De twintigste eeuwCultuur van het moderne en

massacultuur in de twintigste eeuw.

1. InleidingHet modernisme in de twintigste eeuw

• Modern: Van deze tijd, snel nieuw, zakelijk functioneel. • Eerste helft van de twintigste eeuw ontstaat er een moderne samenleving.• Meer mogelijkheden door nieuwe materialen en productietechnieken.

- Elektriciteit -> bioscoopfilm, modern theater.- Komst van de auto -> Snelheid, nieuwe dimensie.- Betonskeletbouw -> Rationele (Ratio = denken) en functionele bouw,

gietijzer en gietstaal. • Rationalisme: visie waarbij het verstand centraal staat. Ontstaan moderne

wetenschap en uitvindingen Industriële revolutie.

Armoede en uitbuiting• Slechte omstandigheden onder de gewone bevolking, geen sociale zekerheid en

rechten.• Arbeiders zijn toe aan afleiding -> Kroeg (zang en dans, ‘Music hall’) werd later

gebruikt voor toegankelijk entertainment.• Bioscopen en opkomst film luiden later Massacultuur in (1950).• Verdwijning vakkennis van vaklui door concurrentie met industrie.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Kunst voor de elite• Burgerlijke elite investeren in bekende kunst (waarheidsgetrouwe

schilderijen, romantische balletvoorstellingen en klassieke symfonieën).• Neoclassicisme: Nieuwe klassieke stijl, gebaseerd op de stijl van de

Grieken en Romeinen. • Art nouveau/ Jugendstill: Stijl met voorkeur voor organische, decoratieve

motieven, nadruk op duidelijke belijning met sierlijk en zwierige lijnen. Inspiratie uit de natuur (planten, bloemen, e.d.). Bekende kunstenaars zijn: Gustav Klimt en Alphonso Mucha

Jugendstill,A. MuchaJugentstill, De kus, G. KlimtNeoclassicistische inrichting

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

De kunstenaar wordt zelfstandig.• Tot voor 1850 werkten kunstenaars in opdracht van rijke opdrachtgevers

en moesten zich voegen naar de wensen van de kopers. • De oude kunst had nog steeds zijn waard meeste interesse voor. • Kunstenaar wordt steeds meer zelfstandig (autonoom) meer vrijheid,

maakt zich los van de oude tradities, kiest zelf onderwerpen en beeldende middelen.

• Zonder opdrachtgevers een nieuwe verkooptechniek nodig kunstmakelaars: Galeriehouders en impresario’s

• Bekende impresario: Serge Diaghilev Ballet Russes

Ballet Russes vanaf 1900

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Het Symbolisme.• Kunstenaars streven erna hun persoonlijke gevoelens, emoties en dromen

weer te geven op een raadselachtige en magische manier. • Symbolisten laten zich leiden door intuïtie en irrationele ingevingen.

- Zwaarmoedigheid: Noodlotsgedachte (einde van de westerse wereld)- Sombere melancholie i.p.v. optimisme: fascinatie voor leiden en de dood.

• Opkomst expressionisme en ontstaan abstracte kunst worden zichtbaar.

Edvard Munch, Madonna Munch, Death in the sickroom

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

De Weense avant Garde.• Avant garde kleine groepen kunstenaars die voor liepen op de rest.

Experimentele nieuwe kunst. • Wenen als populaire kunststad • Gustav Klimt Gebruik van bladgoud, bijzonder en kostbaar, decoratieve

patronen• Egon Schiele Expressionistische vervormingen, rebelse uitstraling.

Egon Schiele, Madonna met kind Egon Schiele Gustav Klimt, Judith

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

De invloed van grote denkers op kunst en cultuur• Freud (psycholoog): Overtuiging dat de mens een onderbewustzijn heeft

waarin een verborgen seksuele drift heerst. Maakte seksualiteit bespreekbaar.

• Nietsche (filosoof): Meer terug naar de natuurlijke driften van de mens (dionysisch) i.p.v. rationeel door het christendom.- Dionysisch: extatisch, onrustig, onbeheerst- Appolonisch: doordacht, overdacht beheerstDe mens moet zich meer als een individu opstellen, losmaken van de kudde Übermensch (theorie misbruikt door de Nazi’s)

• Bergson (filosoof): Tijd is een geheel van herinneringen, waarin het verleden niet meer fysiek aanwezig is. Bevrijde veel schrijvers e.d. van de eis voor het maken van chronologisch werk.

• Rusland wordt communistisch en geeft vorm aan de droom van Markx, iedereen moet gelijk zijn.Geen plaats voor moderne, abstracte kunst, vlucht naar het Westen.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Politieke omwentelingen en twee wereldoorlogen.• Eerste helft 20e eeuw periode van uitersten

- Economische groei - wereldwijde economische depressie • Russische communisten grijpen de macht in Europa • 1e WO: Grote invloed op de ontwikkeling van kunst en cultuur in Europa.• Marinetti hoopt op breekpunt met oude tradities door WO1.

• Futuristen (Latijnse woord “futurum” = toekomst) groep vooruitstrevende kunstenaars.

• Het futurisme is geheel op de toekomst gericht en keerde zich tegen het historisme der 19de eeuw, de historische wetenschap en in het bijzonder tegen filosofie en kunstgeschiedenis.. Bewust anti-intellectueel, kwam het futurisme in opstand tegen alle gevestigde waarden en normen: het verheerlijkte de strijd en het gevaar, de techniek, de snelheid en de oorlog, kortom het bewegende en dynamische.

• Russische revolutie geeft impuls voor opbouw met een nieuwe moderne kunst constructivisme ( opbouwend , geometrische vormen en subjectieve kunst)

• Richting 2e WO wordt kunst meer gebruikt als manipulatie van het volk.Nazi’s gaan terug naar het classicisme (Griekse goden worden aanbeden). WO2 ook grote invloed op de kunst.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Van modernisme naar massacultuur.• Aan einde van 1970 komt een einde aan de moderne cultuur.• De computer en de digitale techniek steeds invloedrijker.• Massacultuur en ik-cultuur komen op i.p.v. het gevoel van saamhorigheid. • Laatste moderne stroming in de beeldende kunst is de Popart kunst

zonder boodschap, afgeleid van populaire en bekende reclames, tv-programma’s en idolen.

Marilyn Monroe, Andy Warhol Reclame Popart

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

2. Kunst en Levensbeschouwing• Religie heeft altijd grote invloed gehad op kunst.• Nieuwe kerkgebouwen eind 19e – begin 20e eeuw in Neostijl Stijl

gebaseerd op een bouwstijl in het verleden.• Werving van nieuwe leden binnen primitieve stammen in Afrika, Azië en

de koloniën • Overtuiging God wordt door wetenschappers in twijfel getrokken. (Atheïst

= niet gelovigen) Meer ruimte voor ongelovigen.• Theosofie (= Grieks: "Theos" goddelijk, "sophia", wijsheid) populaire

stroming onder avant-garde kunstenaars opgericht door Helena Blavatsky• Overtuiging dat alle religies pogingen van een goddelijke macht zijn om de

mensheid tot grotere perfectie te brengen. Elke religie heeft een kern van waarheid.

• Combinatie van westerse tradities, oosterse religies, het spiritualisme en de evolutietheorie.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Antropologische beweging.• Duitsland scheidt zich in 1912 af van de Theologische vereniging. • Rudolf Steiner sticht het Antroposofische Gesellschaft (= wijsheid over de mens).• Geen politieke doelen of religieuze binding.• Denken, willen en voelen moeten worden gestimuleerd. Zij zorgen voor innerlijke

vrijheid en brengen de mens in harmonie met de wereld. • Veel aandacht voor onderwijs (vrije school), geneeskunde en landbouw

(biologisch). • Goetheanum 1e monumentale bouwwerk helemaal uit gewapend beton.

Plastische vormgeving, doet denken aan jugendstil en een grillig geboetseerd sculptuur ( = een ruimtelijk beeldhouwwerk dat vormgegeven is door materiaal te verwijderen). De organische vorm sluit aan bij de antropologische filosofie.

• Er worden internationaal meer gebouwen in deze stijl gebouwd.

Goetheanum 1927Rudolf Steiner

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

Mondriaan en de theosofie. • Theosofie van Blavatsky heeft veel volgelingen onder kunstenaars. • Doorgronden van het alles omvattende principe door inzicht, reflectie, zelfkennis

en intellectuele discipline. • Tegenstellingen met elkaar in harmonie en evenwicht brengen. • Piet Mondriaan (1872- 1944) raakt geïnspireerd door het principe van de

theologie. Dit is allen in zijn werk Evolutie (1909/1910) duidelijk aantoonbaar. • Mondriaan begint als landschapschilder, geen realistische weergave. Zijn werk

wordt steeds abstracter (Latijnse woord abstráhere, weglaten). • Abstractie is het weglaten van alle niet essentiële informatie of aspecten om meer

fundamentele structuren zichtbaar te maken.• Invloed van de kubisten (1906-1920) abstract werken, afgevlakt volume,

verwarrend perspectief, collage, meerdere standpunten, stilleven.• Horizontale en verticale lijnen worden steeds nadrukkelijker in zijn composities.• Een esthetische balans kan alleen bereikt worden door het gebruik van

tegenstellingen horizontale en verticale lijnen en primaire kleuren. De balans ontstaat door de verhouding en plaatsing van vlakken, niet door symmetrie.

• Schoonheidbeleving alleen mogelijk door abstracte kunst.

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

P. Mondriaan: Evolutie

P. Mondriaan P. Mondriaan: Victory Boogie Woogie

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e

De Stijl• De Stijl was een Nederlandse kunstbeweging opgericht in 1917 te Leiden

(Zie hoofdstuk 6). • De belangrijkste leden waren Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Vilmos

Huszàr, Bart van der Leck, Gerrit Rietveld, Georges Vantongerloo en J.J.P. Oud.

• Gekenmerkt door het gebruik van de primaire kleuren, gecombineerd met zwart, wit en grijs en rechte lijnen. De leden van De Stijl zochten naar een pure representatie van de werkelijkheid om zodoende een universele stijl te scheppen.

• De ideeën werden gecommuniceerd via het gelijknamige tijdschrift De Stijl.

De stijl, tijdschrift 1917

C u l t u u r v a n h e t m o d e r n e