JA

AR

GA

NG

10

- J

UN

I 2

013

KENNISMAGAZINE VOOR DE INDUSTRIËLE MARKT

lean (& mean?)

Jos van Bussel, directeur EVB Group:‘Lean manufacturing levert ons heel veel op’

24

GEEN PUSH- MAAR

PULL-PRODUCTIE

Excellence in operations bij IHC Merwede

‘Making you succeed’

in de praktijk

ES Elektro en Hoogland-Mennens

ontmoeten elkaar

VOORWOORD

Gelukkig komt itsme net op tijd met een Lean-Signaal. Vol artikelen

over rationele, berekenbare voordelen, die legio handvatten bieden om

ons weer razendsnel die Top 10 in te stuwen. Mooi niet dus. Want Lean

is veel, maar ook veel niet. Lean is niet een wondermiddel om kosten

te besparen met laaghangend fruit. Lean is niet een snelle oplossing

voor productieverbetering. Marcel van Assen, hoogleraar Operational

Excellence, houdt opportunisten in Lean-land een indringende spiegel

voor vanaf pagina 4.

Kern van zijn boodschap is dat het ook bij Lean gaat om veranderen.

Je kunt nu eenmaal geen nieuwe resultaten verwachten met oude

methodes. En veranderen gaat niet vanzelf. Dat blijkt uit de verhalen

van IHC Merwede en de EVB groep. Twee heel verschillende bedrijven,

maar met belangrijke overeenkomsten, zoals een actieve rol van de

directie en een grote betrokkenheid van alle medewerkers bij hun

Lean-overtuiging. Verbeteren doe je samen en houdt nooit op.

Ondanks alle waarschuwingen voor het cherry-picken van Lean

tools, wil ik toch een lans breken voor de toepassing van de 5 WHY’s:

door vijf keer ‘waarom’ te vragen, dring je door tot de kern van een

verbetermogelijkheid. Kinderen doen dat vaak, wij hebben dat

afgeleerd. Waarom, zou ik bijna zeggen. Zo scheid je hoofd- van

bijzaken en worden oorzaken en maatregelen voor iedereen duidelijk.

En die 5 WHY’s vragen we dan met een WHY NOT-instelling. Pardon?

Jawel, want professor Stéphane Garelli, de directeur van het IMD World

Competitiveness Center dat de jaarlijkse concurrentieranglijst van

landen produceert, vindt dat een WHY NOT-mindset de sleutel is om

de economie te stimuleren. Kijk maar naar mijn smartphone-foto van

zijn college. De belangrijkste vragen daarbij zijn volgens hem: Why not,

Why not now en Why not me? En voor deze gelegenheid zou ik daaraan

toe willen voegen: Why not itsme?

Henk Oude Brunink

Uit de jaarlijkse ranglijst met het concurrentievermogen

van landen blijkt dat de daling van de Nederlandse

concurrentiekracht doorzet. Van een vierde plek in 1997,

zijn we ondertussen naar een veertiende plaats afgezakt.

Daar word je niet vrolijk van.

24Excellence in operations bij IHC Merwede

‘Making you succeed’ in de praktijk

008

019ES Elektro en Hoogland-Mennens

ontmoeten elkaar op businesspark Noorderpoort Venlo

Jos van Bussel, directeur EVB Group:‘Lean manufacturing levert ons heel veel op’

016

Lean management: Misverstanden en voordelen

ES Elektro en EPLAN Electric P8

Excellence in operations bij IHC Merwede

‘Making you succeed’ in de praktijk

BAT Niemeyer realiseert tijdwinst en veiligheid

Bespaar op onvoorziene uitgaven

Semtec en Eaton sluiten goed op elkaar aan

Jos van Bussel, directeur EVB Group:

‘Lean manufacturing levert ons heel veel op’

In 2013 vindt u ons regelmatig op de beurs

004

007

008

010

0 1 2

014

0 1 6

018

019

020

021

022

023

024

025

026

027

ES Elektro en Hoogland-Mennens ontmoeten elkaar

Cursusnieuws

Schrijf in voor onze nieuwe cursussen!

Compacte veiligheidsrelais (PNOZmulti Mini) met temperatuurbereik

Betere verlichting, betere prestaties

Multicolor signalering met USB aansluiting

Hoogwaardige Slijpoplossingen

CASM-cilinders het gamma van elektrische, servogestuurde cilinders

Alles in één, dat is de nieuwe FX3GE PLC van Mitsubishi Electric

lean management:

misverstandenen voordelen

004

Lean is ook geen snelle methode. Toyota heeft meer dan 50 jaar gedaan

over de ontwikkeling van het Toyota Productie Systeem, wat de basis

is voor het moderne Lean. Dit systeem blijkt ook niet eenvoudig te

kopiëren. Het is dan ook niet gek dat veel organisaties het moeilijk

vinden om op de langere termijn voordelen te behalen met Lean. Op

de korte termijn weten organisaties met Lean-technieken nog wel het

laaghangend fruit te plukken, maar op de lange-termijn behalen veel

organisaties slechts magere structurele verbeteringen. Daarvoor zijn drie

oorzaken te noemen:

1 Het management ziet Lean nog teveel als een gereedschapskist

met verbetertechnieken om (snel) besparingen te realiseren. Men

neemt onvoldoende tijd om Lean goed in te voeren, men speelt

sleutelpersonen onvoldoende vrij en men investeert te weinig in

training en ondersteuning zodat Lean niet in de DNA van organisatie

komt.

2 Verschillende sleutelpersonen hebben verschillende definities van

Lean. Zo heb ik mee gemaakt dat bij een organisatie de HRM manager

Lean associeerde met investeren in opleiding en training voor het

ontwikkelen van een cultuur van continu verbeteren, terwijl de

financieel manager vooral dacht aan bezuinigen. Hij had bij de start

van het traject al een besparing ingeboekt van 20%.

3 Het management heeft onvoldoende visie hoe de Lean-organisatie

er over 3 jaar uitziet en men neemt niet de tijd om de impact van

Lean op de organisatie en op de bedrijfsstrategie goed door te

spreken. Soms blijkt het management het wel te weten, maar

communiceert men het onvoldoende met haar medewerkers.

Daardoor blijft het ook voor medewerkers onduidelijk waar

de organisatie met Lean naar toe groeit en wat Lean voor

medewerkers betekent. Soms heerst er dan onnodig angst:

Lean = Mean.

Vanwege de druk om te besparen of zelfs te bezuinigen zijn Operational Excellence en Lean

Management tegenwoordig belangrijke managementthema’s. Dat wordt versterkt door de

vele succesverhalen over Lean. Als we ze mogen geloven, tenminste, want er blijken nogal wat

misverstanden te bestaan over Lean. Zo wordt Lean vaak gezien en gebruikt als een verzameling

verbetertechnieken (zoals Kaizen, SMED en Value Stream Mapping) om verspillingen te

elimineren en het werk te laten stromen. Soms wordt Lean zelfs gezien als een snelle methode om

kosten te besparen. Onterecht? Ja én nee, want hoewel het toepassen van (de technieken van)

Lean al snel tot behoorlijke besparingen kan leiden, is Lean vooral een filosofie én een praktische

aanpak om de hele organisatie te professionaliseren in het leveren van de juiste klantwaarde.

Om dat te bereiken (c.q. om Lean in te voeren) zijn investeringen in geld, capaciteit en tijd nodig.

005

Standaardiseren (uniformeren), vereenvoudigen en visueel management

zijn belangrijk bij Lean. “Keep it simple” ligt niet voor niets aan de

basis van Lean, maar Lean is niet simpel en ook niet iets wat je er even

bij doet. Lean kan niet even door medewerkers naast hun reguliere

werkzaamheden worden ingevoerd door rigoureus de voorraden te

reduceren of andere verspillingen te elimineren.

Succesvol Lean toepassen start dus met weten wat Lean precies is en

wat het voor de organisatie betekent of zal gaan betekenen. Dat moet

vervolgens uitgebreid met de medewerkers worden gecommuniceerd:

• Lean is vooral het creëren van een lerende operationele organisatie

waarin wordt gestreefd naar perfectie vanuit een cultuur van

continu verbeteren.

• Lean is vooral een praktische, bottom-up-aanpak om met

medewerkers van de werkvloer de processen (de value streams) te

verbeteren (vanuit het perspectief van de klant) en het werk te laten

stromen.

• Lean neemt de klant en klantwaarde als uitgangspunt voor het

verbeteren van de bedrijfsprocessen.

• Lean biedt een manier om de complexiteit en verspilling in een

proces of voortbrengingssysteem in kaart te brengen en vervolgens

deze te elimineren zodat het werk gaat ‘stromen’.

• Lean richt zich op het onderscheid tussen ‘waardetoevoegende’ en

‘niet-waardetoevoegende’ activiteiten door verschillende vormen

van verspilling te identificeren.

• Lean biedt instrumenten om processen te beschrijven en te

analyseren zodat doorlooptijden worden verkort.

Hoewel Lean een standaard verbeterproces en een standaard

verbetermethode kent, is de juiste implementatie-aanpak per organisatie

verschillend. De juist aanpak is organisatiespecifiek, afhankelijk van de

doelstellingen, de cultuur en de veranderervaringen van de organisatie.

Een nulpunt-meting op basis van een lean-audit (of OpX-scan) is

essentieel om de juiste implementatiestappen te kunnen nemen.

Ook moet er rekening mee worden gehouden worden dat Lean

vooral een bottom-up verbeteraanpak is, in tegenstelling tot andere

(aanvullende) verbetermethoden zoals SixSigma en Business Process

Reengineering. Dit betekent dat Lean met en door medewerkers moet

worden ingevoerd. Helderheid, management commitment, het bieden

van voldoende ondersteuning, en voldoende tijd en capaciteit voor

verbeteren zijn cruciaal voor succes met Lean. Daarom botst Lean met

bezuinigen op korte termijn.

Tenslotte is visionair leiderschap van groot belang. Bij het toepassen en

invoeren van Lean moet het management zich ervan bewust zijn dat het

een belangrijke voorbeeldfunctie heeft. Dat geldt ook voor het gedrag

van het management, dat zelf vanaf de start van de invoering in woord

en daad dient te laten zien wat wenselijk is in de Lean-organisatie. Hierbij

gaat het om hetzelfde voorbeeldgedrag dat zo kenmerkend is voor

leiderschap binnen het Toyota Production System:

• Mimiwokatamukeru (luisteren). Het topmanagement is echt bereid te

luisteren naar medewerkers en het heeft de wil om van hen te leren.

• Kanshin sousa (interesse in de operatie). Het topmanagement

heeft werkelijke interesse in de operationele problematiek.

'Helderheid, management commitment, het bieden van

voldoende ondersteuning, en voldoende tijd en capaciteit

voor verbeteren zijn cruciaal voor succes met Lean.'

Prof. dr. ir. Marcel van Assen

• Genchi genbutsu (naar de werkplek). Genchi genbutsu is Japans

voor ‘teruggaan naar de bron’ om de waarheden te vinden die

nodig zijn om correcte beslissingen te nemen, en om consensus en

doelstellingen te bereiken. Het idee is dat als de (top)manager het

zelf niet direct gezien of ervaren heeft, dan is zijn kennis per definitie

incompleet (vanwege de mogelijke ruis in het communicatiekanaal).

Daarom moet het (top)management naar de werkvloer (terug naar

de bron) om daar zelf te observeren en de problematiek te ervaren.

• Nebari tsuyosa (volhardendheid). Het management heeft een

bepaalde mate van volhardendheid en laat zich niet zo snel bij

tegenslagen uit het veld slaan. Het doorvoeren van Lean betekent

immers voor velen een nieuwe manier van werken en ander gedrag.

Diverse barrières moeten worden overwonnen om in een situatie te

geraken waarbij de hele organisatie continu streeft naar perfectie.

Sterker nog, bij het invoeren van Lean gaat weleens iets mis,

verloopt iets niet volgens plan of vallen de verbeteringen tegen; het

management moet dan niet te snel opgeven of juist medewerkers

onder druk zetten, maar het moet de organisatie op sleeptouw nemen,

stabiliteit en vertrouwen geven en een oplossingsrichting bieden.

• Gyakusetsu (paradox). Het management weet om te gaan met diverse

managementparadoxen. Een van de belangrijkste management-

paradoxen is de ogenschijnlijke tegenstelling tussen het sterk

vasthouden aan de standard operating procedure (de best -practice

als norm) en het bieden van ruimte om te experimenteren om de

huidige norm uit te dagen om verbeteringen te vinden: vrijheid in

gebondenheid.

Organisaties die Lean als een systeem met leidende principes en het juiste

type leiderschap weten in te bedden in de organisatie zijn de eerste fase

van ‘Lean als het toepassen van instrumenten en technieken’ dan al lang

ontgroeid; ze zitten in de tweede fase van Lean-volwassenheid waarin

ook op langere termijn structurele verbeteringen zijn behaald. Zodra

een organisatie een tijdje succesvol met Lean werkt, zal ze de behoefte

gaan ervaren om ook Lean in de keten te gaan toepassen en zullen ze

zich willen ontwikkelen buiten de traditionele organisatiegrenzen. Niet

alleen zullen ze van hun toeleveranciers eisen dat zij ook volgens de

Lean-principes werken, maar ze zullen ook proberen hun klanten te

overtuigen om Lean te gaan (samen)werken. Zodra de keten is afgeslankt,

zal men leniger en flexibeler willen worden, hetgeen ook wel agile of

wendbaar organiseren wordt genoemd. We zitten dan in de derde fase

van Lean-volwassenheid.

006

In welke fase opereert uw organisatie?

Prof.dr.ir. Marcel van Assen

Professor of Operational Excellence – TiasNimbas Business School

Adviseur & trainer – OpX-Instituut / FactFactorY

Contact: marcel@opx-instituut.nl

007

EPLAN Electric P8 biedt innovatieve mogelijk-

heden op het gebied van engineering, documen-

tatie en beheer van elektrotechnische automati-

seringsprojecten. Het automatisch genereren van

gedetailleerde analyses op basis van de schema's

maakt als integraal onderdeel de uitgebreide

documentatie compleet en voorziet de volgende

projectfasen zoals productie, montage, inbedrijf-

stelling en service van de benodigde gegevens.

Engineerings-gegevens uit andere projectgebie-

den kunnen via interfaces van de CAE-software

worden uitgewisseld en garanderen zodoende

uniformiteit en integratie gedurende het gehele

productontwikkelingsproces.

U bepaalt de werkwijze

In de engineering heeft elke werkwijze in bepaalde

engineeringsfasen zijn voordelen. Of het nu om

het uitwerken van eerste grafische machine-/

installatieoverzichten, het opstellen van schema's

of het los van de grafische verwerking vastleggen

van projectinformatie in de databank gaat. U

bepaalt welke werkwijze voor u het efficiëntst is.

EPLAN zorgt onafhankelijk van uw aanpak voor

doorlopende consistentie in de projectgegevens.

Projectdocumentatie – kwantiteit en kwaliteit

Met uitgebreide en individueel configureer-

bare controleprocedures controleert u met

één muisklik de documentatie op de door

u gedefinieerde kwaliteitseisen. U bepaalt

hoe streng EPLAN het kwaliteitsniveau van

uw documentatie bewaakt. Op die manier

voorziet u de volgende processtappen van alle

benodigde informatie vanuit de engineering

– van de uniforme productontwikkeling tot

en met productie, montage, inbedrijfstelling,

onderhoud en reparatie.

Concentratie op het wezenlijke

U kunt zich op uw engineeringstaken concentre-

ren terwijl EPLAN zich om het consistente beheer

van de projectgegevens bekommert. Dat ontlast

u, zodat u uw hoofd en handen vrij hebt om

snel en kwalitatief hoogwaardige machine- en

installatiedocumentatie te kunnen produceren.

Variantentechniek – innovatief, krachtig,

overtuigend

Hergebruik en standaardisering zijn de

centrale begrippen voor blijvende tijdbespa-

ring. Schemamacro's waarmee eenvoudig

deelschakelingen kunnen worden gemaakt,

versnellen uw engineeringsproces. EPLAN

Electric P8 gaat consequent nog verder:

deelschakelingen (macro's) kunnen grafische

varianten, verschillende weergavetypen en

voor gedefinieerde waarde tabellen bevatten.

Koppelingen met ES Elektro

De nieuwe samenwerking tussen EPLAN en ES

Elektro zorgt er voor dat uw engineer real-time

alle beschikbaarheid, prijzen en zelfs alterna-

tieven in een oogopslag in zijn project overziet.

Hierdoor kunnen de juiste componenten

geselecteerd worden, met als groot voordeel

dat er tijdens de realisatie van het project

geen onnodig vertragende factoren optreden.

Uiteraard zijn er ook verschillende koppelingen

mogelijkheden met uw ERP-systeem.

Internationaal genormeerd en uniform

gelokaliseerd

EPLAN Electric P8 ondersteunt met dienover-

eenkomstige stamgegevens en modelprojec-

ten internationale normen zoals IEC, NFPA, de

Russische GOST- of de Chinese GB-norm.

ES Elektro en EPLAN Electric P8:

de power combinatie voor elektrotechnische

engineering.

Daag ons uit om u te overtuigen van deze

krachtige samenwerking, dan realiseren wij

samen met u een aantoonbare hoge besparing

op uw tijd en engineeringskosten.

ES Elektro en EPLAN Electric P8:

de power combinatie voor elektrotechnische engineering Voor moderne automatiseringsprojecten worden hoge eisen

aan een volledige en kwalitatief hoogwaardige machine-/

installatiedocumentatie gesteld. Tegelijkertijd is er echter steeds minder

tijd beschikbaar voor de engineering. De nieuwe versie van het EPLAN-

platform is precies op deze taakstelling gericht. Efficiënt engineeren en

tegelijkertijd hoogwaardige en duidelijke documentatie genereren.

IHC Merwede is een wereldspeler van formaat. Het bedrijf ontwikkelt,

bouwt en onderhoudt technologisch hoogwaardige schepen en

materieel voor de bagger-, natte mijnbouw en offshoremarkt.

Klanten zijn vooraanstaande baggerbedrijven, olie- en gasconcerns,

offshore, contractors en overheden. Wereldwijd werken er zo’n 3000

mensen bij IHC Merwede. In Nederland is IHC Merwede uitgesplitst in

werkmaatschappijen. Consultant Ad Geilings van AdBri Consultancy

werkt als projectleider bij IHC Merwede. Hij kreeg de opdracht om het

inkoopproces bij de IHC Merwede-businessunits in Nederland voor

routineproducten te stroomlijnen en te verbeteren volgens Excellence in

Operations. Ad: “Veel bedrijven focussen bij inkoop vooral op prijs. Maar

juist op het gebied van efficiëntie zijn grote stappen te maken. Door

ordertijd, kosten, administratieve stromen, voorraden en leveranciers te

reduceren bijvoorbeeld. De overeenkomst tussen IHC Merwede en itsme

is daar een prachtig voorbeeld van.”

Hoe past Excellence in Operations binnen lean?

Ad legt uit: “Bij lean gebruik ik vaak de metafoor van een estafette.

Het estafettestokje is het product dat van start naar finish wordt

gebracht. Hoe vaker dat stokje moet worden doorgegeven, hoe meer

kans er is op fouten. Ook de afstand van het parcours speelt een rol. Is

het productieproces heel lang? Dan is de kans dat het stokje valt veel

groter. De vraag is natuurlijk: hoe verbeteren we het parcours en de

verbindingen? Oftewel: hoe kunnen we efficiënter, sneller en met minder

kosten betrouwbare producten leveren die onze klanten nodig hebben?

Bij Excellence in Operations – door mij afgekort als ExO – kijken we naar

het inkoopproces binnen de gehele supply chain. Dit kun je zien als

voorbereiding op het lean inrichten van alle processen. Een preferred

supplier – in dit geval itsme – kan hierin een belangrijke rol spelen met

oplossingen als kitting en VMI (Vendor Managed Inventory)-systemen.”

Helder formuleren van doelen

In maart vorig jaar ging Ad als projectleider aan de slag voor alle

IHC Merwede-werkmaatschappijen in Nederland om Excellence in

Operations uit te voeren. “Het routinematige segment is de grootste

last van de organisatie, heeft de grootste hoeveelheid orders en het

minste effect op de winstgevendheid”, zegt Ad. “Cruciaal bij de start van

dit project was het formuleren van de doelstellingen, het moest voor

iedereen heel helder zijn wat we precies wilden bereiken.”

Excellence in operations bij IHC Merwede

‘Making you succeed’in de praktijk

008

IHC Merwede sloot begin dit jaar een Service Level Agreement af met itsme. Beide bedrijven

maakten hierin afspraken over het leveren van elektrotechnische en mechanische producten

en aanverwante diensten volgens het proces ‘Excellence in Operations’.

Projectleider Excellence in Operations Ad Geilings: “Het gemiddelde bedrijf is

per inkooporder twee uur kwijt. Ook voor orders van twee euro. Dat kan beter.

Bij Excellence in Operations focussen we op inkoop en optimaliseren we de

operationele bedrijfsvoering.”

Bij ExO spelen alle afdelingen die te maken hebben met het inkoopproces

een rol. Dat kwam duidelijk naar voren in de analysefase. Ad: “We

analyseerden het proces van inkoop bij de vijf grootste IHC Merwede-

units. Gemiddeld bestaat ieder proces van inkoop in het routinesegment

uit 51 stappen. Van de collega die aan het bureau komt met ‘ik heb

wat nodig’ tot aan het betalen van de factuur. We rekenden precies uit

hoeveel minuten men per stap nodig had. De onderlinge verschillen

leverden meteen interessante discussies op tussen de units onderling:

waarom heb jij maar 2 minuten nodig om de factuur te betalen en wij 8

minuten? Het mooie van ExO is dan ook dat het mensen bij elkaar brengt.

Magazijnmensen gaan met elkaar om de tafel, technische diensten

komen bij elkaar over de vloer en financiële mensen kijken in elkaars

proces: hoe pak jij dit aan en wat kan ik van jou leren?”

Doe waar je goed in bent

“De volgende stap is dan eigenlijk heel simpel”, stelt Ad. “Besteed een

aantal van die stappen uit. Zoek partners waar je op een efficiënte manier

mee kunt samenwerken.” IHC Merwede koos voor samenwerking met

itsme. Een aantal IHC Merwede-business units had al goede ervaring met

itsme, maar doorslaggevend was het feit dat er zowel elektrotechnische

als mechanische componenten geleverd konden worden. Ook na

gesprekken met andere partijen kwam itsme er als beste uit. Door te

werken met een VMI-systeem dat door itsme beheerd wordt, bespaart

IHC Merwede gemiddeld 85 procent in tijd op een ordertraject. Bij een

zelfscansysteem is dat ongeveer 40 procent. “Alle partijen doen waar zij

goed in zijn. itsme levert producten en zorgt dat er relevante voorraad is,

in het eigen distributiecentrum of op locatie bij IHC Merwede.”

ExO gaat vooral over mensen

“De samenwerking verloopt tot nu toe prima, al kunnen we nog wel een

aantal stappen maken. Voor itsme is het extra complex dat IHC Merwede

uit meerdere werkmaatschappijen bestaat. Bovendien is het een

projectorganisatie. Bepaalde materialen zijn voor de bouw van een schip

maar tijdelijk nodig. Ook binnen IHC Merwede moet men wennen aan

deze nieuwe werkwijze. Daarom pakken we het ook stapsgewijs aan. ExO

gaat niet alleen over processen, maar vooral over mensen. En verandering

heeft tijd nodig. Ik ben trots op de stappen die we samen hebben gezet.

Er is enorm veel werk verzet door alle partijen. Ik had vorig jaar om deze

tijd nog niet kunnen denken dat we nu al zo ver zouden zijn.”

Tot slot: het grootste voordeel?

“Omdat IHC Merwede het voorraadbeheer uitbesteedt aan itsme, werkt

men vele malen efficiënter, waardoor er meer tijd is binnen de organisatie

om te focussen op de klant. Er is meer ruimte voor commerciële

activiteiten, initiatieven en innovaties. Kortom, meer tijd om geld te

verdienen en succesvol te worden en te blijven.”

www.ihcmerwede.com | www.adbri.nl

Tips voor Excellence in Operations

• Formuleer eerst heel duidelijk wat u als organisatie wilt

bereiken en maak daarna een heldere analyse van de huidige

gang van zaken.

• Concentreer u op uw corebusiness en besteed andere zaken uit

aan specialisten.

• Veranderingen in de organisatie kosten tijd. Ga stapje voor

stapje en laat medewerkers zelf de voordelen en winst ervaren.

• Schakel hulp in van buiten om procesverbetering te begeleiden.

• Stel bij alle stappen de vraag: is dit beter voor onze klant?

009

Directies van IHC Merwede en itsme ondertekenen de Service Level

Overeenkomst. Van links naar rechts: Arjen Smidt, Regio Directeur itsme ES

Elektro; Jan Willem Bos, Director Supply Chain Management bij IHC Merwede;

Frans Lunenborg, Supply Chain Manager bij IHC Dredging; Gert-Jan de

Haas, Directeur itsme Hoogland-Mennens; Sander Korving, Director Global

Sourcing IHC Parts & Services; staand: Ad Geilings.

British American Tobacco (BAT) Niemeyer in Groningen investeert volop.

Bij alle nieuwe investeringen speelt veiligheid een belangrijke rol. Het bedrijf

kiest voor de veiligheidsproducten van ABB Jokab Safety. Arthur Cooke

(Technisch Vertegenwoordiger ES Elektro) praat met Geert Zeef van BAT Niemeyer

en Nico van Koppen van ABB over de voordelen van deze producten.

BAT Niemeyer realiseert

tijdwinst en veiligheidMet ABB Jokab Safety-veiligheidsproducten

British American Tobacco is een wereldwijde producent van sigaretten.

In de fabriek in Groningen wordt tabak geproduceerd voor twee

toepassingen: ‘Roll your own’ (shag) en ‘Make your own’ (om hulzen

te vullen). Geert Zeef, Project Engineer Industrial Automation bij BAT

Niemeyer, over de recente investeringen: “Sinds twee jaar loopt het

Project Masterplan. Hierbij vervangen we negentig procent van de

machines op de afdeling ‘voorbereiding shag’. Een gecompliceerd

en lastig traject aangezien de fabriek uiteraard gewoon door moet

blijven draaien. We vervangen machines stukje bij beetje. Daarnaast

investeerden we in een aantal nieuwe (verpakkings)machines zodat we

de productie kunnen opvoeren. Met deze machines zijn we momenteel

in de testfase.”

Safety first

“Waar we tegenaan lopen? De nieuwe machines worden geproduceerd

door verschillende machinebouwers, maar moeten in onze fabriek wel

allemaal op elkaar aansluiten. Dat kan zeker op het gebied van safety een

lastig verhaal zijn. Iedere machinebouwer bouwt zijn machine met zijn

eigen noodstop, wij zien meerdere machines samen als één productielijn.

Een centraal noodstopcircuit is dan cruciaal. Want bij een calamiteit moet

de gehele lijn stoppen, niet alleen één machine. Daarom kozen we voor

de veiligheidsproducten van ABB Jokab Safety. Hiermee kunnen we dit

gemakkelijk en snel realiseren.”

Anders dan traditionele systemen

Jokab is van oorsprong een Zweeds bedrijf. In 2010 nam ABB dit bedrijf

met innovatieve machinebeveiligingssystemen over. Sales Engineer Nico

van Koppen van ABB vertelt waarom ABB Jokab Safety uniek is. “Het is

anders dan de traditionele systemen. Met dit veiligheidssysteem koppel

je tot wel dertig veiligheidscomponenten in serie op één veiligheidsrelais.

Componenten zijn onder andere noodstop- en bedieningselementen,

veiligheidssensors, schakelaars en vergrendelingen, lichtgordijnen

enzovoorts. Alles op het gebied van machineveiligheid is met ABB

Jokab Safety te groeperen. Daarbij kunnen de veiligheids-PLC’s (Pluto’s

genoemd) met elkaar communiceren. Hiermee is een compleet netwerk

van veiligheidscomponenten te realiseren. Omdat alles op één lus zit,

is er veel minder bedrading. Dat scheelt ruimte in de kast en maakt het

bedraden van componenten heel gemakkelijk.”

010

Ook storingzoeken is eenvoudig met ABB Jokab Safety. Nico: “Alle

componenten zijn voorzien van een led die groen of rood knippert.

Hiermee zijn op een visuele manier fouten en storingen in de lus snel te

detecteren. Daarnaast heeft elk component zijn eigen informatiesignaal,

zodat op een beeldscherm precies te zien is waar de storing zit. ABB Jokab

Safety voldoet bovendien aan de hoogste veiligheidsnormen: PLe en SIL3.”

Eenvoudig en zeer betrouwbaar

Bij BAT Niemeyer werken ze inmiddels een aantal jaar met de ABB

Jokab Safety-producten. Geert is er erg over te spreken. “Het is zeer

betrouwbaar, er zijn zelden storingen en dat geeft rust in de organisatie.

Dat was vroeger wel anders. Maar het grootste voordeel vind ik toch

wel de eenvoud. Er zijn geen trainingen nodig om te leren hoe je ermee

om moet gaan, het werkt gewoon. Wat ik ook een pre vind: de oudere

producten communiceren nog prima met de nieuwe onderdelen die

we aanschaffen. Dat vind je niet bij ieder merk terug. De support van

ABB is zeer goed, ik kan Nico altijd bellen of mailen met vragen, hij

reageert meteen. We hoeven weinig materiaal op voorraad te hebben

want het gaat niet snel kapot.” Arthur van ES Elektro vult aan: “En mocht

het zo zijn dat jullie toch snel iets nodig hebben, dan regelen we via de

24-uursservice van ES Elektro dat het binnen een paar uur ter plekke is.

Dag en nacht. Overigens is ES Elektro met BAT Niemeyer in gesprek over

het overnemen van het voorraadbeheer door te werken met een VMI-

systeem. Dat maakt het voor jullie straks nog gemakkelijker, je grijpt dan

nooit meer mis.”

Tijdwinst op meerdere onderdelen van de machinebouw

Hoe sluit ABB Jokab Safety aan bij lean manufacturing? Nico: “Het

grootste voordeel is tijdwinst. Omdat het een eenvoudig systeem is,

gaat installeren sneller. Er is minder bedrading en dus minder kastruimte

nodig, veel componenten worden aangesloten door middel van

M12-connectoren – plug & play – en een storing is heel snel gevonden.

Daarnaast is het niet nodig om heel veel verschillende soorten

componenten op voorraad te hebben, één of twee verschillende soorten

Pluto’s is meestal al voldoende. ABB Jokab Safety is te gebruiken in

combinatie met producten van andere fabrikanten, waarbij ik wel moet

zeggen dat communicatie met safety-PLC’s van andere fabrikanten nog

in ontwikkeling is.”

Conclusie

Arthur: “Mogen we stellen dat ABB Jokab Safety een uniek product

is waarmee eenvoudig, snel en met minder kastruimte een

machinebeveiligingssysteem is te bouwen?” Geert knikt: “Ik zou echt

geen verbeterpunten weten, wij zijn zeer tevreden en ik kan deze

producten alleen maar aanbevelen.”

Waar komen de namen Pluto, Tina, Adam, Eva en Vital vandaan?

Typerend voor ABB Jokab Safety zijn de bijzondere benamingen.

Nico van Koppen legt uit waar die vandaan komen: “Toen Jokab

de veiligheids-PLC introduceerde was dat de kleinste op de markt.

De planeet Pluto werd toen gezien als de kleinste planeet van ons

zonnestelsel, vandaar dat dit product Pluto werd genoemd. Een

Tina is een adapter die het pulssignaal omdraait. In het Engels is

omdraaien ‘turn’. We kennen allemaal Tina Turner, daar komt dus

de naam Tina vandaan. De Adam en de Eva zijn het mannelijk en

het vrouwelijk deel van de deurschakelaar die in elkaar vallen. Tot

slot de Vital, die naam komt van ‘vitaal’, omdat dit relais de pulse, de

hartslag, van het systeem doorgeeft.”

011

Wat kost een productie stilstand?

Een ongeplande productie stilstand zorgt voor extra kosten. Vaak

worden dit soort kosten in eerste instantie onderschat. Sommige kosten

zijn ook niet direct merkbaar. Hieronder vindt u een opsomming van

kosten die kunnen voorkomen bij een productie stilstand.

Salariskosten productie personeel: bij een storing staat het productie

personeel stil. Loon wordt doorbetaald voor de niet productieve uren.

Indien de productie moet worden ‘ ingehaald’, zal hier vaak een toeslag

moeten worden betaald (overwerk).

Verlies van (half)product: bij een processtilstand bestaat de kans dat de

betreffende batch niet kan worden verwerkt en als verloren beschouwd

wordt. Bij het weggooien van het half fabricaat moet er ook rekening

gehouden worden extra kosten, bijvoorbeeld afvalstoffenheffing.

Schoonmaak- en opstartkosten: na het stilvallen van een productie

moet deze vaak grondig gereinigd worden. Vaak kan de opstart van een

proces enkele uren tot zelfs enkele dagen in beslag nemen.

Vervoerskosten: het geplande transport kan niet plaatsvinden en de

kosten van de wachttijd of de annulering zullen door de vervoerder

minimaal voor een deel in rekening gebracht worden.

Spoedkosten voor reparatie: reserve onderdelen zijn met de hoogste

spoed nodig. Vaak worden koeriersdiensten ingezet, rekent de

leverancier behandelkosten en moet een monteur vanuit zijn reguliere

werkzaamheden vrijgemaakt worden.

Facilitaire kosten: een fabriek die stil staat moet nog steeds worden

verwarmd, verlicht , beveiligd, etc..

Schade claims: indien er een leveringsverplichting is aan klanten, kan er

een schadeclaim worden ingediend.

Reputatieschade: uw goede naam ondervindt schade door dit soort

incidenten.

Verlies van klanten: indien klanten moeten uitwijken naar een product

van de concurrent wordt de deur naar deze concurrent geopend.

Vraagt u uzelf af waarom bij een groot onderhoud de distributieriem van uw auto bij

80.000 km wordt vervangen? Wellicht niet omdat het al echt nodig is maar dat het

wachten op problemen u een veelvoud aan geld gaat kosten en stilstand altijd op een

tijdstip komt dat u dit niet verwachtte. Dit wordt over het algemeen door iedereen als

vanzelfsprekend ervaren. Hoe zit het dan met uw productiemiddelen?

Bespaar op onvoorziene uitgaven door ‘end-of-life’ productiemiddelen

Gepland onderhoud is

vele malen goedkoperdan een onverwachte reparatie

012

Kunnen we het falen van een productiemiddel voorkomen?

Uitsluiten dat een productiemiddel zal falen is onmogelijk. De kans

hierop kunnen we wel tot een minimum beperken. Dit kan op de

volgende manieren:

Redundant uitvoeren

Indien een productieproces zo kritisch is dat deze niet uit mag vallen is

het aan te raden deze redundant (dubbel) uit te voeren. Dit is een dure

oplossing maar in sommige processen zeer wenselijk.

Onderhoudsplan of service contract

Zorg ervoor dat de belangrijke onderdelen in het proces regelmatig

onderhouden worden en dat er voor de meest kritische onderdelen

afspraken zijn gemaakt met betrekking tot benodigde reserve delen en

responstijd van de service organisatie.

Vervangen van verouderde producten

Als een product nieuw is zal deze over het algemeen het best presteren.

Indien er fabricagefouten in dit product aanwezig zijn, het product

tot zijn limiet wordt belast of er mogelijk aansluitfouten zijn, kan het

voorkomen dat deze al na korte tijd defect raakt. Hierna komt een tijd,

‘de operationele levensduur’, waarin het product exact werkt zoals

verwacht. Na deze periode komt er een periode waarin producten gaan

uitvallen doordat deze gewoonweg versleten zijn. De foutkans zal nu

weer toenemen. Indien we deze foutkans uitzetten tegen de levensduur

ontstaat er een zgn. ‘badkuip kromme’.

Danfoss VLT® frequentieregelaars

De Danfoss VLT® frequentieregelaars

staan bekend om hun robuustheid.

Vaak worden deze gemonteerd en

daarna vergeten omdat er nooit

problemen zijn. Maar uiteindelijk

komt er ook aan de levensduur van

een Danfoss frequentieregelaar een

einde.

Uitfasering onderdelen voor VLT® 5000/6000/8000 serie

Alle VLT® frequentieregelaars uit de series VLT® 5000/6000 en 8000 zijn

ontworpen voor een levensduur van 10 jaar. De eerste frequentieregelaars

uit deze serie zijn in 1997 op de markt gekomen. In 2007 is Danfoss

gestopt met het produceren van deze serie. De economische levensduur

is dusdanig dat een reparatie vaak al niet lonend meer is. Vanaf april

2013 kan Danfoss geen reserveonderdelen meer bestellen voor

frequentieregelaars met een vermogen <90 kW. Door een laatste inkoop

van onderdelen verwacht Danfoss tot eind 2013 te kunnen repareren.

Altijd een nieuwe frequentieregelaar beschikbaar

Voor alle frequentieregelaars is een nieuw model beschikbaar. Graag wil

Danfoss uw oude frequentieregelaar vervangen door een exemplaar uit

de nieuwe serie. Om deze omschakeling te kunnen uitvoeren is goed

nagedacht over de uitvoering en mogelijkheden. Voor iedere applicatie

is een oplossing. Door gebruik te maken van adapterplaten kan de

nieuwe frequentieregelaar op dezelfde plaats gemonteerd worden. Door

middel van bijvoorbeeld PROFIBUS adapters kan Danfoss in veel situaties

de nieuwe frequentieregelaar zo laten reageren alsof het de ‘oude’ is. U

hoeft uw PLC software dus veelal niet te herschrijven.

Danfoss VLT® Quick Exchange Training

Om ervoor te zorgen dat u probleemloos kunt overstappen naar de

nieuwe serie heeft Danfoss haar partners opgeleid voor dit proces. Indien

u deze migratie zelf wilt doen is dat ook mogelijk. Door de opleiding

‘Danfoss VLT® Quick Exchange Training’ te volgen bent u in staat om zelf

de conversies te doen.

Uw oude frequentieregelaar is nog steeds geld waard. Laat u door uw

ES Elektro contactpersoon informeren over de mogelijkheden en het

aanbod, geldig tot 1 september 2013.

013

Operationele levensduur

De stilstandtijden badkuipkromme

Systeemfalen storingsbadkuipkrommeworden weergegeven

Stor

ings

stils

tand

in %

Technische levensduur

Oplopende storingsstilstand bij ingebruikname en revisie van apperatuur

Technische storingen

Materiaalstoringen en bedieningsstoringen

Systeemstoringen

Dhr. Simon IJspeert, www.ijspeert.nl

014

Semtec en Eaton

Sluiten goedop elkaar aan

SmartWire-DT staat bekend als slimme manier van bedraden.

Minder complex dan conventionele bedrading, waardoor montage sneller gaat.

Hoe werkt dit in de praktijk? Zijn er echt alleen voordelen? Signaal sprak met

Peter Sillekens van Semtec en Erwin Ooyman van Eaton.

De industrie is continu op zoek naar

betere, snellere en efficiëntere manieren

om machines te bouwen. Enerzijds om de

groeiende concurrentie – onder andere

uit China – het hoofd te bieden, anderzijds

omdat hoogopgeleide technici in het Westen

steeds lastiger te vinden zijn. Fabrikant

Eaton ontwikkelde hiervoor een innovatieve

oplossing: SmartWire-DT. Het bedrijf

belooft dat met dit product een tijds- en

kostenbesparing van dertig procent te

realiseren is.

Hoe werkt SmartWire-DT?

Kenmerkend is de 8-polige groene kabel,

de levensader van SmartWire-DT. De kabel

verbindt verschillende componenten (tot 99

stuks) zoals drukknoppen, relais, motorstarters,

softstarters, frequentieregelaars en schakelaars.

De SmartWire-DT gateway is eenvoudig te

integreren in verschillende PLC-programma’s.

Het is ook mogelijk om de kabel direct in een

kleurendisplay met geïntegreerde PLC te klikken.

Naast de datalijnen zijn de voedingsspanningen

voor de elektronica en LED’s (15V DC) en de

aansturing(24V DC) van de magneetschakelaars

in de kabel geïntegreerd. SmartWire-DT koppelt

daarnaast analoge data uit het systeem terug

naar de gebruiker. Kortom: bediening, controle

en communicatie in één enkel systeem.

In de praktijk

Peter Sillekens is directeur-eigenaar van

Semtec, een engineering- en adviesbureau

uit Sevenum. Peter is werkzaam op het

gebied van elektrotechniek, machinebouw

en luchttechniek. Vorig jaar maakte hij voor

het eerst kennis met SmartWire-DT. “Een van

mijn klanten bouwt een tiental stallen in de

Verenigde Staten voorzien van mestschuif-

systemen. De machines en de besturing daarvan

moesten aan de Amerikaanse standaarden

voldoen. Bovendien wilde de klant alles

plug and play afleveren, zodat hij geen extra

technici mee hoefde te sturen. Ideaal dus om

hier SmartWire-DT te gebruiken. Ondanks de

hogere prijs van het product wist ik de klant te

overtuigen van de voordelen. Doorslaggevend

daarin was het aantal te bouwen schakelkasten

met gelijke opzet, de mogelijkheid om in de

toekomst gemakkelijk uit te kunnen breiden

en het innovatieve karakter. Dat Eaton een

Amerikaans merk is, hielp natuurlijk ook mee,

het sluit prima aan bij wat ze daar gewend zijn.”

Ervaring van de engineer

“Omdat dit voor mij de eerste keer was dat

ik met SmartWire-DT werkte, heb ik me er

vooraf goed in verdiept. Het systeem vraagt

een andere manier van denken. Dat begint

al bij de allereerste stap: het uitzoeken welke

componenten je nodig hebt. Eaton levert

daarvoor een handig programma, SWD-Assist.

Omdat in de kabel ook de voeding voor de

componenten meegeleverd wordt, is het

belangrijk om precies te berekenen wat je

nodig hebt. Het meeste werk zit dan ook

in die eerste fase. Als de tekening klaar is,

rolt de materialenlijst eruit en is het kwestie

van bestellen en aan de slag. Montage

en bedrading is heel makkelijk. Je knijpt

eenvoudig alle componenten op de juiste

plaats aan de groene kabel. Ook testen gaat

snel. Als je opstart zie je binnen tien seconden

of alles goed werkt.”

TIJDWINST

015

“De voordelen?” Peter denkt even na. “Mijn

ervaring is dat je er netjes en strak mee kunt

bouwen. Bij seriematig werken kun je bepaalde

componenten ook alvast prefabriceren. Dat

vond ik erg handig. Nadat de hoofdstroom

van de schakelkast gelegd was, was het

daarna eigenlijk alleen nog een kwestie van

inpluggen. Het ziet er netjes en overzichtelijk

uit doordat er maar één kabel is in plaats van

dikke kabelbundels. Het neemt minder ruimte

in, al denk ik dat op dat laatste punt zeker nog

verbetering mogelijk is.”

Gemaakt voor lean automation

Erwin Ooyman, Business Development Manager

bij Eaton, legt uit waarom er bij dit product

wordt gesproken over lean automation: “Het

grootste voordeel van SmartWire-DT is de

tijdwinst. Dat begint al in de engineeringfase; de

engineer kan heel gemakkelijk met de hulp van

onze software (SWD-Assist) op zijn scherm de

componenten naar zijn tekening slepen. Maar

de grootste tijdwinst ligt toch wel bij monteren,

bedraden, testen en in gebruik nemen. Op

locatie bij de eindgebruiker is het alleen nog een

kwestie van inpluggen, terwijl bij conventionele

systemen technici soms uren of zelfs dagen

bezig zijn om alles te installeren. Ook aan de

leverancierskant heeft het voordelen: met

relatief weinig componenten kun je heel veel

oplossingen creëren. De leverancier hoeft

niet veel verschillende componenten op

voorraad te hebben, dat levert een flinke

voorraadreductie op.”

Wanneer en voor wie is SmartWire-DT

interessant?

“Uiteraard bij grote volumes en complexe

installaties”, zegt Erwin, “maar het is ook

aantrekkelijk voor klanten die veel waarde

hechten aan data. We zien dat data steeds

belangrijker worden in de industrie nu

de focus veelal op duurzaamheid en

energiebesparing ligt. Koppelingen met de

elektronische motorbeveiliging PKE of de NZM

vermogensautomaat zijn hiervoor uitstekend

geschikt. Inmiddels worden ook intelligente

componenten waaronder Eaton’s DS7

softstarter opgenomen. Dit najaar verwachten

we de interface met de PowerXL frequentie-

regelaars en EMS elektronische motorstarters.

Volledig compatibel met het open ProfiDrive

2.0 protocol. Als belangrijke vervolgstap staat

de integratie van safetycomponenten. Eaton’s

einddoel is een volledige integratie van alle

stuurstroombekabeling binnen een installatie,

waaronder ook de signaalzuilen, sensoren en

hydraulische componenten.”

SmartWire-DT is nu zo’n vijf jaar op de markt en

wordt inmiddels wereldwijd verkocht. Er is een

groei van meer dan zestig procent per jaar van

nieuwe applicaties. “Het systeem is nog volop

in ontwikkeling, we werken intensief samen

met bekende fabrikanten als Wöhner, Hilscher

en Phoenix Contact en we luisteren goed naar

onze klanten om de juiste verbeteringen en

uitbreidingen door te voeren.”

Aanleiding voor het overstappen op lean manufacturing was de stijging

van de kostprijs, vertelt Jos van Bussel. “We zagen zelf niet in waar dat

aan kon liggen. We waren immers volledig geautomatiseerd, hadden

goede inkoopprijzen en alle werknemers deden hun stinkende best.

Toch besteedden we te veel uren aan de productie van iedere kast.

Het gevolg: lange levertijden en te hoge kosten.” Jos schakelde de hulp

in van adviesbureau Van Lente & De Vos (VLDV). Zij bekeken waar het

productieproces verbeterd kon worden en adviseerden een andere

manier van werken: geen push- maar pullproductie.

Van push- naar pullproductie?

Jos legt uit: “Vroeger produceerde één monteur een schakelkast van A

tot Z. Hij voerde alle productiestappen zelf uit. Onze productieruimte

stond vol met half afgebouwde kasten waar monteurs mee bezig waren.

Iedere order die binnenkwam, werd direct in productie genomen

(pushproductie). Onze monteurs konden lastig aangeven hoeveel tijd zij

per kast nodig hadden. We hadden hierdoor ook te weinig overzicht. Nu

is het heel anders. Tegenwoordig wordt iedere order door de hele keten

‘getrokken’ (pullproductie). We werken elke kast in één keer compleet af.

Het product ‘reist’ langs de verschillende werkplekken waar de monteurs

hun – vaste – montagewerkzaamheden uitvoeren. Dit is vele malen

overzichtelijker. Het proces is goed te volgen en er zijn veel minder

tussenvoorraden. Maar het grootste voordeel, dankzij het elimineren van

verspillingen, is de tijdwinst: dat loopt op tot zo’n vijfentwintig procent

per kast.”

016

Jos van Bussel, directeur EVB Group:

‘Lean manufacturing levert ons

heel veel op’EVB Electrical Systems in Deurne maakt elektrische schakelkasten. Zes jaar geleden

startte het bedrijf met lean manufacturing. En met succes. “Dankzij lean is de omzet

van ons bedrijf de afgelopen jaren bijna verdubbeld”, aldus directeur Jos van Bussel.

Jos van Bussel, directeur EVB Group

Weg met alle verspilde tijd

Jos vertelt enthousiast over de voordelen van deze lean werkwijze:

“We werken even hard als vroeger, maar produceren veel sneller.

Vroeger ging er heel veel tijd verloren met het zoeken naar materiaal en

gereedschappen. Nu heeft alles een vaste plaats. Monteurs hoeven niet

meer te zoeken, alles ligt op hooguit twee stappen lopen vanaf hun plek.

Op het pullbord zien we in een oogopslag wat er in productie is en in

welke fase dit product zich bevindt. Via een speciale app houden we met

een tablet digitaal de urenregistratie bij. Krijg ik een telefoontje van de

klant, dan kan ik hem precies vertellen wanneer zijn kast klaar is.”

Een werkplek als een operatiekamer

In de productieruimte zien we inderdaad de structuur van deze werkwijze

duidelijk terug. In het magazijn is met opschriften en foto’s duidelijk

aangegeven waar de materialen zijn. Ook staan er materialen klaar op

projectkarren. Op een documenthouder is af te lezen of de set compleet

is. In de productieruimte heerst rust. Monteurs hebben hun vaste

werkplek, gereedschap hangt op schaduwborden en de voorraden staan

dicht bij de medewerkers. “Ik vergelijk onze werkplekken wel eens met

operatiekamers. De monteur is de chirurg en alle gereedschappen die hij

nodig heeft moeten direct beschikbaar zijn, zodat hij kan doorwerken.

Monteurs doen nu meer repeterend werk dan vroeger, maar ze vinden

dat niet erg. Sterker nog, zij zijn gespecialiseerd in hun eigen onderdeel

en doen het werk dat ze leuk vinden”, zegt Jos.

“ES Elektro houdt onze voorraden op peil. Wekelijks komt een

medewerker van ES Elektro de bakken van het 2BIN-systeem checken en

aanvullen. We benutten zo de logistieke meerwaarde van de leverancier

optimaal. Ook dat is belangrijk. Wij zijn als EVB een schakel in de totale

supply chain. Alleen als we samenwerken in de keten, zowel met de

leverancier als met de machinebouwer, kunnen we meerwaarde bieden.

Dat is goed voor alle schakels in de keten, van fabrikant tot distributeur

en van OEM’er tot eindgebruiker.”

Lean stopt nooit

“Lean manufacturing levert ons heel veel op. Kortere doorlooptijden en

minder voorraden waardoor onze kostprijs daalt en onze liquiditeitspositie

toeneemt. De gestructureerde werkwijze en inrichting van de werkplaats

geeft letterlijk ruimte, we kunnen de komende jaren zelfs nog verder

uitbreiden. Bovenal geeft het rust in de organisatie. Maar deze werkwijze

vraagt wel om een continue focus van alle medewerkers. Iedere dag

opnieuw. Het moet vanuit de mensen zelf komen. Daarom blijven we ons

ook steeds focussen en verbeteren. Lean stopt nooit, het is een uitdaging

om steeds weer nieuwe verspillingen binnen het bedrijf te vinden en hier

oplossingen voor te bedenken. Dat doen we samen met het voltallige

personeel, inclusief het kantoorpersoneel. Want lean stopt niet bij de deur

van de productieruimte, maar is verweven in ons hele bedrijf. Kortgeleden

kregen we nog een training. Alle medewerkers kregen de opdracht om

een maand lang verspillingen binnen het bedrijf te fotograferen. Met al

die foto’s gaan we een top vijf samenstellen van aan te pakken punten.

Zo blijven we samen gefocust.”

Over EVB

Zesentwintig jaar geleden startte Jos van Bussel in zijn schuur

met het maken van kasten. Tegenwoordig is EVB in Deurne een

bloeiend familiebedrijf met zo’n veertig medewerkers en een eigen

kantoor, magazijn en productieruimte. EVB Electrical Systems richt

zich op paneelbouw, industriële automatisering en utiliteit. Onder

EVB Maintenance zijn service, beheer, inspectie en onderhoud

ondergebracht. Tot de opdrachtgevers behoren onder meer bedrijven

en organisaties in de foodindustrie, de verpakkingsindustrie, de

chemische industrie, de koelindustrie en de afvalrecycling. Jos van

Bussel: “Ketendenken is de sleutel van ons succes. Dat zie je terug

in de relatie met onze leveranciers en onze klanten (onder andere

OEM’ers). De toegevoegde waarde creëren we samen. We verdiepen

ons in het proces van onze klant en lossen eventuele problemen op

voordat de klant zich realiseert dat hij een probleem heeft.”

017 017

Monteurs hebben hun vaste werkplek, de materialen liggen op pak-afstand. Met een tablet wordt digitaal de urenregistratie bijgehouden.

018

SEPTEMBER

Technische Industriële Vakbeurs (TIV)

Van 3 tot en met 5 september zijn ES Elektro

en Hoogland-Mennens aanwezig bij de TIV

in Hardenberg. Deze beurs gaat in op alle

facetten van de technische industrie. Wilt u

meer weten over industriële automatisering,

opleidingsmogelijkheden, gereedschappen en

materialen? Kom langs!

Elektrotechniek

Van 30 september tot en met 4 oktober

ontmoeten ES Elektro en Hoogland-Mennens

u graag op de Elektrotechniek in Utrecht. Het

gaat vandaag de dag om slimmere appara-

tuur die gebruiksvriendelijk, bedrijfszeker en

energiezuinig is. Maak kennis met de laatste

ontwikkelingen en innovaties. Wij staan paraat

in de Jaarbeurs Utrecht!

NOVEMBER

Technische Industriële Vakbeurs (TIV)

Op 19, 20 en 21 november staan ES Elektro

en Hoogland-Mennens op de TIV in Venray.

Tijdens deze beurs kunt u kennismaken met

allerlei aspecten van de technische industrie.

Wilt u meer weten over elektrotechnische

of werktuigbouwkundige mogelijkheden of

heeft u interesse in industriële automatisering

en opleidingsmogelijkheden? Bezoek ons!

DECEMBER

Elektro Vakbeurs

Op 10, 11 en 12 december staat ES Elektro op

de Elektro Vakbeurs in Hardenberg. Bent u

benieuwd naar de laatste ontwikkelingen in

elektrotechniek of op zoek naar mogelijkheden

om uw proces (kosten)efficiënter in te richten?

Wij gaan het gesprek graag met u aan!

In 2013 vindt u ons regelmatig op de beurs. Komt u ook?

019

ES Elektro is de grootste zelfstandige elektrotechnische distributeur

van Nederland en marktleider in de toelevering van elektrotechnische

componenten en bijbehorende diensten aan de industrie. De Venlose

vestiging verhuist van de Buys Ballotstraat naar het businesspark om

vanuit een grotere locatie samen met zusterbedrijf Hoogland-Mennens

een totaalpakket aan elektrotechnische en mechanische ondersteuning

aan de industrie te bieden.

Hoogland-Mennens kent een uniek brede combinatie in industriële

toelevering van onder andere aandrijftechniek, gereedschappen en

machines, bevestigingen en persoonlijke bescherming. Als allround

leverancier van industrial supplies speelt Hoogland-Mennens een

praktische rol bij een breed scala van industriële afnemers.

Beide bedrijven maken deel uit van de internationale itsme-

bedrijvengroep. itsme ondersteunt klanten pro-actief, met innovatieve

techniek en state-of-the-art producten en diensten, met unieke

oplossingen, per situatie ontwikkeld. Nieuwe uitdagingen zijn nieuwe

kansen die niet uit de weg gegaan worden. Wij zijn er van overtuigd:

itsme | Making You Succeed.

Op 20 september 2013 is de officiële opening van het nieuwe pand.

Wij kijken er naar uit kennis met u te maken!

Noorderpoort 4 - 5916 PJ Venlo

ES Elektro

Telefoon: 077 - 321 27 27 | Fax: 077 - 354 72 00

E-mail: venlo@eselektro.nl

Hoogland-Mennens

Telefoon: 077 - 321 27 50 | Fax: 077-3212759

E-mail: venlo@hooglandmennens.nl

ES Elektro en Hoogland-Mennens ontmoeten elkaar op

businesspark Noorderpoort Venlo

Op 13 mei 2013 openden ES Elektro en Hoogland-Mennens de deuren van hun

nieuwe pand op het businesspark Noorderpoort in Venlo. Hiermee werd de

aftrap gegeven voor een bredere bediening door deze elektrotechnische en

werktuigbouwkundige partijen aan de industrie in Limburg en Oost-Brabant.

Systeemcursus Beckhoff PLC en TwinCAT

itsme Industrial Automation start in het najaar

met Beckhoff cursussen. Het afgelopen jaar

is hard gewerkt om een training in de markt

te zetten die goed aansluit bij de praktijk en

voldoet aan de kwaliteitseisen van itsme; een

goed naslagwerk, praktische oefensystemen

en laagdrempeligheid, waardoor de cursus

ook zeer geschikt is voor service- en onder-

houdsmonteurs.

Na het volgen van deze 3-daagse cursus kan

de cursist omgaan met de Beckhoff hardware

en de TwinCat PLC Control en System Manager.

De cursist is in staat om een project te maken,

hardware en software te testen, Cross Reference

uit te voeren en basisfuncties te programmeren.

De eerste cursussen starten op 12 november.

Nieuwe cursuslocatie ES Elektro Venlo

Na de zomervakantie maken we een start met

trainingen in de nieuwbouw van ES Elektro en

Hoogland-Mennens in Venlo. Dankzij de goede

cursusfaciliteiten zijn we nu ook in staat om

onze relaties in de regio Venlo te voorzien van

diverse praktische cursussen op het gebied van

SIMATIC S7, STEP7 V5.5 en TIA Portal V12.

Nieuwe cursussen TIA Portal V12

In de afgelopen periode is een aantal nieuwe

cursussen ontwikkeld voor het nieuwe Siemens

software platform TIA Portal V12:

• TIA Portal SIMATIC S7 Storingzoeken

Deze cursus is ontwikkeld voor

medewerkers met basiskennis van

TIA Portal die storingen in en rond

SIMATIC S7 PLC’s gaan oplossen en

met het Siemens softwareplatform

TIA Portal gaan werken. Bijvoorbeeld

programmeurs, installateurs en

service- en onderhoudsmedewerkers

of andere PLC-gebruikers.

• Update from WinCC SCADA V7 to TIA

Portal WinCC

Bestemd voor ervaren WinCC Scada V7

gebruikers die met TIA Portal WinCC

SCADA V12 gaan werken. Bijvoorbeeld

ontwerpers, programmeurs en

inbedrijfstellers.

• TIA Portal WinCC Professional

Bestemd voor medewerkers die met TIA

Portal WinCC SCADA Professional V12

gaan werken. Bijvoorbeeld ontwerpers,

programmeurs en inbedrijfstellers.

ATEX en IECEx: Explosieveiligheid in praktijk

In samenwerking met MTL Instruments organi-

seert itsme Industrial Automation op 25 en 26

september weer een 2-daagse ATEX training

over explosieveiligheid in de praktijk. De cursus

is hoofdzakelijk voor systeemontwerpers en

projectleiders die verantwoordelijk zijn voor

het ontwerpen en specificeren van explosievei-

lige instrumentatie, alsmede voor technici die

betrokken zijn bij explosieveilige technieken.

De cursus vindt plaats bij ES Elektro vestiging

Wateringen.

Voor inhoudelijke cursusinformatie, cursusdata

en inschrijven verwijzen wij u naar onze website

www.itsme.eu

Cursusnieuws

020

021

Module Cursus Dagen Prijs Locatie Datum

ATEX-IECEx Explosieveiligheid in de praktijk 2 € 495,00 Wateringen 25 t/m 26/09/2013

BECKHOFF Systeemcursus Beckhoff en TwinCAT 3 € 1040,00 Raamsdonksveer 12 t/m 14/11/2013

MIT-IQWORKS Mitsubishi systeemcursus IQ-Works 3 € 1200,00 Raamsdonksveer 02 t/m 04/12/2013

NEN3140VOPNEN 3140 Voldoend Onderricht

Persoon LS3 € 835,00 Woerden 24 t/m 26/09/2013

S7-BASIS(D) Basis S7 in SIMATIC S7-300/400 2 € 650,00 Hagen (D) 09 t/m 10/09/2013

S7-SAFETY S7-300/400 Safety 2 € 875,00 Almere 02 t/m 03/10/2013

S7-SERVICE(D)S7-300/400 Störungssuche und

Instandhaltung S72 € 695,00 Hagen (D) 26 t/m 27/09/2013

S7-SYSTEM(D) S7-300/400 Systemkurs 3 € 1040,00 Hagen (D) 20 t/m 22/11/2013

TIAP-BASIS TIA Portal SIMATIC S7 Basis 3 € 995,00 Raamsdonksveer 09 t/m 11/09/2013

TIAP-SCADA-UPUpdate from WinCC SCADA V7 to TIA

Portal WinnCC3 € 1350,00 Almere 04 t/m 06/11/2013

TIAP-SERVICE TIA Portal SIMATIC S7 Storingzoeken 2 € 735,00 Raamsdonksveer 25 t/m 26/09/2013

TIAP-UPDATE Update cursus STEP7 v5 naar TIA Portal 2 € 735,00 Raamsdonksveer 23 t/m 24/09/2013

TIAP-1200TIA Portal SIMATIC S7-1200

Introductiecursus1 € 310,00 Raamsdonksveer 12/09/2013

Schrijf in vooronze nieuwe cursussen!itsme Industrial Automation heeft een aantal nieuwe cursussen toegevoegd aan haar uitgebreide cursusprogramma.

Alle prijzen zijn exclusief BTW - Een cursus dag duurt van: 09.00 tot 16.00

Voor de andere cursussen verwijzen wij u graag naar onze website: www.itsme.eu/opleidingen

Of scan de QR-code en ontdek welke cursussen itsme Industrial Automation u te bieden heeft!

022

Compacte veiligheidsrelais (PNOZmulti Mini) met temperatuurbereik

De PNOZmulti Mini is met zijn breedte van

45 mm zeer compact en lijkt verder sprekend

op de PNOZmulti. Wel is het zo dat de bekende

PNOZmulti in sommige gevallen tot wel acht keer

uitbreidbaar is en de nieuwe PNOZmulti Mini

niet. Als je echter kijkt naar de compactheid van

de PNOZmulti Mini is deze erg nuttig, mits de

uitbreiding niet nodig is.

Nieuw is de basismodule met temperatuurbereik

(PNOZ mm0p-T), onderdeel van de PNOZmulti

Mini familie. Deze kan worden ingezet voor een

bereik tussen -25 en 60 graden. Temperatuur-

regulerende maatregelen vervallen zo. Daarnaast

is hij bestendig tegen condens en bepaalde

schadelijke gassen, wat hem multi-inzetbaar

maakt. Deze PNOZ mm0p-T heeft 20 ingangen,

waarvan er 8 als standaard uitgang geconfigu-

reerd kunnen worden met de softwaretool

PNOZmulti Configurator. Dit kan via chipkaart

of USB-poort. Ook heeft het veiligheidsrelais een

vervangbaar programmageheugen en bedraagt

de voedingsspanning 24 V DC. Tot slot voldoen

de basismodulen aan Performance Level (PL) e

en Safety Integrity Level (SIL) CL3, net als de

betrouwbare PNOZmulti.

Het veiligheidsrelais PNOZmulti is al 10 jaar het

meest betrouwbare veiligheidsrelais van Pilz.

Mogelijke toepassingsgebieden van de

PNOZmulti zijn: algemene installatie- en

machinebouw; kuntsstofverwerkingsmachines;

lasermachines; verpakkingsmachines; robot-

cellen; druk- en papierindustrie en vele andere

branches.

Pilz heeft na het succesvolle veiligheidsrelais PNOZmulti haar assortiment

aangevuld met een compact veiligheidsrelais met temperatuurbereik.

De PNOZmulti Mini is een compacte, configureerbare veiligheidsrelais die

meer dan twee veiligheidsfuncties kan bewaken en onafhankelijk is van

de gebruikte standaardbesturing.

De PNOZmulti Mini

023

Met betere verlichting kunnen prestaties verbeterd worden door het

versnellen van de taakuitvoering en het beperken van foutpercentages.

Ook levert goede verlichting een positieve bijdrage aan veiligheid, ongeval-

percentages, verzuim, algemene gezondheid en welzijn.

Gezamenlijke ontwikkeling

Ons doel is samen te werken aan het creëren van nieuwe verlichtings-

oplossingen die extra waarde kunnen toevoegen aan uw activiteiten.

Wij verschaffen u toegang tot de nieuwste technologieën, meer dan

een eeuw verlichtingskennis en een toegewijd team van experts die u

kunnen helpen bij het realiseren van uw ideeën. Daarnaast kunnen wij

u helpen bij het ontwikkelen van nieuwe ideeën die uw klanten een

voorsprong bieden in duurzaamheid en nieuwe niveaus van energiebe-

sparing mogelijk maken. Met onze gezamenlijke inspanningen kunnen

we problemen oplossen en kansen creëren die de toekomst van industri-

ele verlichting kunnen veranderen.

Nu gemakkelijk overstappen op LED-verlichting?

De industriesector is voorzien van kilometers lichtlijnen met conven-

tionele TL-verlichting. Deze lichtlijnen bieden u en uw klanten nu de

mogelijkheid om gemakkelijk over te stappen op innovatieve en energie-

zuinige LED-verlichting. Schakel nu over, want betere verlichting zorgt

voor betere prestaties!

Maxos LED Industry/TTX LED Industry

Innovatieve, retrofit oplossing levert ideale lichtopbrengst

De Maxos LED Industry/TTX LED Industry is een speciaal ontwikkelde

LED-verlichtingsoplossing en kan op bestaande Maxos en TTX

draagprofielen gemonteerd worden. Het vervangen van uw oude

lichtlijnen gaat heel eenvoudig: u verwijdert de oude armaturen en

klikt de LED-modules erin. Door het toepassen van LED kunt u tot 60%

besparen op de energiekosten en tot wel 50% op onderhoudskosten.

Daarnaast verhoogt u het veiligheidsgevoel van uw werknemers door

het toepassen van helder wit licht in uw productieruimten.

De voordelen voor u zijn:

• Lagere onderhoudskosten

• Lagere energiekosten

• Minder downtime van uw productieproces

• Korte terugverdientijd

(afhankelijk van aantal branduren en energieprijs)

Betereverlichting,betereprestatiesPhilips verlichtingsoplossingen zijn gericht op de drie

zaken waar het in het industrievakgebied het meest om

draait: verbeteren van de energie-efficiëntie, verhogen

van de productiviteit en het veiliger maken van uw

productieprocessen.

Multicolor signalering met USB aansluitingSchneider Electric, wereldmarktleider op het

gebied van “bediening & signalering” introduceert

nieuwe multicolored LED signaalkolommen voor

gebruik in combinatie met de Magelis schermen.

024

USB aansluiting en eenvoudig instelbaar

De XVGU signaalkolommen zijn via USB op de

HMIGT en HMIGTO aan te sluiten en kunnen

een alarm van een scherm versterkt in een

ruimte weergeven (zoemer tot 85dB). Zowel

de LED kleur (rood, groen, oranje en blauw)

als verlichting (vast of knipperend) en toon

(hoogte en patroon) zijn vrij instelbaar via de

Vijeo designer of SoMachine software.

Audiovisuele waarschuwing in 360°

De XVGU signaalkolommen zijn opgebouwd

uit 3 optische elementen en een geintegreerde

zoemer die gebruikt worden om de toestand

van de machine op afstand (tussen 5 en 100m)

weer te geven. Ze stellen de operator in de

mogelijkheid meerdere taken te vervullen

en tegelijkertijd (op afstand) op de hoogte te

blijven van de toestand van een machine of

proces dat bewaakt dient te worden.

Intuïtieve markering

Ook de nieuwe signaalkolommen beantwoor-

den aan de IEC 60204-1 norm (veiligheid van

machines) zodat de signalen gemakkelijk

te interpreteren zijn : rood = gevaar, geel/

oranje = abnormaal, groen = normaal, blauw

= verplichting, wit = bewaking. Ten opzichte

van een vast licht valt een knipperend signaal-

element extra op en trekt de aandacht van de

operator zodat hij kan interveniëren.

Harmony familie

De XVGU signaalkolommen zijn een uitbrei-

ding op het bestaande Harmony signalerings-

aanbod van Schneider Electric. De reeksen XVB

(70mm) en XVP (45mm) kennen een modulaire

opbouw en kenmerken zich door een hoge

robuustheid en waterdichtheid (IP67). De

zwaailampen XVR (84, 106, 120 en 130mm

diameter) en sirene’s XVR (meerdere tonen tot

106db) zijn met name geschikt voor rumoerige

omgevingen.

HoogwaardigeSlijpoplossingenBij Saint-Gobain weten we veel over slijpmiddelen. Met behulp van onze technische

expertise en kennis die wij gedurende vele jaren opgedaan hebben, in het produceren

en ontwikkelen van doorslijp- en afbraamschijven, vlaklamellen, fiberschuurschijven,

finish en polijstproducten voor de metaalindustrie bieden wij u onze hoogwaardige

oplossingen voor de metaalindustrie met toepassing van een haakse slijper.

Praktische oplossingen

De metaalbewerkingsindustrie kent gemiddeld

8 belangrijke slijpprocessen. Saint-Gobain biedt

voor elk slijpproces de juiste oplossing.

In de metaalbewerking wordt veel gebruik

gemaakt van haakse slijp-machines. Om het

gebruik van een haakse slijpmachine zoveel

mogelijk te optimaliseren geeft Saint Gobain

aanbevelingen, tips en advies voor een meer

productief en winstgevend rendement. Dit

doen ze door middel van het RAG (right angle

grinder) systeem of met de Nederlandse

benaming “Hoogwaardige Oplossingen voor

Haakse slijpers”.

De volgende opeenvolgende bewerkingen/

slijpprocessen werden onder de loep genomen:

1. Doorslijpen

2. Grof verspanen

3. Verspanen

4. Matteren & verfijnen

5. Ontbramen

6. Voorbehandelen en reinigen van het

oppervlak

7. Finishen

8. Polijsten

Met als gevolg een overzicht met praktische

oplossingen voor het bewerken van metaal,

RVS en aluminium.

Het RAG systeem biedt u dus oplossingen voor

de 8 belangrijke slijpprocessen door middel van:

• Echte oplossingen voor diverse behoeften

en vereisten

• Efficiënte en unieke productinnovaties,

waaronder de nieuwe Vortex technologie

• Een keus uit een hoogwaardig en

economisch productaanbod

• Een stappenproces voor praktische

slijpoplossingen

Door middel van een toepassingsmatrix wordt

op een eenvoudige wijze uitgelegd welk

product nodig is voor welke bewerking.

Samen met Saint Gobain bieden wij u de

mogelijkheid doormiddel van deze technisch

hoogwaardige producten uw slijpproces te

optimaliseren en te verbeteren.

Meer informatie? Uw Hoogland-Mennens

contactpersoon informeert u graag en komt

indien gewenst met de technisch adviseur van

Saint Gobain op bezoek.

025

CASM-cilindershet gamma van elektrische, servogestuurde cilindersDe elektromechanische oplossing als alternatief voor persluchtcilinders

026

Elektromechanische oplossingen zijn vaak een

betere keuze omdat ze gemiddeld een 12 keer

hogere efficiency hebben in vergelijking tot

pneumatiek. De elektromechanische oplossing

bewijst haar winstgevendheid door een

aanzienlijke reductie van de energievereisten.

De terugverdientijd wordt snel bereikt, in het

bijzonder met de continu toegenomen energie-

prijzen.

Ontworpen voor industriële toepassingen,

leveren de CASM-cilinders een bijdrage aan een

langere levensduur en grotere betrouwbaarheid

van installaties. Het gamma van CASM-cilinders

voldoet aan de hoogste eisen ten aanzien van

snelheid, nauwkeurigheid en belastingen.

Leverbaar in een uitvoering met kogel- of

trapeziumspindel en in verschillende maten en

slaglengten, kunnen de CASM-cilinders worden

ingezet voor een grote verscheidenheid aan

toepassingen.

Voordelen

• Tot 90% besparingen op energiekosten

• Minder vervuiling en geluid

• Geweldige CO2 reductie

• Variabele toerentallen en nauwkeurige

positionering

• Mogelijkheid de functionaliteit van de

cilinder te herprogrammeren, indien nodig

(geen mechanische aanpassingen)

• Verminderde Total Cost of Ownership

• Langere levensduur

• Onderhoudsvrij

• Geruisarm

• Beschermklasse IP54

• Nauwkeurig positioneerbaar: +/- 0,01 mm

• Te combineren met alle typen motoren

dat is de nieuwe FX3GE PLC van Mitsubishi Electric

Alles in één,

027

De nieuwe FX3GE PLC van Mitsubishi Electric is de nieuwe standaard

in compact PLC’s. Deze slimme besturing biedt alle voordelen van de

succesvolle FX3G besturing, inclusief 2 standaard analoge ingangen,

een analoge uitgang en Ethernet communicatie. Dit zijn de perfecte

eigenschappen voor uiteenlopende applicaties.

De FX3GE besturing kan naar behoefte aan de rechterzijde worden

uitgebreid tot maximaal 128 I/O en aan de linkerzijde met 1 analoge ADP

module en 1 seriële ADP module. Standaard beschikt de FX3G(E) over een

groot geheugen van 32k stappen EEPROM met een verwerkingssnelheid

van 0.21 μsec / logische instructie. Communiceren met de CPU gaat

bijzonder gemakkelijk omdat deze maar liefst 3 mogelijkheden biedt;

Ethernet, RS422 en een USB poort. Met de grote beschikbaarheid van

I/O modulen en koppelingen naar alle belangrijke netwerken zijn de

mogelijkheden eindeloos. Daarnaast is deze FX3GE ook qua prijs zeer

voordelig. Ontdek het gemak van alles in één: de nieuwe FX3GE.

Hoogland-MennensWieldrechtseweg 24 - 3316 BG DordrechtPostbus 114 - 3300 AC Dordrecht The NetherlandsTelefoon: +31 78 618 33 55Fax: +31 78 618 16 16E-mail: info@hooglandmennens.nl

ES Elektro Romania No 12, Muncii Blvd. RO - 400641, Cluj-NapocaRumaniaTelefoon: +40 364 41 63 33Fax: 40 364 41 73 33E-mail: info@eselektro.com

Oplage: 25.000 stuks

SIGNAAL verschijnt vijf keer per jaar

SIGNAAL Redactie: Postbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer

tel. (0162) 58 22 00 - E-mail: redactie@itsme.eu

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen mogelijk na

schriftelijke toestemming van de redactie.

Vormgeving: dBOD – Amsterdam

Grafische adviezen en productie: SITNO – Bergen op Zoom - www.sitno.nl

Wilt u in het vervolg geen uitgave van SIGNAAL meer missen?

Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘aanmelding’ naar redactie@itsme.eu.

Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.

Wenst u SIGNAAL niet langer te ontvangen?

Stuur dan een e-mail met als onderwerp ‘opzegging’ naar redactie@itsme.eu.

Vergeet dan niet uw gegevens in de e-mail te vermelden.

SIGNAAL is een uitgave van itsme

VESTIGINGEN

COLOFON

itsme - HoofdkantoorSteurweg 2 - 4941 VR RaamsdonksveerPostbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The NetherlandsTelefoon: +31 162 484 200Fax: +31 162 484 299E-mail: info@itsme.eu

ES ElektroSteurweg 2 - 4941 VR RaamsdonksveerPostbus 128 - 4940 AC Raamsdonksveer The NetherlandsTelefoon: +31 162 484 200Fax: +31 162 484 299E-mail: info@eselektro.nl

BreemesVogelsancklaan 260 3520 Zonhoven BelgiumTelefoon: +32 11 399 499Fax: +32 11 399 498E-mail: info@breemes.be

Schultz+ErbseFeldmühlenstraße 4158099 HagenGermanyTelefoon: +49 2331 36 10Fax: +49 2331 36 11 23 E-mail: service@erbse.de