5. Reactionaire kunstuitingen• Vooruitstrevende kunstenaars protesteren tegen gevestigde waarden, normen,

zeden en taboes.• Academische regels, menselijke en natuur wetten en eeuwige waarheden van de

kerk liggen onder vuur werden tot die tijd als heilig beschouwd. • Kunstenaars tonen in hun werk de maatschappelijke tegenstellingen tussen rijk

en arm• Expressionistische scherpe lijnen en felle kleuren geven de harde beelden van de

werkelijkheid weer, vooral in Duitsland.• Duitsland op het randje van faillissement na de 1e WO. Gevolg: opstanden,

revoluties, militaire interventies, stakingen en straatgevechten. • Bedelende oorlogsinvaliden op straat.• Heersende klasse worden door kunstenaars beschuldigd van de oorzaak v.d. oorlog

en de massale slachtingen. Dit geven ze weer d.m.v. pamfletachtige schilderijen. • Berlijn decadente stad ondanks naoorlogse ellende en economische neergang

veel meer avant-garde experimenten dan in Parijs.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

• Kunstenaars willen oude wereld afwerpen en verheerlijken dynamische moderne leven.

• Futuristen (= Italiaanse kunstenaars, streven naar nieuwe cultuur, kijk naar de toekomst o.l.v. Felipo Marinetti). Verheerlijken de oorlog kans om oude cultuur weg te vagen.

• Tijdens de 1e WO vluchten veel kunstenaars naar het neutrale Zwitserland. • Ontstaan nieuwe stromingen door nieuwe ontmoetingen in kroegen en cafés.• Dadaïsme => 1916-1920 Opzettelijk irrationeel, afwijzen van algemeen

geaccepteerde standaard in de kunst, schokkeren met antikunst. - Readymades kant en klaar kunst, alledaagse gebruiksvoorwerpen. - Assemblages Ruimtelijke collage van bij elkaar geraapte

voorwerpen. - Kunstenaars: Marcel Duchamp, Theo van Doesburg, Kurt Schwitters.

• Dadaïsme gaat over in het Surrealisme => 1925-1940 Het gedrag wordt beïnvloed door het onderbewuste i.p.v. dat het beïnvloed wordt door het direct waarneembare (de omgeving). Dromen en nachtmerries hebben invloed hierop en worden weergegeven in het werk van surrealisten. - Kunstenaars: Salvador Dalí , Rene Magritte, Joan Miró, Giorgio de Chirico

• De surrealisten voelen zich gesteund door bevrijdende nieuwe ontwikkelingen in de natuurwetenschappen en filosofie (Freud).

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Marcel Duchamp, Fietswiel op een kruk.

Readymade

Theo van Doesburg, Compositie 1. Kurt Schwitters, Merz Pictures.

Collage

Dadaïsme

Surrealisme

Salvador Dalí, De verleiding van St. Antonius Rene Magritte, Ceci n’est pas une pipe Giorgio Chirico, Piazza d’Itallia

Futuristen verbeeldden het moderne leven

• Marinetti (=oprichter futuristen) baseert zijn visie op filosofie van Nietsche (= filosoof, benadrukt natuurlijke driften van de mens).

• Het verleden en de oude wereld hebben afgedaan, kijk naar de toekomst.

• Voor Marinetti heeft het verleden afgedaan snelheid, techniek, geweld en oorlog zullen de toekomst bepalen streven naar vernieuwing.

• Futuristen verheerlijkten geweld en dynamiek. Krachtige thema’s voor hun werk centraal: locomotieven, auto’s en paarden.

• Verschillende momenten van een beweging werden afgebeeld Gino Severini (1883-1966), Danseres op het Bal Tabarin, 1912.

• De futuristen introduceren daarmee het principe van de gelijktijdigheid in de beeldende kunst. Ze gaan verder op de kubistische versnippering ook al gebruikt door Picasso.

• Een van de bekendste futuristen: Umberto Boccioni Dynamiek van een voetballer, 1913 en Unieke Vormen van Continuïteit in de Ruimte, 1913.

• Futurisme valt uit elkaar als verschrikkelijke realiteit van de oorlog zich aandient.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Danseres op het Bal Tabarin

Dynamiek van een voetballer

Unieke vormen van continuïteit in de ruimte

Readymades van Duchamp• Marcel Duchamp (1887-1968) actief in Parijs in tijden van

het futurisme met Marinetti. • Duchamp begint met expressionistische portretten, maar

dit veranderd stel komt in aanraking met kubisme (Picasso en Braque) en begint met het toevoegen van kubistische elementen in zijn werk.

• Het futurisme ( gericht op de toekomst) brengt dynamiek in zijn werk Naak de trap afdalend.

• Hij probeert nieuwe symbolische betekenislagen in zijn kunstwerken te leggen het Grote Glas (1912-1923, heeft een erotische onderlaag).

• Het breken van het werk zorgt voor toevalligheden in zijn werk (kenmerkend voor Dadaïsme).

• In New York begint hij met readymades gebruiksvoorwerpen die hij monteert en als kunst object tentoonstelt. Voorbeelden: Het fietswiel (1912), Het urinoir (1913).

• Doel: Discussie oproepen Wat is kunst? En wanneer wordt iets tot kunst gezien?

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Duchamp, Naakt de trap afdalend, 1913

ReadymadesC u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Een rel ontstond toen Duchamp anoniem een urinoir naar een tentoonstelling stuurde met de naam R. Mutt. Hij plaats het urinoir op zijn kant op een sokkel en noemt deze readymade Fountain. Dit Urinoir wordt massaal geproduceerd in de fabriek Veel verontwaardiging, kan niet serieus genomen worden.

De gebruikelijke betekenis onder een nieuwe titel en opstelling, en een nieuwe gedachte voor dat object.

Dadaïsme en ‘antikunst’• 1e WO neutrale Zwitserland is vrijplaats voor kunstenaars.• Tref van kunstenaars in theaters, bars en cafés.• Dada beweging wordt opgericht experimenteren met verschillende

kunstvormen: taal, toneel en muziek, klankgedichten en scheldkanonnades sterke politieke lading.

• Oorlog is volgens dada bewijs van falen van de politieke en sociale gevestigde orde (afzetten tegen regering).

• Kunst van dada typerend als anti kunst zetten zich af tegen de samenleving en gevestigde kunstwereld van voor de oorlog.

• Gebruiken humor, toeval, bluf en ironie in hun werk. Kunst werd vaak van afvalmateriaal gemaakt.

• Dada beweging verspreid zich vanuit Zurich naar verschillende plaatsen in Europa en de VS New York, Hannover, Berlijn Duchamp raakt er op die manier bij betrokken.

• Na de oorlog waren de Dadaïsten beroemdheden.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Kurt Schwitters maakt uit resten iets nieuws

• Kurt Schwitters (1887-1948) wordt beroemd na de dada periode.

• Aan het begin maakt hij alleen expressionistisch en constructivistisch (= geometrische vormen, duidelijke en exacte vormen) werk.

• Hij gebruikte verschillende vormen van kunst gedichten, muziek, schilderkunst.

• 1918 collages en assemblages (samenvoeging van verschillende materialen en afvalproducten krant, entreekaartjes, glas, gaas).

• Noemde deze collages Merz Einde van de oorlog en omdat de vrede gewonnen heeft.

• Iets nieuws opbouwen uit kapotte resten samenraapsel van verschillende materialen (collage).

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Hannah Hoch

Kurt Schwitters

Van dada naar surrealisme• Surrealisme (boven de werkelijkheid), schilderen naar fantasie zonder zich iets

aan te trekken van de bestaande regels. Vaak onrealistische en droombeelden. • Psychisch automatisme, uiting van gedachte in woord en beeld zonder redenering

of bedoelingen. Droom en toeval belangrijkste voor de totstandkoming van kunst. • Tot 1920 bestaande in de literatuur, door André Bréton geïntroduceerd binnen de

beeldende kunst. • Surrealisme geïnspireerd op de theorie van Freud via het onderbewuste een

nieuwe wereld betreden. • Surrealisme wordt beschouwd als levenshouding volledige vrijheid, geen banden

met het verleden. • Salvador Dalí Figuratief surrealisme: het vastleggen van dromen en de uiting van

gedachten. Kenmerkt zich vooral door het naast elkaar plaatsen van gewoonlijk niet te combineren objecten. De dingen worden hierdoor uit zijn verband gerukt.

• Joan Miró Abstract surrealisme: Ontstaat door puur psychisch automatisme (niet denken, maar op automatische piloot doen). Deze richting kenmerkt zich door het gebruik van organische, vloeiende vormen, veelal samengaand met poëtische titels.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Figuratief surrealisme

Abstract surrealisme

Het kunstwerk Salvador Dalí• Salvador Dalí ziet zichzelf als een redder of verlosser. Een redder

van de schilderkunst van de abstracte en academische kunst, het dadaïsme en van alle stromingen met isme.

• Hij heeft voortdurend fantasiebeelden en beschouwd zichzelf als genie.

• Kenmerkend voor zijn werk: Objecten die niks met elkaar te maken ‘lijken’ te hebben. Deze worden ook nog eens vervormd. Alle bestaande waarden moeten worden losgelaten om een werken te kunnen interpreteren. Het is als een droom waarbij allerlei gebeurtenissen door elkaar spelen.

• Dalí maakt ook meubels, installatie, beeldhouwwerken en een film (samen met Bunuel) Un chien Andalou (1928). Deze film veroorzaakt in Parijs een shock. Geen verhaallijn en geen duidelijke betekenis van de reeks associatieve beelden volgens de surrealistische werkwijze.

• Geen ruimte, geen tijd en geen samenhang in de film. Wordt geassocieerd dat het een verhaal is, maar bestaat uit allerlei losse onderdelen. De muziek van Wagner en tangomuziek zorgen voor nog meer verwarring doordat het niet bij elkaar past.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

De Amsterdamse school• Slechte omstandigheden voor arbeidersgezinnen. Kleine woningen,

onhygiënisch sanitair. Woningen zijn verdeeld in voor en achterdeel om er meer gezinnen te kunnen laten wonen.

• Verbetering sociale woningbouw begin 1900. Michel de klerk (1884-1923) krijgt de kans om betere arbeiderswoningen te ontwerpen en te laten bouwen in de Spaarndammerbuurt in Amsterdam. Hij ontwerpt woningen waar niet op bezuinigd hoeft te worden en die een aparte en rijkere uitstraling hebben.

• De Klerk verbaasd iedereen met de expressieve kracht van zijn ontwerpen en de decoratieve toepassing van bakstenen en dakpannen.

• Kenmerken gebouwen: speelse vorm, origineel, afwisseling van symmetrie en asymmetrie, vlakke en plastische vormen, rechte en gebogen lijnen.

• Horizontale ramen opmerkelijk voor die tijd waardoor er lang zonlicht is in de huizen.

• Bouwstijl krijgt internationaal faam: Amsterdamse School nieuwe zakelijkheid of functionele bouwen wordt de overheersende lijn in de architectuur.

• Bouw in gewapend beton, staal en glas, volgens het nieuwe schoonheidsideaal: Less is More

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Experimentele muziek van Erik Satie• Satie studeert aan het conservatorium maar wordt eraf gestuurd.• Begint als pianist in de caberets van Montmartre (kunstenaarswijk in Parijs).• Hij maakt kennis met de Aziatische muziek die samen met het symbolisme aanleiding

zijn tot zijn pianostukken: Gymnopédies gebrek aan vorm volgens critici.• De kennismaking met Jean Cocteau (streeft naar helderheid en eenvoud, verzet tegen

Wagner en impressionisme) zet Satie aan tot zijn 1e grote werk het ballet Parade (1917).

• Parade productie van Diaghilev. Satie experimenteert met nieuwe ‘instrumenten’, zoals typemachine en revolver.

• Zijn muzikale intervallen, afkeer van modieuze stromingen van zijn tijd en zijn ironische levenshouding plaatsen Satie in een unieke positie.

• Muziek moet ongecompliceerd, droog, geestig en up-to-date zijn, bedoeld om te vermaken.

• Satie strijdt tegen verheven en romantische muziek van Wagner en weermoedige vage muziek van de impressionisten.

• Zijn muziek bestaat uit grappen en grollen en is opzettelijk inconsequent: Musique d’ ameublement (muziek als meubels) muziek als achtergrond muziek en niet om naar te luisteren.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Parade: Surrealistisch theater• Parade: Samenwerking tussen Jean Cocteau, Erik Satie,

Diaghilev (impresario Ballet Russes), choreograaf Massin en kunstenaar Picasso.

• Stuk staat bol van sensationele artistieke stunts van Satie en Picasso, uitgewerkt door Cocteau.

• Plaats van uitvoering was een circustent. Drie managers komen om beurten naar binnen en kondigen een act aan. Gekleed in kubistische kostuums ontworpen door Picasso geeft aan dat zij de show leiden en kunstmatig, geketende personen zijn.

• De acteurs zijn de echte mensen en brengen de illusies in opdracht van de managers.

• Vernieuwend is dat Satie nieuwe geluiden aan het orkest toevoegde: typemachine, sirene en revolverschoten.

• Veel kritiek op de uitvoering, maar ondanks dat heeft Parade een grote invloed op het theater gehad.

• Met het aan absurdisme grenzende overdrijven is Jazz en Music-hall op een humoristische manier in de kunst geïntroduceerd.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Isadora Duncan: grondlegger moderne dans

• Duncan introduceert een nieuwe vorm van ballet. • Met gecontroleerde improvisatie danst ze met complete overgave

solo’s op muziek van haar favoriete componisten. • Ze ontwerpt haar eigen kostuums en settings, lijkt meer op een

cabaretière dan op een balletdanseres. • Simpele emotionele bewegingen, gedurfde prestaties (blote

armen en benen en doorzichtige kostuums), vrouwelijke charme verfrissend voor mensen uit het vak.

• Moeilijk te analyseren dansvorm tegenover gymnastische bewegingen van klassiek ballet. Lege decors (alleen wat doeken), ze danst zonder korset en op blote voeten. De dans bestaat uit lopen, rennen en springen.

• Vertrekt naar Europa (London, Parijs, Berlijn) voor meer erkenning en begrip.

• Visie van Duncun: Dans is de uitdrukking van de aller-diepste beleving van de danser. Beinvloedt Mary Wigman en Kurt Jooss in jaren 20 in hun Ausdruckstanz en ook het werk van Martha Graham draagt sporen in zich van deze innerlijke drang tot expressie.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Antonin Artauds wreedheid• Antonin Artaud (1896-1948) gaat aan het werk als dichter en als acteur, valt op door zijn

heftig spel. Steeds shockerender werk. • Start twee theaters op: Theatre Alfred Jarry en Theater van de Wreedheid nieuw soort

theater op de manier van het surrealisme. Geen theaterteksten, geen verhaal, meer nieuwe werkelijkheid, los van de bestaande taal, zeden, normen en gewoontes.

• Theater van de Wreedheid moet de werkelijkheid in een keer wegvagen en er een nieuwe schepping tegenover zetten.

• Voert zijn ideeën een keer uit als theaterstuk Les Cenci (1935) Italiaanse hertog die belooft elke denkbare misdaad te gaan plegen. Theater wordt op zijn kop gezet. Dirigent/componist Desormiere experimenteert met zevenslagritmes uit de Incamuziek en voor het eerst worden geluiden via speakers weergegeven.

• Toeschouwer wordt in hypnose gebracht door lawaai van kerkklokken, machines, etc. • Bijna onmogelijk voor de acteurs om te spelen, opzet van Artaud. Hij wil een explosie van

menselijkheid teweegbrengen, zodat niemand ooit nog terug wil naar het anekdotische spreektheater.

• Écriture automatique: Ongecontroleerd opschrijven van ingevingen. Leidt tot brokkelige teksten en ontsporende zinnen. Hulpmiddel om verborgen chaos en driften naar buiten te brengen

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e