InstallateursZaken januari 2013

11e jaargang

nummer 1

januari 2013

Special: Pompen > Van conventioneel naar

toerengeregeld > Drukverhogingsinstallaties >

Pompschakelaars getest > Bijzondere projecten

Geloof ons.Het origineel is beter!

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

nu nog

Soms scheelt het maar één letter en is het toch een wereld van verschil. In de installatiemarkt vormen de drie letters VRV al jaren een begrip. VRV maakte het als eerste mogelijk om meerdere ruimtes individueel te koelen en te verwarmen met één buitendeel. Andere aanbieders volgden met het VRF-systeem. Inderdaad, dat scheelt maar één letter. Maar het is niet het origineel.

En de originele VRV overtreft nu ook zichzelf. De 4e generatie VRV biedt drie revolutionaire innovaties: continue verwarming met warmtepomp (dus ook tijdens de ontdooicyclus), variabele verdampingstemperatuur en de VRV-configurator voor een eenvoudigere inbedrijfstelling.

Ga naar www.daikin.nl/VRV-IV voor meer informatie over deze innovaties. Hier kunt u ook het boekje "VRV IV, nóg meer originele voordelen" aanvragen.

VRV

® van Daikin. Het origineel is nu nog beter!

Soms scheelt het maar één letter en is het toch een wereld van verschil. In de installatiemarkt vormen de drie letters VRV al jaren een begrip. VRV maakte het als eerste mogelijk om meerdere ruimtes individueel te koelen en te verwarmen met één buitendeel. Andere aanbieders volgden met het VRF-systeem. Inderdaad, dat scheelt maar één letter.

En de originele VRV overtreft nu ook zichzelf. De 4e generatie VRV biedt continue verwarming met warmtepomp

(dus ook tijdens de ontdooicyclus), variabele verdampingstemperatuur

voor meer informatie over deze innovaties. Hier kunt u ook het boekje "VRV IV, nóg meer originele

DAI30022_adv_Daikin_IZ.pdf 1 20-09-12 10:24

IZ0113_omslag_buiten.indd 3 8-1-2013 14:45:23

IZ0113_03_intergas.indd 3 11-1-2013 10:34:40

[email protected] - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

HO

ME

OF

OXY

GEN

We inspire at www.duco.eu

De totaaloplossing voor een gezonden comfortabel binnenklimaat

Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd

Natuurlijk Ventilatiesysteem ‘VNV’. Ideaal voor

renovatieprojecten. Ventileert op basis van

CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

Communiceert draadloos via Z-wave protocol.

Keuze uit compleet gamma ZR roosters.

Duco Comfort System‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

De DucoBox wordt gestuurd op basis van

CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt het

eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.

Voor de toevoer is een uitgebreid gamma

zelfregelende roosters beschikbaar.

Duco CO2 SystemEenvoudige ‘natuurlijke’ventilatie

ewinst

0,14 TronicCNEN 7120 NEN 8088-1

C4b

ewinst

0,11 ComfortCNEN 7120 NEN 8088-1

C4a

ewinst

0,11 CO2CNEN 7120 NEN 8088-1

C4a

ewinst


C4b

ewinst


C4a

ewinst

0,11 CO2CNEN 7120 NEN 8088-1

C4a

ewinst


C4b

ewinst


C4a

ewinst

0,11 CO2CNEN 7120 NEN 8088-1

C4ae

winst


C4b

ewinst


C4a

ewinst

0,11 CO2CNEN 7120 NEN 8088-1

C4a

ewinst


C4b

ewinst


C4a

ewinst

0,11 CO2CNEN 7120 NEN 8088-1

C4a

ewinst


C4b

ewinst


C4a

ewinst

0,11 CO2CNEN 7120 NEN 8088-1

C4a

Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem

‘VNV’. Stuurt de luchttoevoer en -afvoer

volledig automatisch op basis van °C, CO2

en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

Communiceert draadloos via Z-wave protocol.

Keuze uit compleet gamma elektronische

toevoerroosters.

DucoTronic SystemDe ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie

DUCO at HOME

Bezoek ons op stand 01.B010 en 01.C0104 tot 9 februari 2013

DUCO OP ‘BOUWBEURS UTRECHT’ 2013

20111220_Installateurszaken.indd 21 12/11/12 09:29IZ0113_04_duco.indd 4 8-1-2013 14:50:00

Intelligent regelsysteem voor pompenPlug & play

Pompen in hun elementBijzondere projecten

Pompschakelaars getestVoor verbetering vatbaar

En verderVan de redactieIn de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column PubliventLekker dingAardwarmteAf fabriek

Het hoe en waarom van een drukverhogingsinstallatieComfort, ook op de tiende etage

En verderDruppelsColumn KiwaColumn Van Hoof

IZ ZAKELIJKVan conventioneel naar toerengeregeldAanscherping EU-richtlijn

One-stop-shoppingSpecialisten werken samen

Meer flexibiliteit voor de installatiebrancheCollegiale in- en uitleen

En verderVolop toekomstperspectiefAruba neemt voortrekkersrol bij verduurzamingColumn OTIB Column Frank ThoonenStekelige vragen

16

18

20

79

13353743

IZ SANITAIR

IZ TECHNIEK

24

232326

28

31

32

3840434550

U heeft doelstellingen en wij helpen u bij het berei-

ken daarvan. Uw succes staat voor ons centraal – dat

bewijzen we met onze pompen, afsluiters, automa-

tisering en aandrijvingen die zich eenvoudig laten

selecteren en direct beschikbaar zijn. Of u nu actief

bent in de gebouwentechniek, industrie, water- of

afvalwatersector: onze producten sluiten naadloos

aan op uw eisen en toepassingen. Als u succes heeft,

hebben wij dat ook.

Lees hoe we dat doen op www.ksb.nl/gebouwen-

techniek

11e jaargang

nummer 1

januari 2013

Special: Pompen > Van conventioneel naar

toerengeregeld > Drukverhogingsinstallaties >

Pompschakelaars getest > Bijzondere projecten

Geloof ons.Het origineel is beter!

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

nu nog

Soms scheelt het maar één letter en is het toch een wereld van verschil. In de installatiemarkt vormen de drie letters VRV al jaren een begrip. VRV maakte het als eerste mogelijk om meerdere ruimtes individueel te koelen en te verwarmen met één buitendeel. Andere aanbieders volgden met het VRF-systeem. Inderdaad, dat scheelt maar één letter. Maar het is niet het origineel.

En de originele VRV overtreft nu ook zichzelf. De 4e generatie VRV biedt drie revolutionaire innovaties: continue verwarming met warmtepomp (dus ook tijdens de ontdooicyclus), variabele verdampingstemperatuur en de VRV-configurator voor een eenvoudigere inbedrijfstelling.

Ga naar www.daikin.nl/VRV-IV voor meer informatie over deze innovaties. Hier kunt u ook het boekje "VRV IV, nóg meer originele voordelen" aanvragen.

VRV

® van Daikin. Het origineel is nu nog beter!

Soms scheelt het maar één letter en is het toch een wereld van verschil. In de installatiemarkt vormen de drie letters VRV al jaren een begrip. VRV maakte het als eerste mogelijk om meerdere ruimtes individueel te koelen en te verwarmen met één buitendeel. Andere aanbieders volgden met het VRF-systeem. Inderdaad, dat scheelt maar één letter.

En de originele VRV overtreft nu ook zichzelf. De 4e generatie VRV biedt continue verwarming met warmtepomp

(dus ook tijdens de ontdooicyclus), variabele verdampingstemperatuur

voor meer informatie over deze innovaties. Hier kunt u ook het boekje "VRV IV, nóg meer originele

DAI30022_adv_Daikin_IZ.pdf 1 20-09-12 10:24

januari 2013 5

COLOFONInstallateursZaken (ISSN:1872_6607)Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoeringOplage: 8.000 exemplarenAandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehan-deling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieuEen uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: [email protected] I: www.merlijnplus.nlRedactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: [email protected] medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame WoningAdvertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: [email protected]: Frank StouthartSecretariaat: [email protected]: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegdE: [email protected]: Yolanda van der NeutBasis vormgeving: DUO-ontwerp, UtrechtDruk: Ten Brink, Meppel

© Merlijn Plus BV, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schrifte-lijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

IZ0113_inhoud.indd 5 8-1-2013 18:24:45

EIS MEERVAN UW CIRCULATIEPOMPEN

Vanaf 1 januari 2013 gaat de EuP richtlijn in werking. Deze stelt een minimum energie efficiëntie index (EEI) voor standalone

circulatiepompen van 0,27. Met de MAGNA3 en de nieuwe ALPHA2 circulatiepompen kunt u uw klanten vandaag al helpen

met het besparen van geld en energie. Tevens beschikken de circulatiepompen over verbeterde hydraulica en Grundfos

BluefluxⓇ motortechnologie, allemaal standaard, met maximale betrouwbaarheid en langere gebruiksduur van de pomp.

Wasco heeft alle circulatiepompen (ook de MAGNA3) centraal op voorraad. De 26 Wasco vestigingen zijn voorzien van een

ruime voorraad Grundfos pompen. Wij adviseren u graag. Ontdek uw voordelen op nl.grundfos.com of wasco.nl.

wij zijn er klaar voor!

Intech.indd 1 01-11-12 15:57IZ0113_06_wasco.indd 6 11-1-2013 10:38:16

januari 2013 7

van de redactie

Alle standaard producten en losse onderdelen eenvoudig te bestellen

via onze webshop!

www.thermoair.com

Uw totaalleverancier in luchtbehandeling

Pompen doen hun werk meestal buiten het zicht. In de technische ruimte van een appartementen-complex, thuis op zolder en zelfs in het riool. Toch is het goed om pompen en pomptechnologie in de schijnwerpers te zetten. Daar zijn verschillende redenen voor. Pompen zijn bijzonder veelzijdig en worden in tal van situaties toegepast. Ook in gebouwen en woningen zijn ze een stuwende kracht. In deze uitgave vindt u daar enkele aansprekende voorbeelden van. Zoals in de Turning Torso in Malmö, een gewaagd ontwerp van de Spaanse architect Santiago Calatrava. Het comfort en welzijn van de bewoners van deze opvallend vormgege-ven wolkenkrabber is niet in de laatste plaats afhankelijk van drukverhogingsinstal-laties, die ervoor zorgen dat de sanitaire voorzieningen ook op bijna 200 meter

hoogte net zo soepel werken als op de begane grond. Of neem de Olympische Spelen van Londen. Alleen al voor het atletendorp mocht een bekende producent meer dan 6.000 pompen leveren.Dat brengt ons op punt twee, het energiegebruik. Het is niet verwonderlijk dat de energie-eisen met be-trekking tot pompen steeds strenger worden. Immers, de grootste kostenpost gedu-rende de totale levensduur van een pomp is de ener-gieconsumptie. Gezien de alomtegenwoordigheid en massale inzet van pompen valt hier een echte slag te slaan. In het verleden, toen er nog helemaal niet met frequentieregelaars werd geregeld, koos men veilig-heidshalve vaak voor pom-pen met overcapaciteit. Met smoorkleppen kon de druk vervolgens worden terug-geregeld naar het vereiste debiet. Het spreekt voor zich

dat ‘afknijpen’ een forse aanslag

betekent op de energiezui-nigheid. Het kan ook anders. Leest u hoe een universele pomp-controller ervoor zorgt dat centrifugaalpompen, ongeacht type of merk, met

optimaal rendement draaien en efficiënt samenwerken. Voor de inbedrijfstelling van het systeem is geen specia-listische installatietechnische kennis nodig. Aansluiten, enkele gegevens invoeren en de pompcontroller doet de rest •

Stuwende kracht

IZ0113_vanderedactie.indd 7 8-1-2013 15:09:40

De Cube,

Een technisch geavanceerde

drukverhogingsinstallatie in een

innovatieve kubus, compact en

energiezuinig met een energie be-

sparing tot wel 40% ten opzichte

van een conventionele opstelling.

De Hydro-Unit Cube; slimmer met ruimte

en energie

Snelle installatie

Door het geringe aantal instal-

latiedelen is de unit gemakkelijk

en snel te installeren. Twee be-

vestigingsbeugels zorgen ervoor

dat zowel vloer- als wandmontage

mogelijk is. De Cube kan elek-

trisch geïnstalleerd worden met

een stekkerverbinding en kan

door iedere installateur worden

geplaatst.

de dynamiek van water www.dp.nl

Het vooruitstrevende design, de

ef� ciency en de technische novi-

teiten maken de Hydro-Unit Cube

de nieuwe standaard voor de hui-

dige drukverhogingsinstallaties.

Nieuwsgierig geworden? Kijk op

onze website www.dp.nl voor

meer informatie of neem contact

op via (0172) 48 83 88.

IZ0113_08_duijvelaar.indd 8 11-1-2013 10:36:22

januari 2013 9

Eerst even IZappen...

REGELEN

PERSONEEL

AGENDA5 februariCursus ‘Duurzaam en ener-gieneutraal bouwen’Rotterdamwww.sbr.nl

7 februariCursus ‘Bouwbesluit Wijzi-gingen en Consequenties’Baarnwww.bouwforum.nl

12 februari 2013Cursus ‘Duurzaamheid in de gebouwde omgeving’Verschillende locatieswww.tvvl.nl

26 februariCursus ‘Exploitatie van open en gesloten bodem-energiesystemen’Intechniumgebouw, Woer-denwww.bodemenergienl.nl

PROJECTEN

REGELGEVING

Aanscherping EU-richtlijnPompen zijn wereldwijd

Pompen in hun elementParticiperen in prestigi-euze, eervolle of op z’n minst bijzondere projec-ten. Welke producent of leverancier droomt daar nu niet van? We vroegen enkele fabrikanten van pompen naar recente wapenfeiten die tot de verbeelding spreken. Wilo kwam met de ‘Turning Torso’, een spiraalvormige wolkenkrabber in het Zweedse Malmö, Grund-fos bewaart beste herinne-ringen aan de Olympische Spelen in Londen. P 18

januari 2013 9

Flits ! iN DE pijplijN www.installatienet.nllees meer op

Intelligent regelsysteem voor pompenAqualectra b.v., produ-cent van hoogwaardige elektrische panelen en specialist in onder meer gebouwautomatisering, in-troduceerde het afgelopen najaar de AUC3400. Dit is een universeel toepasbare pompcontroller die ervoor zorgt dat centrifugaal-pompen, ongeacht type of merk, met optimaal rendement draaien en ef-ficiënt samenwerken. Voor de inbedrijfstelling van het systeem is geen specialis-tische installatietechnische kennis nodig. P 16

Meer flexibiliteit voor de installatiebrancheFlexibiliteit is het sleutel-woord voor de technische installatiebranche. Juist om goed te reageren op de golfbewegingen van de markt. En dan gaat het ook om de personeelsinzet. Col-legiale in- en uitleen is hierbij een belangrijk strategisch instrument voor grote en kleine bedrijven. Wat zijn de mogelijkheden? Hoe kan een bedrijf gebruik maken van dit steunpunt? Een gesprek met een aantal enthousiaste bedrijven. P 32

verantwoordelijk voor zeker 10% van het totale energie-gebruik. Dat is veel, teveel. De EU voert daarom sinds 2011 in etappes maatregelen door om het energiegebruik van pompen aan banden te leggen. De meest recente wijziging dateert van 1 ja-nuari. Goed nieuws voor de branche. Want niet alleen het milieu vaart wel bij de invoer van de ErP-richtlijn; ook de portemonnee én het instal-latiegemak hebben er baat bij. P 28Sociaal plan overtollig

personeelFNV Bondgenoten heeft een principeakkoord met Imtech bereikt over een sociaal plan bij zowel Buildings als Traffic&Infra, allebei deelondernemingen van het metaalbedrijf. Begin november werd bekend dat er geen werk meer was voor 110 werknemers bij Imtech Traffic&Infra. Hafid Chaaby, bestuurder bij FNV Bondgenoten: “We hebben goede afspraken gemaakt over omscholing, werk-naar-werkbegeleiding en een financiële tegemoetkoming volgens de nieuwe kanton-rechtersformule. Daarmee heeft het personeel enige tijd inkomenszekerheid en meer kans op nieuw werk.” •

Duurzaam leasecontractVan Dorp installaties streeft naar een zo duurzaam mo-gelijke wagenpark. Bij haar leasemaatschappij Business Lease Nederland B.V heeft het bedrijf een Cleaner Car Contract afgesloten. In dit internationale project is de afspraak gemaakt dat alle nieuwe leasewagens voldoen aan een CO2-emissienorm van < 120gr/km (in 2012). Deze norm wordt jaarlijks aangescherpt tot 95gr/km in 2020 conform de doelstelling van de EU. Met het tekenen van dit contract zetten Van Dorp installaties en Business Lease een nieuwe stap op weg naar milieuverantwoord ondernemen •

Nieuw hoofdkantoor zeer duurzaamIn december 2012 is het hoofdkantoor van Schneider Electric verhuisd naar een nieuwe vestiging in Hoofd-dorp. Het gebouw, dat is ontwikkeld door OVG Pro-jectontwikkeling, zit vol met energiebesparende oplos-singen. Naast het realiseren van kostenbesparingen, staat de financiële haalbaarheid hiervan ook centraal. Het hoofdkantoor is daarnaast pi-lot voor het wereldwijde pro-gramma Cool Sites, dat ten doel heeft de medewerkers-tevredenheid op het hoogste peil te krijgen. Bovendien mag het hoofdkantoor zich meten met de top in Neder-land met certificaten van ISO 50001 en BREEAM-NL Excel-lent in het vooruitzicht. In het nieuwe hoofdkantoor worden meerdere vestigingen bij el-kaar gevoegd. De keuze viel uiteindelijk op Hoofddorp vanwege de strategische ligging •

IZ0113_IZAP_agenda_idp.indd 9 7-1-2013 10:08:09

XXX XXX XXXXXX www.installatienet.nllees meer op

Flits ! in de pijplijn

Universiteit Leiden kiest voor duurzame technologieCofely realiseert alle technische installaties voor de nieuwbouw van de Bèta Campus - de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen - van de Universiteit Leiden. Dit nieuwbouwproject omvat een oppervlakte van ongeveer 45.000 m2 en bestaat uit laboratoria, collegezalen, kantoren en een ondergrondse par-keerkelder. De Universiteit Leiden realiseert de Bèta Campus met een ‘Breeam Very Good’ certificaat dat de duurzaamheidsprestatie weergeeft. De voorgeno-men overeenkomst heeft een waarde van 22,5 miljoen euro.De realisatie van de Bèta Campus markeert de eerste bouwfase van de in totaal te realiseren 99.000 m2 nieuwbouw op het Lei-den Bio Science Park. De oplevering van deze eerste fase staat voor september 2015 op het programma. Een belangrijk uitgangs-punt bij de nieuwbouw is duurzaamheid. Daarom is zowel het ontwerp-proces als de uitvoering gebaseerd op de Breaam-methodiek. De Breaam-certificering is uniek voor een openbaar gebouw met laboratoriumvoorzieningen en de Universiteit Leiden heeft de ambitie voor de score ‘Very Good’ te gaan. Cofely is als technisch dienstverlener verantwoor-delijk voor de optimalisatie en implementatie van alle technische installaties. De Universiteit Leiden

koos mede voor Cofely vanwege haar ervaring met grote bouwprojecten en het bouwen van labs met een vergelijkbare complexiteit. Daarnaast heeft zij veel ken-nis over LEAN en modulair bouwen en samenwerking met bouwpartners op basis van Bouw Informatie Model (BIM). “Na de optimalisatieronde is de Universiteit Leiden voornemens opdracht te geven aan Cofely. Wij reke-nen op optimalisaties die resulteren in kostenreducties, energiebesparing en een aanzienlijke beperking van de CO2-uitstoot”, zegt Peter Hamel, Projectmanager van Universiteit Leiden. “Met deze opdracht laten we zien dat Cofely dé aangewe-zen partij is voor complexe technologische en duurzaam-heidsvraagstukken. Elke keer weer hebben we aan onze klanten bewezen dat wij hun vertrouwen verdienen als hun partner in de energietransi-tie”, aldus Hans van Happen, lid van het Executive Team van Cofely. Cofely leverde eerder een belangrijke bijdrage aan de realisatie van tal van hoogwaardige campussen in Nederland, zoals het Centrum voor Levenswetenschappen in Groningen, de Radboud Uni-versiteit in Nijmegen en het Nanolab voor de Universiteit van Twente. Ook voor ASML en het Technology Center van Shell verzorgt Cofely het ontwerp en duurzaam onderhoud en beheer van kritische ruimten als labs en cleanrooms.

Cofely ontwerpt en imple-menteert oplossingen waar-mee bedrijven en publieke organisaties de prestaties van installaties en het ener-giegebruik in bedrijfsproces-sen kunnen optimaliseren en milieueffecten tot een minimum beperken. Cofely biedt een combinatie van expertise op verschillende terreinen. Van het ontwerp, de installatie en het beheer van lokale en hernieuwbare energie-oplossingen tot de operationele levering van geïntegreerde voorzieningen en services.Cofely is het belangrijkste merk van GDF SUEZ Energy

Services - één van de zes business units van GDF SUEZ - dat 77.000 medewerkers telt en een omzet van meer dan 14 miljard euro reali-seerde in 2011. In 2011 telde Cofely in Nederland circa 6.200 medewerkers en be-haalde zij een omzet van 1,1 miljard euro. GDF SUEZ is één van de grootste energie-leveranciers ter wereld. Haar dienstverlening omvat de volledige energieketen van elektriciteit en aardgas. De Groep heeft wereldwijd ruim 220.000 mensen in dienst en behaalde in 2011 een omzet van 90,7 miljard euro.

januari 201310

IZ0113_idplang_10.indd 10 8-1-2013 18:37:35

MICROFLEX PE-Xa: voorgeïsoleerd leidingsysteem

Watts Industries Netherlands B.V. is onderdeel van Watts Industries Europe B.V.

Dé fl exibele oplossing!

Het Watts Microfl ex PE-Xa leidingsysteem is breed

toepasbaar voor transport van warm en koud water.

Leverbaar in elke gewenste lengte en in verschillende

leidingdiameters van DN20 tot DN90. Door de hoge

fl exibiliteit en het ruime assortiment appendages is het

gebruik van dit systeem eenvoudig en effi ciënt.

Het systeem is leverbaar met zowel enkele, dubbele als

viervoudige binnenbuizen.

Eenvoudig, snel en betrouwbaar!

Watts Industries Netherlands B.V.Kollergang 14, 6961 LZ Eerbeek, NederlandTel. +31 (0)313 67 37 50 Fax. +31 (0)313 65 20 73 E-mail [email protected] Internet www.wattsindustries.nl - www.waterbeveiliging.nl

fl exibiliteit en het ruime assortiment appendages is het









WATTS-00495_Microflex_185x268_Df.indd 1 20-12-12 11:05

IZ0113_11.indd 11 7-1-2013 10:12:55



De ruim veertig mede-werkers van Soci-Com uit Enkhuizen moeten vol aan de bak om begin 2013 een order voor ruim vierhonderd elektronische ‘heaters’ voor de Zuid-Amerikaanse markt op te leveren. Bovendien brengt het bedrijf binnenkort een innovatie op de markt: een nieuwe generatie ledlamparmaturen. Terwijl veel bedrijven kampen met teruglopende orders, kan dit assemblagebedrijf het werk amper aan. En waar financiers vandaag de dag terughoudend zijn, haalt Soci-Com gewoon nieuw geld op. Een slimme mix in het personeelsbestand, met technisch hoogge-schoolde medewerkers en mensen met enige afstand tot de arbeidsmarkt, stelt het bedrijf in staat om te concurreren met Chinese aanbieders. Daarmee trok het de aandacht van een maatschappelijk investeer-der.In tijden van economische crisis voeren dit soort vindingrijke initiatieven

kennelijk de boventoon. Maar ze wekken ook ir-ritatie op van de ‘reguliere marktpartijen’. Dat bleek eerder deze week bijvoor-beeld uit de ophef over het initiatief van actieorganisatie Urgenda om met organisa-ties als Natuur&Milieu en Eigen Huis collectief zon-nesystemen in te kopen. “De acties belemmeren een gezonde ontwikkeling van de markt voor zonenergie”, zo bekritiseerden installateurs van systemen voor zonne-energie dit initiatief onlangs in dagblad Trouw. In deze krant zegt Emiel Ponte, eige-naar van Switch2Solar, een opleidingscentrum in Breda voor zonne-energie, “dat de markt voor zonnesystemen niet kan gedijen bij bedrij-ven die als parasieten door Europa trekken op zoek naar snelle handel met overheids-subsidies. Dit brengt zowel de bedrijfstak als klanten schade toe.”Voor de heaters van Soci-Com zal deze kritiek niet gelden, omdat ze immers niet op de binnenlandse markt worden afgezet. Maar

wellicht wel voor de arma-turen die Soci-Com op de markt gaat brengen voor een prijs die concurrerend is met een vergelijkbaar product dat uit China wordt geïm-porteerd. “Wij zijn goed in efficiënt assembleren. En we hebben lage personeelskos-ten, doordat we de helft van ons personeel betrekken via SW-bedrijven, het UWV en gemeenten. Zo kunnen we scherp concurreren en tege-lijk mensen met een kwets-bare positie op de arbeids-markt aan werk helpen”, aldus directeur Coen Eertink. Vanwege dat bijzondere businessmodel – de naam Soci-Com staat letterlijk voor ‘sociaal en commercieel’ – kwam het bedrijf in aanmer-king voor financiering door Start Foundation. Met het geld van deze maatschap-pelijk investeerder kan de verdere groei van de pas in 2009 opgerichte onderne-ming worden gefinancierd. Eertink en mededirecteur Theunis de Jong hebben beiden ervaring opgedaan bij een SW-bedrijf en daar geleerd hoe het beter kan.

‘Vindingrijk’ ondernemen in de installatiebranche

www.installatienet.nllees meer op

Allereerst door het werk aan te passen aan de mensen, en niet andersom. Verder door hoog- en laag-opgeleiden evenwichtig te mixen. En door medewer-kers goed te begeleiden en zelf op te leiden. Het monteren en testen van de heaters gebeurt door drie jonge vrouwen die intern zijn omgeschoold tot elektrotechnicus. Eertink: “Aanvankelijk zagen ze het echt niet zitten om te gaan solderen en te schroe-ven. Dus hebben we het langzaam opgebouwd. We hebben ze eerst geleerd een technische tekening te lezen, en zo steeds verder. Nu vechten ze om dit soort werk.” Start Foundation-directeur Jos Verhoeven was snel overtuigd: “Werk uit lagelonenlanden halen, een slim en sociaal perso-neelsbeleid voeren en een stevige businesscase neer-zetten, dan heb je mij als maatschappelijk investeer-der snel overtuigd. Zouden meer bedrijven moeten doen.” •

januari 201312

Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide cata logus. Een over zichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leverings programma van koperen en bronzen pro duk ten en half-fabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.

www.gizom.nl

U I T O N Z EK O P E R / B R O N S

C A T A L O G U SAan de leiding in aluminium, koper en brons.Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.

IZ0113_idplang_12.indd 12 11-1-2013 9:12:46

januari 2013 13

TipRecentelijk werd ik in de auto geconfronteerd met een radiocommercial over balansventilatie. Dat had ik nog niet eerder meegemaakt en als ventilatiecolumnist trok het uiteraard mijn aandacht. Luisteraars werden geënthousi-asmeerd het balansventilatiesysteem mee te nemen in de algehele wintercheck van de woning, en uitgenodigd tot het bezoeken van de website www.mijnbalansventilatie.nl. Ik heb mij laten verleiden en de website bezocht, en ik moet zeggen dat er veel aandacht aan is besteed. Het geheel ziet er verzorgd uit en er is duidelijk moeite gedaan om informatie te ontsluiten naar consumenten. Wel twijfel ik eraan of de geboden informatie nu datgene biedt waar de consument op zit te wachten. In de algemene tips lees ik onder meer het volgende: ‘Zorg dat je weet hoe het systeem werkt.’ ‘Zorg voor perio-diek onderhoud.’ ‘Vervang de filters tijdig.’ ‘Zet balansven-tilatie nooit uit.’ ‘Bij piekverontreiniging zet je het systeem op de hoogste stand.’ En: ‘De eigenaar van de woning is verantwoordelijk voor groot onderhoud.’ Nou weet ik als argeloze consument eigenlijk niet goed wat ik hier allemaal mee moet. Ik lees verder:‘Als je een huis koopt, let er dan op dat de ventilatie-voorzieningen goed functioneren en geen storend geluid maken. Mechanische ventilatiesystemen in nieuwbouwhui-zen werden in het verleden namelijk niet altijd even goed geïnstalleerd en ingeregeld.’Deze laatste zin houdt in dat ventilatiesystemen tegen-woordig wel goed geïnstalleerd en ingeregeld worden… Je zou je dan ook af kunnen vragen waarom een bewoner daar dan nog op moet letten. Ik betwijfel echter ten zeerste of de branche al zover is dat deze uitspraak gedaan kan worden. Maar het gaat voor mij eigenlijk nog lang niet ver genoeg. Wat ik mis is een loket waar ik mij als consument kan mel-den en waar iemand mij gaat beloven dat ik alleen maar opdracht hoef te geven om vervolgens gegarandeerde prestaties te verkrijgen. Niet een goed werkend systeem maar gegarandeerde luchtkwaliteit, comfort en energie-gebruik. Ik weet dat leveranciers achter deze website dit in principe kunnen en ik zou dat als consument fantastisch vinden. Wie is de eerste die zijn nek durft uit te steken en deze handschoen oppakt?

André Meester

Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV

COLUMN

TOILETMODULE

K L I M A A T S Y S T E E M

www.uniwarm.nl

Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDENTel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128

E-mail: [email protected]

Gemak en behaaglijkheid met de

NIEUWE Uniwarm ToiletModule

Voordelen:• Tijdwinst bij montage: module is al voorzien van de juiste sparingen• Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één• Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte• 100% diffusiedichte leidingen• Vele afwerkingen mogelijk: onder andere betegelen, behangen, schilderen• Uitermate geschikt in combinatie met vloerverwarming• Aan te sluiten op bestaande CV (bij renovatie) • Maatwerk mogelijk

23022011_Advertenties Vloer_Toilet_Wand Plafond Uniwarm.indd 2 18-05-11 12:23

IZ0113_column_publivent.indd 13 7-1-2013 10:15:47



Per 1 januari 2013 is de naam Thissen Installatie-techniek van het toneel verdwenen. De nieuwe naamgever is de grootste zelfstandige technisch dienstverlener van Ne-derland: Unica. De drie vestigingen van Thissen Installatietechniek zijn opgegaan op in Unica Installatietechniek en om-gedoopt tot Unica Venlo, Unica Geleen en Unica Maastricht.Er zullen weinig bouw-plaatsen zijn in Limburg waar de naam Thissen Installatietechniek niet be-kend is. Het is een begrip geworden in de bouw. In 1926 werd het bedrijf op-gericht en vervolgens werd het door drie generaties uitgebouwd tot wat het nu is. De huidige directeur werd vernoemd naar de oprichter en deed in 1985 zijn intrede. Mede onder zijn leiding groeide het be-drijf tot 230 werknemers, verspreid over drie ves-tigingen in Limburg. Het portfolio is veelomvattend en bevat grootschalige projecten op het gebied

van energiebesparing, duur-zaamheid en CO2-reductie. Naast het toepassen van duurzame installatiecon-cepten in de segmenten utiliteit en gezondheidszorg wordt er ook steeds meer gewerkt voor industriële op-drachtgevers. Door Thissen Installatietechniek werden de werktuigbouwkundige installaties gerealiseerd van o.a. de Penitentiaire Inrichting de Geerhorst te Sittard, de restauratie van de Sint Servaas Basiliek te Maastricht, de Innovatoren te Venlo, de renovatie van de Nedinsco te Venlo en het Gouvernement te Maastricht. Reguliere opdrachtgevers zijn o.a. Maastricht Aachen Airport, De Rijksgebouwen-dienst, Toverland, Gaiapark, De Zorggroep, Cicero, SGL, Koraal Groep, Daelzicht, Innovo, Kerobei, Océ, Arrow, DSV, MOSA, ENCI, Johnson Matthey, Weir Minerals, Ha-vens Veevoeders, Vistaprint, Jan Linders, Seacon, Scheu-ten Glas, Trespa, Nedri, Leo-lux, Woonwenz, Woonpunt, Wonen Limburg, Woonzorg Nederland, VVV Venlo, Gilde Opleidingen, Essent, ABN-

Amro, ING, Rabobank en vele gemeentes in de gehele provincie Limburg.Sinds 1 januari 2007 is This-sen Installatietechniek 100% dochter van de Unica Groep. Destijds is de afspraak gemaakt de naam nog niet te wijzigen. Daar is per 1 januari 2013 verandering in gekomen. Alle bedrijfsuitin-gen en huisstijldragers waren de afgelopen maanden aangepast om 2013 met een nieuwe naam en uitstraling te kunnen beginnen.Het bedrijf Thissen Installa-tietechniek is na 86 jaar nog altijd springlevend. Waarom is dan toch het besluit geno-men het bedrijf deelgenoot te maken van een groter geheel? “Die keuze was zeker niet makkelijk”, vertelt directeur Peter Thissen. “Je kunt slechts één keer je zelfstandigheid opgeven. Daar moet je dus goed over nadenken. Kijkend naar de markt en de toekomst was het de enige juiste keuze om ons bedrijf op te laten gaan in Unica. Unica heeft alle technische disciplines in huis, beschikt over veel ervaring en heeft een goede

Unica Thissen is nu Unica

www.installatienet.nllees meer op

marktpositie. Belangrijk is ook dat de bedrijfsculturen van beide bedrijven goed overeenkomen. Ik ben er-van overtuigd dat door het opgeven van onze zelfstan-digheid de toekomst van onze vestigingen en mede-werkers gewaarborgd blijft. De naam Thissen verdwijnt, maar de kwaliteit blijft. ”Unica is met 16 vestigin-gen, 7 gespecialiseerde businessunits, een jaarom-zet van 290 miljoen euro en 1.900 medewerkers de grootste zelfstandige technisch dienstverlener van Nederland. Met de rea-lisatie van onder meer hout-gestookte cv-installaties en warmte/koudeopslag in de bodem is het bedrijf trend-setter op het gebied van duurzame oplossingen. Het bedrijf staat voor een com-fortabel en veilig werken woonklimaat en optimale communicatietoepassingen. Unica werkt grotendeels voor opdrachtgevers in het onderwijs, de gezond-heidszorg, commercieel en publiek vastgoed, en de woningbouw.•

januari 201314

Vereniging luchtkanalen-producenten 40 jaarIn december 2012 was het precies 40 jaar geleden dat de Luka officieel is opgericht. In de afgelopen 40 jaar heeft de Luka als relatief kleine brancheorganisatie veel bereikt. Bijvoorbeeld het samenstellen van het Kwaliteitshandboek, dat is uitgegroeid tot hét stan-daardwerk voor de luchtka-

nalenbranche. De samenwerking met an-dere organisaties zoals VLA en TVVL. De samenwerking met TÜV Rheinland (voorma-lige TNO), ter waarborging van het kwaliteitsstreven.En meer recent de ‘verbre-ding’, waardoor ook de ap-pendageproducten onder de Luka-paraplu vallen. Hierdoor is dus een waarborggarantie voor het complete luchtka-

nalensysteem af te geven, waarvoor Luka het Systeem-

certificaat heeft ontwikkeld •

Bert Hovius (hoofd PR-commissie) overhandigt het eerste jubileumboek

officieel aan Marijn Beerens, de huidige Luka-voorzitter.

IZ0113_idplang_14.indd 14 8-1-2013 15:23:39

www.technischeunie.com

Duurzaamheid is niet alleen een woord. Duurzaamheid moet je doen. Vandaar dat we ons assortiment en onze diensten meer ‘groen’ kleuren. Het vinden van zogenaamde ‘groene’ producten via de website is een stuk makkelijker geworden. Of het nu gaat om producten die energie besparen of zelfs energie opleveren. We geven adviezen voor alternatieve oplossingen die het milieu minder belasten, bijvoorbeeld op het gebied van efficiënt installeren. En we dragen ook ons steentje bij. Zo heeft Technische Unie de Lean and Green Award én is gecertificeerd voor niveau 3 van de CO2-prestatieladder. Het bewijs dat techniek en ‘groen’ prima samen gaan.

Technische Unie. Daar heb je meer aan.

Bij alles wat we doen, denken we voortaan groen

advDuurzaamTU210x297.indd 1 26-06-12 15:52IZ0113_15.indd 15 8-1-2013 18:26:40

januari 201316

Regelen PLUG & PLAY

Aqualectra b.v., producent van hoogwaardige elektrische panelen en

specialist in onder meer gebouwautomatisering, introduceerde het

afgelopen najaar de AUC3400. Dit is een universeel toepasbare pomp-

controller die ervoor zorgt dat centrifugaalpompen, ongeacht type

of merk, met optimaal rendement draaien en efficiënt samenwerken.

Voor de inbedrijfstelling van het systeem is geen specialistische instal-

latietechnische kennis nodig.

Pompzuinigheid begint bij het selec-tieproces. In het verleden, toen er nog helemaal niet met frequentieregelaars werd geregeld, koos men veiligheids-halve vaak voor pompen met overcapa-citeit. Met smoorkleppen kon de druk vervolgens worden teruggeregeld naar

het vereiste debiet. Het spreekt voor zich dat ‘afknijpen’ een forse aanslag betekent op de energiezuinigheid. Daarnaast bestaat het gevaar dat de druk in de leidingen te hoog oploopt.Een toerengeregelde pomp kun je langzamer laten draaien en traploos

aanpassen aan de behoefte, waardoor de nadelen van overdimensionering teniet worden gedaan. Paul Gerritsen, Business Unit Manager Total Solutions bij Aqualectra, vindt die redenering wat kort door de bocht. “Elke centrifu-gaalpomp heeft een werkpunt op zijn pompcurve bij een bepaald debiet en opvoerhoogte, waarbij het rendement van de pomp optimaal is. Op elk ander werkpunt zal het rendement van de pomp snel afnemen. Je kunt dus niet zomaar stellen dat het toepassen van een frequentieregelaar altijd tot grote energiebesparing leidt. Als pompen parallel draaien op verschillende toerentallen komt daar nog bij dat het minimum toerental dat de frequentie-geregelde pomp moet draaien om de opgebouwde druk in de persleiding te overwinnen om werkelijk debiet te gaan leveren, vaak veel hoger is dan het vast ingestelde minimum toerental. Er is dus een groot toerenbereik waarin de pomp alleen maar warm staat te worden in zijn eigen sop, met een rendement van nul. Afgezien van de schade die daardoor aan het apparaat kan ontstaan: op die manier doe je een energiebesparende pomp natuurlijk geen recht.”

SubtielDe in eigen huis ontwikkelde AUC3400 pakt de zaken subtieler aan. Gerritsen, terwijl hij op een grafische weergave wijst: “In dit voorbeeld gaan we uit van een configuratie van drie pompen. Pomp 1 start op een minimum toeren-tal. Vaak wordt het minimum toerental bepaald door de operator. Hij stelt bijvoorbeeld 30 procent in, want je moet ergens beginnen. Bij ons bepaalt de pompcontroller de startsnelheid. Dat is belangrijk, want de pompcontrol-ler berekent exact wat in de gegeven situatie het gunstigst is, bijvoorbeeld 72,3 procent. Pas boven dit percentage ontstaat er flow. De pomp komt dus subtiel in en klimt vervolgens geleide-lijk naar honderd procent. Daarna start

Via een laptop kan het functioneren van pompen die aangestuurd worden door de AUC3400, op afstand worden gemonitord. Ook kan het systeem een sms sturen of iemand bellen als er bijzonderheden zijn. Indien de ontvanger van een bericht niet reageert of de telefonische oproep niet beantwoordt, benadert het systeem een volgend adres. In totaal kunnen vijf adressen in het systeem worden ingevoerd. Ook kan de installateur de AUC3400 opdracht geven een reminder te versturen voor gepland preventief onderhoud.

Frontpaneel van een schakelkast. De AUC3400 is onderdeel van iSCAPE®. Aqualectra voert onder

de naam iSCAPE® een eigen productrange met software en hardware oplossingen voor toepassin-

gen in de utiliteit, industrie, agrisector en waterwereld.

Intelligent regelsysteem voor pompen

IZ0113_TA_intelligentregelsysteem.indd 16 7-1-2013 10:19:31

januari 2013 17

pomp 2 op, ook weer met een exact op de karakteristieken en omstandigheden afgesteld minimum toerental. Pomp 3 idem, alleen klimt die niet naar 100 procent, maar regelt bij als de eerste twee pompen het samen niet redden. Hij draait dan – ik noem maar iets – op 87 procent van zijn maximum vermo-gen. Omgekeerd geldt dat de pomp-controller, wanneer er minder capaciteit gevraagd wordt, pompen geleidelijk langzamer laat draaien tot het ‘reken-kundig bepaalde’ minimumtoerental bereikt is en ze vervolgens uitschakelt.”

DrukopbouwGerritsen benadrukt het belang van een wiskundig berekend minimum toerental, in plaats van een ‘op gevoel’ bepaalde startsnelheid. “Als je minimum toerental te laag is, moet de pomp een dood werkgebied overwinnen voor er debiet ontstaat. Kom je daarentegen te fors binnen, dan krijgt het leidingsysteem klappen. De pompcontroller zorgt voor een geleidelijke drukopbouw in het sys-teem en voorkomt zo overshoot en in-stabiliteit. Dat is van belang als pompen na spanningsuitval of na onderhoud weer opgestart moeten worden. Conti-nue monitoring is sowieso een vereiste

als je onder wisselende omstandighe-den altijd de hoogst haalbare efficiency wilt bereiken.”Volgens Gerritsen valt er grote ener-giewinst te behalen door pompen niet nodeloos te laten draaien. “Aan de hand van een wiskundig model weet de pompcontroller precies waar de optimale snijpunten zitten van para-meters als snelheid, druk en debiet. Als de pompcontroller heeft berekend dat de derde pomp uit ons voorbeeld minimaal op 73 procent moet draaien en hij zakt daar onder, dan zal de rege-ling hem uitschakelen. Daar merkt het leidingsysteem verder niets van. De meeste regelaars in de markt wer-ken in parallel bedrijf, met parallelle toeren, waardoor alle pompen hetzelfde toerental hebben. Dan krijg je het probleem dat als je teruggaat in toeren, je niet goed weet of je een pomp kan afschakelen of niet. Kun je die sprong wagen? Eigenlijk ben je op die manier al gauw een hoop energie aan het verkwisten.”

SettingsDe AUC3400 voegt niet alleen intel-ligentie toe aan centrifugaalpompen, hij verricht ook lastig denkwerk voor

de installateur. Gerritsen: “Met een frequentieregelaar voor een pomp kun je tegenwoordig een paar duizend set-tings genereren. Als je aan de knoppen draait van zo’n regelaar kun je oneindig doorgaan met allerlei set-ups en para-meters. Dit luxeprobleem hebben we opgelost door de AUC3400 pompcon-troller te voorzien van een bibliotheek waarin karakteristieken zijn opgeslagen van een groot aantal pompmotoren en frequentieregelaars. De AUC3400 programmeert ruim 40 parameters in de ondersteunde frequentieregelaars. De installateur hoeft in feite alleen maar te weten wat het merk en type is van de te besturen pompen en frequentierege-laar. Vervolgens gaat de controller alle aangesloten frequentieregelaars langs, programmeert die via een buskabel, en klaar is Kees! Voor de installateur is dit de fijnste optie van het hele systeem. Want stel dat er eens iets mis is met een van de frequentieregelaars, waardoor die uitgewisseld moet worden. Wat moet je dan allemaal precies opnieuw instellen en hoe? Zoals gezegd, is dat geen probleem meer, want na vervan-ging van de regelaar doet de pompcon-troller de rest.” •

Onderdeel van het regelen met de AUC3400 pompcontroller is dat elke pomp (maximaal 8 per pompcontrol-ler) een eigen frequentieregeling krijgt. Volgens de leverancier is dat geen dure aangelegenheid, daar frequentieregelaars in de loop der jaren steeds goedkoper zijn gewor-den. Paul Gerritsen van Aqualectra: “In het kastje dat wij om de regelaar bouwen zitten weinig componenten. Je sluit de motorkabel direct op de frequentieregelaar aan. En heeft een pomp al een eigen, geïntegreerde frequentieregelaar, dan heb je alleen nog maar een klein kastje nodig met een voedinkje voor drukopnemers en de pompcontroller en een buskabel-tje waarmee de pomp op de pomp-controller wordt aangesloten.”

Intelligent regelsysteem voor pompen

IZ0113_TA_intelligentregelsysteem.indd 17 7-1-2013 10:19:35

Projecten BIJZONDERE PROJECTEN

Pompen in hun elementParticiperen in prestigieuze, eervolle of op z’n minst bijzondere pro-

jecten. Welke producent of leverancier droomt daar nu niet van? We

vroegen enkele fabrikanten van pompen naar recente wapenfeiten

die tot de verbeelding spreken. Wilo kwam met de ‘Turning Torso’,

een spiraalvormige wolkenkrabber in het Zweedse Malmö, Grundfos

bewaart beste herinneringen aan de Olympische Spelen in Londen.

De Turning Torso, die is opgeleverd in 2005, is één van de hoogste ap-partementengebouwen van Europa. Deze door Santiago Calatrava ontwor-pen wolkenkrabber ziet eruit als een gedraaide ruggengraat en is ongeveer 190 meter hoog. Het gebouw is onder-verdeeld in 9 blokken van 5 verdiepin-gen, waarbij iedere verdieping bij bena-dering 400 m2 vloeroppervlak beslaat. De bewoners stellen hoge eisen aan het gebouw. Het is dan ook ontwikkeld

volgens een leefconcept waarbij com-fort en service centraal staan. Zo is er een bemande receptie en zijn er extra slaapruimtes, een wijnkelder, panora-makamer, fitness centrum en ook een verdieping voor speciale festiviteiten en evenementen.

MiraculeusDe Turning Torso is niet alleen een mira-culeus ontwerptechnisch hoogstandje, maar voorziet tevens in een hoog com-

fort met ook nog eens een heel laag energiegebruik. Al bij de bouw werd rekening gehouden met een breed pak-ket energie- en milieuaspecten. In een heel vroeg stadium werd contact gezocht met pompleveranciers om mo-gelijke problemen bij de exploitatie van het pand te voorkomen. De Zweedse vestiging van Wilo kwam met de meest passende en beste oplossing voor een betrouwbare, veilige en gegarandeerde watervoorziening. Voor een 190 meter hoog pand is dit een hoogstandje in efficiënte en energiezuinige tapwater-voorziening, zo benadrukt de trotse leverancier.

BlussenBij het ontwerp van dit uitzonderlijke gebouw stond veiligheid hoog op de prioriteitenlijst. Om de brandveiligheid voor iedereen te waarborgen zijn overal in het gebouw sprinklers geïnstalleerd. Voor de bluswatervoorziening is geko-

Niet iedereen was even enthousiast toen in Oost-Londen grond werd gereserveerd voor de bouw van een compleet atletendorp. Want was dat niet een beetje over de top voor een sportevenement dat slechts 14 dagen duurt? Dat viel mee. Het atletendorp verrees op een plaats die zwaar vervuild was door industrie. Na een grondige bodemsanering zijn er flats gebouwd die geschikt zijn voor permanente bewoning. De centraal in het dorp gelegen fitnessruimte voor de atleten was al zo opgezet dat het zonder noemenswaardige aanpas-singen dienst kan doen als school. Pleinen, wandelpaden en parkjes in het dorp zorgen voor extra leefbaar-heid. Ook Grundfos droeg haar steentje bij en voorzag het dorp van 6000 Alpha2 pompen, 36 TPE pompen, 16 Druk-verhogingssets en 36 SE1 pompen.

Ruimte en groen in het Olympisch atletendorp

In het Olympisch atletendorp draaiden

6000 Grundfos Alpha2 pompen.januari 201318

IZ0113_TA_pompen.indd 18 7-1-2013 10:20:53

januari 2013 19

Pompen in hun element zen voor installaties van het type MVIE met een speciale brandblusinrichting. Deze drukverhogingsinstallatie vol-doet aan de DIN14462-norm en heeft voldoende vermogen om het gebouw te blussen. Bovendien is de installatie energiezuinig. Tevens heeft het gebouw een dubbele watervoorziening en een back-up elektriciteitsvoorziening. Ook is er een aparte lift die speciaal ontwik-keld is voor noodsituaties en evacua-ties. Hierdoor kunnen de brandweer en politie deze gebruiken bij bijvoorbeeld brand. (Reguliere liften mogen niet gebruikt worden tijdens een brand.)

EnergiebesparingVoor de tapwatervoorziening wordt ge-bruik gemaakt van normaalaanzuigende meertrapspompen met geïntegreerde frequentieomvormers. De voornaam-ste reden dat gekozen is voor dit type installatie, is het grote regelbereik in combinatie met het lage energiege-bruik, zonder in te leveren op comfort. Het lage energiegebruik wordt gereali-seerd door de motor die een Internatio-nale Efficiency klasse heeft van IE2, een norm die ten tijde van de bouw nog niet verplicht was voor nieuwe instal-laties. Ook draagt de frequentieomvor-mer bij aan een lager energiegebruik. Het verwarmingscircuit draait op nat-lopercirculatiedubbelpompen van het type Wilo-Stratos-D. Deze realiseren volgens de leverancier een energiebe-sparing tot 80 procent ten opzichte van de vergelijkbare standaarduitvoering. De pompen zijn eenvoudig aan te slui-ten op gebouwbeheersystemen (GBS) en kunnen zo centraal aangestuurd worden. Daarnaast bestaat de moge-lijkheid om ze individueel in te stellen vanaf de pomp zelf, of met behulp van bijvoorbeeld een laptop.

Olympische SpelenNiet alleen in Malmö, ook in Londen werden grootste daden verricht. Vorige zomer stond de Engelse hoofdstad in het teken van de Olympische Spe-len. Alle ogen waren gericht op het hoofdstadion, waar de belangrijkste Olympische evenementen plaatsvon-

den en waar zowel de openings- als sluitingsceremonie werd gehouden. Bij het realiseren van de faciliteiten werden strenge eisen gesteld. Verminderen, hergebruiken en recyclen was het de-vies. Dat gold zeker voor het hoofdsta-dion, dat immers het visitekaartje was van de Spelen. Volgens de organisatie is deze arena in termen van staalgebruik 75 procent lichter dan welk stadion dan ook. Grundfos viel de eer te beurt alle locaties te voorzien van pompen. In totaal plaatste de Deense leverancier 19 pompen in het stadion, waaronder 3 Hydro MPC-drukverhogingsinstallaties.

WimbledonHet tennistoernooi werd afgewerkt in Wimbledon. Al sinds 1877 kruisen de beste tennissers ter wereld de degens op deze historische locatie. De afgelo-pen jaren is Wimbledon stevig op de schop gegaan. Het Centre Court is ver-vangen, waarbij de toeschouwerscapa-citeit werd vergroot tot 15.000 plaatsen, er kwamen twee nieuwe grasbanen en een perscentrum. Het tennismuseum werd vernieuwd en het Centre Court beschikt sinds bijna 4 jaar over een verschuifbaar dak, zodat regenpauzes tot het verleden behoren. Tegenwoordig bezoeken ieder jaar zo’n 500.000 mensen het grandslam toer-nooi van Wimbledon. Niet alleen het ‘heilige gras’ moet er dan onberispelijke bijliggen, alle voorzieningen draaien op top van hun kunnen. Dat geldt ook voor de pompen. Gedurende die twee belangrijkste weken per jaar mag er gewoon niets mis gaan. Als preferred supplier onderhoudt Grundfos al jaren een goede band met Wimbledon. In totaal heeft de fabrikant 37 pompen geleverd voor het stadion en de gebouwen. Het gaat om 16 TP single-stage standaard pompen, 18 NB single-stage standaard pompen en 3 Hydro 2000 boostersystemen met parallel geschakelde pompen.

Live from LondonHet Velodrome (wielrennen), de North Greenwich Arena (trampoline, basket-bal, rolstoelbasketbal en turnen), het

Aquatics Centre (zwemmen), de Copper Box (handbal) en niet te vergeten het gigantische perscentrum waar duizen-den journalisten, ondersteund door technici, ‘Live from London’ verslag de-den: op al deze locaties waren Grund-fos pompen aan het werk. Het bleef niet alleen bij pompen, ook zijn er irrigatiesets en brandblussyste-men geleverd. Het Olympisch dorp verdient een aparte vermelding. Tijdens de Spelen verbleven de deelnemers er. Maar het grootste belang van het atletendorp ligt in de periode erna. Dankzij het dorp heeft een vervallen deel van London de mogelijkheid gekregen om opnieuw te beginnen. Na de spelen blijft het dorp bestaan en zal Oost-Londen 2800 nieuwe woningen rijker zijn •

Appartementencomplex Turning Torso

Wilo-Multivert MVIE-pompen in de Turning Torso

IZ0113_TA_pompen.indd 19 7-1-2013 10:20:58

januari 201320

XXX XXX XXXXXXRegelen VOOR VERBETERING VATBAAR

Pompschakelaars getest Door de pomp van de vloer- of wandverwarming alleen te laten

draaien wanneer dat echt nodig is, wordt optimaal energie bespaard.

Daar kan een pompschakelaar voor zorgen. Maar dan moet hij wel

goed functioneren. Volgens Boyd Noorda, oprichter van Econerd.org,

is dat lang niet altijd het geval.

Boyd Noorda is geen professioneel on-derzoeker van installatietechniek, maar een consument die met een kritisch oog kijkt naar zaken als milieuvriendelijkheid en energiebesparing. In 2011 en 2012 heeft hij de werking van drie pompscha-kelaars getest.

TemperatuursensorEen pompschakelaar wordt tussen het stopcontact en de pomp geplaatst. De schakelaar heeft een temperatuursensor die op de aanvoerleiding van de vloer- of wandverwarming komt te zitten. De schakeltemperatuur voor de pomp wordt iets lager ingesteld dan de tem-peratuur waarop de vloer- of wandver-warming is ingesteld. Zolang de ketel warm water levert, blijft de pomp lopen en wordt de vloer- of wandverwarming van warm water voorzien. Stopt de ketel, dan daalt de temperatuur in de aanvoerleiding. Wanneer de tempera-tuur onder de op de pompschakelaar aangegeven waarde zakt, stopt de pomp.

DigitaalEen pomp die niet draait, gebruikt ook geen energie. Dat is winst. Maar het grootste voordeel, zo betoogt Noorda, zit hem erin dat de vloer of de wand langer warm blijft, omdat er geen koud water meer wordt rondgepompt. Dat bespaart energie én het zorgt voor meer comfort, daar de vloer of wand een gelijkmatiger temperatuur behoudt. Er bestaan verschillende typen pomp-schakelaars. Van simpele ‘doosjes’ met een vaste schakeltemperatuur, tot

analoge schakelaars met een draaiknop en digitale toestelletjes met software waarmee je nauwkeurig kunt instellen. Noorda heeft alleen pompschakelaars uit de laatste categorie onderzocht, omdat daarvan de beste resultaten verwacht mochten worden.

BijbenenEen euvel dat Noorda tijdens zijn eerste testronde in 2011 bij alle pompschake-laars vaststelde, is dat ze snelle tem-pratuurstijgingen van de ketel niet of niet helemaal konden bijbenen. Noorda over een van de geteste pompschake-laars: “Wanneer de ketel uitgaat en de aanvoertemperatuur langzaam daalt, gaat alles nog goed. De schakelaar geeft, met tussenpozen van minimaal 7 seconden, keurig de tussenstanden weer. De pomp wordt uitgeschakeld zodra de aanvoertemperatuur 0,5 graden beneden de ingestelde scha-keltemperatuur komt. Maar wanneer de ketel weer aangaat, stijgt de tempera-tuur van het aanvoerwater snel en daar verslikt de pompschakelaar zich in. Na een lange pauze, van soms meer dan 5 minuten, springt de temperatuur op het schermpje ineens naar bijvoorbeeld 48 graden of zelfs op ‘Hi’ – dat is boven de 50 graden - en wordt de pomp weer ingeschakeld.”

Nieuwe versieEen van de mogelijke gevolgen van het niet prompt reageren van de pompschakelaar bij een snelle tempe-ratuurstijging is dat de ketel vrij vlug weer uitschakelt, omdat de warmte niet

tijdig wordt benut. Hierdoor wordt de maximale aanvoertemperatuur al snel bereikt en de vloer of muur warmt maar een beetje op. Ook kan het gebeuren dat de pompschakelaar een hele ronde van de ketel ‘overslaat’. Alle drie de fabrikanten van de geteste pompschakelaars zagen in de test aanleiding een nieuwe versie van de schakelaar op de markt te brengen. Daarop herhaalde Noorda in 2012 de testprocedure. Wilt u zien in hoeverre er verbeteringen zijn opgetreden, kijkt u dan op www.econerd.org (doorklikken naar ‘Pompschakelaars’). Daarin schrijft Noorda gedetailleerd over zijn bevin-dingen en worden ook de verschillende testscenario’s uitvoerig belicht •

Met een pompschakelaar kun je energie besparen en tegelijk de behaaglijkheid in huis verhogen. Een andere nuttige functie is het tegengaan van een ‘pompinfarct’. Door de pomp buiten het stooksei-zoen af en toe heel even te laten draaien wordt voorkomen dat hij vast gaat zitten.

Pompschakelaar tijdens de testprocedure

IZ0113_TA_pompschakelaars.indd 20 7-1-2013 10:22:23

www.testo.nl/klimaat

www.testo.nl/rookgas

Voer al uw klimaat-metingen uitmet één instrument

23 0

983

13TE

S-25

Hal 10.2Stand A35

Bezoek Testo:

Voor iedere installateur eenpassende rookgasanalysermet de laagste onderhouds-kosten!

13TES-25 - Installateurszaken 14-1-2013 14:34 Pagina 1

IZ0113_21.indd 21 14-1-2013 15:32:21

www.lowara.nl

Lowara Ecocirc circulatiepomp

• Asloze sferische balmotor

• Anti-blokkeer technologie

• Automatische regeling

• ECM technologie

• Eén bedieningsknop

• Bespaart energie

• Korte terugverdientijd

• Storingsvrije werking

Het nieuwe installeren voor optimale drinkwaterkwaliteit.Serieleidingen van Viega.

Viega. Altijd beter! Serieleidingen voorkomen stagnatie in drinkwaterinstallaties en scheppen de beste voorwaarden voor eerste-klas drinkwaterkwaliteit. Kies daarom nu voor de nieuwe installatiemethode – met efficiënte systeemoplossingen en expertise van Viega. www.viega.nl

FVG3149_Anz_Trinkwasser_NL.indd 1 25.07.12 17:02

IZ0113_22_viega_xylem.indd 22 8-1-2013 14:55:02

Dutch design

Voor wie het ultieme in baden wil, heeft Sealskin de Canvas ontwikkeld. Optimaal comfort, modern ‘Dutch design’ en gemaakt van bijzonder hoogwaardig materiaal. Kortom, het beste bad dat we tot nu toe hebben ontwik-keld, zegt de producent. En volledig aan te passen aan de situatie van de klant. Dankzij de maatwerkmogelijkheden zijn die vervelende, ontsierende tegelrandjes om een ruimte tussen het bad en de muur te vullen niet meer nodig. U trekt de badrand door naar de breedte of schuinte die u nodig hebt voor het fraaiste resultaat.Canvas is volledig vervaardigd uit Solid surface. Dit moderne, hoogwaardige materiaal is een composiet uit onder andere mineralen. Solid surface is vormvaster dan acryl, waardoor strakkere designs mogelijk worden. Ieder bad wordt geleverd inclusief verstelbare potenset, afvoer én in hoogte instelbare verborgen overloop •

Meer doucheplezier in één klikHoudt u van een zachte, warme regendouche of kiest u voor een krachtige, doelgerichte douchestraal? Hansgrohe heeft het dou-chegedrag en de wensen van haar gebruikers onder de loep genomen. Hieruit bleek dat de keuze meestal valt op een van deze twee verschillende douchebelevin-gen. Deze resultaten leidden tot de ontwikkeling van de nieuwe Raindance Select E 120 handdouche, die dankzij zijn innovatieve straaltechno-logie voor iedere behoefte en ieder douchetype de

passende douche-ervaring biedt. En dat met slechts één druk op de knop: de straalsoorten kunnen dankzij de handige Select-drukknop intuïtief en comfortabel be-diend worden.De nieuwe Raindance Select 120 handdouche is verkrijg-baar in volledig chroom en in een wit/chroom uitvoering met witte straalschijf in een glanzend chromen douche-kop. De handdouche is ook beschikbaar in een set met bijpassende glijstang en zeepschaal, deze past uit-stekend in vele verschillende badkamerinrichtingen •

januari 2013 23

….. of verzuipen?Zoekmachine Google stelt elk jaar zogenaamde ‘Zeitgeist-lijsten’ op. Dat zijn lijsten die voor een aantal onder-werpen de tijdgeest weerspiegelen, doordat de meest gegooglede zoektermen van het jaar ervoor erin op rij zijn gezet. In december kwamen de lijsten voor 2012 uit. Het zal u niet verbazen dat op de lijst voor ‘huizenmarkt’ zoek-termen als ‘restschuld’, ‘open huizen dag’, ‘prijsdaling’ en ‘huis verhuren’ erg hoog scoorden. Want iedereen weet het: er wordt nauwelijks nieuw gebouwd, er wordt weinig verhuisd en er wordt weinig verbouwd. De woningmarkt zit op slot, hypotheekverstrekking gaat moeizaam en door de economische crisis is de utiliteitsbouw stilgeval-len. Achter de bouw aan heeft ook de installatiesector het daardoor erg moeilijk.De kranten tonen dramatische overzichten van aantallen faillissementen. In de regio vaak net nog wat meer dan in stedelijk gebied, omdat daar meer publieke diensten zit-ten die het motortje nog enigszins draaiende houden.Wat te doen om als bedrijf het hoofd boven water te houden?Het theoretische riedeltje is wel bekend: spreid je dien-stenpakket, hang je niet op aan enkele grote klanten, blijf niet teveel in één plaats/regio hangen, verbind je niet teveel aan één bedrijfstak, maak je nieuwe technieken snel eigen, besteed tijd aan after sales. De grotere bedrijven kunnen daar misschien in goede tijden wel wat op sturen. Maar de praktijk nu is dat je met een paar man in dienst blij bent als je überhaupt werk hebt.Wat dan wel om niet kopje onder te gaan in deze moei-lijke tijden?Ik zou niet bij een kwaliteitszorgbedrijf werken als ik u niet zou adviseren: blijf in ieder geval kwaliteit leveren! Zowel bij de producten die u toepast (u weet wel, die met dat ….keur) als de hele dienst die u eromheen levert. Dat le-vert tevreden klanten op en weinig faalkosten. Met name dat laatste kan aardig in de papieren lopen. En hebben u of uw mensen noodgedwongen wat meer tijd, besteed die dan aan opleiding of trek intern de werkprocessen nog wat strakker. Nog meer tijd voor kwaliteit dus!

Kees Poortema

Kiwa Nederland B.V.

COLUMNdrUppeLs

IZ0113_column_kiwa.indd 23 8-1-2013 18:35:39

januari 201324

Praktijk COMFORT, OOK OP DE TIENDE ETAGE

Het hoe en waarom van ee n drukverhogingsinstallatieVaak hebben bewoners en bezoekers geen weet van het bestaan

ervan. Maar we kunnen er rustig van uitgaan dat in elk gebouw van

meer dan drie verdiepingen een waterdruk-verhogingsinstallatie staat.

Zoals in appartementencomplexen, kantoorgebouwen en hotels. Hoe

werkt zo’n installatie en waarom hebben we die eigenlijk nodig?

Om met het laatste te beginnen: om ook op hogere verdiepingen in een ge-bouw nog voldoende water uit de kraan te laten komen. Iedereen vindt het van-zelfsprekend dat er water uit de kraan komt. Ook op de bovenste verdieping, maar dat is het allerminst.

Minimaal 1,5 barDe waterleidingbedrijven in Nederland zorgen voor een minimale waterdruk van zo’n 2 bar aan de watermeter, dus bij binnenkomst in een gebouw. Waterdruk in de leidingen zorgt ervoor dat ook op bovenliggende etages voldoende water beschikbaar is voor bijvoorbeeld een douche, toilet of een cv-installatie. Maar hoe hoger we gaan, hoe minder waterdruk er nog is. Wan-neer de waterdruk te laag is, komt er weinig of geen water uit de kraan.Voor een goede werking van een douche of een wasmachine is bijvoorbeeld mini-maal 1,5 bar waterdruk nodig. Elke meter aan hoogte die moet wor-den overwonnen zorgt voor een daling van de waterdruk met 0.1 bar. In Ne-derland ziet dat er als volgt uit: begane grond: 2 bar; eerste verdieping: 1,7 bar; tweede verdieping: 1,4 bar; derde

verdieping: 1,1 bar; vierde verdieping: 0,8 bar.In onze woningen treffen we tegen-woordig steeds meer voorzieningen aan die om extra waterdruk vragen. Bijvoorbeeld stort- en massagedouches. Om hiervan echt te kunnen genieten is in veel gevallen waterdruk met extra vermogen noodzakelijk.

WerkingEen drukverhoginsinstallatie (hydrofoor) bevat als belangrijkste onderdeel een pomp die ervoor zorgt dat overal waar het nodig is voldoende druk is op de watervoorziening. Hoeveel druk en ca-paciteit er nodig is, is uit te rekenen aan de hand van de hoogte en het aantal tappunten die aanwezig zijn. Een druk-verhogingsinstallatie is nooit standaard, omdat bijna geen enkele toepassing hetzelfde is. Een installatie bestaat over het algemeen uit een fundatieplaat met twee of meer pompen, een schakelpa-neel en diverse toebehoren, zoals een afsluiter, keerkleppen en membraan-schakelvaten.De pomp van een drukverhogingsin-stallatie bevat waaiers. Deze bouwen de druk op waardoor er water omhoog

gepompt kan worden. Een installatie wordt steeds vaker uitgerust met een toerenregeling. Dit heeft een aantal voordelen, waarbij de belangrijkste energiebesparing is.

EisenVanuit de Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties (de NEN1006) worden onder meer de volgende eisen aan een drukverhogingsinstallatie gesteld:- er moet altijd een back up pomp in

de installatie aanwezig zijn om de minimale druk en capaciteit te waar-borgen;

- indien een pomp wordt uitgewisseld, dient de installatie waterdruk te kun-nen blijven leveren;

- er mag niet een te groot drukverschil worden veroorzaakt (max 1,5 bar);

- als een pomp langere tijd stilstaat, dient hij eerst proef te draaien;

- een installatie moet zijn opgebouwd uit materialen die het drinkwater niet nadelig beïnvloeden.

Soorten drukverhoginginstallatiesOmdat er een reservepomp aanwezig moet zijn, bestaat een drukverho-

Motoren en pompen leveren een steeds hoger rendement. Alle leveranciers volgen hier de steeds strenger wordende weten regelgeving. Het effect van het motorrendement op het totale rendement van een installatie is soms echter zeer gering. Belangrijker is het om een juiste regeling of installatie in serie of parallel te kiezen. Maar vooral om goed geïnformeerd te worden over het juiste instal-latietype en opstelling, met oog voor de toepassing en gewenste energiezuinig-heid en/of het legionella risico. Ook maatvoering en installatiegemak zijn daarbij zaken om rekening mee te houden.

Hydro-Unit standaard RVS (Duijvelaar Pompen)

IZ0113_SA_hethoeenwaarom.indd 24 7-1-2013 10:27:40

januari 2013 25

Het hoe en waarom van ee n drukverhogingsinstallatiegingsinstallatie dus altijd uit twee of meerdere pompen. Daarnaast is er een schakelkast met een regelaar nodig.

We kennen in beginsel drie typen instal-laties:

Standaard installatieDit is een installatie met een minimale draaitijd (90 – 180 s). De pomp schakelt in wanneer de druk in het systeem zakt. De pomp schakelt uit wanneer de druk bereikt is én wanneer de verplichte minimale draaitijd is afgelopen. Bij een standaard installatie is er altijd de maxi-male pompdruk in het systeem. Deze kan niet aangepast worden.

Toerengeregelde installatieDeze installatie levert de benodigde druk door het aanpassen van het toerental. Tevens is de druk instelbaar. Dit levert een besparing op de energie-kosten ten opzichte van de standaard installatie, van ongeveer 30%.

Installatie met een extra grote membraan tankDit is een installatie zonder een minima-le draaitijd, met een vast in- en uitscha-kelpunt, waarbij de nadraaitijd wordt verkregen door het vullen van een extra grote membraantank. Hierdoor ver-pompt de pomp altijd water, in het ge-bouw of in de membraantank. Wanneer de tank vol is schakelt de pomp uit. De pomp draait nooit onnodig en de druk is instelbaar. De energiebesparing van deze installatie ten opzichte van de standaard installatie is 60%.Een ander voordeel van deze installatie is dat de mogelijkheid bestaat om de pomp ’s nachts helemaal niet aan te la-ten gaan, omdat het vullen van bijvoor-beeld de wc gebeurt uit de voorraad van de membraantank.Bij hoogbouw bestaat de mogelijkheid extra te besparen door het plaatsen van niet slechts één, maar meerdere installaties in serie met lagere druk, of één hoge en één lage druk parallel aan elkaar. Dit levert dan een energiebespa-ring op van minimaal 25%.

Integreren in GBS Tegenwoordig worden steeds meer systemen aangesloten aan een Gebouw Beheer Systeem (GBS). Gebruikelijk is het om hierin op te nemen: de lift, brandmeldinstallatie, riool/vuilwater-pompen, alarminstallatie, verwarming/ventilatie en verlichting. Maar ook een drukverhogingsinstallatie kan prima geïntegreerd worden in een GBS. Een GBS kan niet alleen een melding geven dat er ergens een storing is, maar ook aangeven wàt er mis is door bijvoorbeeld de temperatuur van een systeem te tonen.

OnderhoudVolgens de waterwerkbladen 1.4G dient een drukverhoginginstallatie minimaal één keer per jaar te worden gecontro-leerd en onderhouden. Dit moet uitge-voerd worden door een gekwalificeerde monteur die hier de juiste opleidingen voor heeft gevolgd. Dit alles om de juiste waterleverantie te waarborgen. Vaak heeft de leverancier van de instal-latie zelf een servicemonteur die dit kan uitvoeren •

Ook op het gebied van drukverhogings-installaties staan de ontwikkelingen niet stil. Een mooi voorbeeld hiervan zien we bij de firma Duijvelaar Pompen. Zij heb-ben een volledig doorstromende installatie zonder drukvaten ontwikkeld, de Hydro-Unit Cube. Deze compacte Cube is niet als zodanig herkenbaar, maar van binnen zit, zo verzekert de leverancier, dezelfde kracht als in een conventionele drukverhogingsinstal-latie. Deze toerengeregelde installatie werkt zon-

Schema: parallel

Schema: in serie

Hydro-Unit Cube (Duijvelaar Pompen)

der membraanvat en de leidingen zijn niet meer afgedopt maar doorstromend, waardoor aanvullende beheersmaatregelen met betrekking tot legionellapre-ventie niet meer nodig zijn. Hij is uitgevoerd met geïntegreerde besturing. De keerklep, zuig- en persaansluiting zijn geïntegreerd in de pompvoet. Door een minimaal aantal installatiedelen is de Cube eenvoudig te monteren, zowel op de vloer als aan de wand.

IZ0113_SA_hethoeenwaarom.indd 25 7-1-2013 10:27:46

InstallateursZaken januari 2013

Documents

Transcript of InstallateursZaken januari 2013