Hoofdstuk 5 Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek 5-1© Pearson Education Benelux, 2003.

Hoofdstuk 5

Maatschappelijkeverantwoordelijkheid

en ethiek

5-5-11© Pearson Education Benelux, 2003

LeerdoelenJe moet het volgende kunnen:

– de klassieke en sociaal-economische zienswijzen op maatschappelijke verantwoordelijkheid uitleggen;

– de argumenten voor en tegen maatschappelijk verantwoordelijk gedrag van bedrijven opnoemen;

– het verschil uitleggen tussen maatschappelijke verplichting, maatschappelijke ontvankelijkheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid;

– uitleggen wat de relatie tussen maatschappelijk verantwoordelijk gedrag en economische prestaties is;

– waardenmanagement beschrijven en uitleggen hoe dit aan de bedrijfscultuur is gerelateerd;


Leerdoelen (verv.)Je moet het volgende kunnen:

– beschrijven wat de ‘vergroening’ van management is en hoe dit door bedrijven in de praktijk wordt gebracht;

– het verschil weten tussen de vier visies op ethiek;– de factoren beschrijven die invloed hebben op ethisch

gedrag;– de manieren beschrijven waarop bedrijven het ethisch

gedrag van werknemers kunnen verbeteren.


Twee tegengestelde zienswijzen– Klassieke zienswijze – De zienswijze dat de enige

maatschappelijke verantwoordelijkheid van managers het maximaliseren van de winst is• Milton Friedman – De eerste verantwoordelijkheid van

managers is het dienen van de belangen van stakeholders– ‘Maatschappelijk goed doen’ kost de organisatie meer

geld– Deze kosten moeten aan de klant worden doorberekend

Wat is maatschappelijke verantwoordelijkheid?


Twee tegengestelde zienswijzen (verv.)– Sociaal-economische zienswijze – Bedrijven zijn méér dan economische

instellingen• De maatschappelijke verantwoordelijkheid omvat meer dan winst

maken en omvat ook het beschermen en verbeteren van een gemeenschap

• Bedrijven hebben een verantwoordelijkheid tegenover een samenleving, een samenleving die:

– hun bestaan door wetten en regelgeving mogelijk maakt;– hen ondersteunt door producten en diensten af te nemen.

• Steeds meer organisaties proberen hun maatschappelijke rol te verbeteren

Wat is maatschappelijke verantwoordelijkheid? (verv.)


Wat is maatschappelijke verantwoordelijkheid? (verv.)Van verplichting tot maatschappelijke verantwoordelijkheid

– Maatschappelijke verantwoordelijkheid – De morele verplichting van een bedrijf om doelstellingen na te streven die goed zijn voor de samenleving als geheel

• Gaat verder dan juridische en economische verplichting• Ziet organisaties als hoeders van normen en waarden

– Maatschappelijke verplichting – De verplichting van een bedrijf om aan economische en juridische eisen te voldoen

• Doet alleen maatschappelijk goed als dit tot financieel gewin leidt

– Maatschappelijke ontvankelijkheid – De mogelijkheid van een bedrijf om zich aan veranderende maatschappelijke omstandigheden aan te passen

• Probeert zich aan heersende normen aan te passen


Mate van maatschappelijke inzet

Maatschappelijke verplichting

Maatsch. ver-antwoordelijkheid

Maatsch.ontvankelijkheid


Maatschappelijke verantwoordelijkheidversus maatschappelijke ontvankelijkheid

Ont-vankelijkheid

PragmatischMiddelenResponsKorte en middel- lange termijn

Verant-woordelijkheid

EthischDoelVerplichtingLange termijn

KernoverwegingFocusNadrukBeslissingsstructuur


Maatschappelijke verantwoordelijkheid en economische prestaties

Onderzoeksresultaten duiden op een positief verband– Vragen over methodologie; hoe bijvoorbeeld ‘maatschappelijke

verantwoordelijkheid’ en ‘economische prestaties’ te meten– Hoe zit het met het causale verband?

Evaluatie van groene beleggingsfondsen– Sociale doorlichting – Het toepassen van sociale criteria op

investeringen• Deze fondsen doen het vaak beter dan andere fondsen

Conclusie– Maatschappelijk verantwoordelijke acties zullen de prestaties op de

lange termijn niet schaden


WaardenmanagementDefinitie

– Een methode van management waarbij managers de in een organisatie gedeelde normen en waarden vastleggen, uitdragen en uitoefenen

• De waarden vertegenwoordigen datgene waar de organisatie voor staat

Het doel van gedeelde normen en waarden– Dienen als richtlijn voor beslissingen en handelingen van managers

• Vormen personeelsgedrag, doordat ze overbrengen wat er van organisatieleden wordt verwacht

– Hebben invloed op marketing– Verbeteren de teamspirit, inspireren werknemers en zorgen voor

verantwoordelijkheidsgevoel


De functie van gedeelde waarden

Gedeeldewaarden in

een organisatie

Richtlijn beslissingenen acties van managers

Invloedop marketing

Opbouwenteamspirit

5-5-1111

Vormen personeelsgedrag

© Pearson Education Benelux, 2003

Waardenmanagement (verv.)Gedeelde waarden ontwikkelen

– Het is moeilijk om tot gedeelde waarden te komen– Managers moeten de organisatie omvormen, zodat

de waarden, normen en idealen relevant zijn voor en onderschreven worden door werknemers

– Organisaties die waardenmanagement implementeren zijn maatschappelijk verantwoordelijk en ontvankelijk


Figuur 5.5: Suggesties voor het opstellen van bedrijfswaarden


De vergroening van managementDefinitie

– De onderkenning dat de beslissingen en activiteiten van een organisatie invloed op de natuurlijke omgeving kunnen hebben

– Gevolg van zichtbare ecologische schade en milieurampen

Wereldwijde milieuproblemen– Er zijn veel wereldwijde milieuproblemen

– Industriële landen worden vaak als dader aangewezen

– Problemen zullen groter worden naarmate meer landen zich economisch zullen ontwikkelen


De vergroening van management (verv.)De vergroening van organisaties

– Producten en productieprocessen zijn schoner geworden– Groentinten – Beschrijven de verschillende maatregelen

die organisaties kunnen nemen• Verplichte handelswijze – Organisatie volgt de regels;

weinig bewustzijn• Marktgerichte handelswijze – Organisatie reageert op

de instelling van klanten • Belanggerichte handelswijze – Organisatie reageert

op de wensen en eisen van belangengroepen• Activistische handelswijze – Organisatie kijkt naar

manieren om het milieu te sparen en beschermen


Handelswijzen en groentinten

Juridischehandelswijze(lichtgroen)

Marktgerichtehandelswijze

Belanggerichtgehandelswijze

Activistischehandelswijze

(donkergroen)

Weinig VeelInzet voor het milieu


De vergroening van management (verv.)Maatschappelijke verantwoordelijkheid samengevat

– Op weg naar maatschappelijke verantwoordelijkheid moet een organisatie vier fasen doorlopen. In elke fase moet de manager meer ingrijpende beslissingen nemen

• Fase 1 – De belangen van aandeelhouders behartigen, door kosten te verminderen en de winst te maximaliseren

– Alle regels en wetten worden nageleefd

– Weinig goesting om iets extra’s te doen

• Fase 2 – Managers nemen hun verantwoordelijkheid ten opzichte van werknemers en richten zich op HR-vraagstukken

– Verbeteren van werkomstandigheden


Maatschappelijke verantwoordelijkheid samengevat (verv.)– Het doorlopen van de vier fasen (verv.)

• Fase 3 – Het uitbreiden van de verantwoordelijkheid naar andere stakeholders

– Maatregelen: eerlijke prijzen, kwaliteitsproducten en -diensten, veilige producten en goede relaties met leveranciers

• Fase 4 – Managers nemen volledige verantwoordelijkheid– Proberen de samenleving te verbeteren– Het promoten van rechtvaardigheid, het beschermen van het

milieu en het ondersteunen van maatschappelijke en culturele initiatieven

De vergroening van management (verv.)


Aan wie moet de manager verantwoording afleggen?

Fase 1Eigenaren enmanagement

Fase 2Personeel

Fase 3Belanghebbenden in

de omgeving

Fase 4Samenleving

als geheel

Maatschappelijke verantwoordelijkheidMinder Meer


Management en ethiekEthiek

– De regels en principes die correct en incorrect handelen definiëren

Vier zienswijzen op ethiek– Utilitaristische visie op ethiek – De visie dat ethische

beslissingen alleen genomen worden op basis van hun uitkomsten en consequenties • Is het ‘beste’ voor het grootste aantal mensen• Zorgt voor efficiëntie en productiviteit• Rechten van sommige stakeholders kunnen in het

gedrang komen• Meeste managers onderschrijven deze zienswijze


Management en ethiek (verv.)Vier zienswijzen op ethiek (verv.)

– Liberale visie op ethiek – Het respecteren en beschermen van de vrijheden en privileges van het individu

• Kan een obstakel voor efficiëntie en productiviteit vormen– Rechtvaardigheidsprincipe – Managers zijn eerlijk en onpartijdig

bij het opleggen van regels• Beschermt de belangen van stakeholders die zich in de

minderheid bevinden of die macht ontberen• Kan leiden tot een gevoel van genoegzaamheid, zodat

werknemers minder risico’s nemen en minder innovatief en productief zijn


Management en ethiek (verv.)Vier zienswijzen op ethiek (verv.)

– Geïntegreerd maatschappelijke contract – De visie dat ethische beslissingen moeten worden gebaseerd op empirische (dat wat is) en normatieve (dat wat zou moeten zijn) factoren

• Gebaseerd op de integratie van twee ‘contracten’:– Algemeen maatschappelijk contract – Stelt bedrijven in

staat activiteiten te ontplooien » Definieert acceptabele basisregels

– Specifiek contract – Bevat richtlijnen voor een acceptabele manier van handelen in een bepaalde samenleving


Management en ethiek (verv.)Factoren die managementethiek beïnvloeden

– Fases van morele ontwikkeling – In elke opeenvolgende fase raakt het morele oordeel minder afhankelijk van externe invloeden

• Mensen doorlopen de fasen sequentieel

• Er is geen garantie dat de morele ontwikkeling verdergaat

• De meeste mensen bevinden zich in fase 4

– Preconventioneel – Regels worden alleen gevolgd als dit in het eigen belang is

– Conventioneel – Morele waarden worden nagestreeft in zoverre dit aan de verwachtingen van anderen voldoet

– Principieel – Het individu definieert eigen principes, zelfs als deze tegen de heersende opvatting indruisen


Figuur 5.9: Fases van morele ontwikkeling


5-5-2424

Management en ethiek (verv.)Factoren die managementethiek beïnvloeden (verv.)

– Individuele kenmerken• Waarden – Elementaire overtuigingen van wat goed

en fout is• Persoonlijke standvastigheid – De kracht van

iemands overtuigingen• Locus of control – De mate waarin mensen denken

dat ze hun eigen lot bepalen– Interne locus – Het geloof dat men het eigen lot

bepaalt– Externe locus – Het geloof dat datgene wat

gebeurt, te wijten is aan toeval


5-5-2525


– Structurele variabelen

• De structuur van organisaties beïnvloedt ethisch gedrag

– Een ondubbelzinnige en heldere structuur zal ethisch gedrag aanmoedigen

• Regels en voorschriften

– Geschreven ethische code

• Handelswijze van leidinggevenden

• Prestatiebeoordelingssystemen die niet alleen op het resultaat, maar ook op de methode zijn gericht

• Een beloningsysteem dat mislukken afstraft, zal een obstakel voor ethisch handelen vormen


5-5-2626


– Organisatiecultuur• Een sterke cultuur heeft meer invloed dan een zwakke

cultuur• Hoge ethische standaards zijn het resultaat van een

cultuur die wordt gekenmerkt door risicotolerantie, controle en conflicttolerantie

– De intensiteit van het dilemma• Het belang van het ethische vraagstuk• Belangrijke vraagstukken vragen om meer ethisch

gedrag


5-5-2727

Figuur 5.10: Factoren voor de intensiteit van het dilemma


5-5-2828

Factoren die invloed hebben op ethisch en onethisch gedrag

Ethischdilemma Moderatoren

Fase van moreleontwikkeling

Ethisch/onethischgedrag

Organisatie-cultuur

Structurelevariabelen

Individuelekenmerken

Intensiteit vanhet vraagstuk


5-5-2929

Management en ethiek (verv.)Ethiek in een internationale context

– Sociale en culturele verschillen bepalen ethisch en onethisch gedrag

– OESO-verdrag aangaande corruptie – Volgens dit verdrag zijn betalingen aan buitenlandse ambtenaren verboden

– Internationals moeten hun ethische richtlijnen verduidelijken

– Global Compact – VN-document met richtlijnen voor internationaal zakendoen; besteedt aandacht aan mensenrechten, arbeid en het milieu


5-5-3030

Management en ethiek (verv.)Het aanmoedigen van ethisch gedrag

– Een omvattend ethisch programma kan het ethische klimaat van een organisatie verbeteren

• Er is echter geen garantie dat een goed opgesteld programma tot het gewenste resultaat zal leiden

– Werknemersselectie – Elimineer ethisch ‘verdachte’ sujetten

– Ethische code – Een formele verklaring van de belangrijkste waarden en ethische richtlijnen van de organisatie

• Moet niet door een enkel iemand worden opgesteld

• Het belang van de code moet voortdurend worden onderstreept

• Overtreders moeten consequent worden gestraft


5-5-3131

Figuur 5.12: Onderdelen uit de ethische codes van 83 organisaties


5-5-3232

Management en ethiek (verv.)Het aanmoedigen van ethisch gedrag (verv.)

– Leiderschap van het topmanagement – Wat leidinggevenden doen is een stuk belangrijker dan wat ze zeggen

• Het vervullen van een voorbeeldfunctie, door belonen en rectificeren

– Functiedoelen – Deze doelen moeten helder en haalbaar zijn.

• Vermindering van dubbelzinnigheid

– Prestatiebeoordeling – Deze moet gebaseerd zijn op de ethische standaards

– Training in ethiek – Steeds meer organisaties gebruiken training om ethisch gedrag aan te moedigen

• Het versterken van de gedragsstandaards van de organisatie

• Verheldering van acceptabel en onacceptabel gedrag


5-5-3333

Management en ethiek (verv.)Het aanmoedigen van ethisch gedrag (verv.)

– Formele beschermingsmaatregelen – De bescherming van werknemers die met ethische dilemma’s te maken krijgen• Werknemer kan handelen zonder bang te zijn voor

repercussies• Begeleiders – Fungeren als klankbord en kunnen mensen

in de juiste richting wijzen• Beleidsmedewerkers – Ontwerpen, sturen en veranderen

(zo nodig) het ethische programma van de organisatie


5-5-3434

Hoofdstuk 5 Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek 5-1© Pearson Education Benelux, 2003.

Documents

Transcript of Hoofdstuk 5 Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek 5-1© Pearson Education Benelux, 2003.