Inkijkexemplaar Zaadbommen

Josie Jeffery

JosieJeffery

Z A A D B O MM E NZ A A D B O MM E NGUERRILLA TUINIERENGUERRILLA TUINIERENGUERRILLA TUINIEREN

met BLOEMENBLOEMENBLOEMEN

ZAADBOMMENKijk voor meer informatie opwww.tirion.nl

TIRION NATUUR

ISBN 978 -90 -5210 -873 -5TIR

ION

NATU

UR

Als ik mensen vertel dat ik zaadbommen maak, vragen ze altijd verbaasd: ‘Wat is een zaadbom?’

Zaadbommen zijn bolletjes die je hele omgeving kunnen veranderen. Deze bolletjes – bestaande uit klei, compost en zaden – kunnen overal neergegooid of neergelegd worden, waarna ze hun kleurrijke inhoud loslaten.

De gepassioneerde zaadbommenwerper en guerrillatuinder Josie Jeffery toont 13 manieren om een zaadbom te maken. Hiermee kun je je omgeving op� euren en dieren en insecten lokken, maar je kunt ze ook gebruiken om je eigen voedsel te kweken.

Daarnaast bevat het boek een uitgebreide plantenwijzer waarin je alle kennis vindt die je nodig hebt om je zaadbomplanten te herkennen en te verzorgen en om nieuwe zaden te verzamelen. Een grappige, praktische en dynamische manier om kennis te maken met het guerrillatuinieren!

Zaadbommen bevat:

✱ 13 creatieve zaadbomrecepten;

✱ een handleiding om zelf zaadbommen te maken;

✱ een gids met meer dan 40 zaadbomplanten;

✱ een inleiding tot het guerillatuinieren.

LH-SEED-LvCvr-PLC-DUTCH.indd 1 09-02-12 12:29

Josie Jeffery

ZaadBommenguerr illatu in ieren

met Bloemen

TIRION NATUUR

LH-SEED-LvBk-000-039_NL.indd 3 06-02-12 01:23

Dit boek is gepubliceerd doorTirion UitgeversPostbus 132883507 LG Utrecht

www.tirion.nl

Omslagbelettering: Scribent.nlRedactie en zetwerk Nederlandse editie: Scribent.nlNederlandse vertaling: Henk Breedveld voor Scribent.nlFotografie: Neal GrundyIllustraties: Andrew Farmer

ISBN 978 90 5210 873 5 NUR 424

Voor het eerst gepubliceerd in Groot-Brittannië in 2011 door Leaping Hare Press210 High Street, LewesEast Sussex BN7 2NSUnited Kingdomwww.leapingharepress.co.ukOorspronkelijke titel: Seedbombs – going wild with flowers

© 2011 Ivy Press Limited, Lewes© 2012 voor de Nederlandse taal: Tirion Uitgevers, Utrecht

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.

De medicinale mogelijkheden van de planten zoals die in dit boek worden genoemd, kunnen nimmer werkelijke medische zorg vervangen. Raadpleeg bij ziekte uw huisarts.


Inhoudde wortels van Josie 6

Hoofdstuk 1kennismaken met zaadbommen 7

Hoofdstuk 2eigentiJdse zaadbommen 21

Hoofdstuk 3wat is guerrillatuinieren? 29

Hoofdstuk 4PlantenwiJzer 39

Hoofdstuk 5en nu de zaden 105

Hoofdstuk 6zaadbomrecePten 113

zaadbommen Q&a 124

dankwoord 125woordenliJst 126

register 128


6 Z a a d B o m m e n

I k heb een creatieve, muzikale en ongewone opvoeding gehad. Ons huis was van hout en metaal

en stond op wielen. We woonden in een bus en ik kreeg thuis onderwijs. Ik ben de tweede van vijf kinderen – de anderen heten Amy, Arran, Holly en Rose.

Eind jaren zeventig en in de jaren tachtig reisde ons gezin rond in Europa, alleen of in een groep. We verdienden ons brood met muziekoptredens – we speelden op festivals als Stonehenge en Glastonbury, we kraakten land en reisden met het circus mee.

Tussen onze reizen door rustten we uit op de Brick Kiln Farm, een commune in Suffolk. Hier verbouwden we ons eigen voedsel en fokten we kippen en varkens.

De wortels van Josie

Brick Kiln Farm runde een stichting die Green Deserts heette. Deze stichting kweekte bomen op de boerderij en had als doelstelling braakliggende gebieden opnieuw vruchtbaar te maken met behulp van natuurlijke technieken. Ik herinner me nog goed hoe ik blootsvoets rondrende op het festival Rougham Tree Fair, waar geld werd ingezameld voor Green Deserts. In 1990 vestigde mijn familie zich in Wales op de boerderij van een vriend, en in 1991 kochten we een stuk land in Wales – een plek om onze wortels te laten groeien. Arran, Holly en Rose gingen naar school terwijl Amy en ik naar de universiteit togen. Daar ontmoette ik Steve, de vader van mijn drie zoons – Tyrone, Isaac en George.

In 2003 verhuisden we naar Brighton waar ik – geïnspireerd door mijn liefde voor alles wat groeit – tuinbouw studeerde en daarna tuinontwerp. Ik ontwierp tuinen die ietwat ongewoon en anarchistisch waren. Ik neigde naar het gebruik van gerecycled materiaal, onorthodoxe planten en muren vol graffiti.

Tijdens mijn studie werkte ik op een teeltbedrijf en werkte ik mee aan tuinierworkshops voor kinderen in het Museum of Garden History in Londen.

Toen ik het woord ‘zaadbom’ hoorde vallen op de radio wist ik meteen dat dit iets geweldigs was. Voor ik het wist gaven we zaadbomworkshops in het museum en deed ik workshops op festivals en markten en organiseerde ik zaadbomprojecten op scholen en instanties.

Ik richtte seedfreedom.net op en nu heb ik er zelfs een boek over geschreven!


1 2 Z a a d B o m m e n

waarom zaadbommen?Zaadbommen werpen is een manier om zaden te verspreiden – een helpende hand bieden aan de natuur. Het is een opzettelijke en effectieve wijze van zaden verspreiden, waarbij je wel moet proberen in harmonie met de natuur te werken en respect te hebben voor de fauna en de natuurlijke habitats.

Zaadbommen bestaan uit zaden die zijn verpakt in een laag aarde die dienst doet als drager en de zaden in staat stelt op plekken te komen die

anders moeilijk bereikbaar zouden zijn, zoals omheinde terreinen en bermen van snelwegen. Dankzij hun vorm en omvang kunnen ze makkelijk over hekken worden geworpen, of uit auto-, trein- en busramen. Je kunt ze precies werpen naar waar je ze wilt hebben. Het helpt natuurlijk als je een goede werparm hebt.

De laag aarde voorkomt dat de zaden beschadigd raken, door hen te beschermen tegen kou en zaadeters, zoals muizen en vogels.

Zaadbommen zijn niet alleen heel leuk om te maken, ze werken ook nog eens echt. Het is heel spannend om te zien hoe de eerste plantjes de kop opsteken!

Door zaadbommen te werpen laat je een prachtig spoor achter waar jij bezig bent geweest, als een getuigenis van je reis.

boven/onder met een zaadbom krijg je de zaadjes precies waar je ze wilt.


1 2 Z a a d B o m m e n

Waar je zaadbOmmen kunt WerPen

Je kunt zaadbommen overal neergooien, zolang er maar grond ligt.

Die veelzijdigheid maakt ze juist zo leuk.

✱ Je kunt ze gebruiken in de achtertuin, voortuin of plantenbak.

✱ In de moestuin: wilde bloemen trekken insecten aan die de planten bestuiven.

✱ Werp ze in steegjes en langs paadjes in je stad of dorp.

✱ Gebruik ze om op groene daken in de stad een ware explosie aan kleur te veroorzaken.

✱ Zaadbommen zijn perfect om op verantwoorde wijze uit trein, bus en auto te worden geworpen; zo wordt de reis voor de mensen na jou straks nog mooier.

✱ Bestook bermen, perkjes, rotondes, spoorwegen en plantsoenen.

✱ Kies onbeheerde gebieden, zodat de zaadbommen ongestoord kunnen uitgroeien.

✱ De volgende keer dat je vingerhoedskruid ziet groeien naast het stoplicht, weet je dat hier een guerrillatuinier is bezig geweest!

boven/onder met een zaadbom krijg je de zaadjes precies waar je ze wilt.


4 2 Z a a d B o m m e n p l a n t e n w i j Z e r 4 3

PLAnT HeALTH

bloemen SnijdenDe voornaamste missie van een plant is het produceren van zaad. Als je telkens de uitgebloeide bloemen eraf snijdt, zal de plant steeds meer bloemen produceren.

SnoeienHet snoeien van dode, beschadigde of zieke plantdelen stimuleert de groei en houdt de plant levendig. Snoei in de lente of de herfst en composteer het snoeisel of, als het om zieke delen gaat, verbrand ze.

Planten delenWordt een plant te groot, graaf hem dan op, schud de grond van de wortels en snijd met een scherp mes de plant in tweeën. Zet de ene helft terug in het gat en de andere helft op een nieuwe plek. Geef ze veel water voor en na het planten, tot ze zich hebben hersteld.

WortelStekkenNeem een stevig stuk wortel en snijd dit in stukken van 5 cm lang. Plant elk stuk in vochtige compost met de punt van de wortel nog net onder de aarde. Geef niet te veel water.

ventilatiePlanten hebben een goede ventilatie nodig om hun afvalgassen te lozen en de kans op ziekten en plagen te verkleinen. Geef planten genoeg ruimte: dit stimuleert de ventilatie en voorkomt dat ze met elkaar moeten wedijveren voor water en voedsel.

boven met genoeg ruimte hoeven planten

niet met elkaar te concurreren voor

voedsel en water.

Met composteren zet je je

keuken- en tuinafval om in

hoogwaardig voedsel voor je

planten.

HeLP je PLAnTen Met een paar simpele zaken vergroot je de kans dat je planten gezond en levendig blijven en help je ze weerstand te bieden tegen ziekten en plagen. Als je sporen van ziekte ziet, moet je onmiddellijk actie ondernemen en zonodig professionele hulp inroepen.



PlantenvoedSelEr zijn dertien minerale nutriënten die essentieel zijn voor de plant. Deze zijn in te delen in twee categorieën: micronutriënten (waar minder van nodig is) en macronutriënten (waar meer van nodig is). De meeste nutriënten zitten al in de grond, maar sommige moeten worden toegevoegd.

Micronutriënten IJZER Belangrijk voor het maken van chlorofyl.KOPER Onderdeel van verschillende vitale enzymen.MANGAAN/ZINK Activeert de enzymen.BORIUM Stimuleert de productie van koolhydraten, zaden en vruchten.MOLYBDEEN Nodig voor de stikstofvoorziening.CHLOOR Ondersteunt de fotosynthese en het metabolisme.

MAcronutriëntenSTIKSTOFFOSFORKALIUMKALK Versterkt de cel - wanden.MAGNESIUM Onderdeel van het chlorofyl en essentieel voor het fotosynthese-proces.ZWAVEL Essentieel voor de weerstand van de plant, de wortelgroei, zaadproductie en de aanmaak van chlorofyl.

de belangrijkSte macronutriënten stikstof Planten gebruiken stikstof om hun steel en bladeren van te bouwen. De benodigde hoeveelheid varieert per plant, maar als vuistregel kun je stellen dat hoe meer blad een plant heeft (bijvoorbeeld kool en spinazie), hoe meer stikstof hij nodig heeft.

Een tekort uit zich in slappe stelen, een stokkende groei en gele of verkleurde bladeren.

fosfor Fosfor speelt vooral een essentiële rol bij het ontkiemen van zaden en bij de wortelgroei. Maar de plant blijft fosfor zijn hele leven nodig hebben.

Groenten als wortels en pastinaken hebben baat bij veel fosfor.

Een tekort herken je aan weinig fruitopbrengst, een stokkende groei en een paarse tint in de bladeren.

kalium Zowel groente- als fruitplanten hebben kalium nodig bij het maken van zetmeel. Kalium bevordert de productie van bloemen en vruchten en is zeer belangrijk voor de gezondheid en de weerstand van de plant tegen ziekten.

Kalium zit in het algemeen voldoende in de grond; bij een tekort kun je as van verbrand hout toevoegen.

Een tekort uit zich in bruingerande bladeren, een lagere fruitopbrengst en weinig weerstand tegen ziekten.

nutriënten

Met composteren zet je je

keuken- en tuinafval om in

hoogwaardig voedsel voor je

planten.



IDentIfICAtIestenGel De stengel van het vingerhoedskruid is stevig, wollig en grijs-groen van kleur.

Bladeren In het eerste jaar ontwikkelt de plant aan de basis van de steel een rozet van grote, ovaal- en lancetvormige, afwisselend geplaatste, donkergroene, zachtbehaarde, getande bladeren, die in de winter afsterven en in de lente weer tot leven komen. Later worden de bladeren steeds kleiner naarmate ze hoger op de lange stengel groeien.

Bloemen In de tweede zomer verschijnen de klokvormige paars-roze bloemen die van binnen donkerrode, witgerande vlekken vertonen. De bijen weten zo precies waar ze moeten landen. De voortplantingsorganen van de bloem zitten in het dak van de klok – terwijl de bijen door de bloem lopen, komt het stuifmeel op hun harige rug terecht.

zaden De lange ovale zaaddoos bevat honderden stoffige, rood-bruine zaden; één plant kant tot wel 2 miljoen zaden voortbrengen.

VingerHoedskruidDigitalis purpurea

Scrophulariaceae

Europa

1–2 m x 60 cm

Bermen, langs spoorwegen, open bos, plantenbedden

Zon/deels schaduw/volle schaduw

De meeste goed-gedraineerde grond (liefst zure)

Tweejarig

Juni tot september

Overblijvende tweejarige

Lancetvormig/ovaal

Bijen

Alle delen van de plant zijn giftig

Wordt niet beschermd

Het vingerhoedskruid – vernoemd naar de paars-roze bloemen die doen denken aan een vingerhoedje – werd in de middeleeuwen bestempeld tot heksenkruid. Deze tweejarige plant is inheems in Europa en gedijt goed in open bosgebied, in bermen en op braakliggende terreinen.

in het kort



Het vingerhoedskruid is een belangrijke

voedselbron voor de hommel.

ooGsten Van zaden Oogst de zaden van juni tot augustus, als de zaaddoos bruin begint te worden. Het is aan te raden om hierbij handschoenen te dragen om huidirritatie te voorkomen en om met een beschermingsmasker te voorkomen dat je de fijne zaden inademt.

werP de zaadBommen Van juni tot eind augustus.

kiemduur 2–3 weken.

onderhoud Gebruik handschoenen als je met deze plant werkt. • Vanwege zijn hoogte kan het vingerhoedskruid wellicht ondersteuning gebruiken om te voorkomen dat de stengels bij harde wind afbreken. • Knip uitgebloeide bloemen af om de bloeitijd te verlengen. Snijd na de bloeitijd de stengel af bij de grond. • Het vingerhoedskruid zaait zichzelf makkelijk uit – haal om dit te beperken wat van de zaailingen weg. • Geef water vroeg in de ochtend of laat in de middag. Voed zonodig bij.

PlaGen en ziektes Plagen Deze plant is relatief vrij van plagen – slakken lusten hem niet, dus als je last hebt van veel slakken in de tuin, is dit de plant voor jou!Ziektes Plant ze ongeveer een halve meter uiteen en zorg voor een goede drainage en ventilatie, daar ze vatbaar zijn voor kroonrot, bladvlekken en meeldauw.

Culinair en medisCh GeBruik Culinair NIET EETBAAR.Medisch Het giftige vingerhoedskruid werd vroeger veel gebruikt bij zere kelen, als laxeermiddel en als kompres bij verstuikingen en zweren – vaak met fatale afloop.

het wordt ten zeerste afGeraden om het VinGerhoedskruid thuis te telen als kruid. boven het vingerhoedskruid floreert

op goed-

gedraineerde grond in de halfschaduw of volle

zon, maar kan zich aan elke situatie aanpassen.

links met zijn lange bloeiende stelen geeft het vingerhoedskruid structuur en schoonheid aan tuinborders.


1 2 4 Z a a d B o m m e n d a n k w o o r d 1 2 5

dankwoord

Ik wil graag mijn ouders bedanken voor de eigenwijze

genen! Mijn zussen voor dat ze er zijn als ik ze nodig heb en Steve en mijn drie heerlijke zonen voor hun tolerantie. Ook dank aan mijn vrienden voor hun raad en aan iedereen voor hun liefde en steun.

Voor hun hulp en adviezen wil ik danken Monica Perdoni bij Ivy Press, Janine Nelson van het Museum of Garden History en de Brighton and Hove Food Partnership..

Ik draag dit boek op aan mijn zusje Holly, de allermooiste

bloem in de hemelse tuin xxxxx

Fotoverantwoording Alamy: 32o, 33b, 34–35o

Catherine McEver, www.stuffyoucanthave.blogspot.com: 27b&m

Corbis: 20b, 25, 101o

Donald Loggins: 34o

Flickr: 33m

Flickr/Ole Peterson: 32b

FLPA: 58b, 77m&o, 101m

Larry Korn, www.onestrawrevolution.net: 14o

PhotoLibrary: 35b

Wayne Blades: 17b

www.suck.uk.com: 26o


1 2 8 Z a a d B o m m e n

Registerakkermunt 84–85, 122anijs 98, 122

ballonbommen 24bandenprofiel 28beemdkroon 56, 118, 120bemesten 107bergamotplant 72–73, 122bernagie 80, 121, 122, 123bestuiving 11, 13, 16, 106, 118betonie 50–51, 118bewaren van zaadbommen 22, 114, 116, 124bieslook 81, 123bijen 13, 16, 35, 36, 118bijvoet 59, 122bladeren 44bolderik 48, 118citroenmelisse 78–79, 121, 122courgette 89, 123

dagkoekoeksbloem 49, 108, 110, 112, 118Diggers, de 30drogen van zaadbommen 116, 124

echte kamille 45, 121, 122echte tijm 92–93, 122eetbare planten 123eierbommen 27

fotosynthese 41Fukuoka, Masanobu 14–15, 16

geel walstro 66, 121geur, heerlijke 121gewone brunel 100–101, 122gewone margriet 67, 118goudsbloem 68–69, 123Green Guerrillas 31, 34grond 40grote kaardebol 57, 120grote klaproos 46–47, 122guerrillatuinieren 17, 20, 29–35 in Nederland 35gulden sleutelbloem 62–63, 121

helende zaadbommen 121

Johnny Appleseed-dag 31

klein hoefblad 96–97, 122kleine pimpernel 90, 123kleur 122korenbloem 52–53, 118

macronutriënten 43maken van zaadbommen 9, 20, 24, 26–27, 114–116, 124 basisrecept 115menselijke struik 34micronutriënten 43moederkruid 71, 121, 122moerasspirea 60–61, 121

nazorg 42, 124

ontkiemen 9, 11, 14, 24, 43, 107, 109, 114, 116, 120, 124Oost-Indische kers 70, 123osmose 41

papierbommen 27Provinciale Landschappen 38

radijs 91, 123rode klaver 64–65, 118rode zonnehoed 102-3, 122roomse kervel 76–77, 121

schimmel 124schoenbommen 28sieraden 27spinazie 95, 123Staatsbosbeheer 38

tomatenbommen 28transpiratie 41tuinboon 88, 123

valkruid 104, 122veldzuring 94, 120, 123venkel 86–87, 122

Vereniging Natuurmonumenten 38vertakte leeuwentand 58, 120vingerhoedskruid 24, 74–75, 118vlinders 16, 36, 118vogels 16, 36, 111, 120vogelvoerbommen 28voortplanting 106

werpen van zaadbommen 9, 11, 12, 13, 22-23, 37, 116, 124 vanuit de auto 12, 13 vanuit de lucht 22–23 vanuit de trein 24wilde marjolein 82–83, 118, 121

zaden ontstaan van 106–107 oogsten van 110–111 scheiden van het kaf 112 verspreiding van 108–109zoethout 99, 121, 122zwart knoopkruid 54–55, 118, 120


Josie Jeffery

JosieJeffery

Z A A D B O MM E NZ A A D B O MM E NGUERRILLA TUINIERENGUERRILLA TUINIERENGUERRILLA TUINIEREN

met BLOEMENBLOEMENBLOEMEN

ZAADBOMMEN

Kijk voor meer informatie opwww.tirion.nl

TIRION NATUUR

ISBN 978 -90 -5210 -873 -5

TIR

ION

NATU

UR

Als ik mensen vertel dat ik zaadbommen maak, vragen ze altijd verbaasd: ‘Wat is een zaadbom?’

Zaadbommen zijn bolletjes die je hele omgeving kunnen veranderen. Deze bolletjes – bestaande uit klei, compost en zaden – kunnen overal neergegooid of neergelegd worden, waarna ze hun kleurrijke inhoud loslaten.

De gepassioneerde zaadbommenwerper en guerrillatuinder Josie Jeffery toont 13 manieren om een zaadbom te maken. Hiermee kun je je omgeving op� euren en dieren en insecten lokken, maar je kunt ze ook gebruiken om je eigen voedsel te kweken.

Daarnaast bevat het boek een uitgebreide plantenwijzer waarin je alle kennis vindt die je nodig hebt om je zaadbomplanten te herkennen en te verzorgen en om nieuwe zaden te verzamelen. Een grappige, praktische en dynamische manier om kennis te maken met het guerrillatuinieren!

Zaadbommen bevat:

✱ 13 creatieve zaadbomrecepten;

✱ een handleiding om zelf zaadbommen te maken;

✱ een gids met meer dan 40 zaadbomplanten;

✱ een inleiding tot het guerillatuinieren.

LH-SEED-LvCvr-PLC-DUTCH.indd 1 09-02-12 12:29

Inkijkexemplaar Zaadbommen

Documents

Transcript of Inkijkexemplaar Zaadbommen