Geschiedenis Vakstudie 3

Arteveldehogeschool OSOGeschiedenis Vakstudie 32010-2011

Samenvatting AHS/PBAOSON/5826/1/2010-11Sonny Coddens-Cornelis

ArteveldehogeschoolGeschiedenis Vakstudie 3Samenvatting

Sonny Coddens-Cornelis2010-2011

Samenvatting van de cursus Geschiedenis Vakstudie 3

De middeleeuwen: een valkuil voor historiciDe middeleeuwenDe oorsprong van de middeleeuwen

Nodig om lange geschiedenis op te delen in periodes om er op een overzichtelijke manier over te kunnen nadenken en praten. Ook intellectuelen uit voorbije eeuwen voelden dit. Hun ideen bepalen in grote mate hoe wij vandaag nog de geschiedenis indelen en over denken. Belangrijk om periodisering kritisch te behandelen en geldigheid controleren.

Ideen middeleeuwen en nieuwe tijd oorsprong geleerden uit late 15de eeuw, hun perceptie vn hun eigen tijd en vn de eeuwen vooraf. Hadden bewondering voor Griekse en Romeinse klassieke oudheid, keken met afkeer naar eeuwen die hen daarvan scheidden. Italiaans schrijver, dichter Petrarca (1304-1374) voorloper strekking. Betitelde periode tussen oudheid en eigen tijd als saecula tenebrae (duistere eeuwen). Corsicaanse bisschop van Aleria, Giovanni Bussi noemde in werk vn 1469 eeuwen vooraf aan eigen tijd de media tempestas (de middentijd). 17de eeuw Latijnse term medium aevum standaardnaam vr periode tssn oudheid en nieuwe tijd. Term later in volkstalen equivalenten 'de middeleeuwen', 'Ie Moyen Age' (adj. 'mdival'), 'the Middle Ages' (adj. 'medi(a)eval') en 'das Mittelalter' (adj. Mittelalterlich).

De versmade middeleeuwen

Term middeleeuwen vanaf oorsprong geen neutrale tijdsaanduiding, naamgeving impliceerde deze versmade periode geflankeerd door de oude en nieuwe tijd. Nieuwe tijd beschouwd als herleving glorierijke antieke cultuur. Idee gretig ingang bij humanisten, die in eerste instantie cultuurniveau afmaten aan kwaliteit van gehanteerde Latijn in intellectuele kringen. Maakten zich door grondige studie en oefening de stijl van illustere antieke voorgangers eigen en keken neer op middeleeuwers die dit taalniveau niet beheersten. Liefde voor antieke cultuur dompelde hen onder in heidense literatuur en filosofie. Die waren in eeuwen voor hen verdrongen of aan eisen christendom aangepast zo dachten ze.

Ook kunstenaars en hun opdrachtgevers uit 15de en 16de eeuw geloofden in radicale nieuwheid van hun tijd, zochten inspiratie bij antieke voorbeelden. Hun vernieuwing duiden we aan als de renaissance.

Idee van nieuwe tijd die komaf maakt met middeleeuwen, werd gemeengoed. Eind 17de eeuw term nieuwe tijd algemeen aanvaard in historisch discours en ruimer genterpreteerd dan als louter cultuurhistorische periodisering. Grote ontdekkingen, exploitatie groot deel wereld, plaats gegeven aan Europa in de wereld en Europeanen nieuw zelfbewustzijn bezorgd. Ontwikkeling machtige territoriale koninkrijken zorgde vr nieuwe politieke context, godsdienstige verdeeldheid vr radicaal nieuwe religieuze context. Wetenschappelijke doorbraken stelden mensen voor nieuwe uitdagingen. Nieuwheid geconcipieerd in sterk contrast met middeleeuwen, die daardoor stempel achterlijke periode kregen.

Appreciatie werd mogelijks nog negatiever in 18de eeuw. Verlichtingsfilosofen hamerden op belang vn vrije wil, ratio, en zagen middeleeuwen vb vn irrationele, achterlijke periode, waarbij vrijheid van denken in kiem werd gesmoord door kerk en haar dogmatisch denken. Ook nieuwe sociale en politieke orde vn Franse Revolutie werd geformuleerd door ze af te zetten tegen de middeleeuwse standenmaatschappij en feodale orde.

Ook op kunstvlak in periodes van barok en classicisme laatdunkend neergekeken op middeleeuwen. Miniaturen in handschriften, portaalsculpturen romaanse en gotische kerken, middeleeuwse literatuur en muziek , werd afgedaan als onhandige probeersels vn simpele lieden. 13de eeuwse kathedraalarchitectuur hield er denigrerende epitheton gotisch aan over, bedenkers refereerden aan de barbaarsheid van Goten die in 406 Rome plunderden en mee verantwoordelijk werden gesteld vr einde oudheid.

De geliefde middeleeuwen

Opvallend hoe negatieve beoordeling middeleeuwen in loop 19de eeuw omsloeg naar positieve benadering. Factoren die daarbij rol speelden: Op economisch vlak drastische vernieuwingen door industrile revolutie (werk in fabrieken, verstedelijking, verpaupering,). Zo ingrijpend niet iedereen enthousiast bij vooruitgangsidee. Ontstond gevoel van vervreemding, gekoppeld aan heimwee nr vermeende betere tijden. Middeleeuwen aureool vn definitief vervlogen tijden toen alles nog anders was, mensen nog eenvoudig van het land leefden, in dorpen samenwoonden waar iedereen iedereen kende

Op politiek vlak 19de eeuw groeiend nationalisme. Nationalistische ideaal: elk volk n duidelijke natie met nationale staat als politieke organisatie. Landen als Frankrijk en Engeland stamden uit middeleeuwen en vonden daar bevestiging van roemrijk verleden. Duitsland, laat 19de eeuw n gemaakte staat, zocht in middeleeuwen antecedenten die nieuwe natie legitimeerden. Onderzoek eigen nationale verleden sterk gepromoot. Geen Duits-nationaal verleden te vinden in klassieke oudheid. Middeleeuwen leverden nationale helden als Karel de Grote of Frederik Barbarossa. In zelfde sfeer verzamelden gebroeders Grimm sprookjes, spoor vn oude Duitse ziel.

Ook artificile Belgi van 1830 zocht naar wortels uit middeleeuwen. Befaamde historicus Henri Pirenne schreef van 1900 tot 1932 aan Histoire de Belgique. Graafschap Vlaanderen, rijke en vrijheidslievende steden in Vlaanderen en Brabant n vereniging vn de Nederlanden onder Bourgondirs en Habsburgers gezien als verre aanloop naar definitieve vorming van Belgische natie. Regering jonge Belgi koos Godfried van Bouillon als eerste Belgische held en liet standbeeld (1848) op Koningsplein in Brussel plaatsen. Hendrik Conscience in 1838 monumentale bijdrage aan nationale geschiedenis met Leeuw van Vlaanderen. In kader van veel later ontstane Vlaams nationalisme, groeide misverstand dat Consciences voorstelling van strijd 1302 pleidooi was voor Vlaamse ontvoogding t.o.v. franstalige landsgenoten, Conscience en tijdgenoten zagen in Guldensporenslag vooral Belgisch statement: onafhankelijkheid jonge Belgi ten overstaan van Frankrijk stond hier op het spel.

Consciense bespeelde in Leeuw van Vlaanderen nog themas in zijn tijd populair: middeleeuwen met (vermeende) ridderedealen (hoofsheid, dapperheid, moed, trouw ) model vr eigen maatschappij waarin door ingrijpende industrialisering veel traditionele waarden op helling. Conscience volgde lijn uitgezet door sir Walter Scott, die met Ivanhoe (1789) moeder aller historische romans creerde. Verhalen en daarin verwerkte waarden inspireerden vele generaties.

Middeleeuwen op andere vlakken model vr vervlogen idealen. In tijden van politieke restauratie na Franse Revolutie werd teruggegrepen nr middeleeuwse keizers Napoleon profileerde zich expliciet als nieuwe Karel de Grote adel keek melancholisch nr tijd haar stand plak zwaaide.

Ook kerk probeerde na klappen Revolutie herstellen en keek even melancholisch terug op middeleeuwen, die werden gepercipieerd als meest christelijke tijd ooit. Katholieke restauratie gepaard herontdekking middeleeuwse kerkelijke architectuur. Frans architect Eugne Viollet-le-Duc (1814-1878) voortrekker restauratiebeweging talloze middeleeuwse monumenten vn ondergang redde. Restaureerde de Notre-Dame in Parijs (Figuur 1,b), abdijkerk van Vzelay(Figuur 1,m) en middeleeuwse Carcassonne(Figuur 1,o). Gotische bouwkunst viel in smaak, kwam nieuwe eigentijdse bouwstijl uit voort, de neogotiek. Ontelbare kerken en kloosters uit 19de eeuw in baksteen opgetrokken in imitatie van middeleeuwse vormgeving.

Figuur 1

Ook andere middeleeuwse kunstuitingen langzaam weer in trek. Eind 19de eeuw aantal symbolistische kunstenaars inspiratie bij gotische beeldhouwwerken. Vooral expressionisten eerste helft 20ste eeuw aangetrokken tot bizarre creaties verre romaanse voorgangers.

De middeleeuwen vandaag

Nog tot vandaag moeilijk middeleeuwen objectief benaderen. Erfenissen versmade en geliefde middeleeuwen leven door. Termen middeleeuws en feodaal gebruikt als synoniem voor achterlijk of barbaars. Middeleeuwen vaak term duistere tijden. Gruwelijkheden als oorlog, pest, inquisitie, heksenvervolging zonder nadenken geassocieerd met middeleeuwen, fenomenen die vaak heviger voorkwamen in voorafgaande en opvolgende perioden. Middeleeuwen blijven aantrekkelijke periode historische of fantastische romans en films (misschien net door associatie met gruwelijkheden).

Medivistiek: tak binnen geschiedenis concentreert middeleeuwen. Poging benadering objectieve visie. Ook in syllabus. Bewondering of verguizing moeten plaats maken fascinering, geboeid op zoek gaan nr verklaringen eigene middeleeuwse samenleving, vr datgene waarin middeleeuwen anders dan onze eigen tijd (en andere historische samenlevingen) en even geboeid op zoek nr mate waarin huidige samenleving erfgenaam van middeleeuwse voorganger.

Periodisering of periodiseringen?

Door humanisten(zie 1 1 1) ingang begrip middeleeuwen. Vandaag vraagtekens geldigheid periodisering. Periode als begrip ingeburgerd, moeilijk omheen (alleen al om praktische redenen). Dus periode met ondoeltreffende naam overeind. Belangrijk om relativiteit goed onder ogen te zien.

Braudel

Frans historicus Fernand Braudel (1902-1985) belangrijke bijdrage periodisering geschiedenis met vernieuwende theoretische benadering. In navolging historici Annales-school, leverde hij kritiek op oude aanpak van de geschiedenis. Die richtte te eenzijdig op feiten en uitzonderlijke figuren. Grote lijn geschiedenis daardoor verloren. Braudel stelde voor om in de geschiedenis met drie tijdsniveaus te werken:

La longue dure wordt bepaal