten boven-veencultuur, nu als grasland in gebruik. Ook heeft menplaatselijk op het veen bos geplant.In sommige veenrestanten zijn nog sporen te vinden vaneertijds gebruik. Naast uitgegraven veenputjes zijn dat bijvoorbeeld de patronen van vroegere afwateringsgreppelsdie men aanlegde voor de boekweitbrandcultuur. Die greppels moesten de bovenste veenlaag ontwateren. Dankon men het bovenste laagje afbranden. Het aslaagje datoverbleef, bevatte net genoeg mineralen om er boekweit tekunnen verbouwen. En als de bodem uitgeput raakte, kon je dit herhalen. Zo is zo’n 1000 jaar bodemarchief in rook opgegaan. Toch zijn boekweitpannenkoeken nogaltijd een delicatesse.

Terreinbeschrijving8

Col

lect

ie B

eije

rinck

/Arc

hief

HD

L

9Natuurontwikkeling

Arc

hief

HD

L

blijft de vegetatie kort en open. Temidden van een om-geving waarin de ontginningsgeschiedenis in het landschapgoed herkenbaar is, heeft dit stuk oorspronkelijk veen eenpassende plaats. De verscheidenheid aan plantensoorten,waaronder verscheidene hoogveensoorten, de vele vogels eninsecten en het landschapsbeeld maken een bezoek aan ditreservaat aantrekkelijk.

juist tegen peilverhogingen verzetten. Binnen het veen-terrein kunnen maatregelen worden genomen om zoveelmogelijk regenwater op te slaan door het aanleggen vanveendammen, houten damwanden of plastic schermen. Erzijn daartoe inmiddels enorme bedragen gestoken in hetBargerveen en het Fochteloërveen. Het veenwater moet welop het grondwater rusten; zonder dat er menging optreedt.Daalt het grondwater sterk en blijft dat zo, bijvoorbeelddoor ontwatering van de omgeving, dan klinkt het pakketveen in en kan het waterhoudend vermogen van de veen-mossen ontoereikend zijn. De actieve bovenste zone van hetveen verdroogt en de veenvorming stopt. De tijd zal leren ofonze inspanningen en investeringen daadwerkelijk weerduurzame hoogveenontwikkeling op gang zullen brengen.Aan de voedselverrijkende invloed via lucht en neerslag(‘zure regen’) is op lokale schaal weinig te doen. Soms valtenig resultaat te boeken door verplaatsing van intensieveveehouderij uit de directe omgeving.Herstel van de natuurlijke processen voor hoogveen-regeneratie is in de gedegenereerde restanten – zo al mogelijk – in elk geval een zaak van lange adem.

DalerpeelDe Stichting ‘Het Drentse Landschap’ beheert meerdere terreinen waarin in vennen hoogveenachtige vegetatiesvoorkomen. Er is echter slechts een hoogveenreservaat, deDalerpeel. Vrij klein en net als elders afgetakeld. Met eenaanpassing van de waterhuishouding in de omgeving isgetracht het gebied voor verder verval te behoeden. Demogelijkheden voor regeneratie zijn zeer beperkt. Metbegrazing wordt boomopslag en vergrassing tegengegaan en

Col

lect

ie B

eije

rinck

/Arc

hief

HD

L

Dalerpeel

* Drs. J.D.D.Hofman is bestuurslid en redacteur van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

10

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

N a t u u r l i j k

De Wilde eend

G e e r t d e V r i e s *

De Wilde eend is één van onze bekendste vogels.

Maar wie weet meteen het antwoord op voor

de hand liggende vragen als ‘Kwaakt het mannetje

of het vrouwtje?’, ‘Hebben ze allebei een krul aan

hun staart?’, ’s Zomers lijkt het alsof de mannetjes

spoorloos verdwenen zijn, waar zijn ze dan?’ of

‘Is de Wilde eend vooral overdag of juist ’s nachts

actief?’.

Het mannetje heeft een prachtige

groene kop, een witte halsring

en een fraaie krul aan zijn staart.

Het vrouwtje is onopvallend

bruin. Ze hebben allebei een

opvallende, blauw gekleurde vlek

op hun vleugels, spiegels

genaamd. Alleen vrouwtjes

kunnen kwaken. Mannetjes

fluiten of maken wat zachte

geluiden. De Wilde eend behoort

tot de grondeleenden, ook wel

zwemeenden genoemd. Deze

eenden staan vaak met hun kop

onder water te zoeken naar

voedsel (grondelen). Grondel-

eenden kunnen loodrecht uit het

water opvliegen. Dit in tegen-

stelling tot bijvoorbeeld de duik-

eenden die een lange aanloop

nodig hebben om te kunnen

opstijgen.

In ons land broeden ongeveer

300.000 paar Wilde eenden.

De meeste blijven hun hele leven

in ons land. Veel Wilde eenden

uit Noord-Europa brengen de

winter in Nederland door.

Dan bivakkeren hier regelmatig

zo’n miljoen Wilde eenden.

• Een andere jas

Een vogelveer is een wonderlijk

staaltje van vernuft. Het weegt

bijna niks, is veerkrachtig, water-

afstotend en isolerend. Het enige

nadeel is dat een veer slijt.

Daarom ruilen vogels minstens

één keer per jaar hun oude ‘jas’

in voor een nieuwe; dit wordt rui

genoemd. Eenden verliezen in

korte tijd alle grote veren vanuit

hun vleugels en kunnen een

maand lang niet vliegen.

Mannetjes krijgen dan hetzelfde

bruine onopvallende verenkleed

als vrouwtjes, zodat ze in deze

kwetsbare tijd niet opvallen. Ze

zijn ’s zomers dus wel aanwezig

maar worden door hun bruine

outfit niet herkend als mannetjes.

Alleen aan de groengele kleur

van de snavel kun je zien dat het

een mannetje is, vrouwtjes

hebben een bruinoranje snavel.

Pas in september krijgen de

mannetjes hun mooie pracht-

kleed terug.

11

• Huwelijk

In de wintermaanden is het

gedrag dat hoort bij ‘verliefd,

verloofd en getrouwd’ goed te

volgen. Het begint met bijeen-

komsten van mannetjeseenden,

de woerden, op het water. Ze

proberen indruk op elkaar te

maken door allerlei dansjes op te

voeren en door veelvuldig met

hun snavel te wijzen naar hun

fraai gekleurde spiegel. De

vrouwtjes volgen dit pronken en

stoer doen nauwlettend. Als een

mannetje voor een bepaald

vrouwtje valt, maakt hij zijn liefde

duidelijk door onder meer regel-

matig met zijn snavel druppels

water in de richting van zijn

uitverkoren vrouwtje te gooien.

Wanneer ze eenmaal verkering

hebben, wijst het vrouwtje met

haar snavel de mannetjes aan die

door haar geliefde weggejaagd

moeten worden.

Nadat het huwelijk is gesloten,

wordt er dagelijks op het water

gepaard. Zonder water is er ook

geen paring. Na een paring

zwemt het mannetje een rondje

om z’n vrouwtje en vervolgens

nemen ze een bad. In maart

maken ze ‘verkenningsvluchten’

om een geschikte woning te

zoeken. De man beslist uit-

eindelijk waar de woning komt.

De vrouw zorgt voor de in-

richting van het nest en legt zo’n

tien eieren. Deze eieren worden

uitsluitend door het vrouwtje

bebroed omdat zij in tegen-

stelling tot haar man goede

schutkleuren heeft. Eerst blijft de

woerd nog in de buurt van het

nest. Vaak begeleidt hij zijn

vrouwtje als ze het nest even

verlaat voor haar ontbijt en

avondmaal. Na een week houdt

het mannetje het voor gezien en

verlaat voorgoed zijn vrouwtje.

Een woerd ziet dus nooit zijn

eigen jonkies.

• Dagindeling

Wilde eenden eten in de winter-

maanden voornamelijk gras. In

het voorjaar worden Wilde een-

den ‘vleeseters’. Ze eten dan

onder andere slakken en water-

insecten. ’s Zomers en in de

herfst gaan ze weer over op een

vegetarisch dieet dat vooral

bestaat uit zaden van grassen en

granen. Eendenkuikens eten

allerlei kleine diertjes, zoals

muggen en waterslakjes.

Wilde eenden zoeken vooral

’s nachts naar voedsel. Omdat

‘eendjesvoeren’ overdag gebeurt,

denkt men vaak dat eenden

overdag voedsel zoeken. Veel

eenden verlaten tegen de avond

echter het water en vliegen dik-

wijls voor hun maaltijd naar het

boerenland. Tegen de ochtend

keren ze huiswaarts en gaan dan

slapen. ’s Middags nemen ze uit-

gebreid een bad en wordt er

druk gepoetst. Boven hun staart

hebben ze een vetklier: een soort

tube met vet. Daarmee smeren

ze dagelijks met hun snavel de

veren in, zo blijft het verenpak

waterdicht. Door goed te kijken

kun je zelf veel ontdekken over

het boeiende gedrag van

algemeen voorkomende vogels,

zoals Wilde eenden.

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

Jeugdrubriek

Onderzoek

Adderonderzoek op het HijkerveldD i c k v a n D o r p *

Meten is wetenIn het kader van een landelijk projectwordt er door de Werkgroep Adder-onderzoek Nederland sinds het voor-jaar van 1999 adderonderzoek gedaanop het Hijkerveld. Het project isonderdeel van een populatieonderzoeknaar Adders dat vijfentwintig jaar geleden is begonnen in het Meinweg-gebied in Limburg. De laatste jarenlijkt de adderpopulatie in het Mein-weggebied sterk terug te lopen. Deoorzaken hiervan zijn niet geheel duidelijk, maar het is vrijwel zeker datde toenemende recreatie, de verdro-ging en ook de in een recent verledenuitgevoerde beheersmaatregelen eennegatief effect op de adderstand hebben. Om betrouwbare inzichten te krijgenen goede conclusies te kunnen trekkenis het nodig de resultaten van hetonderzoek te kunnen vergelijken metdie van andere adderpopulaties. Daar-om is besloten een landelijk onderzoekte starten. Inmiddels worden er onder-zoeken gedaan in de omgeving vanKootwijk, de Wolfheserheide op deVeluwe en het Haaksbergerveen inTwente. In Noord-Nederland is in1999 gestart met een onderzoek op hetHijkerveld. In de zomer van 2000 zijn

daar het Wapserveld en het Fochteloër-veen bijgekomen.

Op de fotoHet verzamelen van de gegevenswordt door vrijwilligers gedaan.Adders zijn individueel herkenbaar aanhet schubbenpatroon op hun kop. Omeen Adder te kunnen herkennen worden de koppen van de dieren

gefotografeerd. Er wordt als het ware een pasfoto gemaakt. Ook worden er gegevens als leeftijd, kleur,dikte, gewicht, schubbenpatroon, verwondingen en vindplaats genoteerd.Door het gebied regelmatig af te zoeken wordt duidelijk hoeveel Adderser wonen en hoe ze het terrein gebruiken. Dit soort onderzoek wordtmonitoring genoemd.De gegevens kunnen jaarlijks met die van andere terreinen worden vergeleken. Na verloop van tijd kanmet behulp van de verzamelde gege-vens worden vastgesteld of het goed of slecht gaat met een diersoort.Vervolgens kan de beheerder, als ditnodig is, maatregelen nemen die eenbedreigde soort ten goede komen.Omdat dergelijke gegevens tevensregionaal en zelfs landelijk vergelijk-baar zijn, worden deze ook door hetMinisterie van Landbouw,Natuurbeheer en Visserij gebruikt voorhet landelijk beleid. Met de informatiekan het Ministerie de regering over-tuigen om geld vrij te maken voorbepaalde maatregelen. Bijvoorbeeldvoor het versneld realiseren en/of verbreden van de Ecologische Hoofd-structuur of ten behoeve van plannen

De flora en fauna van het Hijkerveld hebben al jaren mijn belangstelling. Jaarlijks doe ik

waarnemingen, tellingen en registreer ik alles wat er leeft. De adderbevolking van het Hijkerveld

heeft echter mijn speciale belangstelling. Sinds enige jaren wordt er in dit terrein naar deze slang

onderzoek gedaan. Hiervoor is het noodzakelijk om zoveel mogelijk Adders individueel te kunnen

herkennen. Wat voor de meeste mensen gewoon een Adder is, is voor mij een ontmoeting met Anna,

Laura of Charlotte. Over het hoe en waarom van deze innige band met Adders gaat dit artikel.

12

foto

’s: D

ick

van

Dor

p

13Onderzoek

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

voor het beschermen van soorten.Voorbeelden hiervan zijn de Boom-kikker en de Knoflookpad.

HonkvastHet adderonderzoek loopt nog te kortom precies te zeggen hoeveel Adderser op het Hijkerveld voorkomen. Maaruit de gegevens van de afgelopen jarenblijkt dat er zeker enkele honderden

exemplaren zijn. Het onderzoek naar Adders gaat verder dan alleen hettellen van de slangen. Er wordt geprobeerd meer inzicht te krijgen inde verspreiding en de populatieop-bouw van deze bij de wet beschermdereptielen. Ook ontstaat er inzicht inhet gebruik van het terrein door dedieren. Adders zijn vooral te vindenlangs venranden en in de delen van het

terrein met een wat hogere begroeiing.Hier jagen ze op kikkers, muizen enhagedissen. In lagere vegetaties vormenzij zelf een te gemakkelijke prooi voorhun natuurlijke vijanden, zoals roof-vogels. De ‘Hijkerveldadders’ zijnbehoorlijk honkvast. De meeste dieren,vooral de vrouwtjes, zijn vaak opdezelfde plek terug te vinden. Enkeledieren lijken regelmatig heen en weerte trekken tussen hun rustplaats op dehei en hun favoriete jachtgebied aan derand van een muizenrijke akker.Hoewel het onderzoek nog maar netgestart is, kunnen nu al veel belangrijkeoverwinteringsplekken worden aan-gewezen.

Als eigenaar van dit ongeveer 800 hectaren grote natuurgebied kande Stichting ‘Het Drentse Landschap’aan de hand van de resultaten van ditlanglopende onderzoek eventueelbeheersmaatregelen nemen of nalatendie de adderpopulatie ten goedekomen.

* Dick van Dorp houdt zich als vrijwilliger van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ bezig met inventarisatie en onderzoek van flora en fauna. Tijdens zijn bezoeken aan het Hijkerveld probeert hij,als de gelegenheid zich voordoet, andere bezoekers op dehoogte te brengen van de reden van zijn aanwezigheid.Inmiddels heeft hij al honderden mensen een Adder aangewezen.

Een waterleidingbedrijf behoort drinkwater televeren zonder winstoogmerk. Wereldwijd moetiedereen toegang hebben tot veilig drinkwater,dat is een van de basisrechten van de mens.Investeren in water is investeren in de toekomst.

foto

: Arc

hief

HD

LD e z e p a g i n a w o r d t v e r z o r g d d o o r N V W a t e r l e i d i n g m a a t s c h a p p i j D r e n t h e .

16Wandelroute

B e r t u s B o i v i nE r i c v a n d e r B i l t

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Het Hijkerveld

Bestaat er een overtreffende trap van weidsheid? Kan het ergens

nog écht stil zijn? Het Hijkerveld geeft de antwoorden op deze

vragen. Kom een paar uur kijken en geef u gewonnen voor het

Hijkerveld. Ontdek bovendien in één moeite hoe de natuur in staat

blijkt zo’n vierduizend jaar menselijke activiteiten vrijwel geheel te

verdonkeremanen. Paaltjes met paarse koppen wijzen u de weg

door het Landgoed Hooghalen en het Hijkerveld.

Blaauboer-Benier in 1934 de eerstesteen legde.Na de Tweede Wereldoorlogkwam het Hijkerveld in handenvan de Levensverzekerings-maatschappij Utrecht – later deAMEV – voor wie het een beleggingsobject was en die zichtot minimaal onderhoud van hetterrein beperkte.Met behulp van 75 procent subsidie van het ministerie vanLandbouw en 20 procent van deprovincie kon Het DrentseLandschap het Hijkerveld in 1986 aankopen. Destijds was hetmet zo’n 800 hectare in één klapveruit het grootste terrein van destichting.Verderop ziet u aan de rechterkantvan het fietspad het Hertenhuisjedat sinds enige tijd door HetDrentse Landschap als vakantie-huisje verhuurd wordt. Waar elderskun je zo comfortabel zo dicht bijde natuur een paar onvergetelijkedagen doorbrengen…Toen het huisje in de jaren dertiggebouwd werd, kon je het begrip‘hertenhuisje’ niet letterlijk genoegnemen, want het diende die eerstejaren als onderdak voor de hertenin het wildpark dat de eigenarenvan het Landgoed Hooghalen hadden laten aanleggen.

Aan het eind van de parkeer-

plaats ligt een fietspad. Daar

gaat u linksaf en blijft het fiets-

pad volgen.

Het grote ven rechts is ’s winters ingebruik als ijsbaan van de dorpenHooghalen en Laaghalen. Er worden dan tijdelijke voorzieningengetroffen om de schaatsers van eniglicht in de duisternis en van hunnatje en droogje te voorzien. Zodrade winter voorbij is, neemt denatuur het heft ook hier weer inhanden.

Bij het huis maakt het fiets-

pad een haakse bocht naar

rechts. U blijft het pad volgen.

Landgoed Hooghalen staat er ophet huis te lezen. Het LandgoedHooghalen is een fraai voorbeeldvan een ontginningslandgoed zoalsdie in het begin van de 20ste eeuwaangelegd werden op de Drentseheidevelden. Twee Amsterdamsemakelaars kochten begin jaren dertig het grootste deel van hetHijkerveld. Ze ontgonnen een deelals Landgoed Hooghalen en plant-ten er bos in met de bedoeling omhet een en ander te verdienen aande houtopbrengst. Naast de voor-deur van het huis is een marmerenplaat ingemetseld waarop te lezenstaat dat Elisabeth Marie

Het Hijkerveld

1

2

foto

p: G

eert

de

Vrie

s©

Top

ogra

fisch

e D

iens

t Em

men

Het Hertenhuisje is als vakantiewoning te huur.Bel voor een folder (0592) 31 35 52.

5

8

7

1012

114

1

23

6

9

12

‘Het Drentse Landschap’ vraagt uw mening

‘Het Drentse Landschap’ is benieuwd naar wat u als

lezer van het kwartaalblad vindt. In 1995 hebben we dat

ook gedaan en dit heeft toen geleid tot een aantal aan-

passingen van het blad. Nu, na zes jaar, willen we graag

weten of u als lezer vindt dat u voldoende geïnformeerd

wordt over het werk van onze Stichting. Uiteraard zijn

uw opmerkingen en aanbevelingen ook welkom.

De vragenlijst graag vóór 20 januari 2002 aan de

Stichting terugsturen. Onder de inzenders worden

vijf fotoboeken van Martin Kers verloot.

Alvast heel hartelijk dank voor uw medewerking.

Persoonlijke gegevens

1 Wat is uw leeftijd?□ 20 jaar of jonger□ 21 - 30 jaar□ 31 - 40 jaar□ 41 - 50 jaar□ 51 - 60 jaar□ 61 - 70 jaar□ 71 - 80 jaar□ 81 jaar of ouder

2 Wat is uw geslacht?□ Vrouw□ Man

3 Wat is uw hoogst genoten opleiding?□ Basisonderwijs□ Middelbaar onderwijs□ Hoger onderwijs□ Wetenschappelijk onderwijs

4 Wat is uw huidige beroep?

__________________________________________________________________________

Indien niet van toepassing, u bent:□ student□ niet werkend□ gepensioneerd / VUT□ anders,

nl. _______________________________________________________________________

Frequentie

5 Het tijdschrift ‘Het Drentse Landschap’ verschijnt eens

per kwartaal. Dit vind ik:□ Precies genoeg□ Te vaak; ik vind _____________ per jaar voldoende□ Te weinig, ik ontvang het tijdschrift liever ____________ keer per jaar

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Enquête

Beoordeling tijdschrift

6 In welke mate leest u onderstaande rubrieken?

altijd soms nooit

– Bestuursberichten □ □ □

– Terreinbeschrijving □ □ □

– Jeugdrubriek □ □ □

– Interview □ □ □

– Reisverslagen □ □ □

– Flora en Fauna □ □ □

– Fiets- / wandelroute □ □ □

– Cultuurhistorie □ □ □

– Kortweg □ □ □

– Opinie □ □ □

– Agenda □ □ □

7 In welke mate waardeert u de onderstaande rubrieken?

U kunt hier een rapportcijfer geven op schaal van 1 t/m 10.

(1= zeer slecht, 10 = uitmuntend)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

– Bestuursberichten □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Terreinbeschrijving □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Jeugdrubriek □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Interview □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Reisverslagen □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Flora en Fauna □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Fiets- / wandelroute □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Cultuurhistorie □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Kortweg □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Opinie □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Agenda □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

Wilt u uw 2 laagst gewaardeerde rubrieken hieronder toelichten?

(Alleen als de waardering lager is dan een 7.)

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

8 In welke mate waardeert u onderstaande aspecten van het

tijdschrift? U kunt hier een rapportcijfer geven op schaal

van 1 t/m 10. (1= zeer slecht, 10 = uitmuntend)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

– Leesbaarheid □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Indeling & Vormgeving □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Foto’s / Illustraties □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Formaat □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Omvang (aantal bladzijden) □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Omslag □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

– Lengte van artikelen □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

Wilt u uw 2 laagst gewaardeerde rubrieken hieronder toelichten?

(Alleen als de waardering lager is dan een 7).

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

9a Vindt u dat het kwartaalblad voldoende informatie biedt?□ Ja□ Nee□ Nee, omdat

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

foto

’s: J

aap

de V

ries

Het Drense Landschap

9b Vindt u dat er over het algemeen diep genoeg op het

onderwerp wordt ingegaan?□ Ja□ Nee□ Nee, omdat

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

10 Zou u eventuele toevoegingen/ veranderingen in het

tijdschrift op prijs stellen? (meer antwoorden mogelijk).□ Een column□ Extra uitgave in de vorm van een themanummer□ Artikelen met betrekking op milieu (-vervuiling, -vraagstukken

etc.)□ Discussie of ingezonden brieven□ Poëzie□ Kunst□ Andere provinciale landschappen□ Andere provinciale organisaties op het gebied van natuur

en cultuur□ Anders, nl.

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

11 Is het blad naar uw mening kritisch genoeg ten aanzien

van maatschappelijke ontwikkelingen?□ Ja□ Nee □ Nee, omdat

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

Fiets- en wandelroutes

12a Wat vindt u van de driejaarlijks beschreven wandelroutes? □ goed□ redelijk□ matig□ onvoldoende□ geen mening

12b Wat vindt u van het aanbod van de wandelroutes? Dit vind ik:□ Precies genoeg□ Te vaak□ Te weinig, ik ontvang wandelroutes liever ___________ keer per jaar

13 Maakt u gebruik van de beschreven wandelroutes?□ Vaak□ Soms□ Nooit

14a Wat vindt u van de jaarlijks beschreven fietsroute? □ goed□ redelijk□ matig□ onvoldoende□ geen mening

14b Wat vindt u van het aanbod van de fietsroute? Dit vind ik:□ Precies genoeg□ Te vaak□ Te weinig, ik ontvang fietsroutes liever _____________ keer per jaar

15 Maakt u gebruik van de beschreven fietsroute?□ Vaak□ Soms□ Nooit

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Overig

16a Maakt u gebruik van de diverse lezersaanbiedingen?□ Vaak□ Soms□ Nooit

16b Zo ja, waar maakt u zoal gebruik van?□ Vleesaanbiedingen□ Boekenaanbiedingen□ Huur vakantiewoningen□ Dagarrangementen

17a Zou u een uitbreiding van het aanbod aan lezers-

aanbiedingen op prijs stellen?□ Ja□ Nee

17b Zo ja, welke eventuele aanbieding zou u op prijs stellen?□ Meer vakantiewoningen□ Vaker dagarrangementen□ Kortingsbonnen bij diverse bedrijfssponsoren, zoals vermeld op

achterblad van het tijdschrift.□ Anders, nl.

________________________________________________________________________________________________________________________

18a Neemt u deel aan de activiteiten die vermeld staan in de

agenda?□ Vaak□ Soms□ Nooit

18b Vindt u dat Stichting ‘Het Drentse Landschap’ voldoende

georganiseerde activiteiten aanbiedt?□ Ja□ Nee□ Zo nee, u mist:□ Gezinsexcursies□ Doe-excursies□ Meer open dagen (bijvoorbeeld op de beheersboerderij)□ Lezingen□ Anders, nl.

________________________________________________________________________________

19a Vindt u dat het tijdschrift voldoende informatie over

Drenthe biedt?□ Ja□ Nee, omdat

________________________________________________________________________________

19b Voorziet het tijdschrift in uw informatiebehoefte ten

aanzien van Stichting Het Drentse Landschap?□ Ja□ Nee, omdat

________________________________________________________________________________

□ Heeft u nog opmerkingen / suggesties om het tijdschrift te

verbeteren?

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

Als u mee wilt dingen naar een boek van Martin Kers,

vul dan uw naam en adres in en stuur het formulier

vóór 20 januari 2002 op naar:

Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Postbus 83 – 9400 AB Assen.

Naam

________________________________________________________________________________

Adres

________________________________________________________________________________

Postcode + Plaats

________________________________________________________________________________

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Een eind voorbij het Herten-

huisje gaat u rechtsaf via het

rooster een heideveldje op.

Neem het pad linksaf dat eerst

vlak langs het raster loopt.

In de loop van de jaren heeft HetDrentse Landschap op dit veldjetientallen bomen gekapt om heteen parkachtig karakter te geven.Een handvol jonge Schotse Hoog-landers verzorgt hier dagelijks hetnatuurbeheer. Let u maar eens opde aangevreten struiken die u over-al om u heen ziet.Verspreid over dit heideveld liggencirca vijftien grafheuvels die dearcheologen een uniek beeld hebben gegeven van meer dan4000 jaar nagenoeg onafgebrokenmenselijke aanwezigheid op hetHijkerveld. De heuvels stammenuit het Neolithicum, de Bronstijden de IJzertijd. Naast allerlei aarde-werk vonden de archeologen ookstenen hamers, bronzen naalden enpijlpunten en zelfs een tweetal gouden sieraden.

Aan het eind van het veld

loopt u via het rooster het bos in.

Dit bos is het deel van LandgoedHooghalen dat nog het meest lijktop het oorspronkelijke productie-bos. De hoge Lariksen in de percelen rechts zijn meteen bij deaanleg van het bos geplant en zijnnu dus zo’n zeventig jaar oud.

Aan het eind van het bos

slaat u linksaf en volgt het pad

langs de bosrand.

Wie er oog voor heeft, kan in hetveld iets van een dambordstructuurherkennen met vakken van ongeveer30 bij 30 meter. Dit zijn zogehetenCeltic fields: akkertjes uit de IJzer-tijd. Het Hijkerveld is een van deplekken in Nederland waar ze noghet best te zien zijn.

Zijn de Celtic fields voor eenongeoefend oog slecht waar tenemen, op een luchtfoto van hetHijkerveld kunnen de contourenvan de akkertjes nog goed wordenherkend als lichte strepen op eendonkere ondergrond.Op het zuidelijke deel van het veldin de buurt van de Leemdijk zijnde resten van de boerderijengevonden van de boeren die eenpaar duizend jaar geleden dezeakkertjes bebouwden. De informatiedie de archeologen uit de platte-gronden daar konden aflezen, waszo duidelijk dat men bij Orvelteaan de rand van het Oosterveld eenvan deze IJzertijdboerderijen heeftkunnen reconstrueren.

Bij het fietspad gaat u rechts-

af. Voorbij de schaapskooi gaat

de route rechtdoor via het rooster

het veld op. Het pad over de hei

blijft u steeds volgen, ook als het

fietspad linksaf gaat.

Door aan het begin van het veld rechts-af het fietspad op te gaan neemt u dekortere route. U komt na een paar honderd meter uit op punt 10 van dewandeling.De schaapskooi vormt het hart vanhet natuurbeheer van hetHijkerveld. Dagelijks verlaat dekudde Schoonebeker schapen deschaapskooi om door hun buik volte eten op het veld en de heide teontdoen van gras en opslag vanstruiken en bomen. ’s Avondskeren ze terug en laten ze de mestin de potstal achter die later in deakkers wordt geploegd. Elders in deze folder vindt u meerinformatie over de Hijker schaapskudde.In het zomerseizoen verlaten de dierenom een uur of half tien de schaapskooiom er rond half vijf terug te keren.Voorjaar 2002 wordt naast de schaaps-kooi een informatieschuur geopend met

Het HijkerveldHonden Niet toegestaan op hetHijkerveld vanwege de schapenen runderen.

Begaanbaarheid padenBij deze wandeling zijn in watnattere jaargetijden waterdichteschoenen of laarzen een onmisbaar attribuut. Een grootdeel van de paden is niet begaan-baar voor invalidenwagens enkinderwagens.

3

4

5

Situatie rond 1895

Heideblauwtje

Celtic fields

foto

: Pau

l Par

is

foto

p: J

aap

de V

ries

Startpunt Parkeerplaats aan deHijkerweg rechts van de weg vanHooghalen naar Hijken.

Lengte route circa 7 km (korte route 4 km).

Benodigde tijd 2 à 21/2 uur.

Openbaar vervoer Vanaf NS-station Assen Arriva lijn 22naar Hooghalen. Uitstappen inhet centrum van het dorp daarnacirca 21/2 km lopen naar startpunt.

6

Bij de uitloper van het bos

gaat u linksaf. U verlaat het veld

via het rooster en komt op een

lang bospad.

Op dit punt komen degenen die voor dekorte route kiezen, weer op de route uit.

Aangekomen bij het rastervan het heideveld maakt deroute een scherpe bocht naarlinks.

Het bospad komt uit opeen verhard pad. U slaat hierrechtsaf. Het pad brengt uterug naar het beginpunt.

allerlei wetenswaardigheden over deHijker kudde en Het Drentse Landschap.Onderweg zal het u opvallen dat erop sommige stukken van het veldbijna alleen heide groeit, terwijlelders tussen de heide de Moliniaofwel het Pijpenstrootje welig tiert.Regelmatig laat Het DrentseLandschap een deel van het veldafplaggen. Het verwijderen van hetvoedselrijke bovenlaagje geeft deheide meteen een flinke voorsprong.Het ven dat u op een gegevenmoment links van het pad ziet, isgeen gewone veenplas. Het is ontstaan toen de vloeivelden vande toenmalige aardappelmeelfabriekOranje de laagten in dit deel vanhet Hijkerveld overstroomden.Hier groeien dan ook duidelijkandere waterplanten dan elders inde veentjes op de hei. Op zomer-avonden kwaakt de Groene kikkerzich in het ven massaal de longenuit het lijf.

7 Bij het ven aan uw linkerhand

slaat u rechtsaf.

Loopt u dit pad vooral niet in eente hoog tempo, maar maak van degelegenheid gebruik om hier op ditlicht glooiende pad met volle teu-gen van het Hijkerveld te genieten.Het uitzicht is overweldigendmooi. Een weidsheid die je in hethuidige Drenthe vrijwel nergensmeer zo intensief kunt ondergaan.

Is het een wonder dat de meestemensen denken dat het landschaphier eeuwenoud is. Vergis u niet,links van het pad ziet u nog destobben van dennen en sparren inde heide staan. Een jaar of tiengeleden zou u hier langs de bosrandgelopen hebben…

Voorbij het natte gedeelte

van de hei gaat u rechtsaf. Het

pad volgt de grens van het oude

heideveld en voormalige land-

bouwgronden.

Vrijwel elk jaar wordt het Hijker-veld een stukje groter. Regelmatigverwerft Het Drentse Landschaplandbouwgronden aan de rand vanhet veld die na verloop van tijdonderdeel van het natuurterreingaan uitmaken. Soms wordt hetbovenste laagje teelaarde verwijderdom zo de grond sneller te verschralen.

Aangekomen bij het fietspad

gaat u rechtsaf. Het pad maakt

twee haakse bochten. U blijft het

pad volgen.

Garanderen kunnen we het u niet,maar het is niet uitgesloten dat u opeen zomerse dag een Adder in hetmulle zand naast het fietspad in hetzonnetje kunt zien liggen. Blijf errustig even kijken. Hij zal u beslistniets doen.Behalve door een paar honderdAdders wordt het veld verder onderandere bewoond door kikkers inalle soorten en maten, hagedissenen maar liefst zo’n dertig soortenvlinders waaronder een aantal zeerzeldzame soorten. Er zijn weinigplaatsen in Nederland waar zoveelvlindersoorten leven.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (september 2001)

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

De Schoonebekers van het Hijkerveld

Schoonebeker schapen zijn fors gebouwd, ze hebben grote, nieuwsgierige ogen, een kromme neus, langeoren, een lange staart, een gevlekte, soms zelfs zwarte vacht en een buitengewoon gezonde eetlust.Eigenlijk zou de Schoonebeker Westerborker moeten heten, want de schaapskudde van Westerbork wasin de jaren zeventig de enige kudde met raszuivere Schoonebekers. Er waren op een gegeven momentnog maar 160 Schoonebekers over.De helft van de Westerborker kudde kwam in 1981 in het bezit van Het Drentse Landschap. Op hetHijkerveld vormden ze het begin van een nieuwe schaapskudde. De schaapskooi op het Hijkerveld ontwik-kelde zich tot een erkend fokcentrum van de Stichting Zeldzame Huisdierrassen. De kudde telt op ditmoment zo’n 300 fokooien. In de zomertijd trekt de herder met zo’n 700 dieren de hei op.

Het Hijkerveld

7

8

910

11

12

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Groene kikker

Het is een beetje raadselachtig hoe de Alpenwatersalamander aan zijn naam komt. Ook in zijn weten-

schappelijke naam (Triturus alpestris) zit een verwijzing naar de Alpen. Wel is het zo dat deze soort in

de zuidelijke delen van Europa vooral talrijk voorkomt in het hooggebergte en nauwelijks daar buiten.

In andere delen van Europa is hij echter ook in het laagland aan te treffen. In Drenthe lijkt de soort zich

goed thuis te voelen, maar komt beslist niet overal in de provincie voor.

AlpenwatersalamanderB e r t i l Z o e r *

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

24 Flora en fauna

H e t v e r b o r g e n l e v e n v a n e e n a l p i n i s t

Kleurrijk verborgenDe Alpenwatersalamander is een op-merkelijk kleurrijke verschijning.Vooral in het voorjaar zijn ze schitterend uitgedost in een diepblauwbruiloftskleed. Op de buik en de keelzijn de dieren vlammend oranje.Terwijl de flanken afgezet zijn met eenbont vlekkenpatroon. Vrouwtjes doenwat betreft de rijkdom aan kleur nietonder voor de mannetjes. Toch hebben de mannetjes nog een beetjeextra versiering op hun rug in de vormvan een opstaand zwart-wit gevlektrandje. Een soort stropdas maar danvan achteren. Eigenlijk is het wel een beetje jammerdat dit kleurrijke beestje zich zo moeilijk laat bekijken. Een groot deelvan de tijd brengen ze door in de verborgen diepte van een poel of eensloot. Toch gaan ze regelmatig buitenhet water aan de wandel, vooral in hetholst van de nacht. Ze worden danminder snel gezien door roofdieren.Bovendien is de luchtvochtigheid ’s nachts lekker hoog. Salamandershebben nu eenmaal de pest aan droogte.Hun dunne jas biedt nauwelijksbescherming tegen uitdroging. Onderwater is een dunne huid juist weerhandig omdat ze er zelfs zuurstof uithet water mee kunnen opnemen.Dankzij deze huidademhaling hoeft hetdiertje minder vaak naar het water-oppervlak voor een hapje lucht.Verstandig, omdat dat juist de momenten zijn waarop reigers eindeloos lang staan te wachten.

WaterballetIn mei breekt de paartijd van de salamanders aan. De kleurrijke uit-dossing speelt een belangrijke rol bij deparingsrituelen. Ook communicerende dieren met behulp van geurstoffenwat erg handig is in troebel water. Eenmannetje verleidt het vrouwtje meteen soort paringsdans op de bodem vande poel. De dans eindigt met de afzetvan een spermapakketje op de bodem.Met verleidelijk staartgewapper wordthet vrouwtje verleid om over het pakketje heen te schuiven. Als allesvolgens plan verloopt, neemt ze ditpakketje op met haar geslachtsopening.Een omhelzing of ander intiem gefrutsel blijft achterwege. Vaak raakthet paartje elkaar zelfs in het geheelniet aan. Het salamandervrouwtje zet haar eitjeshet liefst af op waterplanten. Elk eitjeapart verstopt onder een buigzaamblaadje dat wordt dubbelgevouwen.Dit doet ze door het blad met haarachterpoten om het pas gelegde eitje tevouwen. Vervolgens houdt ze hetpakje een tijdje vast om het zachteomhulsel van het eitje hard te latenworden, zodat het beter vast plakt aanhet blad. In beschaduwde bospoelenwaar waterplanten ontbreken, wordende eitjes afgezet op afgevallen boom-bladeren en takken. Het aantal eierendat een salamander kan afzetten,varieert van enkele tientallen tot somswel driehonderd stuks. Een klus waarze vaak dagen zoet mee is. Als ermeerdere poelen in de buurt zijn, verspreidt het vrouwtje de eieren hierover.

Jeugdige franjeSalamanders worden geboren metkieuwen. Herkenbaar als twee bosjesfranje achter hun kop. In de eersteweken van hun bestaan ontwikkelende longen zich, waarna de kieuwengeleidelijk verdwijnen. Meestal is dezeontwikkeling aan het eind van dezomer voltooid, waarna ze het land opgaan om daar te overwinteren. Eendeel van de larven overwintert als larfin het water. Ze vormen hun longendan pas in het volgende voorjaar. Somskun je Alpenwatersalamanders vindendie helemaal geen trek lijken te hebbenin een leven op het land. Deze dierenhouden hun kieuwen als een soortjeugdige franje in stand. Wel krijgen zeuiteindelijk hun kleurrijke bruiloftspaken ze doen dan ook gewoon mee aande voortplanting.

LeefgebiedAlpenwatersalamanders leven graag ineen gebied dat bestaat uit een afwisselingvan grasland, ruige bosjes en oudehoutwallen. Buiten het water kruipenze graag weg onder boomstammen enin bladhopen. Overwinteren doen zegraag op een vorstvrije plek in de bos-bodem of onder een stapel hout.Vooral oude houtwallen en rommeligebosjes bieden goede schuilplaatsen.Ook worden de dieren ’s winters weleens aangetroffen in kelders en kruip-ruimtes van huizen. Deze plekkenworden vaak door grote aantallenAlpenwatersalamanders gedeeld. Voor de voortplanting is schoon, bijvoorkeur helder, water noodzakelijk.Omdat vissen dol zijn op salamander-eitjes is het belangrijk dat die in de

25Flora en fauna

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

voortplantingspoel ontbreken. Als eenAlpenwatersalamander vindt dat er teveel vis in een poel woont, zal hij ofzij op zoek gaan naar een anderekraamkamer. In visrijke watertjeskomen daarom geen salamanders voor.In Drenthe komt de soort in driegebieden voor. Het meest uitgestrekteleefgebied is te vinden rondom Assen.Dit gebied strekt zich uit van Gasterenen Anderen tot aan Smilde. BinnenAssen vormen de landgoederenValkenstein, Overcingel en hetAsserbos belangrijke woongebiedenvoor de Alpenwatersalamander. Ookin een klein gebied rondom Orvelte isde Alpenwatersalamander te vinden.Hier vormen de graslanden met hunvele houtwallen en weidepoelen eengoed leefgebied. De derde belangrijkeDrentse vindplaats is het Landgoed

Rheebruggen. Hier zijn de diertjesooit uitgezet door een bioloog enamfibieënliefhebber die hier gewoondheeft. Dat ze het hier goed naar hunzin hebben, blijkt wel uit het feit datze tegenwoordig in elk watertje op hetlandgoed zijn aan te treffen. In de restvan de provincie lijkt de soort op eenenkele tuinvijver na te ontbreken. Welbestaat de indruk dat de Alpenwater-salamander zijn leefgebied langzaammaar zeker aan het uitbreiden is.

* B. Zoer is medewerker van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’

In een schuilplaatsop het land

26

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

19

7

7

2132

34

34

Kortweg

Reestdal

• Inmiddels heeft ons rayon-hoofd Zuid zijn intrek genomenin zijn nieuwe kantoor in deboerderij ’t Ende. Het ligt in debedoeling om in het voorjaarhet bezoekerscentrum officieelte openen. Wij kunnen u alvastverklappen dat het mooigeworden is.

Rond De Wildenberg is hetpadennet gewoon een ramp.Dit is vooral te wijten aan hetfeit dat veel ruiters uit deomgeving overal doorheenbanjeren. Voor een wandelaaris er gewoon niet meer telopen. Om die reden gaat ‘HetDrentse Landschap’ het paden-net opknappen en er voor zorgen dat er een apart ruiter-pad komt. We hopen wel dat

alle betrokkenen zich aan despelregels zullen houden.

De boerderij De Pieperij zal alsbeheersboerderij in gebruikworden genomen. Op ditmoment wordt alles klaar gezetvoor die situatie. In het lageland worden de sloten op-geschoond en proberen we deruigste percelen te maaien en afte voeren.

Wandelen langs de Reest‘Het Drentse Landschap’ heeftsamen met de BOKD, Land-schap Overijssel en de NLTOeen lange afstandroute ontwikkeld van Meppel naarHoogeveen. In totaal heeftdeze meerdaagse wandeltochteen lengte van honderd kilo-

meter en start in Meppel. Van daaruit volgt de route hetdal van de Reest en voert langsleuke Drentse plaatsjes alsZuidwolde en Echten. Onder-weg kunnen wandelaars genieten van een gebied waarnatuur en cultuur zeer nauwmet elkaar verweven zijn. Derijk geïllustreerde gids ‘Loopvan de Reest’ verschijnt in hetvoorjaar van 2002. De uitgaveis mede mogelijk gemaakt doorde ANWB, de gemeente DeWolden en een aantal bedrijvenen organisaties uit de streek.

Roekententoonstelling in ’t EndeIn de periode maart tot en metmei 2002 wordt er in hetbezoekerscentrum ’t Ende aande Stapelerweg in De Wijk eenroekententoonstelling gehou-den. In deze tentoonstellinggeeft de kunstenaar Oscar vanDoorn een beeld van de roekenkolonie in Brummenwaar hij een jaar lang verbleef.In het landschap zocht hij beelden en materialen om tegebruiken in schetsen, collagesen teksten. Daarnaast inter-viewde hij bewoners uit deomgeving over hun ervaringenmet Roeken. De tentoon-stelling bestaat uit opstellingenwaarin de kunstenaar gebruikheeft gemaakt van fotografischezwart/witbeelden van de kolonie, het landschap en deRoeken. De beelden zijn verwerkt op grote panelen diegezamenlijk Van Doornsimpressie van de roekenkolonieweergeven.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

27Berichten

7

De roekententoonstelling isonderdeel van het roeken-project in de gemeente De Wolden. Doel van het project is om het roeken-probleem breed onder de aandacht te brengenDe Stichting ‘Het DrentseLandschap’ is nog op zoek naarvrijwilligers die gedurende deopeningstijden van de tentoon-stelling aanwezig kunnen zijnom de bezoekers op te vangen.Voor meer informatie of om u aan te melden kunt u contactopnemen met Sonja van derMeer, PR-functionaris van deStichting; tel. (0592) 31 35 52.

Arc

hief

HD

L

Ooievaarsseizoen in Reestdal

Hunzedal 34

• De ontwikkelingen in debroedvogelstand worden opdiverse plaatsen in het beekdaljaarlijks gevolgd. Verrassendwaren de waarnemingen vanenkele paartjes Blauwborstenen Porseleinhoentjes in hetdeelgebied Annermoeras terhoogte van Spijkerboor. In hetdeelgebied Duunsche Landenmarkeerde de Kwartelkoningzijn territorium met zijn karakteristieke raspende roep.Deze zeldzame vogelsoortenwerden uitsluitend aangetroffenin de meest natte en ruigeredelen van het terrein. Na uitvoering van de natuur-ontwikkelingsplannen zullenmet name dit soort plekken opveel meer plaatsen gaan ontstaan. Er mag dan ook verwacht worden dat de plannen voor deze kritischevogelsoorten gunstig uit zullenpakken. Iets waar de moeras-vogels en de vogelaars reik-halzend naar uit zien.

Het werk in het natuur-ontwikkelingsproject Anner-moeras-Duunsche Landen-

Elzenmaat vordert gestaag.Beide eerste deelgebieden zijnongeveer voor de helft klaar, deElzenmaat is vrijwel opgeleverd.De reacties uit Spijkerboor zijnzeer positief en gezamenlijkmet het Hunzeproject zoekenwe naar mogelijkheden om hetgebied via een routestructuurover de kaden en via bruggetjeste ontsluiten. Ook denken wedaarbij aan uitkijktorens. Delaatste tijd hebben we nogalwat excursies gehouden en watopvalt, zijn de enthousiastereacties van iedereen. Nu ereindelijk wat gebeurt, zienmensen pas goed hoe hetHunzeproject voor de streekuitpakt.

Ondertussen vordert hetWaterschap Hunze en Aa’s methet onderzoeksplan voor hetVoorste Diep en hopen weeind dit jaar het plan Tusschen-water bij Zuidlaren te kunnenafronden.

De Provincie Drenthe heeft op een aantal voorlichtings-bijeenkomsten het gebiedsplanvoor de Hunze aan de streekgepresenteerd. Daarbij gingmen meer uit van de potentiesvan het dal dan het feitelijkeaantal hectares dat voor verwerving als reservaatbeschikbaar is. De provincieverdient een groot complimentvoor de vernieuwende aanpakdie hier gepleegd werd. Het isjammer daarbij dat vooral degeorganiseerde landbouw op hetlaatst, ondanks voortdurendebetrokkenheid bij het proces,niet mee kon gaan in het vaststellen van het gebiedsplan.Ons’ inziens een gemiste kansdie naar wij hopen het prachtigeproces in het Hunzedal nietwezenlijk zal beïnvloeden.

Drouwenerzand 19

• Met het oog op de te verschijnen broedvogelatlas vanDrenthe is de vogelbevolkingdit jaar nader onderzocht. Uitdeze inventarisatie, uitgevoerddoor leden van de vogelwerk-groep van de KNNV-Assen,valt af te leiden dat hetDrouwenerzand zijn grotebetekenis voor karakteristiekevogelsoorten van heide enstuifzand goed weet te behouden. Onder de aan-getroffen soorten zaten bedreigdesoorten als Grauwe klauwier,Tapuit en Roodborsttapuit.Ook werden er maar liefst twee paar Nachtzwaluwenvastgesteld.

Elzenmaat

28 Berichten

Kremboong 21

• In de twintiger jaren werdin dit bos door de bioloogBeyerinck (grondlegger van hetbiologisch station in Wijster) de Ronde truffelknotszwam opde Stekelige hertetruffel aan-getroffen. Dit jaar werd dezezeldzame combinatie van eenpaddestoel die parasiteert op eenandere paddestoel herontdektdoor onze toezichthouder,bestuurslid en inventarisatordhr. H.Moorlag. Ook bleek naruim twintig jaar afwezigheidde Groene glibberzwam terugte zijn in het bos. De Cantharelwas al eens eerder terug-gevonden en lijkt sindsdiengestaag in aantal toe te nemen.Van de Breedbladige wespen-orchissen werden dit jaar maarliefst 47 exemplaren aan-getroffen.

Boerenveensche plassen / Oude Diep 32

• Voor het eerst sinds 1970konden de Sprinkhaanriet-zanger en de Bosrietzangergenoteerd worden als broed-vogels in dit gebied. Ookbroedde er dit jaar waarschijn-lijk een Roerdomp. Zijnkarakteristieke geroep was hethele voorjaar tot ver in deomtrek te horen, vooral ’s nachts. De Roodhalsfutenwerden gesignaleerd met tweekuikens. Er werden enkelenieuwe groeiplaatsen vanKlokjesgentianen gevonden.Dit najaar is een forse beheersingreep van start gegaanom op enkele plekken de massale pitrusgroei te verwijderen. Zonder dit soortingrepen dreigt het open watervolledig dicht te groeien. Deenorme groeikracht van dePitrus is nog altijd een gevolgvan mestgiften uit het verleden.Veel van de inliggende percelenwerden destijds als akkergebruikt.

Op 30 oktober is onder grote

belangstelling het Kleinste huisjete Stuifzand op feestelijke wijzegeopend door gedeputeerde A. Edelenbosch. Het verveners-huisje dreigde ten prooi te vallenaan de slopershamer, omdat hetniet meer voldeed aan de huidigewooneisen. ‘Het Drentse Land-schap’ vond dat het huisje voorde toekomst behouden moestblijven omdat het een ken-merkend voorbeeld is van deDrentse overlevingscultuur vanrond de eeuwwisseling. Metsteun van Noord NederlandsBureau voor Toerisme (DrentsGoed), Provincie Drenthe,Gemeente Hoogeveen en deNationale Postcode Loterijlukte het uiteindelijk om hethuisje zo’n vijfhonderd metervan de oorspronkelijke plek aande Sekteweg te herbouwen.Bouwbedrijf Everts uitHollandscheveld kreeg hier-voor de opdracht. Het huisjewerd zodanig gemoderniseerddat het als vakantiewoningvoor vier personen kan wordengehuurd.

Orvelte

• Begin november werden debouwwerkzaamheden in hetkader van de revitalisering vanOrvelte opgeleverd. Veel huizen en boerderijen zijnopgeknapt en zien er prima uit.De Multi Media Presentatie isin zijn ruwe versie opgeleverd.De aannemers, ‘Het DrentseLandschap’, de architect VanDam en vooral JBF-Groningenhebben er hard aan getrokkenom de zaken rond te zetten ombinnen de tijdstermijn die deEuropese Unie stelde, te blijven. Dat verdient een grootcompliment.

Op dit moment vindengesprekken met de CultureleActiviteiten Vereniging Orvelte,de CAVO, plaats. Met 51 ledenvormt zij de grootste vertegen-woordigende vereniging vanhet dorp Orvelte. We proberenafspraken te maken over dewijze waarop we de presentatievolgend jaar zullen exploiterenen welke rol de CAVO en deStichting Orvelte daarbij zullenspelen.

Foto

: Ger

rit B

oer

Kunstenares Wies Noest

verrichtte de opening van het

Kleinste huisje.

Vlees van het landschap

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft nog pakketten

gehakt van 5 kg beschikbaar. Deze kunnen vanaf

2 januari 2002 op werkdagen tussen 09.00 en 17.00 uur besteld

worden via het rentambt, telefoonnummer (0592) 31 35 52.

Alle aanvragen worden behandeld in volgorde van binnen-

komst en zolang de voorraad strekt. Het gehakt dient op

23 januari tussen 15.00 en 17.00 uur te worden afgehaald

bij ABZ, Annerweg 35 te Anloo.

29Berichten

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Diversen

• Week van het LandschapDe jaarlijkse Week van hetLandschap is dit jaar door zo’n1500 mensen bezocht. Zoalsgemeld werd dit evenementgehouden in het informatie-centrum De Blinkerd teWijster. Er werden excursiesgehouden en men kon zich inde stand door vrijwilligers lateninformeren over het werk vande Stichting. Vooral op de zondagen werd hier veelvuldiggebruik van gemaakt. De kinderen van de groepen 7 en8 van de basisscholen in degemeente Midden-Drenthehebben meegedaan aan denatuurspeurtocht. Al sindsenkele jaren houden ‘HetDrentse Landschap’ en het consulentschap Natuur &Milieu Educatie deze gezamen-lijke activiteit gedurende deweek. In totaal behaalden 320 kinderen het zogehetennatuurspeurdersdiploma. Heteerste exemplaar werd doorMarco Kwak, manager vanEssent Milieu, uitgereikt aanO.B.S. De Eshorst uit Beilen.

• Rectificatie FietsrouteTot onze grote spijt werd defamilie die de aanleg van het Landgoed Vossenberg realiseerde, bij de beschrijvingvan de fietsroute verkeerdbenoemd. Het betrof natuurlijkde familie Doedes Breuning tenCate, de bekende Twentse textielfamilie. De Stichting verontschuldigt zich voor dezefout.

• Hoorcolleges DrentsegeschiedenisHet Drents Archief organiseertdeze winter samen met de provinciaal historicus en deDrentse Historische Verenigingeen serie hoorcolleges over deDrentse geschiedenis. Tijdensde colleges zullen de deel-nemers in chronologische volgorde door de Drentsegeschiedenis worden geleid,van de prehistorie tot en metde twintigste eeuw. De hoor-colleges worden gehouden inhet Drents Archief te Assen opacht donderdagavonden in deperiode 10 januari tot en met28 februari 2002. De kostenvoor de cursus bedragen ƒ 120,– (€ 54,45). Bij het eerste hoorcollege ontvangen de deelnemers deDrentse Archeologiepas waar-mee een aantrekkelijke kortingte krijgen is op een excursievan ‘Het Drentse Landschap’en op de entreeprijzen van hetDrents Museum en hetNationaal HunebeddenInformatiecentrum. Belang-stellenden kunnen zich tot einddecember aanmelden doormiddel van het aanmeldings-formulier in het cursuspro-grammaboekje, dat verkrijgbaaris in de openbare bibliothekenen bij het Drents Archief. Hetcursusprogramma en het aan-meldingsformulier zijn ook te vinden op de website van het Drents Archief:www.drentsarchief.org

• VrijwilligersTijdens de Week van hetLandschap werd wederom dejaarlijkse vrijwilligersbijeen-komst gehouden. De bijeen-komst was georganiseerd doorhet onlangs opgerichte excursie-team en werd gehouden in hetinformatiecentrum De Blinkerd.Na het welkomstwoord van hetbestuurslid dhr. M. Verhagentogen de vrijwilligers onder leiding van een drietal gidsenlangs het Oude Diep. Voor-zitter H. Colpa van het excursie-team lichtte kort toe waar hetexcursieteam zich mee bezig-houdt. Belangrijkste taken zijnonder andere het maken van de excursieagenda en het organiseren van bijscholings-activiteiten voor de gidsen. Hetteam bestaat uit vier vrijwilli-gers en de twee rayonhoofden. Van de 120 vrijwilligers haddenzich maar liefst 92 mensen voorde vrijwilligersbijeenkomstopgegeven. De Stichting is zeerverheugd over de betrokkenheidvan de nog steeds groeiendegroep vrijwilligers.

• Schenkingen en legatenDe Stichting ‘Het DrentseLandschap’ heeft een schenkingvan ƒ 5.500,– ontvangen vanHarwig Elektriciteitswerken teEmmen. Het bestuurslid dhr. D. Hoorn heeft deze cheque op 21 september jl. ter gelegenheid van het 11e lustrum van het bedrijf inontvangst genomen.Het verheugt ons dat Harwigde Stichting ‘Het DrentseLandschap’ een warm hart toedraagt en we zijn het bedrijfzeer erkentelijk voor dit mooiegebaar.Verder werd ‘Het Drentse Land-schap’ ƒ 5.000,– gelegateerddoor dhr. Otten uit Zutphen,terwijl inmiddels een grootaantal personen ons jaarlijks viaeen lijfrentepolis middelgrotebedragen overmaken. Dezesteun maakt ons werk leuker en lichter.

30 Berichten

• PersoneelRecent is het werkverband metde vroegere rayonbeheerderNoord, dhr. J. Dijkema, beëindigd. Inmiddels zijn stappen gezet om in zijn op-volging te voorzien. In RayonZuid zal langs de Reest op De Pieperij een nieuwebeheersboerderij opgestart worden. Ook hier wordt eennieuwe medewerker voorgezocht. Verder is ‘Het DrentseLandschap’ op zoek naar eenadministratieve kracht om deenorme werkdruk op het rent-ambt te verlichten. Tenslottezijn we doende om jaarlijks watmeer ruimte voor stages enonderzoeksopdrachten in teruimen. Met name om jongestudenten wat meer kansen tebieden en zelf de positieveinvloed van creatieve jongemensen op het kantoor teondergaan. Momenteel isHester Postma van de Rijks-universiteit Groningen, faculteitgeschiedenis, bij ons werkzaam.Zij onderzoekt de vroegeresituatie rond het schepershuisjein Westerbork, waar scheperNoordhuis vrijwel in zijn een-tje het Schoonebeker heide-schaap voor de ondergang heeftweten te behoeden.

• Kunstwerk op HijkerveldIn oktober en november wasop het Hijkerveld het kunst-werk ‘De Nederzetting’ vanWia Stegeman te bewonderen.Deze expositie was de vierdevan een tweemaandelijkse presentatie van studenten vande Academie Minerva teGroningen ter gelegenheid vanhet 25-jarig bestaan van het

tijdschrift Noorderbreedte. WiaStegeman is vierdejaars studentvan Minerva en kent hetHijkerveld goed omdat hetvlakbij haar woonplaats Beilenligt. ‘De Nederzetting’ bestaatuit koepelvormige iglo’s. WiaStegeman was verrast met deovereenkomst dat archeologendenken dat de eerste bewonersvan het Hijkerveld in koepel-vormige hutten hebbengewoond. De koepelvormigeiglo’s van Wia’s Nederzettingzijn gesmolten en wat blijft ishet water waarin je het licht ende weerspiegeling van het land-schap ziet. Vraag die hierbijrijst is: Hoe hebben mensen uitde steentijd en alle generatiesdaarna naar dit landschap gekeken?

• NoorderbreedteprijsMet genoegen kan het bestuurvan ‘Het Drentse Landschap’ umededelen dat op 21 septemberonze directeur/rentmeesterE.W.G. van der Bilt deNoorderbreedteprijs ontvinguit handen van MarionWinkels, juryvoorzitter. DeNoorderbreedte-prijzen worden een keer in de vijf jaaruitgereikt. Hiermee spreekt deStichting haar waardering uitvoor personen, organisaties enbedrijven die op een positievemanier bij dragen aan land-schap, natuur en cultuur-historie. Eric Van der Bilt ontving de prijs in de categorieIndividuen vanwege zijn nietaflatende inzet voor hetDrents-eigene. De jury verwoordde het als volgt: “Nietalleen natuur en landschap, maarook kenmerkende Drentse

bebouwing hebben zijn volledigeaandacht. Kleine boerderijtje,arbeiderswoninkjes en kerkjes trachthij als ‘monumenten en kathedralenvan armoede’ te vrijwaren voor desloop. Door zijn toedoen zijn demeeste hunebedden en het museum-dorp Orvelte in beheer bij ‘HetDrentse Landschap’. Ook zet hijzich in voor het behoud van hetdorp Veenhuizen.”. Het bestuurziet de prijs in de eerste plaatsals blijk van waardering voorde rentmeester. Daarnaastbeschouwt ze de prijs als eensteunbetuiging voor de toe-nemende betrokkenheid van deStichting bij activiteiten op hetvlak van het culturele erfgoed. In de categorie Organisatieswerd It Fryske Gea beloondvoor hun inzet om cultuur-historische elementen aan tekopen, zoals Landweer inAllardsoog en de Slachtedijk.Tenslotte ontving de StichtingZomerJazzFietsTour in decategorie Bedrijven de prijsvoor het organiseren van ditjaarlijkse evenement.

• Monumenten in DrentheIn oktober is door Waandersuitgevers in samenwerking metde Rijksdienst voor deMonumentenzorg het standaard-werk “Monumenten inNederland – deel Drenthe”gepubliceerd. In het met veelzwart-wit foto’s verluchtigdeboekwerk wordt een overzichtgegeven van alle cultuurhistorischwaardevolle monumenten in deprovincie Drenthe. Per dorp ofstad wordt een samenhangendoverzicht gegeven van debebouwde omgeving. Tevenswordt in een aantal algemene

hoofdstukken een toelichtinggegeven op de historie, stijl enverschijningsvorm en de verschillen per regio. Het boek geeft een zeer compleetbeeld van de rijkdom aanmonumenten in Drenthe envormt als zodanig een onmis-baar standaardwerk voor deliefhebber van de bouwkunst.Het is jammer dat kleurenfoto’sen een lijst met organisaties diezich bezighouden met monumentenzorg in Drentheontbreken. Verder ontbreektaandacht voor de relatie tussenhet landschap en het monument.Zeker nu naar aanleiding vande Nota Belvédère meer aan-dacht voor dit aspect bestaat,zou enige aandacht op zijnplaats zijn geweest. Het boek isonder het ISBN-nummer9040094543 voor ƒ 95,86 (€ 43,50) bij de boekhandel te verkrijgen.

• Reis door de tijd inDrents Museum

Tegenwoordig zijn er nog velesporen uit het verleden in hetDrentse landschap terug te vinden. In het Drents Museumin Assen is een aantal jarengeleden de GeoExplorer geïntroduceerd. Een hightechobjecttheater met spectaculairebeeld- en geluidseffecten, aan-gekleed met toepasselijke voorwerpen en objecten. De GeoExplorer laat deze sporen van het verleden zien,zij onthult de geheimen vanhet landschap in Noord-Neder-land. Een reis naar het ontstaanvan de aarde. De oerknal!! Moeder Aarde vertelt over hetontstaan van de aarde, de

foto

: wia

st@

yaho

o.co

m Kunstwerk De Nederzetting van Wia Stegeman op het Hijkerveld.

31Berichten

dingen die zij heeft beleefd, debewoners die zij heeft gehad.“Wie denkt dat mijn jeugdgemakkelijk is, heeft het mis!”,buldert zij door de zaal. DeGeoExplorer laat u ervaren watde aarde allemaal heeft mee-gemaakt, om uiteindelijk dereis te beëindigen in Noord-Nederland met zijn hunebedden,veen, olie- en gasputten. Laagvoor laag wordt de fascinerendegeschiedenis van het heden-daagse landschap blootgelegd.

• Nieuwe folder vakantie-woningen‘Het Drentse Landschap’ heefteen nieuwe folder over haarvakantiewoningen uitgegeven.De Stichting beschikt momen-teel over drie vakantiehuisjes.De woningen zijn bijzonderomdat ze herinneren aan hetDrenthe van weleer en in ofdichtbij natuurgebieden liggen.Ze zijn modern en comfortabelingericht. De nieuwe folder isbij het rentambt op te vragen; tel. (0592) 31 35 52.

• Cultureel ErfgoedOp dit moment is ‘Het DrentseLandschap’ op vele frontenactief om het verdwijnen vanmonumentale gebouwen tegente gaan. Een goed maar ookpijnlijk voorbeeld vormt hetpand Havenstraat 2 te Erica.Een prachtige directeurswoninguit de 19e eeuw met een vol-strekt in stand gebleven interieuren voorzien van een groot aan-tal unieke tegeltableaux.Hoewel de sloopvergunning alverstrekt is, blijft de wonings-tichting Interpares coöperatiefom samen met de gemeente

Emmen, Bond Heemschut,‘Het Drentse Landschap’ en de Rijksdienst voor deMonumentenzorg oplossingente zoeken. Dat zal evenwel nietmeevallen en ‘Het DrentseLandschap’ zou het werkelijkonverteerbaar vinden indienzoiets waardevols als gevolg vanprocedurefouten gesloopt zouworden. Zo’n voorval maaktduidelijk hoe snel onze waar-dering voor monumenten isgegroeid en hoe beperkt daarin beleidsmatig opzicht nog opgereageerd is.

Ook onze zorg omtrent deHavesathe Laarwoud inZuidlaren heeft u uit de media kunnen vernemen. DeGemeente Tynaarlo wil dit 17e eeuwse riddergoed open-baar verkopen. ‘Het DrentseLandschap’ streeft ernaar omhet pand voor de gemeenschapte behouden en het deels eenpublieke functie te laten houden.We zijn in onderhandelingmaar het mag duidelijk zijn datde financiële kant van de zaakons grote zorgen baart. Het isechter wel zeer stimulerend omte bemerken dat onze zorg inde Drentse samenleving her-

kend wordt en dat er soms sub-stantiële steun in het verschietlijkt. Mochten anderen ‘HetDrentse Landschap’ op dit puntwillen helpen, dan horen wedat graag.

• Stemming ruil-verkavelingen

De ruilverkavelingenZuidwolde-noord en BenedenEgge beslaan het gebied tennoorden en ten oosten van hetdorp Zuidwolde. De stemmingvan deze ruilverkavelingenheeft er in geresulteerd dat deze ruilverkavelingen zijn aangenomen met een ruimemeerderheid van de eigenarenen van de grondoppervlakte.Een mooi resultaat voor delandinrichtingscommissieswaarin ook vertegenwoordigersvan de natuurbescherming hebben deelgenomen. Decommissies hebben een werk-baar compromis gezocht tussende landbouwbelangen en dewensen vanuit natuur en land-schap. Hoewel lang niet allewensen van de Stichting in vervulling zijn gegaan (zo waser meer aandacht voor hetlandschap gevraagd) mag worden verwacht dat deze ruil-

verkavelingen voor de natuur-gebieden een positief effect zullen hebben, zeker omdat er waterhuishoudkundige verbeteringen voor de reservaten in de plannen zijnopgenomen.

• OBN – 1999 en 2000Jaarlijks ontvangt ‘Het DrentseLandschap’ subsidies van hetMinisterie van LNV in hetkader van de regeling OBN,Overlevingsplan Bos enNatuur. We kunnen hiermeeallerlei maatregelen zoals plaggen, maaien of inrasterenvan heidevelden en schraal-landen uitvoeren.Dit najaar hebben we eindelijkgrote delen van de Boeren-veensche Plassen kunnen plaggen. Door voortdurenderegenval op ongelukkigemomenten lukte het maarmoeilijk om tot uitvoering tekomen. Verder zijn er in diverse reservaten pitrusruigtengemaaid. Vooral in het Reest-dal en Landgoed Vledderhof.Bij elkaar zo’n 46 ha hetgeeneen enorme massa ruigte opleverde.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

De Vledderhof

32 Berichten

‘Het Drentse Landschap’koopt schilderachtige keuterij te MidlarenDe Stichting ‘Het DrentseLandschap’ heeft een schilder-achtige keuterij in Midlarenkunnen verwerven. Dit boerderijtje ligt prachtig gelegen bij twee nooit gerestaureerde hunebedden,D3 en D4. De aankoop pastheel goed binnen het beleidvan de Stichting om zich in tezetten voor behoud van zulkeschilderachtige plekjes inDrenthe.

Een klein jaar geleden kreeg deStichting ‘Het Drentse Land-schap’ de provinciale hune-bedden in beheer van deProvincie Drenthe. Sindsdienworden 21 hunebedden metondersteuning van deskundigen

en vrijwilligers adequaatbeheerd en beschermd. Mededoor deze activiteiten werd‘Het Drentse Landschap’ dezezomer benaderd door zowel deVereniging DorpsbelangenMidlaren als de VerenigingBrede Overleggroep KleineDorpen en de provinciaalarcheoloog de heer Van derSanden. Zij vroegen ‘HetDrentse Landschap’ zich in tespannen om één van de prachtigste plekjes van Drentheveilig te stellen: de hunebeddenvan Midlaren, D3 en D4.Prachtige nooit gerestaureerdehunebedden, gelegen in eenoud landschap en gestoffeerdmet een paar van de mooisteeiken van Drenthe. Aan beidezijden geflankeerd door eenpaar karakteristieke keuterijenuit het einde van de 19e of het

begin van de 20e eeuw, voorwelks behoud ‘Het DrentseLandschap’ zich ook al tijdeninzet. De sloop van de befaam-de keuterij in de bocht bij demonumentale Linde inMidlaren en vooral de her-bouw van de standaardwoningop deze plek, heeft menigeenhet onherroepelijke van hetverdwijnen van sfeer enauthenticiteit uit het dorps-beeld doen beseffen. De angstdat de beide keuterijen ver-kocht zouden worden waarnasloop en herbouw van moder-ne maar hier misplaatste huizenzou volgen, was groot.

VeiligstellingMet instemming van hetbestuur van de Stichting zijngesprekken gevoerd met detwee eigenaren die hier hun

hele leven gewoond engewerkt hebben. Een van deeigenaren stond vanaf het beginopen om deze prachtige plekvoor Drenthe te behouden enwilde de keuterij wel verko-pen. In onderlinge samenspraakwerd notaris Rob Spronk uitZuidlaren gevraagd om alsonafhankelijke persoon deonderhandelingen te voeren.Op 11 oktober werd de aktegetekend. Daarmee is er eenbegin gemaakt met het actiefbehouden van deze schilder-achtige plek. De eigenaar blijfter wonen en leeft gewoon ver-der in zijn geboortehuis. Naarwij hopen nog vele jaren. DeStichting is dhr. Spiegelaar zeerdankbaar voor zijn inzet enhouding.De eigenaar van de anderekeuterij heeft zijn woning alaan particulieren verzegd,waardoor volledig behoud vande plek nog niet zeker gesteldis. Overigens beseffen betrok-ken particulieren wel hoe bij-zonder deze plek is. DeGemeente Tynaarlo spant zichsamen met de Rijksdienst voorde Monumentenzorg, deProvincie Drenthe en hetErfgoedhuis voor Drenthe inom de woning de status vanRijksmonument te geven.Indien dat lukt bestaat er opbasis van deze bescherming enhet gegeven dat de omgeving isaangemerkt als archeologischmonument, toch een redelijkezekerheid dat de magie van deplek ook echt behouden zalblijven. Hetgeen overigens nietmee zal vallen zoals iedereendie deze plek kent, zal beamen.De geest van de tijd is moeilijkvast te houden. ‘Het DrentseLandschap’ zal dat echter zekerproberen. Naar we hopen metsteun van de mensen vanMidlaren die zeer betrokkenzijn bij hun dorp.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

33Berichten

In de achter-liggende periodekon een grootaantal aankopen

worden verricht.Een van de meest

in het oog springendeis de verwerving van het

landgoed Amshoff’s Bosch(29,34.05 ha.) ten noorden vanHoogeveen, grenzend aan hetOude Diep. Dit oude landgoedbestaat uit een fraaie afwisselingvan bos en cultuurgrond.De grondruil met de gemeenteDe Wolden is het eindresultaatvan goed overleg met dezegemeente. Voor de Stichtingging daarmee een lang-gekoesterde wens in vervullingom een aanzienlijke opper-vlakte gemeentelijk eigendomin het Steenberger Oosterveldaan het reservaat te kunnentoevoegen. Het uitgebreidebezit biedt een fraaie af-wisseling van bos en heide.De aankoop van landbouw-grond grenzend aan het Groote Zand betekent nieuwemogelijkheden voor dit reservaat. De intensieve land-bouw op deze ontginnings-gronden riep altijd een spanningsveld op met hetbeheer van het heidegebied.Met deze aankoop is dezeenclave voor een belangrijkgedeelte verworven, zodat dezegronden bij het heideveldgevoegd kunnen worden.Fietsers zullen in de toekomstdan ook niet meer op de grens

van heide en aardappelland rijden, maar zullen op termijnhun weg kunnen afleggen dóórhet natuurgebied. In het Reestdal waar inmiddelsal veel percelen verworvenzijn, lukt het soms toch nogom een aantal enclaves te verwerven met behulp vankavelruil. Opvallend daarbij isdat langzamerhand het grootstegedeelte van de tientallen kadastrale perceeltjes zijn verworven die gezamenlijk de Esch van De Wijk vormen.Hierdoor kan de es volgendjaar weer grotendeels uit graanbestaan. In het Hunzedal is een verheugende ontwikkeling dat de eerste percelen kondenworden aangekocht in deBronnegermaden, een van defraaiste en meest kansrijkedelen van het dal.In Landgoed Vledderhof en inhet Doldersummerveld is in hetverleden ca 30 hectare land-bouwgrond in verpachte staataangekocht. Onlangs bleek hetmogelijk deze gronden vrij vanpacht te krijgen, waardoor nuvrijwel alle cultuurgronden indeze reservaten in eigen beheerkonden worden genomen. Zokunnen nu rond de beheers-boerderij Sophiahoeve alle aan-liggende gronden aan het eigenbedrijf worden toegevoegd.

Hieronder een overzicht van de belangrijkste aankopen in de afgelopen periode.

Hijkerveld– 1,7 ha bufferzone langs de noordkant van het Korteweg’s Bos.

Hollandsche Veld– 2,00.30 ha. grasland langs de Gedempte wijde Wijk.

Reestdal– 4,91.05 ha ruilgrond langs de Commissieweg werd afgestaan in

een kavelruil.– Hiervoor kreeg ‘Het Drentse Landschap’ 5,47.60 ha Reestland

en esgrond terug. – 0,36.10 bouwland Wijker esch

Hunzedal– 15,87.03 ha. aangekocht van BBL, verspreid gelegen in het dal.– 16,75.87 ha. in de Bronnegermaden.

Scharreveld– 6,26.50 ha. als onderdeel van de verbindingszone naar het

Terhorsterzand.

Hondtong– 0.89.20 ha. in “de Moespot”, een veentje op de noordes van Yde.

Heidenheim– 0,09.10 ha in veentje aan de Taarloosche weg.

Oude Diep– 29,34.05 ha. Deze aankoop betreft het landgoed Amshoff’s Bosch.– 2,83.86 ha in het Lage Veen, ten westen van Hoogeveen.

Steenberger Oosterveld– In een ruil met de Gemeente De Wolden werd 0,48.99 ha. af -

gestaan. De Stichting kreeg hierbij het eigendom van 6,99 ha.bos ten zuiden van Veeningen en 26,45.81 heide en bos in hetSteenberger Oosterveld.

Groote Zand– 13,74.11 in de ontginningsenclave tussen de Paradijsweg en

het heideveld.

De belangrijkste aankopen

34

Agenda

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenneraanwezig, die u graag het een en ander vertelt over hetvogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken doorvanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met bordenaangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verre-kijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken viade Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven metbordjes.

Voor alle activiteiten geldt dat hondenhelaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Aanbieding voor begunstigers

De mooiste landschappen vanonze 12 provincies

Martin Kers is een bijzondere fotograaf met

een verrassende kijk op het landschap.

Zijn fotoboeken, kalenders en kaarten zijn over

de hele wereld verschenen. Hij heeft nu een

monumentaal fotoboek samengesteld

– 25 bij 25 cm en 160 blz dik –

met impressies die hij heeft opgedaan in de

diverse natuurgebieden van de twaalf

Provinciale Landschappen, bij elkaar ongeveer

250 foto’s. Natuurschrijver Frans Buissink heeft

ze voorzien van informatieve teksten met

bijzonderheden over de natuur en de historie

van de gefotografeerde plekjes. Een bijzonder

fotoboek, dat uitnodigt om zelf de

Provinciale Landschappen te gaan verkennen.

De prijs voor begunstigers bedraagt

ƒ 47,30, € 21,50 (winkelprijs ƒ 54,00, € 24,50).

U kunt het boek bestellen via het rentambt;

tel. (0592) 31 35 52.

foto

: Pet

er V

enem

a

(De verzend-

kosten

bedragen

ƒ 7,50 per

boek)

35Agenda

di. 25 dec. 14.00 uur(eerste kerstdag) Kerstwandeling op het Hijkerveld.Sommige tradities houden we inere. Zo ook deze jaarlijkse kerst-wandeling. Gestart wordt bij deschaapskooi van het Hijkerveld, tebereiken vanaf Hijken via deLeemdijk. Vanaf het dorp is deroute aangegeven met bordjes.

vr. 28 dec. 13.00 uur Stevige winterwandeling over hetLandgoed Vledderhof en omgeving.Gidsen nemen de deelnemers meelangs de statige lanen en uit-nodigende wandelpaden. In verband met de lengte van de wandeling wordt aanbevolen goedschoeisel te dragen en om vol-doende eten en drinken mee tenemen. De excursie start op dedagcamping aan de Solweg (de weg Vledder - Doldersum).

za. 12 jan. 14.00 uurVogels kijken op Diependal.Met een vogelkenner mee over devloeivelden. De excursie start bij devogelkijkhut. Deze is bereikbaardoor vanaf het Oranjekanaal, vlak-bij ‘Speelstad Oranje’, de Zwarteweg in te slaan. De route is metbordjes aangegeven. Belang-stellenden kunnen zich opgeven bij ‘Het Drentse Landschap’, tel. 0592-313552.

zo. 20 jan. 14.00 uurWinterwandeling over Kampsheide.Natuurgidsen vertellen hoe de dieren en planten van Kampsheidede winter doorkomen. De wandeling start bij het informatiepaneel aan het G.A.M. van den Muyzenbergpad,ten westen van Balloo.

zo. 17 feb. 14.00 uurSpoorzoeken op de Gasterse Duinen.Op zoek naar sporen van mens endier op de Gasterse Duinen.Gestart wordt bij het informatie-bord op de parkeerplaats aan deOudemolenseweg te Gasteren.

di. 19 feb. 14.00 uurDe zandheren van Drouwen. Wandelen tussen de jeneverbessenvan het Drouwenerzand. Start is bijde receptie van recreatiecentrum‘Het Drouwenerzand’.

wo. 20 feb. 13.00 uurWandeling over het Landgoed Vledderhof.De wandeling gaat door af-wisselende bospartijen en cultuur-landschappen met meerdere poelenen vennetjes. De excursie start opde parkeerplaats aan de Solweg (deweg Vledder – Doldersum).Belangstellenden kunnen zichopgeven bij ‘Het Drentse Landschap’, tel. 0592-313552.

za. 23 feb. 14.00 uurExcursie over de vloeivelden opDiependal.Vogels kijken met een deskundigevogelaar. De excursie start bij devogelkijkhut. Deze is bereikbaardoor vanaf het Oranjekanaal, vlak-bij ‘Speelstad Oranje’, de Zwarteweg in te slaan. De route is metbordjes aangegeven. Belang-stellenden kunnen zich opgeven bij ‘Het Drentse Landschap’, tel. 0592-313552.

za. 9 maart 14.00 uurWandeling over Takkenhoogte, Meeuwenveen en het Rabbingerveld.De gids neemt u mee over deheide, door het bos en langs devennen. De start is op de NieuweDijk ter hoogte van nr. 26, éénkilometer ten zuidoosten van De Pieperij.

zo. 10 maart 14.00 uurNatuurwandeling langs Het Oude Diep.Een wandeling langs de in oudestaat teruggebrachte beek. Gestartwordt op de parkeerplaats bij dekiosk aan het VAM-kanaal, bereik-baar vanaf de weg Wijster –Drijber. Volg de borden!

za. 16 maart 14.00 uurWandeling over de vloeivelden op Diependal.De gids laat u de winter- en trek-vogels zien die op dat moment opDiependal aanwezig zijn.Start is bij de vogelkijkhut. Deze isbereikbaar door vanaf hetOranjekanaal, vlakbij ‘SpeelstadOranje’, de Zwarte weg in te slaan.De route is met bordjes aangege-ven. Belangstellenden kunnen zichopgeven bij ‘Het DrentseLandschap’, tel. 0592-313552.

zo. 17 maart 14.00 uurVoorjaarswandeling over het Groote Zand.Op zoek naar de eerste tekenenvan de lente op het voormaligestuifzandgebied Groote Zand.Start is op de parkeerplaats vancamping ‘Het Grote Zand’, gelegenaan de weg van Hooghalen naarAmen, vlakbij Hooghalen.

zo. 24 maart 14.00 uurOpen dag schaapskooi op hetHijkerveld en wandeling.Start is bij de schaapskooi van hetHijkerveld, te bereiken vanafHijken via de Leemdijk. Vanaf hetdorp is de route aangegeven metbordjes.

za. 30 maart 11.00 uurOpen dag Landgoed Rheebruggen en lentewandelingDe deuren van de beheersboerderijstaan tussen 10.00 en 16.00 uurvoor u open. De excursie start om11.00 uur. De boerderij is gelegenop Rheebruggen 8 te Ansen.

• Koninklijke BOOM UITGEVERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• Royal HaskoningGroningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Water, het wonder uit de kraan

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 312 34 00Prominent in uitgaan

• ARCADISAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

• KADASTER DRENTHE Assen (0592) 31 10 66Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 318 23 11Wees wijs met water

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (0900) 300 15 00Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uurLoterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 35 – 9530 AA BorgerNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• KONINKLIJKE VAN GORCUM BVUigeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55

• Bureau B + O ARCHITECTENRheebruggen (0521) 35 10 14

• BORK B.V.Stuifzand (0528) 33 12 25Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDTHoogeveen (0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

• HARWIG Elektriciteitswerken B.V.Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

• DRENTSE COURANTAssen (0592) 32 95 00

• BARSINGERHORN CONSULTANCYDelfzijl (0596) 61 22 66Training en coachen van personeel en organisatieadvies

• BTL UITVOERINGVestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nlAanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groenen historische buitenplaatsen

• Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAFMeppel (0522) 25 57 96

• DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V.Veendam (0598) 61 45 64Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: