Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Schrapveen— terreinbeschrijving

U k o V e g t e r

Harry de Vroome— in memoriam

M e l l e B u r u m a

De Koolmees— jeugdrubriek

G e e r t d e V r i e s

Natuurontwikkeling Hunzedal— discussie

W i j n a n d v a n d e r S a n d e n /E r i c v a n d e r B i l t

WMD

’t Ende— wandelroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

De Roek— flora en fauna

B e r t i l Z o e r

Tentoonstelling ‘2000 Roeken’

Kortweg— berichten

Agenda

Kwartaalblad van deStichting Het Drentse Landschap

3

4

10

12

14

16

17

21

24

25

34

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89,e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meerm.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenPrepress Von Hebel bv, GroningenLithografie Arfo Colortechnics, GroningenDruk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag De Reest (Joop van de Merbel)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk deopvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting.Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordtgratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kanmen worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage €17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven €400,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voorminimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële acte toezegt. Voor bijdragen van€ 50,– en hoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de acte. Het kwartaalbladwordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van ‘Het DrentseLandschap’.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uwdrempelinkomen als ook €60,– te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voorde inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. ‘Het Drentse Landschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal €3999,– (voor 2002) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voor grotere bedragengeldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van €7996,– (voor 2002) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor groterebedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Omdat ik in het westen van het land in

een aantal besturen zit, komt het in dit

jaargetijde geregeld voor dat ik ‘in het

donker’ naar huis rijd.

Wat dan opvalt, is dat dat donker steeds

minder donker wordt. De toenemende

verlichting van steden, wegen, industrie-

gebieden, tuinbouwkassen en sportvelden

leidt tot een hemelwaartse lichtstroom

die alsmaar toeneemt. Ook in Drenthe.

Emmen baadt ’s avonds in een zee van

licht, maar ook om veel kleine dorpen

hangt tegenwoordig al een mist van

kunstlicht. Een echte donkere nacht is

een luxe geworden, een fonkelende

sterrenhemel een zeldzaamheid. Veel

kinderen van nu groeien op zonder ooit

de Melkweg te hebben gezien.

Dat steeds lichter worden van de

Licht in de duisternis...

nachtelijke hemel begint een ernstig

milieuvraagstuk te worden. Terwijl

andere vormen van milieuvervuiling, met

wisselend resultaat, worden terug-

gedrongen, neemt de verlichting van de

hemel in Europa jaarlijks alleen maar toe

met maar liefst 5 à 10 procent.

Uit onderzoek is gebleken dat al dat licht

het levensritme van veel diersoorten

verstoort. Dieren blijven langer actief,

krijgen minder rust en worden kwets-

baarder voor roofdieren. Ook nacht- en

schemerdieren zoals uilen en vleermuizen

ondervinden er hinder van. Ze worden

zichtbaarder en het heeft invloed op het

gedrag van hun prooidieren.

Kortom, het wordt hoog tijd aandacht te

gaan besteden aan de lichtvervuiling,

omdat die een bedreiging gaat vormen

voor onze natuur. Ook zelf kunnen we een

steentje bijdragen aan het verminderen

van dit probleem door bijvoorbeeld zorg-

vuldig en terughoudend om te gaan met

avondlijke en nachtelijke verlichting van

huis en tuin. Wat minder licht in de

duisternis dus.

Aleid Rensen

Voorzitter Stichting ‘Het Drentse

Landschap’.

Bestuursberichten 3

Kom er even voor zitten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

4

foto

: Gee

rt d

e V

ries

In de middenloop van het Reestdal ligt het Schrapveen. Een tamelijk onbekend beekdalmoeras van

uitzonderlijke allure. Het is het domein van de Watersnip, Moeraskartelblad en het zeldzame Stijf

struisriet. In de winter is het er nat en nauwelijks begaanbaar. ‘s Zomers wordt het uitzicht gesierd

door zeggenhalmen en wordt de bezoeker mogelijk verrast door een Velduil. De Stichting ‘Het Drentse

Landschap’ heeft begin jaren negentig maatregelen getroffen om verdroging en verzuring van het

reservaat tegen te gaan. Een verhaal over beginnend herstel en wat er verder nodig is.

Het huidige reservaat Schrapveen omvat circa 60 hectaremoeras- en grasland. Het bevindt zich op de overgang vanbovenloop naar middenloop in het Reestdal en wordt aande oostzijde begrensd door de Paardelanden, eveneens eenrelatief laaggelegen gebied. Opvallend is dat het laaggelegendeel van het Schrapveen niet direct aan de beek grenst. Eenhoger gelegen dekzandrug fungeert als een soort barrièretussen beek en reservaat. Het lage deel vormt zo een bijnaafgesloten kom, die in de huidige situatie maar op één plekafwatert naar de beek. Het Schrapveen is een open gebied.Alleen een eikenbosje op een beekduin, enkele solitaire wilgenstruiken en een elzenwal aan de zuidzijde doorbrekendeze openheid.

Al in de 17e eeuw werden het Schrapveen en zijn omgevinglandbouwkundig gebruikt. In 1654 worden voor het Schrap-veen twee erven beschreven. Het erf van Jan Pieters omvattevier mud bouwland (een mud was ongeveer 40 are) enbesloeg hoofdzakelijk de hoger gelegen zandgronden rondhet beekdal. Het erf van Geuchien had vijf mud waarvanéén mud ‘woest’. Dit waren onder andere de natte grondenlangs de Reest. Vermoedelijk werden in deze en latereperioden hooilandpercelen in het Schrapveen opzettelijkbevloeid met Reestwater. Doel hiervan was de hooilandendoor voedingsstoffen en slib uit dat water productiever temaken bij gebrek aan meststoffen. Voor het overige warende gronden rondom het Schrapveen overwegend woest enledig.Op de historische kaart is te zien dat halverwege de 19e eeuwhet Schrapveen wordt omgeven door een nog grotendeelsonontgonnen gebied met de naam Paardelanden. Dat©

Top

ogra

fisch

e D

iens

t em

men

© U

itgev

erij

Hev

eske

s, G

roni

ngen

SchrapveenU k o V e g t e r *

Terreinbeschrijving

een zeldzaam beekdalmoeras in het Reestdal

Situatie 1813

Situatie heden

bestond toen uit heide en hoogveen. Met enige goede wil iste zien dat een stroompje vanuit het veen in de richting vanhet Schrapveen stroomt. Maar men ging door met de ontginning. Midden twintigste eeuw worden grote deleneertijds moeras als hooiland beheerd. Door de gebrekkigeontwatering lukte dit maar matig: het was ‘apenland’ waar jeverder niet veel mee kon. Door verdergaande ontwatering,drooglegging en bemesting vanaf de jaren vijftig kon grootstedeel van het Schrapveen ten langen leste meer productiefgemaakt worden.

ZeggenparadijsOmdat de natste delen van het Schrapveen nooit zijn ontgonnen, heeft het als één van de weinige gebieden in hetReestdal zijn moerassig karakter voor een deel weten tebehouden. Het merendeel van de overige beekdalreservatenbestaat uit vochtige tot natte hooilanden. Hiervan is eengroot deel meer of minder verdroogd. De natte percelen vanhet Schrapveen daarentegen zijn in de winter goeddeelsonbegaanbaar, en blijven ook ’s zomers vochtig tot nat.Vegetatiekundig behoren de moerassen van het Schrapveentot het Verbond van Zwarte zegge en het Draadzeggeverbond.Dit betekent dat verschillende zeggensoorten waaronderZwarte zegge, Snavelzegge, Draadzegge en ook Noordsezegge het aspect bepalen in vegetaties waarin het aandeelgrassen en kruidachtigen beperkt is. Zeggen zijn planten diedoor hun smalle, lange bladeren wel wat aan grassen doendenken, maar ze behoren bij de zogenaamde Cypergrassen.Van de ‘gewone’ grassen houden maar enkele, zoals hetzeldzame Veenreukgras en Moerasbeemdgras, van dit milieu.Andere kenmerkende soorten zijn Moeraskartelblad, Holpijp

en Waterdrieblad. Op zuurdere plaatsen komen Veenpluisen Wateraardbei voor.

Moeilijk zichtbaar en dus ook weinig aaibaar is een voor hetSchrapveen zeer kenmerkende soort als de Draadrus: eengemiddeld tien centimeter hoog, grasgroen rusje dat voor-komt in zure moerassen die zo nu en dan overstromen metvoedselrijker oppervlaktewater. Binnen Nederland komtDraadrus op geschikte plekken nog vrij algemeen voor inNoordoost Twente, het Vechtdal en het Reestdal. Daar-buiten is de soort beperkt aan te treffen in enkele Brabantseen Drentse beekdalen. Feitelijk is het Schrapveen één van de zeer weinige gebiedenin Nederland waar zure tot zwak zure zeggenmoerassen ingoed ontwikkelde vorm voorkomen.

De zandruggen herbergen heischrale graslandvegetaties metonder meer Heidekartelblad, Schapegras en Borstelgras. Op overgangen naar de moerasvegetaties bevinden zich fragmentaire vormen van het Blauwgrasland met onder meerBlauwe zegge en Blauwe knoop. De greppels door hetreservaat kleuren afwisselend wit en geel: wit vanWaterviolier en Kikkerbeet, geel van Gele lis en Gewoonblaasjeskruid.

Gunstige liggingHet geheim achter de vegetatiekundige rijkdommen van hetSchrapveen ligt besloten in de hoogteligging, de waterhuis-houdkundige situatie en de bodemopbouw ter plaatse. Dezegeven aanleiding tot heel specifieke milieuomstandighedenwat betreft vochtigheid, zuurgraad en voedingstoestand in

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Jan

Win

ters

6

het bovenste laagje van de bodem. De combinatie van dezemilieufactoren vormt de grondslag voor plantensoorten diespecifiek op een dergelijk milieu zijn aangewezen. Is eenmilieutype zeldzaam omdat je die combinatie van factorenop weinig plekken aantreft, dan zijn de plantensoorten diedie leefomstandigheden vereisen, ook zeldzaam. Wat hetSchrapveen bijzonder maakt, zijn dus de plaatselijke milieu-omstandigheden waarin water een sleutelpositie inneemt.

Opvallend is de lage ligging van veel percelen in het Schrap-veen, niet alleen ten opzichte van de omgeving maar ookten opzichte van de Reest. De oppervlakkige afwateringnaar de beek verliep slecht vanwege een langgerekt, ‘in deweg liggend’ beekduin. Hierdoor was sprake van een bijnageïsoleerd, nat gebied waarin veenvorming kon optredenonder invloed van grond- en oppervlaktewater. Veel van deveengronden behoren tot de zogeheten vlierveengronden.Dit type veen bestaat hoofdzakelijk uit resten van zeggen, enheeft geen tot humus vergane (‘veraarde’) bovenlaag. Als debovenste laag van veengronden verdroogt, treedt verteringtot humus op, veraarding, waarbij de in de plantenresten – wat veen is – aanwezige voedingsstoffen vrijkomen. Zokan de waterhuishouding dus direct effect hebben op debeschikbaarheid van voedingsstoffen. De meeste veen-bodems in dit deel van het beekdal behoren tot de made-veengronden, en hebben een veraarde laag van enkele decimeters.

ZompigTot aan de jaren zestig was het Schrapveen een kletsnatgebied met geringe wisselingen in grondwaterstand. Deextensief door boeren gebruikte perceeltjes werden metondiepe greppeltjes nog een beetje droog gehouden. De lagepercelen werden beïnvloed door licht met voedingsstoffenverrijkt grondwater. Dit grondwater is deels afkomstig vannabijgelegen zandruggen. Door deze grondwaterinvloedenontstonden vanaf de aangrenzende heide- en hoogveen-gebieden overgangen (gradiënten) van water met verschillende kwaliteit, die zich weerspiegelden in de vegetatie. Iets van die vegetatiegradiënt is ook nu nog terugte vinden. Verder zijn binnen het gebied op een veel klein-schaliger niveau gradiënten te vinden. Vlak rondom de

zandruggen, waar het veen ‘uitwigt’ tegen het zand zijnveelal Holpijp en Dotterbloem waar te nemen. Mogelijkprofiteren deze soorten hier van lokale toestroming vanwater uit de zandruggen, waardoor enigszins voedselrijkereomstandigheden ontstaan.

AantastingZoals in veel gebieden werden ook in het Schrapveenpogingen gedaan het gebied voor landbouwkundig gebruikgeschikt te maken. Dat was niet eenvoudig vanwege hetnatte karakter van het gebied. Naast bezanding van sommigepercelen werden sloten verdiept en verbreed. Ook bemestingvan hooilandvegetaties leverde hogere opbrengsten. Delenvan het gebied bleven hiervoor gespaard omdat ze al eerderwaren aangekocht. De natte percelen in het centrum van hetreservaat zijn nooit bemest geweest. Wel hebben ze te lijdengehad van de ingrepen in de omgeving, met name de diepereontwatering. Het belangrijkste effect van ontwatering in de omgeving wasdaling van de grondwaterstanden in het Schrapveen. Daar-door verdween de invloed van kwelwater en hoopte zuur

Arc

hief

HD

L

Het Schrapveen 7

V.l.n.r.:WateraardbeiRatelaarMoeraskartelblad

Waterdrieblad

foto

: Gee

rt d

e V

ries

maatregelen nodig zouden zijn. Begonnen werd met maat-regelen om het waterbeheer binnen het reservaat zo veelmogelijk te herstellen. Ten aanzien van verdroging en verzuring werd besloten eerst de effecten van verdroging tebestrijden en te trachten via herstel van het watersysteemook de strijd tegen de verzuring aan te gaan. Ter voorbereiding vervaardigde men een zeer gedetailleerdehoogtekaart. Op grond hiervan werd nagegaan waar hetdempen of ondiep maken van waterlopen mogelijk zou zijn.Vegetatieopnamen gemaakt door de Provincie Drenthe inhet kader van de Milieukartering Drenthe gaven al een goedbeeld van de aparte soortensamenstelling van de moeras- enhooilandvegetaties. Besloten werd hierop voortbouwendeen complete vegetatiekaart van het Schrapveen te maken.Deze legde de uitgangssituatie in 1991 vast. Verder werd besloten de afwatering naar de Reest op éénplek te concentreren en te regelen met een stuwtje.Bedoeling was het reservaatpeil kunstmatig hoger te houden,met het risico dat op korte termijn verhoging van het peilzou leiden tot verdere verzuring doordat er meer regenwaterzou worden vastgehouden. Maar niks doen zou in elk gevaltot verdere verslechtering leiden. Op veel plaatsen werdensloten geheel gedempt, op andere plaatsen werden nieuweondiepe greppels gegraven om regenwater te kunnen af-voeren.

EffectenIn 1999 is de vegetatie van het Schrapveen opnieuw gekarteerd om effecten van de maatregelen te kunnenbeoordelen. Door vergelijking van beide vegetatiekaartenkon vrij precies worden vastgesteld welke veranderingenzich in de negentiger jaren hebben voorgedaan.

Aan de oostflank van het reservaat bleek een vrij ingrijpendeverschuiving vanuit de Zilverschoon-graslanden richting(zwak) zure zeggenmoerassen zich te voltrekken. NaastZwarte zegge en Draadrus duidt hierop ook de toename vanSnavelzegge, Noordse zegge, Waterdrieblad en Moeraskartel-blad. Opvallend was de sterke afname van Pitrus (indicatorvoor wisselende waterstanden) in deze percelen; vermoedelijkhet gevolg van verhoging van de grondwaterstanden in dezomersituatie in combinatie met het consequent maaien van

regenwater zich op in de bovenste bodemlaag. Als gevolgdaarvan verdwenen de soortenrijke Draadzegge-moerassenen moesten zij plaats maken voor slecht ontwikkelde vegetaties van zure omstandigheden met onder andere veelMoerasstruisgras, Egelboterbloem en Pitrus. Aan de oostzijdevan het reservaat ontstonden (overigens mede door bemesting)graslandvegetaties behorend tot het Zilverschoonverbond.Metingen aan het water in de bodem (in 1991) lieten ziendat het water in de eerste 30 cm onder het maaiveld – voorplanten dus de wortelzone – een regenwaterachtig karakterhad. Pas op grotere diepte (vanaf 50 cm) werd het oorspronkelijke grondwater aangetroffen. Dit verklaardeveel; onder andere het verdwijnen van vegetatiegradiëntenen soorten en achteruitgang van de soortenrijkdom.

MaatregelenBegin jaren negentig was dit voor de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ het signaal tot actie over te gaan. Vanuit onder-zoek werd duidelijk dat voor herstel van het watersysteemzowel binnen als buiten het reservaat waterhuishoudkundige

Terreinbeschrijving8

foto

: Joh

an V

os

Watersnip

9

Arc

hief

HD

L

verwijdering van bezanding van percelen een wenselijkemaatregel is. Van groot belang is het herstel van de (waterhuishoudkundige)relatie met de omgeving. In het kader van landinrichting(Herinrichting Zuidwolde-Zuid) wordt momenteel gezochtnaar mogelijkheden om de grondwaterhuishouding duur-zaam en op systeemniveau te herstellen. Effecten van verdere herstelmaatregelen zullen ook in de toekomst moeten worden gevolgd, waarbij het interessant is na te gaanin welke mate ook de fauna (vogels, amfibieën, vlinders enandere insecten) reageert op veranderingen in het gebied. Hopelijk zal het Schrapveen met de verdere maatregelenzijn allure verder ontwikkelen en blijvend weten te behouden.

deze soort. Verder duiden kwelverschijnselen in het maai-veld op de overgang van flank naar het lage deel van hetreservaat op een sterkere invloed van grondwater in de wortelzone van de vegetatie.

VeranderingenOpvallend in het centrale deel van het reservaat is een verschuiving binnen de zeggen-vegetaties. Enerzijds duidtafname van hooilandsoorten en toename van typische moerasplanten op verdere vernatting van het gebied. Daar-naast geeft de sterke toename van Draadzegge, Snavelzeggeen Holpijp aan dat in sommige delen van het reservaat deinvloed van grondwater in enige mate toeneemt. Ook deuitbreiding van Waterdrieblad in meerdere percelen duidthierop. Deze tendensen geven aan dat de maatregelen in het reservaat van begin jaren negentig een positief effect hebbengehad. Dit mag als een hoopgevend teken worden gezien.Zonder nog iets aan de waterhuishoudkundige situatie rond-om het gebied te hebben gedaan, is vernatting gerealiseerden nemen soorten van grondwaterafhankelijke milieus toe.Inmiddels heeft de vernatting ertoe geleid dat een deel vanhet reservaat dat begraasd werd, weer in hooilandbeheer isgenomen.

Hoe verder? Is de toekomst van het Schrapveen nu verzekerd? Het gaatde goede kant op; continuering van het huidige beheer enaanvullende maatregelen zijn echter nodig. In het gebiedworden momenteel experimenten uitgevoerd met het verwijderen van de bezanding op voormalige veengronden.Op grond van de resultaten zal worden nagegaan of

* Drs. U. Vegter is ecohydroloog bij de afdeling Beleid & Onderzoek van Waterschap Hunze & Aa’s en lid van de beheerscommissie van ‘Het DrentseLandschap’.

BenedenloopReest

10 In memoriam

IN MEMORIAM HARRY DE VROOME

Op oudejaarsdag overleed op 80-jarige leeftijd ons erebestuurslid Harry de Vroome.

Gedurende een periode van bijna 40 jaar heeft Harry de Vroomeeen centrale rol gespeeld binnen de natuurbescherming inDrenthe. Nadat hij eerst op landelijk niveau vanuit Utrechtwerkzaam was, begon zijn actieve rol in Drenthe aan het eindvan de jaren vijftig. Dit was de periode dat de eerste ruil-verkavelingen hun verwoestende invloed op het Drentse cultuurlandschap uitoefenden. In de huidige tijd, waarin eengrote maatschappelijke belangstelling voor natuur en land-schap bestaat, kunnen wij ons nauwelijks meer een beeld vormen van de periode dat natuurbescherming nog in de kinderschoenen stond. De enkele medewerkers van natuur-beschermingsorganisaties hadden in die tijd nauwelijks enigeinvloed op de kaalslag van het landschap, de ontwatering vandeze provincie en de ontginning van natuurgebieden. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ speelde in de eerstedecennia na haar oprichting in 1934 geen enkele rol van betekenis. In deze tijd, waarin alles draaide om de verbeteringvan de productieomstandigheden in de landbouw, begonHarry de Vroome als eenling zijn werk als landschapsarchitect,formeel in dienst bij het Staatsbosbeheer. Hij had daarbij tottaak om bij alle Drentse ruilverkavelingen inbreng te leverenvoor het landschap. Een ongelijke strijd in ruilverkavelings-commissies, vrijwel zonder instrumenten en mogelijkheden.Harry moest het hebben van zijn doorzettingsvermogen, zijntact en zijn humor om resultaten te bereiken. Een nooit af-latende strijd om kleine stukjes natuurgebied te handhaven,houtwallen ‘te sparen’ en onder de gegeven omstandighedentoch een landschapsplan op te stellen, waarin de karakter-trekken van het Drentse cultuurlandschap zoveel mogelijkbewaard bleven. Een gevecht van vele jaren tegen de gevestigdelandbouwbelangen.

11In memoriam

Voor veel van de huidige natuurbeschermers blijft hij de mandie het Drentse cultuurlandschap, maar ook grote natuur-gebieden als het Bunnerveen, nog in volle glorie heeft mee-gemaakt. Ondanks de resultaten die hij heeft weten te bereiken,bleef hij het verlies van deze erfenis altijd met zich meedragen,waardoor hij niet vrij kon blijven van cynisme. Maar ook zijncynisme kwam nooit los van zijn humor. Zijn vrouw Hennieis gedurende al deze jaren zijn grote steun en toeverlaatgeweest.

Met name na zijn pensionering in 1983 heeft hij zich met harten ziel ingezet voor de Stichting ‘Het Drentse Landschap’,waar hij van 1967 tot 1994 in het bestuur heeft gezeten. Toenkon hij zich met zijn deskundigheid, zijn beschaving en zijngevoelige natuur op een nieuwe wijze inzetten voor datgenewaar hij voor leefde. Hij maakte deel uit van het bestuur, debeheerscommissie en hij maakte ‘plannetjes’. Het beeld vanHarry, die regelmatig langskwam op kantoor met grote in-gekleurde kaarten en notities die uitgetypt moesten worden,zal alle medewerkers van het rentambt altijd bijblijven. Hijmaakte de landschapsplannen voor de beheersplannen, hijontwikkelde toekomstvisies voor de terreinen en hij ontwierptuinplannen voor bijna alle erven rond de gebouwen. Zowelzijn tuinplannen als zijn landschapsplannen waren altijd ‘basaal’: met weinig middelen wist hij de aandacht te richtenop datgene wat essentieel was, met daarbij ook oog voor detail.Ook kon ‘de nieuwe garde’ bij de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ open en vrij met hem discussiëren, waarbij hij ookbereid was zijn standpunten te herzien. Harry kon ook zicht-baar genieten van het feit dat hij geen strijd hoefde te leverenom iets te behouden, maar dat nu zijn plannen daadwerkelijkwerden uitgevoerd, zodat iets moois kon ontstaan. Veel singels en ‘bosjes van De Vroome’ vertellen zijn verhaal.In anekdotes en grappen hield hij zijn geschiedenis en dat vanhet landschap levend. De Drentse Aa blijft voor altijd met zijnnaam verbonden. Maar ook vele andere natuurgebieden zouden zijn verdwenen wanneer hij zich er niet voor had in-gezet. Zo heeft hij blijvend zijn invloed gehad op het Drentsecultuurlandschap, vele natuurgebieden en de Stichting ‘HetDrentse Landschap’. Door zijn beleving van het landschap ishij voor de medewerkers en bestuursleden van de Stichtingeen nestor geworden. De liefde en de beschaving die hij daarbij inbracht, blijven voor ons altijd met zijn persoon verbonden.

foto

: Har

ry C

ock

Melle Buruma, assistent-rentmeestervan de Stichting ‘Het DrentseLandschap’

12 N a t u u r l i j k

De Koolmees

G e e r t d e V r i e s *

Wie kent niet de Koolmees met zijn vrolijke gele kleuren en

zijn wat sombere zwarte kop met witte wangen. Zowel de

mannetjes als de vrouwtjes hebben een zwarte stropdas,

alleen die van mannetjes is iets breder. In ons land broeden

bijna een half miljoen paar koolmezen. Het is dan ook een van

de meest algemene vogels van ons land.

De meeste Koolmezen wonen

hun hele leven op dezelfde plek.

In de winter zwerven ze in kleine

groepjes door hun woongebied,

op zoek naar zaden. In bos-

gebieden leven ze vooral van

beukennootjes. In onze tuinen

eten ze graag pinda’s en

zonnebloempitten.

In het voorjaar verandert de

Koolmees van een zaadeter in

een insecteneter. Hij eet dan

malse rupsen en die zijn

gemakkelijker te verteren dan

bijvoorbeeld beukennootjes. De

Koolmees heeft daarom vanaf

het voorjaar een kleine maag

nodig. Dat komt mooi uit want

in zo’n klein lichaam past niet én

een grote maag én de geslachts-

organen. Met de lentekriebels in

hun lijf worden de geslachts-

organen, zoals de eierstokken,

met de dag groter. Dankzij de

kleiner geworden maag past

alles toch nog wonderwel in

zo’n klein lijfje.

In de loop van maart veroveren

de mannetjes een woongebied.

Ze zingen dan uit volle borst.

Voor andere koolmezenmannen

betekent dit: ‘Hier woon ik, zoek

jij maar een andere plek.’ Voor

vrouwtjes betekent de zang:

‘Wie wil met mij verkering

hebben?’

• Huwelijk

Aan de zang van het mannetje

kan het vrouwtje horen of hij

nog ‘vrij’ is en of het een sterk

mannetje is. Vooral een man met

een brede stropdas vindt ze echt

een ‘stuk’. Maar ja, kan zo’n

stoere vent wel snel rupsen

verzamelen, wanneer er eenmaal

jongen zijn? Om dat te controleren

gaat ze met haar vleugels trillen

en doet haar bekje verleidelijk

open. Op die manier vraagt ze

haar mogelijke echtgenoot om

een rups te zoeken. Komt hij snel

met een rups terug, dan wordt

het huwelijk gesloten. Zo niet,

dan dumpt zij hem. Als ze voor

hem kiest, is het mannetje erg

zorgzaam. Het vrouwtje krijgt

dagelijks van haar man extra

foto

’s G

eert

de

Vrie

s

13

voer. Dat heeft ze hard nodig

om zo’n tien eieren te kunnen

leggen. Die wegen zwaarder dan

het vrouwtje zelf.

• Eieren

Het vrouwtje kiest een woning

uit en maakt het nest. De

vrouwtjes Koolmezen hebben

een strakke gezinsplanning. Het

is de bedoeling dat de jongen

worden geboren op het moment

dat de eikenbladeren uit de

knoppen komen. Deze malse

eikenbladeren worden gegeten

door ontzettend veel rupsen van

nachtvlinders. De periode dat de

eik een goed gedekte tafel is,

duurt slechts een paar weken.

Een goed geplande gezins-

uitbreiding is dan ook een

kwestie van leven of dood.

Verder moet het vrouwtje voor

elk ei dat ze legt extra kalk

verzamelen. Dat doet ze meestal

tegen de avond. In de loop van

de nacht wordt het ei dan keurig

in een eischaal verpakt. In de

vroege ochtend legt ze een ei.

Voordat ze ’s ochtends het nest

verlaat worden de eieren met

nestmateriaal afgedekt.

’s Avonds kruipt ze opnieuw in

haar woning en legt ’s ochtends

weer een ei. Dat gaat net zo lang

door tot ze zo’n tien eieren heeft

gelegd. Daar gaat ze vervolgens

veertien dagen op broeden.

• Grote bek

De jongen worden blind en kaal

geboren. Beide ouders voeren

hun jongen vooral met rupsen.

Wie de meeste honger heeft

zet de grootste bek op. Daar

stoppen de ouders als eerste het

voer in. Na 8 dagen gaan de

ogen open.

De ouders vliegen de hele dag af

en aan. Gemiddeld brengen ze

om de 5 minuten voedsel.

Gedurende de hele nestperiode

zijn dat zo’n 10.000 prooien.

Om een smeerboel in het nest te

voorkomen, wordt de poep van

de jongen keurig verpakt in een

soort witte luiers. Die wordt door

de ouders steeds uit het nest

verwijderd. Na drie weken

vliegen de jongen uit en worden

nog een paar weken door hun

ouders verzorgd.

• Zure regen

De hoeveelheid kalk die een

Koolmees nodig heeft om haar

eieren te leggen, staat gelijk aan

zo’n drie huisjes van slakken.

Huisjesslakken hebben op hun

beurt veel kalk nodig voor hun

huisje dat vooral hieruit bestaat.

Op veel arme zandgronden in

bijvoorbeeld Drenthe en op de

Veluwe zit weinig kalk in de

bodem. Het beetje kalk dat er

zit, is door de zure regen vrijwel

verdwenen. Dergelijke gebieden

zijn voor huisjesslakken niet meer

interessant. Geen kalk: geen

huisjesslakken. Hoe moet de

Koolmees dan aan kalk voor haar

eieren komen? Op die kalkarme

gronden worden dan ook steeds

vaker nesten met slechte eieren

gevonden. Ook vind je hier meer

jongen met zwakke pootjes.

• Broeikaseffect

Door het broeikaseffect is het

voorjaar nu gemiddeld 2 graden

warmer geworden dan twintig

jaar geleden. Daardoor lopen de

eiken eerder uit. Veel Koolmezen

hebben die temperatuurs-

verandering niet op tijd in de

gaten. Met name de ‘laat-

bloeiers’ onder de Koolmezen

krijgen nu jongen op het

moment dat veel rupsen zich al

verpopt hebben. In deze late leg-

sels sterven jongen steeds vaker

een hongerdood.

Een kijkje in een mezenkastje

is niet alleen ontroerend, het

geeft ons ook een kijkje op de

kwaliteit van ons milieu.

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

14 Discussie

Wie in deze tijd een wandeling door bepaalde delen van het Hunzedal maakt, kan op zijn weg grote bergen zand tegenkomen. Stichting ‘Het Drentse Landschap’ werkt hier aan de hermeandering van deze beek en dat

gaat met veel grondverzet gepaard. Voor de stichting is het een belangrijk project. Dat blijkt wel uit de bewoordingen ‘Het prachtige proces in het Hunzedal’, zoals het plan in een van de kwartaalbladen werd

omschreven. Daarop volgend illustreren foto’s de dynamiek en de voortgang van de werkzaamheden: de Elzenmaat vanuit de lucht gezien, met zijn slingerende meanders (kwartaalblad 31) en de graaf-

werkzaamheden in volle gang, eveneens in de Elzenmaat (kwartaalblad 32). Maar, zoals zo vaak, bij wat de een geweldig vindt, plaatst de ander zijn vraagtekens. Wat ik in het veld

zag, bevestigde wat de foto’s al overduidelijk tonen. Hier worden ingrepen gepleegd die ten koste gaan van de geomorfologie van het gebied. De meanderende Hunze wordt hersteld, zo heet het, dus je verwacht dat gedempteen verlande meanders nauwgezet worden uitgegraven zodat de ingrepen historisch/geomorfologisch verantwoord

zijn. Helaas blijkt dit niet het geval te zijn. Duidelijk is te zien dat sommige uitgegraven meanders hier en daar door zandkoppen gaan, dus deels een nieuw en kunstmatig tracé volgen. De meanders worden aangepast aan de huidige inrichting van het gebied. Ze worden bijvoorbeeld ‘afgeknot’ omdat ze anders een asfaltweg raken

of omdat ze liggen op gronden die (nog) niet door ‘Het Drentse Landschap’ verworven zijn. Het oorspronkelijke tracé wordt dus plaatselijk om pragmatische redenen verlaten. De foto’s tonen onbarmhartigwaar dit gebeurt en tijdens een terreinbezoek kon ik aan de piketpaaltjes zien dat er nog meer aantasting op het

programma staat. Zandkoppen worden opgeofferd voor deels kunstmatige meanders en andere ‘laagten’. Maar diezandkoppen vormen een belangrijke component van het oude landschap. Landschap is immers meer dan de bomen

en planten die er groeien en de dieren die er rondzwerven: het is ook de bodem met zijn karakteristieke opbouw,het reliëf en de resten van voorbije samenlevingen in de bodem. In het Hunzedal lijken geomorfologie, bodem, en

cultuurhistorie ondergeschikt gemaakt te worden aan ecologische doelstellingen.

RespectAls gevolg van al deze ingrepen moet, in verband met landbouwkundige eisen, het gebied worden ingedamd door

een hoge aarden dijk, een ‘kunst’werk dat het landschap zeer sterk aantast. De dijk ontneemt je het zicht op hetHunzedal. Op een enkele plaats loopt de dijk tegen gespaard gebleven zandkoppen aan, zodat deze aan het oogworden onttrokken. Hier leiden de ingrepen tot vervaging van oude vormen. Vermoedelijk hebben de plannen-

makers deze dijk zelf ook niet gewild, maar je mag je vervolgens afvragen of ze dan wel het hele plan zo haddenmoeten uitvoeren. Ik zeg niet dat het landschap op slot moet, of dat natuurontwikkeling altijd uit den boze is.

Ik pleit wel voor zorgvuldig opereren en het respecteren van de oorspronkelijke morfologie. Eerder heeft ‘Het Drentse Landschap’ zich bezorgd getoond over kunstprojecten in het landschap. “Steeds vaker”, aldus de stichting, “gebruiken kunstenaars het landschap hetgeen kan leiden tot een verstrengeling van kunst en landschap, waardoor zowel de natuur- als de kunstbeleving intenser wordt”. Dat klinkt positief. “Maar”, zo voegt

‘Het Drentse Landschap’ daar onmiddellijk aan toe, “ t, kan dat, is dat toelaatbaar? In hoeverre moet en wil een natuur- en landschapbeschermende en beherende instelling als de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ hieraan meewerken?”. De voornaamste criteria zijn dat de natuur of het landschap er op geen enkele manier schade van

mag ondervinden of in zijn waarde mag worden aangetast. Ik sluit me van harte bij die formulering aan. Het pastechter niet om ingrepen in de natuur met twee maten te meten en daardoor de schijn te wekken dat kunstwerken

die door kunstenaars worden vervaardigd schadelijker kunnen zijn voor het landschap dan de werkzaamheden die inhet kader van natuurbouw door natuurbeheerders zelf worden uitgevoerd. Want dat is niet zo. Die houten en

stenen bouwsels verdwijnen op den duur wel weer en de platgetreden vegetatie trekt wel weer bij. De zandkoppenmet hun gave bodemprofiel zijn echter definitief verstoord.

Dat het Hunzedal in het verleden door ruilverkavelingen al zwaar aangetast is, maggeen argument zijn om zo rigoureus in te grijpen als nu op sommige plekken gebeurt

(eerder maant het tot behoedzaam omgaan met de nog wél gave delen). Dat een en ander geschiedt onder de vlag van ‘Het Drentse Landschap’ vind ik

navrant: de stichting is tenslotte geen projectontwikkelaar die zo snel mogelijk rijk wil worden maar een organisatie die toch de hoeder par excellence

van het Drentse landschap hoort te zijn.

* Drs. W.A.B. van der Sanden is provinciaal archeoloog

en werkzaam bij Drents Plateau (voorheen het

Erfgoedhuis van Drenthe).

Keerz

ijd

e v

an

de m

ed

ail

leW

ijn

an

d v

an

de

r S

an

de

n*

N a t u u r o n t w i k k e l i n

15Discussie

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ probeert een brede doelstelling vorm te geven. Behoud en ontwikkeling vannatuur, landschap en cultuurhistorie in Drenthe. En wel in de meest brede zin. De Drentse samenleving verwacht opdat punt veel van ons. Naast puur natuurbehoud ook aandacht voor cultuur. Naast aandacht voor het kleinschaligesoms ook de moed om te kiezen voor grootse ontwikkelingen. Om naast het zorgvuldig koesteren van het klein-schalige, middeleeuwse cultuurlandschap in het Reestdal ook het lef te hebben om voor grootschalige nieuwenatuur in het Hunzedal te kiezen. Een door talloze ruilverkavelingen en tweehonderd jaar vervenen en landbouw-kundige aanpassingen sterk genivelleerd deel van Drenthe. Waar gemeten aan de potenties landelijk de beste kansvoor de ontwikkeling van een natuurlijke laaglandbeek bestaat. De kwel vanaf de Hondsrug, het ontbreken vanbebouwing en de lage milieudruk zijn in Nederland uniek. Dat wordt in brede kring erkend en heeft ondermeer bijde Provincie met steun van vele partijen geleid tot een sterk ontwikkeld gebiedsgericht beleid, gecoördineerd binnen het Hunzeproject.

De overheid steunt het streven naar restauratie van een opnieuw kronkelende beek die kan stromen, overstromen,eroderen en sedimenteren. Er zijn fondsen voor verwerving en middelen om natuurontwikkelingsprojecten uit tevoeren. Met als doel een voor iedereen te genieten stukje wilde natuur te doen ontstaan. Waar die natuur dan ookhaar gang kan gaan. Belangrijk voor de mensen, de dieren en de planten. In het Hunzeproject gebeurt dit in samen-hang met de aanwezige drinkwaterwinning en het oplossen van de waterproblemen die we in Noord Nederland intoenemende mate het hoofd moeten bieden. In het gebied tussen Eexterveen en Spijkerboor zijn we nu bezig deHunze opnieuw te laten meanderen. Daarbij zijn we ons bewust dat deze ingrepen soms op gespannen voet staanmet het behoud van de cultuurhistorie, de geologie en de archeologische waarden. In overleg met de Rijksdienstvoor het Oudheidkundig Bodemonderzoek en de provinciaal archeoloog hebben we in verband met dat laatste eenbedrag van tonnen besteed aan onderzoek om schade te voorkomen. En op grond daarvan onze plannen aangepastof ingrepen nagelaten.

Vele belangenBij de uitvoering van dit soort grootschalige projecten moet men pragmatisch zijn. Er leven 16 miljoen mensen in ditland en er spelen vele belangen. Zo heb je nu eenmaal rekening te houden met bestaande wegen waardoor hetzorgvuldig uitgezochte oude negentiende eeuwse tracé van de Hunze op sommige plekken aangepast moet worden.Inderdaad zijn er laagten gegraven waar eerder de beek werd rechtgetrokken, de grond werd gedraineerd, geëgaliseerd, laagten gedempt, gronden gemengwoeld, gediepploegd en van sloten en waterschapsleidingen voorzien. Deze immense en langdurige aanslag op het bodemarchief leidde vreemd genoeg nooit tot de emotionele afkeer die natuurontwikkeling bij sommigen lijkt op te roepen.De historisch geograaf betreurt het verdwijnen van perceelsgrenzen, de bioloog de groeiplaats van een zeldzame plant, de geomorfoloog het graven van een nepmeander, de archeoloog het verstoren van mogelijke vindplaatsen. Alle “ogen” zijn op ons gericht.Wanneer vele waarden langzaam maar gestaag verdwijnen wordt veelal afgewacht en gedoogd. Wanneer een organisatie als ‘Het Drentse Landschap’ poogt er iets aan te doen en een andere en betere toekomst voor hetHunzesysteem wil realiseren, leidt dat tot kritiek. Die in onze ogen gezien de zorgvuldige wijze van werken lang niet altijd terecht is. Natuurlijk is er een winst- en verliesrekening vooraf opgemaakt. En die leidde in onze ogen tot het kiezen voor winst.Een kade is bijvoorbeeld niet mooi, maar wel noodzakelijk om de processen die spelen binnen de nieuwe natuur van het landbouwbelang te scheiden. De geomorfologie is wel zeker met respect behandeld want het laatste

beetje oorspronkelijk reliëf is intact gebleven. De insteek om natuurontwikkeling met dezelfde maat te meten als het plaatsen van kunstwerken bevreemd nogal. Integenstelling tot het plaatsen van kunst is bij natuurontwikkeling namelijk grotenatuurwinst te boeken: Een nieuw en dynamisch beekdallandschap waar de natuurzoveel mogelijk haar gang mag gaan, is een groot genoegen voor vogels, bloemen en mensen. Niet voor niets stonden grote aantallen mensen in februari tijdens hethoogwater in de Elzenmaat van het schouwspel te genieten. De Stichting betreurthet dat andere belangen zich geschaad voelen. Dat neemt niet weg dat zij bewust en met steun van velen kiest voor grootschalige nieuwe natuur in het Hunzedal. Met de van ons bekende zorgvuldigheid. Daar mag u ons altijd op aanspreken.

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/

rentmeester van de Stichting

‘Het Drentse Landschap’.

Alle

‘og

en

’ op

on

s gerich

tE

ric

va

n d

er

Bilt

*

g i n h e t H u n z e d a l

foto

: Hen

k Re

inde

rs

Wandelen in het waterwingebied Beilen

Een zonnetje en een blauwehemel, kortom mooi wandel-weer. Dat kan ook sinds kortin de waterwingebieden vande WMD waar waterwinningen natuurontwikkeling samengaan. Het leveren van zuiveren natuurlijk drinkwater: datis onze hoofddoelstelling. Om ook in de toekomst watervan dezelfde betrouwbarekwaliteit te leveren,

beschermen wij onze bronnentegen vervuiling. Daaromhebben we de water-wingebieden zoveel mogelijkin eigen beheer. En omdatwaterwinning en natuurprima samen gaan, herstellen,onderhouden en ontwikkelenwe in onze waterwin-gebieden actief de natuur.

Het waterwingebied Beilenligt aan de rand van debebouwde kom van Beilen opde oude Eursinger Esch. Bij deingang van het gebied staateen informatiebord. Op eendeel van dit terrein heeft dewilde flora zich ontwikkeldtot een natuurrijk hooiland.De bijenvereniging heeft bijenkasten geplaatst.Honingbijen zorgen voor eenbetere bestuiving. Daarnaastziet u akker, bos en grasland.

In het zuiden van het gebieden langs de spoelvijverswordt het terrein begrensddoor een houtwal.

De voormalige waterschaps-sloot is veranderd in een natuurvriendelijke meanderende sloot met eenflauw talud. De sloot mondtuit in een gegraven poel envormt een goed leefmilieuvoor water- en moeras-planten, amfibieën en vogels.Rondom de poel bloeit vooralde Grote ratelaar en deKattenstaart en kwaakt dekikker. Verder komen aan dewaterkant naast Liesgras enRiet veel visueel aantrekkelijkesoorten voor zoals Gewoneengelwortel, Wederik,Koninginnekruid, Moerasrol-klaver, Moerasspirea, Heelblaadjes en Poelruit.In het water kan Sterren-kroos, Gele plomp en Fontein-kruid voorkomen. Om hetRiet niet de overhand tegeven, maken we de sloot inhet terrein gefaseerd eenkeer per vijf jaar schoon.

Deze pagina wordt verzorgd door

NV WaterleidingmaatschappijDrenthe.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

17Wandelroute

B e r t u s B o i v i nE r i c v a n d e r B i l t

Een eindje om met Het Drentse Landschap

’t Endea a n d e R e e s t

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

De Reest is een van de weinige beken in Nederland die er grotendeels

nog net zo uitziet als een paar honderd jaar geleden. Terwijl overal

elders de liniaal langs de beken gelegd werd om ze zo efficiënt

mogelijk zoveel mogelijk water te kunnen laten afvoeren, mocht de

Reest haar gang blijven gaan. Deze wandeling vanaf het informatie-

centrum ’t Ende van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zorgt voor

een kennismaking met een landschap dat elders vrijwel verdwenen

is. De route is aangegeven met paaltjes met paarse koppen.

alléén eiken en ze staan keurig inhet gelid, er is geen struiklaag, maareen ondergrond van gras. Eeneindje verderop langs het pad is hetverschil met een natuurlijk eiken-bosje goed te zien.

2 Het pad gaat linksaf en volgt

de rand van het eigenlijke

Reestdal.

Van het akkerland links van het padzijn in het begin van de twintigsteeeuw honderden karrenvrachtenzand afgevoerd. Vroeger moet dezedalrand dan ook behoorlijk steilzijn geweest. De toenmalige eigenaar van ’t Ende verkocht hetzand aan de gemeente Meppel dievoor de aanleg van het Wilhelmina-park aan de Reest grote hoeveel-heden zand nodig had.

3 Aan het eind van het pad

gaat u rechtsaf. Het pad brengt u

via een vonder over de beek naar

de Overijsselse kant van de Reest.

Neem rustig de tijd om het watervan de Reest traag voorbij te zienstromen, een tak, een plant of eenpluk gras meevoerend. Als dit deeerste keer is dat u de Reest ziet,zult u zich verbazen over de geringebreedte van de beek. En over zijnvolstrekt natuurlijke loop.Aangezien de Reest altijd de grens

Bij ’t Ende neemt u – gerekend

vanaf de parkeerplaats – het pad

linksaf langs de eikengaard in de

richting van de Reest.

Boerderij ’t Ende hoort tot de oudste erven van het Reestdal. De oorsprong van de naam laatzich gemakkelijk raden. Het erf lagaan ‘het einde’ van de buurtschapDe Stapel, helemaal aan de randvan het Reestdal.De eerste keer dat deze boerderij inde oude oorkondes opduikt, is ineen brief uit 1458. Uit de briefbleek dat ene Johan Alberts bij ’t Ende een ‘aalstal’ (palingfuiken)in de Reest had. In 1569 was ’t Ende een van de vier boerderijenvan de buurtschap De Stapel. ’t Ende is altijd een behoorlijk erfgeweest. Uit een inventarisatie uit1792 weten we dat er op ’t Ende100 schapen, 30 koeien, 9 varkensen 5 paarden op stal stonden en datwas voor die tijd beslist een flinkeboerderij.Rechts van het pad ligt een zo-geheten eikengaard: een ‘boom-gaard’ met eikenbomen. Eeuwen-lang was de teelt van eikenbomenvoor de houtverkoop belangrijkvoor het boerenbedrijf in hetReestdal. Net als veel andere oudeReest-erven heeft ’t Ende dus nogsteeds zo’n eikengaard. Er staan

’t Ende bij de Reest

1

2

3

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en

5

87

10

12

13

11

4

12

3

69

Arc

hief

HD

L

van Drenthe en Overijssel gevormdheeft en niemand zijn handenwilde branden aan ingewikkeldegrenscorrecties, heeft de Reeststeeds zijn gang mogen gaan.Pas in de loop van de jaren zestigvan de twintigste eeuw kwamen eronder druk van het moderne land-bouwbedrijf voor het eerst serieuzeplannen op tafel om de Reest te‘normaliseren’. Gelukkig kon ditonheil worden gekeerd door rond1970 een behoorlijk stuk ten noorden van de beek de zogehetenReest-vervangende leiding aan teleggen die extra water kon afvoerenen daarmee voor de door de boerengewenste verlaging van het water-peil in het Reestdal kon zorgen.Vanaf dat moment kwamen denatuurwaarden en de grote cultuur-historische waarde van de Reestnadrukkelijk in beeld. De Stichting‘Het Drentse Landschap’ slaagde ersamen met de collega’s van hetLandschap Overijssel in om in deloop van de tijd bijna de helft vanhet eigenlijke Reestdal in eigen-dom te verwerven. Met name doorverschraling van de Reestlandenproberen beide organisaties aanweerszijden van de Reest de oudeschraallanden te herstellen.

4 Aan de rand van het beekdal

gaat u rechtsaf. U volgt de bos-

rand. Verderop maakt het bos

plaats voor akkers. Blijf gewoon

de rand van het beekdal volgen.

Vanaf dit punt heeft u een prachtiguitzicht op boerderij ’t Ende in deverte. Op regelmatige afstandenvan elkaar voeren ondiepe sleuvenhet oppervlaktewater af naar debeek. Een systeem dat de boerenhonderden jaren geleden ontwikkelden en dat zorgt vooreen optimale hooiopbrengst. Hethooi vormde de basis van de rijk-

dom van het Reestdal: er kon driekeer per jaar gehooid worden endat was nou net één keer vaker danelders.Als u onderweg door de houtwalen over de akkers links van u kijkt,ziet u de boerderijen aan deOverijsselse kant min of meer verstopt liggen tussen hoogopgaand hout. Vergelijk dat eensmet ’t Ende aan de overkant van deReest dat zich in zijn volle luisteraan de buitenwereld toont. Het ishet verschil tussen erven die zichnet konden redden en het liefstmaar een beetje op zichzelf blevenen een zelfbewust erf van een boerdie ervoor uit durft te komen dathet hem goed gaat.

5 Aan het eind van de akker

komt u bij een pad dat u rechtsaf

naar de Reest brengt.

Terwijl het land aan weerszijdenvan het pad afdaalt naar de Reest,loopt het pad over een soort dijkjenaar de brug over de beek. In hetvoorjaar staan de schraallanden inbloei. Overal drukt het geel van deDotterbloem zijn stempel op hetlandschap. De aanwezigheid vanDe Lokkerij voorbij De Wijk zorgtervoor dat u hier beslist wel ergenseen foeragerende Ooievaar zultkunnen betrappen.

6 Eenmaal over de brug voert

het pad u terug naar ’t Ende.

Hoe dichter u bij ’t Ende komt, deste meer valt het voorname karaktervan het erf op. Hier woonde geenboer, hier woonde een herenboer.Het ging op ’t Ende rond de vorigeeeuwwisseling zo goed dat de eigenaar voor zijn boerderij eenchic, ‘stads’ voorhuis kon bouwenen zijn tuin kon laten inrichtenvolgens de laatste mode van detuinarchitectuur.

’t Ende bij de ReestOpenbaar vervoer Vanaf NS-station Meppel Arriva lijn 46naar Zuidwolde. Uitstappen bij restaurant De Stapel daarna circa 11/2 km lopen naar het start-punt.

Honden Niet toegestaan op het Stapelerveld vanwege deaanwezigheid van vee.

Begaanbaarheid padenBij deze wandeling zijn in wat nattere jaargetijden waterdichteschoenen of laarzen onmisbareattributen. Een groot deel van depaden is niet begaanbaar voorinvalidenwagens en kinder-wagens.

4

foto

p: J

oop

van

de M

erbe

l

foto

p: J

oop

van

de M

erbe

l

Startpunt Parkeerplaats aanhet pad naar boerderij ’t Ende (U vindt ’t Ende aan de weg vanDe Wijk naar Zuidwolde bij restaurant De Stapel richtingBalkbug/Ommen: de Stapeler-weg. Waar met waarschuwings-borden een scherpe bocht naarlinks wordt aangegeven, moet utegenover het huis met nummer43a het pad naar rechts nemen.)

Lengte route circa 6 km(Reestroute 21/2 km +Stapelerveldroute 31/2 km).

Benodigde tijd 2 à 21/2 uur.

5

6

11 Vlak voor de bosrand gaat u

rechtsaf weer terug door het bos.

Het pad loopt min of meer

rechtdoor en komt uit bij een

weilandje.

12 Loop langs de rand van het

weiland. Aan het eind steekt u

over naar het halfverharde pad

dat u met een haakse bocht naar

rechts weer naar de Stapelerweg

brengt.

13 U kunt hier via het fietspad

terug naar ’t Ende lopen. U kunt

ook voorbij het huis nog even

linksaf slaan om op uw gemak

langs de Reest en de eikengaard

naar ’t Ende terug te keren.

Pas als u vlakbij ’t Ende bent, zalhet u opvallen dat het voorhuisecht vóór de oude boerderijgebouwd is. Ongeveer op hetzelfdemoment als het nieuwe voorhuiskreeg ’t Ende aan de achterkant eenzogeheten staart in de vorm vaneen grote, houten schuur.Let in de zijgevel van de boerderijop de staldeurtjes en de stalramen.Het aantal raampjes en deuren illustreerde misschien wel netzoveel als het imposante voorhuisde rijkdom van het erf.

7 Vanaf ’t Ende loopt u via de

toegangsweg naar de Stapeler-

weg. Deze steekt u over en

vervolgens neemt u de zandweg

rechts van het huis.

8 Via een raster komt u op het

Stapelerveld. Neem het pad links-

af.

Aan het eind van de negentiendeeeuw en het begin van de twintigsteeeuw werd het grootste deel vanhet Stapelerveld ontgonnen totlandbouwgrond. Eeuwenlang washet veld het domein geweest vande schaapskudde van de boeren vanDe Stapel. Slechts een klein deelvan het Stapelerveld bleef min ofmeer onaangetast. Over dat stukvan het veld gaat dit gedeelte vande route.Niet alleen als gevolg van de bodem-vruchtbaarheid – of beter gezegd:het ontbreken daarvan – maar ookvanwege de toenmalige eigen-domsverhoudingen is een deel vanhet Stapelerveld bewaard gebleven

als een complex smalle graslandjesen stroken bos. Een groot deel vanhet jaar worden de weilandjesbegraasd door runderen, paarden ofpony’s.

9 Voorbij het graslandje rechts

buigt het pad naar rechts af.

10 Een eindje in het bos neemt

u het pad schuin rechtsaf.

Het lijkt op het eerste gezicht éénbos waar u doorheen loopt, maarals u goed kijkt, zijn er tal van verschillen waar te nemen.Een deel van het bos bestaat uiteikenhakhout. U herkent het aande ‘stakige’ bomen waarvan destam vaak vlak boven de grondsterk verdikt is, omdat de eiken-stammetjes regelmatig afgezaagdwerden.Een ander deel van het bos is na deontginning ingeplant als ‘dennen-akker’: productiebos dat zijn eigenaar winst moest opleverendankzij de houtverkoop.Het grootste gedeelte van het boshier op het Stapelerveld bestaat uitheideveld dat nooit ontgonnen is,maar – toen de schaapskudde hetveld verlaten had – kon volgroeienmet opschot van bomen. Dit typebos herkent u aan het feit dat debomen ook aan de onderkant nogbreed vertakt zijn. Anders dan opde bomenakkers waar de bomenvlak naast elkaar stonden, kregen debomen hier de kans om breed uitte groeien.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (maart 2002)

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

Informatiecentrum ’t Ende

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ kon in 1997 de boerderij ’t Ende en in totaal 24 hectare cultuur-grond en het Stapelerveld kopen van de familie Van Weydom Claterbos. Dankzij steun van de EuropeseUnie (EFRO), Provincie Drenthe, Gemeente De Wolden, VSB Fonds, Stichting Pieter Roelf en de ANWBwerd de boerderij zo goed mogelijk in zijn oude glorie hersteld.Het voorhuis van ’t Ende wordt inmiddels particulier bewoond, terwijl het bedrijfsgedeelte in gebruik is alsrayonkantoor van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Het achterste gedeelte van de ‘staart’ is ingerichtals informatiecentrum waarin u naast interessante wisseltentoonstellingen ook een beeld krijgt van decultuurhistorische waarde van het Reestdal en het werk van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.Het informatiecentrum ’t Ende is dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur.

’t Ende bij de Reest

8

9

10

7

11

12

13

foto

: Joh

n St

oel

foto

: Wim

Klo

mp/

FN

Het groepsgevoel van de Roek

B e r t i l Z o e r *

Roeken voelen zich goed thuis in Drenthe. Maar liefst een derde van alle Nederlandse Roeken woont

hier. Ze zijn te vinden in de lagere delen van de provincie. Broeden doen ze bij voorkeur in grote groepen

bij elkaar. Ideaal hiervoor zijn hoge bomen op landgoederen, kerkhoven en in de dorpen, niet te ver

van hun voedselgebieden. Geschikte kolonies worden vaak door vele roekengeneraties gebruikt.

Roeken en Zwarte kraaien wordennogal vaak met elkaar verward. Tochverschillen deze twee kraaiachtigen ingedrag en uiterlijk veel van elkaar.Beide zijn ze vrij groot en zwart.Volwassen Roeken hebben echter eenkale snavelbasis waaraan ze al op groteafstand te onderscheiden zijn vanZwarte kraaien. Ook is het verenkleedveel ruiger dan het strakke pak van dekraai. Opvallend zijn de afhangende

veren op de buik die zelfs een deel vande roekenpoten bedekt houden. ‘EenRoek heeft een broek’ is dan ook eengeliefd ezelsbruggetje bij beginnendevogelaars. De roekenbroek valt vooralop als je een groepje Roeken in eenweiland rond ziet scharrelen. Met een parmantig schommelendloopje inspecteren de Roeken het gras-land. Ze hebben verstand van gras.Met name de minder vitale delen in

een grasmat kunnen rekenen op hunspeciale belangstelling. Kwijnendegrassprietjes zijn meestal een goedeaanwijzing dat de wortels aangevretenworden door Engerlingen of Emelten.Engerlingen zijn de larven van kever-soorten waarvan de Meikever debekendste is. Emelten zijn de larvenvan de Langpootmug. Beide larven-soorten horen tot het favoriete menuvan de Roek. Een groep Roeken kan

22 Flora & fauna

heel snel een aangetaste grasmat grondig zuiveren van zijn plaaggeesten. Roeken lusten ook graag regenwormen.Als deze smakelijke beestjes moeilijk tevinden zijn vullen ze hun menu aanmet zaden. Roekensnavels zijn ‘gemaakt’voor het prikken naar beesten in debodem. Of al dat geprik de veren rondde snavel doet afslijten of dat ze ‘van-zelf’ kaal zou worden, is niet geheelduidelijk. Jonge Roeken zijn in iedergeval wel sterk bevederd rond hunsnavelbasis. Hierdoor worden ze makkelijk verward met de Zwartekraai. Gelukkig hebben ze vanaf hetbegin hun broek aan. Waardoor het‘vogelaars-ezelsbruggetje’ zijn dienstkan bewijzen.

Gezelligheid kent geen tijdRoeken houden van gezelschap. Jetreft ze dan ook zelden alleen aan. Zezijn veel socialer dan Zwarte kraaiendie liever in hun eentje of als paartjeopereren. Slapen, nestelen en uit etengaan gebeurt allemaal in groepsverband.Alles wat ze doen gaat gepaard met eenhoop gebabbel en gespeel. Roeken zijn gedreven nestenbouwers.Vaak bouwen ze meer nesten dan zenodig hebben om hun eieren in kwijtte raken. Kauwtjes die zelf een hekelhebben aan bouwen maken graaggebruik van vacante roekennesten. In vrijwel elke roekenkolonie leeft danook wel een groepje Kauwtjes. Debeide kraaiachtigen lijken elkaar zonder problemen te tolereren. Ookbuiten de broedkolonie verkeren zevaak in elkaars gezelschap. OngepaardeRoeken bouwen graag een vrijgezellen-appartementje in de kolonie waar ze

dan in hun uppie de nacht door-brengen. Altijd nog comfortabeler dan zittend op een tak.Als de jongen vliegvlug zijn worden debroedplaatsen verlaten. In groepenstruinen de dieren het platteland af opzoek naar voedsel. Ook in deze tijdmaken ze graag gebruik van vasteplaatsen waar ze zich aan het eind vande dag verzamelen voor de gezamenlijkenachtrust. Nachtrust is bij Roekenmaar iets betrekkelijks want tot diep inde nacht wordt er nog onderling luid-ruchtig gekrast en gekeuveld. Pas heellaat wordt het stil in de kolonie omvervolgens op een onmogelijk vroegtijdstip de spreekwoordelijke draad vande conversatie weer op te pakken.Geen wonder dat een roekenslaapplaatsin de straat niet altijd door iedereenmet gejuich ontvangen wordt. Veel jonge Nederlandse Roeken gevener de voorkeur aan om hun eerstekerstvakantie in Zuidoost Engelanddoor te brengen. Hier sluiten ze zichaan bij hun Britse familieleden waarbijde sociale en culturele horizon watverbreed wordt. In het voorjaar kerenze terug naar Nederland om hun gelukop de huwelijksmarkt te gaan beproeven. De oudere dieren blijvenliever thuis in de winter. Op hun beurtkrijgen ze dan bezoek van de Oost-Europese soortgenoten. De Oost-Europeanen ontvluchten hunhardbevroren graslanden waar zelfs meteen roekenpriem niets eetbaars meeruit te peuteren is. In het gezelschapvan deze Roeken komen ook massa’sZwarte kraaien, Kauwtjes en soms zelfsBonte kraaien mee. Al deze dierensluiten zich aan bij onze achtergebleven

Roeken en vormen hier soms enormgrote slaapgroepen mee. Drentse vogelaars telden ooit eens 10.000Roeken die samen met 31.000 anderekraaiachtigen één slaapplaats deelden inde boswachterij Dwingeloo.

Lust of lastRoeken voeren hun jongen de eersteweken uitsluitend insectenlarven enwormen. Het is de taak van pa Roekom moeder en kroost in de eerste wekenvan voedsel te voorzien. Om hiergenoeg tijd aan te kunnen bestedenvullen de volwassen dieren hun eigenmenu tijdelijk aan met graan. Op depas ingezaaide akkers is dat in hetvoorjaar veel makkelijker te verzamelendan een maaltje Engerlingen in hetgrasland. Enerzijds is de Roek eenbondgenoot van de boer in de strijdtegen het ongedierte in grasland.Anderzijds kunnen Roeken zich eenaardig portie pas uitgezaaid graan toe-eigenen. Bovendien willen ze zich ooknog wel eens uitleven in een akkertjemet pootaardappelen. Het is dan ookniet verbazingwekkend dat de houdingvan mens ten opzichte van de Roek alswisselvallig te bestempelen valt. Langetijd werd de Roek bij wet beschouwdals schadelijk wild. Roeken werden inde jaren ’40 tot en met ’70 dan ookfors bejaagd. Een premiestelsel van ƒ 0,50 per ingeleverde rechtervleugelmoest de strijd versterken tegen lastpakRoek. Men deinsde er zelfs niet voorterug om vergiftigd graan uit te strooien.In 1977 werd de Roek tot beschermdediersoort verklaard. De roekenstandwas in enkele jaren gedecimeerd. Dit

Samen uit, samen thuis

foto

: Pie

t M

unst

erm

an/F

N

23Flora & fauna

was niet alleen het gevolg van moed-willige vervolging, maar ook van eente kwistig gebruik van allerlei soortenlandbouwvergif. Stopzetting van devervolging en een verbod op de meestschadelijke gifsoorten haalde de Roekuit de gevarenzone. Tegenwoordiggaat het weer goed met de Roek. Ookin de nieuwe Flora- en faunawet is deRoek goed beschermd. Ze mogen niet

worden gedood en ook de nestplaatsengenieten wettelijke bescherming tegenbeschadiging en moedwillige verstoring.Alleen in zwaarwegende uitzonderings-gevallen kan de overheid toestemminggeven voor het doden of verjagen vanRoeken. Roekenoverlast bestrijdendoor verdelging wordt tegenwoordigterecht beschouwd als roeke(n)loos.Een van de Drentse gemeenten met

een stevige roekenpopulatie is De Wolden. Vanuit deze gemeente ishet initiatief tot het project ‘Roeken inDe Wolden Lust of last’ genomen.Belangrijkste doel hiervan is om gezamenlijk met de inwoners een visiete ontwikkelen hoe op een acceptabelemanier samen te leven is met de gevederde medebewoners van degemeente. Voorlichting en maat-schappelijke discussie spelen hierbij eenbelangrijke rol. De Stichting ‘HetDrentse Landschap’ draagt bij aan ditproject door het bezoekerscentrum ’t Ende beschikbaar te stellen voor eenroekenexpositie, samengesteld door dekunstenaar Oscar van Doorn. Dezeman zocht bewust de onrust van eenroekenkolonie op door er in een caravan op een stellage van negenmeter midden tussen te gaan wonen.Ruim een jaar lang liet hij zich inspireren door het levendige kolonie-gebeuren. Het kunstzinnige resultaatvan dit ongebruikelijke avontuur isverwerkt in een indrukwekkendeexpositie.

* Bertil Zoer is medewerker van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

24 Expositie

In het informatiecentrum ’t Endeis van 6 maart tot en met 2 junide tentoonstelling ‘2000 Roeken’te zien. In deze tentoonstellinggeeft de kunstenaar Oscar vanDoorn een beeld van de roeken-kolonie in Brummen waar hij eenjaar lang verbleef. In het land-schap zocht hij beelden en materialen om te gebruiken inschetsen, collages en teksten. De beelden zijn verwerkt opgrote panelen die gezamenlijkVan Doorns impressie van deroekenkolonie weergeven.De roekententoonstelling isonderdeel van het roekenprojectin de gemeente De Wolden. Doel van het project is om deRoek en de ervaring met dezevogel breed onder de aandachtte brengen.

De tentoonstelling is geopendvan 6 maart t/m 2 juni op:

zaterdag en zondag van 11.00 – 17.00 uur

woensdag- en vrijdagmiddag13.00 – 17.00 uur

Tentoonstelling ‘2000 Roeken’

25Berichten

ASSEN

EMMEN

MEPPEL

11

29

22

7

7

21

34

34

HOOGEVEEN

KortwegReestdal 7

• Op 6 maart werd op feestelijke wijze het informatie-centrum ’t Ende bij De Wijkdoor gedeputeerde mevrouwA. Edelenbosch geopend. Hetinformatiecentrum bevindt zichin het achterste gedeelte van deboerderij. Het voorhuis is alswoonhuis verhuurd en in hetmiddendeel is het rayonkantoor.Architecte Astrid Siemer uitAssen maakte het restauratie-plan en aannemer Visschervoerde het uit. Het resultaat isprachtig geworden. ’t Ende iseen boerderij die van binnenvoldoet aan alle eisen van dezetijd, terwijl de sfeer van hetverleden aan de buitenzijde opeen goede manier behouden isgebleven.

In het informatiecentrum wordtiets verteld over het werk vande Stichting en kunt u meer teweten komen over het Reest-dal: de sfeervolle landgoederen,het indrukwekkende hoeven-landschap, prachtige heideveldenen een beek die op zijn geheeleigen wijze door dit bijnaonaangetaste landschap stroomt.Vanuit het informatiecentrumstarten twee leuke wandelingendoor dit bijzondere gebied.

De restauratie van ’t Ende ismede mogelijk gemaakt doormedefinanciering door hetEuropese Fonds voor RegionaleOntwikkeling (EFRO),Provincie Drenthe, GemeenteDe Wolden, VSB Fonds,Stichting Pieter Roelf en deANWB. Tekstschrijver Bertus Boivin en vormgeverAlbert Rademaker waren

verantwoordelijk voor de ontwikkeling, vormgeving enuitvoering van de informatie-panelen.

Langs de Reest bevindt zich terhoogte van Balkbrug de enigepopulatie Boomkikkers vanDrenthe. De huidige populatieheeft een kwetsbaar kleineomvang. De Stichting ‘HetDrentse Landschap’ zet zich inom het leefgebied van dezebedreigde diersoort te versterken.Hiervoor is een inrichtingsplangemaakt. Doel is om het aantalkikkers te vergroten en de herkolonisatie van delen vanhet Reestdal waar de soortvroeger ook voorkwam. In hetgebied zullen grote ondiepewaterpartijen worden aangelegden zullen struweelzones wordenontwikkeld waar de diertjeskunnen jagen en zonnen. Optermijn zal ook voor de boven-loop van het Reestdal eensoortgelijk inrichtingsplan worden gemaakt om ook hierde herkolonisatie doorBoomkikkers weer mogelijk temaken. De realisering van deplannen wordt financieelgesteund door het PrinsBernhard Cultuurfonds, het DVR-fonds en soorten-beschermingsgeld dat deProvincie Drenthe beschikbaarstelt.

Op de vrijwilligersdag van 27 oktober j.l. heeft deNatuurwerkgroep Zuidwoldehet Kerkepad opgeknapt eneen wandelroute met bordengerealiseerd. De Stichting is blijmet de inzet van deze groepenthousiaste vrijwilligers. fo

to: G

eert

de

Vrie

s

Kremboong 21

• Ook dit jaar waren er weervele paddestoelen in dit gebiedte vinden, waaronder de Cantharel. Na 20 jaar bleek deGroene Glibberzwam weerterug te zijn en breidden volgens onze waarnemer Hero Moorlag de Konings-varen en Breedbladige wespen-orchis zich uit.

Cantharel

Hunzedal 34

26 Berichten

• In en om het Hunzedalbruist het van de activiteiten.Te noemen zijn het natuur-ontwikkelingsplan Tusschen-water, het nutriëntenonderzoekin de Hunze en het Zuidlaarder-meer en het onderzoek in hetstroomgebied van het VoorsteDiep. Opvallend is de rol vanhet Waterschap Hunze en Aa’sdie zich terecht verantwoordelijkvoelt voor verschillende belangen die in zulke processenspelen. In het gebied vinden ook veelconcrete veranderingen plaats.Zoals het aankopen van eenheel bedrijf bij De Groeve ende vele losse aankopen overalin het dal. Met dank aan BBLdie een echte steun voor ons is.Het ziet ernaar uit dat we binnenkort in het kader van hetNatuuroffensief (zie ook onderdiversen) nog stevig kunneninzetten op grondverwervingvoor natuur hier. De ProvincieDrenthe heeft inmiddels hetgebiedplan de inspraakprocedurelaten doorlopen en vastgesteld.Er wordt bijna 1500 ha nieuwenatuur begrensd, hetgeen eenunicum is. De middelen omdeze gronden te verwervenontbreken nog bij de overheid,maar de inzet is er om deze openigerlei wijze te vinden.

Jammer was dat de NoordelijkeLand- en Tuinbouw Organisatie(NLTO) nogal dwingend lietblijken het niet eens te zijn metdeze plannen, onder meer doorhet overleg met de provincieop te schorten. Maar ook depersoonlijke aanvallen op debetrokken gedeputeerde mevr. A. Edelenbosch werdenook door de betrokken in-stellingen en overheden alsongepast ervaren. Een van deeisen van de NLTO was dathet project Tusschenwater binnen de relatienotabegrenzingmoest worden gebracht. Ditterwijl de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ en het WaterbedrijfGroningen al jarenlang als particuliere partijen met ditproject bezig zijn. Overigens ookconform de inhoud van hetProvinciaal Ontwikkelingsplan.

Het kan verkerenOp dit ogenblik wordt tussenEexterveen en Spijkerboorover een traject van zo’n 7 kmde Hunze opnieuw van haarvroegere meanders voorzien.Een ingrijpend project waarinwe nauw samenwerken methet Hunzeproject en waarvooral ook het WaterschapHunze en Aa’s bij betrokken is.In januari werd een belangrijkestap gezet met het plaatsen vande eerste stenen drempel in dehoofdstroom bij de Elzenmaat.Hierdoor wordt het meestewater in de nieuwe meandersgedreven waardoor stromingontstaat. En stromen deed het.Dat werd vooral zichtbaar op27 januari toen een enormemassa water haar nieuwe wegzocht naar het noorden. Enhoewel het gebied Elzenmaatvrij hoog ligt, overstroomdezeker een derde van het gebied.Een prachtig gezicht. De nieuwe brug lag nog net bovenhet wateroppervlak en overgrote delen van het terreinwaren de meanders opgenomenin grote watervlakken. Talrijkewandelaars genoten van hetbeeld vanaf de kade. Wulp,Kievit, Aalscholver, Blauwereiger, Watersnip en een

jagende Blauwe kiekendiefwerden gezien. Hoogtepuntwas de waarneming van eenVelduil, een voor Drenthe zeerzeldzame soort die in het gebiedop jacht was naar muizen diedoor het hoge water uit hunholen waren verdreven. Tijdens het plaatsen van debrug spraken oudere boerenover het verleden, over dekanalisaties van de twintiger envijftiger jaren uit de vorigeeeuw. Heel toevallig ontvingde Stichting ‘Het DrentseLandschap’ een schrijven vande heer F. Modderkolk die vande heer J. Brands uit NieuwDordrecht een artikeltje van 17 januari 1922 uit deDrentsche en Asser Courantkreeg. Dat luidde zo:

“Het Waterschap van de Hunze,de waterloop in Noord Drenthedie het water van den Honds-rug in de richting der stadGroningen voert, heeft eenkrediet van twee ton bestemdondermeer voor normaliseringvan het rivierbed”. Het geldwas mede bestemd voor werk-verruiming, meldt de Courant.“De lengte van dezen slingerenden stroom, die ook

27Berichten

Arc

hief

HD

L

De Hunze buiten haar oevers ten zuiden van Eexterveen juli 1956

den stand van ’t Zuidlaarder-meer regelt, wordt daardoor 12 km korter; het verval zaldan tevens belangrijk toenemenzodat de afvoer van overtolligwater uit de lagere veenstrekendoor grotere stroomsnelheidaanmerkelijk verbeterd wordt.Meer dan 30 bochten wordenvoor de vereniging met ’t Winschoterdiep afgesneden.”

Op 19 april 1922 stond onderde kop “Het Kanaalwerk inDrenthe” nog het volgende:“Het Drentsche riviertje deHunze wordt gekanaliseerd.Men is bezig 40 van de veleschilderachtige en grilligebochten af te snijden, waardoorde stroom, ook het Drentschediep geheten thans 34 km lang,tot 23 km wordt verkort”.

Aan het einde van zijn briefschrijft de heer Modderkolktenslotte:“En dan te bedenken dat eengigantisch en ingrijpend(hand)werk als kanalisatie vande Hunze 80 jaar later door eeneven groots en ingrijpend(machinaal) werk weer tenietwordt gedaan. Het kan verkeren...”

Doldersummerveld 22

• Door afkoop van pacht is er opnieuw een grote opper-vlakte cultuurgrond achter debeheersboerderij de Sofiahoevein beheer gekomen. De gescheperde kudde inDoldersum gaat er nu zekerkomen. Samen met Natuur-monumenten zal de kuddeworden geëxploiteerd. Het wasnog even spannend of dekudde er wel zou komen. De Stichting ‘Het DrentseLandschap’ en Natuur-monumenten stonden erop omook structureel de loonkostenvan de scheper door hetNationaal Park Drents-Friese

Wold gefinancierd te krijgen.Het Overlegorgaan bleek nietbereid om dat voor langer dan5 jaar te garanderen. Tijdenseen schaarse discussie werd duidelijk dat het voor sommigeleden belangrijker is om hetplaatsen van borden te stimuleren dan het structureelmogelijk maken van een moei-lijke beheersvorm als begrazingmet een gescheperde kudde. De Huenderweg zal wordenaangepast. Hierdoor wordt hetmogelijk om het Dolder-summerveld en het Wapserveldals een geheel te beheren.Tevens worden snelheids-

beperkende maatregelen genomen in samenhang metallerlei voorzieningen voor defauna.Samen met Natuurmonumentenis een informatieavond voor debevolking van Doldersumbelegd om de hierboven vermelde plannen toe te lichten.

Rendiermos

Gasterse Duinen 11

• In dit terrein werd af-gelopen najaar een Klapekstergesignaleerd. De Klapekster iseen zangvogel die jaagt opinsecten, hagedissen en kleinezoogdieren. In het winterhalf-jaar zijn ze als trekvogels ofoverwinteraars aan te treffen opheidevelden. Hun aanwezig-heid valt vaak op doordat zeeen voorraadje prooidierenvastprikken in doornstruiken ofaan prikkeldraad. Dit was deeerste keer dat de vogel in deGasterse duinen werd waar-genomen.

Van de mossenwerkgroep vande KNNV uit Assen ontvingen

we de resultaten van mossen-inventarisaties in de Gasterseduinen en het Gastersche holt.In het Gastersche Holt werden77 mossoorten op naamgebracht. Het heidegebied vande Gasterse duinen is nog rijkeraan mossen. Hier werden 82 bladmossen en 25 lever-mossen geïdentificeerd. Eenvergelijking met vorige inventarisaties maakt duidelijkdat er 5 soorten mossen zijnverdwenen die vroeger op hethunebed groeiden. De talrijketextielvezels op de keien dui-den erop dat het beklimmenvan de stenen wel eens de oorzaak zou kunnen zijn.

(fot

o: A

rchi

ef W

ater

scha

p H

unze

& A

a)

28 Berichten

Groote Zand 29

• In het verleden heeft deStichting ‘Het Drentse Land-schap’ samen met de ProvincieDrenthe en de MilieufederatieDrenthe zich verzet tegen eenonderdeel van het nieuweBestemmingsplan Buitengebiedvan de toenmalige GemeenteBeilen, nu de GemeenteMidden-Drenthe. Inmiddelsheeft dat plandeel rechtskrachtgekregen door een samenspelvan procedurele fouten zoalshet te laat indienen van eenbezwaarschrift. Dit betekent dater meer ruimte is voor recreatieve ontwikkelingenrond het Groote Zand. Er ligtnu een plan om bijna 300 recreatiebungalows in deprachtige bossen rond hetGroote Zand te bouwen. Eenongehoorde verkrachting vannatuurwaarden waar ook hetMinisterie van Volkshuis-vesting, Ruimtelijke Ordeningen Milieu (VROM) volgens

zijn Inspectie Noord, nietsmeer aan kan doen. En dat isvreemd omdat het hier om een gebied gaat dat in deEcologische Hoofdstructuur(EHS) ligt. Aan de ene kantwordt er geld vrijgemaakt omstorende recreatieve bebouwinguit de EHS te verwijderen, terwijl er aan de andere kantrond het Groote Zand woningen in de EHS wordenbijgebouwd. En dat gebeurtdan in Drenthe! Een ramp,mede door onoplettendheidvan onszelf. Het is triest temoeten constateren dat als weeven niet opletten, er dit soortrampen kunnen plaatsvinden.De overheid zou toch voldoendeverantwoordelijkheid moetentonen om deze excessen bijvoorbaat tegen te houden.

Een gulle gift met voordeel!

Belastingvoordeeltjes zijn er niet zoveel meer tegenwoordig.Tot voor enkele jaren kon je scoren met allerlei aftrekposten.De bijdrage aan goede doelen, oftewel ‘algemeen nutbeogende instellingen’ zoals aan de Stichting ‘Het DrentseLandschap’, heeft de diverse belastingherzieningen echteroverleefd. U kunt nog steeds belastingvoordeel krijgen als ude Stichting ‘Het Drentse Landschap’ financieel steunt. Het hoeft u bijna niets meer te kosten dan de minimalebegunstigersbijdrage en de Stichting ontvangt aanzienlijkmeer. Daar kunnen we voor natuur, cultuur en landschap vanDrenthe extra leuke dingen van doen. Elke euro telt.

U bent vast van plan de Stichting ‘Het Drentse Landschap’nog jaren te blijven steunen. Die investering in de toekomst is geen weggegooid geld. De overheid is ook overtuigd vanhet nut en biedt u de mogelijkheid uw bijdrage volledig inmindering te brengen op uw inkomen. Dat betekent voorvelen toch al gauw 52 of 42% voordeel, terwijl de Stichtinguw volledige bijdrage ontvangt. Vroeger heette het ‘termijnen van lijfrenten’, een wat griezeligaandoend begrip. In het nieuwe stelsel is het ‘periodieke giften’. Dat is tenminste te snappen. Als u aan de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ toezegt dat u minimaal vijf jaar een vaste jaarlijkse bijdrage geeft van tenminste € 50,– dan kunt u elk jaar uw bijdrage in box 1 af-trekken. Om aanspraak te kunnen maken op deze belasting-aftrek moet wel een afspraak worden gemaakt. Het moetzelfs notarieel worden vastgelegd. Maar daar hoeft u zichgeen zorgen over te maken. Het notariële gedoe regelt enbetaalt de Stichting. Voor uw handtekening hoeft u zelfs dedeur niet uit als u de Stichting volmacht verleent (met eenkopie van paspoort of rijbewijs).

Als u uw begunstigersbijdrage vervangt door een ‘periodiekegift’, krijgt u toch gratis het kwartaalblad want u moet natuur-lijk wel op de hoogte blijven van ‘Het Drentse Landschap’.

Eén telefoontje aan hetrentambt (0592-313552) en het wordt voor u geregeld.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Sip

ke v

an d

er V

een

Boerenzwaluwen

29Berichten

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ is eigenaresse van een mooi,rustig en landelijk gelegen woonboerderij met hobbyschuur aan de Boerveldweg 9 te Stuifzand, circa 4 kilometer ten noorden vanHoogeveen. De woonboerderij, gelegen op ca. 0,25 hectare, wordtte koop aangeboden. Het pand maakt deel uit van een varkens-bedrijf dat de Stichting onlangs heeft verworven. De cultuurgrondblijft eigendom van de Stichting. De varkensstal en de werktuigen-berging zullen worden gesloopt.

Het pand ligt aan een verharde weg in een fraaie omgeving, temidden van een reservaat van de Stichting. Aan de oostzijde ligthet beekdal van het Oude Diep en aan de oost- en westzijde wordt het perceel omsloten door het landgoed Amshoff’s Bosch.Een unieke plek om te wonen.

De Stichting wil met eventuele kopers graag in overleg treden over de landschappelijke invulling van erf en gebouwen.

Belangstelling?Bel dan met makelaar Stapel, Burg. Veenhovenplein 3, 7957 BA De Wijk. Telefoonnummer 0522-44 28 10.

Meer informatie over het Oude Diep kunt u lezen in de kwartaalbladen 1995 – nr. 6, 1996 – nr. 10 en 2001 - nr. 31.

Automatische

i n c a s s ovan de begunstigersbijdrage

In de afgelopen jaren is het aantal

begunstigers fors gestegen, iets waar

wij bijzonder trots op zijn. Dit heeft

tevens tot gevolg dat de werkzaam-

heden betreffende de begunstigers-

administratie ook omvangrijker zijn

geworden. De portokosten voor het

verzenden van de acceptgiro’s en

betalingsherinneringen, alsmede de

bankkosten voor de verwerking ervan

zijn niet gering.

Om kostenbesparend te werken is

besloten u de mogelijkheid te geven

uw jaarlijkse bijdrage automatisch door

ons te laten incasseren.

Van zowel de Postbank als van andere

banken hebben wij toestemming

gekregen om u over dit incassosysteem

te benaderen. Maar uiteraard hebben wij

ook uw toestemming nodig. Die toe-

stemming kunt u ons verlenen door de

machtingingskaart die u in dit kwartaal-

blad aantreft in te vullen en in te zenden.

Een postzegel is niet nodig, maar mag

wel om ons de portokosten te besparen.

Automatisch laten afschrijven is

gemakkelijk, veilig en goedkoop.

• u vergeet nooit te betalen,

• u bespaart uzelf en ons kosten van

steeds terugkerende betalingen,

• u kunt het afgeschreven bedrag

binnen een maand na afschrijving

terug laten boeken door uw bank-

of girokantoor,

• u kunt uw machtiging voor auto-

matische afboeking te allen tijde

stopzetten.

Woonboerderij te koop

30 Berichten

Diversen

• Schenking/giftenDe Stichting heeft een legaatvan dhr. J.L. Roelfsema teEelde van ƒ 17.090,– in dank-baarheid aanvaard. Daarnaast isdoor de C&W De Boer Stichting uit Hoogeveen eenéénmalige gift van ƒ 1.500,–toegekend. Een prachtig gebaarvan deze stichting die ons ookin het verleden al regelmatigsteunde.

• PersoneelBegin dit jaar heeft de Stichtingeen drietal nieuwe personeels-leden in dienst genomen.Ingrid Kruse uit Vlagtwedde isonze administratie komen versterken. Frans Nevels uiCoevorden wordt het nieuwebedrijfshoofd op de beheers-boerderij De Pieperij in hetReestdal. Eelco Nieboer uitDalen volgt Johannes Dijkemaop als rayonbeheerder Noord.

• VleesactieEven een kort woordje ter verontschuldiging. Mede doorde Mond- en Klauwzeercrisiswerd de Stichting vorig jaaroverstroomd door aanvragenvoor vleespakketten. In vergelijking met voorgaande

jaren werd er maar liefst tweekeer zoveel besteld. Hierdoorgeraakten we in de problemen.De betrokken medewerkers,zowel op het kantoor als in debuitendienst, hebben keihardhun best gedaan om alles zogoed mogelijk te laten verlopenen iedereen tevreden te stellen.Helaas lukte dat voor 1100 aan-vragen niet altijd. Belangrijkprobleem was het vinden vanextra slagers omdat onze ‘huis-slager’ ABZ te Anloo de hoeveelheid niet aankon. Wemoesten uitwijken naar Emmen,Balkbrug, Oosterwolde,Dwingeloo en Hooghalen omal uw verzoeken te honoreren.De samenstelling en de zorgvoor de pakketten waren nietzo constant als u van onsgewend bent. Ook het gehaktwas soms wat minder mager.Bovendien verliep de communicatie bij het afhalenniet altijd even goed. Maar hetis ons goeddeels gelukt. Wijvragen uw begrip voor de situatie. Onze mensen hebbenecht hun best gedaan om ieder-een zo goed mogelijk te helpen. Naar wij hopen neemtu komend jaar opnieuw deelaan de vleesaktie. De mensen

van de Stichting zijn er danweer beter klaar voor.

• Boek over de ReestBij Waanders Uitgevers verschijnt in samenwerkingmet de Stichting ‘Het DrentseLandschap’, Het Drents Plateau(voorheen ErfgoedhuisDrenthe) en Het Overstichteen rijk geïllustreerd boek Over de Reest. Dit boeiendeboek vertelt de geschiedenisvan dit bijzondere, bijna nogonaangetaste riviertje op degrens van Drenthe en Overijssel.Prachtige boerderijen, stijlvolleerven en een ongeëvenaardlandschap zijn de belangrijksteingrediënten van het boek. Met de bestelkaart in dit blad kunnen begunstigers van deStichting ‘Het Drentse Land-schap’ het boek eenmalig voor de speciale ledenprijs van_ 14,95 bestellen (normaal _ 16,95). De verzending is kos-teloos.

• Maatschappij van WeldadigheidOp 22 november 2001 hebbende besturen van de Maat-schappij van Weldadigheid en‘Het Drentse Landschap’ in hetprachtige Huize Westerbeek teFrederiksoord kennis metelkaar gemaakt. Als goedeburen, onze eigendommengrenzen op veel plaatsen rondDoldersum aan elkaar, bestondde wens om na te gaan hoe we elkaar zouden kunnen versterken. Zowel in de dagelijkse gang van zaken alsook voor wat betreft de toe-komstige ontwikkelingen. De Maatschappij is eigenaar enbeheerder van circa 1300 hacultuurland en bos, waaropzich tevens zo’n 60 veelalmonumentale gebouwenbevinden. Vanouds is zij na-drukkelijk actief rond Frederiks-oord, in Zuidwest-Drenthe.Samen met de Stichting wil zijzich gaan inzetten voor hetbehoud van Veenhuizen. Alsstichter van deze kolonie voeltde Maatschappij het als eenopdracht om samen met deStichting ‘Het Drentse Land-schap’ dit erfgoed te behouden.

31Berichten

• NatuuroffensiefHet Kabinet heeft besloten omvoor dit jaar zo’n 175 miljoengulden extra uit te trekkenvoor een stukje intensiveringvan het natuur- en landschaps-beleid. Zij geeft hiermee gevolgaan een motie van die strekkingdie in september 2000 kamer-brede steun genoot. De georganiseerde natuur-bescherming heeft vervolgensin 2001 voortdurend in haaractie “Nederland Natuurlijk”gehamerd op de noodzaak ommeer inspanningen op het vlakvan het natuurbehoud te plegen.Gestegen grondprijzen, gebrekaan grondmobiliteit, de nogsteeds bestaande milieudrukmaken behoud van biodiversiteiten het realiseren van deEcologische Hoofdstructuurvoor 2015 meer en meer eenillusie. Het is in dit licht zeerverheugend dat staatssecretarisG. Faber van het Ministerievan Landbouw, Natuurbeheeren Visserij de natuur een flinkeimpuls geeft. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ is zeeringenomen met deze steun.

Opening Het Orvelte dagboek

Op 26 maart wordt de multimediavoorstelling ‘Het Orvelte Dagboek’ in Orveltegeopend door de gedeputeerden mevrouw M. Brink-Massier en de heer J. Dijks.De voorstelling geeft op een spectaculaire manier een beeld van het ontstaan vanhet Drentse landschap en hoe de mens met dit landschap is omgegaan om te kunnen overleven. De voorstelling gaat over de rangen en standen in het dorp zo’n 100 jaar geleden, over de economie van de schaapskudde, over het wonen ineen plaggenhut, maar ook over de ijstijd en de hunebedbouwers. De eerste boerenen hun inspanningen om de heidegrond vruchtbaar te maken…

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ heeft met veel steun van de Stichting Doenen daarmee de Nationale Postcode Loterij, sinds mei 1999 het beheer van velegebouwen in Orvelte onder haar hoede genomen. Sindsdien is er hard gewerkt omde cultuurhistorische en toeristische kwaliteiten van het dorp op een hoger niveaute tillen. De multimediavoorstelling vormt hiervan een belangrijk onderdeel. De samenstelling, regie en productie van de presentatie was in handen van JBF Multi Media Communicatie uit Groningen. Ze werden bijgestaan door debedrijven Lichtpunt en Provision uit Groningen. Louise Caspers uit dezelfde plaatswas verantwoordelijk voor de visuele presentaties. De productie van Het OrvelteDagboek is mede mogelijk gemaakt door medefinanciering van Europees Fondsvoor Regionale Ontwikkeling (EFRO), Gemeente Midden-Drenthe, NationalePostcode Loterij, Provincie Drenthe en Samenwerkingsverband Noord-Nederland.

Het Orvelte Dagboek is te zien in het Ottenhoes, de boerderij naast het informatiecentrumvan Orvelte. Toegangskaarten zijn verkrijgbaar in het informatiecentrum, Dorpsstraat 3 inOrvelte. Het kaartje geeft tevens toegang tot de stijlkamers en een boeiende diavoorstellingover oude ambachten in Orvelte. De voorstelling is van 1 april tot 1 november dagelijks tezien tussen 10.00 en 17.00 uur.

32 Berichten

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ organiseert samen methet Drents Archief, Drents Museum en het Verzetsmuseumspeciaal voor kinderen een kennismakingsrondje langs devier instellingen die in het hart van de Drentse hoofdstadbinnen een aantal vierkante meters vlakbij elkaar gelegenzijn. Door middel van een opdrachten ontdekken de kinderenwat deze vier instellingen te bieden hebben. Bij het goeduitvoeren van de opdracht verdienen ze een stempel. Wiealle stempels heeft, krijgt een leuke verrassing.

Bij de Stichting ‘Het Drents Landschap’ krijgen de kinderende opdracht om aantal doe-activiteiten uit te voeren. In hetmuseum moeten ze opdrachten doen die ze door het helemuseum heen leidt. Zo ‘ontdekken’ ze allerlei leuke plekjesvan het museum.

Het landelijke thema voor het weekend is ‘De kunst van hetgenieten’. Kinderen kunnen van 13.00 tot 17.00 uur gratismeedoen aan de speurtocht. De opdrachtenboekjes zijnonder meer verkrijgbaar bij het rentambt op de Klooster-straat 5 in Assen. Ook is gedurende het museumweekend de entree voor het Drents museum gratis!

Nationaal Museum Weekendzaterdag 13 en zondag 14 april

Speurtocht naar het Drenthe van vroeger

(fot

o: A

erop

hoto

Eel

de

‘Bescherm de natuur en geniet’ is het

motto van Biotopia, het paviljoen

van tien natuurbeschermende

organisaties op de Floriade 2002.

Op 1000 vierkante meter is een

indrukwekkende presentatie verrezen

die bezoekers voert langs de vele

facetten van de natuur. Bezoekers

krijgen antwoord op de vraag ‘Wat

maakt onze aarde zo uniek’ en

worden zich bewust van de grotere

verbanden zowel nationaal als inter-

nationaal. Tijdens de ontdekkings-

tocht maken bezoekers op een

spannende wijze kennis met de

natuur. Zij zien het water stijgen en

dalen, horen het gevaar, voelen de

zompige bodem van het wad en

vliegen mee met een de vogels. Om

Biotopia heen loopt een natuurpad

van ruim een kilometer. Het pad

kronkelt door drie landschapstypen;

een laagveenmoeras, bos en duin-

gebied. Dagelijks worden er door

ervaren gidsen excursies gegeven.

De Nationale Postcode Loterij maakt

de inzending Biotopia op de

Floriade 2002 mogelijk

De Nationale Postcode Loterij steunt

40 organisaties op het gebied van

mens en natuur onder het motto

ëbijdragen aan een schonere en

rechtvaardige wereldí. In dat kader

is de Postcode Loterij natuur- en

milieufounder van Floriade 2002.

Daarnaast financiert ze twee inzen-

dingen op het 65 hectare grote park:

in samenwerking met de 10 natuur-

organisaties de natuurinzending

Biotopia en in samenwerking met

Stichting DOEN milieu-inzending

Terra Futura.

Voor meer informatie:

www.biotopia-floriade.nl

1

12

3

4

4

3

2

1

Drents Museum

Drents Archief

Het DrentseLandschap

Verzetsmuseum

33Berichten

In de afgelopen periode werdendrie totaal verschillende boerderijen aangekocht: de historische boerderij Kamps,een intensief veehouderijbedrijfte Stuifzand en de gronden van een melkveehouderij in De Groeve.Met de aankoop van de historische boerderij Kamps iseen langgekoesterde wens vande Stichting in vervullinggegaan. Dankzij subsidie vanhet Ministerie van Landbouw,Natuurbeheer en Visserij (LNV)en de Provincie kon deze aan-koop worden gerealiseerd.Deze boerderij mag in historische zin als één van debelangrijkste in Drenthe worden beschouwd. De boerderij werd in de 17e eeuwal genoemd en volgens sommige bronnen zou in de14e eeuw al een boerderij opdeze plek hebben gestaan. Deoude voorgevel met vakwerk isgedeeltelijk opgebouwd uitkloostermoppen en lijkt eenrelatie te hebben met hetklooster Maria in Campis.Voordat een restauratieplanvoor de boerderij wordt opgesteld, zal er een (bouw)-historisch onderzoek wordengedaan. Zodra dit is afgerond,zal in het kwartaalblad uit-gebreid aandacht wordenbesteed aan deze prachtigeboerderij.

Een boerderij met een geheelander karakter werd aange-kocht nabij het Oude Diep/Amshoff’s Bosch. Hier kon eenintensief veehouderijbedrijf(varkenshouderij) worden aan-

gekocht met een perceel van2,26 ha., aan drie zijdenomringd door gronden van deStichting. Sanering van ditbedrijf was, vanwege land-schappelijk storende gebouwenen de problematische milieu-situatie, van groot belang. Devarkensstal wordt afgebrokenen de boerderij zal met 0,25 ha.weer worden verkocht. Overde verkoop van dit prachtig gelegen boerderijtje treft uelders in dit kwartaalblad meerinformatie aan.

In het kader van het Hunze-project kon ruim 29 ha. worden aangekocht nabij De Groeve. Deze bedrijfs-verplaatsing van de familieBoxen naar Eeserveen is uit-gebreid in de publiciteitgeweest. De gemeenteTynaarlo en de Stichting hebben gezamenlijk plannenontwikkeld voor De Groeve.Dorpsuitbreiding zal wordengecombineerd met natuur-ontwikkeling langs het Zuid-laardermeer. Daarmee wordteen eerste aanzet gegeven totnatuurontwikkeling aan deDrentse zijde van dit meer,zodat het Zuidlaardermeer enhet Hunzedal op termijn eenaaneengesloten natuurgebiedkunnen gaan vormen. De partijen hebben bij de plan-vorming veel steun onder-vonden van de ProvincieDrenthe. Dankzij de groteinzet van de Dienst LandelijkGebied (Ministerie van LNV)en de familie Boxen kon debedrijfsverplaatsing uiteindelijkworden gerealiseerd.

Aankopen

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

De boerderij ‘Kamps’

Hieronder een overzicht van de belangrijkste aankopen in de afgelopen periode.

Uffelter Binnenveld– 0,13.69 ha. waterschapsleiding; deze zal worden gedempt.Smilder Oosterveld– 0,14.25 ha. waterschapsleiding; deze zal worden gedempt. Doldersummerveld– 5,93.92 ha. cultuurgrond aan de noordzijde van het recreatie-

terrein de “Roompol”.Hunzedal– 29,41.75 ha. cultuurgrond nabij De Groeve. Reestdal – 2,55.70 ha. grasland en Reestland.Vossenberg– 1,30 ha. veen en water in het Taaiveen, tussen Spier en Wijster. Dalerpeel – 1,39.10 bos nabij de Boerdijk. Kampsheide– 0,79.19 ha. de historische boerderij Kamps met bijbehorend

cultuurland. Boerenveensche Plassen – 2,26.00 ha. varkensbedrijf met cultuurland, een enclave

tussen het beekdal van het Oude Diep en het Landgoed“Amshoff’s Bosch”.

34 Agenda

Agenda

Voor alle activiteiten geldt dat hondenhelaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

za. 30 maart 10.00 uurOpen dag op Rheebruggen.Vanaf 10.00 uur staan de deurenvan onze beheersboerderij open.Medewerkers van de Stichting vertellen u graag over dit bedrijf.Om 14.00 uur is er een lente-wandeling over het landgoed.Start: bij de beheersboerderij,Rheebruggen 8 in Ansen.

za. 6 apr. 14.00 uurLente op landgoed De Havixhorst en landgoed Dickninge.Een prachtige wandeling over tweeoude landgoederen aan de Reest.Start: parkeerplaats van De Havix-horst aan de Schiphorsterweg bijDe Wijk.

za. 13 apr. 14.00 uurVoorjaarswandeling over De Wildenberg.Een tocht over het heide- en stuif-zandgebied nabij de Reest.Start: bij het bezoekerscentrum De Wheem van LandschapOverijssel te Oud-Avereest.

zo. 14 apr. 07.00 uurVroege vogels in het Hunzedal.Met een vogeldeskundige op padlangs het beekdal van de Hunze.Start: bij het informatiepaneel aande Elzenmaat tussen Eexterveen enEextermade. Advies: laarzen aan.

zo. 14 apr. 14.00 uurDe Kleibosch in de lente.Op zoek naar potklei uit de ijstijd. Start: bij de boerderij Tichelwerk,Moleneind 4 in Foxwolde.

zo. 21 apr. 14.00 uurDe natuur bij Kampsheide ontwaaktuit de winterslaap.Gidsen laten de voorjaarsperikelenvan plant en dier zien.Start: bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.

ma. 22 apr. 19.00 uurVogels observeren op het Doldersummerveld.Op zoek naar Kwartels, Paapjes enVeldleeuweriken.Start: bij café Jachtlust aan de Brinkin Doldersum.

zo. 28 apr. 11.00 uurWandeling langs de Boerenveensche Plassen.Plassen, plassen en nog eens plassen…: een paradijs voor waterdieren en -planten.Start: achter de Hervormde kerkdie ligt aan de weg van Pesse naarStuifzand.

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenneraanwezig, die u graag het een en ander vertelt over hetvogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken doorvanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met bordenaangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verre-kijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken viade Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven metbordjes.

Informatiecentra

De Blinkerd Vamweg te Wijster

• Open het gehele seizoen van 10.00 tot 19.00 uur

’t Ende in de StapelStapelerweg 20, 7957 NB De Wijk

Openingstijden:

• Van 6 maart tot en met 2 juni op:woensdag- en vrijdagmiddag van 13.00-17.00 uurzaterdag en zondag van 11.00-17.00 uur

• Juni tot en met 1 november dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur.

Multimediavoorstelling OrvelteDorpsstraat 3 in Orvelte

• Het Orvelte Dagboek is van 1 april tot 1 novemberdagelijks te zien tussen 10.00 en 17.00 uur.

Arc

hief

HD

L

De Hunze

35Agenda

di. 30 apr. 14.00 uurDe zandheren van Drouwen.De gidsen nemen u mee naar de tijd van de zandheren van hetDrouwenerzand.Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand,Gasselterstraat 7, Drouwen.

wo. 1 mei 14.00 uurDemonstratie schapendrijven en kinder-activiteiten op het Hijkerveld.De scheper van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ wordt bij hetschapendrijven bijgestaan door zijnBorder Collies. Verder zijn er speciale activiteiten voor kinderenin de leeftijd van 4 - 12 jaar.Start: schaapskooi. De schaapskooiis te bereiken vanaf Hijken via deLeemdijk. Vanaf het dorp is deroute aangegeven met bordjes.

zo. 5 mei 14.00 uurSfeervolle wandeling Stapelerveld.Tijdens de excursie wordt ook eenbezoek gebracht aan de roeken-tentoonstelling (zie voor meerinformatie pagina 24)Start: informatiecentrum ’t Ende,Stapelerweg 20 te De Stapel (bij De Wijk).

do. 9 mei 07.00 uurOp zoek naar de parels van de natuur.Dauwtrappen tussen de schapen ende Schotse hooglanders op hetGroote Zand.Start: op de parkeerplaats van camping ‘Het Grote Zand’, gelegenaan de weg van Hooghalen naarAmen, vlakbij Hooghalen.

di. 14 mei 20.00 uurDialezing over Boomkikkers.Aansluitende aan de dialezingwordt een excursie over De Wildenberg gegeven.Start: in het bezoekerscentrum De Wheem van LandschapOverijssel te Oud-Avereest.

do. 16 mei 21.00 uurVleermuizenexcursie over Kampsheide.Met vleermuisfanaten en batdetectorsop zoek naar deze mysterieuzenachtdieren. Start: bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.

za. 25 mei vanaf 10.00 uurNationale Afvaldag bij Essent Milieute Wijster.Speciaal voor kinderen in de leef-tijd van 4 - 12 jaar worden speur-tochten georganiseerd.Start: de parkeerplaats van hetinformatiecentrum De Blinkerd bijde kiosk aan het VAM-kanaal,bereikbaar vanaf de weg Wijster-Drijber. Volg de borden!

zo. 26 mei 14.00 uurWandeling over De Stroeten.De Stroeten: een beekdalletje ineen waardevol esdorpenlandschap.Start: bij de protestantse kerk aanDe Weem in Zweeloo.

wo. 29 mei 19.30 uurOver ijstijden en pingo’s.Een excursie waarin de gids in gaatop de ontstaansgeschiedenis van hetBongeveen.Start: de zuidelijke inrit van dezandweg rondom het Bongeveen.Het Bongeveen is te vinden doorDe Scheperijen in te rijden. Dit isde eerste zijweg naar rechts op deweg van Donderen naar Norg.

zo. 2 juni 10.30 uurFietsexcursie in het Hunzedal.Op de fiets worden enkele mooieplekjes aan de rivier de Hunzebezocht.Start: Café-restaurant ’t Keerpunt,Oostermoer 1 te Spijkerboor. Duurfietstocht: 2 uur.

zo. 2 juni 14.00 uurDe natuur in bloei.Een excursie over de GasterseDuinen, een prachtig stuifzand-gebied.Start: informatiebord op parkeer-plaats aan de Oudemolenseweg te Gasteren.

za. 8 juni 14.00 uurWandeling over de Dalerpeel.Een excursie in een verveningsge-bied, waarin ‘turf, jenever en ach-terdocht’ nog steeds tastbaar zijn.Start: bij de rode veldschuur aan deSteigerwijk, één kilometer ten oos-ten van Dalerend.

zo. 9 juni 14.00 uurNatuurontwikkeling en begrazing in ennabij De Kleibosch.De gids laat de deelnemers zien watde rol van schapen en koeien is bijde ontwikkeling van natuurgebie-den.Start: bij de boerderij Tichelwerk,Moleneind 4 in Foxwolde.

za. 15 juni 14.00 uurWandeling rond het informatiecentrum’t Ende.Een bezoek aan de gerestaureerdeboerderij ’t Ende aan de Reest enhaar omgeving.Start: informatiecentrum ’t Ende,Stapelerweg 20 te De Stapel (bij De Wijk).

zo. 16 juni 14.00 uurWeidevogels en vegetatie van hetSchrapveen.Met de kijker op zoek naar rond-dartelende weidevogels.Start: bij pompgemaal bij de drie-sprong Nolderweg-Schrapveen (1 km ten zuiden van Linde).

zo. 23 juni 14.00 uurSporen uit de Tweede Wereldoorlog ophet Uffelter Binnenveld.Een wandeling naar de zichtbareoverblijfselen uit de TweedeWereldoorlog.Start: parkeerplaats aan deMarkegenotenweg (een zijweg vanweg Uffelte-Havelte).

wo. 26 juni 10.00-16.00 uurDemonstratie schapenscheren en kinder-activiteiten op het Hijkerveld.Op deze dag worden enkeleSchoonebeker heideschapengeschoren. Tevens zijn er specialeactiviteiten voor kinderen in deleeftijd van 4 - 12 jaar. Start: De schaapskooi is te bereikenvanaf Hijken via de Leemdijk.Vanaf het dorp is de route aan-gegeven met bordjes.

zo. 30 juni 10.30 uur‘Levend’ stuifzand op hetOrvelterzand.Start: de picknickplaats van hetStaatsbosbeheer. Vanaf Orvelte deOrvelterbrug over en vervolgensrechtsaf langs Oranjekanaal rijden.Eerste weg links en na ongeveer500 meter aan de linkerkant.