Rondje tijd - inkijkexemplaar

77 SPECIALE MOMENTEN IN HET JAARVOOR OUDERS, INBURGERAARS EN ANDERE NEDERLANDERS

Gerard Popkema

Naamloos-6 1 21-12-12 10:06

Naamloos-6 2 21-12-12 10:06

Rondje Tijd

01-104 Binnenwerk - Rondje Tijd.indd 1 29-04-11 10:17

Rondje Tijd


Rondje Tijd7 7 spe c i a l e m o m e n T e n i n h e T ja a Rvoor ouders, inburgeraars en andere nederlanders

gerard Popkema


4 rondje tijd

Rondje Tijd77 speciale momenten in het jaarvoor ouders, inburgeraars en andere nederlanders

redactie: gerard Popkemavormgeving en illustraties: Martijn brinks (aPr groep)

© MoosMedia 2011

Postbus 21876802 Cd [email protected]

isbn 978-90-78659-04-4nur 610

Niets uit deze uitgave mag wordeN verveelvoudigd eN/of opeNbaar gemaakt door middel vaN druk, fotokopie, microfilm, geluidsbaNd, elektroNisch of op welke aNdere wijze daN ook zoNder voorafgaaNde schriftelijke toestemmiNg vaN de uitgever. hoewel dit boek met veel zorg is sameNgesteld, aaNvaardt schrijver Noch uitgever eNige aaNsprakelijkheid voor schade oNtstaaN door eveNtuele fouteN eN/of oNvolkomeNhedeN iN dit boek.


rondje tijd 5

6 de tijd vliegt - altijd ...........................................................................................................

7 grip op de tijd ......................................................................................................................

12 elke maand wat te doen ...................................................................................................

15 Januari ............................................................................de langdurige overgang

21 Februari .....................................................................sprokkelen en schrikkelen

29 Maart ..................................................................................................een nieuw begin

37 april ....................................................................................opening naar het licht

43 Mei ..........................................................................................................groei en bloei

51 Juni ....................................................................................................... de langste dag

57 Juli .....................................................................................................hooi en vakantie

63 augustus ................................................................................. de warme afsluiting

69 september ........................................................................ opmaat naar de herfst

75 oktober .............................................................................wijn bij het haardvuur

81 november .......................................................................................de dood en alaaf

87 december .............................................................................. ontsteek de kaarsen

95 nawoord - een volgend jaar .............................................................................................

96 de keuze van de dagen .....................................................................................................

98 index ......................................................................................................................................

101 bronnen ................................................................................................................................

Inhoud


6 rondje tijd

De tijd vliegt - altijd

Mijn opa zaliger zei vroeger regelmatig tegen mij: ‘Jongen, er is één ding waar je altijd een tekort aan zult hebben en dat is Tijd. onthoud dat goed.’ ik kon mij daar toen niet veel bij voorstellen. ik vond zelfs, als kind, dat de tijd veel te langzaam verliep. in de schoolbank wachten tot de bel ging, het ongeduld tot pakjesavond met sinterklaas, het verplicht langere verblijf in bed op zondagochtend. en tijdens momenten van grote verveling was de tijd zelfs mijn vijand. dan heb ik het over de pubertijd, een periode waarin je jezelf in de weg zat, een periode van besluiteloosheid, zitten, liggen, rond-hangen.

en dan ben je ineens volwassen. Je volgt een opleiding en gaat werken. deadlines doemen op en je rent jezelf voorbij. voor je het weet is een dag om. is een jaar om. Zit je aan de oliebollen en vraag je je af wat er allemaal is gebeurd in het afgelopen jaar. de toekomst lijkt soms ver weg, maar voor je het weet is Morgen vandaag. en is straks Toen.de tijd gaat sneller als je ouder wordt. dus nu begrijp ik wel wat mijn opa bedoelde. soms gaat de tijd zo snel dat ie je door de vingers glipt. Je krijgt nooit grip op de tijd, maar de tijd wel op jou. dat merk je niet alleen aan het lichamelijke verval, maar ook aan de onverbiddelijkheid van agenda s.

Toch is de tijd ook een baken. Jaarlijks terugkerende rituelen zoals verjaardagen, feest-dagen en vakanties geven een ritme aan het leven. Want de tijd vliegt weliswaar, maar met een bepaalde structuur. en die zorgt er weer voor dat je een zekere controle over de tijd krijgt. dat is een hele troost. Want de tijd vliegt, maar wel steeds dezelfde rondjes. die rondjes zijn in dit boek beschreven. de onderdelen van de tijd waar we steeds weer mee worden geconfronteerd, het jaar, de maand, de week, de dag, ze passeren de revue. We grijpen ze bij de kraag. beschrij-ven waar hun naam vandaan komt. en duiken in de geschiedenis, want alles heeft een oorsprong.

vervolgens komen de zogenaamde vierdagen aan bod. dat zijn de dagen in het jaar waarop iets gevierd of herdacht wordt. vaak wisten we dat niet. Waarom Pinksteren? Wie was valentijn? iJsheiligen? 1 april?We behandelen ze allemaal. soms zit er een verrassend verhaal aan vast. vaak is het een weetje waar we vaag een idee van hadden, maar dat we nu kunnen promoveren tot een feit. Zodat we onze kinderen én onszelf kunnen vertellen welke rituelen en gebeurtenissen de ankers in de tijd vormen.

Het tekort aan tijd wordt hiermee niet opgelost. Maar we krijgen wel meer grip op de rondjes die we vliegen. en dat maakt het leven weer wat aangenamer.


rondje tijd 7

Grip op de tijd

We moeten ergens beginnen. een millennium is 1000 jaar. een eeuw 100 jaar. een decennium 10 jaar. en een jaar is één jaar. daar gaan we ons in dit boek op richten: het jaar. Want dat is een periode (in tegenstelling tot een eeuw) die we kunnen overzien en die een zekere mate van voorspelbaarheid en regelmaat heeft.

het jaar een jaar is de tijd die het de aarde kost om éénmaal om de zon te draaien. een jaar telt 365 dagen. om de vier jaar wordt daar een dag bijgeteld omdat de omgang om de zon niet precies in hele dagen is te meten. als we ons daar niets van zouden aantrekken en de duur van een jaar op 365 dagen zouden afronden, dan zouden we na vier jaar bijna een etmaal tekortkomen. om dit te compenseren krijgt ieder vierde jaar (ieder jaartal dat deelbaar is door vier) er een dag bij: 29 februari, de schrikkeldag. dit levert een gemiddelde op van 365 dagen en 6 uur per jaar. Het jaar waarin dit het geval is, is het schrikkeljaar.

een jaar heeft vier seizoenen. een seizoen of jaargetijde is een jaarlijks terugkeren-de periode van drie maanden. Het jaar van de aarde (de periode waarin de planeet éénmaal rond de zon draait) is ingedeeld in vier seizoenen waarin het in een bepaald gebied kouder of warmer is dan in een andere periode. We kennen de lente, zomer, herfst en de winter. Het begrip ‘seizoen’ kan overigens ook de aanduiding zijn van de tijd waarin activiteiten als sport, cultuur, maar ook het onderwijs plaatsvinden. dus de periode van augustus tot en met juni wordt ook wel ‘seizoen’ genoemd. Waarvan akte.

De jaartellingeen jaartelling is het systeem van tijdrekening waarbij je de tijd rekent in jaren. inter-nationaal wordt de christelijke jaartelling als standaard gehanteerd. deze geeft aan hoeveel jaren er zijn verstreken sinds het moment waarop Jezus Christus veronder-steld wordt te zijn geboren. Het begin van het jaar 1 geldt als het ijkpunt. alle jaren daarvóór krijgen de aanduiding ‘voor Christus’ mee. de jaren na het jaar 1 krijgen soms de aanduiding ‘na Christus’ mee. vaak zie je op huizen een jaartal met de letters ad. die staan voor anno domini, wat ‘Het jaar des Heren’ betekent.

maandeneen jaar telt twaalf maanden. een maand was oorspronkelijk de omlooptijd van de maan. de maanden hebben niet steeds evenveel dagen. op februari na zijn het er 30 of 31 en die wisselen elkaar steeds af. Merkwaardig genoeg wordt deze cadans onderbroken door de maand augustus, die volgens de regelmaat 30 dagen zou moe-ten hebben, maar er 31 heeft. daarna loopt het overigens weer gewoon door. om dit te onthouden houd je je vuisten tegen elkaar en tel je de maanden op je knokkels. Juli en augustus liggen tegen elkaar en hebben dus beide 31 dagen. de namen van


8 rondje tijd

onze maanden zijn overgenomen van de romeinen. Ze zijn onder meer genoemd naar goden en keizers, maar sommige zijn ook gewoon genummerd. dat geldt voor de maanden september tot en met december. september was oorspronkelijk de zevende maand en septem is zeven in het latijn. octo is acht, novem negen en decem is tien. om dit te begrijpen moeten we weten dat een jaar in de romeinse tijd oorspronke-lijk op 1 maart begon. Pas later werd dit verschoven naar 1 januari, en wel door Julius Caesar, waar de maand juli naar is vernoemd.

Weken en dageneen week is een periode van zeven dagen. de eerste dag van de week is de zondag. Maar als je maandag als eerste dag van de week beschouwt, mag dat ook.Het oude Testament van de bijbel laat een week bestaande uit zeven dagen zien. de wereld werd geschapen in zes dagen. op de zevende dag rustte god uit. in de jood-se religie is dat de sabbat. Het christendom nam deze joodse opvatting over, maar ver-schoof de rustdag van zaterdag naar zondag, omdat op deze eerste dag de opstanding van Jezus Christus werd gevierd.

een dag is de tijd die de aarde nodig heeft voor een volledige omwenteling (om de noord-Zuidas). soms wordt met de term ‘dag’ alleen de tijd tussen zonsopgang en zonsondergang bedoeld. een wat nauwkeuriger aanduiding is dan ook etmaal. een etmaal duurt 24 uur en bevat alle vier de dagdelen: ochtend, middag, avond en nacht.Wij hebben de namen voor de dagen van de week, net als die voor de maanden, ont-leend aan de germanen en de romeinen. de romeinen hadden van de grieken het gebruik overgenomen om de dagen te noemen naar hemellichamen: de zon, de maan en vijf planeten. deze planeten waren op hun beurt genoemd naar goden. de ger-manen hebben vier van die godennamen ‘vertaald’ naar hun eigen goden: Thingsus, Wodan, donar en Freya.

Zondagde naam ‘zondag’ is een vertaling van het latijnse dies solis (‘dag van de zon’). niet dat het dan altijd mooi weer is, maar omdat het een vernoeming is naar het hemelli-chaam de Zon. We noemen zondag we ook wel de rustdag. de zaterdag was oorspron-kelijk dus de rustdag, maar deze is onder invloed van het christendom verschoven naar de zondag. in onze 24-uurs-economie kun je eigenlijk niet meer spreken van een rust-dag. Hoewel de meeste mensen vrij zijn op zondag, en velen op deze dag een bezoek aan de kerk brengen, wordt er ook massaal gewerkt en zijn vaak de winkels open. in strenggelovige kringen echter blijft de zondag de dag des Heren en wordt er gewerkt noch gewinkeld.

maandag Het volgende hemellichaam dat vernoemd werd is de maan. ‘Maandag’ is een verta-ling van het latijnse ‘dies lunae’ (‘dag van de maan’). dat zie je bijvoorbeeld terug in


rondje tijd 9

het Franse ‘lundi’. Maandag wordt in nederland ook wel Wasdag genoemd. na het weekend gingen de huisvrouwen massaal aan de was. althans, zo gold dat lange tijd in nederland. een dag lang wassen? Wel, met de grote gezinnen van vroeger en het ontbreken van wasmachine en droogtrommel kun je je dat goed voorstellen. nu niet meer. Wassen, drogen en strijken gaan tegenwoordig bijna geheel automatisch.

Dinsdag onze naam ‘dinsdag’ is waarschijnlijk genoemd naar de germaanse god Thingsus, de god van de volksvergadering. in het latijn heette de dinsdag dies Martis: de dag van Mars, de oorlogsgod. da’s andere koek. de germanen waren het volk dat ten tijde van de romeinse overheersing in het huidige nederland woonde. Ze namen de gewoonte van de romeinen over om de dagen naar goden te vernoemen. de romeinen noem-den de dagen naar de planeten (heel consequent - zie ook zondag en maandag) en die planeten waren dus naar hun goden vernoemd. de germanen waren niet zo van de planeten, maar wel van de goden. daarom gebruikten ze de namen van hun eigen goden als bron voor de namen van de dagen. dinsdag was in de huishoudens de strijk-dag van nijver nederland. de maandagwas werd netjes glad gestreken. overigens is dit een veel minder bekende term dan Wasdag.

Woensdag de woensdag heette vroeger waarschijnlijk ‘wodansdag’. de dubbele ‘d’ spreekt niet lekker uit, dus zal de verbastering ‘woensdag’ snel ontstaan zijn. Wodan was de ger-maanse oppergod en hij werd eeuwenlang vereerd. in duitsland was de verering van Wodan echter zo bedreigend voor de kerk, dat men deze dagnaam heeft vervangen door Mittwoch. bij de romeinen was woensdag de ‘dies Mercurii’: de dag van Mercu-rius, de god van de handel en winst. overigens vind je de romeinse dagnamen nog steeds terug in de romaanse talen als Frans, italiaans en spaans. Woensdag heet in Frankrijk bijvoorbeeld mercredi. Het slagersgilde in nederland wist van woensdag gehaktdag te maken. op die dag was gehakt in de aanbieding. goedkoop en lekker. deze uitdrukking, die dus afkomstig is uit de reclamewereld, wordt nu ook in de poli-tiek gebruikt: de derde woensdag van mei wordt de ‘woensdag gehaktdag’ genoemd, omdat ministeries dan een financiële verantwoording geven van het gevoerde beleid van het jaar daarvoor.

Donderdag genoemd naar de germaanse god donar, de god van de donder. donar werd vereen-zelvigd met de romeinse god van het onweer, Jupiter. donar was reusachtig groot en stond er bekend om de strijd bij voorkeur met een enorme hamer aan te gaan. Zijn favoriete bezigheid was het doodslaan van andere reuzen. donderdag heeft als bij-naam, en dat is minder bekend dan de wasdag en gehaktdag, de Kuisdag. op donder-dag werd het huis grondig schoongemaakt in geordend nederland. Zo ging dat in de dagen van weleer.


10 rondje tijd

Vrijdag Freya was de germaanse godin van de vruchtbaarheid, de liefde en de wellust. naar haar is de vrijdag genoemd, althans door onze germaanse voorouders. Haar romeinse tegenhanger was venus, naar wie deze dag bij de romeinen vernoemd was (dies vene-ris). en dat zie je weer terug in de romaanse talen: vendredi. in de volksmond was iedere vrijdag visdag, dankzij een slimme zet van de visverkopers. Zal wel te maken hebben met de aankomst van de vissers voor het weekend. in elk geval kon je vroeger de vis ‘goedkoop betaald krijgen’ op de vrijdag. Maar natuurlijk heeft vrijdag-visdag ook te maken met het van oudsher in stand gehouden wekelijkse vasten bij de katho-lieken. Zij mochten op vrijdag geen vlees eten, maar wel vis.

Zaterdag is een vertaling van het latijnse dies saturni: dag van saturnus, de god van de land-bouw. Zater is een verbastering van saturnus. Zaterdag was oorspronkelijk de rustdag en bij het Joodse volk nog steeds. god nam, nadat hij de aarde had geschapen, een rustdag op zaterdag, de sabbat (de term ‘sabbatical’ kom je nog steeds tegen als men-sen een tijdje ertussenuit gaan om bij te komen en na te denken of te reizen). in de loop der eeuwen is de rustdag, zo weten we inmiddels, naar de zondag verschoven.Zaterdag heeft ook een bijnaam in de volksmond: de winkeldag. We gaan massaal de steden in om ons geld te besteden. Mannen sjokken achter hun vrouwen aan, kinde-ren jengelen er omheen. Maakt niet uit. Zaterdag is de dag om inkopen te doen.

Gevreesde dag: Vrijdag de 13e deze dag wordt in veel landen gezien als een ongeluksdag. er is ook een mooie griekse term voor: Paraskevidekatriapho-bia (angst voor vrijdag de 13e). niet alle landen kennen deze dag als ongeluks-dag. Zo wordt bijvoorbeeld in griekenland, spanje en latijns-amerikaanse lan-den dinsdag de 13e als ongeluksdag gezien. in italië is vrijdag de zeventiende juist weer de ongeluksdag. vooral in amerika kunnen ze er wat van. de vele wolkenkrabbers hebben zogenaamd geen 13e verdieping: als je in de lift staat, blijkt er geen knopje ‘13’ te zijn. de telling gaat gewoon van 12 naar 14. en zo zijn er nog meer tamelijk irrationele maatregelen genomen om het getal ‘13’ of de dag ‘vrijdag de 13e’ weg te moffelen. vanwaar die angst? er zijn verschil-lende verklaringen. de gecombineerde angst voor het getal én de vrijdag heeft waarschijnlijk een christelijke achtergrond. bij Het laatste avondmaal, op don-derdag, zaten namelijk dertien man aan tafel: Jezus en zijn twaalf discipelen. en Jezus werd verraden (door Judas) en stierf aan het kruis. op vrijdag. behalve de kruisiging van Jezus vonden volgens de bijbel ook andere dagen van christe-lijke rampspoed plaats op vrijdagen. Zoals de verleiding van adam door eva met de appel en de zondvloed met de ark van noach in de hoofdrol. sommige histo-rici vermoeden dat de angst voor vrijdag de dertiende (on)bewust door de Kerk


rondje tijd 11

gezaaid is. de naam vrijdag stamde namelijk af van de noorse en heidense godin Freya. door haar als boze heks met dertien zwarte katten te bestempelen, hoopte de kerk volksgeloof uit te roeien. in plaats daarvan ontstond een nieuwe vorm van volksgeloof: de angst voor vrijdag de dertiende.een derde verklaring gaat over de orde van de Tempeliers. deze werd door Paus innocentius iii in de 12e eeuw opgericht. de ridders van die orde speelden een belangrijke rol bij de Kruistochten, veroverden veel macht en aanzien en zaten goed bij kas. een van de koningen van Frankrijk, Filips iv, had door veel lenin-gen grote schulden opgebouwd bij de orde. bovendien was hem ooit door de ridders het lidmaatschap ontzegd. dus hij moest wat doen. als ultieme nood-greep beschuldigde Filips de orde van de Tempeliers van ketterij. op vrijdag 13 oktober 1307 werden zestig tempeliers gearresteerd in Parijs. Tegelijker-tijd werden ook op andere plaatsen in Frankrijk tempeliers gevangen genomen. Ze werden door martelingen gedwongen om hun ‘schuld’ toe te geven. allen werden tot de brandstapel veroordeeld. Paus Clemens v, die paus was gewor-den dankzij de steun van de Franse koning, gaf zijn goedkeuring aan de arrestatie en de veroordeling van de tempeliers. na de terechtstelling zijn in datzelfde jaar zowel de paus als de koning gestorven. op een vrijdag. Wat de verklaring ook mag zijn: vrijdag de 13e blijft hardnekkig een dag waarop het ongeluk op de loer ligt. en dat terwijl er geen enkel bewijs is dat er op deze dag meer narigheid plaatsvindt dan op welke andere dag dan ook. Maar daar trekt de bijgelovige mens zich niets van aan. die blijft deze dag vrezen.

persoonlijke jaarlijkse dag: de verjaardag dit is de dag waarop je viert dat je een jaar ouder bent geworden. in veel landen, waaronder nederland en belgië, komt de verjaardag overeen met de geboortedag. in sommige landen of culturen viert men niet het een jaar ouder worden op de datum van de geboortedag. dat gebeurt dan juist op de naamdag, de dag van de heilige waarnaar men vernoemd is, tijdens de doop. dit is vooral in katholieke kringen het geval. de naamdagen vallen in het algemeen op de sterfdag van de betreffende heilige. Mensen die op 29 februari geboren zijn vieren dit meestal op 28 februari of 1 maart. Hier zijn verder geen noemenswaardige feiten over te melden, al blijft het grappig dat je eigenlijk maar 1x per vier jaar echt jarig bent. verjaardagen gaan gepaard met het krijgen van cadeaus van familie en vrienden en het trakteren op school of op het werk. ook is het gebruikelijk dat men bij de jarige op bezoek gaat. bij jarige kin-deren wordt de woonkamer versierd met slingers en aanverwante artikelen. verder is het gebruikelijk dat je voor de jarige een lied zingt: ‘lang zal ie leven’, of ‘er is er een jarig’. in het kader van de globalisering is ‘Happy birthday to you’ ook een optie.


12 rondje tijd

Elke maand wat te doen

de volgende pagina’s geven per maand weer wat er te beleven valt. dat is niet altijd even spannend. Maar toch heeft iedere maand wel een aantal dagen waarop je de slingers uit de kast kunt halen, de hoed af moet nemen of gewoon vrij hebt. sommige dagen zullen als een verrassing overkomen, andere dagen kende je natuur-lijk allang. Maar een van de redenen om dit boekje te maken is dat je vaak niet precies weet waarom een bepaalde dag een feestdag is. of een herdenkingsdag. of zomaar een bij-zondere dag. Waarom is dat zo? Wat is het verhaal erachter?

stel, je komt als immigrant in nederland wonen. inburgeringcursus gevolgd, taal geleerd, gewend aan ijzige kou en regen, je kunt het woord ‘gezellig’ foutloos uitspre-ken en je begrijpt iets van onze parlementaire democratie.Je bent dan al een heel eind op weg nederlander te worden. Toch blijven er zaken die je niet begrijpt. de massale gekte bij schaatswedstrijden. oliebollen. Koninginnedag met haar braderieën, sinterklaas.

niks mis mee. ieder land heeft zo zijn rituelen en vierdagen. Maar het is wel van belang dat je begrijpt wat deze dagen inhouden, en vooral: hoe ze ontstaan zijn. dat geeft wat meer inzicht.

Daarnaast vormt het een troost dat vele nederlanders zelf eigenlijk ook niet weten wat een bepaalde vierdag inhoudt. Wat is nu eigenlijk de symboliek van Pinksteren? Waar komt carnaval vandaan? en valentijnsdag? en de jongeren onder ons voelen de dramatiek van 4 mei wellicht niet. Het geeft allemaal niets. We zijn allemaal maar zijdelings op de hoogte van de betekenis van de ankers in het jaar. als een kind aan zijn ouders vraagt wat driekoningen nu precies inhoudt, moeten die vaak het ant-woord schuldig blijven. begrijpelijk, want als je bijbelkennis tekort schiet, dan heb je blijkbaar niet op een school met den bijbel gezeten, of heb je het verdrongen. Maar ook het begrip ‘geschiedenis’ lijkt een andere invulling te krijgen. en we leven nu eenmaal in een tijd waarin de ontwikkelingen razendsnel gaan. de uitdrukking ‘de telefoon ophangen’ is volstrekt onbegrijpelijk voor een kind van tien, om een voor-beeld te geven. de tijd waarin we leven is uniek in die zin dat er nog nooit een periode is geweest waarin zoveel veranderde. dat we daarbij de tradities wat uit het oog ver-liezen is dus niet zo gek.

Toch besteden we ieder jaar weer aandacht aan die tradities, aan rituelen, aan de ankers in het jaar. dat is er generatie op generatie ingeslopen en verdwijnt niet zomaar. leuk? ik denk het wel. in elk geval is het van belang dat een kind of een vol-wassene van deze tijd, autochtoon of allochtoon, weet waarom we regelmatig stil-staan bij een bepaalde gebeurtenis. de komende pagina’s belichten deze momen-


rondje tijd 13

ten die mede de identiteit van nederland hebben bepaald. Handig als je kind er naar vraagt. of als je het zelf eigenlijk niet weet. Het was een van de drijfveren om dit boek samen te stellen.

Per hoofdstuk komt er een maand aan bod. de herkomst van de naam van die maand, en ook de bijnamen krijgen een korte toelichting. Weet je tenminste wat januari bete-kent, of waarom oktober van het getal ‘acht’ is afgeleid, terwijl het helemaal niet de achtste maand is.

iedere maand heeft een bijnaam. dat zegt heel veel over het karakter van die maand en heeft een eeuwenoude traditie. ook dat leggen we uit.onvermijdelijk hierbij is dat ook de sterrenbeelden die in die maand leidend zijn (dat zijn er altijd twee), aan bod komen. niet omdat we dit zo interessant vinden, maar omdat ieder mens weet welk sterrenbeeld hij of zij heeft en toch wel wil weten welk dierenriemteken er nu weer in beeld is in een bepaalde maand. Het is dus een soort service aan de lezer, een noodzakelijke aanvulling op de betekenis van de maand. voor de ware uitleg wende men zich tot een astroloog.

Tot slot komen de te verwachten hoogtepunten van de maand aan bod. dat is natuurlijk voor iedereen verschillend qua beleving, maar even aanstippen kan geen kwaad. Zo krijg je een snel beeld van de maand. een overzicht geeft de dagen van de maand weer waarop er iets te beleven of te herdenken valt. voor de verantwoording hier-van, zie het laatste hoofdstuk van dit boek. Want wat de een belangrijk vindt, is voor de ander triviaal. dat geldt ook voor de schrijver. Je streeft naar een zeker even-wicht, mede in verband met de leesbaarheid. en daar gaat het tenslotte om in een boek. iemand anders zou misschien andere keuzes hebben gemaakt, maar dat is niet aan de orde. Want niets in dit boek is nieuw. Het is een weergave van een speurtocht, een rangschikking en tenslotte een kleine duiding van gebeurtenissen die onze voor-ouders bezighielden. soms moest er ook een keuze in interpretatie gemaakt worden. en zaken weggelaten worden. in dat opzicht is dit een subjectieve weergave.

als je alles gelezen hebt kun je alles over ‘het jaar’ aan je kinderen uitleggen, ben je compleet ingeburgerd en weet je op feestjes haarfijn uit te leggen waarom er een schrikkeljaar is, wie valentijn was en dat 1 april niet naar alva’s bril is vernoemd.


14 rondje tijd

januari


januari


16 rondje tijd | januari

Januari is een hele saaie maand. als je geluk hebt valt er wat sneeuw en in een heel zeldzaam geval vindt er een elfstedentocht plaats. Maar verder gebeurt er vooral niets. Je bent aan het bijkomen van de drukke decembermaand, moet afvallen, stop-pen met roken en je opladen voor het komende jaar. ben je jarig in deze maand, dan kun je in elk geval een hoogtepunt noteren. Want voor de rest is somberheid troef. Te pessimistisch? Wellicht. Maar het is blijkbaar niet voor niets dat de meest depressieve dag in deze maand valt.

Herkomst naamJanuari is vernoemd naar de romeinse god Janus. Hij werd de god van ‘deuren en doorgangen’ genoemd. ieder verschijnsel had immers zijn god in die tijd. Maar we moeten dit uiteraard symbolisch bekijken. dan komen we verder in ons begrip. Janus had namelijk twee gezichten: het ene keek naar voren (de toekomst) en de andere naar achteren (het verleden). dat zijn de doorgangen. Janus werd gezien als god van de overgang van oud naar nieuw. en dat past natuurlijk goed bij het begin van het nieuwe jaar.

BijnamenJanuari wordt ook wel de louwmaand genoemd, hetgeen vermoedelijk een verbas-tering van ‘looimaand’ is. ‘louw’ komt van ‘looien’; in januari werd de huid van de geslachte dieren gelooid. looien is het maken van leder uit de huiden van dieren. deze dieren werden vóór de winter geslacht, om deze barre tijd door te komen. en er werd geen deel onbenut gelaten van het beest: vlees, organen, spek, alles had een bestem-ming. en dus ook de huid. Januari wordt volgens de overlevering ook ‘wintermaand’ genoemd. niet zo verwon-derlijk, gezien de centrale ‘ligging’ van deze maand in de tijd van het jaar waarin de kou flink kan toeslaan.

Sterrenbeeldin januari zijn de steenbok en de Waterman de leidende sterrenbeelden. de steenbok is praktisch, serieus en ambitieus, bovendien een harde werker. de Waterman wordt kenmerken toegedicht als vernieuwend, standvastig, koppig en onafhankelijk.

Hoogtepuntener valt dus niet zoveel te beleven in deze maand. de drukke feestdagen zijn achter de rug en het is nu uitzien naar de tijden die komen gaan. de carnavalliefhebbers werken in de schuur aan hun praalwagens, anderen verheugen zich op een weekje wintersport of een andere voorjaarsvakantie. Maar dat duurt allemaal nog llllaaaannnggg.

januari


2

8

14

20

26

1

7

13

19

25

31

3

9

15

21

27

5

11

17

23

29

4

10

16

22

28

6

12

18

24

30

nieuWJaarsdag drieK0ningen

blue Monday3e Maandag

ausCHWiTZ-HerdenKing

gediCHTendaglaaTsTe

donderdag



1Nieuwjaarsdag

op nieuwjaarsdag vieren we de eerste dag van het jaar. We staan met een kater op, ruimen de rommel van de vorige avond op en bepalen de volgorde van de bezoe-ken die we zullen gaan afleggen. sommige mensen nemen een duik in de zee, ande-re nemen nog snel de laatste oliebol. Het is de tijd van nieuwjaarsrecepties en de gewoonte iedereen die men ontmoet het beste te wensen voor het nieuwe jaar.stoppen met roken, de start van een dieet (want we hebben teveel gegeten in de afge-lopen weken) en nog meer goede voornemens moeten nu gestalte krijgen. een van de gewoontes op nieuwjaarsdag is om geld te geven, van oudsher heet dit de nieuwjaarsfooi. vroeger ging dit naar de armen, tegenwoordig geven (groot-)ouders hun (klein)kinderen wel eens een bedrag. ook de krantenjongen/meisje komt je graag gelukkig nieuwjaar wensen, je krijgt een soort visitekaartje overhandigd en dient hem of haar in ruil daarvoor enkele euro’s te geven. op straat liggen nog de resten van vuurwerk. afblijven, de gemeente komt vegen. Maar je eigen rommel ruim je natuurlijk op. bij de Chinees is het een rode zee van vuurwerkresten. op het journaal ’s avonds, waar je uitgeput naar zit te kijken, zie je hoe oude jaars-avond is verlopen: ‘relatief rustig’, wat sloopwerk in de gro te steden, enkele mensen die geen vingers of ogen meer hebben, maar voor de rest was het een normale jaar-wisseling. uitgeput ga je naar bed. Het nieuwe jaar is begonnen.

6Driekoningen

Wens je collega, dorps- of stadsgenoot of je vrienden geen gelukkig nieuwjaar meer na 6 januari, want dan loopt het slecht met jou en hen af. dat zegt het bijgeloof. drie-koningen staat voor de drie wijzen uit het oosten (later koningen genoemd) die met hun geschenken een bezoek brachten aan de stal in bethlehem waar Jezus was gebo-ren. Hun namen waren Casper, Melchior en balthazar. in de bijbel staat dat ze op zoek waren naar de nieuwe koning van het joodse volk. in de stal aangekomen (pas op 6 januari) bij het pasgeboren kindje Jezus, overlaadden ze deze met geschenken. op deze dag wordt de aanbidding van deze wijzen herdacht, waarmee de bekendma-king van Christus aan de wereld wordt gevierd. Met driekoningen wordt de zogenaam-de ‘Kerstkring’ van twaalf dagen afgesloten. deze Kerstkring begint met de nachtmis op kerstavond en eindigt dus op driekoningen. daarna moet het afgelopen zijn. na driekoningen nog kerstversiering in huis hebben, brengt dan ook ongeluk, zo wil het bijgeloof. een van de tradities van driekoningen is dat je de kerstboom op deze dag uit thuis verwijdert. Kerstboomverbrandingen vinden dan ook vooral in deze tijd plaats.


januari | rondje tijd 19

driekoningen was eeuwenlang het feest van de armen. Zingend van deur tot deur, scharrelden ze iets eetbaars, en liever nog geld, bij elkaar. driekoningen wordt hier en daar nog steeds gevierd. in sommige steden en dorpen in nederland en vlaande-ren gaan kinderen verkleed als koning langs de huizen. Ze dragen een ster, zingen een lied en halen snoep op. soms bakken vaders of moeders een koek met drie bonen er in verstopt: twee witte en een bruine. dat is om de mensen eraan te herinneren dat twee van de koningen wit waren en één bruin. Het kind dat de bruine boon krijgt, mag die dag koning zijn en is dan de baas over iedereen. Positieve discriminatie avant la lettre.

in duitsland en oostenrijk zie je vaak letters boven de deur staan, met krijt geschre-ven. elke deur die voor de kinderen openging, krijgt het opschrift ’CMb’ in krijt; ver-wijzend naar de eerste letters van de drie koningen. Zoiets als het zegeltje dat we opplakken als we kinderpostzegels hebben besteld.

3E maaNDaGBlue monday

de derde maandag in januari is de meest depressieve dag van het jaar ( blue Mon-day´). dat is althans wat de britse onderzoeker Cliff arnal van de universiteit van Car-diff beweert. arnal kwam tot zijn conclusie door een ingewikkelde formule. Hierin betrok hij het weer, schulden die opgelopen zijn rond kerstmis, de tijd die verlopen is sinds de feestdagen, voornemens die mislukt zijn, de motivatie om te werken en de behoefte om iets te hebben om naar uit te kijken. Zo kwam hij op de derde maandag in januari. in januari zouden er bovendien veel meer ongelukken in het verkeer plaats-vinden dan normaal. geld is eveneens een belangrijke factor in het depressiegevoel. na nieuwjaar voelen veel mensen de behoefte om geld uit te geven vanwege de uit-verkoop, maar rond de derde week van januari realiseren ze zich dat kerstmis nog niet helemaal afbetaald is en de dertiende maand er allang doorheen gejast is. Treurnis alom dus, een dag om binnen te blijven. en wachten op de vrolijkste dag van het jaar: de laatste vrijdag voor de zomer begint. voor wat het waard is.

LaatStE zoNDaGauschwitz-herdenking

op of rond 27 januari wordt er in nederland aandacht geschonken aan de Holocaust. deze datum is door de verenigde naties (Holocaust Memorial day) gekozen omdat op deze dag in 1945 de bevrijding van het duitse nazi-vernietigingskamp auschwitz plaatsvond. de auschwitz-herdenking wordt al meer dan 50 jaar georganiseerd door het nederlands auschwitz Comité en vindt plaats op de laatste zondag in januari in het Wertheimpark te amsterdam, bij het nationaal auschwitz Monument (het spie-gelmonument van schrijver/beeldhouwer Jan Wolkers). auschwitz was een duits nazi vernietigings- en concentratiekamp in de Tweede Wereldoorlog bij de Poolse



februaristad auschwitz in Zuid-Polen. de naam auschwitz is synoniem geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de nazi’s die overal in europa verschenen voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Miljoenen mensen, merendeels Joden, zijn in dergelijke kampen gestorven. Ze werden vergast, doodgeschoten of kwamen door ziekten om het leven.

LaatStE DoNDErDaGGedichtendag

ieder jaar op de laatste donderdag van januari staat de poëzie een dag lang in het zon-netje. de organisatie wil door middel van gedichtendag zoveel mogelijk mensen aan-zetten tot het lezen en of schrijven van gedichten. in nederland en vlaanderen zijn er vele activiteiten die in het teken van gedichtendag werden georganiseerd, door parti-culieren, boekhandels, bibliotheken, culturele instellingen en scholen. stichting Poetry international reikt elk jaar in het teken van gedichtendag de gedichtendag prijzen uit. er worden veel gedichtenwedstrijden in het kader van gedichtendag georganiseerd. ook wordt om de vier jaar een dichter des vaderlands benoemd. de groningse dichter driek van Wissen werd in 2004 verkozen tot dichter des vaderlands. Hij volgde daar-mee gerrit Komrij op, die in 2000 werd verkozen. sinds 2009 is ramsey nasr de dich-ter des vaderlands. gedichtendag vond voor het eerst plaats op 27 januari 2000 in navolging van de succesvolle national Poetry day in engeland.


Rondje tijd - inkijkexemplaar

Documents

Transcript of Rondje tijd - inkijkexemplaar