3Het Drense Landschap

Kwartaalbladsept. 2000no. 27 27Het Nuilerveld

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Verborgen veentjes in het Nuilerveld— terreinbeschrijving

G e r r i e K o o p m a n

Week van het Landschap

Het esdorpenlandschap— jeugdrubriek

G e e r t d e V r i e s

‘Voor natuurbescherming bestaat geen poldermodel’— interview

S o n j a v a n d e r M e e r

Waterwingebied Assen

Orvelte en het esdorpenlandschap— fietsroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Stinkzwammen— flora en fauna

E e f A r n o l d s

Vlees van het landschap

Kwartelkoning roept weer in Drenthe— flora en fauna

A r e n d J a n v a n D i j k

Kortweg— berichten

Agenda

Kwartaalblad van deStichting Het Drentse Landschap

3

4

11

12

14

16

17

21

23

24

26

34

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen

Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89,

e-mail: drents.landschap@worldonline.nl

Web-site: www.drentslandschap.nl

Bankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer

m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer

Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen

Pre-Press Von Hebel bv, Groningen

Lithografie Arfo, Groningen

Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Nuilerveld (John Stoel)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet nood-zakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het DrentseLandschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan deBegunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden doorbijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage ƒ 35,– per jaar. Begunstiger voor het leven ƒ 750,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op devolgende wijze:

Lijfrente-termijnen In plaats van uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de Inkomstenbelasting aftrekbare periodieke bijdrage (minimaal 5 jaar), die u met een eenvoudige notariële acte toezegt. De kosten van de acte worden door ‘Het Drentse Landschap’ betaald.Nadere informatie bij het bureau van de Stichting.

Giften Indien uw giften in enig jaar zowel 1% van het onzuiver inkomen als ook ƒ 120,– te boven gaan is het meerdere aftrekbaar tot ten hoogste 10% van het onzuivere inkomen.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ16.788,– (voor 2000)is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd.Voor grotere bedragen geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Gratis, maar niet voor niets…

In mei jongstleden heeft de Stichting‘Het Drentse Landschap’ een nota hetlicht doen zien met de titel ‘Vrij-willigers, een wereld te winnen’.

De groei van onze organisatie, de toe-name van het aantal vrijwilligers enhun toenemend belang voor deStichting vormde de aanleiding tot hetontwikkelen van een consistent enadequaat vrijwilligersbeleid. Een beleid dat erop gericht is zowel “Het Drentse Landschap” als de vrij-willigers ten goede te komen. De notamaakt onder meer duidelijk waar de verantwoordelijkheden voor beide liggen.

De Stichting werkt al zo’n 30 jaar metvrijwilligers. Als ideële non-profitorganisatie heeft ze te weinig middelenen mankracht om bepaalde activiteitenuit te voeren. Anno 2000 hebben wede beschikking over maar liefst 80 vrij-willigers, die de meest uiteenlopendewerkzaamheden verrichten.

Ze organiseren wandeltochten en speur-tochten voor kinderen, bemannen

stands, tellen vogels, vlinders en slangen,leveren hand- en spandiensten op kantoor, geven rondleidingen, houdentoezicht op vogelkijkhutten, helpen bijhet beheer en toezicht op terreinen,verzorgen lezingen, maken foto’s, dia’sen films, schrijven artikelen voor onskwartaalblad of scheperen een schaaps-kudde. En dat alles doen ze met grootenthousiasme en een enorme inzet.

Voor bijna alle vrijwilligers geldt dat zezich sterk aangesproken voelen doorde doelstellingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Allen dragennatuur en cultuur een warm hart toeen tonen dat door zich daar actief voorin te zetten.

De meesten vinden bij de Stichtingwel een activiteit die aansluit bij hunhobby of die past binnen hun interesse-sfeer: fotografie bijvoorbeeld of vogelskijken. Bovendien blijken vrijwilligersbijna zonder uitzondering uitmuntendeambassadeurs voor de Stichting te zijn.

Vrijwilligerswerk is onbetaald werk.Vrijwilligers worden niet gebondendoor een salaris. Ze doen hun werk uiteen sterke motivatie. Gewoon omdat

ze het leuk, boeiend en bevredigendvinden. In de praktijk blijken ze doorgaans lang te blijven. Vrijwillig betekent voor hen dus zeker niet vrijblijvend.

Een ‘Drents Landschap’ is zonder vrij-willigers niet goed denkbaar. Daaromzijn we die 80 mensen die onbetaaldzoveel zinvols toevoegen aan ons werkheel erg dankbaar. Ze doen het gratis,maar niet voor niets. Dat zal een ieder,die wel eens een rondleiding mee-maakte, een lezing bijwoonde of ditkwartaalblad leest, grif beamen.

Aleid Rensen,Voorzitter Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bestuursberichten 3

Kom er even voor zitten

4

foto

: Joh

n St

oel

Even ten noordoosten van Pesse ligt het natuurterrein Nuilerveld. Niet te verwarren met het gelijknamige

bungalowpark, dat noordoostelijk nog een kilometer verderop ligt. Het Nuilerveld is tegenwoordig een

45 ha groot en zeer gevarieerd gebied met plasjes, heide en stuifzand, begrensd door bosrestanten.

Het is een overblijfsel van het uitgestrekte open Nuilerveld. Honderd jaar geleden vormde het nog één

geheel met het Dwingelderveld in het westen en de Boerenveensche Plassen in het zuiden. Aan de oost-

zijde ging het over in het Westersche Veld met daartussenin het omvangrijke Zwarte Water.

Het Nuilerveld was tot het begin van de twintigste eeuw de ‘woeste grond’ die geëxploiteerd werd vanuit de Pesserdochternederzetting Nuil. Bomen waren destijds in hetgrote open veld zo schaars dat ze op de topografische kaartals oriëntatiepunt ingetekend en benoemd werden. Eengroot deel van de uitstraling van het huidige natuurgebiedjewordt bepaald door de zichtbare sporen die zandverstuivingenhebben achtergelaten. Sommige van deze sporen zijn nog zogaaf en zo herkenbaar, dat ze het Nuilerveld een grote aard-kundige waarde geven!Nuil is waarschijnlijk na de twaalfde eeuw ontstaan als eenzogenaamd esgehucht vanuit het dorp Pesse. Het ontstaanvan kampontginningen of esgehuchten buiten de oudeesdorpen kwam toen vaker voor in Drenthe. Dit gebeurdevooral daar waar nog grote gebieden onontgonnen waren enwaar de natuurlijke omstandigheden gunstig waren. Dit wasrond Pesse ruimschoots het geval, waardoor meerderegehuchten ontstonden. Naast Nuil zijn ook Kraloo, Anholt,Bultinge, Eursinge en Oostering oorspronkelijk dochter-nederzettingen van Pesse.Vermoedelijk als gevolg van gebrek aan goede weidegrondenen hooilanden is Nuil een klein dorpje gebleven. De weidenen hooilanden van Nuil lagen langs de noordoostelijke takvan de bovenloop van de Ruiner Aa. Het omvangrijkegebied ten oosten van Nuil was het Nuiler Veld. Dit groteheideveld werd door de Nuiler boeren gebruikt, net zoalsbij alle overige Drentse heidevelden gebeurde. Tijdens deachttiende en negentiende eeuw vond op grote schaalbeweiding met schapen plaats. In die eeuwen werden ookgrote ladingen heideplaggen uit het Nuilerveld gehaald diedienden voor het opzuigen van de dierlijke mest in de pot-

Terreinbeschrijving

His

toris

che

Atla

s D

rent

he

Topografische kaart uit 1900. In het grote Nuilerveld, ten oosten van Nuil, zijn de stuifzandplateaus duidelijk herkenbaar.

Verborgen veentjes in het Nuilerveld

G e r r i e K o o p m a n *

6 Terreinbeschrijving

stallen. Vervolgens werd de zandhoudende mest weer op debouwlanden van de Nuiler es gebruikt.

GespaardRond 1900 was de situatie van het Nuilerveld nog zoalshierboven omschreven. Daarna werd, als gevolg van hetbeschikbaar komen van kunstmest, het grote Nuilerveld inminder dan 50 jaar bijna helemaal ontgonnen tot landbouw-grond. Enkele stukken, die landbouwkundig zeer moeilijk ingebruik te nemen waren, werden noodgedwongen gespaard.Zo werd het bungalowpark Nuilerveld aangelegd rond eenveenplas die op oude topografische kaarten al zichtbaar is.Ten westen van dit bungalowpark bevindt zich een kleinoverblijfsel van het voormalige Zuidhaarsveen en Grondsel-veen, welke nog na 1950 werden ontgonnen. Dit restantjebevat enkele door de mens ten behoeve van turfwinninguitgegraven veengaten. Langs de spoorlijn ligt het Zwarte Water; tegenwoordig eenbijna drooggevallen en vergrast veentje, maar op de topo-grafische kaart van rond 1900 nog een zeer omvangrijkeveenplas. Ook aan het huidige natuurgebied Nuilerveld

werd bij de ontginningen geknabbeld. In het oostelijkegedeelte van het gebied zijn nog goed de contouren en oudegreppels van een voormalig cultuurgrasland herkenbaar,gelegen in het meest vlakke deel van het Nuilerveld. Het gebied heeft zijn behoud voornamelijk te danken aanhet stuifzandverleden, welke gezorgd heeft voor een uiterstschrale bodem en een zeer grillig reliëf. De ontginning werd pas echt een halt toegeroepen doordatin 1968 de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ 31 ha terreinaankocht. Langzamerhand heeft de natuur weer terrein heroverd. Nadat de Stichting het ontgonnen weiland in hetgebied had verworven, werd dit weer aan het natuurgebiedtoegevoegd. Aan de noordzijde van het Nuilerveld werd vanongeveer 3 ha nieuw aangekochte landbouwgrond in dezomer van 1997 de bouwvoor verwijderd en afgevoerd naarde dichtbijgelegen VAM. Vanonder het zwarte cultuurdekkwam een reliëfrijke schrale ondergrond tevoorschijn, waar-op de eerste pionierplanten zich alweer hebben gevestigd eneen fraaie voedselarme plas is ontstaan.

Open heidegebiedToen het huidige Nuilerveld nog onderdeel was van hetgrote Nuilerveld, werd het door boeren gebruikt. Na beëindiging van het plaggen en beweiden werd jarenlangniets meer aan het terrein gedaan. Wel werd het ontgonnenveld eromheen deels bebost. In 1983 is het heidegedeelteingerasterd samen met een toenmalig lariksbos. Hier werdeen twintigtal Schoonebeker heideschapen ingeschaard. Zijwerden in de jaren negentig vergezeld van enkele Schotsehooglanders. In 1986 werd ook het cultuurgrasland aan hetbegraasde gebied toegevoegd. De afgegraven percelen aan de noordzijde zijn tegenwoordig tevens in de begrazings-eenheid opgenomen.Om het open heidelandschap beter tot zijn recht te latenkomen is een deel van de boomgroei verwijderd. Door ditbeheer als open heidegebied is het markante reliëf beterzichtbaar geworden. Het lariksbos werd in 1986 geveld. Dit voorjaar werd het bosje nabij de parkeerplaats ook deelsverwijderd. Voor een ander deel zal dit bosje door onregel-matige dunningen omgevormd worden tot een meer gevarieerd loofbos. Overigens heeft de wind hier al heel watnatuurlijk voorwerk verricht.

foto

: Joh

n St

oel

foto

: Sip

ke v

an d

er V

een

7Het Nuilerveld

Op het voormalige weiland binnen het reservaat is een interessante plantengroei tot ontwikkeling gekomen. Dezeldzame Grondster komt daar massaal voor. In de nattelaagten is het eveneens zeldzame Oeverkruid in het gezel-schap van Waterpostelein te vinden. Dat deze soorten juistin dit gedeelte van het terrein voorkomen, is te danken aanhet keileem, dat hier dicht bij de oppervlakte in de bodemaanwezig is. Om deze vegetatie in stand te houden, moet degroeiplaats een groot deel van het jaar onder water staan.Om dit te bereiken zijn enkele waterafvoerende greppels ensloten gedempt.

Reliëfomkering Het reliëfrijke karakter van het Nuilerveld is te danken aanzandverstuivingen tijdens de voorgaande eeuwen. In hetzuidelijk gedeelte en aan de westrand herkennen we, zoals inelk stuifzandgebied, de wild golvende patronen van de zand-duinen. In de kern en in het noordelijk gedeelte van hetgebied heeft zich echter een wat vlakker uitgestoven gebiedgevormd. Heel opvallend in die vlakte is een drietal duide-lijk herkenbare ronde verhogingen met een min of meerplatte bovenkant. Een vierde dergelijke verhoging vinden

we aan de oostkant van het terrein langs de H. Reindersweg.De randen van deze vier plateaus zijn opvallend steil. Ook alis het wellicht moeilijk voor te stellen: we hebben hier temaken met een uitgestoven gebied waarin, voordat de verstuiving begon, enkele veentjes lagen. Het stuifzand werddoor de vochtige vegetatie in de veentjes vastgelegd, waar-door ze helemaal zijn dicht gestoven, terwijl de omgevingverder uitgestoven werd. Naar schatting een meter zandwerd weggeblazen en een meter zand werd in de veentjesvastgehouden. De oorspronkelijke laagten zijn nu hoogtenen de oorspronkelijk hogere delen zijn nu laag. Zodanig datde plateaus momenteel nog ruim twee meter boven denabije omgeving uitsteken. We spreken hier van een ‘reliëf-inversie’: een omkering van het reliëf, veroorzaakt doorzandverstuivingen. De ronde plateaus waren honderd jaargeleden ook al opvallend aanwezig, getuige de topografischekaart uit die tijd, waarop ze alle vier goed terug te vinden zijn.Door middel van een aantal grondboringen is het gebied,met name in de nabijheid van de vier plateaus, eind februari2000 nader onderzocht. De resultaten van deze boringenzijn in dit artikel gebruikt voor een reconstructie van hetverleden.

westelijk gedeelte van het huidige Nuilerveld nauwelijkskeileem aanwezig was.Het volgende stadium in de reconstructie is de vorming vanveentjes in het dekzandgebied (stadium B). Vanaf zo’n tien-duizend jaar geleden kwam op het dekzand een vegetatie-ontwikkeling op gang. Humuszuren, afkomstig van de af-gestorven plantenresten, werden met het infiltrerende regen-water de schrale zandbodem in getransporteerd en dat leiddein het gehele dekzandgebied tot het ontstaan van een zogenaamde podzolgrond: een bodem met een humus-

8

GrondboringenEr zijn in totaal 15 grondboringen verricht op alle vier stuif-zandplateaus, op enkele plaatsen in de uitgestoven vlakte enop de zuidelijk gelegen stuifduinen. De bodemprofielen vande stuifzandplateaus vertonen allemaal hetzelfde patroon.Een laag stuifzand van ongeveer 130 cm dik, bovenop eenlaag zeer compact en sterk vergaan veen, variërend in diktevan 30 tot 80 cm en daaronder het verkitte oude bodem-profiel van vóór de verstuiving. In het uitgestoven vlakkegebied is het zand bijna tot op het keileem weggeblazen.Opvallend hierbij is dat in het oostelijk gedeelte van hetgebied het keileem in een goed aantoonbare laag aanwezigis, maar dat in het westelijke gedeelte het keileem ontbreektof nog slechts als een restant (keizand) voorkomt. De zuidelijkgelegen stuifduinen kenmerken zich door een profiel vaneen 80 tot meer dan 200 cm dikke laag stuifzand op het invele gevallen nog aanwezige oude bodemprofiel van vóór deverstuiving. Plaatselijk kan in deze profielen onder het stuif-zand ook nog een veenlaagje voorkomen.

Reconstructie van het verledenMet behulp van de boorresultaten kan het ontstaan van hetmarkante reliëf in het Nuilerveld en met name van de stuif-zandplateaus worden gereconstrueerd. We kunnen dit hetbeste doen aan de hand van de, bij dit artikel geplaatste,schetstekening.De uitgangssituatie (stadium A) is een reliëfrijk dekzandland-schap dat hier, ook al veroorzaakt door de wind, na de laatsteijstijd achterbleef. Dit dekzand is als een deken afgezet ophet slecht voor water doorlaatbare keileem of restanten daar-van. Ook uit eerder onderzoek is gebleken dat in het zuid-

Schetsmatige ontwikkeling van een ‘stuifzandplateau’ op hetNuilerveld (Bh=inspoelingslaag van podzolprofiel; v=veen).

Boven: Het resultaatvan één van degrondboringen:‘boring 3’. Rechtshet uitgeboordebodemprofiel vanhet stuifzand (metde ‘Edelmanboor’)en links in de zo-genaamde ‘guts’ hetprofiel van het veenonder het stuifzand.De boring is hier-naast beschreven.

foto

: Ger

rie K

oopm

an

Locatie: middelpunt van kleinste stuifzandplateau op het Nuilerveld (meest oostelijk van de drie naast elkaar liggende).

Cm bendenmaaiveld Horizontencodering

Recent veenlaagje

1Ah / E / Bh

1C

2Cw

3Ah

3Bh

Bijzonderheden

Illustreert waterstagnatie plateau

Micropodzol in stuifzand

Stuizand (vanaf ca. 80 gebeleekt)

Veraard veen (bovenin los van structuur)

Oude podzol; bovenin gliede-achtig)

Oude podzol (sterk verkit)

0 - 5

5 - 15

15 - 130

130 - 160

160 - 175

175 - >190

A

B

C

D

Dekzand

Bh

Bh

Bh

Stuifzand

Dekzand

Dekzand

Dekzand

9Het Nuilerveld

inspoelingslaag, waarin steeds meer poriën verstopt raakten.In de afgesloten lage delen van het glooiende dekzandland-schap bleef het regenwater stagneren op deze slecht door-latende inspoelingslaag.In het op deze manier gevormde plasje kwam veenvormingop gang, doordat afgestorven plantenresten in het waterbezonken en in het zuurstofarme water niet afgebrokenkonden worden (stadium C). Het veentje ging verlanden ener konden mossen, vochtminnende kruiden en struikengroeien. Ondertussen was de omgeving van het veentjesteeds intensiever door de mens in gebruik genomen. Dedruk op de ‘woeste grond’ werd door de steeds intensievereveehouderij in de nabij gelegen esdorpen alsmaar groter.

Drukke routeGedurende de achttiende en negentiende eeuw werd er ophet Nuilerveld intensief geweid, gebrand, gemaaid engeplagd. Bovendien liep er een relatief drukke zandweg,dwars door het huidige Nuilerveld, van Ruinen via Pesse inde richting van Wijster. Deze zandweg is overigens nog totin de twintigste eeuw in gebruik gebleven en is in het terrein nog steeds prachtig terug te vinden als een verdieptvochtig spoor welke als een Limburgse ‘holle weg’ in hetsteile stuifzandgebied doordringt. Waarschijnlijk was hetdestijds de combinatie van al deze factoren die ervoor zorgdedat plaatselijk de vegetatie voor langere tijd verdween en hetdekzand weer aan de striemende wind werd blootgesteld.De afwezigheid van keileem in een gedeelte van het gebieddeed er nog een schepje bovenop, want hier kon het regen-water vlot inzijgen en droogde de bodem snel uit. Zeker indit relatief hooggelegen gebied, gelegen tussen twee takkenvan de bovenloop van de Ruiner Aa. Vooral de hoge en demeest intensief gebruikte delen begonnen in dit zeer groteopen gebied te verstuiven, terwijl in de laaggelegen vochtigedelen het stuifzand ingevangen en vastgehouden werd. In onze reconstructie leidde dit tot een ophoping van hetstuifzand in de aanwezige veentjes, terwijl in de directeomgeving van de veentjes het zand tot op het niveau van degrondwaterinvloed verstoof. Aldus werden lagere delen vanhet landschap hogere delen en hogere delen werden laag:een klassiek voorbeeld van reliëfinversie die leidt tot hethuidige stadium D in de tekening. In de zandige boven-

foto

: Ger

rie K

oopm

an

grond, zowel op de stuifheuvels als in de uitgestoven vlakte,heeft zich reeds een beginnend bodemprofiel ontwikkeld:een micropodzol. Dit illustreert dat het gebied al weer eenflinke tijd tot rust gekomen is. In het Nuilerveld is nog eenheel kleine oppervlakte open stuifzand aanwezig. Dit is eenoverblijfsel van afgravingen van boeren uit de omgeving.Toen er geen heideplaggen meer werden gestoken hebbenboeren nog decennia lang zand gebruikt in hun stallen.Varkenshokken werden bijvoorbeeld na het leegmesten eerstvoorzien van een flinke laag zand en vervolgens periodiekvan een laag stro. Na een jaar werd er zo een dikke laagzandhoudende mest gevormd die, analoog aan de metbehulp van heideplaggen ontstane potstalmest, op de akkerswerd uitgereden.

‘Herenplaten’Volgens Hero Moorlag (mondelinge mededeling) werden deronde platte bulten in het Nuilerveld vroeger door deNuiler boeren ‘herenplaten’ genoemd. Waar deze lokalenaam vandaan komt is niet bekend. Wellicht heeft het temaken met voormalige eigenaren. Er hebben namelijk ooit ‘heren’ in Nuil gewoond: in 1390 woonden hier degebroeders Wolter, Wicher en Arend van Nuil. Deze familiewas van adel en latere leden droegen de naam Ten Nuell.Over deze adellijke familie is verder weinig bekend.In de fysische geografie worden de karakteristieke overstovenveentjes wisselend benoemd als veenduinen, plateaurest-duinen of forten. De diameter van de plateaus inhet Nuilerveld varieert van 20 tot 70 meter.Door meer inklinking van het dikkereveenpakket in het midden van devoormalige veentjes is de boven-kant van de heuvelsingedeukt. Regen-water stagneert nog

In de steilrand van de kleineoppervlakte openzand is de gelaagd-heid in het grauwgekleurde stuifzandgoed te herkennen.

10 Terreinbeschrijving

steeds op de slecht doorlatende ondergrond in de plateaus,gevormd door de oude podzol en het compacte veenpakket.Tijdens het vochtige voorjaar van 2000 stond het water inde boorgaten op de plateaus tot circa 40 cm onder maaiveld;dat is ruim 150 cm boven het maaiveld van de directeomgeving! Dit verklaart ook dat de vegetatie bovenop deheuvel de indruk wekt dat het hier regelmatig zeer vochtigis. Naast plakkaten Kraaihei groeit hier overwegend Dophei.Op de kleinste heuvel is tijdens de boringen zelfs al weereen laagje gevormd veen aan de oppervlakte aangetroffen.De randen van de voormalige veentjes tekenen zich nogsteeds haarscherp af door de vrij korte, steile hellingen vande plateaus. Daar waar in andere gedeelten van het terreinook nog veen onder stuifzand aanwezig is, vinden we tevenseen steile rand aan de stuifheuvels. We zouden deze redeneringook kunnen omkeren: daar waar een steile rand aan de stuif-heuvels aanwezig is, bevindt zich waarschijnlijk veen onderhet stuifzand.Ook elders in Drenthe zijn overstoven veentjes aanwezig.Op enkele plaatsen, zoals in het Hijkerveld, werd door de

locale bevolking veen gewonnen door kuilen te graven in destuifzandplateaus. De vier goed te herkennen ‘herenplaten’in het Nuilerveld zijn onaangetast gebleven.

Aardkundig waardevolNederland herbergt, zonder dat veel mensen dat weten, eenschat aan oorspronkelijke landschapsvormen en verschijnselendie iets vertellen over de ontstaansgeschiedenis van ons land.Hoewel de meeste mensen nog steeds eerder warm lopenvoor de levende natuur dan voor de ‘dode’, is er in ons landde laatste tijd gelukkig steeds meer belangstelling voor ditsoort aardkundige waarden. De steeds verder oprukkendeverstedelijking en de vervlakking voor landbouwkundigedoeleinden zorgen ervoor dat dagelijks nog veel verlorengaat. Zo wordt er zand gewonnen in de onmiddellijke nabij-heid van het Nuilerveld om glooiende landbouwpercelen teegaliseren. Dekzandruggen die meer dan tienduizend jaargeleden tijdens de laatste ijstijd in het toenmalige toendra-landschap werden gevormd, worden binnen enkele maandenvernietigd ten behoeve van een kleine optimalisatie voor hetagrarische gebruik. De hierboven beschreven stuifzandplateaus in het Nuilerveldzijn door hun gaafheid en goede herkenbaarheid een aard-kundig monument van de bovenste plank. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft een grote verantwoordelijk-heid om dit stukje aardkundig erfgoed zodanig te beherendat ook volgende generaties hier nog volop van kunnengenieten.

* G. Koopman is geboren en getogen inPesse. Hij werkt als docent Bodemkunde bijhet Van Hall Instituut te Leeuwarden.

foto

: Joh

n St

oel

11

Dit jaar vindt voor de twintigste keer de Week van het Land-schap plaats. Zoals bekend, houden de twaalf Provinciale Land-schappen elk jaar een gezamenlijk evenement in de derde weekvan september. ‘Natuur dichtbij’ is het motto van de Week vanhet Landschap 2000. In Drenthe wordt de Week van het Land-schap gehouden in Orvelte van

17 tot en met 24 septemberOrvelte is een van de mooiste esdorpen van Nederland. Hier lijkthet alsof de tijd er heeft stilgestaan; geen asfalt of modernestraatlantaarns, maar prachtige oude boerderijen en monumentalepanden. Orvelte biedt de bezoekers de unieke combinatie vaneen monumentaal dorp met een omgeving die nog vrijwel allekenmerken vertoont van het oude landschap. In 1961 werdOrvelte aangewezen als een beschermd dorpsgezicht. De Stichting Orvelte kocht eind jaren ’60 de monumentale boerderijen van Orvelte met als doel dit Drentse esdorp alslevend monument van historische bouwkunst te behouden.Vanaf 1999 ontfermt de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zichover de 19 boerderijen, 15 monumentale panden en de bijbeho-rende gronden van de Stichting Orvelte.

Programma• In Orvelte is altijd veel te zien. Het dorp is vrij toegankelijk.

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ houdt tijdens de Weekvan het Landschap op zondag 17 en 24 september excursies.De excursie start om 14.00 uur bij de Bruntingerhof. Op beidedagen is er ook een stand van ‘Het Drentse Landschap’ in-gericht aan de Flintenweg (pand naast de Bruntingerhof).Medewerkers heten u dan van harte welkom om over hetwerk van de Stichting te praten. Tevens is de NederlandseVereniging van Landgeiten met een stand en een aantal geiten aanwezig.

• Kinderen kunnen op woensdagmiddag meedoen aan eennatuurspeurtocht door het dorp. In de stand van de Stichtingkan hiervoor een opdrachtenboekje worden afgehaald. Bijinlevering van het boekje ontvangen de kinderen een leukpresentje. De speurtocht kan tussen 13.30 en 16.00 uur gelopen worden.

• De activiteitencommissie van Orvelte houdt op zaterdag 23 september een nostalgische boeldag. Op deze dag zijnook medewerkers van ‘Het Drentse Landschap’ tussen 10.00 uur en 15.00 uur in de stand aanwezig.

BereikbaarheidOrvelte ligt ten oosten van Westerbork en is te bereiken via deA28, afslag 31 (N381, Beilen – Emmen). Op de N381 volgt u deANWB-borden richting Westerbork en vanaf Westerbork de borden Orvelte. De activiteiten vinden plaats in de voormaligetingieterij (het gebouw naast de oude Saksische boerderijBruntingerhof).

De Week van hetLandschap

MET HET OOG OP:MET HET OOG OP:

De Week van hetLandschap

SCHENKT AANDACHT AAN NATUUR ENMILIEU.SCHENKT AANDACHT AAN NATUUR EN MILIEU.•

Fotografie EMG - Amersfoort

Het VSB Fonds steunt

initiatieven die van belang

zijn voor een leefbare

samenleving. Aandacht voor

de natuur is daarbij een

vanzelfsprekende zaak. Met

name wil het VSB Fonds de

betrokkenheid van mensen

bij de natuur in hun omge-

ving vergroten. Betrokken-

heid leidt immers tot

begrip en respect. Om die

reden wordt al meerdere

jaren de Week van het

Landschap gesteund.

12 N a t u u r l i j k

Het esdorpenlandschap

G e e r t d e V r i e s *

Aan het begin van onze jaartelling

kende Drenthe drie landschappen:

reusachtige hoogvenen langs de

randen van onze provinciegrenzen,

uitgestrekte bossen op de dekzand-

gronden en ondoordringbare laag-

veenmoerassen in de beekdalen.

De eerste boeren vestigden zich op

dekzandruggen in de buurt van de

beekdalen. In de loop van de Middel-

eeuwen groeiden die eerste boeren-

nederzettingen uit tot esdorpen. Het

zijn de oudste dorpen van Drenthe.

Menig esdorp viert de komende tijd

zijn 1000-jarig bestaan.

Elk esdorp is onlosmakelijk

verbonden met zijn omgeving.

Een esdorp was het woon-

centrum van boeren. Het was

een gemeenschap van buren

(boeren). Alle boeren uit een

bepaald gebied woonden bij

elkaar in een dorp. Vrijwel

niemand woonde zomaar

midden in het veld.

De boerderijen werden vroeger

gemaakt van materialen die uit

de eigen omgeving werden

gehaald. Zo bestond de fundering

uit grote veldkeien die hier door

gletsjers waren neergelegd. Het

geraamte bestond uit zware

balken, gemaakt uit inheemse

eikenbomen. Voor de vloer werd

leem gebruikt. In het begin

bestonden de daken vooral uit

stro. Later werd het stro door riet

vervangen. Een Drents esdorp

werd gekenmerkt door soberheid.

De boerderijen met hun fraaie

rieten daken gingen vaak schuil

onder een kleed van eikenbomen.

Ze stonden kriskas door elkaar

of losjes gegroepeerd aan één of

meerdere brinken.

• Boerennederzettingen

Vanaf de hunebedbouwers tot nu

toe zijn er steeds boerenneder-

zettingen in Drenthe geweest.

De eerste boeren brandden

stukken bos plat. In de as werd

graan verbouwd. Was de grond

uitgeput, dan brandde men een

nieuw stuk bos af. Langzamer-

hand ontwikkelden zich boeren-

nederzettingen waarbij elk stuk

grond een vast gebruik kreeg.

De es werd op een stuk bos

veroverd en bleef als bouwland

in gebruik. Moerassen langs de

beken veranderden geleidelijk

aan in madelanden (hooilanden).

De verschillende soorten bos

gingen na de kap en onder in-

vloed van begrazing geleidelijk

over in heidevelden.

• De eerste esdorpen

Veel esdorpen eindigen op het

woord ‘loo’, dat een open

gemaakte plek in het oerbos

betekent. Denk maar aan bij-

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

Orvelte

voorbeeld Balloo en Dwingeloo.

Ook onze voorouders wilden

graag droog, maar vlakbij het

water wonen. Daarom zijn veel

esdorpen gelegen op een dek-

zandrug vlakbij een beek. Zo’n

diepje of stroompje draagt

meestal de naam van het dorp

waar het langs stroomt. Zo heet

de beek bij Beilen de Beiler-

stroom. Diezelfde beek heet bij

Dwingeloo de Dwingelerstroom.

De Drentse Aa heet bij Rolde het

Rolderdiepje en bij Taarloo het

Taarlose diepje.

• De es

Es is een ander woord voor

bouwland. De afgelopen paar

honderd jaar werd daar veel

rogge op verbouwd. Drenthe

bestaat voor het grootste deel uit

voedselarme zandgrond. Tot

honderd jaar geleden was het

gebrek aan mest dan ook een

van de grootste landbouw-

problemen in Drenthe. Nu

honderd jaar later is dat haast

ondenkbaar... Rogge heeft niet

veel voedingsstof nodig, maar

geen enkel landbouwgewas kan

zonder bemesting. Schapen en

koeien moesten daarom

‘s nachts op stal, zodat de kost-

bare mest kon worden op-

gevangen. Wanneer het graan

na de zomer van het veld was,

werd die mest over de es uit-

gestrooid. De es leek soms wel

een groot graanveld. Die graan-

akkers waren echter geen gemeen-

schappelijk bezit. Iedere boer

had zijn eigen akkers op de es.

• Het groenland

Iedere boer had hooi nodig om

zijn schapen en koeien de winter

door te krijgen. Zelfs heide-

schapen konden niet alleen

van hei leven en zeker niet in de

winter. Iedere boer had langs de

beek zijn eigen stukjes hooiland.

In het winterhalfjaar liet men

vaak met opzet het grasland

langs de beek overstromen.

Daardoor werd het hooiland

toch nog een beetje met slib

bemest. Vroeger waren de hooi-

landen langs de beek veel te nat

om er vee in te laten lopen. Nu

zijn, door de ontwatering van de

beekdalen, veel hooilanden

veranderd in weilanden.

• Het veld

Het veld is in Drenthe een andere

naam voor hei. Het veld ten

westen van het esdorp heette

Westerveld. Zo was er ook een

Noordenveld, Oosterveld en

Zuiderveld. In tegenstelling tot

de es en het groenland had hier

niemand een eigen stuk grond.

De hei was namelijk gemeen-

schappelijk bezit van de in-

woners van het esdorp. Het veld

was de wei voor de schapen.

Iedere boer had zijn eigen

schaapskooi. Als ’s ochtends de

scheper (schaapsherder) door het

dorp liep, zette men de deur van

de kooi open. De schapen

renden dan naar de scheper. Al

die verschillende koppels vormden

een grote kudde van soms wel

enige duizenden schapen. Via

een vaste route, de zogenaamde

schapendrift, ging de scheper

naar het veld. Daar liet hij tot

een uur of vier de schapen

grazen. Eenmaal terug in het

dorp haakte elk koppeltje

schapen af zodra ze langs hun

eigen stal kwamen.

Het veld werd niet alleen gebruikt

voor de schapen, maar er werden

ook heideplaggen gestoken. Elke

boer had jaarlijks duizenden

heideplaggen nodig, die onder-

meer als strooisel in de stal

werden gebruikt.

Ook had elk boerenbedrijf brand-

stof nodig. Hout was schaars en

steenkool en gas waren toen

nog niet als brandstof ontdekt.

De bewoners van het esdorp

haalden in de zomermaanden

turf als brandstof uit de vele

veentjes die op hun veld lagen.

• Bedreiging

Elk esdorp is de loop van de

eeuwen veranderd. De laatste

jaren zijn die ontwikkelingen erg

snel gegaan. Men kan niet van

elk esdorp een openluchtmuseum

maken. Wel moet men ervoor

zorgen dat het esdorpenland-

schap een spannend leesboek

blijft. Het is niet erg als er een

paar bladzijden zijn beschadigd,

maar wanneer hele hoofdstuk-

ken verdwijnen dan kan niemand

het verhaal meer volgen. Het

boeiende boek verliest dan zijn

waarde. Dat is het geval wanneer

men bijvoorbeeld een hele

nieuwe woonwijk op een es uit

de grond stampt. Gelukkig zijn

er ook nog mooie esdorpen

bewaard gebleven, zoals Orvelte,

Lhee, Kraloo, en Aalden.

13Jeugdrubriek

Het groenland

De es

* G. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lidvan het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

14 Interview

‘Voor natuurbescherming S o n j a v a n d e r M e e r *

Op de algemeen bestuursvergadering van ‘Het

Drentse Landschap’ van 29 mei dj. heeft de

Stichting afscheid genomen van een markant

bestuurder, de heer Mr. J.P. Kodde. Twintig jaar

maakte hij deel uit van het bestuur. De eerste

twee jaar als lid van het algemeen bestuur,

daarna als penningmeester. Hij bekleedde deze

functie met veel verve en het bestuur kon regel-

matig kennis nemen van zijn even kritische als

principiële opstelling. In zijn afscheidsrede gaf

hij zijn collega-bestuurders dan ook een duide-

lijke boodschap mee: “Natuurbescherming blijft

een eeuwigdurend gevecht. Niks inwinsituaties

voor de natuur”.

De heer Kodde werd in 1931 geborenin Leeuwarden. Al snel verhuisde hijmet zijn ouders naar Rotterdam. Eenstad waaraan hij nog steeds goede herinneringen heeft. Niet alleen van-wege de mensen, maar vooral omdatde stad voor de oorlog een landelijkesfeer uitstraalde. “Het is vandaag dedag ondenkbaar”, zegt Kodde, “dat jetoentertijd in de stad de nachtegaalhoorde fluiten aan de GroeneWetering in Kralingen”. Toch besefte het bankiersgezin Koddeal vrij snel dat deze natuur er niet zo-maar was. Vader Kodde was begunstigervan het allereerste uur bij het Zuid-Hollands Landschap. Zijn zoon zoujaren later niet alleen beroepsmatig alsbankdirecteur in zijn schoenen treden,maar ook maatschappelijk zijn bijdrageleveren. Toen de heer Kodde eind

jaren zestig bij de ABN in Drentheging werken, meldde hij zich ook alvrij snel aan als begunstiger van ‘HetDrentse Landschap’. Via zijn buurmanKronenberg – zelf bestuurslid van1959-1991 – werd hij eind jaren zeven-tig gevraagd om zitting te nemen inhet bestuur van de Stichting. ‘HetDrentse Landschap’ en de natuur-bescherming zijn sindsdien wezenlijke

onderdelen van mijn leven”, meent de heer Kodde die meer functiesbekleedde die direct verband hieldenmet zijn bestuurslidmaatschap van ‘Het Drentse Landschap’. Vanaf 1997maakte hij deel uit van het dagelijksbestuur van de Unie van ProvincialeLandschappen, tegenwoordig DE LANDSCHAPPEN geheten.

Scheidend penningmeester Jaap Kodde

foto

: Har

ry C

ock

15Interview

bestaat er geen poldermodel’Geen poldermodel“Het is een soort bacterie waar je meebesmet wordt”, stelt de heer Kodde.“Ik heb altijd grote affiniteit met denatuur gehad, maar door mijnbetrokkenheid bij de Stichting ben ik inde loop der jaren fanatieker geworden.Bovendien wilde ik meer doen voorde natuur in Nederland. Ik vind dat ervoor natuurbescherming geen polder-model is, omdat je in onderhandelings-situaties altijd iets moet inleveren. Endaar schiet de natuur niets mee op”.Als voorbeeld noemt Kodde de aanlegvan groene woonwijken waar onderhet mom van natuurontwikkeling deindruk wordt gewekt dat de natuur erook beter van wordt; ze moet mensenhet gevoel geven dat ze iets doen aande kwaliteit van het milieu. Hij heefthier, net als de heer Waterbolk in zijnboek ‘Uit het leven van een Land-schap’, grote moeite mee. Natuur-ontwikkeling is een woord, dat vaak tepas en te onpas gebruikt wordt vooreen soort veredeld tuinieren. Niksgeen winst voor de natuur…

Geen pretparkenZijn antipathie tegen het consumerenvan de natuur is ook een stokpaardjevan de voormalige bankdirecteur.Natuurreservaten moeten geen pret-parken worden, maar zijn plekkenwaar de mens niet storend van maggenieten. Kodde is dan ook blij dat wein Drenthe nog in de gelukkigeomstandigheid zijn dat anderen voorde maatschappelijk gewenste recreatiekunnen zorgen, zoals Staatsbosbeheermet het Nije Hemelriek en het Boom-kroonpad. “Natuurlijk mogen mensen

best in onze natuurterreinen komen”,licht Kodde toe. “Maar natuurreservatenblijven primair het domein van flora enfauna”.Het vooroordeel dat de natuur-beschermingsorganisaties elitair enontoegankelijk zijn, veegt de ex-penningmeester direct van tafel.Volgens hem is er binnen ‘Het DrentseLandschap’ nooit een discussie geweestover de openstelling van terreinen. Inprincipe zijn alle gebieden voor iedereentoegankelijk. Indien er bijzondereplanten en dieren voorkomen zorgt deStichting er toch voor dat mensenkunnen genieten van het terrein. Alsvoorbeelden kunnen genoemd wordende uitkijktoren op het Doldersummer-veld en de vogelkijkhut op Diependal.

Open cultuurIn al zijn bestuursjaren schoof Koddenooit zijn mening onder stoelen ofbanken. Op vaak onverbloemde wijzeponeerde hij zijn stellingen over hoede natuurbescherming en dus ‘HetDrentse Landschap’ in zijn optiekmoest opereren. Het ligt voor de handdat zich daarbij ook wel eens discussiesvan principiële aard voordeden. Tochwas er nooit strijd of ruzie binnen hetbestuur. Kodde: ”In de wisselwerkingtussen bestuur en rentambt werd vaakbeleid ontwikkeld waar een ieder zichin kon vinden. Juist omdat er een opencultuur heerst waarin alles gezegd kanworden, heb je altijd het gevoel dat jestem gehoord is. Dat is een grote verdienste voor de voorzitters van deStichting die ik heb meegemaakt:mevrouw Hollema en mevrouwRensen, maar zeer zeker ook voor

de rentmeesters: Lex Ernst en Eric van der Bilt”.Terugkijkend op twintig jaar bestuurs-lidschap vindt de heer Kodde dat ermet name de laatste tien jaar winst isgeboekt wat betreft het maatschappelijkdraagvlak voor natuurbescherming.Vooral de netwerkactiviteiten van ‘Het Drentse Landschap’ hebben delaatste jaren een grote vlucht genomen.Een en ander heeft ook duidelijk temaken met een veranderende visie opde doelstellingen die de Stichting wilnastreven. Naast aankoop en beheervan natuurterreinen richt de Stichtinghaar beleid steeds meer op het behoudvan de Drentse cultuur in brede zin.Orvelte, het beheer van de hunebeddenen de overname van de BoerderijenStichting zijn hiervan goede voorbeelden.“Het is een logische ontwikkelingomdat deze zaken vaak een wezenlijkonderdeel vormen van een waardevolcultuurlandschap. De kracht van onzeStichting is dat we coöperatief zijn,maar we willen er wel altijd beter vanworden. Vanuit deze optiek hebbenwe al veel bereikt en als we dat maar in ogenschouw blijven houden, gaat de Stichting een goede toekomst tegemoet”.

* Drs.S.S. van der Meer is PR-functionaris van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

16

(Deze pagina wordt verzorgd door de

NV Waterleidingmaatschappij “Drenthe”)

Waterwingebied Assen

In het gebied voert de WMDdiverse beheersmaatregelen uit.Eens in de vijf jaar worden bomenen struiken gedund om zo openplekken te creëren. Op dezemanier krijgt de kruidenvegetatiemeer kans. Het gebied wordt aande noordzijde begrensd door eenhoutwal; een lintvormige, aan-eengesloten begroeiing van bomenen struiken. In zo’n kruidenlaagvan mos, bramen en heesters verblijven graag vogels, kleinezoogdieren, vlinders en insecten,omdat zij zich zo gemakkelijkeren vaak veiliger door het gebiedkunnen verplaatsen. Het maaienvan het grasland gebeurt tweekeer per jaar. Het gemaaide graswordt afgevoerd naar de gras-drogerij. Hier wordt het om-gevormd tot ecobrokken voorbiologische boeren.

Een wandelroute in dit gebiedleidt u langs de wilde flora in hetgolvende landschap richting hetDeurzerdiepje. Onderweg komt u langs diverse objecten die temaken hebben met de drinkwater-bereiding in de pompstations,zoals bezinkvijvers, reinwater-kelders en droogbekkens. Op deinformatieborden vindt u naasttechnische uitleg ook informatieover de flora en fauna.

In de nabije omgeving van Assen bevindtzich het waterwingebied Assen. Door deoprukkende bebouwing en infrastructuur is dit voormalige esdorpenlandschap zeer versnipperd. Het circa 41 hectare grote win-gebied bestaat uit bos en hooi- en gras-landen, die ingezaaid zijn met een kruiden-mengsel. Het gevarieerde landschap is zo-danig ingericht dat u hier het hele jaar kuntwandelen en recreëren.

Vanaf de Open Monumentendagop 9 september a.s., die als thema‘Nederland Waterstaat’ heeft, is deze wandelroute officieel geopend voor het publiek. Ookandere gebieden van de WMDzijn vanaf deze dag opengesteld.De informatie hierover vindt u in een gidsje dat u bij de WMDkunt aanvragen. Telefoon: 0592 – 854500.

Orvelte en het Drentseesdorpenlandschap

FietstochtB e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Een eindje om met Het Drentse Landschap

4

Startpunt het dorp Orvelte

Lengte fietstocht circa 35 km

Benodigde tijd 3 à 31/2 uur

Fietsverhuur Bike & Light, Westeinde 20, 9431 CE Westerbork, (0593) 33 13 07 (daarvandaan 5 km naar startpunt)

Openbaar vervoer vanaf NS-station Beilen metde bus naar Westerbork (Arriva lijn 22; ook recht-streeks vanuit Assen)

De tocht begint in monumentendorp Orvelte en u maakt onderweg kennis met vrijwel alle facettenvan het Drentse esdorpenlandschap: de hogeessen rond de dorpen, de bloemrijke madelandenlangs de beken en het heideveld en de bossen dieerop gedijden. Het is een tocht die u terugvoertnaar vroeger tijden: naar de gewijde plaatsen vande hunebedbouwers, naar de Galgenberg, eenzaam op de hei, naar de gravers van hetOranjekanaal en naar het boerenleven in eenDrents dorp honderd jaar geleden.In de routebeschrijving hebben we teroriëntatie de nummers van de paddestoelensteeds tussen haakjes opgenomen. Hoewelwe geprobeerd hebben de route zo nauw-keurig mogelijk te beschrijven, adviserenwe u voor alle zekerheid een fietskaartmee te nemen, bijvoorbeeld de Falk-kaart Drenthe-Centraal (ISBN 90-287-1546-0).

Arc

hief

HD

L

Omdat Orvelte als een van de weinige dorpen in Drenthede oorspronkelijke structuur van het esdorp verbazing-wekkend goed bewaard bleek te hebben, begon men in dejaren zeventig dorp en omgeving zoveel mogelijk terug tebrengen naar de toestand van de vorige eeuwwisseling. Nietalleen het dorp zelf is een bezoek meer dan waard, ook dedirecte omgeving, zoals de authentieke Noordesch en hetmooie heidegebied van het Oosterveld. Sinds kort zijn de monumenten van Orvelte eigendom van Het Drentse Landschap.

Een eindje om met Het Drentse LandschapOrvelte en het Drentse esdorpenlandschap

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en

Start

• Middenin Orvelte neemt u de Schoolstraat. U steekt de doorgaande weg over en neemt het fietspad.Buiten het dorp steekt u de weg Westerbork-Wezup (de Wezuperweg) over en volgt u hetfietspad langs de weg richting Wezup (23978).Steek de Mr B.J. Kanweg over en neem het fietspad richting Zweeloo (23977).

In de omgeving van Orvelte vindt u de meeste graanakkersvan Drenthe. Traditionele gewassen als haver en roggemoesten steeds vaker letterlijk het veld ruimen voor de veelprofijtelijker teelt van aardappelen en snijmaïs. Maar gelukkigzijn ze er nog steeds: dit soort akkertjes ‘op Drentse schaal’met akkeronkruiden als Klaproos, Korenbloem en Kamille.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

• Aan het eind van het fietspad gaat u rechtsaf(23976). Daarna de eerste weg links richtingZweeloo (23975).Ga aan het eind van het fietspad rechtsaf (23974).Aan het eind opnieuw rechts (Gebbeveen), onder het viaduct van de weg Drachten-Emmendoor (23973).(Na het viaduct gaat u meteen linksaf de Paarde-landsdrift op (23972). Blijf de weg in Aalden tothet eind volgen waar u linksaf slaat de wegGelpenberg op (23974).

De route volgt de rand van het stroomdal van de Aalder-stroom. Op verschillende plaatsen is de oude perceelstructuurnog goed te herkennen: smalle weilandjes gescheiden doorrijen bomen en greppels om de groenlanden enigszins teontwateren. De aanleg van de N381 doorsneed het beekdal en verstoorde de structuur zo dat de natuurlijke kwaliteitsterk afnam. Mede door de intensivering van de landbouwverdwenen hier en daar de houtwalletjes en de greppels zelfshelemaal waardoor het eeuwenoude ritme van het landschapverloren ging.

• Steek in het dorp Aalden de voorrangsweg overwaarna u op het brinkje links aanhoudt.

Als u hier even rechts gaat, komt u in het beschermde dorps-gezicht van Oud-Aalden met zijn oude Saksische boerderijen.Het zal u opvallen dat de boerderijen vrijwel zonder uit-zondering met hun achterkanten naar de straat staan. Dehoog opgeladen hooiwagens konden zo – zonder al te veelmanoeuvreren – door de baander de deel oprijden.

• Houdt u rechts aan tot u bij (24925) linksaf gaat.U passeert de Aalderstroom en gaat bij de voor-rangsweg rechtsaf het fietspad op in de richtingvan Benneveld (24924).

Als u net op het fietspad bent, passeert u de Stroeten, eennatuurterrein van Het Drentse Landschap. Stroeten zijn laag-gelegen delen in de heidevelden waar het afstromende waterzich kan verzamelen. U moet zich zo’n stroet voorstellen alseen natte spons waaruit aan de laagste kant een stroompjetevoorschijn komt. De bron van de meeste Drentse bekenzijn dit soort stroeten. Het beheer van Het Drentse Landschapis er vooral op gericht de grond weer natter te maken en debodem te verschralen. Hier in de Stroeten is de Stichtingdaarmee al bijna 25 jaar bezig. En met succes want langzaammaar zeker krijgen de Stroeten hun soortenrijke schraal- ofgraslanden terug.(In het Kwartaaltijdschrift 96/4 publiceerden we een wandelingdoor de Stroeten.)

• In Benneveld rijdt u een eind het dorp door en slaat dan linksaf de Kampweg op. Vrijwelmeteen daarna gaat u opnieuw linksaf. U bentnu op de Doolhofweg.

Na Orvelte en Oud-Aalden is Benneveld het derde esdorptijdens deze route. Qua dorpsschoon hoeft Benneveld nauwelijks voor zijn twee illustere voorgangers onder tedoen. Vrijwel alle oude boerderijen hebben hun eigenschaapskooi nog waar de scheper aan het eind van de middag de schapen weer keurig thuis afleverde.

• Op de kruising gaat u rechtsaf de Horstdijk op.Aan het eind links over de Haarmaatsdijk.Bij de voorrangsweg neemt u het fietspadrechtsaf naar Noord-Sleen.

Ongeveer ter hoogte van het plaatsnaambordje Noord-Sleenkunt u via het pad links even de twee hunebedden van hetdorp bekijken. Met name het tweede aan de rechterkant vanhet pad is een bijzonder fraai exemplaar. Hier op de hogegronden van de Hondsrug hebben sinds de vroege prehistoriemensen gewoond. Zo’n vijfduizend jaar geleden begroef hetTrechterbekervolk er zijn doden voor de eeuwigheid.

Fietsroute

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Arc

hief

HD

L

Orvelte en het Drentse esdorpen-landschap

Omdat er een grote hoogte moest worden overbrugd, waser in bepaalde kanaalvakken voortdurend gebrek aan water.Hier bij de fietsbrug ligt het kanaal erg diep, het was een lastig te passeren punt in de route van Emmen naar Smilde.U kunt hier even rechtsaf naar Schoonoord fietsen, het dorpdat in 1854 ontstond toen arbeiders die aan het kanaal werktener hun plaggenhutten optrokken. Misschien is het zelfs eengoede gelegenheid voor een bezoek aan OpenluchtmuseumDe Zeven Marken aan de rand van het dorp.

• In het bos gaat u rechtsaf richting De Kiel (23334).Daarna linksaf het fietspad richting Schoonloo(23156) en vervolgens linksaf richting Elp (23160)Eenmaal op het open veld gaat u op de kruisinglinksaf richting Orvelte (23161).

Rechts van de weg ligt het Orvelterzand, een natuurgebieddat vroeger deel uitmaakte van het grote Orvelterveld. Denaam zegt het al: het veld waar de boeren van Orvelte hunschapen lieten lopen. U kunt zich voorstellen dat men inOrvelte destijds moeite had met de aanleg van het Oranje-kanaal die hen van hun heidegrond afsneed. Het huidigeOrvelterzand is eigendom van Het Drentse Landschap. Het iseen zeer afwisselend boomheidegebied met lage stukkenmet vennetjes en hogere gedeelten waar zelfs nog ‘levend’stuifzand voorkomt. Als u een kijkje wilt nemen op hetOrvelterzand, kunt u vanaf de parkeerplaats langs de wegeen (korte) wandelroute volgen. De route is met paaltjesuitgezet.

• De weg komt uit bij het Oranjekanaal. Daar gaatu rechtsaf, u gaat de brug over en u rijdt via deBrugstraat terug naar Orvelte.

Deze route is in het kader van de Week van het Landschap 2000ontwikkeld. Teddy Bezuijen van Het Drentse Landschap bedachtde route.

• In Noord-Sleen bij de voorrangsweg linksaf het fietspad op. U passeert de autowegDrachten-Emmen.(Voorbij de Kibbelkoele (rechts van de weg) slaat u in het bos linksaf het fietspad op richting Zweeloo (23148).

De Staatsbossen op en rond het Sleenerzand werden in 1936in werkverschaffing aangelegd. Dit soort ‘slechte grond’ wasnaar de inzichten van die tijd alleen voor bosbouw geschikt.Staatsbosbeheer legde er op grote schaal ‘bomenakkers’ aandie om de zoveel jaar ‘geoogst’ konden worden. In de oudeStaatsbossen waar de bomen keurig in het gelid staan – u zultze onderweg nog tegenkomen – kunnen de stralen van dezon nauwelijks de grond bereiken waardoor er niets onderde bomen kan groeien. Door hier en daar bomen te kappenkrijgen struiken, planten en andere bomen de kans zich teontwikkelen en er een natuurlijker bos van te maken. Ditwordt door de beheerder versterkt door exoten als Lariks,Fijnspar en Douglasspar er op den duur tussenuit te halen.

• Ga op de kruising van de grote bospaden rechts-af (23338). U passeert de Galgenberg. Blijf bij(23337), (23336/voorrangskruising) en (23913)het fietspad volgen.

U moet zich de Galgenberg voorstellen op een kaal heide-veld. Naar alle kanten keek je zo ver je oog reikte. Eens wasdit de plaats waar het doodvonnis voltrokken werd bij hendie een halsmisdrijf hadden begaan. Een plaats om duidelijkzichtbaar te maken wat er gebeurde met degene die demaatschappij schade en schande had toegebracht. Van oorsprong was de Galgenberg een grafheuvel uit de vroegeBronstijd, zo bleek uit onderzoek.

• Aan het eind van het fietspad ligt een brug overhet Oranjekanaal. Aan de overkant opnieuw hetfietspad nemen (23335).

Het Oranjekanaal werd halverwege de 19de eeuw aangelegddoor de Drentsche Veen- en Middenkanaalmaatschappij omeen deel van de turf uit Zuidoost-Drenthe te kunnen af-voeren en zo een graantje mee te pikken van het ‘bruinegoud’. Een succes zou het kanaal echter nooit worden.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bezoekadres:

Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen

Postadres:

Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52

e-mail:

drents.landschap@worldonline.nlfoto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Arc

hief

HD

L

foto

: Rob

Chr

ispi

jn

Stinkzwammen

E e f A r n o l d s *

Karakteristiek voor stinkzwammen isdat de top van het vruchtlichaambedekt is met een geurende, slijmerigesubstantie die insecten aanlokt. Dezedieren consumeren het slijm met dedaarin aanwezige, onverteerbare sporenen verspreiden zo de paddestoel.Veruit de meest bekende soort is deGrote stinkzwam. Ze ontspruit uit bol-vormige tot ovale duivelseieren die totzes centimeter groot kunnen worden enzich gedeeltelijk in de grond bevinden.Als we zo’n duivelsei doorsnijden, zienwe dat daarin de volgroeide stinkzwamreeds in compacte vorm aanwezig is.Binnenin de witte, vliezige ‘eierschaal’bevindt zich een dikke slijmlaag, daar-binnen de olijfgroene, nu nog drogesporenmassa en in het centrum ten-slotte de aanleg van de steel en dehoed. De stinkzwam verrijst uit zijn eidoor strekking van de steel, die watstructuur betreft aan een broze sponsdoet denken: veel lucht en weinig vastweefsel. De groei van een stinkzwam kan wordenbestudeerd door een rijp duivelsei ineen grote glazen pot met vochtigeaarde te leggen. Dan blijkt dat de steelzich strekt met een snelheid tot tweemillimeter per minuut, zo’n drie

centimeter in een kwartier. Daarbijbrengt ze een zacht, knisperend geluidvoort. Je kunt de paddestoel dus letter-lijk zien en horen groeien! Uiteindelijkkan ze een hoogte van twintig centi-meter bereiken.

GeurloosDe Grote stinkzwam ontwikkelt haarkarakteristieke aasgeur pas als de

donkere sporenmassa gaat verslijmen.Onrijpe duivelseieren zijn nog nagenoeggeurloos. Vanaf het moment van verslijmen wordt ze druk bezocht doorstrontvliegen, aasvliegen, bromvliegenen andere tweevleugelige insecten diezich voortplanten in mest of kadavers.Soms komen er ook aaskevers en mooie,oranje-zwart gevlekte doodgravers opaf. Bij gunstig weer is de sporenmassabinnen een uur geconsumeerd. Danblijkt zich onder het sporenslijm eenhoningraatachtige, witte, kegelvormigetop te bevinden. In het overblijfsel vanhet duivelsei bevindt zich een kleur-loze, stroperige vloeistof die ook sterken onaangenaam riekt. Daarom zijnvruchtlichamen zonder sporenslijm nogniet geurloos. De stankontwikkelingvan de sporenmassa hangt samen metde temperatuur. Het is aangetoond datzomerse stinkzwammen veel sterkerrieken dan vruchtlichamen uit de lateherfst. Bij temperaturen onder de vijfgraden blijven de chemische reactiesuit die tot verslijmen leiden en is deGrote stinkzwam dus geurloos.

Stinkzwammen behoren tot de meest opvallende paddestoelen van ons land. Een paar soorten vertegen-

woordigen een overwegend tropische groep zwammen met bizarre vormenrijkdom. Ze ontwikkelen zich

binnen een bolvormig omhulsel, dat bekend staat als duivelsei. Dit scheurt van boven open om doorgang

te verlenen aan een poreuze structuur, vaak in de vorm van een cilindrische steel, maar ook als

miraculeuze netvormige bouwwerkjes of vertakkend in tentakels.

21Flora en fauna

Grote stinkzwam druk bezocht door vliegen.

22 Flora en fauna

foto

: Rob

Chr

ispi

jn

foto

: Eef

Arn

olds

AfvalopruimersDe Grote stinkzwam is in het hele landzeer algemeen. De eerste exemplarenverschijnen vaak al in de voorzomer.De soort groeit in allerlei bossen,zowel onder loof- als naaldbomen,gewoonlijk in een dik strooiselpakket.Vanuit het vruchtlichaam lopen dikke,witte myceliumstrengen door debodem. Vaak staat de paddestoel inverbinding met sterk verrot hout. Ze iseen van de vele nuttige afvalopruimersdie de voedingsstoffen in dood organischmateriaal weer in de kringloop terugbrengt. Door het uitgebreide netwerk vanmyceliumdraden dat de Grote stink-zwam in de bodem heeft, is uitroeienin de praktijk – gelukkig – onmogelijk.De enige, tijdelijke, remedie is hetopsporen en verwijderen van devruchtlichamen. In feite valt het kort-stondige, natuurlijke geurtje van destinkzwam in het niet bij de stank,tegenwoordig eufemistisch geuroverlastgenoemd, die landbouw, industrie enverkeer produceren.

SchaamteOpmerkelijk is het verhaal van eenDrentse dame die eveneens van destinkzwammen in haar bosje af wilde.Niet zozeer vanwege de stank, maarvanwege de in haar ogen onfatsoenlijkevormgeving van de paddestoel. Nu zalweinigen de gelijkenis van de vol-groeide stinkzwam met het mannelijkgeslachtsorgaan ontgaan. De weten-schappelijke naam die Linnaeus reedsin 1753 aan de soort gaf, windt er geendoekjes om: Phallus impudicus, ofwel:

onbeschaamde penis. Ergernis aan ditgrapje van moeder natuur lijkt echtereerder voer voor psychologen, dan eenprobleem voor natuurbeheerders.Behalve de Grote stinkzwam komen inDrenthe drie andere soorten stink-zwammen voor. De Kleine stinkzwamis een miniatuuruitgave van de Grote.De duivelseieren van deze soort zijnniet alleen veel kleiner, maar ook duidelijk hoger dan breed. De padde-stoel strekt zich tot ongeveer een decimeter en de sponzige steel is maareen centimeter dik. De top onder deolijfgroene sporenmassa is fraai oranjegekleurd en ook de steel is gewoonlijkbleek oranje getint. De Kleine stink-zwam staat maar korte tijd fier rechtopen ligt spoedig nederig op de bosgrond.Een opvallend verschil is dat deze soortslechts een zwakke onaangename geurverspreidt. Ze werd in 1801 door deEngelsman Sowerby zelfs beschrevenals Phallus inodorus, de ‘Reukloze stink-zwam’, maar dan had deze mycoloogtoch wel een heel slechte neus!De Kleine stinkzwam is veel mindertalrijk dan haar grote neef en is beperkttot loofbossen. Ze is vrij algemeen inoudere bossen op niet te voedselarmegronden, in Drenthe bijvoorbeeldvooral op keileem en veraard veen. Zegroeit gewoonlijk in kleine groepennabij boomstronken, waarmee ze doormiddel van witte myceliumstrengenverbonden is.

Exotische stinkzwammenEen nauw verwante soort is de Rozestinkzwam. De vruchtlichamen hebbendezelfde vorm en grootte, maar de

steel en de top zijn fraai karmijnrozegetint. Deze paddestoel doet haar naamwel weer eer aan, want ze stinkt eenuur in de wind, ongeveer als katten-poep. In Drenthe is de soort een zeld-zame verschijning. Een buitenissige verschijning is ten-slotte de Inktviszwam. Bij deze soortproduceert het duivelsei aanvankelijkeen tot 15 centimeter hoog, roze zuiltje,dat zich vervolgens ontplooit in viertot zes rode armen. Deze armen wijzeneerst als vreemde tentakels schuinomhoog, als op de foto, maar buigengeleidelijk naar de grond. Dan lijkt depaddestoel wel wat op een exotischebloem, of op een inktvis zoals de naamsuggereert. De soort is toevallig uitAustralië in Europa beland. InNederland werd de Inktviszwam voor

Grote stinkzwammet sporenslijm.

� Duivelsei en volgroeidexemplaar vande Grote stink-zwam zondersporenslijm.

* Dr. E.J.M. Arnolds is ecoloog en schrijver. Hij is voorzitter van de Stichting Paddestoelenwerkgroep Drenthe.

het eerst in 1973 gevonden bijZwiggelte. Ze heeft zich in die om-geving tot op heden gehandhaafd.Tegenwoordig groeit ze vooral ophoutsnippers in de met eiken beplantebermen van het Oranjekanaal. Desoort heeft zich zuidwaarts uitgebreidtot Wijster en bezit nu in Midden-Drenthe een opvallende concentratiegroeiplaatsen.In tegenstelling tot hogere planten zijnmaar weinig paddestoelen bekend diezich door toedoen van de mens innieuwe werelddelen hebben gevestigd.Daarbij zijn opvallend veel stink-zwammen. De meeste paddestoelenverspreiden hun sporen op de wind enkunnen zo grote afstanden naar geschiktemilieus overbruggen. De familie vande stinkzwammen is echter afhankelijkvan de assistentie van insecten en is dusveel minder mobiel. Soms treedt eenmens per ongeluk op als plaats-vervanger van een bromvlieg.

foto

: Eef

Arn

olds

foto

: Joo

p va

n de

Meb

bel

Zich ontplooiendeInktviszwam.

Aanbiedingv o o r b e g u n s t i g e r s

Voor het beheer van haar natuurgebieden maakt de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ gebruik van heideschapen, Limousins en Schotse Hooglanders. Elknajaar wordt, na selectie, een aantal dieren verkocht. De kwaliteit van het veeis van dien aard dat het geproduceerde vlees tot het minst belaste en meestsmakelijke behoort dat er te vinden is. Verkoop vindt dan ook hoofdzakelijkplaats aan de slager/groothandel die zijn dieren betrekt van biologische bedrijven. Voor ‘Het Drentse Landschap’ moet het produceren van dit kwalitatiefhoogwaardig vlees gezien worden als een bijkomend beheerseffect.

Aan begunstigers van ‘Het Drentse Landschap’ wordt sinds enkele jaren demogelijkheid geboden om dit vlees te kopen. De met veel zorg samengestelde vleespakketten bestaan meestal uit sucade-,rib- en braadlappen, biefstuk of rosbief, gehakt en enkele soepbeenderen.Gehakt maakt onderdeel uit van de vleespakketten van 15 en 30 kg, maar isook afzonderlijk verkrijgbaar per portie van 5 kg.

U kunt uw bestelling kenbaar maken op de bijgevoegde antwoordcoupon (zie pag. 28/29). De uiterste inzenddatum is 30 september 2000. Alle aanvragenworden behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang de voorraad strekt.U dient het vlees zelf af te halen in Anloo tussen 16.00 en 17.00 uur op eennader te bepalen dag tussen begin september en medio december.

Na binnenkomst van uw aanmeldingsformulier ontvangt u een nota die u tijdig, vóór het afhalen van het vleespakket, dient te voldoen. Op de notastaat de definitieve afhaaldatum. Indien u op die dag verhinderd bent, wordtu verzocht direct na ontvangst van de nota contact op te nemen met het kantoor.Zij die in een eerder stadium reeds hun bestelling hebben gedaan, hoeven nietmeer te reageren.

Wellicht kent u anderen die ook in een kwalitatief hoogwaardig vleespakketgeïnteresseerd zijn. Voorwaarde is dat men begunstiger wordt van ‘Het DrentseLandschap’ (minimale bijdrage is ƒ 35,– per jaar).

Voor nadere informatie kunt u op maandag-, woensdag- en donderdagmorgentussen 09.00 en 12.00 uur contact opnemen met Tineke Bartels, telefoon 0592-313552.

Vlees van het landschap

foto

: Die

tmar

Nill

/ Fo

to N

atur

a

Het horen van de Kwartelkoning was de afgelopen tientallen jaren in Drenthe een

zeldzaamheid. Daarvoor moest je naar Polen of Rusland. Echter door een ander

maaibeleid is de Kwartelkoning tegenwoordig gelukkig weer veel in onze

provincie te horen.

Kwartelkoningroept weer inDrenthe

A r e n d J a n v a n D i j k *

In juni is het altijd weer afwachten ofde Kwartelkoning neerstrijkt inNederland. Dit kleine geheimzinniglevende familielid van het Water-hoentje en de Meerkoet komt pas inmei of juni in Nederland aan. Het iseen van de laatste uit Afrika terug-kerende overwinteraars. In de loop vanaugustus vertrekken ze vaak al weer. Inde tussentijd moeten ze eieren zien teleggen en jongen grootbrengen. Heteerste probleem voor de Kwartel-

koning is het vinden van een geschiktebroedplaats. Hij heeft voorkeur voorhooiland en dat is schaars. Bovendienmoet hij maar hopen op het hooilandniet door een cyclomaaier te wordenverjaagd of erger nog. Een ander probleem voor de Kwartelkoning ishet vinden van een vrouwtje. Hetvrouwtje wordt gelokt door te roepen.De roep klinkt als een snerpend bijnamechanisch “crex-crex-crex”. De roepwordt voornamelijk in rustige zwoele

nachten ten gehore gebracht en somsuren achtereen. Pas nadat hij eenvrouwtje verleid heeft, houdt deKwartelkoning zijn snavel. De jongenworden in de loop van juli geboren enin die tijd zorgt het hoge gras voordekking en voedsel. Ga je dat maaien,dan is de natuurlijke bescherming voorde vogels weg.De roep is vrijwel het enige dat deaanwezigheid van de Kwartelkoningverraadt. Je krijgt hem niet te zien,want hij weet razendsnel tussen degrashalmen door te glippen zonder opte vliegen. Vogelkenners maken juistgebruik van de roep om Kwartel-koningen op te sporen.

Ander maaibeleidKwartelkoningen houden van land methoog gras en dat is in Nederland steedsminder aanwezig. Het Nederlandseboerenland wordt immers in april enmei van top tot teen gemaaid. Tien-tallen jaren waren de vogels nauwelijksactief in Drenthe. Tot ieders verbazingwerden in 1997 en 1998 plotselingweer tientallen Kwartelkoningengehoord, respectievelijk 31 en 134 keren.Door hevige regenval bleven toen veelwei- en hooilanden nat en kon er niet

foto

: Joo

p va

n de

Meb

bel

worden gemaaid. Koren op de molenvan de Kwartelkoning. De roep van de Kwartelkoning was in1999 wat minder te horen (circa 20),maar dit jaar zat hij weer op vele plaatsen in Drenthe. Voorzoverbekend staat de huidige hoge populatieKwartelkoningen in Nederland maarook elders in West Europa, in verbandmet ontwikkelingen in de OostEuropese broedgebieden. Vooral inRusland zijn in de jaren negentig veellandbouwgebieden braak komen te liggen. De Kwartelkoning profiteerdehiervan en bracht veel jongen groot.Later zijn veel van deze vogels doorEuropa gaan zwerven en hebben ookde Drentse hooilanden weten te vinden.De meeste Kwartelkoningen zijn ditjaar gehoord in de Drentse beekdalen:Vledder Aa (Doldersum), Drentse Aa,Oude Vaart (Rheebruggen), Hunze enReest. Dat juist deze beekdalen in trekzijn is niet zo verbazingwekkend, wanthier liggen heel wat hooilanden enverruigde graslanden. Deze landen zijnhet resultaat van uitgekiend beheerdoor de Stichting ‘Het Drentse Land-schap’ en andere natuurbeschermings-organisaties. De Kwartelkoning weetverbazingwekkend snel in te spelen opdeze veranderingen. Werd tot voorkort nog in juni gemaaid, de laatstejaren blijft menig hooiland tot inaugustus ongemaaid. Tot vreugde vande Kwartelkoningen, de speurendevogelaars en de natuurbeheerders.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

* A. J. van Dijk is medewerker bij deStichting Ornithologisch VeldonderzoekNederland (SOVON) en werkt als vrijwilligerbij de stichting ‘Het Drentse Landschap’.

foto

: Joo

p va

n de

Meb

bel

Arc

hief

HD

L

Arc

hief

HD

L

De Nationale Postcode Loterij keert elk jaar miljoenen uit aan goede doelen. Hiervangaat een groot deel naar Nederlandse natuurorganisaties, zoals de Dieren- en Vogel-bescherming. Ook ‘Het Drentse Landschap’ wordt gesteund door de Nationale Post-code Loterij. Met dat geld zijn tal van zaken waar we geen middelen voor hadden, alsnog opgepakt. Met de financiële injectie van de Nationale Postcode Loterij en andere participanten kan ‘Het Drentse Landschap’ onder meer:

• de eeuwenoude boerderij ’t Ende weer restaureren

• het Oude Diep en de Hunze weer laten meanderen

• het ambitieuze project ‘Poort naar Drenthe’ realiseren

• de gebouwen van het museumdorp Orvelte beheren

• participeren in het bezoekerscentrum De Blinkerd

•

•

•

26 Berichten

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

9

4

11

1022

7

7

3

32

34

34

19

Kortweg

foto

: Ja

ap d

e V

ries

foto

: D

ick

van

Dor

p

Grote keverorchis

Roodpootvalk

De Kleibosch 9

• Dit voorjaar vond MiekeJansen van de KNNV-Assendie de flora van het gebiedinventariseert, een populatievan 15 Grote keverorchissen.Twee exemplaren stonden inbloei. Uit gegevens van voor-gaande jaren valt het beeld vaneen gestage uitbreiding van degroeiplaats te destilleren.Hetgeen hoopvol stemt.

De Palms 3

• Aan de rand van hetjeneverbessenreservaat De Palms kon een belangrijkeafronding van 0,59.00 haplaatsvinden. Aan de randenvan dit heidegebied zijn dejeneverbesstruwelen langzamer-hand overgegaan in een heelnatuurlijk bostype. Grove dennen en Eiken hebben in deloop der tijd het domein van deJeneverbessen overgenomen.Juist de overgang van jenever-besstruwelen naar natuurlijkbos maakt dit gebied zo waarde-vol. Het nieuwe stukje bosmaakt deze overgang kompleet.

Hijkerveld 10

• In juni werd bij één van devennen een Tengere pantser-juffer aangetroffen. Deze zeld-zame libellensoort was hier nogniet eerder aangetroffen.Onze reptielenmonitoorderDick van Dorp zag dit voorjaarkans een Roodpootvalk tefotograferen. Roodpootvalkenbroeden vooral in oostelijkEuropa. Bij aanhoudende oostenwind raken ze nog aleens van hun trekkoers af enbelanden dan in Nederland. Ingebieden zoals het Hijkerveldblijven ze dan vaak enkeledagen bivakkeren om weer opkrachten te komen voor deterugreis.In de vloeivelden werden doorDirk Haanstra al 6 paar Rood-halsfuten waargenomen en 2 paartjes Bruine kiekendief.De hoop is erop gevestigd datzich hier te zijner tijd ookZwarte sterns zullen vestigen.

UitbreidingNabij het veenrestant Laaghaler-veen werd de helft van eenveentje aangekocht. Dit veentjeis gelegen temidden van cultuurland. Hoewel de waardenvan dergelijke vennetjes doorhet intensieve gebruik van deomgeving zijn aangetast, is ookde verwerving van dergelijkekleine gebiedjes van belang.Een sluipend proces van aan-tasting wordt lang niet altijdtegengegaan door planologischebescherming. Daarom rekentde Stichting het ook tot haartaak soms dergelijke terreintjesveilig te stellen door middelvan aankoop.

Bongeveen 4

• Dit reservaat ligt als eeneilandje in de ontginning vanhet voormalige Bunnerveen enwordt omgeven door intensiefgebruikt cultuurland. De nattegraslanden op de overgang vanhet veen naar de Masloot konden de afgelopen jaren alaan het reservaat worden toe-gevoegd. Aan de noordzijdegrenst de maïs echter nogsteeds direct aan de heide. De gronden zullen worden in-gericht als natuurontwikkelings-gebied, waardoor dit kleinereservaat langzamerhand tocheen omvang krijgt die rechtdoet aan de waarde van dit restant van het Bunnerveen.

27Berichten

Arc

hief

HD

L

Hunzedal 34

• Bij een inventarisatierondenaar amfibieën in het gebiedrond de benedenloop werdenenkele opmerkelijke visvangstengedaan. Er werden tientallenKleine modderkruipers gevangen.In diverse slootjes werden groteaantallen Driedoornige stekel-baarzen aangetroffen. Op demeeste plekken in Drentheworden vaak uitsluitendTiendoornige stekelbaarsjesaangetroffen. De driedoorn isin tegenstelling tot de tien-doorn meer een trekkende visdie gedurende de winter degrotere en diepere waterenopzoekt. De aanwezigheid vanzoveel driedoorns in de slootjesgeeft een indicatie dat het metde trekmogelijkheden voorkleinere vissoorten redelijkgoed zit in dit deel van Drenthe. Ter hoogte van de DuunscheLanden werd een roependeKwartelkoning waargenomen.

WaterspoorOp initiatief van de waterwerk-groep van het IVN-Zuidlarenwerd een aantrekkelijk boekje‘Waterspoor Zuidlaren’ metfietsroutes uitgegeven. Hetboekje geeft veel ‘natuurlijkewetenswaardigheden’ over hetHunze- en Zuidlaardermeer-gebied. Het boekje is verkrijg-baar bij de VVV’s in de wijdeomgeving van Zuidlaren.

Stagnerende samenwerkingHet Hunzeproject dreigt eenbeetje stuurloos te worden. Erbestaat groot wantrouwen bijsommige boeren en de NLTOten aanzien van de natuur-ontwikkelingsplannen. ‘Het

Drentse Landschap’ heeft, tengunste van een goede samen-werking, een vrij smallebegrenzing van de natuur-ontwikkelingszone langs deHunze geaccepteerd. Verderheeft zij, afgezien van haar activiteiten als aankopen vangronden, dit in handen gelegdvan de Dienst Landelijk Gebied(DLG).Haar plannen worden insamenwerking met stuurgroep,projectgroep en deelgebieds-commissies ontwikkeld en uit-gevoerd. Verder geeft ‘HetDrentse Landschap’ actief voor-lichting aan de streek inzakehaar voornemens en activiteiten.Ondanks dat alles gaat de land-bouw toch niet akkoord methet doorleveren aan ‘HetDrentse Landschap’ van doorDLG verworven gronden langsde Hunze. Al met al eenteleurstellende gang van zakendie bij ‘Het Drentse Landschap’de gedachte doet postvatten dathet zoeken naar consensusslechts tot vertraging leidt. Eenbuitengewoon zorgwekkendeontwikkeling die ons doetberaden op onze positie in hetHunzeproject.

Positieve ontwikkelingenGelukkig vordert het natuur-ontwikkelingsproject Anner-moeras, Duunsche Landen,Elzenmaat voorspoedig. Wehopen dit najaar met steun vanvele partijen te starten met dehermeandering. Verder ziet heternaar uit dat ‘Het DrentseLandschap’ en Het GroningerLandschap samen de komende3 jaar een gezamenlijke voor-

lichter in het Hunzedal,Zuidlaardermeer en het gebiedvan de Blauwe Stad kunnenaanstellen. Dat kan gebeurendank zij de steun van hetWereld Natuur Fonds dat zeer bedankt wordt. Met steun van hetzelfde WNF (ƒ 150.000,–) en het PrinsBernhard Cultuurfonds (ƒ 118.400,–) kon ‘Het Drentse

Landschap’ haar aandeel in deal eerder vermelde aankoop van23 ha nabij Gasselternijveenbetalen. Dankzij de voortdu-rende steun van WNF en hetPBCF kan ‘Het DrentseLandschap’ steeds meer voor denatuur in Drenthe doen.

Drouwenenrzand 19

• Al jaren hangt er een kerk-uilennestkast in de voormaligewerkschuur bij het Drouwener-zand. Onze medewerkerGerard van Sluis heeft nu voorhet eerst een broedgevalgeconstateerd.

Hunze-meander bij Spijkerboor

28 Berichten

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

Arc

hief

HD

L

Beekdal Oude Diep / Boerenveensche Plassen

• Het Oude Diep staatmomenteel volop in de belang-stelling vanwege het natuuront-wikkelingsproject Zuidmaten.Ter hoogte van de Vamberg isde gekanaliseerde loop inmiddelsgedempt en heeft het Oude Diepzijn oorspronkelijk meanderendeloop weer teruggekregen.Kleine plevier, Tureluur enGrote gele kwikstaart reageerdenhier meteen op door zich tevestigen als broedvogel. Ookwerd een foeragerende Ooievaarwaargenomen en ook “exoten”als de Canadese gans lijkt ditgerestaureerde landschap aan tespreken. Uiteraard zijn dergelijkenatuurontwikkelingsprojectenalleen uitvoerbaar wanneer degrond is verworven. Het isdaarom verheugend dat maarliefst 20,43.10 ha in het beekdal

kon worden aangekocht. Daar-bij werd nauw samengewerktmet de VAM, tegenwoordigEssent-Milieu. Net op tijd konook daar een perceel van 6,73 haaan worden toegevoegd. Ditperceel vormt de verbindingtussen de delen van de beekwaar de draglines reeds aan hetwerk waren. Dankzij deze aan-koop kon een aaneengeslotengeheel ontstaan. De overige aan-gekochte gronden zijn met namegelegen in de ruilverkavelingStuifzand en in de bovenloopvan het beekdal. Ook voor debovenloop zijn plannen om debeek een meer natuurlijkkarakter te geven wanneer vol-doende grond is verworven.

De BlinkerdHet project De Blinkerd vordertonder directie van Arcadisgestaag. Aannemer Heimans isnog net voor de bouwvakbegonnen met de voor-bereidingen voor de bouw vanhet bezoekerscentrum. Datblijkt nogal wat duurder uit tevallen dan geraamd. Gelukkiglijkt de Provincie Drenthe debetrokken partijen, ‘HetDrentse Landschap’, gemeenteMidden Drenthe, Essent en hetRecreatieschap Drenthe extrate willen steunen om het hogeambitieniveau te handhaven.Ook de inrichting van het centrum vraagt de nodige aan-dacht. ‘Het Drentse Landschap’is dan ook zeer ingenomen methet feit dat het VSB Fonds haarƒ 10.000,– heeft toegezegd omeen video over de natuur-ontwikkeling in het Oude Diepte maken. Ook Essent zegdesteun toe. De film zal in het

bezoekerscentrum gepresenteerdworden. Inmiddels ligt hetnieuwe fietspad er en is er eenmooie waterpartij in het tussen-gebied in de keileem uitgegraven.

Kleinste HuisjeDe bouwvergunning voor deherbouw van het KleinsteHuisje te Stuifzand is binnen.Nu de financiering nog. ‘HetDrentse Landschap’heeft eenextra bijdrage toegezegd, daar-toe in staat gesteld door eengulle gift van een mevrouw diehet Oude Diep project in haarhart heeft gesloten. We hopenop extra steun van de provincieen de gemeente Hoogeveen omdit najaar te kunnen beginnen.

Stadsrand HoogeveenRond het stadrandgebied vanHoogeveen zal de waterhuis-houding nader bekeken worden.Stadsrandontwikkeling, natuur-ontwikkeling, de waterafvoer-problematiek van de stad, water-zuivering, natuureducatie, infra-structuur, helofytenfilters,waterconservering en recreatiezijn allemaal thema’s die binneneen nieuw zogenaamd ‘casco-plan’ een plek moeten krijgen.Om goede integrale planvormingmogelijk te maken wordt er eenprojectgroep opgericht waar‘Het Drentse Landschap’ deelvan uitmaakt. Net als degemeente, de provincie en hetwaterschap Reest en Wieden.Binnen de ruilverkaveling Stuif-zand, wordt ernaar gestreefdeen groot retentiegebied tedoen ontstaan dat bij hogewaterafvoeren water kan bergen.Ook dit maakt deel uit vandeze ontwikkeling.

• Ook dit jaar hebben in-ventarisaties van Hero Moorlagin dit mooie heideterrein metde vele plassen tal van leuke enbijzondere zaken aan het lichtgebracht. Net als voorgaandejaren heeft een Roodhalsfuutmet succes jongen grootgebracht. Het waterpeil bleefdit jaar door de vele regenvalhoog waardoor het zoeken vannesten niet goed mogelijk was.Het zoeken van nesten is echter niet nodig; wacht maargeduldig tot de oudervogelsmet de jongen rondzwemmen.De plassen bieden ook aan de,in Drenthe zeldzaam geworden,Zomertaling een geschiktbroedbiotoop. In de heide nestelen behalve ‘gewone’soorten als Boom- en Gras-pieper ook een paartje Wulpenen zelfs drie paar Veldleeuwe-rikken. Bijzonder was hetbroedgeval van een Roodborst-tapuit, nestelend in distels.Deze soort broedde al sinds1980 niet meer in het gebied.Samen met de heide wordenvoormalige akkers en graslandenbegraasd. Hier is een kleurrijkevegetatie ontstaan met behalvegrassen soorten als Biggekruid,Liggend walstro, Tormentil enSchapezuring. Dit jaar werden

Klokjesgentiaan met hommel

29Berichten

foto

: Gee

rt d

e V

ries

32hier voor het eerst enkeleexemplaren van de Gewonerietorchis aangetroffen. Doorhet achterwege blijven vanbemesting en jaarlijks om-ploegen is een rustiger milieuontstaan waar deze orchideeën-soort zich thuis voelt. Grote delen van de heide zijnmomenteel nog voedselrijk meteen ruige begroeiing vanPijpestrootje en Pitrus. Tochzijn er veel zeldzaamheden tevinden, zoals Heidekartelblad,Valkruid (Arnica), Klokjes-gentiaan en de ijle bloeiwijzenvan de Bruine en de Witte snavelbies. Vochtige, door hetvee opengetrapte plekjes enkoeienpaadjes zijn rood gekleurddoor de fraaie rozetjes van deRonde zonnedauw. Dit is ookhet biotoop van een sporen-plant, de Moeraswolfsklauw,een soort die de laatste jarensteeds meer voorkomt in ditterrein. Met stekelige sliertenvormt dit plantje een heldergroen tapijt op de kale bodem.In de loop van het seizoen ontstaan vervolgens omhooggerichte sporenaren met aan detop gele ‘sporenbolletjes’.

Gentiaanblauwtje

Gasterse Holt 11

• Het Gasterse Holt is eengoed voorbeeld van een oudmarkebos waarin vele grond-eigenaren in de loop der tijdhun eigen stukje grond kregen.Door vererving raakt deze historische situatie steeds ster-ker versnipperd. Zelfs na deruilverkaveling Anloo bleef ditbos van slechts enkele hectaresbestaan uit 20 kadastrale perceeltjes, waarvan nog veleparticulier eigendom bleven. Inde lange weg van verwervingvan dit oude bos met zijn rijkeondergroei kon weer een stapjeworden gezet. Een perceeltjevan 0,12.30 ha werd aan heteigendom toegevoegd.

Doldersummerveld 22

• In 1999 is op dit uitgestrekteheideveld onderzoek gedaannaar het vlindertje Heide-gentiaanblauwtje in relatie totgroeiplaatsen van de Klokjes-gentiaan. Ook werd aandachtbesteed aan de aanwezigheidvan nesten van de Bossteekmieren de Ruwknoopmier. De in-gewikkelde en nauwe oecolo-gische relaties tussen de waard-plant (Klokjesgentiaan) en devlinder (Heidegentiaanblauwtje)en vervolgens de rupsen van devlinder met deze mierensoortenstaan beschreven in kwartaal-blad 14 van juni 1997.Wim Wesseling heeft de huidigeverspreiding van de gentianen,de vlinders en de vlindereitjesop de gentianen vergelekenmet eerder onderzoek, o.a. uit1993. De resultaten staan weer-gegeven in een helder verslagvergezeld van adviezen voorhet te voeren beheer.

Landelijk gaat het bar slecht methet Heidegentiaanblauwtje.Volgens de Vlinderstichting isde laatste jaren 40% van depopulaties van deze soort verdwenen. Vochtige heide-velden in Drenthe en Frieslandlijken het laatste bolwerk tevormen voor deze inmiddelsbedreigde vlinder.De populaties op het Dolder-summerveld lijken niet achter-uitgegaan te zijn. Door hetopzetten van de waterstand,maaien, plaggen en begrazen isde oppervlakte vochtige heide-vegetaties toegenomen. Ook deKlokjesgentianen hebben hiervangeprofiteerd en hebben zichweten uit te breiden. Zorg-wekkend voor het Heide-gentiaanblauwtje is echter dataanzienlijke groeiplaatsen metKlokjesgentianen te lang onderwater staan waardoor er geenmierennesten in de directe om-geving aanwezig zijn. Verderblijken op een aantal lokatiesweinig kiemplanten of jongeplanten van de gentianen aan-wezig te zijn. Voor het voortbestaan of deuitbreiding van zowel dezefraaie blauwe klokjes, als dedaarvan afhankelijke vlinderswordt voortzetting van hethuidige beheer aanbevolen metals aanvullende maatregel klein-schalig plaggen in de directeomgeving van groeiplaatsenvan de gentianen. Op opengrond die licht verrijkt wordtdoor versnelde mineralisatievan de bodem komen de zadenhet best tot kieming. Hiermeezal zowel de Klokjesgentiaan alshet Heidegentiaanblauwtjegediend zijn.

Nationaal ParkOp 25 mei werd het NationaalPark Drents Friese Wold (DFW)

bij afwezigheid van staats-secretaris Faber door dhr. De Leeuw van hetMinisterie van LNV officieelingesteld. Natuurmonumentenen ‘Het Drentse Landschap’hopen op structurele steun vanhet DFW voor het starten vaneen gezamenlijke gescheperdeschaapskudde op het Dolder-summer- en Wapserveld.Daarvoor moet de schaapskooinog aangepast worden en wil-len we de Huenderweg ‘auto-luw’ maken zoals dat zo fraaiheet.

30 Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Reestdal 7

• In juni was ‘Het DrentseLandschap’ te gast op de manifestatie ‘Vlinder 2000’,georganiseerd door deVereniging voor natuur-bescherming Zuidwolde e.o.Deze bloeiende vereniginglevert een forse en vooral creatieve bijdrage aan de vergroting van betrokkenheidvan mensen bij de natuurrijkeleefomgeving rond Zuidwolde.Een onvolledige greep uit deactiviteiten: scholenprojectenwaar alle basisscholen met maarliefst 1100 leerlingen aan mee-doen, inrichting van eenvlindertuin, productie en huisaan huisverspreiding van eenaantrekkelijk natuurgidsje en alsklapstuk een grote manifestatie‘Vlinder 2000’. Bovendienhebben leden van de verenigingde wijde omgeving afgestruindop zoek naar vlinders. Allewaarnemingen van de laatstevier jaar zijn gebundeld in hetinventarisatierapport “Vlindersin Zuidwolde”. Hierbij zijn 20 soorten geregistreerd waar-van er 6 op de Rode Lijst staan.Uniek voor Drenthe was deontdekking van de Sleedoorn-page in Zuidwolde.‘Het Drentse Landschap’ is binnen het inventarisatiegebiedprominent aanwezig met haargebieden. Duidelijk springt hetbelang van deze reservatenvoor de plaatselijke vlinder-stand naar voren. Enkele soorten blijken zelfs alleen nogmaar in de reservaten van deStichting te leven. Het betrefthier de Heivlinder, Komma-vlinder, het Heideblauwtje enhet Groentje. Waarmee de

Stichting eens te meer gewezenis op haar verantwoordelijkheidals terreinbeheerder.

UitbreidingIn een gebied met grote natuur-en landschapswaarden als hetReestdal blijft grondverwervingvan essentiële betekenis omdeze waarden voor de toekomstte behouden. Langzamerhandwordt het aandeel van deStichting in de lappendekenvan eigendommen steeds groter.In het kavelruilproject DeWijk waarin de stichtingsamenwerkt met de NLTO,plaatselijke landbouwers en deDienst Landelijk Gebied konnabij De Stapel, door middelvan een kavelruil 4,81.99 ha.worden verworven. De lossepercelen sluiten aan op eigen-dommen van de Stichtingwaardoor opnieuw aaneen-gesloten eigendom is ontstaan.Een perceel in het oude bos-complex Dunningen maaktdeel uit van deze aankoop. Ineen andere kavelruil werd2,03.99 ha verworven bijBloemberg, aansluitend oprecent aangekochte gronden.Een hoge zandkop en botanischinteressant Reestland vormennu weer een geheel. Langs degekanaliseerde bovenloop vande Reest bij Drogteropslagenbezat de Stichting tot dusverregeen eigendom. Hier werd6,25.38 ha aangekocht. In deHerinrichting Zuidwolde-Zuidzullen de gronden worden ontwikkeld tot broekbos, zodathet water in de bovenloop vande Reest langer kan wordenvastgehouden.

BoerderijenonderzoekOp 23 mei vond er in De Wijkeen voorlichtingsbijeenkomstplaats inzake het door ‘HetDrentse Landschap’ opgezetteboerderijenonderzoek. Ruim70 geïnteresseerden bezochtendeze avond, waaronder veelleden van de historische vereniging. In een aantal lezingenover de verschillende soortenopstallen, de boerderijen enhun tuinen werd veel duidelijkgemaakt over het gebiedseigenkarakter van de bebouwing.Tevens werd in de regio deeerste nieuwsbrief verspreid doorhet Steunpunt Monumenten-zorg dat het onderzoek uit-voert. In volgende nummersvan het kwartaalblad zullen wezeker terugkomen op ditgebeuren.

De LokkerijOp 9 juni vond er een kennis-making plaats tussen de besturenvan ‘Het Drentse Landschap’en de Stichting Lokkerij. OnsAB-lid dhr. Bruins-Slot zal deelvan het bestuur van de StichtingDe Lokkerij gaan uitmaken.Deze Stichting blijft verant-woordelijk voor het beleid inhet ooievaarsbuitenstation.

Het broedseizoen 2000 is voorde Ooievaar redelijk succesvolverlopen. In het verzorgingsge-bied tussen Vollenhove enDedemsvaart met als centrum-gebied het Reestdal zijn 212jonge Ooievaars geringd en 5jongen konden niet wordenvoorzien van een ring, omdatde nesten niet bereikbaarwaren: totaal derhalve 217ringbare jongen. Op het stationzelf, met 33 bewoonde nesten,ontvingen 74 jongen een ring.Aanvankelijk beloofde het eenbijzonder goed broedseizoen teworden, doch met name dezeer slechte weersgesteldheid inde tweede helft mei heeft toteen hoog sterftecijfer (ca. 33%)onder de jonge Ooievaarsgeleid. De voorlopige landelij-ke cijfers geven helaas een nognegatiever beeld te zien.Kortom: voor de Lokkerij eenmiddelmatig broedseizoen geletop de resultaten.

31Berichtenfo

to: J

oop

van

de M

erbe

l

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

Gezien de drukte in het dorp, althans op veel dagen, lijkt het dit jaar best een goed seizoen te worden. Ondankshet eeuwige gekissebis tussen partijen is de Federatie Orvelte goed bezig met zaken als het parkeerbeleid, deorganisatie van activiteiten, de bebording, het opzetten van een website op internet en het uitwerken van hetthema “Villages of Tradition”.Op 6 juni vond op initiatief van deze Federatie een voorlichtingsbijeenkomst voor het dorp plaats waar deStichting Orvelte, HDL en Notaris Hoorn de gelegenheid kregen wat zaken toe te lichten. De Stichting hooptwel dat de Gemeente Midden-Drenthe haar rol inzake de handhaving van het inrij- en parkeerbeleid, het illegaal oprichten van bijgebouwen en reclame-uitingen die niet passen bij het beschermd dorpsgezicht, consequent zal oppakken.

De Stichting Doen heeft tot onze vreugde ƒ 66.000,– aan steun overgemaakt om de rente op de schuld vanoktober 1999 tot april 2000 te kunnen betalen. Het bestuur van de Stichting Orvelte is echt onder de indrukvan de steun die de Stichting Doen haar op dit punt heeft verleend. Een welgemeend woord van dank is opzijn plaats.

Voor de multimediashow heeft onze eigen Drentse dichter Gerard Nijenhuis een prachtig script geschreven.We zoeken momenteel naar ervaren bedrijven om zo’n script in een technisch en inhoudelijk goede show omte zetten.

• Ambachtelijke kaas uit OrvelteEko Zuivel ‘De Onderneming’ in Orvelte is deze zomer weer gestart met het produceren van ambachtelijkekaas. Wat vroeger een onderneming was van redelijke omvang en heel wat handkracht vergde, is nu een klein-schalige kaasmakerij. Zoals de naam al aangeeft wordt de kaas bereid uit biologische melk en gaat het om biologische kaas.Nederland heeft wat kaas betreft een lange traditie hoog te houden. Jaarlijks wordt er in Nederland rond de700.000 ton kaas geproduceerd waarvan meer dan 450.000 ton kaas wordt geëxporteerd. Vroeger werd kaasuitsluitend op de boerenbedrijven gemaakt. Het was vrouwenwerk. Rond de eeuwwisseling begon de indus-triële productie van kaas en geleidelijk nam fabriekskaas de plaats in van de traditionele ambachtelijke kaas.Momenteel zijn er in ons land nog zo’n 600 kaasboerderijen en kleine kaasmakerijen overgebleven, waarvanDe Onderneming een van de weinige in Drenthe is. De Eko Zuivel ‘De Onderneming’ is een van de vele traditionele ondernemingen die het dorp Orvelte kent.Bij een bezoek aan de zuivelfabriek kunt u niet alleen zien hoe kaas bereid wordt, maar kan ook een kijkjeworden genomen in het zuivelfabriekje zoals dat in 1899 in gebruik was.De winkel, het museum en de kaasmakerij zijn in september op werkdagen geopend van 10.00 tot 17.30 uur.In de weekeinden van 11.00 tot 17.30 uur. Van oktober tot en met april sluit de zuivelfabriek een half uur eerder.Tijdens de Week van het Landschap worden er voor de kinderen op woensdagmiddag 20 september specialezuivelactiviteiten georganiseerd.

Orvelte

32 Berichten

Diversen

• Aandacht voor veen-vlindersOp initiatief van de Vlinder-stichting en de ProvincieDrenthe zijn recentelijk enkelestudiebijeenkomsten voor terreinbeheerders over de drieNederlandse veenvlindersgehouden. Veenbesblauwtjes,Veenbesparelmoervlinders enVeenhooibeestjes horen tot desterkst bedreigde vlindersoortenvan Nederland. Drenthe speeltals veenprovincie van oudshereen prominente rol als woon-gebied voor deze zeldzaam-heidjes. Veenvlinders komennog op slechts enkele plaatsenvoor in het Dwingelderveld en de midden-Drentse bos-wachterijen. Het Veenhooi-beestje komt bovendien ookvoor in het Fochteloërveen.Rond één van de vennen van‘Het Drentse Landschap’ zitnog een populatie Veenbes-parelmoervlinders. In juni werden gelukkig nog vele tien-tallen exemplaren gezien. Ofhet Veenbesblauwtje ook nogop deze plek voorkomt wordtnog onderzocht. De uitwisselingvan kennis met collega-terrein-beheerders en de deskundigenvan de Vlinderstichting draagtbij tot het uitzetten van eenverantwoorde beheerskoers terbehoud en wellicht versterkingvan dit soort uiterst kwetsbarenatuurwaarden.

• Website druk bezochtSinds 1 juli is de website van‘Het Drentse Landschap’ in delucht. In de afgelopen maandenhebben al honderden mensende site bekeken. De meestactuele informatie over onzeStichting vindt u op deze pagina’s. Ook kunt u via dewebsite informatie aanvragenover allerlei onderwerpen. Zo kunt u bijvoorbeeld onzenieuwe folder over giften,schenkingen, erfstellingen enlegaten bestellen. Het adres is:http://www.drentslandschap.nl.

• Kandidaten Waterschaps-verkiezingen bekendZoals in het vorige kwartaal-blad gemeld, kunnen inwonersvan Drenthe, Groningen enNoord-Overijssel in novembernieuwe bestuursleden keizen.Inmiddels is het gewenste aan-tal groene kandidaten gevonden.Op 4 september a.s. zullen zijzich bij de waterschappen officieel als kandidaat gaanaanmelden. U krijgt als begunsti-ger van ‘Het Drentse Land-schap’ vóór het begin van de verkiezingsperiode (28 oktobera.s.) in een brief informatieover deze mensen. Zo kunt ugoed gemotiveerd uw keuzemaken.

• Stokerswoninkje BusselteDe Stichting Archeologie enStreek is momenteel bezig dithuisje op te meten en te foto-graferen. Met als doel het huisjena afbraak weer precies zo tekunnen opbouwen. De Water-leidingmaatschappij Overijsselwil helpen de herbouw mogelijkte maken. Zowel financieel alsdoor het beschikbaar stellenvan een nieuwe kavel. Ook deGemeente Westerveld spreekthet idee aan. In septemberhopen we tot afspraken tekomen en zullen u daaroverberichten.

• OBN-2000De Stichting heeft ƒ 340.000,–subsidie van het Ministerie vanLNV ontvangen voor het uit-voeren van een groot aantalplag- en chopperwerkzaam-heden. Een en ander om in hetkader van het OverlevingsplanBos en Natuur (OBN) deheide voor verdwijning tebehoeden. De werkzaamhedenzullen kleinschalig in een grootaantal reservaten worden uit-gevoerd: Scharreveld (6 ha),Gasterse Duinen (1 ha), SmilderOosterveld (8 ha) en ElperWesterveld (2 ha). In het Reest-dal zullen enige tientallen hectares diep gemaaid worden.Met de subsidie van hetMinisterie van LNV kunnen dehier bovengenoemde werk-zaamheden grotendeels bekostigd worden. Het restantvan de kosten, zo’n twintigprocent, wordt uit eigen middelen gefinancierd.

Veenbesparelmoervlinder

foto

: Gee

rt d

e V

ries

33Berichten

• Schenkingen en legatenEen mevrouw uit Heerde heefteen viertal provinciale Land-schappen waaronder HDL eengroot legaat nagelaten. Eenmevrouw uit Uffelte heeft ‘HetDrentse Landschap’ een giftvan ƒ 850,– gedaan. Zulkegebaren geven een heel goedgevoel.

• PersoneelSnelle veranderingen binnen deStichting, voortvloeiend uit desteeds veranderende wereld omons heen, moeten het hoofdgeboden worden. Daartoe is ereen aanpassingscommissie (AC)in het leven geroepen die opbasis van inspraak van de mede-werkers, een nieuwe organisatie-opzet heeft ontwikkeld. Zijheeft een structuur voorgestelddie in juni aan iedereen isvoorgelegd. Het betreft geengrote veranderingen maar eenaanpassing aan de grote werk-druk en aan de nieuwe taken.Voorgesteld wordt om wat uit-breiding van de formatie terealiseren terwijl tevens wattaken van medewerkers zullenwijzigen. De arbeidskosten zullen evenwel flink stijgen. Inseptember zal het DB hierovereen besluit nemen. Verder is het duidelijk gewordendat onze medewerkers, geziende grote werkdruk en de steedstoenemende eisen inzake kennis en vaardigheden meerkans moeten worden gebondenom cursussen en trainingen tevolgen.

• Programma BeheerOp 30 juni heeft ‘Het DrentseLandschap’ samen met alleandere provinciale Land-schappen de subsidieaanvraag inhet kader van het ProgrammaBeheer bij LASER ingediend.Vooral Hester Heinemeijer enGerbrand van Mierop hebben,met hulp van ‘De Landschappen’en de Provincie Drenthe, dezeklus geklaard. Voor alle terreinenzijn de natuurdoeltypen bepaald,de plus-pakketten, de recreatie-pakketten en alle andere administratieve eisen die LNVbedacht heeft. Gedigitaliseerden al. Geen geringe bureau-cratie zal volgen omdat allerleimonitoringseisen wordengesteld. Ondanks dat weten we nu al dat de weidevogel-pakketten feestpakketten zijnen dat de heide en de schralevegetaties met een vergoedingvan ƒ 83,–/ha de klos zullenzijn. Voor zo’n bedrag zijn datsoort veeleisende vegetatiesnooit te beheren. ‘Het DrentseLandschap’zal er maximaal ƒ 70.000,– op achteruitgaan.Waterschapslasten worden nietmeegenomen en gezien de zeerforse stijging van bijvoorbeeld50% bij Reest en Wieden kaniedereen nagaan dat de in-komsten van ‘Het DrentseLandschap’ structureel fors zullen dalen. De Landschappenhebben op integere wijzegetracht het ProgrammaBeheer zoals LNV ons datoplegt, te implementeren. Erzijn nog heel wat menings-verschillen met LNV en de discussie hierover is niet een-voudig en soms zelfs scherp.

De Landschappen doen hunbest om natuurbeheer zo goeden goedkoop mogelijk uit tevoeren. Het Programma Beheermaakt zulks niet gemakkelijker.Met name gezien de administratieve rompslomp ende verminderde rijksbijdrage.

• Symposium DrentsMuseumSedert enige jaren is er eenongemeen fel debat gaande overde mate van armoede onder dearbeiders in de Drentse veen-gebieden in de negentiende eneerste helft van de twintigsteeeuw in vergelijking met eldersin Nederland. De DrentseHistorische Vereniging organiseert in samenwerkingmet het Drents Museum hier-over een discussiemiddag metals titel “Paupers in plaggen-hutten of paradijselijk platte-land?”. Deze vindt plaats opzaterdag 18 november 2000van 13.00 tot 17.00 uur in hetDrents Museum te Assen (zaalopen vanaf 12.30 uur). Aan-sluitend is er een discussie. Aanmelding moet schriftelijkgeschieden bij R.F.J. Paping,Rijksuniversiteit Groningen,afdeling geschiedenis, Postbus716, 9700 AS te Groningen of per e-mail: R.F.J. Paping@let.rug.nl.De kosten zijn ƒ 10,– (inclusiefkoffie en thee) te voldoen aande zaal.

• Natuur Dichtbij PocketsOp 30 mei j.l. heeft directievan de Nationale PostcodeLoterij een box met de twaalf‘Natuur dichtbij pockets’ ontvangen. Zoals bekend, worden in deze gidsen demooiste natuurgebieden van de Provinciale Landschappenbeschreven. Ze hebben metname tot doel om de naam-bekendheid van onze organisaties te vergroten.Zonder steun van de‘Goede Doelen Loterij’was het niet mogelijkgeweest om dezeprachtige gidsen uit te geven.

Voor begunstigers kost de pocket slechts ƒ 10,–. Een leuk cadeau voor elke gelegenheid. Bel: (0592) 31 35 52

Agenda

za. 16 t/m zo. 24 septemberWeek van het Landschap in Orvelte.De activiteiten van de Week vanhet Landschap vinden plaats inOrvelte. Naast diverse excursies inde weekeinden is er op woensdag-middag 20 september speciaal voorkinderen een leuke natuurspeur-tocht uitgezet. Op pagina 11 vindtu een uitgebreid programma vandit evenement.

za. 30 sept. 18.00 uurExcursie over de vloeivelden op Diepen-dal met vogelkenner Dirk Haanstra.Vertrekpunt van de excursie is devogelkijkhut. Deze is te bereikendoor vanaf het Oranjekanaal, vlak-bij ‘Speelstad Oranje’, de Zwarteweg in te slaan. De route is metborden aangegeven.

zo. 1 okt. 14.00 uurWat doen paddestoelen in de natuur?Wandeling door Het Groote Zandonder leiding van IVN-gidsen. Hetstartpunt van de excursie is op deparkeerplaats van camping ‘HetGrote Zand’, gelegen aan de wegvan Hooghalen naar Amen, vlakbijHooghalen.

zo. 8 okt. 14.00 uurLange herfstwandeling over Vledderhof/Vledderveld.Samen met het IVN Vledder enStaatsbosbeheer is een stevige wandeling van ongeveer 3 uur uit-gezet over het Vledderveld en deVledderhof. Gestart wordt bij restaurant De Wilde Hof, gelegenaan de Middenweg in Vledder. Dit is de weg van Vledder naarVledderveen. In verband met delengte van de wandeling is het aante bevelen goed schoeisel te dragenen om voldoende eten en drinkenmee te nemen.

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalveals het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is ermeestal op zondagen een vogelkenner aanwezig, die ugraag het een en ander vertelt over het vogelleven op devloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranje-kanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in teslaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar deheide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. Tijdensde lammerenperiode (maart / april) verblijven de schapenmet de lammeren bij de schaapskooi. De kudde wordtdan niet gescheperd.De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken viade Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven metbordjes.

Voor alle activiteiten geldt dat hondenhelaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

In memoriam

• Keuterij EenerschansOndanks een andersluidend advies van de planologische commissie heeftGS besloten dat de GemeenteNoordenveld terecht twee bouw-vergunningen voor de Schansweg 4 en4a te Een heeft afgegeven. In feite konzij niet anders omdat de GemeenteNorg gedurende twintig jaren mensenheeft laten wonen in wat eigenlijkschuurtjes waren. Juridisch gezien waser dus niets aan te doen, waardoor‘Het Drentse Landschap’ de procedureheeft gestaakt.Het blijft eeuwig zonde dat ook dezeplaats haar karakter verliest. Zoalszoveel plekken tegenwoordig, waarbeeldbepalende keuterijen zonder veelomhaal worden gesloopt en vervangendoor moderne bouwsels. Het is jammerdat de Gemeente Noordenveld nietvan mening is dat de bescherming vande Eenerschans zich ook moet uit-strekken tot de omgeving. Zoals dat inhaar afwijzing van ons bezwaar werdverwoord. Het is cynisch dat er nog ditjaar door het Rijk een nota Belvedéreis uitgebracht die juist bepleit om desamenhang tussen natuur, landschap,cultuurhistorie en monumentalebebouwing meer te beschermen, tebehouden. Maar dat is een andereoverheid. Een vreemd soort overhedenhebben we op dit punt in ons land.‘Het Drentse Landschap’ proeft eengeleidelijk groeiend besef bijProvincie, gemeenten en betrokkeninstanties als Steunpunt Monumenten-zorg en Bond Heemschut, dat weactiever onze erfenis aan eenvoudigeboerenbehuizingen, keuterijen, moetenbeschermen. Als dat het gevolg is vande strijd om de keuterij aan deEenerschans, dan is deze mogelijk nietvoor niets verdwenen. Als de Provincieen gemeenten echter niet snel zijn metnieuw beleid, hoeft het niet meer. Dan zijn ze allemaal al gesloopt.

35

zo. 15 okt. 14.00 uurHerfstverschijnselen en hun betekenisvoor kringlopen in de natuur.Tijdens de excursie door De Klei-bosch wordt aandacht besteed aanthema’s als herfst, humus enbodemprocessen. De excursiewordt begeleid door gidsen van hetIVN Peize en Arjen Boer, de ‘biologische pachter’ van boerderijTichelwerk. Het startpunt is deboerderij Tichelwerk. Deze is tebereiken door vanaf de Roderweg(Peize-Roden) het Moleneind in teslaan. Zo’n 200 meter na de brugover het Peizerdiep ligt de boerderijaan de rechterhand. De excursieduurt ongeveer 2 uur en wordt meteen kop koffie/thee afgesloten. Hetis aan te bevelen om laarzen ofgoed waterdicht schoeisel te dragen.

zo. 15 okt. 10.30 uurHerfstwandeling over het OrvelterzandHet Orvelterzand ligt ten noord-oosten van Orvelte, ten noordenvan het Oranjekanaal. De anderhalfuur durende excursie wordt begeleiddoor IVN Midden-Drenthe. Het startpunt van de wandeling isbij de picknickplaats van Staatsbos-beheer. Deze plek is te bereikendoor vanaf de Orvelterbrug hetOranjekanaal te volgen richtingSchoonoord. Op deze weg neemtu vervolgens de eerste weg links.Na ongeveer 600 meter is aan delinkerkant de genoemde picknick-plaats.

zo. 22 okt. 14.00 uurPaddestoelen op Kampsheide. De excursie vindt plaats onderbegeleiding van IVN-gidsen. Gestartwordt bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.

di. 24 okt. 14.00 uurExcursie over het DrouwenerzandStart is bij het recreatiecentrum‘Het Drouwenerzand’.

zo. 29 okt. 10.30 uurPaddestoelen op het UffelterBinnenveld.Onder leiding van de bioloog EefArnolds wordt een boeiende excursie door dit prachtige gebiedgehouden. Het startpunt van dewandeling is bij het informatie-paneel aan de Markegenotenweg.

zo. 5 nov. 13.30 uurDolen door het jeneverbesstruweel inDe Palms.Het terrein De Palms is bijzonderdoor zijn Jeneverbessen, door deDrenten ‘Palmbossies’ genoemd.Het IVN Emmen begeleidt deexcursie die start aan het verlengdevan de Middendorpsstraat inMeppen, ± 300 m voorbij camping’t Witteveen (zandpad) bij deingang van het natuurpark van ‘Het Drentse Landschap’.

zo. 12 nov. 13.00 uur Lange najaarswandeling overVledderhof en omgeving.De excursie start op de dagcampingaan de Solweg (de weg van Vleddernaar Doldersum) en voert langsdiverse terreinen van ‘Het DrentseLandschap’ en Staatsbosbeheer. Dewandeling duurt ongeveer 3 uur.Het is aan te bevelen om voldoendeeten en drinken mee te nemen enlaarzen of goed waterdicht schoeiselte dragen.

zo. 19 nov. 14.00 uurWandeling door de Gasterse Duinenonder leiding van IVN gidsen.De excursie start op de parkeer-plaats aan de Oudemolenseweg, die loopt van Gasteren naarOudemolen.

zo. 17 dec. 13.30 uurMidwinterwandeling over het LandgoedRheebruggen.Gidsen van het IVN Hoogeveen enboer Hugo Spitzen van ‘HetDrentse Landschap’ begeleidendeze boeiende excursie over hetLandgoed Rheebruggen. Tijdensde wandeling kunt u genieten vande kleinschalige cultuurland-schappen die het gebied rijk is. Dewandeling start bij de beheers-boerderij van ‘Het Drentse Land-schap’, Rheebruggen 8 in Ansen.

ma. 25 dec. (eerste kerstdag) 14.00 uurKerstwandeling op het Hijkerveld metgidsen van het IVN.Gestart wordt bij de schaapskooivan het Hijkerveld, te bereikenvanaf Hijken via de Leemdijk.Vanaf het dorp is de route aan-gegeven met bordjes.

Activiteiten in het Hunzedal bij ‘Het Groninger Landschap’‘Het Groninger Landschap’ houdt in het Zuidlaardermeergebied excursies op:

• 24 september

• 7, 15 en 21 oktober

• 9 december

Voor meer informatie kunt u bij ‘Het Groninger Landschap’ de specialefolder ‘Excursies in het Zuidlaardermeergebied’ aanvragen. Telefoon:(050) 3135901.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

• Koninklijke BOOM PERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• IWACO B.V.Groningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• ESSENT MILIEU Zwolle (038) 852 48 00Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Water, het wonder uit de kraan

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 312 34 00Prominent in uitgaan

• ARCADIS HEIDEMIJ ADVIES BVAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

• RABOBANK Groningen (050) 520 89 11Regio Noord-Nederland

• KADASTER DRENTHE Assen (0592) 31 10 66Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 318 23 11Wees wijs met water

• SUPER DE BOERAmersfoort (033) 454 77 77Supermarkten

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (0900) 300 15 00Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uurLoterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 35 – 9530 AA BorgerNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• Drukkerij Uitgeverij VAN GORCUM & COMP b.v.Assen (0592) 37 95 55

• Bureau B + O ARCHITECTENRheebruggen (0521) 35 10 14

• BORK B.V.Stuifzand (0528) 33 12 25Sloopwerken, asbestsanering en puinreclycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDTHoogeveen (0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

• HARWIG Elektriciteitswerken B.V.Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

• DRENTSE COURANTAssen (0592) 32 95 00

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: