Een afvalput opgegraven op het Sint-Baafsplein in 1993...

Katrien Van Iseghem 2de licentie archeologie

Een afvalput opgegraven op het Sint-Baafsplein in 1993: materiaalstudie van laat- en post-middeleeuwse

archeologica

Proefschrift tot het behalen van een licenciaat in de archeologie

Rijksuniversiteit Gent Academiejaar 1998 – 1999

- 1 -

INHOUDSTAFEL

Dankwoord ______________________________________________________________________________ 6

Voorwoord ______________________________________________________________________________ 7

I. Inleiding _________________________________________________________________________ 8

A. Situering van het onderzoek _____________________________________________________ 8

1. Het onderwerp _________________________________________________________________________ 8

2. De situatie in Vlaanderen _________________________________________________________________ 8

3. Vooropgestelde methodiek en doelstelling __________________________________________________ 12

B. Werkwijze ___________________________________________________________________ 14

1. De basisverwerking ____________________________________________________________________ 14

2. Beschrijving en catalogus _______________________________________________________________ 15

3. Typologisch onderzoek _________________________________________________________________ 17

4. Bespreking en chronologie _______________________________________________________________ 18

5. Problemen met de chronologie____________________________________________________________ 18

6. Technologie __________________________________________________________________________ 20

7. De kwantitatieve analyse ________________________________________________________________ 20

8. De sociaal-economische interpretatie ______________________________________________________ 20

9. Algemene vragen en oplossingen __________________________________________________________ 21

10. doelstellingen ________________________________________________________________________ 22

C. Informatisering _______________________________________________________________ 23

1. Inleiding _____________________________________________________________________________ 23

2. Technische kaart _______________________________________________________________________ 24

a. Relationele database ____________________________________________________________________________ 24

b. Spreadsheet __________________________________________________________________________________ 25

c. Tekstverwerker________________________________________________________________________________ 26

3. Gebruikershandleiding van de applicatie ____________________________________________________ 26

a. Inleiding _____________________________________________________________________________________ 26

b. Parameters ___________________________________________________________________________________ 27

c. Consulteren __________________________________________________________________________________ 27

1. objecten opzoeken via scherfnummer ___________________________________________________________ 27

2. objecten opzoeken via objectnummer ___________________________________________________________ 28

3. onderhoud ________________________________________________________________________________ 28

4. Inhoud van de cd-rom __________________________________________________________________ 28

II. Situering van de opgraving ________________________________________________________ 30

A. Topografische situering ________________________________________________________ 30

B. Historische situering ___________________________________________________________ 32

1. Het areaal van de oude stadskern __________________________________________________________ 32

a. Prehistorische relicten __________________________________________________________________________ 32

b. De Romeinse periode ___________________________________________________________________________ 33

c. De Merovingische periode _______________________________________________________________________ 33

d. De vroege Middeleeuwen _______________________________________________________________________ 34

- 2 -

2. Het Sint-Baafsplein ____________________________________________________________________ 38

C. De opgravingcontext __________________________________________________________ 42

1. De locatie ____________________________________________________________________________ 42

2. De opgraving _________________________________________________________________________ 44

3. De afvalput ___________________________________________________________________________ 45

III. Het aardewerk uit de afvalput _____________________________________________________ 47

A. Grijs aardewerk ______________________________________________________________ 47

1. Algemene kenmerken ___________________________________________________________________ 47

2. Voorkomende types ____________________________________________________________________ 48

a. Kookpotten ___________________________________________________________________________________ 48

b. Kommen - kommetjes __________________________________________________________________________ 49

c. Kannetjes ____________________________________________________________________________________ 50

3. Conclusie ____________________________________________________________________________ 52

a. De verschillende types: _________________________________________________________________________ 52

b. Het vergelijkingsmateriaal: ______________________________________________________________________ 52

c. De link met de verschillende niveaus: ______________________________________________________________ 53

d. Algemeen besluit ______________________________________________________________________________ 53

B. Rood aardewerk ______________________________________________________________ 55

1. Algemene kenmerken ___________________________________________________________________ 55

2. Voorkomende types ____________________________________________________________________ 57

a. Papkommetjes ________________________________________________________________________________ 57

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 59

a. De verschillende types ____________________________________________________________________ 59

b. Het vergelijkingsmateriaal _________________________________________________________________ 59

c. De link met de niveaus ___________________________________________________________________ 59

d. algemeen besluit ________________________________________________________________________ 60

b. Kommen ____________________________________________________________________________________ 60

Conclusie: __________________________________________________________________________________ 63

a. De verschillende types: ___________________________________________________________________ 63


c. De link met de niveaus ____________________________________________________________________ 64

d. Algemene conclusie ______________________________________________________________________ 64

c. Kannen en kruiken _____________________________________________________________________________ 65

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 67



c. De niveaus _____________________________________________________________________________ 67

d. Algemene Conclusie _____________________________________________________________________ 68

d. Hoge steelpannen ______________________________________________________________________________ 69

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 71



c. De niveaus _____________________________________________________________________________ 72


Opmerking _______________________________________________________________________________ 72

e. Lage steelpannen ______________________________________________________________________________ 74

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 75

- 3 -

a. de voorkomende types ____________________________________________________________________ 75


c. De niveaus _____________________________________________________________________________ 76


f. Kamerpotten - oorpotten _________________________________________________________________________ 77

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 79

a. De voorkomende types ____________________________________________________________________ 79


c. De niveaus _____________________________________________________________________________ 79


g. Grapen ______________________________________________________________________________________ 81

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 84



c. De niveaus _____________________________________________________________________________ 85


h. Borden ______________________________________________________________________________________ 86

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 89



c. De verschillende niveaus __________________________________________________________________ 90


i. Potjes _______________________________________________________________________________________ 91

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 92





j. Deksels ______________________________________________________________________________________ 94

Conclusie ___________________________________________________________________________________ 94

a. De voorkomende types ____________________________________________________________________ 94




k. Schaal _______________________________________________________________________________________ 96

l. Braadslede ___________________________________________________________________________________ 97

m. Olielamp ____________________________________________________________________________________ 98

n. Vuurklok ____________________________________________________________________________________ 99

o. Testje ______________________________________________________________________________________ 100

C. Steengoed __________________________________________________________________ 101

1. Algemene kenmerken __________________________________________________________________ 101

2. Verschillende productiecentra ___________________________________________________________ 103

3. Voorkomende types ___________________________________________________________________ 104

1. drinkbekers _________________________________________________________________________________ 104

Conclusie __________________________________________________________________________________ 106

a. De voorkomende types ___________________________________________________________________ 106

b. Het vergelijkingsmateriaal ________________________________________________________________ 106

c. De verschillende niveaus _________________________________________________________________ 107

d. Algemene conclusie _____________________________________________________________________ 107

2. kannetjes ___________________________________________________________________________________ 108

- 4 -

Conclusie __________________________________________________________________________________ 110

a. De voorkomende types ___________________________________________________________________ 110

b. Het vergelijkingsmateriaal ________________________________________________________________ 110

c. De niveaus ____________________________________________________________________________ 111

e. Algemene conclusie _____________________________________________________________________ 111

D. Aardewerk met tinglazuur ____________________________________________________ 112



2.1. Majolica __________________________________________________________________________________ 116

a. Ronde borden _____________________________________________________________________________ 116

b. Kommetje _______________________________________________________________________________ 118

c. Albarello ________________________________________________________________________________ 119

2.2 Faience ____________________________________________________________________________________ 120

a. Ronde borden _____________________________________________________________________________ 120

b. Hoekig bord ______________________________________________________________________________ 121

c. Kan met Chinees decor _____________________________________________________________________ 121

3. Conclusie ___________________________________________________________________________ 122

a. De verschillende types _________________________________________________________________________ 122

b. Het vergelijkingsmateriaal ______________________________________________________________________ 122

c. De verschillende niveaus _______________________________________________________________________ 122

d. Algemene conclusie ___________________________________________________________________________ 123

E. Porselein ___________________________________________________________________ 124



Kopje ________________________________________________________________________________________ 125

Conclusie _____________________________________________________________________________________ 126

F. Witte pijpaarde ______________________________________________________________ 127

IV. Ander materiaal uit de afvalput ___________________________________________________ 129

A. Glas _______________________________________________________________________ 129



2.1 Drinkglazen ________________________________________________________________________________ 131

a. Een vleugelglas à la façon de Venise ___________________________________________________________ 131

b. Een Berkemeier in waldglas _________________________________________________________________ 132

c. Een noppenbeker __________________________________________________________________________ 132

d. Ziel van een glas __________________________________________________________________________ 133

2.2 Flessen ____________________________________________________________________________________ 134

2.3 Vensterglas ________________________________________________________________________________ 134

B. Leisteenfragment ____________________________________________________________ 135

C. Bouwmaterialen _____________________________________________________________ 135

D. Organisch materiaal __________________________________________________________ 135

E. Metaal _____________________________________________________________________ 136

a. Vingerhoeden _____________________________________________________________________________ 136

b. Nagels __________________________________________________________________________________ 136

- 5 -

c. Knoop / broche ____________________________________________________________________________ 136

V. Algemeen besluit _______________________________________________________________ 137

A. kwantitatieve analyse _________________________________________________________ 137

1. Totaalbeelden en M.A.I.-telling __________________________________________________________ 137

1.a. Totaalbeelden van het materiaal uit de context _____________________________________________________ 138

1.b. Totaal minus wandscherven ___________________________________________________________________ 143

1.c. M.A.I.-telling ______________________________________________________________________________ 144

Conclusie _____________________________________________________________________________________ 145

1.d. Overzichtstabel bewaringstoestand ______________________________________________________________ 146

2. Typologische evolutie _________________________________________________________________ 148

3. Relatieve chronologie __________________________________________________________________ 152

4. De opvulling van de afvalput ____________________________________________________________ 155

B. Socio-economische interpretatie ________________________________________________ 155

C. Besluit _____________________________________________________________________ 160

Bibliografie ______________________________________________________________________ 162

INDEX DER TABELLEN EN GRAFIEKEN

Tabel 1: materiaal per verdiep _______________________________________________________ 138

Grafiek 1: materiaal per verdiep ______________________________________________________ 138

Tabel 2: aantal fiches per niveau en materiaalsoort _______________________________________ 139

Grafiek 2: aantal fiches per niveau en materiaalsoort _____________________________________ 140

Grafiek 3a: rood en grijs aardewerk doorheen de niveaus (relatieve cijfers) ____________________ 141

Grafiek 3b: rood en grijs aardewerk doorheen de niveaus (absolute cijfers) ____________________ 141

Grafiek 4: materialen doorheen de niveaus, exclusief rood en grijs aardewerk __________________ 142

Tabel 3: materiaalsoorten doorheen de niveaus, exclusief wandscherven ______________________ 143

Tabel 4: M.A.I.-telling ______________________________________________________________ 144

Grafiek 5: M.A.I.-telling ____________________________________________________________ 145

Tabel 5: de bewaringstoestand per materiaalsoort ________________________________________ 147

Tabel 6: typologische evolutie ________________________________________________________ 150

Tabel 7: relatieve chronologie ________________________________________________________ 154

Grafiek 6: relatieve chronologie: bubble diagram ________________________________________ 154

- 6 -

Dankwoord

Vooreerst wil ik de promotor van deze scriptie Professor H. Thoen bedanken. Hij heeft

me immers gestimuleerd in de richting die ik wou uitgaan en heeft me geholpen deze te

concretiseren.

Dit alles zou niet mogelijk geweest zijn zonder de toestemming en begeleiding van de

Gentse Dienst Stadsarcheologie met als voortrekker Mevrouw Laleman, die er met

bravoure in slaagt om een dergelijk drukbezette dienst te beheren, en dan nog eens tijd

te maken om twee studenten op regelmatige tijdstippen te ontvangen.

Daarnaast gaat mijn dank ook uit naar de enthousiaste en bereidwillige equipe van de

Dienst, namelijk stadsarcheoloog G. Stoops, de tekenaar Matto, en eveneens Kathleen,

Alex, Freddie en alle andere medewerkers die ik allemaal zou moeten opsommen om

deze lijst te vervolledigen.

Dries Tys van de afdeling Geschiedenis aan de VUB heeft me enorm geholpen op

methodologisch vlak.

Mijn dank gaat ook uit naar Piet Swimberghe die door zijn parate kennis en

enthousiasme over aardewerk met tinglazuur en post-middeleeuws glas, gouden tips

heeft gegeven.

Ik dank ook Dr. J. De Meulemeester voor het raadplegen van zijn bibliotheek en voor

zijn waardevol advies.

Dankzij mijn vriend Frederik Heuvelmans werd het informatiseren van dit proefstuk

werkelijkheid, en door zijn inzet is dit tot een staaltje van technologie verworden.

Ik kan het ook niet nalaten mijn familie en vrienden en/of klasgenoten te danken voor

de morele steun en het advies.

- 7 -

Voorwoord

Deze studie kwam tot stand binnen het kader van de Dienst Stadsarcheologie Stad Gent

in samenwerking met de Universiteit Gent met als promotor Professor H. Thoen.

Aan de universiteit van Gent staat het niveau van het archeologisch onderricht in schril

contrast met de kennis over middeleeuwse ceramologie, een leemte die dringend

opgevuld moet worden. Professor Thoen heeft daarom getracht de interesse hiervoor op

te wekken en heeft een oefening opgezet, waarbij de studenten die zich willen

specialiseren in de middeleeuwse archeologie de kans kregen om zowel praktisch als

literair met middeleeuws aardewerk in contact te komen.

Ik kan het niet nalaten te benadrukken dat ondanks de grote verdiensten van de Dienst

Stadsarcheologie, deze al te vaak beperkt wordt in zijn mogelijkheden door het gebrek

aan respect voor het archeologisch patrimonium. Het is verbazend dat zelfs de eigen

stadsdiensten niet voldoende rekening houden met het wetenschappelijk aspect van de

archeologie. De opgraving waaruit dit werk voortspruit is niet volledig afgewerkt

kunnen worden wegens tijdsgebrek, waarbij slecht enkele dagen respijt tot een

wetenschappelijk correct beeld hadden kunnen leiden. Door het aanvullen van de kennis

van het Middeleeuwse en post-middeleeuwse Gent hadden we een fundamentelere

bijdrage kunnen geven aan het maatschappelijk belang.

Het was een eer en een voorrecht om te kunnen werken voor deze dynamische dienst.

De samenwerking tussen de universiteit en de stadsdienst bewijst dat contacten tussen

verschillende wetenschappelijke instellingen essentieel zijn om tot een samenballing

van archeologische kennis en een gestandaardiseerde verwerking te komen.

- 8 -

I. Inleiding

A. Situering van het onderzoek

1. Het onderwerp

Het onderwerp van deze studie betreft een afvalput die in 1993 werd opgegraven op het

Sint-Baafsplein. Deze opgraving werd uitgevoerd door de Dienst Stadsarcheologie Stad

Gent en kaderde in een noodonderzoek. De afvalput werd in 4 niveaus leeggehaald.

Meteen bleek dat deze context een grote hoeveelheid laat- tot post-middeleeuws

materiaal bevatte.

Vooraleer hier verder op in te gaan, wordt in deze inleiding de algemene stand van

materiaalstudies in de Vlaamse archeologische wereld geschetst, in een poging het

betreffende onderzoek in een ruim en reëel kader te plaatsen.

2. De situatie in Vlaanderen

De studie van middeleeuws en zeker van post-middeleeuws aardewerk is in Vlaanderen

een recent studie-onderwerp. In 1985 vond het eerste seminarie plaats in Luik en twee

jaar later volgde in Koblenz een tweede seminarie. In 1991 was in Nijmegen een nieuw

samenkomen georganiseerd om te zien in welke mate de Vlaamse aardewerk-studies

erop vooruitgegaan waren. In Koblenz stelde men vast dat deze studies gedurende dertig

voorgaande jaren vaak beperkt waren doordat inventarissen van aardewerk als

chronologische gidsfossielen dienst deden. Bovendien werden de studies door een

gebrek aan mankracht en middelen beperkt. De socio-economische verklaringen bleven

dan ook meestal achterwege. Andere terugkerende problemen waren; geen oog voor een

degelijke methodologie of een verantwoorde kwantificering en het slordig gebruik van

- 9 -

vergelijkingsmateriaal, slecht betrouwbare of slecht opgegraven contexten en geen oog

voor formatieprocessen.1

Het aantal publicaties over aardewerk neemt gestaag toe, maar studies die de

methodologische en theoretische aspecten belichten, blijven beperkt. Doordat geen

doelgerichte vragen voor ogen worden gesteld, blijft de studie van de keramiek dan ook

vaak beperkt en niet essentieel. 2

Op vlak van de kwantitatieve verwerking werd nog geen algemene consensus bereikt

voor een coherente en uniforme aanpak, ondanks enkele vruchtbare formules, zoals de

Minimum Aantal Individuen telling. Slechts uitzonderlijk werden kwantitatieve studies

uitgevoerd over de link tussen functionele categorieën van objecten.

Ook voor de terminologie blijft een algemene consensus achterwege. Vaak blijven oude

en misleidende termen in gebruik. Een eerder coherente en logische terminologie lijkt

voort te spruiten uit een graduele ontwikkeling van gebruikersvriendelijke thesauri,

zoals dit het geval is bij de C.M.A. (Corpus van Middeleeuws Aardewerk uit gesloten

vondstcomplexen in Nederland en Vlaanderen). Het invoeren van sleutelwoorden in de

literatuur blijkt een delicate en risicovolle, quasi onmogelijke taak.3

Een algemene trend in de Vlaamse archeologie-beoefening is de anekdotische

benadering bij gebrek aan een methodologische onderbouw. Een van de gevolgen

1 VERHAEGHE F., red. CLEVIS H.; THIJSSEN J. Medieval and later ceramic studies

in Flanders: methode and current problems. In: Assemled articles I. Symposium on

medieval and post-medieval ceramics, Nijmegen 2 en 3 September 1993. Stichting

Prosnotie Archeologie. Zwolle, 1994, p. 5 2 VERHAEGHE F., red. CLEVIS H.; THIJSSEN J. Medieval and later ceramic studies



Prosnotie Archeologie. Zwolle, 1994, p. 6-7 3 VERHAEGHE F., red. CLEVIS H.; THIJSSEN J. Medieval and later ceramic studies



Prosnotie Archeologie. Zwolle, 1994, p. 7

- 10 -

daarvan is dat er een berg van archeologisch materiaal blijft liggen, die wegens gebrek

aan tijd en middelen niet kan verwerkt worden.

Om tot een fijnere chronologie te komen, zijn natuurwetenschappelijke technieken

nodig, samen met een herwerken van de oudere publicaties, die intussen door nieuw

verworven inzichten verouderd blijken. Er is dus een inhaaloperatie nodig.1

Een algemeen gebruik is om materiaal eerst in technologische groepen in te delen. Een

verdere typologische classificatie mag geen einddoel op zich zijn, maar een middel om

inzicht te verwerven in de diversiteit en complexiteit van het materiaal. Om regionale en

locale variatie, vormdynamiek, morfologische en functionele evolutie te onderkennen,

is dit een vruchtbare manier.2 Functionele groepering is een opkomend fenomeen. Deze

moet absoluut ruim gehouden worden want er is het probleem van de morfologische

leesbaarheid.3 Deze analyse is essentieel om een duidelijker beeld te krijgen van

comsumptie- en gedragsfenomenen.

De herkomst van de vondsten werd tot hiertoe het best onderzocht bij de beter gekende

importwaar. Over het gewone gebruiksaardewerk, waarvan wordt aangenomen dat het

van locale of regionale afkomst is, werd over het algemeen weinig en op

natuurwetenschappelijk vlak geen onderzoek gedaan. Uit de traditionele basis van











- 11 -

morfologische, decoratieve en technische details, zijn nog geen representatieve en

coherente inzichten gegroeid. 1

Het is een foute houding om een vondstencomplex hoger te waarderen door de

aanwezigheid van importwaar, waarvan de distributie vaak al grotendeels is onderzocht

en eigenlijk is de directe lijn naar de consument zelf niet is gekend.2

In het Gentse is de organisatie van de pottenbakkers in de 17de en 18de eeuw grondig

onderzocht dankzij het onderzoek van historische bronnen door D. Lievois.

Voor andere streken en periodes is er nog steeds weinig duidelijkheid.

De gegevens die algemeen voorhanden zijn, laten ons weinig sociaal-economische

interpretatie toe. Er werd ook geen vooronderzoek gedaan om dergelijke vragen te

kunnen lanceren. 3Hoe kunnen we bijvoorbeeld zien of de bezitter van bepaalde

objecten rijk of arm was?

In de opleiding van archeologen krijgt middeleeuwse vondstverwerking een

stiefbroederlijke plaats en een studie van post-middeleeuwse archeologie is onbestaand.

Het onderzoek zelf is gelukkig geëvolueerd van het verzamelen en collectioneren naar

nederzettingsonderzoek. Een nieuwe evolutie is dat de nadruk op de woningbouw

toeneemt. Mobiele vondsten mogen niet gereduceerd worden tot een illustratief of











- 12 -

chronologisch hulpmiddel, maar zijn een bron voor de studie van de materiële cultuur

op zich.

In Vlaanderen is de strategie en planning op zowel het vlak van de opgravingen als de

verwerking, langzaam aan het verbeteren, en deze trend zal zich zeker nog een aantal

jaar voortzetten.1

3. Vooropgestelde methodiek en doelstelling

De problemen waarmee men bij het schrijven van een dergelijke studie heeft te kampen,

zijn hier op een eigen manier benaderd in de hoop de beoogde resultaten te

concretiseren. Daarbij hebben we gepoogd het pure inventariseren te overstijgen om op

die manier uit te vinden hoe de betreffende afvalput werd gevuld. De context is niet

volledig betrouwbaar (is een context ooit waterdicht?2), maar werd voor het grootste

deel uitgehaald en de verschillende verdiepen werden opgetekend.

De functionele classificatie wordt hier niet in hoofgroepen (zoals drinkgerei,

schenkgerei, kookgerei etc.) onderverdeeld, maar in functionele groepen van

objectsoorten (zoals kommen, grapen etc.). De typologie wordt in de mate van het

mogelijke behandeld per objectsoort. Aangezien dit proefstuk werd gemaakt aan de

Dienst Stadsarcheologie werd de voorhanden terminologie in de mate van het mogelijke

gevolgd. Toch is dit geen evidentie gebleken (in het volgend hoofdstuk wordt hier

dieper op ingegaan).

Met het vergelijkingsmateriaal wordt heel voorzichtig omgesprongen, door het per deel

telkens kritisch te benaderen in een apart besluit in de hoop foute of simplistische

interpretaties te vermijden.




Prosnotie Archeologie. Zwolle, 1994, p. 8 2 Opmerking: de studies die het Corpus voor Middeleeuws Aardewerk(C.M.A.) bundelt,

zijn steeds van gesloten vondstcontexten. Voor Vlaanderen is een dergelijke studie

beperkt tot 1 ‘waterdichte’ context.

- 13 -

De kwantificering zal hier op de beide vernoemde manieren gebeuren; namelijk de

Mininum Aantal Individuen-telling en een functionele analyse doorheen de niveaus per

materiaalsoort voor elk objecttype én een overzicht van de gedateerde objecten, die zo

gelinkt worden met de niveaus. Dit om de toevalsfactor zoveel mogelijk uit te sluiten.

In deze studie ligt de nadruk grotendeels op het gewonere aardewerk, omdat dit beter

vertegenwoordigd is in deze context.

De socio-economische interpretatie zal beperkt blijven om hypothetische en weinig

ervaren conclusies te vermijden.

- 14 -

B. Werkwijze

1. De basisverwerking

Om het materiaal te leren kennen, hebben wij eerst de grootste hoeveelheid aardewerk,

met name het rode aardewerk, over papier uitgespreid en onmiddellijk gerangschikt per

niveau. De andere soorten aardewerk werden samen in groep gelegd. Een indeling van

het rood aardewerk was nodig wegens de grote hoeveelheid. Misschien was het ook

goed geweest dit aardewerk per objecttype te leggen, om direct kennis te maken met

bepaalde vormen en hun variaties. Op die manier zou het belang van de niveaus

misschien meer gerelativeerd geweest zijn en zouden de typologische evoluties op een

meer vormelijke manier duidelijk geworden zijn. Dat de andere soorten materiaal van in

het begin samen bekeken werden, is logisch gezien hun kleine hoeveelheid. Voor het

rood aardewerk was er echter een systeem nodig om een duidelijk overzicht te krijgen.

Daarna volgde de inventarisatie van de nummers van de Dienst Stadsarcheologie, in

numerieke volgorde. Vier lijsten, voor de vier niveaus, met een ongeordende

opeenvolging van materiaalsoorten maar in volgorde van nummer, zorgden voor een

overzichtslijst. Per nummer werd de materiaalsoort, alsook een eerste objectverwijzing

en de bewaringstoestand vastgelegd.

Deze lijsten waren ook de leidraad om de getekende objecten aan te duiden. Ook werd

duidelijk dat soms een dubbele nummering optrad of dat sommige nummers ontbraken.

Het verschil in aantal objecten per laag werd ook meteen zichtbaar. Onleesbare

nummers werden tot het laatste bewaard, en voorts zo mogelijk geëlimineerd. Sommige

dubbele nummeringen blijken toch onbetwistbaar te zijn. Het zijn menselijke foutjes,

die slechts een detail zijn en uiteindelijk niet de minste invloed hebben op het geheel

van deze studie (cf. infra)

Door het plakken en tekenen van het materiaal leerden wij het goed kennen en

tegelijkertijd herkennen. Elk stuk werd grondig bestudeerd, maar enige

achtergrondkennis ontbrak, waardoor de betekenis van bepaalde vormen en kenmerken

nog niet duidelijk werden. Het tekenen van de objecten was niet echt nieuw voor ons,

- 15 -

maar leidde in uitzonderlijke gevallen wel tot problemen. Het vergt enige ervaring om

de details keer na keer, consequent en correct uit te voeren zo dat zij leesbaar worden

voor de lezer. Kleine foutjes worden aanvankelijk niet opgemerkt door het gebrek aan

achtergrondkennis. Aangezien dit proefwerk kadert in het functioneren van de Dienst

Stadsarcheologie, werden natuurlijk wel boeken van daar ter hand genomen.

Hierbij dient opgemerkt dat onvolledige exemplaren zoveel mogelijk volledig getekend

werden, ook al was het object half bewaard. Dit kan een beetje misleidend overkomen,

maar bevordert wel de leesbaarheid van de tekening.

De manier van tekenen van de Dienst kadert van zelfsprekend binnen de wetenschap

van de ceramologie. Deze opmerking wordt enkel gemaakt ter verdediging van de

volledigheid. Daarom ook worden volledige tekeningen steeds van fiches voorzien die

de ware toestand preciseren.

2. Beschrijving en catalogus

Eenmaal wij door het tekenen en het plakken gewend raakten aan het materiaal en we

enige achtergrondliteratuur hadden doorgenomen, kon het beschrijven beginnen. In dit

stadium worden de vormen gecatalogiseerd. Een fiche werd ontwikkeld naar

voorbeelden van onder meer de CMA, maar werd wel aangepast aan het materiaal van

de context. Deze fiches vormden de basis voor de beschrijvingen. Elk object kreeg een

fiche, zowel de volledige objecten als de wandscherven. Indien 1 object samengesteld

was uit verschillende scherven met elk een scherfnummer, werden deze samengenomen

in 1 fiche, waarbij de verschillende scherfnummers werden genoteerd.

Eenmaal al de tekeningen en de fiches klaar waren, werden deze in de computer

ingebracht met de bedoeling een degelijke bewerking en statistische verwerking te

krijgen. De fiches werden ingebracht in MS-Access™ en gelinkt met MS-Excel™.

Hierbij kregen de fiches een nieuwe automatische nummering, namelijk een

objectnummer. De nummering van de archeologische dienst werd opgenomen in de

fiches. De tekeningen werden aldus ingescand, en op het scherm werden de laatste

foutjes weggewerkt. De nummering van de tekeningen is gelijk aan deze van de fiches,

en het zijn die nummers waarnaar wordt verwezen in de tekst.

- 16 -

Deze informatisering is weliswaar een degelijk hulpmiddel, maar blijft slechts een

hulpmiddel. Om tot een globaal beeld te komen van het materiaal uit de context, bleken

het naast elkaar leggen van de tekeningen en de fiches noodzakelijk. Uitleg over de

informatisering volgt in een apart hoofdstuk.

Een eerste probleem dat opduikt bij de beschrijving van de verschillende soorten

materiaal, is de benaming van de verschillende voorkomende vormen. Zelfs indien

vergelijkingsmateriaal voorhanden is, worden vaak verschillende benamingen gebruikt

of krijgen benamingen een andere invulling. Het catalogiseren kan ontaarden in een 'in

hokjes steken'. Er zijn altijd uitzonderingen.

Een paar concrete voorbeelden ter verduidelijking en met betrekking tot deze studie:

- Veel auteurs trekken ergens de grens tussen 'kom' en 'kommetje', 'kan' en 'kruik', aan

de hand van de grootte.

Waar ligt echter die grens? Dit blijft immers een subjectieve zaak. Tevens stelt zich het

probleem van scherven die wegens hun fragmentatie niet toestaan een degelijke

diameter of hoogte te bepalen.

- Een ander voorbeeld van betekenisverwarring kan de functionele betekenis zijn, die

verward wordt met de vormelijke betekenis.

In se gaat het hierbij om voorwerpen die duidelijk voor een bepaald doel

geconcipieerd werden, maar die later, eventueel doordat zij hun oorspronkelijke taak

niet meer konden volbrengen, een andere functie kregen.

Concreet kan hier een voorbeeld uit de context aangehaald worden. Het gaat om een

grote kom waarvan de bodem ontbreekt. De binnenkant van het voorwerp vertoont een

sterke roetaanslag en is dus duidelijk in een later stadium als vuurklok gebruikt. Wij

zeggen nu in een later stadium, maar kunnen hier weliswaar nog verder op ingaan.

Misschien werd het voorwerp reeds van in den beginne niet als kom maar als vuurklok

gebruikt wegens één of andere reden, eventueel de lagere kostprijs of het volledig

ontbreken van een degelijke vuurklok, ook al lijkt dit onwaarschijnlijk.

Een ander concreet voorbeeld dat kadert in hetzelfde probleem manifesteert zich bij

borden. Immers een groot bord, waarvan het bijna zeker is dat louter decoratief gebruikt

werd, of sterker en concreter nog, dat als dienstblad dienst deed, kan dat wel als bord

worden bestempeld?

- 17 -

In beide gevallen werd hier geopteerd voor de meest voor de hand liggende oplossing,

weliswaar vanuit ons standpunt, namelijk het aanhouden van de algemene benaming. Zo

werd de kom die als vuurklok werd gebruikt, toch naar zijn vormkenmerk, namelijk

deze van 'kom' gecatalogeerd. Ook de grotere en/of decoratieve borden werden als 'bord'

beschreven.

Op een ander niveau kan deze naamsverwarring zich voordoen doordat

algemene benamingen een sub-vorm overkoepelen. Moet deze sub-vorm dan nog in een

apart deel worden opgenomen? In het geval van specifieke archeologische benamingen

die algemeen gelden, werden deze als vanzelfsprekend aangehouden.

Concreet: Een Biedermeier is weliswaar een glas, maar wordt in zijn specifieke vorm

ondergebracht en beschreven.

Moeilijker wordt het echter bij bijvoorbeeld de kookpotten van rood aardewerk. Een

grape is weliswaar een kookpot, maar is een kookpot steeds een grape? Heeft een grape

steeds drie standvoeten en twee oren? Uit vergelijkingsliteratuur bleek dat niet alle

auteurs van die mening zijn. Vanuit het standpunt dat vormen echter evolueren en

variëren, kan een grape volgens ons wel op uitgenepen standschubben hebben en in

andere gevallen slechts één oor.

De fragmentatie van bepaalde objecten compliceert dit probleem nog meer.

Aangezien de beschrijving van het materiaal per soort per objectvorm is

gebeurd, is de benaming een fundamenteel probleem.

3. Typologisch onderzoek

Bij een meer grondige studie van de verschillende vormen binnen een materiaalsoort,

blijkt dat binnen een vorm varianten kunnen voorkomen.

Om dit probleem op te lossen en de beschrijvingen juist en volledig weer te kunnen

geven, zijn binnen bepaalde vormen indelingen in types gemaakt. Subtiele variaties

binnen een type komen echter soms ook voor, waarbij dan nog een indeling in subtypes

werd gemaakt. Het systeem werd ook toegepast door andere medewerkers van de

archeologische dienst, wiens werk als voorbeeldwerk gold.1

1 VAN DOORNE V. Sint-Pietersabdij Oostelijke buitentuin, Roodgebakken aardewerk.

Hoofdstuk II D 2, niet gepubliceerd.

- 18 -

Het voordeel hiervan is dat elk vormverschil meestal met een aantal voorbeelden kan

worden gestaafd en men er dus van kan uitgaan dat het niet om toevallige afwijkingen,

maar om een schakel in het geheel gaat. Maar het nadeel is dat een kleine variatie

binnen een vorm tot een oneindige reeks van types en subtypes kunnen leiden. Deze

verschillen moeten in sommige gevallen immers gerelativeerd worden, en niet leiden tot

een nieuwe indeling in hokjes.

Nog een voordeel is dat het gemakkelijker is om tot conclusies te komen. De

nabeschrijving bij elke vorm van rood aardewerk werd bijvoorbeeld voor een groot stuk

vergemakkelijkt door deze vorm van beschrijving. Een gevaar is wel te vervallen in

eenzijdige conclusies.

4. Bespreking en chronologie

De conclusies aan het eind van elke bespreking werden in 4 delen ingedeeld, om een te

eenzijdige benadering te vermijden. Drie onderdeeltjes behandelen elk één

benaderingswijze, met als eerste de vormkenmerken om enige typologische evolutie te

detecteren. Daarbij hebben wij ons beperkt tot het opmerken van verschillen binnen een

vorm, zonder er enige vorm van evolutie of chronologie aan te koppelen. Het tweede

onderdeel toetst de betrouwbaarheid van het vergelijkingsmateriaal dat voorhanden is.

Een derde onderdeelt bekijkt de gevonden kenmerken naargelang de verschillende

niveaus. Tenslotte volgt een kort algemeen besluit als samenvatting of enige conclusie

van de drie voorgaande.

Een beter woord voor deze vierdelige 'conclusie' is misschien 'bemerkingen'. Hetgeen

erin beschreven staat, is niet exhaustief, maar het zijn eerder bedenkingen vanuit

verschillende oogpunten om indien mogelijk tot constateringen te komen.

5. Problemen met de chronologie

De bemerkingen qua vormelijke types zijn gebaseerd op een indeling die niet

perfect kan zijn aangezien het feit of men verschillen al dan niet als sterk expliciet

ervaart, erg subjectief is. Zo mogen de termen types en subtypes van een vorm niet te

strak geïnterpreteerd worden.

- 19 -

Het vergelijkingsmateriaal is gebonden aan verschillende beperkingen.

Allereerst is er het gebrek aan gegevens. De weinige gegevens die voorhanden zijn,

komen vaak uit noodopgravingen, waar men bij gebrek aan tijd de contextgegevens

onvoldoende kan bestuderen om zo tot betrouwbare gegevens te komen. Een tweede

probleem is het verschijnsel van de 'telescopering'1. Door teveel te betrouwen op

gegevens onder meer afgeleid van importkeramiek, gaat men dateringgegevens steeds in

dezelfde richting projecteren, waardoor gaten ontstaan in de chronologie.

De bemerkingen met betrekking tot de verschillende niveaus waaruit de objecten

respectievelijk komen, moeten met omzichtigheid behandeld worden. Deze niveaus zijn

immers kunstmatig getrokken om een zekere gelaagdheid te bekomen teneinde een

zekere chronologie te verkrijgen. De vulling van een put gebeurt echter willekeurig en

daarom niet noodzakelijk horizontaal. Overlappingen tussen de verschillende niveaus

zijn al snel bewezen indien men kijkt naar de objecten die uit meerder niveaus zijn

samengesteld.

Om nog eens terug te komen op de chronologische informatie, rest er ons nog het

algemeen probleem van de gebruiksduur van een object. Bepaalde sterkere objecten

gaan misschien langer mee, verdienen zij daardoor geen ruimere datering ? Misschien

verzamelde de middeleeuwse of post-middeleeuwse mens wel zelf oude

gebruiksvoorwerpen ? Niet het jaartal van productie telt, maar de gebruiksduur en het

uiteindelijke tijdstip waarop het materiaal in de afvalput werd gedumpt.

De chronologie kan tot subjectieve interpretaties leiden, ook al door de telescopering

bewezen. Immers, men gaat breuken zien in de chronologie doordat men breuken ziet in

het materiaal. Wij hebben de grens tussen Middeleeuwen en post-Middeleeuwen

gemakkelijkheidshalve getrokken om toch een zekere indeling te bekomen. Een

1 VERHAEGHE F., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-LEMIERE J. La

céramique en Flandre (XIIe-XVe siècle): quelques aspects de l'évolution et de la

concurrence. In: La céramique (Ve-XIXe s.), fabrication, commercialisation,

utilisation. Caen, 1987, pp.87-88

- 20 -

dergelijke indeling staat immers toe een grotere duidelijkheid te scheppen. Deze grens

werd getrokken rond het jaartal 1600.1

Alle gegevens werden in de computer ingebracht, en aldus werd de kwantificering

bewerkstelligd. Deze resultaten werden met behulp van verschillende formules

bekomen, om zo een confrontatie mogelijk te maken, die dan kritisch kon benaderd

worden.

6. Technologie

Het technologisch aspect van het materiaal wordt hier beperkt tot een algemeen

overzicht per soort van materiaal. Niet alleen zijn de middelen daartoe beperkt, het is

ook niet van kapitaal belang. Het meeste materiaal is waarschijnlijk van regionale of

lokale oorspong, en gezien informatie over geïmporteerd aardewerk ruim aanwezig is,

zou het niet essentieel zijn voor de afkomstbepaling van het materiaal.

7. De kwantitatieve analyse

De kwantitatieve analyse werd hier vergemakkelijkt door het invoeren van alle fiches,

ook van de wandscherven, in een database. De telling kon op alle ingevoerde

kenmerken gebeuren. Een blik op de verschillende velden per fiche geeft al een idee op

de waaier van mogelijkheden voorhanden! Voor de technische uitleg verwijs ik naar het

onderdeel informatica.

8. De sociaal-economische interpretatie

De socio-economische interpretaties zijn noodgedwongen beperkt bij gebrek aan

randinformatie. In de mate van het mogelijke werden zij uit het aardewerk gedistilleerd.

1 VERHAEGHE F., red. GAIMSTER D.; STAMPER P. The Archaeology of

Transition: a Continental view. In: The Age of Transition. Exeter, 1997, pp.25-44

- 21 -

Gezien de interactie tussen mens en voorwerp is het immers mogelijk sociaal-

economische relaties te onderscheppen, maar ze moeten toch met omzichtigheid

behandeld worden en eerder als hypothetisch worden beschouwd.1 Een confrontatie met

archiefonderzoek en natuurwetenschappelijke onderzoeksmethodes zou meer uitsluitsel

kunnen geven. We beperken ons tot een overzicht van het archiefonderzoek over de

organisatie van de pottenbakkers in Gent, naar het archiefonderzoek door D. Lievois.

Hier werd alvast de basis gelegd voor een objectgericht onderzoek, dat tracht de pure

inventarisatie te overstijgen.

9. Algemene vragen en oplossingen

Het betrokken Steen werd pas in 1993 gevonden. Het bestaan ervan was voorheen niet

gekend en is derhalve niet in de Steneninventaris opgenomen. De contextgegevens

werden beperkt tot een overzichtsgeschiedenis van de wijk waarin de afvalput zich

bevond, en de gekende gegevens over de intussen verdwenen straat. Een aanvullend

archiefonderzoek zou zeer welkom zijn. Dit is een studie op zich waard, die bruikbare

gegevens zou kunnen opleveren over de toenmalige bewoners en hun dagelijkse

bezigheden, wat toch het uiteindelijke doel van de archeologie is: zo dicht mogelijk bij

het eigenlijke gebeuren komen. Een confrontatie tussen geschreven en archeologische

bronnen is een doel op zich. De schriftelijke bronnen zouden naast nuttige

chronologieën andere interessante aspecten, zoals de oorspronkelijke gevel van het

betrokken Steen en zoveel meer naar boven doen komen.

De heer A. Ervynck voert het paleobotanisch en archeo-zoölogisch onderzoek uit. Een

aantal grondstalen werden genomen en wachten op verder onderzoek. Deze stalen

bevatten, naast dierlijke beenderen ook een aantal stalen van de aarde die in de vulling

van de put zat. Deze gegevens zouden wellicht een nieuw aspect van het gebruik van de

put kunnen belichten, maar zijn nog niet beschikbaar.

1 VERHAEGHE F. Medieval and Later Social Networks: The Contribution of

Archaeology. In: Die Vielfalt der Dinge. Neue Wege zur Analysemittelalterlicher

Sachkultur. Forschungen des Instituts für Realienkunde des Mittelalters und der frühen

Neuzeit. Diskussionen und Materialien Nr. 3. Verslag der Österreichischen Akademie

der Wissenschaften. Wien, 1998, p.271

- 22 -

10. doelstellingen

Naast de verwerking van het materiaal van de context, is ook de manier waarop het

materiaal verwerkt wordt een centraal gegeven. Hierbij worden verschillende

technieken toegepast. De bedoeling daarvan is om de verschillende resultaten naast

elkaar te leggen om zo tot interessante gegevens te kunnen komen. De beoogde

resultaten zijn ondermeer een inzicht in de manier van opvulling van de afvalput, en om

doorheen het materiaal dichter te komen bij de leefwereld van de toenmalige bewoners.

Daarbij wordt ook gepoogd het anekdotische te overstijgen om tot nieuwe inzichten te

komen.

Concreet kadert dit in de ruimere maatschappelijke doelstelling een bijdrage te leveren

tot de achterstallige verwerking van het archeologisch materiaal.

Allereerst gaan we de opgraving lokaliseren, zowel in ruimtelijke als in historische

context. Vervolgens gaan we het materiaal klasseren in technologische, functionele en

vormelijke groepen, en het een chronologie meegeven aan de hand van verschillende

dateringsmethoden zoals technologie, typologie, vergelijkingsmateriaal en een

eventuele link met de niveaus.

De bedoeling is om zo een inzicht te krijgen op de materiële inhoud van de afvalput, om

daaruit zijn opvulling, gebruik en sociale context, zowel op intern als extern niveau af te

leiden.

- 23 -

C. Informatisering

1. Inleiding

Het kwantitatief onderzoek op de opgegraven objecten behelst de archivering van een

groot aantal kenmerken van een groot aantal objecten. De doelstelling daarbij was van

in het begin niet enkel de archivering op zich, maar het tot stand komen van een flexibel

ondervraagbaar instrument. Dit zou mogelijk moeten maken dat men op ieder gewenst

moment een doorsnede te zien kan krijgen van de verzameling artefacten op ieder

mogelijk kenmerk of op een mogelijke combinatie daarvan. Voorbeelden van

kenmerken zijn onder meer de materiaalsoort, de datering of het niveau waarin het

voorwerp werd gevonden. Indien men bijvoorbeeld een overzicht zou willen hebben

van de verschillende voorkomende materiaalsoorten in het tweede niveau, objecten die

gevonden werden in de tweede laag en die gedateerd worden in de 17e eeuw, moet dat

mogelijk zijn zonder een grote hoeveelheid papieren fiches te moeten doorzoeken.

Vooral daarvoor is gekozen voor een informatisering van de fiches, terwijl andere

toepassingen in de marge kunnen gerealiseerd worden.

Alle fiches van de opgegraven voorwerpen zijn gearchiveerd in een relationele

database, rekening houdende met een reeks kenmerken waardoor een kwantitatief en

kwalitatief onderzoek mogelijk gemaakt worden.

De gegevens van die database kunnen overgenomen worden door een spreadsheet,

waar de verzameling gegevens op alle combinaties van de in de database aanwezige

kenmerken ondervraagd kan worden. Dit was het instrument dat gebruikt werd voor het

kwantitatief onderzoek in deze verhandeling.

Alle tekeningen zijn ingescand en in digitale vorm bewaard. Dit vooral om een

flexibele softwarematige behandeling te bewerkstelligen. Daarenboven is er in de

applicatie een link voorzien met de tekeningen die op CD-rom bewaard zijn, zodat de

tekening samen met de fiche-gegevens kan geconsulteerd worden.

- 24 -

Het aanmaken van een elektronische catalogus van de artefacten en hun schetsen

wordt mogelijk door een tekstverwerker te linken naar de inhoud van de database. Met

ander woorden, als de database gewijzigd wordt kan een nieuwe catalogus met een druk

op een knop worden gecreëerd.

2. Technische kaart

Bij het tot stand komen van de informatisering werd exclusief uitgegaan van Microsoft

producten, vooral door de verregaande mate van integratie tussen de verschillende

toepassingen. Specifiek werd de volgende software gebruikt:

MS-Access 97™ als relationele database om de fiches in te bewaren

MS-Excel 97™ als spreadheet om flexibele statistieken op te stellen

MS-Word 97™ als tekstverwerker om de catalogus op te stellen

De ingescande schetsen van de voorwerpen werden opgeslagen in twee formaten die in

de markt als een standaard gelden: het BMP-formaat en het Photoshop™-formaat.

Hiervoor werd gebruik gemaakt van een scanner en het grafische pakket Paint Shop

Pro™.

Om de applicatie te draaien moet een pc aan de volgende vereisten voldoen:

aangeraden pentium 200 / 32 MB RAM minimum, met snelle Cd-rom

besturingssysteem Windows 95™ of hoger

MS-Office97™ of hoger

correcte OLE-instellingen (Object Linking and Embedding) in Windows voor de

link naar de grafische bestanden in de applicatie

a. Relationele database

MS-Access™ is een relationele database met programmeermogelijkheden. Er is

uitgegaan van een tweeledige structuur van de gegevens in de database, en een derde

gegevensvorm erbuiten:

- 25 -

De scherven:

Er zijn een goede 500 scherven opgegraven, die bij opgraving elk een nummer

gekregen hebben en waarvoor de laag is opgetekend waaruit ze opgegraven zijn.

De voorwerpen:

Door te puzzelen kan men verschillende scherven vaak samenstellen tot een - al

dan niet volledig - voorwerp of 'object'. Aan een voorwerp kennen we een aantal

eigenschappen toe, zoals bvb afmeting, datering, materiaalsoort, enz. Ook is het

zo dat er altijd een schets gemaakt is van de objecten, enkel niet van de

wandscherven.

De tekeningen:

De tekeningen zijn als aparte bestanden op de Cd-rom bewaard. Ze zijn niet in

de database opgeslagen omdat dit de database onhandelbaar groot zou maken.

Door een link naar het bronbestand van elke tekening kan je in de MS-

Access™-applicatie wel een tekening te zien krijgen.

De gegevens in de MS-Access™ database zijn de brongegevens voor de MS-Excel™-

en MS-Word™- bestanden.

b. Spreadsheet

Voor de kwantitatieve analyse van de gegevens werd voor MS-Excel™ gekozen.

Dankzij een aantal technieken die MS-Excel™ ter beschikking stelt:

Autofilters: maken het mogelijk op het scherm een overzicht te krijgen van alle

gegevens die aan een welbepaalde voorwaarde voldoen, door middel van 'drop-down'

menu's. Dit maakt het gemakkelijk om willekeurige deelverzamelingen van de gegevens

op het scherm te krijgen, bvb om de dateringen te vergelijken van alle objecten van

materiaalsoorten of objecten.

Grafieken: om de gegevens beter te visualiseren kan op basis van elk soort tabel

gemakkelijk een grafiek gemaakt worden.

- 26 -

Pivot tabellen: maken het mogelijk op een interactieve wijze een samenvattende

tabel te verkrijgen van een grote verzameling gegevens. Een goed voorbeeld hiervan is

de tabel die de dateringen van voorwerpen doorheen de opeenvolgende lagen samenvat

in functie van materiaalsoort en objecttype.

De gegevens worden uit MS-Access™ gehaald door middel van twee macro's, in twee

stappen:

een macro in MS-Access™ om de gegevens uit te voeren naar enkele

tijdelijke bestanden.

een macro in MS-Excel™ om die tijdelijke bestanden in te lezen en er de

statistische bewerkingen op uit te voeren.

c. Tekstverwerker

MS-Word™ kan gelinkt worden aan een MS-Access™ database om daar gegevens uit

te halen en in een repetitieve structuur voor te stellen in bvb fiches. In MS-Word™

wordt dit gerealiseerd door middel van de 'mail merge' techniek. Hiermee werden de

fiches afgedrukt.

3. Gebruikershandleiding van de applicatie

a. Inleiding

De applicatie is zodanig opgezet dat de tekeningen van de archeologische objecten niet

in de database zelf worden opgeslagen. Alle tekeningen samen nemen enkele honderden

megabytes in beslag, dus zou dit zou een veel te grote database veroorzaken. Daarom

wordt elke tekening apart maar opgehaald van de bewaarplaats op de Cd-rom op het

moment dat erom gevraagd wordt, t.t.z. als het object op het scherm komt.

Hiervoor dient de applicatie wel goed geparametriseerd te worden. Zie hiervoor de

paragraaf 'parameters'.

- 27 -

Om te kunnen lopen moet de database wel eerst op de harde schijf van de pc gekopieerd

worden, bvb c:\windows\desktop\materiaalstudie.mdb.

b. Parameters

Er zijn twee parameters, in te stellen met een knop op het hoofdmenu.

Directory:

Dit is de naam van het volledig pad (of 'directory') waarin de tekeningen opgeslagen

zijn. Als uw Cd-rom bijvoorbeeld de aanduiding 'D:' heeft, vult u hier in: 'D:\scans\bmp'

bmp_class:

De link van MS-Access™ naar de bmp-tekeningen gebruikt OLE-techniek. Hiertoe

moet de applicatie de naam kennen die in de windows registry toegekend is aan de

klasse '.bmp'. Meestal is de standaard instelling ('Paint.Picture') voldoende, maar voor

exotisch geconfigureerde pc's moet u zelf eerst de instelling opzoeken in de registry en

in de database veranderen. Zo kan u tewerk gaan:

start regedit ('registry editor')

browse naar de key HKEY_CLASSES_ROOT\.bmp

de waarde die in het rechtervenster als waarde wordt opgegeven vult u in als

parameterwaarde voor 'bmp_class'.

c. Consulteren

Om de gegevens die in de database zijn opgeslagen te consulteren kan men op twee

manieren te werk gaan: zoeken via scherfnummer of via objectnummer.

1. objecten opzoeken via scherfnummer

Knop 'scherf opzoeken'

De scherven zijn alfabetisch gerangschikt. Om een bepaalde scherf terug te vinden

kan u in het veld 'lijst_scherven' staan en de zoekfunctie van MS-Access™ gebruiken.

U kan op elk willekeurig veld ook steeds de sorteerfunctie gebruiken.

- 28 -

2. objecten opzoeken via objectnummer

Knop 'objectlijsten'

De objecten komen in lijstvorm en op volgorde van objectnummer op het scherm.

De knop 'toon detail' brengt u naar de detailfiche van het object. Daar kan u o.a. de lijst

van scherven consulteren waaruit het object samengesteld is, de tekening oproepen, en

zo verder.

3. onderhoud

Als u het programma voor eigen gebruik wil benuttigen moet u ervoor zorgen dat de

links naar MS-Excel™ en MS-Word™ gevrijwaard blijven. De knop 'maak excel files

voor statistieken' bereid nieuwe gegevens voor om in de spreadsheet te gebruiken; de

knop 'Herbereken de tabel combinatie' zorgt ervoor dat u in de tekstverwerker fiches

kunt aanmaken.

Als u een MS-Access™ database dikwijls gebruikt groeit ze aan door tijdelijke

interne database-objecten die niet verwijderd worden en schijfruimte innemen. Dit kan

u verhelpen door periodiek de standaard 'compact database' tool van MS-Access™ te

gebruiken.

4. Inhoud van de cd-rom

Hoofddirectory:

thesis.doc: de tekst van de eindverhandeling

statistieken objecten en scherven.xls: de spreadsheet

catalogus.doc: de fiches van de objecten

\database:

materiaalstudie.mdb: de database / applicatie

fiches mail merge.doc: het bronbestand om de catalogus aan te maken vanuit de

database

- 29 -

\scans:

\scans\bmp:

Hierin staan alle tekeningen in bitmap-formaat, zoals ze gebruikt worden door de

applicatie

\scans\psd:

Hierin staan alle tekeningen in psd-formaat, zoals ze gebruikt werden tijdens het

aanmaken van de eindverhandeling

- 30 -

II. Situering van de opgraving

A. Topografische situering

Gent is gelegen in de Vlaamse zandstreek. In de zuidelijke gebieden strekken zich

zandleemgronden uit die de overgang vormen naar de leemstreek.

Het Gentse landschap wordt gekenmerkt door valleien van de Schelde en de Leie,

afgewisseld met zandige ophogingen. Hiervan is de Blandijnberg de hoogste, met als

uitlopers de Kalandeberg en de Zandberg.1

Ten westen van de zandige opduiking bevond zich een vrij laag gebied.

Aan de oostelijke zijde van de Schelde strekken zich de Muinkmeersen uit, waardoor de

Oude Schelde kronkelt.

De hydrografie van Gent is uitermate complex.

Vroege ingrepen op de waterwegen door graafwerken, uitdiepingen en baggeren maken

het onderscheid tussen natuurlijke en kunstmatige rivierarmen moeilijk.

Het hier onderzochte areaal is gesitueerd op het meest zuidelijke punt van de

Zandberg(zie kaart).2 Vanaf dit punt begint de meer zuidelijke Kalandeberg.

1 LALEMAN M.C.; THOEN H., red. DECAVELE J. Geschiedenis -Inleiding. In:

Gent. Apologie van een rebelse stad. Gent, 1989, pp.17-20 2 LALEMAN M.C.; STOOPS G. Vondstmeldingen: 6. Sint-Baafsplein 32-34. In:

Stadsarcheologie. nr. 4, jg. 17, Gent, 1993, pp.46-47

VERBRUGGEN C., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Stadslandschappen. In:

Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp. 45-47.

- 31 -

Topografische situeringskaart van Gent.1

1 Deze kaart werd overgenomen uit: DECAVELE J. (red.) Apologie van een rebelse

stad. Gent, 1989, p.17

- 32 -

B. Historische situering De kuip van Gent is een benaming die staat voor de Gentse binnenstad, een areaal

omsloten door waterlopen. Binnen dit areaal bevinden zich de uitlopers van de

Blandijnberg, met name de Kalandeberg en de Zandberg.

Eerst gaan we kijken naar de historische relicten gevonden op en rond de oude

stadskern die de ontwikkeling van de stadskern illustreren, om daarna het areaal van het

Sint-Baafsplein, dat zich op het meest zuidelijke punt van de Zandberg bevindt, onder

de loep te nemen.

1. Het areaal van de oude stadskern

a. Prehistorische relicten

Als oudste vondsten uit de Gentse binnenstad kunnen enkele schaarse vondsten van

prehistorische keramiek uit de Baaisteeg vermeld worden. Gezien de aantrekkelijke

ligging op de helling van de Zandberg en de nabijheid van zowel de Leie als de Schelde

is het niet te verwonderen dat op deze plaats de oudste sporen werden ontdekt.1 Er werd

een reeks scherven gevonden waarvan deze uit de onderste laag, verschraald met silex

en verbrand been, waarschijnlijk midden-neolithisch zijn..2

In de Baaisteeg vond men ook sporen uit de ijzertijd. Het ging ook hier om een vondst

van een 50-tal scherven, wijzend op ijzertijdbewoning.

Ook enkele vondsten uit de Kouterdreef, het Goudenleeuwplein, de Kouterdreef en de

Lange Kruisstraat sluiten hierbij aan.

1 LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; RAVESCHOT P. De top van de Zandberg.

Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 10, Gent,

1986, p.43 2 VAN MOERKERKE J., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Voor de komst van

de Romeinen. In: Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp. 23-28

- 33 -

b. De Romeinse periode

De drie belangrijkste Romeinse inplantingen bevonden zich net buiten de binnenstad,

namelijk in het zuiden (het Sint-Pietersplein), het oosten (De Sint-Baafsabdij) en het

noorden(Port Arthur) van de stadskern.

In de binnenstad werden naast meerdere schervenconcentraties ook enkele losse

vondsten gedaan, evenals twee grafcontexten, sporen van een begraafplaats op de plaats

van de kathedraal. Ook werd een brandrestengraf ontdekt aan de rechteroever van de

Leie.

Bij het opgraven van de Baaisteeg, gelegen op de top van de Zandberg, werd een

fragment van een Terra Sigillata mortarium gevonden, van het type Dragendorff 45. Dit

aardewerk is een midden-Gallisch fabrikaat.

Op de top van de Kalandeberg ( Kouterdreef) werd een schervenconcentratie gevonden

dat zowel Romeins, ijzertijd als vroegmiddeleeuws bevatte. Tot de Romeinse context

behoorde onder meer Terra Nigra en kruikwaar. Een hoger gelegen venige laag bevatte

Romeinse dakpanfragmenten.

Vlakbij het huidige Sint-Baafsplein, op de hoek van de Limburgstraat en de Lange

Kruisstraat, werd op de top van de zandlaag met ijzeraanrijkingshorizont, Romeins

gebruiksaardewerk gevonden. In de hoger gelegen Middeleeuwse context werden

opnieuw zowel Terra Nigra, kruikwaar, als dakpannen gevonden.

Ook op de site van het Gravensteen werd Romeins aardewerk gevonden.1

Kenmerkend bij dit alles is de topografische continuïteit, gaande van de Romeinse

aanwezigheid tot het ontluiken van een middeleeuwse stad.

c. De Merovingische periode

Naast het terugvinden van enkele Merovingische scherven in de binnenstad

(Gouvernementstraat, Mageleinstraat, Kouterdreef, Lange Kruisstraat), blijven

Merovingische bewoningssporen volledig ontbreken.

Daarentegen bleven laat-middeleeuwse sporen vaak intact bewaard. Daarom speculeren

sommige archeologen dat een aanzienlijke bewoningslaag wellicht werd weggegraven.

1 THOEN H., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. De Romeinse periode. In:

Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp. 29-34

- 34 -

In de buurt van de Sint-Baafskathedraal, waar de vroegmiddeleeuws portus zou geweest

zijn, werd één Badorfscherf gevonden.

De kern van het Merovingische bewoningspatroon zou zich op de top van de

Kalandeberg bevonden hebben. De kern tijdens de Karolingische periode blijft een

groter vraagteken.1

d. De vroege Middeleeuwen

.De oudste stadsomwalling.

Opgravingen in de zomer van 1987 aan de Borreputsteeg brachten het bestaan van de

gracht aan het licht. Het verdere verloop kon worden afgelezen in het stratenpatroon2,

namelijk langs de Borreputsteeg, de Kalandeberg, langs de Regnessestraat en terug naar

de Schelde langs de Nederkouter. Deze omwalling werd al eerder verondersteld door

A.F.C. Koch en A. Verhulst. 3 De gracht is 15 meter breed en 3 meter diep. Deze gracht

zou uit de 9de eeuw dateren en vanaf de 10de eeuw terug worden opgevuld. Dat hij zou

gediend hebben als verdedigingszone tegen de Noormannen is weinig waarschijnlijk.

Zowel de Sint-Baafsabdij als de Sint-Pietersabdij stonden in voor leenmannen langs de

kustzone.4

De archeologica, afkomstig uit andere streken, zijn aanwijzingen voor zich

ontplooiende handelsactiviteiten. Zo werd onder meer in de Lange Kruisstraat en de

Baaisteeg naast 9de tot 10de-eeuws materiaal van Franse afkomst, namelijk rood-

beschilderde waar, ook Pingsdorf-waar gevonden.5

1 RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Duistere tijden voor de

Noormannen. In: Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp.35-38 2 DE MEULEMEESTER J.; LALEMAN M.C. Archeologie van de middeleeuwen.

Syllabus voor het academiejaar 1997-1998. Gent, 1997, pp.60-61 3 RAVESCHOT P. Vondstmeldingen: 3. Gouvernementstraat 30-32. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 12, Gent, 1988, pp.31-32 4 VERHULST. A.; DECLERCQ G., red. DECAVELE J. Het vroeg-middeleeuwse Gent

tussen abdijen en de grafelijke versterking. In: Gent. Apologie van een rebelse stad.

Gent, 1989, pp.37-59 5 5 RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. De ontluikende stad. In:

Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp.39-42

- 35 -

Tot de late 10de eeuw bevonden de voornaamste gemeenschapselementen die een stad

uitmaken zich binnen de halfcirkel, namelijk de Sint-Janskerk, de schepenbank of

stedelijke vierschaar, het Calandehuus voor de kooplui en in het midden het Geraard de

Duivelsteen. De portus gaat de omwalling overschrijden in de loop van de 10de eeuw,

en rond 1100 neemt de nieuwe omwalling ook het gebied aan de overkant van de Leie

in.1

Of het Geraard de Duivelsteen een tijdgenoot of voorloper is van het Gravensteen, is

nog onduidelijk.2

1 LALEMAN M.C., red. VAN DOORNE G.; LALEMAN M.C.; DEVOS P.; DEMEY

A.; DE KEGEL A. De Sint-Baafskathedraal in Gent. Monument en heiligdom. In:

Openbaar Kunstbezit. Nr. 4, jg. 29, Tielt, 1991, pp.121-125 2 LALEMAN M.C., red. VAN DOORNE G.; LALEMAN M.C.; DEVOS P.; DEMEY


Openbaar Kunstbezit. Nr. 4, jg. 29, Tielt, 1991, pp.121-125

- 36 -

Kaart met aanduiding van de 9e eeuwse aarden omwalling. De Regnessestraat bevindt

zich parallel op het verloop van de gracht, rechtsboven de Sint-Baafskerk.1

1 Deze kaart is afkomstig van de Dienst Stadsarcheologie, en werd reeds meerdere

malen in Stadsarcheologie gepubliceerd.

- 37 -

Hier een kaart die dezelfde gracht situeert binnen het ruimere areaal van de stadskern,

ingesloten door waterlopen.1

1 Deze kaart is afkomstig van de Dienst Stadsarcheologie, en werd reeds meerdere

malen in Stadsarcheologie gepubliceerd.

- 38 -

e. De volle Middeleeuwen

In de 13de eeuw verandert de topografie in de Gentse binnenstad door de ophoging van

het loopniveau met ongeveer 1 meter.1

De omwalling die rond 1100 tot stand komt, legt de basis voor de huidige binnenstad of

de Kuip. Deze omwalling was voorzien van water door rivierarmen van de Leie en de

Schelde erin op te nemen.2

Nieuwe parochies ontstaan, het gebied breidt uit en de stad gaat een economische

welvaart tegemoet.

Voor de geschiedenis van de volle en late Middeleeuwen beperken wij ons tot de

omgeving van het Sint-Baafsplein.

2. Het Sint-Baafsplein

Het Sint-Baafsplein kwam tot stand in het kader van het Zollikofer-de-Vigneplan. Dit is

een laat 19de eeuws urbanisatieproject dat als hoofddoel had een verbinding te creëren

tussen het Zuidstation en het stadscentrum, maar ook de verfraaiing van de Reep

beoogde.3 Hierbij werden de Henegouwenstraat, de Vlaanderenstraat en de

Limburgstraat in 1883 opgetrokken. Onder burgemeester Emile Braun ontstond in een

tweede fase het Sint-Baafsplein, waardoor de drie torens volledig vrijkwamen. Dit

gebeurde in 1887, het huizenblok dat zich tussen de Sint-Baafskathedraal en het Belfort

met de Lakenhal bevond, werd gesloopt. Dat huizenblok werd in twee gesneden door de

1 RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. De ontluikende stad. In:

Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp.39-42 2 LALEMAN M.C., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Binnen de omwalling: de

Kuip. In: Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp.49-62 3 LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G. Het gedenkteken voor Jan-Frans

Willems op het Sint-Baafsplein. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 17, Gent, 1993, p.5

- 39 -

4 meter brede Regnessestraat die dwars op de inmiddels ook verdwenen Sint-Jansstraat

uitkwam.1

Het plan van Gent van de hand van Jacob Horenhout uit 1619 vertoont vrij grote

overeenkomst met het kadaster. Ook het plan van J. Gevaert en A. Vanimpe uit 1848

geven de situatie weer van voor de grote ingreep.

In 1986 en 1987 werd een opgraving ondernomen op de hoek van de Lange-Kruisstraat

en de Limburgstraat. De Lange-Kruisstraat werd voor het eerst vermeld in 1300 als

Crucenstrate. De vondsten werden gedateerd tussen de 9de en 11de eeuw. 2

Tijdens opgravingen in 1987 werd een 9de eeuwse gracht ontdekt aan de

Gouvernementstraat (cfr. supra) die boogvormig over het Sint-Baafsplein loopt, op de

plaats waar destijds de Regnessenstraat gesitueerd was.3 Hieruit kan men de hypothese

stellen dat dit gebied de oudst vernoemde portus beslaat, en de kern van de stad

waarrond de stad zich ontwikkelde, is gebleven. Zoals hierboven vermeld bevonden de

belangrijkste gemeenschapselementen zich immers reeds binnen dit areaal vóór de 11de

eeuw.

De Regnessestraat duikt in de bronnen op onder de naam 'Ringasse' vanaf 1317. De

straat zou bewoond geweest zijn door aanzienlijke families. In de 16de eeuw hadden de

meeste huizen in het noordwestelijke deel van de straat een tuin die uitkwam in het

schuttershof van Sint-Joris.4 Deze schuttersgilde had zich vanaf 1381 geïnstalleerd op de

1 LALEMAN M.C.; STOOPS G. Vondstmeldingen: 5. Sint-Baafsplein. In:

Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 17, Gent, 1993, pp.35-37 2 RAVESCHOT P. Middeleeuwse sporen bij Sint-Baafs. Archeologisch onderzoek op

de hoek Lange Kruisstraat-Limburgstraat. In: Stadsarcheologie. nr. 4, jg. 11, Gent,

1987, pp.2-20 3 RAVESCHOT P. Vondstmeldingen: 3. Gouvernementstraat 30-32. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 12, Gent, 1988, pp.31-32 4 DE POTTER F. Gent. Van den oudsten tijd tot heden. Gent,

- 40 -

plaats van het vroegere ‘Paisierdershof’, de vroegere vergaderplaats van de schepenen

van Gedele.1

Een ander bepalend element van het Sint-Baafsplein is het Belfort. Dit kwam tot stand

in de 14de eeuw onder impuls van de stedelingen die zo hun gemeentelijke autonomie

wilden bevestigen. In de 15de eeuw werden grote herbouwingswerken aangevat. Samen

met het Schepenhuis en de Lakenhalle bevond de toren zich in een bouwblok tussen de

Botermarkt, de Hoogpoort, de Biezekapelstraat en het Sint-Baafsplein. De ligging van

het allereerste schepenhuis is niet zeker, maar wordt gesitueerd in de buurt van het

tweede schepenhuis of het ‘Schepenhuis van de Keure’, aan de voet van het Belfort. Uit

de oudste stadsrekening uit 1314-1315 blijkt dat elke schepenbank een eigen

vergaderplaats had. Alle stedelijke voorrechten en kostbare documenten werden er

bewaard in het Secreet, een kluis in het Belfort. Het secreet verliest zijn eervolle functie

wanneer in 1594 de stadsarchieven naar het Spanjaardkasteel worden overgebracht.

Eind 18de eeuw werd een gevangenis, de 'Mammeloker', tegen de noordelijke zijde van

het Belfort aangebouwd.2

1 BAILLIEUL B.; RAVESCHOT P. Geeft het secreet zijn geheimen prijs? In:

Stadsarcheologie. nr.1, jg. 8, Gent, 1984, pp.337-38 2 BAILLIEUL B.; RAVESCHOT P. Geeft het secreet zijn geheimen prijs? In:

Stadsarcheologie. nr.1, jg. 8, Gent, 1984, pp.37-51

- 41 -

De eerste schriftelijke bevestiging van het bestaan van de Sint-Janskerk dateert van 964,

maar de kerk zou al in de 9de eeuw hebben bestaan. 1 Omstreeks 1030 werd de kerk

herbouwd en wellicht vergroot volgens de plannen van een zekere Lausus.2 In de 12de

eeuw wordt de oude Sint-Janskerk vervangen door een Romaanse kerk en in de 13de

eeuw begint de concretisering van de gotische kerk zoals we de Sint-Baafskathedraal nu

nog kennen.3 Vermoedelijk werd deze gebouwd op de fundering van een ouder

(kerk)gebouw.4

Recente opgravingen wezen uit dat de bouwfase van de crypte en een uitbreiding van de

oostkant van de kathedraal in de 14de-15de eeuw gedateerd kunnen worden.5

In de 17de eeuw tenslotte werd het interieur ingericht zoals we het nu nog kennen.6

1 VERHULST. A.; DECLERCQ G., red. DECAVELE J. Het vroeg-middeleeuwse Gent


Gent, 1989, pp.50-51 2 VERHULST. A.; DECLERCQ G., red. DECAVELE J. Het vroeg-middeleeuwse Gent


Gent, 1989, p.59 3 MILIS L., red. DECAVELE J. De middeleeuwse grootstad. In: Gent. Apologie van

een rebelse stad. Gent, 1989, p.75 4 LALEMAN M.C., red. VAN DOORNE G.; LALEMAN M.C.; DEVOS P.; DEMEY


Openbaar Kunstbezit. Nr. 4, jg. 29, Tielt, 1991

5 STOOPS G. Vondstmeldingen: Maaseikstraat, Sint-Baafskathedraal Ter perse in:

Stadsarcheologie. nr. 4, jg. 22, Gent, 1998. 6 DECAVELE J.; VAN PETEGHEM P., red. DECAVELE J. Gent 'absoluut' getemd.

In: Gent. Apologie van een rebelse stad. Gent, 1989, p.128

- 42 -

C. De opgravingcontext

1. De locatie

De opgraving nam geografisch gezien plaats op het zuidelijke punt van de Zandberg.

Dit areaal is gelegen binnen de oudste 9de eeuws portus. We bevinden ons op het Sint-

Baafsplein, een plein dat pas in de late 19de eeuw ontstaat, en wordt aangelegd voor de

gelijknamige Sint-Baafskathedraal, met o.a. als doel het kenmerk van Gent, namelijk

zijn 'drie torens', in de kijker te zetten. Zoals dat bij noodarcheologie steeds het geval is,

kon de dienst stadsarcheologie de plaats van onderzoek ook hier niet kiezen. De te

onderzoeken plaats was onder het standbeeld van Jan-Frans Willems. Dit standbeeld

stond vanaf 1899 in de as van de monumentale gevel van de Vlaamse Schouwburg,

waar het fungeerde als een soort voordecor. In 1993 werd het standbeeld zuidelijker,

naar de overkant van het Sint-Baafsplein verplaatst, met de voorkant naar de

schouwburg toe.1 De werken konden door de archeologische dienst worden gevolgd. De

nieuwe plaats van het standbeeld situeerde zich bij toeval bovenop het verloop van de

verdwenen Regnessestraat.

1 LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G. Het gedenkteken voor Jan-Frans

Willems op het Sint-Baafsplein. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 17, Gent, 1993, p.5

- 43 -

Overzichtsplan van het Sint-Baafsplein1, met de onderzochte middeleeuwse Stenen op

aangeduid. Het Steen waaruit de betrokken context afkomstig is S191 ligt centraal.

Rechts ziet men de voorkant van de Sint-Baafskathedraal.


Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 17, Gent, 1993, p.35

- 44 -

2. De opgraving

Van 1 maart tot 7 april 1993 kreeg de Dienst Stadsarcheologie van de Stad Gent de

mogelijkheid in te grijpen tijdens renovatiewerken op het Sint-Baafsplein. Daarbij zou

de grootste ingreep het plaatsen van een waterreservoir zijn onder het standbeeld van

Jan-Frans Willems (1798-1846) en het leggen van een nieuwe riolering.

De opgravingen werden gestart door P. Raveschot en afgewerkt door G. Stoops.

Het onderzocht areaal loopt samen met de inmiddels verdwenen Regnessestraat.

Op ongeveer 7.50 T.A.W., ongeveer 3 meter onder het huidige loopniveau, bevond zich

de moederbodem, bestaande uit gelig zand met klei-aanrijking. Daarboven zat een laag

bestaande uit gebioturbeerd zand van ongeveer 1 meter dik. Uit deze laag kwamen de

oudste archeologica te voorschijn, zoals silex-artefacten en handgemaakt aardewerk, dat

waarschijnlijk in de ijzertijd kan geplaatst worden.1 Een laag geel zand volgt, afgedekt

door zwarte en zwartgrijze lagen met een grote hoeveelheid dierenbeenderen. Deze

donkere laag kadert waarschijnlijk in de 13de eeuwse ophoging van de stad. In de gele

zandlaag waren karrenindrukken merkbaar die ongeveer in noord/zuid-richting bleken

te lopen, parallel met het verloop van de Regnessestraat. Een riool die op het donkere

pakket rustte werd waarschijnlijk in de 18de eeuw aangelegd.

Aan beide zijden van de straat werden twee nog niet eerder geregistreerde stenen

ontdekt. Aan de oostkant werd een huis in Doornikse kalksteen opgegraven, aan de

westkant werd een huis uit baksteen opgegraven,. Deze Stenen, resp. S191 en S192,

werden in het archief, maar niet in de Stenen-inventaris opgenomen. De

funderingssleuven van beide huizen doorsnijden een donkere laag en rusten op de

moederbodem, wat impliceert dat ze jonger zijn.

S191 staat gefundeerd in een gracht, die waarschijnlijk een oude perceelsgrens is en

bijgevolg ouder dan de ophoging. Later werd het bovendeel geheel of gedeeltelijk in

baksteen herbouwd.

Ook de huizen aan de westkant blijken in jongere tijden aan herbouwingswerken te zijn

blootgesteld.

1 LALEMAN M.C.; STOOPS G. Stadsarcheologisch onderzoek in Gent (O.-Vl.). In:

Archeologia Medievalis. 1993, p.59

- 45 -

Uit het huis in Doornikse kalksteen werd voorts een afvalput onderzocht waaruit het

hier onderzochte materiaal resulteert.1

3. De afvalput

Op 5 april werd de afvalput ontdekt. Echter door slechte weersomstandigheden en

tijdstekort, kon de afvalput niet volledig worden uitgehaald. Op 7 april om 12 uur moest

de ploeg van de archeologische dienst wijken voor het aannemersbedrijf Hortex.

De put bevond zich in het Steen (S191), bestond uit Doornikse kalksteen en was

gebouwd in bakstenen.

De vondstcontext werd in 4 niveaus van ongeveer 20 cm uitgehaald. Niveau 1 bevond

zich op 9.70 T.A.W. Niveau 2 startte op 8.27 T.A.W., verdiep 3 op 7.95 T.A.W.

Verdiep 4 begon op 7.72 T.A.W., 40 cm onder de donkere laag en slechts 20 cm

verwijderd van de moederbodem. De bereikte diepte werd niet genoteerd, aangezien

niet vervolledigd. Doordat de gewenste diepte niet werd bereikt, kunnen we niet

spreken van een gesloten vondstcontext.

Bijzonderheden waren dat in laag 2 een mogelijk paalgat werd opgetekend.

In laag 3 bevonden zich regelmatig kalkconcentraties. Onderaan was een sterke

bioturbatie vanuit de onderliggende gracht merkbaar. Erboven was de gele laag

merkbaar, gevolgd door de zwarte laag, waar ook het paalgat van verdiep 2 in

gesitueerd moet worden. De put blijkt naar boven toe breder te worden.2

De vulling van de put bestaat naast aardewerk in mindere mate ook uit fragmenten glas,

bouwmateriaal, metaal en organisch afval.


Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 17, Gent, 1993, pp.35-37 2 STOOPS G. Opgravinglogboek. Gent, 1993 (5,6&7 april 1993)

- 46 -

Doordat bij het uithalen in niveaus wegens omstandigheden geen rekening werd

gehouden met eventuele lagen, moeten we de beelden die deze niveaus ons verschaffen

met omzichtigheid behandelen. De opvulling van een put gebeurt namelijk niet zuiver

horizontaal. Misschien werd de put regelmatig leeggehaald of misschien werd hij in

twee keer volgegooid.

Bij het bestuderen van het aardewerk uit de put kan men wel afleiden dat er een

onderlinge samenhang is tussen de niveaus en het aardewerk.

Echter de kunstmatige grenzen die bij de indeling in lagen werden getrokken, zorgen

voor verschillende overlappingen en kunnen een verkeerd beeld geven.

- 47 -

III. Het aardewerk uit de afvalput

A. Grijs aardewerk

1. Algemene kenmerken

De grijze kleur van het aardewerk wordt voornamelijk bekomen door de reducerende

bakking. Hierbij wordt de luchttoevoer van de oven afgesloten, waardoor een tekort aan

zuurstof ontstaat. De ijzerdeeltjes gaan dan reduceren en de koolstofdeeltjes uit de

verbrandingsassen gaan zich op de poriën vastzetten.

Het aardewerk kan ook in een eerste fase oxiderend gebakken zijn en door de

toevoeging van vers klein hout in een tweede fase gesmoord zijn. Door de

rookontwikkeling ontstaat dan een tekort aan zuurstof en de zwarte rook slaat neer op

het aardewerk. Ook een hoog koolstofgehalte in de klei kan een grijze kleur

bewerkstelligen. Aangezien deze verschillen echter zeer moeilijk merkbaar zijn,

gebruikt men algemeen de term 'reducerend gebakken aardewerk' om grijs aardewerk

aan te duiden.1

Dit gedraaide aardewerk wordt gebakken op een temperatuur van 850 tot 1000°C.

Het reducerend gebakken aardewerk komt minstens voor vanaf de 7de eeuw,2 de lokale

productie van dit soort aardewerk wordt algemeen in de volle Middeleeuwen gesitueerd.

In de 13de eeuw neemt het een dominerende plaats in, maar in de 15de eeuw wordt het

verdrongen ten voordele van het rode aardewerk. In de 16de eeuwse contexten neemt

zijn aanwezigheid sterk af.

1 DE METS D. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool. Antwerpen,

1983, p.60 2 VERHAEGHE F. Middeleeuwse keramiek in Vlaanderen. Productie en consumptie.

In: Vlaanderen. Nr. 3, jg. 46, Tielt, 1997, p155

- 48 -

Kenmerkend voor het grijze aardewerk zijn de ronde vormen. In Vlaanderen komen

ronde potten met lensbodem voor van de 13de tot eind 14de eeuw. Grote eivormige

kruiken van de 13de tot de 15de eeuw. Halfbolvormige kannetjes, recipiënten en

kommen in de 14de eeuw. Ronde of eivormige voorraadpotten van de vroege helft van

de 14de tot het begin van de 16de eeuw, en vanaf 1350 komen biconische potten op 3

uitgeknepen voetjes voor.1

2. Voorkomende types

Het grijze aardewerk is allemaal afkomstig de verdiepen 3 en 4.

Het materiaal is erg gefragmenteerd, het aantal voorkomende vormen beperkt

a. Kookpotten

Een algemeen beeld van kookpotten is het eivormige lichaam, een lensbodem en een

korte naar buiten gedraaide lip.

Drie randscherven en 2 bodemscherven, alle uit laag 3 en 4, kunnen aan kookpotten

toegeschreven worden.

De randscherven bleken twee soorten te bevatten.

Eerste type heeft een naar buiten gekeerde fijn geblokte rand, die ondersneden is en

op de overgang naar de schouder een duidelijke knik heeft(329).

Tweede type; het randfragment vertoont een vloeiende overgang van de lip naar de

schouder(331).

1 VERHAEGHE F., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-LEMIERE J. La



utilisation. Caen, 1987, p.205

- 49 -

Ook bij de bodemscherven lijken twee types voor te komen.

Een eerst soort vertoont een afgeplatte gedraaide bodem(345). Bijkomende

kenmerken van dit object zijn de bruingrijze kleur en de roetaanslag aan de buitenkant.

Een ander bodemfragment kon worden samengesteld uit niveau 3 en 4(330). Het

stuk vertoont een lensbodem met 3 onregelmatige gaten, opnieuw een bewijs van de

broosheid van dit materiaal.

- Verschillende wandscherven tonen een lichte kromming, duidend op het eivormige

lichaam. Eén wandscherf echter vertoont geen kromming (337).

Dergelijke kookpotten kunnen gelinkt worden aan vondsten uit Brugge, waar ze in het

begin van de 13de eeuw worden geplaatst.1

b. Kommen - kommetjes

De grijze kommen uit de context hebben een overgeplooide rand, een bolvormig

lichaam en uitgeknepen standschubben.

Naast één nagenoeg volledig exemplaar, kunnen drie randscherven en twee

bodemfragmenten bij deze categorie ondergebracht worden.

Bij de randscherven kunnen twee types worden onderscheiden.

Tot het eerste type hoort een exemplaar uit niveau 3 en 4 afkomstig, met een

overgeplooide rand, en twee ribbels bij de overgang naar de buik.(339)

Een tweede type heeft een vloeiende overgang van aan de onderkant van de

ondersneden rand tot en met de rest van het lichaam. Voorbeelden hier zijn een grotere

kom (diameter 44 cm) uit niveau 3 en een kommetje uit niveau 4 tenslotte, (357) heeft

1 VERHAEGHE F., red. DE WITTE H Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge.

Een inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.79 afb. 5

- 50 -

een eveneens een overgeplooide verticale rand, waarbij de hals overvloeit in de buik.

Het exemplaar is grofkorrelig.

Alle bodemscherven vertonen standschubben.

Van de twee bodemscherven afkomstig uit niveau 4 met uitgeknepen

standschubben.(354, 353) heeft een ervan (354) een donkergrijze kleur van binnen en

van buiten, met een lichtgrijze kern, waardoor het tot de categorie gesmoord aardewerk

kan worden toegeschreven.

Ook een bodemscherfje uit niveau 2 vertoont uitgeknepen standschubben.(326)

Deze kommen tonen gelijkenissen met exemplaren uit Brugge, waar zij in de 14de eeuw

worden gedateerd.1

c. Kannetjes

De kannetjes vertonen een bolvormig tot langwerpig bolvormig lichaam, een oor van de

rand op de schouder en een lange hals.

Eén stuk bleef bijna volledig bewaard. Daarnaast kwam naast een volledige bodem ook

een bodemfragment tevoorschijn. Verder konden nog twee randscherven en een

wandscherf herkend worden.

Zowel de randen als de bodems wijzen op verschillende types.

Het eerste type heeft een afgeplatte gedraaide bodem en een geribbelde hals.

Tot dit type behoort het best bewaarde stuk, samengesteld uit verschillende scherven

van niveau 3 (327). Kenmerkend zijn de lange geribbelde hals met een fijne verticale

1 VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge.

Een inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.89 afb. 58

- 51 -

rand. Verder heeft het een bolvormig lichaam met een breed rond oor van net onder de

rand tot op de buik en een afgeplatte gedraaide bodem. Een volledig bewaarde bodem

uit het derde verdiep vertoont eveneens dezelfde vormkenmerken (336).

Een tweede type rand heeft een lange rechte hals bovenaan voorzien van twee

ribbels, waarbij de onderste ribbel licht ondersneden is (328). Het exemplaar heeft

tevens een breed rond oor dat van net onder de rand tot op de buik loopt. De bodem

bleef echter niet bewaard.

Een derde type rand heeft een gegolfde hals, waarbij de rechtlijnigheid wordt

onderbroken door een dubbele inwaartse golving van het profiel(334).

Er blijken ook twee types bodems te bestaan. Immers, naast het type met de gegolfde

hals en de afgeplatte bodem, kwam ook een bodemscherf uit het 4de niveau met een

langwerpig lichaam en een uitgeknepen standring(358).

Verder kon nog een wandscherf tot de kannen gerekend worden, op basis van de

verticale rechtlijnigheid in tegenstelling tot zijn sterke horizontale kromming. De scherf

maakt duidelijk deel uit van de hals van een kan.

Het eerste type met afgeplatte gedraaide bodem en geribbelde hals vertoont

gelijkenissen met een kannetje uit Brugge en wellicht afkomstig van Doornik, waar het

in de 14de eeuw werd geplaatst.1

Een exemplaar uit de Kammerstraat vertoont gelijkenissen met (334), namelijk een

identieke gegolfde hals. Het wordt er in het midden tot eind van de 14de eeuw

gedateerd.2

1 HILLEWAERT B., red. BLIECK G. Céramique du Bas Moyen Age de la région de

Bruges (Belgique) présumée du Nord de la France. In: Travaux du groupe de

recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, p.250

afb. 1 2 RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van

de Kammerstraat 14. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p.23 afb. 3

- 52 -

3. Conclusie

Gezien het kleine aantal objecten moet men deze besluitvorming als niet exhaustief en

gerelateerd met deze specifieke context beschouwen. Aan de hand van literatuur en

typologie, wordt hier toch gepoogd een rode lijn te zien in de bestudeerde objecten.

a. De verschillende types:

Er zijn duidelijk verschillende soorten kookpotten aanwezig. Zowel de

bodemfragmenten als de randfragmenten wijzen twee soorten uit. Of dit om een totaal

van 4 of twee verschillende kookpotten gaat, is enkel uit te maken via

vergelijkingsmateriaal, waarover verder meer. Hier zijn ze echter niet voldoende

vertegenwoordigd.

Bij de kommetjes lijkt de vormentaal op het eerste zicht beperkt, ook al zijn de

kommetjes kwantitatief niet ondervertegenwoordigd. Dit zou kunnen wijzen op het feit

dat kommetjes typologisch weinig evolueren.

De kannetjes tenslotte lijken het best vertegenwoordigd en bevatten het meest aantal

types. Deze variatie kan te wijten zijn aan het feit dat ze veelvuldig voorkomen, i.e.

door het kleine aantal scherven van de andere twee soorten objecten, lijken er misschien

minder variaties in voor te komen.

b. Het vergelijkingsmateriaal:

Ook hier moet rekening gehouden worden met de betrouwbaarheid van vergelijkingen,

aardewerk kon immers al snel of langer na fabricatie in de afvalput terecht komen, ook

kunnen er locale of regionale verschillen in het aardewerk ons op een verkeerd spoor

zetten, e.d.

Qua vergelijkingsmateriaal verwijzen de kookpotten naar de 13de eeuw en de

kommen naar de 14de eeuw. Het betreffende materiaal is echter afkomstig uit Brugge,

waardoor misschien regionale verschillen in de productie van het materiaal tot een

verkeerd beeld kunnen leiden.

- 53 -

Voor twee kannen werd vergelijkingsmateriaal gevonden enerzijds te Brugge,

anderzijds te Gent. Beide gevallen wijzen op de 14de eeuw. De verwijzing naar het

materiaal uit Gent is wellicht betrouwbaarder.

Het grijs aardewerk werd dus relatief gelinkt met materiaal dat een datering kreeg

tussen de 13de en de 15de eeuw.

c. De link met de verschillende niveaus:

Wij blijven hier wijzen op het gevaar van het al te grote betrouwen op de positie en

aflijning van de kunstmatige niveaus.

Kenmerkend voor de kookpotten is dat het object uit het onderste niveau een

lensbodem heeft, terwijl een object uit het niveau erboven een afgeplatte gedraaide

bodem heeft. Of dit echter gerelateerd kan worden aan een chronologische evolutie is

gezien het voorkomen van twee bodems die net twee verschillende vormen aannemen,

gevaarlijk. De representativiteit is te klein.

Bij de kannen is een object uit het vierde niveau voorzien van een gedraaide

standring, dit in tegenstelling tot de objecten uit het derde niveau, waar in drie gevallen

een afgeplatte bodem voorkomt. De evolutie naar een gedraaide standring is reeds

langer gekend. Het zou dus kunnen kloppen dat de kan, die tevens in een lager niveau

zat, inderdaad ouder is.

d. Algemeen besluit

Men kan niet tot een exhaustief uitsluitsel komen gezien het materiaal niet

representatief is voor het komen tot een bindende datering, typo-chronologie of het

chronologisch linken met de niveaus.

- 54 -

Wel kan men een grove datering stellen gaande van de 13de tot de 15de eeuw, dit alles

gebaseerd op materiaal dat uitsluitend uit het derde en het vierde niveau komt.

Pas na confrontatie met materiaal uit de bovenste twee lagen, blijkt dat er wel degelijk

een verschil is tussen de lagen, en het derde en vierde niveau dus wel degelijk ouder

zijn, en het grijze aardewerk hier dan ook de oudere groep is die zijn laatste

stuiptrekken beleeft alvorens volledig te verdwijnen uit de bovenste lagen.

Een typologische evolutie is hier niet uit te sluiten noch vast te stellen.

Wijzen de verschillende vormtypes hier op een evolutie doorheen de tijd of kwamen ze

samen voor? Hoe lang bleef men één bepaald type produceren? Komen bepaalde

variaties op verschillende tijdstippen voor?

Opmerking:

De plaats van fabricatie van dit aardewerk is niet duidelijk. Gezien het nog ontbreken

van ovens die de lokale productie bewijzen, moeten wij een locale toewijzing met

omzichtigheid behandelen. Gezien dit soort van grijs aardewerk zo veelvuldig op

verschillende plaatsen in het Gentse opduikt, mogen wij toch een regionale tot locale

productie veronderstellen. Ondanks het ontbreken van materiële directe bewijzen zijn er

wel indirecte schriftelijke aanwijzingen gekend uit archiefonderzoek.1

1 VAN DOORNE V. Sint-Pietersabdij Oostelijke buitentuin, Roodgebakken aardewerk.

Hoofdstuk II D 2, niet gepubliceerd.

- 55 -

B. Rood aardewerk


Door het oxiderend bakken van ijzerhoudende klei verkrijgt dit aardewerk zijn rode

kleur. Oxiderend bakken betekent dat er tijdens de bakking in de oven voldoende lucht

toegelaten wordt bij de potten. De kern kan grijs blijven wanneer de klei niet volledig

geoxideerd wordt. Dergelijk aardewerk wordt gebakken op een temperatuur tussen de

850 en 1000 ° C. Het aardewerk wordt vervaardigd op de draaischijf. De verschraling

gebeurt voornamelijk met mica, kwarts, organisch materiaal en kiezel.

Loodglazuur is een kenmerk die volledig eigen is aan oxiderend gebakken aardewerk.

Het procédé werd aangewend om de poreusheid tegen te gaan.1

Dit loodglazuur wordt vervaardigd door water te vermengen met pottenbakkersklei

zodat een melkachtige substantie wordt bekomen. Dit wordt gezeefd en met potlood

vermengd tot driemaal zoveel massa wordt bekomen.2 Het aardewerk wordt hiermee

bestreken of in de massa ondergedompeld.3

Ook kan het voorwerp bestrooid worden met loodvijlsel. Deze techniek kan men

herkennen aan de putjes onder het glazuur. De loodbolletjes verspreiden bij het smelten

immers omheen een centrum. Wanneer de glazuurcirkels elkaar oversnijden, bekomt

men een dekkend glazuur.4

Loodglazuur geeft normaliter een transparante tot bruine glasachtige indruk.

1 VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke

monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.19 2 LIEVOIS D. Een Gents recept om loodglazuur te vervaardigen. In: Stadsarcheologie.

nr. 1, jg. 17, Gent, 1993, pp.28-29 3 VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.


monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.19 4 DE METS D. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool. Antwerpen,

1983, p.65

- 56 -

Vaak voegde men metaaloxiden toe om het loodglazuur een kleur te geven. Meest

voorkomend is de toevoeging van kopervijzel, waarmee een groene kleur werd

bekomen.

Als versiering wordt soms ook een witte sliblaag aangebracht. Deze bestaat uit witte

pijpaarde die wordt vermengd met water en daarna gezeefd. De massa wordt

aangebracht d.m.v. een hoorn met aan het uiteinde een penseel.1

Doordat het rood aardewerk met loodglazuur een meerwaarde heeft t.o.v. het grijze

ongeglazuurde aardewerk, verovert het langzaam maar zeker de markt. Het zijn

dezelfde pottenbakkerijen die beide soorten aardewerk voortbrengen. De bakking

gebeurde waarschijnlijk in ovens van het horizontale type, maar spijtig genoeg werden

tot nu toe nog geen ovens gevonden in Gent.2

1 LIEVOIS D. Een Gents recept om loodglazuur te vervaardigen. In: Stadsarcheologie.

nr. 1, jg. 17, Gent, 1993, pp.28-29 2 VERHAEGHE F. Middeleeuwse keramiek in Vlaanderen. Productie en consumptie.

In: Vlaanderen. Nr. 3, jg. 46, Tielt, 1997, pp. 156-157

- 57 -


Gezien het grote aantal vormen en objecten per vorm, werd hier bij de bespreking van

een vorm telkens een besluit ingepast i.t.t. het grijze aardewerk, dat door zijn beperkt

aantal vormen in één besluit werd behandeld.

a. Papkommetjes

Papkommetjes kunnen algemeen worden beschreven als tafelgerei, zoals de naam het

laat veronderstellen. Het is een vorm die pas in de late Middeleeuwen opkomt, en kadert

in de blijvende specialisatie van tafelgerei.

De randen van deze kommetjes vertonen algemeen een brede verticale rand, die kan

variëren over een geribbelde rand naar een gegladde rand en kan meer of minder naar

binnen gekeerd zijn. Alle vertonen ze een halfbolvormig lichaam en twee horizontaal

geplaatste oren net onder of op de rand. De bodem rust op een gedraaide standvoet. Het

lichaam is aan de binnen- en buitenkant volledig bedekt met loodglazuur.

Negen stukken kunnen worden toegeschreven aan papkommetjes, waaronder 1 volledig,

twee bijna volledige, en één 'half' bewaard exemplaar. Verder behoren nog 4

randscherven en een wandscherf tot deze vorm. Zij komen uit de bovenste 2 niveaus

van de afvalput.

Aan de hand van de randen kunnen 5 sub-types worden onderscheiden.

Met drie fragmenten kan dit eerste type als meest voorkomende worden

gecatalogeerd (natuurlijk moet rekening gehouden worden met de representativiteit

gezien het beperkte aantal). Ze zijn alle afkomstig uit het tweede niveau. Dit type heeft

een licht binnenwaarts gekeerde rand samengesteld uit drie ribbels. Het best bewaarde

exemplaar behorend vertoont tevens een gietgeul, waarbij de ribbels simultaan de

gietsneb volgen (140). Alle drie hebben een ooraanzet net onder de rand. De oortjes zijn

licht opwaarts gericht en hebben een ronde doorsnede(190, 153). Eén exemplaar is

voorzien van groen loodglazuur aan de binnenkant(153).

- 58 -

Van een tweede type zijn twee voorbeelden, afkomstig uit het 1ste niveau en bijna

volledig bewaard(9, 12). De rand is kort en naar buiten gekeerd. De ooraanzet is op

ongeveer 1 cm onder de rand. De oren hebben een ovale doorsnede, zijn aan de uiteinde

licht naar boven gericht en langer dan die van het eerste type. Eén ervan is tevens

voorzien van een witte sliblaag met groen loodglazuur(9).

Een derde type met geribbelde schouder wordt uitgemaakt door twee objecten uit

het 2de niveau. Beide hebben een subtiel geribbelde bovenkant, waarna de

halfbolvormige onderkant aanvangt.

Een eerste 'half' bewaard kommetje heeft een licht afgeronde bovenkant, die lichtjes

naar binnen toe draait en een gegolfd oppervlak heeft, eindigend in een subtiele

geprononceerde ribbel(137). Het exemplaar is fijnwandig en heeft oortjes op ongeveer

1,5 cm onder de rand. De oortjes hebben een ronde doorsnede en zijn relatief kort.

Een tweede voorbeeld heeft als enige verschil dat de rand minder naar binnen toe draait,

maar vertoont verder dezelfde kenmerken (162). Van dit exemplaar ontbreekt enige

ooraanzet.

Beide kommetjes zijn aan de binnenkant eveneens voorzien van een witte sliblaag

waarover groen loodglazuur werd aangebracht en een zwarte lijn die de rand volgt. De

buitenkant lijkt zwart geverfd.

.Een vierde en laatste type wordt uitgemaakt door een randfragment uit het tweede

niveau (150). Het heeft een rechte naar binnen gekeerde rand. De ooraanzet valt samen

met de rand. Het bewaarde oortje is kort, met een ronde doorsnede en is licht opwaarts

gericht. Het exemplaar is voorzien van loodglazuur aan binnen- en buitenkant.

De helft is langs de binnenkant voorzien van een witte sliblaag waarover groen

loodglazuur is aangebracht (9,82,137,153). Eén exemplaar is tevens versierd met een

zwarte geschilderde lijn die de rand volgt (137).

- 59 -

Gelijkaardige kommetjes zagen ook het daglicht in de oostelijk buitentuin van de Sint-

Pietersabdij, waar zij de ruime datering van de 16de tot de 18de eeuw kregen

toegewezen.1

Eén exemplaar vertoont ook grote gelijkenis met aardewerk gerecupereerd uit de

Rasphuisstraat(9).2

Conclusie

a. De verschillende types

De papkommetjes lijken ondanks hun eigen vormkenmerken toch een grote variatie te

kennen. Deze variaties zijn ondanks hun subtiliteit meestal door verschillende

exemplaren aangetoond.

b. Het vergelijkingsmateriaal

De vondsten in de Sint-Pietersabdij werden tussen de 16de en de 18de eeuw gedateerd,

terwijl de vondsten uit de Rasphuisstraat een datering van de 17de tot de 18de eeuw

werden meegegeven.

Drie redenen die deze datering enigszins betrouwbaar maken, zijn enerzijds hun

tweevoudige opduiken, de ruime en overlappende datering die wordt aangehouden en

anderzijds het lokale karakter van het oxiderend gebakken aardewerk.

c. De link met de niveaus

Zij komen uitsluitend in het eerste en het tweede niveau voor, met een overwicht in het

tweede niveau. Kenmerkend is ook dat elk subtype tot één van de twee niveaus hoort.

Dit fenomeen wijst dus in de richting van een betrouwbaarheid van deze kunstmatige

1 LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R. De Sint-Pietersabdij te

Gent. Gent, 1985, p.114, afb. B16 2 X. Vondsten bij wegenwerken. Rasphuisstraat. In: Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 3, Gent,

1980, p. 33, afb.60

- 60 -

indeling. Overlappingen zijn echter altijd mogelijk, en dus mag men het toeval niet

uitsluiten.

d. algemeen besluit

Een algemene post-middeleeuwse datering van de 16de tot de 18de eeuw kan worden

aangehouden.

Wijzen de subtypes op een typologische evolutie doorheen de tijd?

De niveaus lijken dit aan te tonen, maar enkel daarop mogen wij niet voortgaan.

Andere redenen kunnen zeker meegespeeld hebben. Een ruim aanbod in types,

productie door verschillende locale pottenbakkers of een andere streek, een vals beeld

door de gebruiksduur van het materiaal, etc.

Ze lijken in het huishouden in elk geval een onmisbaar element.

b. Kommen

Een kom is een algemenere benaming die slaat op een voorwerp die een meer open rand

heeft, maar niet zo open als vb. een schaal. Al deze kommen zijn halfbolvormig.

De afmetingen variëren van 44 cm tot 13,5 cm diameter aan de rand, en van 13,5 tot 5,8

cm diameter bodem. De hoogte varieert van 9,8 tot 3,5 cm.

Negenentwintig stuks zijn vertegenwoordigd in de drie bovenste niveaus.

Volgens de randen kunnen 5 types onderscheiden worden.

Veertien objecten uit niveau 1 en 2 kunnen tot een eerste type gerekend worden met

als hoofdkenmerk de brede geribbelde rand. Eén kom is bijna volledig (120), 4 andere

zijn 'half' bewaard (40, 41, 43, 49). Daarnaast zijn er nog 9 randfragmenten.

Naargelang de vorm van de geribbelde boord kunnen nog subtypes worden

onderscheiden.

Een eerste subtype zouden de randen samengesteld uit 4 ribbels kunnen zijn.

Deze randen zijn verticaal opgesteld en relatief breed (minimum 2 cm ). Tot

deze soort kunnen twee van de halfbewaarde kommen worden gerekend(40,

- 61 -

41), naast vier randscherven (35, 36, 47, 49). Al deze fragmenten komen uit

het eerste niveau.

Tot een tweede subtype kan men de kommen met licht naar binnen gekeerde

randen, samengesteld uit drie ribbels, rekenen. Hiertoe horen een bijna

volledig exemplaar (120), één half (43), en 5 randscherven (46, 151, 165,

184, 224). Het merendeel van deze objecten komen uit het tweede niveau.

De kommen van dit eerste type, waarbij de bodem bewaard bleef, wijzen op een

gedraaide standvoet.

Negen bodemfragmenten kunnen tot dit type gerekend worden aan de hand van de

gedraaide standring en het halfbolvormige lichaam. Daarvan zijn 4 bodems volledig

bewaard (21, 62, 65, 129), twee representatief (85, 156) en drie eerder gefragmenteerd

(79, 166, 191). Ze zijn alle voorzien van loodglazuur aan binnen- en buitenkant.

In sommige gevallen bleef het loodglazuur aan de buitenkant beperkt tot de rand.

Eén exemplaar was voorzien van een witte sliblaag en groen loodglazuur aan de

binnenkant (156).

Lichte roetaanslag aan de buitenkant kwam maar in 1 geval voor (151).

Een tweede type zijn de kommen uit niveau 2, die een verticale fijne rand hebben,

zonder verdikking aan het uiteinde. Deze kommen zijn eerder fijnwandig en hebben een

afgeplatte gedraaide bodem(194, 195). Ze zijn voorzien van loodglazuur aan binnen- en

buitenkant.

Tot een derde type kan een randfragment van een halfbolvormig voorwerp uit het

tweede niveau gerekend worden, met een licht naar buiten gekeerde rand.

De binnenkant is voorzien van een witte sliblaag en groen loodglazuur, afgewerkt door

een bruine verfstreep onder de rand(164).

Het vierde en het vijfde type zijn afkomstig uit het derde niveau en hebben een

uitgesproken andere vormtaal. Zowel de rand als de bodem verschillen volledig van de

hierboven besproken kommen.

Het vierde type heeft als voorbeeld een nagenoeg volledig bewaard exemplaar met een

brede overgeplooide verticale rand en een lensbodem (293). Deze kom is voorzien van

loodglazuur aan de binnenkant en aan de rand van de buitenkant en vertoont licht

roetaanslag op de buitenkant.

- 62 -

Tot het vijfde type behoren kommen met een brede overgeplooide, verticale en licht

ondersneden rand en een bodem die rust op uitgeknepen standschubben. Tot deze

categorie kunnen twee volledige kommen(253, 254), 1 bijna volledig(250) en twee

bodemscherven(287, 303) worden gerekend.

De drie kommen(250, 253, 254) zijn quasi identiek en ze rusten op vier uitgenepen

schelpvormige voetjes. Ze zijn alle voorzien van lichte transparante laag loodglazuur

aan de binnenkant.

De twee bodemscherven zijn slecht bewaard, maar duiden duidelijk op uitgenepen

standschubben.

Uit niveau drie en vier komt tenslotte een laatste kom, waarvan enkel de bovenkant is

bewaard. Het exemplaar moet tot één van de beide laatste categorieën horen (195). De

rand is gevormd als een brede overgeplooide verticale boord en heeft een diameter van

44 cm, waardoor dit het grootste exemplaar blijkt te zijn. Het exemplaar heeft sterke

roetaanslag aan de binnenkant, waardoor men kan veronderstellen dat het exemplaar als

vuurklok heeft dienst gedaan. De rand is echter zeer onregelmatig, dus het object was

oorspronkelijk waarschijnlijk geconcipieerd als kom.

Een dergelijke exemplaar (195) uit de Oudburg werd gedateerd in de late 13de tot

vroege 14de eeuw.1

Enkele kommen van het eerste type vertonen grote gelijkenis met vondsten uit de

Rasphuisstraat in 1980 waar ze in de 17de tot 18de eeuw worden

gesitueerd.(21,35,36,40,41,42,47,49)2

Nog twee kommen van het eerste type tonen een grote gelijkenis met potten die werden

gerecupereerd uit de Sint-Pietersabdij.(resp.120,162)1

1 DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.12 afb. 24 2 X. Vondsten bij wegenwerken. Rasphuisstraat. In: Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 3, Gent,

1980, p. 33, afb.37

- 63 -

De drie objecten uit laag 3 kunnen die tot het vijfde type behoren, zijn vergelijkbaar

met dergelijke 'schalen' gevonden in Antwerpen waar zij in de tweede helft van de 14de

eeuw worden gedateerd(250, 253, 254).2

Conclusie:

a. De verschillende types:

Er zijn dus duidelijk twee basistypes met elk onderlinge variaties. Het eerste type met

gedraaide standvoet kent verschillende types, nog eens ingedeeld in subtypes, wat

duidelijk wijst op een grote vormenrijkdom binnen deze sterk vertegenwoordigde

categorie. Het tweede type is éénvormiger.

Binnen de 2 grote types is een variatie waar te nemen, terwijl de twee types nogal

verschillend zijn.


Voor het eerste type werd opnieuw vergelijkingsmateriaal gevonden in het Gentse,

zowel in de Sint-Pietersabdij als in de Rasphuisstraat. Opnieuw pleit de datering voor

een ruimere situering tussen de 16de en de 18de eeuw.

De gelijkvormige kommetjes uit laag 3 worden naar Antwerps materiaal naar de tweede

helft van de 14de eeuw verwezen. Met een dergelijke verwijzing moeten we echter

voorzichtig omspringen: waarschijnlijk waren ze door de context gemakkelijker te

dateren én gaat het om aardewerk van waarschijnlijk locale origine, die typologisch

meer of minder kan verschillen.



monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.114 afb. B18 en

afb. B12 2 DE METS D. Van nederzetting tot metropool. Antwerpen, 1983, p.101 afb. 214

- 64 -

Een overig exemplaar van het tweede type wordt aan de hand van Gents materiaal in de

late 13de tot vroege 14de eeuw geplaatst. Een dergelijke datering is ten eerste

voorzichtiger en waarschijnlijk betrouwbaarder om te linken met eigen Gents materiaal.

Aangezien het tweede type op twee verschillende manieren toch rond dezelfde

tijdspanne draait, kunnen wij deze met enige omzichtigheid in het achterhoofd houden.

c. De link met de niveaus

Opnieuw blijken de bovenste twee niveaus een hoofdtype te bevatten. Sommige van de

subtypes hiervan behoren tot één van de twee niveaus, andere tot één niveau, dus hier

lijkt het onderscheid voorbarig.

Echter de kommen van het tweede type behoren toch alle tot een lager gelegen en dus

daadwerkelijk ouder niveau, in dit geval het derde niveau. Het feit dat zij niet in het

vierde niveau voorkomen, kan te maken hebben met de lage representativiteit van deze

laag, die minder materiaal bevat doordat hij niet helemaal uitgehaald is. Misschien

kwam de vorm vroeger ook niet voor.

Dat de vorm niet voorkomt in de bovenste twee niveaus pleit voor het verdwijnen van

deze vorm ten voordele van het eerste type.

d. Algemene conclusie

Alle kenmerken wijzen in dezelfde richting: zowel het vergelijkingsmateriaal, de

betreffende niveaus als de algemene typologische evolutie wijzen op een evolutie in de

vorm, in samenhang met de tijd. Een nieuw type kom komt op, ten nadele van een ouder

type dat verdwijnt.

Ze zijn dus minstens een laatmiddeleeuws fenomeen, die tot in de post-Middeleeuwen

verder gebruikt worden.

De kommen in het algemeen lijken een veelvuldig gebruikt gerei, en gezien de grote

aantallen zullen verschillende exemplaren per persoon toebehoord hebben, dan dat het

een unicum in het huishouden moet geweest zijn.

- 65 -

c. Kannen en kruiken

Algemeen kan men zeggen dat kannen eerder langwerpig zijn, met een smalle hoge

hals, vaak voorzien van een verticaal oor en met het breedste punt ter hoogte van de

buik tot de schouders. Kruiken zijn groter, wat dus wil zeggen hoger en ter hoogte van

de buik breder.

Twaalf kannen en kruiken, waarvan 4 mooi bewaard zijn gerecupereerd uit niveau 1

tot 3.

Aan de hand van de rand kunnen 5 verschillende types worden onderscheiden.

Een eerste type heeft een geribbelde rechte hals. Uit het eerste niveau komen twee

randfragmenten (18, 61) met een geribbelde hals waarbij ook de overgang naar de buik,

die niet geribbeld is, bewaard is. Bij één fragment (61) werd ook het oor bewaard dat

loopt van op de rand naar de schouder en dat in doorsnede rond is. Ook twee kleinere

randscherven uit niveau 3 zijn geribbeld (263, 283).Ze zijn alle voorzien van transparant

loodglazuur.

Een tweede type heeft een rechte verticale rand zonder verdikking aan het uiteinde.

Een eerste voorbeeld hiervan is een kan die bijna volledig bewaard werd uit het eerste

niveau(116). Het exemplaar staat op een gedraaide standvoet en heeft 5 lichte groeven

op de buik. De hals is eerder breed. Een oor loopt van net onder de rand naar de buik.

Ook een randscherf (196) uit het tweede niveau heeft een fijne rechte rand. Beide zijn

rijkelijk voorzien van transparant loodglazuur.

Als derde soort kunnen kannen met een bandvormige rand worden aangeduid.

Een eerste kruik uit het eerste niveau, die goed bewaard werd en van aanzienlijke

afmetingen is, heeft een dergelijke ondersneden rand met een ribbel aan de onderkant

van de band (119). Op de schouder zijn fijne ribbels aangebracht. Een breed oor loopt

van op de rand op de buik. Het geheel rust op een gedraaide standring.

Een kan uit het derde niveau heeft een sterk gelijkaardige vorm(311). Enkel de bovenste

helft bleef echter bewaard. Beide zijn voorzien van loodglazuur.

- 66 -

Een bodemfragment van een kan op een gedraaide standring, behoort wellicht ook tot

dit type(146).

Een zeer goed bewaarde kruik uit laag 3 heeft een geblokte korte rand met een

dekselgeul(308). Op de buik zijn twee keer twee fijne groeven aangebracht. De kruik

rust op een afgeplatte gedraaide bodem.

Ook een exemplaar uit het tweede en derde niveau heeft een afgeplatte gedraaide

bodem(139). Deze kan verschilt wel van de andere door de volledige afwezigheid van

loodglazuur. Onderaan is de voet voorzien van een fijn geblokte boord. De bodem is

massief. Het lichaam is eerder tapstoelopend.

Tenslotte kwam uit het 3de niveau een mooi exemplaar met uitgeknepen standring

en slibversiering op de schouder(238). De kruik heeft een rand die bovenaan door drie

ribbels is versierd. Daarna volgt een rechte hals die langzaam overloopt in de buik. Het

geheel is voorzien van licht strooiselglazuur ter hoogte van de schouder. Dergelijke

kruiken worden eenvoudig versierd met behulp van een hoorn door enkele slordig

afgewerkte lijnen in slib op schouderhoogte.1 Ze komen voort uit het hoogversierd

aardewerk en duiken op in de tweede helft van de 14de eeuw, waarna ze gemaakt

blijven worden gedurende de 15de eeuw. Het zijn de tegenhangers van de grijze

kannetjes.

Een soortgelijk exemplaar uit het Gents werd in de 14de eeuw gedateerd.2

1 VERHAEGHE F., red. BLIECK G. La céramique très decorée du Bas Moyen Age en

Flandre In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le

Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, p.89-90 afb. 120 2 RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat-

middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p.21 afb.4 nr.4

- 67 -

Conclusie


Een groot aantal varianten zijn te herkennen. Er is een grote verscheidenheid aan types

waarneembaar, die zich zowel op het vlak van typologie, verschraling en het al dan niet

aanbrengen van loodglazuur of strooiselglazuur manifesteert.

De bodems gaan van een afgeplatte, gedraaide standvoet, naar een gedraaide standring,

tot een uitgenepen standring. De meeste exemplaren zijn uniek binnen de context en

konden moeilijk gelinkt worden aan elkaar. Zo zijn er uit de 12 objecten maar liefst 5

verschillende types, waarbinnen soms nog verschillen voorkomen: het derde type

verbindt twee voorbeelden (uit het eerste en derde niveau) die dezelfde bandvormige

rand vertonen, maar verder wel vormverschillen vertonen. Twee kannen die als vierde

type worden besproken (beide uit het derde niveau) hebben dezelfde rand, maar

verschillen qua verschraling.


Het vergelijkingsmateriaal blijft beperkt tot één exemplaar uit dezelfde omstreek. Het

gaat hier om een kan die dankzij de slibversiering sterk herkenbaar is. De datering van

de 14de eeuw lijkt betrouwbaar.

c. De niveaus

De kannen en kruiken komen voor in de verschillende niveaus, maar ontbreken

nagenoeg in het tweede niveau. Het verschil tussen de vormen uit het eerste en het

derde niveau is tamelijk groot. In het eerste niveau hebben ze een gedraaide standring,

terwijl in het derde niveau een uitgenepen of afgeplatte bodem voorkomt. Soms

vertonen twee objecten op het eerste zicht dezelfde typerende kenmerken, maar blijken

in hun geheel toch verschillend, zoals het derde type. In andere gevallen, zoals het

vierde type, komen ze uit hetzelfde niveau, maar verschillen toch. De kan die in de 14de

eeuw wordt gedateerd, is afkomstig uit het derde niveau, wat een juiste indicator lijkt.

- 68 -

Kenmerkend is ook dat het merendeel van de kannen en kruiken uit het derde niveau

komt.

d. Algemene Conclusie

De verscheidenheid zal voor een deel te wijten zijn aan het voorkomen in de

verschillende niveaus. Toch zijn ook binnen de niveaus grote verschillen

waarneembaar. Kenmerkend is de evolutie naar een gedraaide standring in het post-

middeleeuwse niveau. Het gebruik van het loodglazuur evolueert naar een overvloedig

gebruik. Waarschijnlijk is het juist door de grote variatie in vormen moeilijk om

inpassend vergelijkingsmateriaal te vinden.

De meeste kannen zijn afkomstig uit het derde niveau. Gezien de totale afname van

hoeveelheid materiaal naargelang de bereikte diepte, zou dit kunnen wijzen op de

afname van het gebruik van kannen en kruiken in rood aardewerk doorheen de tijd. Dit

is een logische evolutie indien men weet dat steengoed door zijn grotere waterdichtheid

de plaats op de markt van het drink- en schenkgerei gaat innemen.

- 69 -

d. Hoge steelpannen

De vorm van hoge steelpannen sluit nauw aan bij grapen, dit vooral door de standvoeten

en de bolle tot biconische vorm. Toch zijn ze iets opener, vertonen zij sterke roetaanslag

aan de buitenkant en hebben als voornaamste kenmerk hun steel.

De vorm wordt gekenmerkt door een lensvormige bodem met drie standvoeten en in

sommige gevallen standschubben. De rand is overgeplooid en lichtjes naar buiten

gekeerd. Ze zijn allen voorzien van een gietgeul en vaak een dekselgeul. Hun steel is

hol, licht opwaarts gericht en heeft een trechtervormig uiteinde. Het uiteinde van de

steel is hol voor het aanbrengen van een houten stok, om het voorwerp gemakkelijker te

hanteren bij het opwarmen.

Het lichaam is meestal biconisch gevormd, met een ribbel op de overgang van schouder

naar buik.

19 stuks kunnen aan hoge steelpannen worden toegeschreven, waaronder 2 intact

bewaard, 5 bijna volledig bewaard, 4 half bewaard, 8 bodemscherven en één randscherf.

Aan de hand een studie van het lichaam in combinatie met de steel kunnen 4 types

worden onderscheiden.

Bij een eerste type uit het 1ste niveau wordt de knik die de overgang van de buik

naar de lensvormige bodem aangeeft, geaccentueerd door een ribbel. Voorbeelden zijn 1

volledig exemplaar(115), drie bijna volledige exemplaren(50, 68), één half bewaard

(70) en één wandscherf (86). Daarbij gaat het rechte vlak van de wand over in het bolle

deel van de bodem. De steel bij deze steelpannen is hol, maar bij de aanplanting tegen

de wand is de steel massief en heeft een ronde doorsnede. Ze staan alle op standvoeten

en zijn aan binnen- en buitenkant rijkelijk voorzien van sterk glanzend loodglazuur die

in sommige gevallen een bruingroene tint aanneemt(177).

Als subtype kan een groter exemplaar uit het eerste niveau worden

vooropgesteld(117). Het exemplaar verschilt met het eerste type daar het

minder strak biconisch is. Immers, het rechte deel van de wand is hier eerder

afgerond en in het midden versierd door een ribbel. Het exemplaar is langs

binnen- en buitenkant voorzien van loodglazuur.

- 70 -

Als tweede type kunnen drie mooi bewaarde kleine steelpannetjes uit het 1ste en 2de

niveau worden genomen(28, 48, 138). Het lichaam heeft een langere en eerder rechte

wand en is biconisch, waarbij de overgang naar de bodem verhoudingsgewijs lager ligt

dan bij de andere reeds besproken pannen. Kenmerkend is ook de ribbel net onder de

rand. De steel is slechts aan het uiteinde hol en heeft een ovale doorsnede. Het geheel

rust op uitgenepen standschubben.

Ook een wandscherf uit het eerste niveau behoorde waarschijnlijk tot een dergelijk klein

steelpannetje(76).

Uit het tweede niveau komt een pan met nog een sterker afgerond lichaam dan het

tweede type(142). Ter hoogte van de schouder ligt een ribbel, waardoor de overgang

tussen wand en bodem hoger lijkt aan te vangen. Er zijn nochtans geen twee vlakken

meer te onderscheiden doch eerder een vloeiende overgang. De steel ontbreekt.

Deze beide zijn ook rijkelijk voorzien van loodglazuur.

Een vierde type is gebaseerd op een grote gehalveerde pan uit het derde verdiep met

een uitgesproken afgerond lichaam(306). De steel is hol tot tegen de wand en het geheel

rust op 4 netjes uitgeknepen standschubben. Aan de binnenkant is slechts sporadisch

loodglazuur aangebracht, aan de buitenkant ontbreekt enig glazuur.

Tenslotte zijn nog een aantal bodemfragmenten aan de hand van hun roetaanslag,

lensbodem en standvoeten toe te schrijven aan deze soort pannen. Deze variëren van

één enkele standvoet (175, 312, 309, 94, 15) tot volledige bodems (19, 53).

Een aantal exemplaren uit niveau 1(50,68,70,115) vertonen dezelfde kenmerken als

vondsten uit de Sint-Pietersabdij van de 16de tot de 18de eeuw.1

Twee van de kleine pannetjes uit het eerste niveau tonen grote gelijkenissen met

vondsten uit de Oudburg 21. 1



monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.91 afb. A17

- 71 -

De pan uit het derde niveau (306) kon worden gelinkt met voorwerpen uit de Oudburg

en uit Dobbelslot. Daar worden dergelijke braadpannen in de periode van de late 13de

tot de vroege 14de eeuw gesitueerd.2

Conclusie


De verschillende types lijken schakels te zijn in een vorm-evolutie.

Zo is er de steelpan met het ronde lichaam en een steel die hol is tot tegen de wand. Een

andere vorm heeft een licht biconisch lichaam met een steel die tot net aan de rand hol

blijft, maar een massief uiteinde heeft. Bij een volgende vorm is het biconische lichaam

geaccentueerd door een knik, en is de steel massief tot voor de wand. Een laatste vorm

met een uitgesproken biconisch lichaam heeft een steel die enkel aan het uiteinde hol is

en een ovale doorsnede krijgt.

De bodem evolueert van netjes uitgenepen standvoeten naar een toenemend gebruik van

standvoeten.

Het loodglazuur gaat van sporadisch aan de binnenzijde en een totaal ontbreken aan de

buitenzijde naar een steelpan die aan binnen- en buitenkant rijkelijk voorzien is van een

sterk glanzende laag loodglazuur.

1 DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp.16 afb. 15 2 - DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.13 afb. 38

- RAVESCHOT P. Dobbel Slot /5. Mestput. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 6, Gent,

1983, p.7 afb. 47, 48

- 72 -


Ook al is het vergelijkingsmateriaal beperkt, de dateringen zijn betrouwbaar. Zo past het

te zeggen dat de steelpan uit het derde niveau, op Gents materiaal gebaseerd in de 13de

à 14de eeuw thuis hoort.

Voor de pannen uit niveau 1 werd in de Sint-Pietersabdij een ruime post-middeleeuwse

datering aangehouden, wat hier ook klopt bij de algemene evolutie.

c. De niveaus

Het is opvallend hoe de vorm-evolutie samenvalt met de betreffende niveaus.

De steelpan met het bolle lichaam bevindt zich in het derde niveau, en de tussentypes

hebben een zwaartepunt in het tweede niveau. Het eerste niveau toont enkel steelpannen

met een biconisch lichaam en een steel die slechts gedeeltelijk hol is.

Natuurlijk mogen wij hier niet te zwaar aan tillen, gezien de vermenging tussen de

niveaus, wat zich ook hier manifesteert bij twee pannen die dezelfde kenmerken

vertonen maar die uit twee verschillende niveaus komen, namelijk de eerste en de

tweede.

Kenmerkend is het overwicht aan steelpannen in de eerste en ook de tweede laag,

waaruit men kan afleiden dat ze hun oorsprong al wat eerder kennen, maar hun bloei

kan pas in de post-middeleeuwen gesitueerd worden, ze zouden dus een opkomende

vorm kunnen zijn.


De steelpannen kennen een mooie typologische evolutie, met tussenstappen, door de

drie voorafgaande aspecten aangetoond. Er lijkt geen speld tussen te krijgen.

Opmerking

Bij het rangschikken van standvoeten was het onderscheid tussen de bodemfragmenten

van grapen en hoge steelpannen in dergelijke mate moeilijk te maken dat ze tenslotte

- 73 -

apart vermeld worden. De bodem bij hoge steelpannen is minder afgerond, maar dit is

niet altijd duidelijk, voornamelijk bij de kleinere fragmenten. Om derhalve foute

interpretaties te vermijden, werden ze voor de statistische verwerking gelijkmatig met

de overige objecten per soort evenredig verdeeld tussen de twee, om zo weinig mogelijk

het beeld te vertekenen.

- 74 -

e. Lage steelpannen

Lage steelpannen verschillen in algemene vorm met hoge steelpannen. Doordat zij niet

op standvoeten staan zijn ze een stuk minder hoog, ook vertonen zij een opener en

platter karakter. Ze hebben een brede overgeplooide rand met een gietgeul en soms een

dekselgeul. Ze hebben alle een lensbodem. Verder hebben ze meestal een holle steel,

die lichtjes opwaarts gericht is, met een trechtervormig uiteinde. Alle vertonen ze

loodglazuur aan de binnenkant en sporen van roetaanslag aan de buitenkant.

In totaal werden één volledige, twee bijna volledige, drie stelen, twee bodemscherven,

één rand-bodemscherf en 4 randscherven gevonden. De randscherven zijn grotendeels

echter te sterk gefragmenteerd om verder nauwkeurig te beschrijven. Wel kan een

onderscheid gemaakt worden op basis van de doorsnede van de stelen en hun

inplanting. Toch kunnen ook de randen verschillende vormen aannemen.

Aan de hand van de stelen en hun inplanting kunnen drie types worden onderscheiden.

De stelen uit het eerste verdiep hebben een trechtervormig, hol uiteinde en een

ronde doorsnede, maar naar de aanplanting toe zijn ze massief (22, 23).

Uit het eerste en tweede niveau komen twee voorbeelden, waaronder 1 groot en

volledig exemplaar (132) en een steel (24) waarbij de steel massief wordt net voor tegen

de wand.

Een derde type zijn deze met de volledig holle steel. Twee voorbeelden komen

enerzijds van een bijna volledig exemplaar uit het derde verdiep (237) en een tweede

pan waarvan de steel volledig ontbreekt, samengesteld uit het tweede en derde

verdiep(127). De steelwand blijft gelijkmatig dik tot tegen de wand, waartegen hij is

aangebracht. Bij één exemplaar zijn amper sporen van de steelaanplanting te

merken(127).

Verder zijn nog 3 bodemscherven toe te schrijven door hun bolle onderkant met

roetaanslag (257, 286, 289)

- 75 -

De randscherven variëren van een ronde verticale verdikking (13, 202) uit randscherven

van laag 2 en 3, naar een omgeplooide verticale rand uit laag 2 (219, 201)

Verder kunnen een aantal scherven toegewezen worden aan steelpannen door hun

steelaanzet (59), door hun omgeplooide rand en sterke roetaanslag. (38, 152)

Dergelijke lage steelpannen werden ook gevonden in de Oudburg, Dobbelslot en in

Brugge.1 Ze worden best vergeleken met (237).

Conclusie

a. de voorkomende types

De vorm van de steelpan is zeer gelijklopend.

Enkel de steel lijkt een indeling in types mogelijk te maken. Deze evolutie lijkt voor een

deel samen te lopen met de hoge steelpannen. Zo zijn er vormen die een holle steel tot

tegen de wand hebben. Andere hebben een steel die net voor de wand massief wordt,

terwijl ook hier een laatste soort enkel aan het uiteinde hol is. De stelen van deze lage

pannen blijven wel in elk geval een ronde doorsnede behouden en kennen een

geprononceerder trechtervormig uiteinde.

Ook mogen we het aanbrengen van het loodglazuur als evolutie-indicator niet vergeten.

1 - DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p. 13, afb. 38

- RAVESCHOT P. Dobbel Slot /5. Mestput. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 6, Gent,

1983, p.7 afb. 47, 48

- DE WITTE H. Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.93 afb. 2

- 76 -


Dobbelslot geeft dateringen rond de 13de à 14de eeuw. Dit lijkt betrouwbaar voor deze

pan met een steel die tot tegen de wand hol blijft.

c. De niveaus

De niveaus spelen weer in het voordeel van de datering. Een pan uit de derde laag met

een holle steel die in de 13de tot 14de eeuw wordt gedateerd, is een mooie rekensom.


Een subtiele doch te herkennen evolutie doet zich voor.

Hierbij letten we vooral op de evolutie van de steel, het aanbrengen van het loodglazuur

en de betrokken laag.

- 77 -

f. Kamerpotten - oorpotten

Strikt genomen slaat de term 'kamerpot' op het gebruik van de pot om uitwerpselen in

kwijt te raken, maar de benaming wordt ook toegepast om potten met dezelfde

vormkenmerken aan te duiden, deze worden ook vaak onder de benaming 'oorpot'

aangeduid. Het voornaamste kenmerk van een kamerpot is de brede uistaande rand

breed, voorzien van een dekselgeul. De brede rand moet zijn gebruik comfortabeler

maken. Kamerpotten hebben 1 breed oor dat loopt van de rand naar de buik, en worden

dan ook soms als 'oorpotten' aangeduid.

Het lichaam is bolvormig met het zwaartepunt op de breedte.

Andere herkenningspunten zijn ook het vrijwel altijd ontbreken van roetaanslag en vaak

de dekselgeul.

Drieëntwintig exemplaren kunnen als kamerpotten worden geduid, waarvan 8 stuks min

of meer volledig.

Alle bewaarde bodems wijzen op een gedraaide standring.

Aan de hand van de vorm van de rand kunnen verschillende types worden

onderscheiden.

Een eerste type heeft een uitstaande hoekige ondersneden rand. Als typevoorbeeld

wordt hier (118) uit niveau 1 aangehaald, die volledig werd bewaard. De rand bestaat

hier uit een vierkante rand van 1 cm². Het oor is bovenop de rand aangebracht, is dik en

rond en komt relatief laag. De wand is ter hoogte van de schouder lichtjes geribbeld.

Als subtype van de ondersneden rand kan een exemplaar uit het tweede

niveau worden aangehaald(176). Verschil is evenwel dat de rand een hele

fijne inwaarts getrapte boord heeft, vooraleer de eigenlijke ondersnijding

naar het lichaam.

Beide zijn volledig bedekt met loodglazuur aan binnen- en buitenkant.

Het meest voorkomende type is de kamerpot met aan de buitenkant een uitstaande

horizontale tot diagonale rand en een rond lichaam. Ze komen voor van het eerste tot

het derde niveau. Vijf exemplaren uit het eerste en tweede niveau werden half bewaard

- 78 -

(20, 29, 73, 143, 145). Ze hebben als voornaamste kenmerken de afgeronde rand en

bodem en het oor dat van op de rand naar het midden van de buik loopt.

Daarnaast zijn er nog 8 randscherven die bij dit type aansluiten (67, 155, 160, 187, 191,

228, 285, 304)

Verder kunnen drie subtypes worden onderscheiden.

Een eerste variant op dit type, uit het eerste niveau, heeft tevens lichte ribbels ter

hoogte van de overgang van de schouder naar de buik(51).

Een tweede variant, tevens uit het eerste niveau, heeft één ribbel op de overgang

van de schouder naar de buik(31).

Als derde variant kunnen hier drie voorbeelden beschreven worden, die een

meer geprononceerde rand hebben die verder overloopt in de diagonale lip(147,

134, 63). Op de overgang naar de schouder is een lichte ribbel merkbaar.

Deze drie varianten zijn ook voorzien van een rond oor vanop de rand naar het midden

van de buik en dekkend transparant loodglazuur aan de binnen- en buitenkant.

Vier andere voorbeelden alle uit het tweede niveau kunnen als een derde type

worden onderscheiden.

Een bijna volledig object heeft namelijk een geblokte rand, die echter niet is

ondersneden, maar door een diagonaal onderdeel van de lip overloopt in een geribbelde

schouder. De buik is mooi afgerond. De gedraaide standring komt op dezelfde hoogte,

of soms net hoger, als de onderkant van de bodem in het midden(124, 130, 135).

Een half bewaard exemplaar heeft dezelfde rand(144). Het onderste deel is echter niet

bewaard. Kenmerkend voor dit exemplaar is het oor, dat ingedeukt is en daardoor een

asymmetrisch maar eerder rechthoekig profiel heeft.

Een volledig bewaarde bodem uit het tweede niveau met een gedraaide standring die net

te hoog lijkt aangebracht, hoort hier waarschijnlijk ook thuis(135). Het exemplaar is

voorzien van loodglazuur met een vuilgroene schijn aan binnen- en buitenkant.

Kenmerkend is de opvulling met een mortelachtige massa. Het object lijkt als

bouwmateriaal te zijn gebruikt.

Tenslotte zijn er nog twee randfragmenten met dezelfde rand en schouder(173, 154).

- 79 -

Vier potten (20,29,51,67)kunnen worden gelinkt met vondsten uit de Rasphuisstraat,

waar ze tussen de 17de en de 18de eeuw worden geplaatst.1

Conclusie

a. De voorkomende types

De vormen waren zo verschillend dat zij, buiten de indeling in 3 types nog eens in een

aantal subtypes werden ingedeeld. Deze indelingen zijn natuurlijk in een bepaalde mate

subjectief. Eigenlijk vormt enkel het derde type een homogene groep zonder subtypes.

Het tweede en meest voorkomende type heeft naast het grootste aantal kernvoorbeelden

ook het meeste subtypes. Eén subtype heeft echter 3 voorbeelden. Misschien zou dit als

een aparte groep moeten besproken worden. Door de grote gelijkenis met het basistype

werden de drie voorbeelden toch als subtype behandeld. Immers, de afgeronde

diagonale tot horizontale rand blijft het hoofdkenmerk van dit (sub-)type. Moeilijkheid

hierbij is de representativiteit en verschillen tussen een aantal potten. Binnen eenzelfde

type voorwerp kunnen ook kleine verschillen optreden. De moeilijkheid is bijgevolg het

bepalen van de juiste grens.


Het vergelijkingsmateriaal slaat hier vooral op vormen van het tweede type. Ook een

subtype werd erin herkend. Een ruime datering van de 17de à 18de eeuw aan de hand

van Gents materiaal lijkt sterk betrouwbaar.

c. De niveaus

Kamerpotten komen voor van niveau 1 tot 3 bij het tweede type. Een heel homogene

groep is de derde groep met 5 exemplaren uit het tweede niveau. Hierbij kunnen we de

bedenking maken dat zij toevallig geen overlappingen hadden binnen hun groep.

1 X. Vondsten bij wegenwerken. Rasphuisstraat. In: Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 3, Gent,

1980, p.19-53, p. 33, afb. 39

- 80 -

Immers, het eerste type komt uit de bovenste twee niveaus maar kan evengoed

gelijktijdig zijn door een eventuele overlapping. Kamerpotten uit het derde niveau

ontbreken nagenoeg. De scherven die aan het tweede type werden toegeschreven en

sterk gefragmenteerd zijn, kunnen evengoed intrusief materiaal zijn. Zoals meestal

blijkt het eerste niveau het grootst aantal variaties te kennen, namelijk twee types en

drie subtypes, terwijl het tweede niveau 1 type en twee subtypes uitmaakt. Natuurlijk

moet dit gerelativeerd worden, gezien de niet betrouwbare scheiding van de niveaus.


Bij de selectie is naar de vorm gekeken, wat wil zeggen een oorpot met dekselgeul en

een bolvormige buik die eerder breed dan hoog is. Frappant is ten eerste het grote aantal

kamerpotten. Deze vorm blijkt populair te zijn voor het vervullen van verschillende

functies. Enkel twee exemplaren uit het eerste niveau vertonen roetaanslag.

Kenmerkend is hoe de variatie toeneemt in tijd. Zo lijkt het standaardtype met een brede

naar buiten gekeerde diagonale rand, hier als tweede type beschreven, het langst te

bestaan, gezien het voorkomt van het eerste tot het derde niveau, ook al mogen de

weinige voorbeelden uit de derde laag niet te serieus genomen worden. Gezien ze op

enkele uitzonderlijke scherven na voornamelijk deel uitmaken van de bovenste lagen en

daarbij 5 potten uit het eerste niveau met enige omzichtigheid in de 17de tot 18de eeuw

worden geplaatst, kunnen we stellen dat het hoogtepunt van dergelijke oorpotten in de

post-Middeleeuwen gesitueerd is. De oorsprong van het populairste type kan misschien

aan de late Middeleeuwen toegeschreven worden. Dergelijke conclusies zijn natuurlijk

hypothetisch en te eenzijdig op deze context gericht. Probleem is ook dat alle potten die

worden gelinkt aan de vondsten van de Rasphuisstraat in het eerste niveau gevonden

werden en een zeer late datering meekrijgen. Er is echter te weinig

vergelijkingsmateriaal om hun ouderdom met recht te claimen.

- 81 -

g. Grapen

Kenmerkend voor de grapen zijn hun ronde vorm, waarbij de diameter van de rand

ongeveer dezelfde is als deze van de schouder. De rand is diagonaal naar buiten gekeerd

en recht. Ze zijn voorzien van één of twee oren, vertrekkend van op de rand en

eindigend op de schouder. Steeds staan zij op drie standvoeten, een vorm die de bronzen

tripots zou imiteren. In de Middeleeuwen stonden zij echter ook soms op uitgenepen

standschubben. Ze hebben een statige en decoratieve uitstraling, toch hebben zij de

functie van kookpotten. Later zouden zij opnieuw worden vervangen door metalen

kookpotten.

De vorm van de grapen sluit nauw aan bij deze van de hoge steelpannen, die ook vaak

op drie standvoeten staan. Ze zijn evenwel meer in de hoogte geconcipieerd en

ontbreken natuurlijk de steel. Vaak zijn ze ook mooier versierd en beter afgewerkt.

28 objecten kunnen worden toegeschreven aan kookpotten, waarvan minstens 9 in

goede staat.

Verschillende types kunnen worden onderscheiden aan een vormverschil in de overgang

van de lip naar de schouder, de oren, de bodem en de vorm van de buik, die meestal

rond is, maar dan later schijnt te evolueren naar een meer doorgezakte buik.

Een eerste type heeft vier voorbeelden uit het derde en vierde niveau. Ze hebben een

rechte rand die slechts licht uitstaand is. Ze hebben alle één oor en van geen enkel bleef

de bodem bewaard. Het lichaam is licht bolvormig, maar nijgt een beetje naar de

hoogte. Eigenlijk lijkt deze vorm een beetje op een kan. We kunnen vier goed bewaarde

objecten in twee subtypes indelen.

De twee eerste voorbeelden uit laag 3 en 4 afkomstig, hebben op de overgang

van de korte hals naar de schouder een knik die de schouder een vooruitstekend

accent geeft(266, 319). Een dik rond oor loopt over de gehele breedte van de

rand naar de schouder. Beide gevallen zijn aan de buitenkant van spaarzaam

loodglazuur voorzien, terwijl dit op de binnenkant slechts sporadisch is

voorzien.

Twee andere voorbeelden uit het derde niveau hebben eveneens een zeer licht

uitstaande rand die iets langer is(242, 243). Op de overgang van de hals naar de

- 82 -

schouder is een ribbel aangebracht. Bij één exemplaar bleef het oor bewaard.

Het loopt van de rand naar de schouder.

Een tweede type uit het derde niveau is een schoolvoorbeeld van een grape (299).

Deze intact bewaarde grape heeft een diagonale uitstaande rechte rand, een bolvormig

lichaam en rust op kraaienpootjes of drie uitgeknepen voetjes die elk nog verdeeld zijn

in teentjes. Twee haakvormige oren gaan van de rand naar de schouder. De buik is een

beetje doorgezakt. Het exemplaar is ook voorzien van een radstempelversiering ter

hoogte van de schouder.

Uit het tweede niveau werd een bodem van een grape gevonden met een zelfs fijnere

uitwerking van de standvoetjes(126). Dit exemplaar lijkt, te zien aan het loodglazuur,

evenwel van latere periode.

Een derde type heeft ook vier relatief goed bewaarde voorbeelden uit niveau 1 en 2

(121, 310). Een eerste heeft een heel korte rechte uitstaande lip, die vloeiend overgaat in

de rest van het lichaam(121). De buik is rond en licht doorgezakt. Eén oor gaat van de

rand op de schouder. Het geheel rust op 5 uitgenepen standschubben. Drie

bodemfragmenten uit dezelfde niveaus tonen dezelfde doorgezakte buik die rust op 5

uitgenepen standschubben(310, 33, 177).

Als vierde type nemen we hier de grapen met een korte rechte uitstaande rand, één

haakvormig oor, ribbelgroefversiering op de schouder en een iets hoekiger lichaam.

Zij kwamen te voorschijn uit het derde tot tweede niveau.

Ook hier kunnen subtypes worden aangeduid.

Als eerste voorbeeld een exemplaar uit het derde niveau, met een fijne

uitstaande rand en een licht afgerond lichaam(313). Het oor is licht haakvormig.

De bodem bleef niet bewaard. Het loodglazuur werd aangebracht onder de vorm

van strooiselglazuur.

Een tweede subtype uit niveau 2 heeft een uitstaande rand die bovenaan hoekig

is afgesneden(149). Het oor is dunner en heeft een ronde doorsnede.

Tenslotte het best bewaarde en grootste exemplaar, uit het tweede niveau(128).

Het heeft een korte uitstaande rand. Het lichaam is eerder trapeziumvormig. Het

oor is uitgesproken haakvormig. Het geheel rust op drie standvoeten.

- 83 -

Ook hier werd het loodlazuur spaarzaam en met behulp van loodbolletjes

aangebracht.

Ook een wandscherf met ribbelgroefversiering is toe te wijzen aan één van

bovenstaande grapen(192).

Tenslotte twee grapen uit het tweede niveau, waaronder één bijna volledig

exemplaar(123).

Deze grapen hebben een korte uitstaande rand met een hele kleine haakvormig oortjes.

Het lichaam is rond en in verhouding met de afwerking zeer groot.

Onderaan rust het geheel op drie eerder kleine standvoetjes die dicht bijeen staan(136).

Beide zijn ook voorzien van spaarzaam strooiselglazuur.

Verder zijn er nog 7 bodemfragmenten en 7 randscherven toe te schrijven aan grapen.

Hierbij gaat het om een reeks standvoeten (37, 204, 169, 189, 75, 55) en een

bodemfragment met standschubben(287,

Tot de randen horen zowel fragmenten zonder ooraanzet (69, 72, 116, 180, 181, 185,

302), als één met ooraanzet (290).

Overeenkomsten met het eerste type met licht uitstaande rand (266,242,243,319)

kunnen worden gezien met vondsten uit de Kammerstraat en de Wellingstraat.1

Een exemplaar gelijkaardig aan (299) met de radstempelversiering komt uit Antwerpen

en werd in de 14de eeuw gesitueerd.2 Een ander voorbeeld uit Nederland is voorzien

1 RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van

de Kammerstraat 14. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p. 23 afb. 5

RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat-

middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p.21 afb.4, 5&6 2 DE METS D. Van nederzetting tot metropool. Antwerpen, 1983, p.101 afb. 205

- 84 -

van een dubbele, sterk gelijkende radstempelversiering. Het exemplaar wordt er in de

15de eeuw gesitueerd.1

Een exemplaar sterk gelijkend aan (123, 136) werd in het noorden van Frankrijk gebied

in de 16de eeuw gesitueerd.2

Conclusie


Gezien het grote aantal grapen en onderlinge variaties blijkt dit het populairste en meest

gebruikte type keukengerei te zijn. De types zijn sterk uiteenlopend; de kanvormige

types en de type-voorbeelden met een reeks van varianten, onder andere deze met een

groter lichaam ten opzichte van de aanhangsels (oren, lip, bodem) en hoekiger vormen.

De algemene fysionomie blijkt te evolueren van ronde oren naar haakvormige oren, en

van een ronde buik naar een doorgezakte buik of hoekiger lichaam. De bodemvorming

lijkt niet geëvolueerd naar een gedraaide standring, maar blijft bij de standvoeten of

evolueert zelfs naar standschubben. Er zijn verschillende vormen van versiering, zoals

de ribbelgroefversiering en radstempelversiering.


Het vergelijkingsmateriaal slaat vooral op vormen uit het derde niveau en lijkt steeds op

de 14de eeuw neer te komen, uitgezonderd de datering uit Nederland. Misschien ligt de

oorzaak van deze anomalie in de afstand. Deze vormen lijken zowel in het Gentse als in

het Antwerpse in deze eeuw vertegenwoordigd te zijn. Een aantal dateringen van vier

exemplaren die tot twee maal toe goed gedateerd worden in het Gentse, pleiten voor

1 Verdraaid goed gedraaid. Verzameling H.J.E. Van Beuningen. Rotterdam, 1973, p. 79

afb. 418 2 BERNARD V.; TALON M. Un ensemble stratifie du XIVe au XVIe siecle sur l`ilot

des Deux Bornes a Noyon (Oise). Presentation preliminaire. In: Travaux du groupe de


afb.8,4

- 85 -

zekerheid. Twee gelijkaardige exemplaren uit het tweede niveau werden in de 16de

eeuw gedateerd op basis van Noord-Frans materiaal.

c. De niveaus

Ze komen voor in alle niveaus en kennen reeds vanaf de onderste niveaus een groot

aantal variaties. Kenmerkend is het overwicht in het derde niveau en een groot deel in

het vierde niveau, terwijl deze globaal gezien het minst in aantal zijn. Ze zijn dus

duidelijk een oudere vorm, die blijft doorleven, maar in het eerste niveau sterk afneemt

in aantal.


Het eerste niveau kent weinig grapen, misschien werden ze in dit stadium vervangen

door de hoge steelpannen, die in het eerste niveau overvloedig aanwezig zijn.

De hoge steelpannen zouden als voordeel hun grotere gebruiksvriendelijkheid kunnen

hebben. Immers, door de aanwezigheid van een steel zijn ze gemakkelijker hanteerbaar,

terwijl ze min of meer dezelfde functie als de grapen vervullen.

- 86 -

h. Borden

11 stuks worden toegeschreven aan borden. Daarvan zijn er drie bijna intact bewaard,

twee 'half' en daarnaast twee randscherven en één wandscherf. Ze zijn alle afkomstig uit

de eerste twee niveaus, wat kan pleiten voor een post-middeleeuwse datering.

De diameter van de bovenrand varieert van 14 cm tot 28,5 cm.

De borden kunnen verschillen qua randvorming en qua bodemuitwerking.

De meeste borden staan op een standring of uitgenepen standvoeten, maar ook

afgeplatte bodems komen voor.

Naargelang de rand zijn er verschillende types te onderscheiden.

Het type met bandvormige ondersneden rand.

Vier voorbeelden werden gevonden(39, 66, 133). De bovenkant van de rand is licht

opstaand. Alle hebben een hoogte van 4 cm. De twee borden uit niveau 1 zijn voorzien

van een standring (39, 66), één bord uit het tweede niveau staat op vier uitgenepen

standschubben, een ander uit hetzelfde niveau rust op een afgeplatte bodem. Twee

borden zijn aan de binnenkant voorzien van een witte sliblaag waarover groen

loodglazuur werd aangebracht(66, 133), één ervan is ook voorzien van een zwarte

concentrische lijn ter decoratie aan de binnenkant. Het overige bord is aan de

binnenkant voorzien van transparant loodglazuur(39).

Ook drie randscherven uit de eerste twee niveaus sluiten hierbij aan(6, 77, 148),

waarvan één voorzien van een sliblaag en groen loodglazuur, één voorzien van

transparant loodglazuur aan beide kanten en één met loodglazuur aan de binnenkant.

Het type met bandvormige niet-ondersneden rand.

Hierbij sluiten drie overige goed bewaarde voorbeelden aan(114, 125, 5), ook afkomstig

uit de bovenste twee niveaus.

Eén ervan is voorzien van groen loodglazuur en staat op 4 uitgenepen

standschubben(114). Een tweede heeft een afgeplatte bodem en is volledig voorzien van

loodglazuur(5).

Het laatste voorbeeld moet van een heel groot bord afkomstig zijn(125). De wanddikte

is minimum 1 cm. Het is aan beide kanten voorzien van transparant loodglazuur en

vertoont ook sporen van roetaanslag aan de onderkant, wellicht werd het gebruikt voor

het presenteren en warm houden van voedsel.

- 87 -

Nog een bodemfragment uit het eerste niveau op gedraaide standring moet hier vermeld

worden(71). Het exemplaar is voorzien van een witte sliblaag en groen loodglazuur. De

rand werd niet bewaard.

Borden met ondersneden en niet-ondersneden bandvormige rand kwamen ook

tevoorschijn uit de oostelijke tuin van de Sint-Pietersabdij, waar zij tussen de 16de en

18de eeuw worden geplaatst.1



monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.115, afb. B20

- 88 -

Tenslotte is er nog een exceptioneel exemplaar, die hier apart en volledig besproken

wordt(389). Het bord is samengesteld uit niveau 1 en 2. Het heeft een wijde uitstaande

rand en rust op een standring. De versiering echter bestaat uit een motief aangebracht in

slibversiering, waarop met loodglazuur in verschillende kleurvarianten werd gewerkt.

Het slib werd aangebracht volgens de ringeloortechniek. De bordrand werd versierd met

een kabelrand.1 In het midden van het bord staat een haan afgebeeld op bladeren,

omringd met concentrische cirkels.

Een exemplaar sterk gelijkend aan (389)werd gevonden in het Castro-hof van Sint-

Niklaas. Het wordt er gedateerd in het midden van de 17de eeuw.2 Een gelijkaardig

exemplaar met haan uit Montbéliard (Bourgogne, Frankrijk) werd in het begin van de

18de eeuw geplaatst.3

Aardewerk met ringeloordecor werd in de oudere vakliteratuur doorgaans als Hollands-

Fries aardewerk beschouwd.4 Toch is het niet uitgesloten dat dergelijke borden ook bij

ons geproduceerd, een voortvloeisel uit de grote traditie van het einde van de 16de tot

de 18de eeuw. Het is vermoedelijk geïnspireerd op gelijknamige keramiek gemaakt in

Duitsland, het zogenaamde Wanfried-aardewerk. Meestal wordt het gevonden in

contexten van de late 16de of de eerste helft van de 17de eeuw.5

1 DE KLEYN J. Volksaardewerk in Nederland. Zeist, 1965, p.22 2 VERHAEGHE F. Post-medieval pottery research in Flanders and in the Waasland.

In: du Colloque international de Liège (23-26 avril 1985). Liège 1988, pp.249-252,

p.324 afb. 31 3 FUHRER E.; TCHIRAKADZE C. Aux origines médiévales de Montbéliard. In:

Archéologia, nr. 359, Dijon, 1999, p.52. 4 DE KLEYN J. Volksaardewerk in Nederland. Zeist, 1965,p.22 5 SWIMBERGHE P. Het hof van Watervliet.Brugge, 1983, p.77

- 89 -

Conclusie


Buiten het kleine verschil tussen de borden met en zonder ondersneden bandvormige

rand, blijken de types uiteenlopend. Dit kan ook worden aangetoond door de diameter

die kan variëren van 14 tot 28,5 cm. Naast drie soorten randen komen immers ook drie

soorten bodems voor: een gedraaide standring, een afgeplatte bodem en een bord

rustend op uitgenepen standvoeten. Toch is de algemene vorm van een bord steeds goed

herkenbaar. Kenmerkend is ook het feit dat ze opgefrist worden met een witte sliblaag

bedekt met groen loodglazuur.


De dateringen van de borden zijn eerder ruim en vaag gehouden. De bordjes uit de Sint-

Pietersabdij zijn voorzien van een slordig aangebrachte sliblaag en geel loodglazuur. Ze

zijn dan ook niet helemaal vergelijkbaar. Borden in rood aardewerk lijken wel niet

eerder dan de 16de eeuw voor te komen in Gentse contexten. Een ruime datering van de

16de tot de 18de eeuw lijkt dan ook betrouwbaar.

- 90 -

c. De verschillende niveaus

Kenmerkend is dat borden vooral in het eerste niveau voorkomen, maar ook uit het

tweede niveau komen voorbeelden. De borden uit het bovenste niveau hebben een

gedraaide standring, terwijl in het niveau eronder de borden ook wel op uitgenepen

standschubben of een afgeplatte bodem rusten. Dit feit sluit aan bij de algemene trend

van de evolutie naar het gebruik van gedraaide standringen. Opnieuw wijzen wij op de

relatieve betrouwbaarheid van de niveaus, ook bij deze objectgroep aangetoond door het

bord met slibversiering dat werd samengesteld uit twee niveaus.


Borden horen bij die soort objecten die doorheen de tijd amper van hoofdvorm en

functie zijn veranderd. Ook onze hedendaagse borden hebben dezelfde vorm en zijn uit

aardewerk gemaakt. Ook blijkt de trend om ze te versieren altijd bestaan te hebben.

Twee objecten sluiten niet aan bij de borden, zoals wij ze kennen. Het grotere

exemplaar met slibversiering en gekleurd loodglazuur zal een eerder decoratieve functie

gekend hebben en de randscherf wijzend op een bord met tevens enorme afmetingen en

roetaanslag op de onderkant, zal eerder gediend hebben om voedsel te presenteren en

warm te houden hebben vervuld.

Algemeen bekeken zijn de borden toch niet sterk vertegenwoordigd. Ze zijn duidelijk

een post-middeleeuws fenomeen. Misschien nemen ze de functie over van de

kommetjes en papkommetjes, doordat het voedsel consistenter wordt en dus ook op een

bord kan gepresenteerd worden. Zo durven wij te stellen dat ze de moderne eetcultuur

aankondigen, hier misschien nog beperkt tot speciale gelegenheden.

Andere redenen voor het late en weinige voorkomen van borden in rood aardewerk, kan

zijn dat de kommetjes meer algemeen in gebruik waren om uit te eten, of dat borden in

majolica deze rol vervulden en misschien sterker nog: de trend van de bordvorm op

gang zetten!

- 91 -

i. Potjes

Hieronder ressorteren drie objecten, uit niveau 1 en 2, die sterk gelijkend zijn.

Ze hebben een omgeplooide afgeronde rand en een min of meer halfbolvormig lichaam.

Alle zijn ze voorzien van loodglazuur aan binnen- en buitenkant. Ze worden hier elk

kort beschreven.

Een eerste heeft een ongelijkmatig gevormde overgeplooide rand, waaruit tevens

een verticaal oor, dat bovenop de rand staat, uitgekneed is(14). Het oor heeft een ronde

doorsnede. Het potje heeft een doorgezakte buik.

Het tweede voorbeeld heeft een gelijkmatig gevormde rand(74). Een recht stuk

wand loopt na een knik over in een bolle onderkant. De bodem is afgeplat. Ook hier

staat een verticaal oor, gelijkaardig geplaatst als bij het eerste potje(14). Het oor werd

echter niet volledig bewaard.

Tenslotte is er een goed bewaard potje dat dezelfde bolle buik heeft als zijn

collega's, maar waarschijnlijk een andere functie vervulde(131). Hier ontbreekt elk

spoor van een oor.

Misschien fungeerden de eerste twee als een soort van drinkbakje voor vogeltjes de zgn.

spreeuwpotjes1, dat via het oor aan de muur kon bevestigd worden. Misschien

fungeerden ze als wijwatervatje.2

Een andere plausibele verklaring is dat zij dienden als bloempotjes.

Een uitzonderlijk geval is een randscherf (172) die voorzien is van een lineaire

reliëfversiering net onder de rand, de rand is naar buiten geplooid en is voorzien van een

dekselgeul.

1 VAN DE WALLE R., red. BURSSENS H.; BRUYNINX E.; HAESERYN R.

Spreeuwpotten. Een volkskundige en archeologische studie. In: Liber Memorialis

professor Dr. P.J. Vandenhoute, 1913-1978. Gent, 1983 2 DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp.16 afb. 15

- 92 -

Conclusie


Kenmerkend is de gelijkenis tussen deze drie eerder moeilijk te plaatsen voorwerpen.


Een potje uit Oudburg vertoont hetzelfde lichaam en een asymmetrische vorm,

waardoor men vermoedde dat het als drinkbakje voor vogeltjes of wijwatervatje diende.

Dergelijke potjes werden in Leeuwaarden in de late 16de of 17de eeuw geplaatst.1


Alle potjes komen uit hetzelfde, namelijk het eerste niveau.


Deze categorie staat eigenlijk voor objecten, waarvan door gebrek aan

vergelijkingsmateriaal en informatie niet geweten is welke functie ze precies vervulden.

Om even een vergelijking te trekken naar onze hedendaagse materiële cultuur, kan men

zich een enorm aantal gebruiksvoorwerpen inbeelden, waarvoor nu plastieken (of een

andere waaier aan materialen) vervangvoorwerpen zijn gemaakt.

Bij gebrek aan een grote waaier vervangmaterialen, moesten vooral voorwerpen

gemaakt om vloeistof te bevatten, in keramiek vervaardigd worden.

Welke functie vervulden nu deze voorwerpen onder de naam 'potjes' ondergebracht?

1 DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In:


- 93 -

Gezien hun oor aan één zijde om ze op te hangen, lijkt de verklaring dat zij als

voederbakje voor vogels werden gebruikt niet onwaarschijnlijk, maar dit blijft niettemin

een veronderstelling die eerder als voorbeeld moet beschouwd worden.

Het feit dat drie dergelijk gelijkende exemplaren werden gevonden kan vragen

oproepen. Is het een veelvoorkomend object? Had dit huishouden een voorliefde

plantjes of vogeltjes?

- 94 -

j. Deksels

Voor deksels gelden de algemene kenmerken dat zij een opstaande rand, een conisch

lichaam en één bovenop geplaatst oor hebben. De grootte kan sterk variëren.

De deksels horen vaak toe aan kamerpotten of grapen. Meestal konden ze door hun

fragmentatie echter niet worden toegeschreven aan een bepaalde objectsoort.

Slecht 6 fragmenten werden aan deksels toegeschreven. Ze zullen hier samen worden

behandeld onder één noemer. Ze werden gevonden in niveau 1 tot 3.

Van het grootste exemplaar zijn de randen niet bewaard(122). Het heeft een rond

oor met een diameter van ongeveer 2 cm.

Twee kleinere deksels werden bijna intact bewaard(64, 271). Kenmerkend voor één

ervan, afkomstig uit het derde niveau, zijn de geprononceerde vingerindrukken,

nagelaten bij het aandrukken van het oor(271).

Drie overige fragmenten werden aan deksels toegeschreven door hun

randprofiel(32, 89) en door de plaatsing van het oor(193).

Een nagenoeg identiek exemplaar aan (271) kwam uit Oudburg waar het een datering

kreeg van de late 13de eeuw tot de vroege 14de eeuw.1

Conclusie


Twee kleine dekseltjes zijn sterk gelijkend. De ooraanzet is wel verschillend.

een ander deksel is van een andere grootte, maar door het ontbreken van de randen is

het slecht te beschrijven.

1 DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.13 afb. 4

- 95 -


Enkel voor een van de twee gaaf bewaarde deksels is het mogelijk

vergelijkingsmateriaal te zoeken. Een identiek deksel, afkomstig uit de Oudburg, heeft

een relatief fijne datering.


de twee sterk gelijkende deksels komen uit twee uiteenliggende niveaus, namelijk het

derde en eerste. een datering voor een object uit het derde niveau lijkt min of meer

betrouwbaar, hoewel de vorm weinig lijkt te evolueren doorheen de tijd.


Een deksel heeft een puur functionele vorm, die weinig lijkt te variëren.

Het is niet altijd evident om bordranden van dekselranden te onderscheiden.

- 96 -

k. Schaal

Schalen zijn open van vorm, en zijn vaak voorzien van oren en een deksel.

Meestal rusten ze op een standring of uitgenepen standschubben. De grens tussen

kommen en schalen is niet altijd eenvoudig te trekken. Hier werden grotere kommen die

soms nauw aansluiten bij schalen toch in het hoofdstuk 'kommen' behandeld, gezien hun

vorm een kopie lijkt van de kleinere kommetjes.

Eén exemplaar hier werd als schaal aangeduid, gezien zijn grootte en open vorm.

Het gaat hier om een schaal die inderdaad breder is dan hoog, maar eigenlijk ook nauw

aansluit bij de vorm van een grotere kom(141). Door de uitzonderlijke plaatsing van de

oren en de aparte vorm, zal dit object toch eerder als schaal dan als kom gebruikt zijn.

Het object is bijna volledig bewaard.

De rand is naar buiten gekeerd en heeft twee horizontale ronde oren die er bovenop zijn

geplaatst. De bodem is afgeplat en rust op 5 netjes uitgeknepen standschubben. Het

lichaam is biconisch, met een knik onder de brede rand, waarna een recht vlak wordt

afgewisseld met een diagonaal naar de bodem rijkend vlak. Loodglazuur werd enkel aan

de binnenkant aangebracht.

- 97 -

l. Braadslede

Een braadslede diende om het vet op te vangen van vlees en vis aan het spit.

Qua vorm zijn ze te vergelijken met sterk versierde dienbladen. Meestal zijn ze

langwerpig en ondiep. De totale lengte van dergelijke braadsledes bedraagt tussen de 40

en de 60 cm, de brede boorden inbegrepen. Doordat de dikte van het voorwerp

aanzienlijk is, blijft de kern grijs.

Ze worden vooral geproduceerd zijn na 1350 en zijn geïnspireerd op hoogversierd

aardewerk, maar leven langer door hun relatief éénvoudige versieringsvorm.1

Eén braadslede uit het 3de niveau is half bewaard. (249). Het exemplaar is

langwerpig en heeft een dikke gelobde rand. De bodem is voorzien van weinig

uitgeknepen standschubben. De plattere delen van de rand en de hoeken zijn voorzien

van kerbschnitt-versiering. Het uiteinde heeft een drielobbige versiering rondom een

ronde opening. Hierdoor kon het voorwerp dicht bij het vuur worden opgehangen. De

bovenkant is volledig bedekt met loodglazuur, de onderkant slechts sporadisch. Deze

versieringsvorm komt bij rood aardewerk enkel voor bij braadsledes. De rand heeft

lichte roetaanslag.

Dergelijke voorwerpen komen voor tot in de 14de eeuw.2

1 VERHAEGHE F. Middeleeuwse keramiek in Vlaanderen. Productie en consumptie.

In: Vlaanderen. Nr. 3, jg. 46, Tielt, 1997, p. 158 2 VERHAEGHE F., red. BLIECK G. La céramique très decorée du Bas Moyen Age en


Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp.60-62, p.63 afb. 68-71

- 98 -

m. Olielamp

Dit gebruiksobject dat tot verlichting diende, is meestal te herkennen aan het kleine,

vaak pan-vormige element voorzien van een gietgeul waarin de olie werd gebracht.

Eén olielamp uit laag 1 is volledig bewaard. (8) Het lampje heeft een drieledig

lichaam. Onderaan is een bordvormig deel met een naar buiten geplooide rand, die

voorzien is van een gietgeul. Een massieve steel vormt de tussenloop naar een bovenop

geplaatst panvormig element met eveneens een gietgeul en een bovenop geplaatst oor.

Dit oor fungeerde als ophanggat. De steel is niet loodrecht gevormd.

Het voorwerp is volledig bedekt met loodglazuur.

Twee dergelijke olielampen uit Rotterdam kregen twee verschillende dateringen:

enerzijds tussen 1600 en 1650, anderzijds rond 1500.1 In Noord-Frankrijk (Saint-Denis)

echter worden ze tussen het midden van de 13de en het midden van de 15de eeuw

geplaatst.2

1 Museum Boymans - Van Beuningen. Pré-industriële gebruiksvoorwerpen 1150-1800.

Afdeling Kunstnijverheid en Vormgeving. Rotterdam, 1991, p. 211, p. 159 2 LEFEVRE A., red. BLIECK G. Lampes en céramique médiévales et post-médiévales

de Saint-Denis. In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans

le Nord-Pas-de-Calais. pp.199-202, p. 200 afb. 6

- 99 -

n. Vuurklok

Om het vuur 's nachts smeulende te houden en brand te vermijden, bedekte men het met

een vuurklok. Met een stok onder het oor kon men het voorwerp dan verplaatsen.

In de 14de eeuw evolueert de vorm van de vuurklok naar een halve ronde om tegen de

muur te zetten, waaruit later de haard met schouw ontstaat.

Eén vuurklok werd half bewaard (294), drie andere scherven kunnen worden

toegeschreven aan vuurklokken omwille van de roetaanslag aan de binnenkant. Hier

moet men evenwel rekening houden met het feit dat sommige objecten, oorspronkelijk

niet geconcipieerd als vuurklok, wel zo gebruikt worden ( zie kom - schaal 195).

Het goed bewaarde exemplaar is een vuurklok met een klokvormig lichaam. De

overgang tussen het licht afgeronde bovendeel en de zijwand wordt gevormd door een

uitgeknepen gelobde ring, waarin gaten zijn voorzien. Bovenop staat een eveneens

uitgenepen gelobd oor, van aanzienlijke grootte, horizontaal geplaatst. De grootte van

het oor is verklaarbaar door zijn functie.

Dergelijke exemplaren werden gevonden in o.m. de Oudburg, de Kammerstraat en de

Wellingstraat te Gent. 1 Daar worden dergelijke vuurklokken in de late 13de tot vroege

14de eeuw gedateerd. In Noord-Frankrijk (Villeneuve d'Ascq) werd een identiek

exemplaar in dezelfde periode gedateerd.2

1 -DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p. 12 afb. 24

- RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van

de Kammerstraat 14. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p.23 afb. 4

- RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat-

middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p. 24, afb.5, nr. 7 2 TIEGHEM T.; SINGER M.; DELECAUT M., red. BLIECK G. Le couvre-feu dans le

Nord de la France aux XIIe - XIVe siècles. In: Travaux du groupe de recherches et

- 100 -

o. Testje

Een testje of een vergiet is te herkennen aan de regelmatige doorboringen, die zijn

functie verraden. Testjes kunnen verschillende vormen aannemen. Soms lijken ze een

gewoon voorkomende vorm te zijn, maar dan doorboord. Zo zijn er zowel komvormige

als grape-vormige e.d., vergieten gevonden.

Eén wandscherf uit laag 1 (96) is waarschijnlijk afkomstig van een vergiet, gezien

de regelmatige doorboringen in het oppervlak.

Het zou ook kunnen afkomstig zijn van een kaasmoule.

Dergelijke kaasmoules in rood geglazuurd aardewerk komen voor in Brugge en zouden

afkomstig zijn van Doornik. Deze hebben in de vorm van een grape, maar hebben

lagere oortjes die horizontaal geplaatst zijn. Ze worden er in de vroege 17de eeuw

gedateerd.1

Het zou ook een vergiet kunnen geweest zijn in de vorm van een papkommetje.

Een dergelijk kommetje werd in Antwerpen in de 16de eeuw gedateerd. Het exemplaar

staat op uitgeknepen standschubben.2

d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp.183-191, p.187

afb. 41 1 HILLEWAERT B., red. BLIECK G. Céramique du Bas Moyen Age de la région de



afb. 8 2 VERHAEGHE F. Post-medieval pottery research in Flanders and in the Waasland.

In: du Colloque international de Liège (23-26 avril 1985). Liège 1988, pp. 227-326,

p.318 afb. 15

- 101 -

C. Steengoed


Wanneer aardewerk op een temperatuur van meer dan 1200°C gebakken wordt, gaat de

klei versinteren of verstenen. Hierdoor wordt de klei quasi ondoorlaatbaar.

De sinteringsgrens hangt af van de kleisoort. Bij het sinteren wordt de klei slap en de

chemische samenstelling verandert. Indien de temperatuur de grens overschrijdt, gaat de

klei zwellen door het vormen van gassen in de sinteringsmassa.

Aangezien de Vlaamse kleisoorten deze temperatuur niet kunnen verdragen, werd

steengoed geïmporteerd. Deze klei vindt men in het Rijnland, Limburg en Zuid-België

(Bouffioulx en La Roche), Holland, Beauvaisis en een streek van Normandië.1

Rijnlands steengoed verschijnt vanaf de 13de eeuw als proto-steengoed.2

Het verschil tussen proto-, pseudovals en steengoed is enkel te meten door de

waterdichtheid te testen.

De kleuren van het aardewerk kunnen variëren van zeer lichte kleuren tot hele sombere

tinten.

Een algemeen verschijnsel is dat de gemaakte vormen dienden als tafelgerei en meer

specifiek als drinkgerei. Dit zal voornamelijk te wijten zijn aan hun waterdichtheid,

maar ook door de andere eigenschap van steengoed, namelijk het versinterde aspect dat

onder meer een andere sonoriteit en grotere duurzaamheid met zich meebrengt. De 13de

en 14de eeuwse kruiken tonen aan dat waterdichtheid niet echt wordt nagestreefd,

aangezien het glazuur om esthetische redenen aan de buitenkant wordt aangebracht.

Het kookgerei blijft in gewoon aardewerk. Dit komt ook door de slechte resistentie van

steengoed tegen thermische schokken.

1 DUFOURNIER D.; FLAMBARD A.-M., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-

LEMIERE J. Réflexions à propos de l'apparition du grès en Europe occidentale. In: La

céramique (Ve-XIXe s.), fabrication, commercialisation, utilisation. Caen, 1987, p.139 2 VERHAEGHE F., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-LEMIERE J. La




- 102 -

Door zijn functie van waterdichtheid wordt steengoed ook vaak gebruikt voor

stockering.1

Steengoed wordt vervaardigd op het pottenbakkerswiel.

De versiering gebeurt op vele manieren. Ze kan worden ingesneden, ingestempeld en

geappliqueerd. Hoogversierd steengoed wordt gemaakt in vormschotels. Ook

kleurschakeringen kenmerken het steengoed.

Vanaf de 14de eeuw zijn de meeste voorwerpen, met uitzondering van Siegburg-waar,

met zoutglazuur bedekt. Dit bekomt men door tijdens de bakking keukenzout in de oven

te werpen. Bij hoge temperaturen gaat het natrium zich binden met het silicium in de

klei. De kleur van het glazuur hangt af van de soort bakking. Bij een reducerende

bakking gaat deze grijs uitslaan, terwijl bij een oxiderend proces een bruine kleur wordt

bekomen.

Het aanwenden van ijzerengobe komt vooral voor in de 14de eeuw. Dit bekomt men

door het voorwerp van een ijzerhoudende kleipap te voorzien, resulterend in een bruine

tot paarse kleur.2

Vanaf ongeveer 1580 komt de kobaltblauwe beschildering op, terwijl 'violetbruine'

beschildering voorkomt, die vanaf 1620 opdook.

De oudst gekende tekst die de import van steengoed in Gent bevestigt dateert uit 1418,

maar de vondsten wijzen op vroegere aanwezigheid.3

1DUFOURNIER D.; FLAMBARD A.-M., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-


céramique (Ve-XIXe s.), fabrication, commercialisation, utilisation. Caen, 1987, p.139 2 - VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1986,

pp. 33-45

- VAN VLIERBERGHE K. Het steengoed. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p.73 3 RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

C. Steengoed. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken.

Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.29

- 103 -

2. Verschillende productiecentra

In de 14de eeuw komt het steengoed met sinterengobe op. De klei wordt minder

verschraald, waardoor de engobe een grotere glans krijgt. Dergelijke stuks werden

geproduceerd in Schinveld-Brunssum, eerst met sinterengobe en later in de 14de eeuw

met zoutglazuur. Door concurrentie met waarschijnlijk Siegburg viel de productie stil.

In Langerwehe werden gelijkaardige voorwerpen gemaakt tot de 15de eeuw.1 Dan

schakelde men over op zoutglazuur. Het kleur van dit steengoed kan variëren van

lichtgrijs over grijsbeige tot bruinpaars door het afwisselend gebruik van ijzerengobe en

zoutglazuur. Witte miniatuurkannetjes uit de 15de eeuw zijn waarschijnlijk ook aan

Langerwehe toe te schrijven. 2

Een echte typologie tussen de centra Keulen, Raeren, Frechen, Aken en Westerwald kan

pas vanaf 1500 worden opgesteld.

Enkel Siegburg kent reeds vanaf de 14de eeuw een eigen materiaalgebruik en

vormgeving. Ze kent een massaal succes en export tot in de 16de eeuw.

Men vervaardigde er de typische gevlamde waar. Dit verkreeg men door het aardewerk

te overtrekken met een fijne ijzerhoudende laag.3 In de vlammen kleurde dat rood tot

geel. In de 15de eeuw zijn vooral de Jacobakannen heel populair.4 In de vormen was

weinig evolutie. De meeste voorwerpen zijn niet versierd.

1 - VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971,

pp. 30-34


Antwerpen, 1983, p.74 2 - VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971,

p.39

- HILLEWAERT B. Laat - middeleeuwse importceramiek te Brugge. In: Brugge

onder-zocht. Brugge, 1988, p. 132 3 VAN VLIERBERGHE K. Het steengoed. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p.74 4 - VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971, p.

34

-HILLEWAERT B. Laat - middeleeuwse importceramiek te Brugge. In: Brugge onder-

zocht. Brugge, 1988, p. 132

- 104 -

De tweede helft van de 16de eeuw worden de steengoedbakkers uit Keulen verdreven

en start een tweede bloeiperiode. De 'schnellen', hoge conische drinkbekers met een oor

worden belangrijk.

Maar in die periode had vooral Raeren de markt veroverd.

Rond 1500 worden in Raeren en Aken 'puntneusbekers' of 'baardmanmaskers'

vervaardigd. Raeren kent zijn bloeiperiode in 1550. Bouffioulx in Henegouwen en

Westerwald werden erdoor beïnvloed.

Het gaat om sober versierde kruiken met cilindrische hals en een gladde standring.

De voorwerpen uit Henegouwen zijn herkenbaar aan het dik zoutglazuur en hun minder

fijne afwerking.1

Eind 16de eeuw ontstonden te Raeren de grijze kruiken met reliëfversiering en

kobaltblauwe versiering. Te Westerwald werd dit overgenomen, aangezien het de

gehele 16de eeuw onder invloed van Raeren en Siegburg stond. Vanaf 1600 wordt het

toonaangevend. Raeren en Siegburg beginnen zelf 'Westerwalder Ware' te maken. In de

17de eeuw onstaat de Humpe, een cilindrische drinkbeker met oor. Naast kobaltblauw

wordt ook mangaanpaars gebruikt. In de 17de eeuw worden de kruiken en bekers

eenvoudiger versierd, met palmetten en rozetten op een blauwe achtergrond. In de 18de

eeuw krijgen de voorwerpen een volkser karakter.

Vanaf de 18de eeuw gaat het porselein de rol van het steengoed overnemen.2


1. drinkbekers

Uit laag 1 kwam een bijna volledige beker of 'humpe' (362), afkomstig van

Westerwald. Het exemplaar is gemaakt van grijs steengoed en is volledig overtrokken

1 VAN VLIERBERGHE K. Het steengoed. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p.74 2 - VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971,

pp. 44-48


Antwerpen, 1983, p.75

- 105 -

met zoutglazuur. Het is versierd met vijf opgelegde medaillons, die werden voorzien

van een kobaltblauwe achtergrond. De medaillons hebben een gestileerde invulling.

Verder heeft het ook opgelegde reliëfringen, die met blauwe lijnen worden afgewisseld

ter hoogte van de rand en de platte bodem. Het heeft een buisvormig lichaam en een oor

dat van onder de rand op het midden van het lichaam uitkomt. Het oor mondt

trapvormig uit in het lichaam.

Dit type komt voor in de 17de en 18de eeuw. In het Gentse werd deze soort al op

meerdere plaatsen ontdekt, o.a. Oudburg en de Schepenhuisstraat en de Sint-

Pietersabdij. 1

Een fijnere datering aan de hand van Westerwald-waar kan slechts aan de hand van

sterk gelijkend maar geen identiek materiaal, waarbij de medaillons echter afwisselend

van koningshoofden werd voorzien en eerste kwart 18de eeuw wordt gedateerd.2

Verder is er nog een randfragment(367) die door zijn decor in kobaltblauwe

beschildering als een beker van Westerwald kan worden herkend.

Nog een beker uit laag 1 (363) is afkomstig van Bouffioulx, en kan in de 2e helft

van de 17de eeuw geplaatst worden.3Dit exemplaar heeft een grijs-beige kleur en is

volledig bedekt met zoutglazuur. De ronde en onderaan afgeplatte onderkant, loopt via

1- RAVESCHOT P. Het steengoed uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 15, Gent, 1991, p.32 afb. 13.

- DESMET G.; RAVESCHOT P. Ceramische recipiënten uit de beerput van Oudburg

21. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp. 15-25.

- RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.


Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p. 101 afb. A70-A71. 2 VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971,

afb. 587 3 VAN BASTELAER D. A. Grès-Cérame ornés de l'ancienne Belgique. Mons-

Bruxelles, 1885, plaat V, afb. 9

- 106 -

een fijn trapvormig tussenstukje over in de trechtervormige wand. Een oor loopt van op

de ribbels tot onder de rechte rand.

Een beker samengesteld uit laag 3 en 4 (374) heeft een beige kleur overtrokken met

ijzerengobe en zoutglazuur. Het lichaam is bolvormig en heeft in het midden een

concave band. De aanhechtingspunten verraden een rond oortje op het midden van de

buik.

Het lijkt op bekers van Langerwehe uit de 14de eeuw, maar heeft in tegenstelling tot

deze bekers met lobvormige standring, een afgeplatte gedraaide onderkant. 1

Conclusie


Het gaat om drie verschillende types van verschillende oorsprongsgebieden.


De eerste beker uit Langerweghe is een veel voorkomend type, dat dus goed gedateerd

zou kunnen worden, ware het niet dat dit type in veel verschillende variaties voorkomt

en dit over de loop van een ruime periode van de 17de en de 18de eeuw.

De beker uit Bouffioulx heeft een fijnere datering, door zijn grote gelijkenis met het

vergelijkingsmateriaal, ook al laat de ouderdom van het betrokken standaardwerk

twijfel bestaan.

Het derde exemplaar leek een eerder moeilijk terug te vinden vorm, maar de datering

van de 14de eeuw lijkt betrouwbaar.

1 X. Pré-industriële gebruiksvoorwerpen 1150-1800. Museum Boymans - Van

Beuningen, Afdeling Kunstnijverheid en Vormgeving, Rotterdam, 1991, p. 57

- 107 -


De voorwerpen uit het eerste niveau krijgen een post-middeleeuwse datering van de

17de tot zelfs misschien de 18de eeuw. Het voorwerp uit het derde en vierde niveau

wordt in de 14de eeuw gesitueerd, wat overeenstemt met de stratigrafie.


Deze bekers tonen eigenlijk weinig vergelijkbaarheid. Ze komen alle drie uit een ander

productiecentrum. Het kan alleen wijzen op een gevarieerde huisraad.

- 108 -

2. kannetjes

Een jacobakan uit Siegburg(375), samengesteld uit laag 3 en 4 werd half bewaard.

De kan heeft geen glazuur, heeft een fijn geribbeld langwerpig lichaam met oranje-bruin

gevlamde kleur op een gelobde standring. Dergelijke kannetjes komen op verschillende

plaatsen in de Nederlanden regelmatig voor. Hun bloeiperiode is de 15de eeuw, maar zij

komen op vele plaatsen vroeger voor.1 Dit exemplaar is evenwel een typisch 15de

eeuwse Jacobakan, gezien de gelobde voet, en de breuk tussen het licht bolvormige

cilindrische onder- en het rechtere bovendeel door een fijne ribbel.2

Ook een wandscherfje uit laag 2 (373)is zonder loodglazuur en heeft een

geribbeld lichaam. Waarschijnlijk gaat het om een fragment van eveneens

een Jacobakan.

(371) uit laag 2 is een bodemfragment van een kannetje op een afgeplatte standvoet.

De standvoet is langszij afgerond en afgeboord met een dubbele opgelegde ribbel. De

biscuit is grijs-beige terwijl de buitenkant is voorzien van een ijzerengobe én

loodglazuur. Het is waarschijnlijk afkomstig van Raeren, waarbij het rond de 2de helft

van de 16de eeuw moet worden gedateerd.

Een mooi versierd exemplaar dat half bewaard is (366) samengesteld uit laag 1 en 2.

De versiering bestaat uit een fijne reliëfversiering met een netvormig gearceerd effect

op het bolvormige lichaam. De bodem is een afgeplatte standvoet, afgerond langszij en

afgeboord door twee fijne opgelegde ribbels. De lange rechte hals is geringd. Een lang

smal oor met langszij afgeplat, gaat van de schouder naar de rand. Een dergelijk

1 - HILLEWAERT B. Laat - middeleeuwse importceramiek te Brugge. In: Brugge

onder-zocht. Brugge, 1988, p.136 afb. 97

- X. Pré-industriële gebruiksvoorwerpen 1150-1800. Museum Boymans - Van

Beuningen, Afdeling Kunstnijverheid en Vormgeving, Rotterdam, 1991, p. 102 2 VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971,

afb. 165, 159

- 109 -

exemplaar kwam aan het licht in Nederland, waar het als een kan van Raeren uit de

16de eeuw wordt gedefinieerd.1

Ook uit laag 1 kwam een kan uit Raeren(369), identiek aan een exemplaar uit de

Schepenhuisstraat.2 De kan heeft een licht bolvormig lichaam en een afgeplatte bodem,

langszij afgerond en afgeboord door een concave ribbel. De kan is beige en voorzien

van zoutglazuur en ijzerengobe aan binnen- en buitenkant.

Een ander wandscherfje (372) is voorzien van een ijzerengobe en waarschijnlijk van

een Raeren-kannetje afkomstig.

Een grotere kan of kruik uit laag 2 (370) heeft een langwerpig geribbeld lichaam en

rust op een gelobde standring. Het geheel is lichtgrijze van kleur en heeft zoutglazuur

aan de buitenkant.

Dergelijke kannen kwamen ook uit de Schepenhuisstraat waar ze in de 15de eeuw

geplaatst worden.3 Het exemplaar zou van Langerwehe of Raeren afkomstig zijn.4

Uit laag 1(368) komt ook een zgn. 'Enghalskanne' Het exemplaar heeft een

afgeplatte standvoet, langszij afgerond en afgeboord met twee fijne opgelegde ribbels.

Het exemplaar werd eveneens voorzien van loodglazuur en ijzerengobe langs binnen-

en buitenkant.

Een gelijkaardig exemplaar werd gevonden in de Oudburg.1 Dit exemplaar is afkomstig

uit Westerwald, waar het in de 2e helft van de 17de eeuw werd geproduceerd.2

1 X. Verdraaid goed gedraaid. Verzameling H.J.E. Van Beuningen. Rotterdam, 1973, p.

56, afb. 314 2 RAVESCHOT P. Het steengoed uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 15, Gent, 1991, p 30 afb. 3 3 RAVESCHOT P. Het steengoed uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 15, Gent, 1991, p. 30 afb. 1 4 VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971,

p.70

- 110 -

Een klein bodemscherfje (365) heeft ook een afgeplatte standvoet, afgeboord door

een opgelegde ribbel. Verschillend met de andere is dat het een grijze biscuit is, die

bedekt is met zoutglazuur dat een blauwe schijn nalaat.

Een andere bodemscherf van laag 1(364) heeft dezelfde afgeplatte bodem, is

afgeboord door twee ribbels, maar vertoont naast zoutglazuur ook ijzerengobe langs de

buitenkant.

Conclusie


Vier van de 6 kannen zijn min of meer gelijkend. Ze zijn alle van Raeren afkomstig,

uitgenomen één, waarbij niet zeker is of het misschien niet van Langerweghe afkomstig

is. Alle staan zij op een gedraaide, afgeplatte standvoet.

Nog een type staat op een afgeplatte standring, maar heeft een andere lichaamsvorm, en

meer specifiek de vorm die een Enghalskanne typeert en is ook afkomstig van een ander

productiecentrum.

Een laatste type is duidelijk een Jacoba-kan.


Vergelijkingsmateriaal voor steengoed is alom aanwezig en de vele goede studies

maken steengoedstudies tot een betrouwbaar dateringmateriaal.

1 DESMET G.; RAVESCHOT P. Ceramische recipiënten uit de beerput van Oudburg

21. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, p.21 afb. 46 2 VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1986, p.

327, afb. 499

- 111 -

c. De niveaus

De vier min of meer gelijkende kannen komen uit het eerste en tweede niveau; De drie

kannen die zeker van Raeren afkomstig zijn, kregen alle een datering die draait rond de

16de eeuw.

Het klinkt aannemelijk dat de jacoba-kan uit de 15de eeuw dateert, gezien deze uit de

derde en vierde laag is samengesteld.

e. Algemene conclusie

Om terug te komen op de betrouwbaarheid van het vergelijkingsmateriaal, moet

misschien wel rekening gehouden worden met de gebruiksduur van steengoed. Het

materiaal is sterker dan het gewoon gebruiksgoed, en misschien ook met grotere zorg

bewaard omwille van praktische redenen. Dat kan misschien de oorzaak zijn van het feit

dat materiaal uit het eerste niveau hier een datering van de 15de eeuw kan meekrijgen.

- 112 -

D. Aardewerk met tinglazuur


Voor dit aardewerk worden verschillende termen gebruikt zoals majolica en faience.

De term majolica is afgeleid van het eiland Mallorca. Het eiland was destijds een

overslaghaven van deze keramiek van Spanje naar Italië.1 De term was in de 15de eeuw

algemeen in gebruik, maar dit aardewerk is veel ouder, want reeds in de 8ste eeuw werd

in het Midden-Oosten aardewerk versierd met tinglazuur. Tijdens de Moorse

overheersing verspreidde dit aardewerk zich over Spanje, waar zich in de veertiende en

vijftiende eeuw het zogenaamde Spaans-Moorse aardewerk ontwikkelde.2 Vanuit

Spanje en Noord-Afrika verspreidde dit aardewerk zich ook over Italië. Eind vijftiende

eeuw traden de Italiaanse centra op de voorgrond. 3 Met de opbloei van Antwerpen

trokken de Italiaanse majolicabakkers naar de Scheldestad. 4

1 VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE

R. D. Aardewerk met tinglazuur. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van

zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p. 34 2 DONY, 1988, p. 105 3 SWIMBERGHE P., 1988, p. 19 4- VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE


zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p. 34

- KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.58

- VERHAEGHE F., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-LEMIERE J. La




- 113 -

De term faience komt van de stad Faenza, een belangrijk pottenbakkerscentrum.1

Er bestaat een technisch verschil tussen faience en majolica. De majolica die in de

Zuidelijke Nederlanden werd vervaardigd, is meestal enkel aan de bovenkant

overtrokken met wit tinglazuur en de achterkant voorzien van loodglazuur omdat dit

goedkoper was.2 Deze majolica werd in de oven gestapeld met proenen, dit zijn

driehoekige stukjes klei.3 Daarvan merken we soms de sporen op de bordspiegel.

Voorwerpen in faience werden zowel aan de binnen- als de buitenkant overtrokken met

tinglazuur. Bovendien werden de voorwerpen niet langer met proenen gebakken, maar

gestapeld in kokers, rustend op pennen.4

Buiten de technische verschillen bestaat er ook een chronologisch verschil.

De majolica werd in de Zuidelijke Nederlanden geproduceerd tot in het begin van de

17de eeuw en werd daarna verdrongen door de faience. Dat heeft zeker te maken met de

invoer van het Chinese porselein in het begin van de 17de eeuw. 5 Deze overgang

gebeurde in Haarlem en Delft omstreeks 1620. De majolicabakkers trachtten hiermee de

fijnere kwaliteit van het porselein te benaderen en ook de versiering is geïnspireerd op

de Oosterse decors. De veelkleurigheid van de majolica wordt vervangen door een

beschildering van blauw op wit.



zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p. 34 2 KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.15 3 KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.9 4 LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands porselein

uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, p.16 5 - VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE



- LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands porselein

uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, p.20

- 114 -

Voor de productie worden vette en magere klei gewassen en gemengd, waarna men het

overtollige water laat afvloeien. Hoe langer belegen de klei, hoe beter.1

Het aardewerk wordt voornamelijk gedraaid, maar opener en ingewikkelder vormen

worden met een moule gemaakt. Het aardewerk wordt dan gedroogd en gebakken.

Het glazuur wordt aangebracht na het afkoelen. Dan werd het voorwerp volledig, of

soms enkel de te versieren delen, voorzien van tinglazuur.

Voor de kleuren van de beschildering werden metaaloxiden gebruikt. De tekening werd

aangebracht met de vrije hand of door middel van een sjabloon of pons. Een tekening

werd dan doorgeprikt met houtskoolpoeder, waarna de punttekening met blauwe verf

werd afgewerkt en dan met de gewenste kleur opgevuld.

De voorwerpen werden dan een tweede keer gebakken, overtrokken met loodglazuur

om een mooiere glans te verkrijgen. Bij de bakking worden de voorwerpen aanvankelijk

gescheiden door proenen in aardewerk. Omstreeks 1640-1650 gaat men over tot het

bakken in kokers. Deze waren voorzien van openingen om metalen staafjes door te

steken, waarop de bordranden rustten.2

Te Gent werd in 1996 een belangrijke vondst gedaan: bij opgravingen aan de

middeleeuwse ziekenzaal van de Bijloke werd een concentratie scherven op de

overgang van majolica naar faience ontdekt.3

Dit bewijst niet alleen de productie van beide te Gent, maar leert ons ook iets bij over

het verschil tussen beide. Dit ook doordat het onderscheid gemaakt wordt door

tinglazuur aan beide kanten, of ter vervanging loodglazuur aan de onderkant. Echter,

men ging beide soms mengen, wat de tussenvormen nog complexer maakt. Als reactie

1 HALBOUT P.; VAUDOUR C., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-LEMIERE

J. La fabrication de la faïence de Rouen (XVIIIe siècle). In: La céramique (Ve-XIXe s.),

fabrication, commercialisation, utilisation. Caen, 1987, p.162

2VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

D. Aardewerk met tinglazuur. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van


3 LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands porselein

uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, p.16

- 115 -

op de vondst werd een onderzoek ingesteld waarbij de productieplaatsen van aardewerk

met tinglazuur vervaardigd te Gent, konden worden opgespoord, waarover verder meer.

Een voorlopige stelling die men kan aannemen is dat in Vlaanderen Antwerpen de

productie op touw zette met als hoogtepunt de 16de eeuw, terwijl Gent in de 17de eeuw

de productie van zowel majolica als faience kende.

- 116 -


We maken een onderscheid tussen faience en majolica bij de bespreking.

Tevens behandelen we elk exemplaar apart in zijn uniciteit.

2.1. Majolica

a. Ronde borden

Vier randscherven, één half bewaard en één bijna volledig bewaard exemplaar werden

gerecupereerd uit de bovenste twee niveaus en konden aan ronde borden worden

toegeschreven.

Een eerste fragment uit het eerste niveau heeft een rechte rand en een licht

bolvormig lichaam(378). De bodem is voorzien van een standvoet.

De bladspiegel is beschilderd met geel, groen en blauw. De rand is versierd met twee

elkaar oversnijdende dubbele boogjes ingebed in concentrische cirkels. Op de

bladspiegel is een gestileerd bladmotief aangebracht tegen concentrische cirkels.

Het exemplaar is sterk geoxideerd.

Aan de hand van de randversiering kan dit exemplaar rond 1600 gedateerd worden.1

Een half bewaard bord afkomstig uit het eerste en tweede niveau, heeft een licht

overgeplooide rand, en rust eveneens op een standvoet(392).

De bordspiegel is beschilderd met blauw en groen; De rand is voorzien van een zigzag

ornament. Centraal staat een bloem met daar rond gestileerde bloemmotieven, die een

geabstraheerde vorm van het 'alla porzellana' decor zijn.2

Opvallend is de 'D', die in blauw op de onderkant van het bord werd geschilderd.

Ook is een litteken van een proen merkbaar op de bordspiegel.

1 SWIMBERGHE P. Archeologisch onderzoek op het terrein Van Der Ghote te Brugge

in 1982. In: Jaarboek stedelijke musea, Brugge, 1982, pp. 173-200 2 KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.122 afb. 270

- 117 -

Een randfragment afkomstig uit laag 1 en 2 vertoont dezelfde randversiering

en behoort waarschijnlijk tot hetzelfde exemplaar(379).

Dit bord stamt wellicht uit het eerste kwart van de 17de eeuw.

Een tweede bord uit het eerste en tweede niveau is bijna volledig bewaard(376).

Het bord heeft een fijne overgeplooide rand, is licht bolvormig en rust op een gedraaide

standring.

De bordspiegel is voorzien van een blauwe, paarse en groene beschildering.

Op de rand staat een uitwaaierend blad/rankenornament. Een dergelijke rand is typisch

voor Zuid-Nederlandse majolica. De S-vormige krulletjes die de rand opvullen,

herinneren aan het decor 'alla Porzellana', een Italiaans decor geïnspireerd op Chinees

Mingporselein.1

Centraal staat een vierzijdig grondvlak, met aan elke zijde een halve cirkel, die

concentrisch met een groen V-motief werden opgevuld.

Een dergelijk bord wordt eind 16de eeuw gedateerd.

Een kleine randscherf -uit het tweede niveau- heeft een fijne overgeplooide,

ondersneden rand (377). Deze scherf is interessant door zijn versieringstechniek. Erop

werd immers de sgraffito-techniek toegepast. Deze techniek houdt in dat men het bord

(op bepaalde plaatsen) eerst volledig blauw schildert, en er daarna de versiering in

uitkrast.

Hier werd in een blauwe band, omgeven door concentrische cirkels, een S-vormig

motief ingekrast.

1- KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.136-137, afb. 327-334

- BIESPOER P. Nederlands Majolica 1550-1650. Schotels en tegels voor de sier.

Amsterdam, 1997, p. 26, afb. 12

- 118 -

Een datering van eind 16de eeuw tot begin 17de eeuw lijkt adequaat.1

Tenslotte een randscherf uit het eerste niveau(384). Deze scherf is een apart geval

door zijn versiering. Deze versiering is immers identiek dezelfde als de versiering op 2

verder besproken faience borden.

Deze versiering, bestaande uit een rand met geschilderde bloemen, merkten we op twee

verschillende plaatsen op, namelijk op pottenbakkersafval afkomstig uit het Geraard de

Duivelsteen.2, wat zou kunnen wijzen op een lokale productie. 3

b. Kommetje

Uit het tweede niveau kwam een kommetje te voorschijn(381). Het heeft een brede rand

en een afgerond lichaam met een lichte knik op de overgang van de rand naar de bolle

buik. Het geheel rust op een gedraaide standring. Vermoedelijk was het ook voorzien

van twee horizontale oren.

De bordspiegel is voorzien van een beschildering in oranje, geel en blauw.

Op de rand staat een zigzag motief, ingesloten tussen concentrische cirkels.

Centraal staat een verspreid gestileerd floraal motief.

Dergelijke borden worden in de 2e helft van de 16de eeuw geplaatst.4

1 KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.122 afb. 271 2 LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands porselein

uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, afb. 36, p. 47 3 VAN DAM J.P. 1982, p.65 afb.95 4 SWIMBERGHE P. Rijk huisraad gevonden in de Zilverstraat te Brugge in 1983. In:

Jaarboek 1983/84. Stad Brugge. Stedelijke musea, Brugge, 1985, p.192 afb. 32, p.193

afb. 39

- 119 -

c. Albarello

Een albarello is een zalfpotje dat zijn naam en vorm uit het oosten meekreeg. Ze werden

zowel met een deksel in aardewerk als met een stuk perkament of varkensblaas

afgesnoerd.1

Uit laag 2 kwamen drie scherven van éénzelfde albarello te voorschijn. Het

voorwerp heeft een cilindervormig lichaam dat langs boven en onder lijkt ingesnoerd.

De albarello werd met een penseelstreek-ornament versierd, opgebouwd uit groene en

blauwe piramiden, waartussen een zigzag lijn loopt.

Dergelijke exemplaren worden op het eind van de 16de eeuw tot het begin van de 17de

eeuw gedateerd.2

Een sterk gelijkend exemplaar kwam aan het licht in de Sint-Pietersabdij. Het werd er

ook tussen de 2e helft van de 16de en de eerste helft van de 17de eeuw gedateerd.3



zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p. 36 2- KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.58

- WITTOP KONING D. A. Apothekerspotten uit de Nederlanden.

Amsterdam, 1991, p.128, afb. 27

- SWIMBERGHE P., 1988, p. 19 3 VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE


zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p103, afb.

A81

- 120 -

2.2 Faience

a. Ronde borden

Drie randscherven en één goed bewaard exemplaar worden hier beschreven.

Twee randscherven vertonen hetzelfde decor op de rand als de majolica scherf(384),

en dus eveneens een grote gelijkenis vertonen met de pottenbakkersafval van het

Geraard de Duivelsteen(383, 387).1 Eén scherf is wat groter, vertoont een standring en

een deel van het centrale motief. Dit zou misschien een bloempot in een tuin kunnen

voorstellen. Op de rand is een floraal motief geschilderd.

Wellicht zijn deze afkomstig van hetzelfde bord.

Een groot bord uit het eerste en tweede niveau is redelijk goed bewaard(391).

Het lichaam is bolvormig met een knik ter hoogte van de overgang van de bordrand

naar de bordspiegel. De bordrand is voorzien van een verspreide gestileerde florale

tekening en gescheiden van de bordspiegel door een dubbele concentrische lijn.

Uit het tweede niveau is nog een randscherf met florale motieven, die op Chinese

decors lijken geïnspireerd(382).

1 - LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands

porselein uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, afb. 36, p. 47

- VAN DAM J.P. 1982, p.65 afb.95

- 121 -

b. Hoekig bord

Eén randscherf behoort duidelijk toe aan een achthoekig bord. De rand is uitermate

recht. De beschildering bestaat uit Chinees geïnspireerde florale motieven.

Gelijkaardige borden werden gevonden in het Gentse, waar zij in de tweede helft van de

17de eeuw worden gesitueerd.1

c. Kan met Chinees decor

Dit uniek exemplaar werd bijna volledig bewaard(394).

Deze kan heeft een rechte rand aan een cilindrische hals, die overgaat in een bolvormig

lichaam. Een breed oor- waarvan enkel de aanhechtingspunten bewaard- loopt van de

rand tot op de onderkant van de buik. De bodem is voorzien van een fijne gedraaide

standring. Het geheel is fijnwandig en benadert de kwaliteit van porselein.

Deze vorm toont gelijkenissen met steengoed van Westerwaldse productie-oorden in de

17de eeuw.2

Het decor daarentegen, is duidelijk van Oosterse inspiratie. De rondom lopende

voorstelling toont twee Chinezen die in een exotisch landschap wandelen. De rand aan

de hals toont een floraal zigzag motief, ingebed in concentrische lijnen. De onderkant

werd ook afgeboord met concentrische lijnen.

1 - LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands

porselein uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, afb. 21, afb. 17

- VAN DAM J.P., 1982, p.62, afb. 81

2 VON BOCK G.R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1986, p.

342, afb. 540

- 122 -

Een identieke beschildering op een kan met een typologisch sterk verschillende vorm

komt voor op andere objecten van Delftse makelij, alwaar zij tussen 1630 en 1650

worden gedateerd.1

3. Conclusie


Uitgezonderd van de gelijkenis tussen twee faïence-scherven en een majolica-scherf, is

er een verrassende variatie. Deze variatie situeert zich niet alleen op het vlak van het

decor, maar ook qua vorm.


De oudste majolicascherven gaan terug tot de tweede helft van de 16de eeuw en zijn

hoogstwaarschijnlijk van Antwerpse makelij. Daarnaast beschikken we ook over

faience scherven met een Chinees decor uit het midden en de tweede helft van de 17de

eeuw. Vermoedelijk werd deze faience te Gent gemaakt, gezien de sterke gelijkenissen

met ander Gents materiaal en gemaakt naar voorbeelden uit Haarlem en Delft, dit tonen

de voorbeelden uit standaardwerken.


Zowel faience als majolica komen in de eerste twee niveaus voor. Faience heeft een

licht overwicht in de eerste laag, en majolica in de tweede laag. Echter, dit verschil is

nagenoeg verwaarloosbaar. Erg veel borden zijn immers samengesteld uit de twee lagen

samen.

1 SCHOLTEN F. F. Dutch Majolica & Delftware. Amsterdam, 1993, p.114-115,

afb. 97-98

- 123 -


Alles lijkt te kloppen als een gieter: de majolica is zowel naar de versiering, het

vergelijkingsmateriaal en -in mindere mate- de niveaus, ouder bevonden dan de faïence.

Ook lijkt de oudere majolica vooral zijn vergelijkingsmateriaal in het Antwerpse te

hebben, overeenkomstig met de toenmalige bloei van de havenstad. Het tussenstadium

is vertegenwoordigd in de vorm van een majolica-scherf met buiten het loodglazuur aan

de onderkant, een volstrekte gelijkenis met twee faience-scherven, waarvan overigens

voorbeelden in het Gentse werden gevonden.

Dit materiaal sluit dus aan bij het reeds verworven Gents vondstenmateriaal.

- 124 -

E. Porselein


Porselein werd ontwikkeld te China tussen 600 en 900 na Chr.

De grondstof is porseleinaarde of kaolien. Het glazuur is petuntse, Chinees voor

'steentjes' en smeltmiddelen, en heeft dus enigszins de kenmerken van steengoed, maar

is zeer fijnkorrelig en vaak zelfs lichtdoorlatend. Kaolien is van het veldspaattype

evenals het glazuur, alleen bevat het laatste meer smeltmiddelen. Hierdoor worden kern

en glazuur één.

Na de bakking is de bedekking zodanig hard dat zij niet met staal gekrast kan worden.

Wanneer de beschildering vóór de bedekking op de leerdroge scherf werd aangebracht,

volstaat één bakking op ca. 1350°C. Eventuele bijkomende beschilderingen in

emailkleuren of goud vereisen een tweede of derde bakking aan lagere temperaturen,

namelijk ca. 900°C.

Al tijdens de Tangdynastie (618-906) kende het Chinees porselein een groot prestige in

het Midden-Oosten. De export bereikte zijn hoogtepunt onder de Ming-dynastie (1368-

1644).1 Het exportporselein werd gefabriceerd te Jing-Dezhen in de provincie Jiangxi,

op 1500 km ten noorden van Kanton. Tot 1740 werd het porselein er ook ter plaatse

versierd. Later werden moffelovens te Kanton opgericht en het onversierde porselein

werd er met gekleurde email boven op de dekking geschilderd.

Vanaf de 14de eeuw gaat men het porselein beschilderen met kobaltoxide, wat een

blauwe kleur teweeg brengt. Van de 16de tot de 18de eeuw is het voornamelijk

porselein met blauwe beschildering dat in grote hoeveelheden naar Europa wordt

verscheept.

1 DE BISSCOP N., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R. F.

Porselein. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee

afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.44

VERMASSEN T. Het porselein uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:


- 125 -

Porselein werd tussen 1602 en 1650 tegen hoge prijzen te Amsterdam verhandeld. In

China werd het al van in de 16de eeuw uitsluitend voor de export vervaardigd. Het

porselein is van mindere kwaliteit. Een kenmerk is het 'mushikui'-effekt: letterlijk

betekent dit 'opgegeten door motten'. Dit wijst op een slechte hechting van de bedekking

van de lip.

In de 17de eeuw worden voornamelijk borden en kommen ingevoerd. In de tweede helft

van de 17de eeuw komt het theedrinken in voege en worden voornamelijk kopjes en

schoteltjes ingevoerd.1


Kopje

Een kopje, zonder twijfel bestemd voor het theedrinken, (388) kwam tevoorschijn uit

het eerste niveau. Het lichaam is mooi afgerond, heeft een naar buiten gedraaide lip en

geen oor. De kern is wit en aan binnen- en buitenkant is het voorzien van een blauwe

beschildering onder glazuur. De decoratie bestaat uit een fries met ruitvormige

motieven, ingebed in concentrische cirkels.

Een dergelijke decoratiefries is typisch voor de late 17de, begin 18de eeuw.2

Uit de Schepenstraat kwam een sterk gelijkend kopje te voorschijn, met een gelijkend

fries aan de buitenkant en een naar buiten gekeerde lip. Een datering van het begin van

de 18de eeuw bleek gepast. Andere kopjes uit dezelfde context en met dezelfde

gestileerde tak op de buitenkant werd halfweg de 17de eeuw geplaatst.3

1 VERMASSEN T. Het porselein uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 15, Gent, 1991, pp.43-53 2 LUNSINGH SCHEURLEER D.F., Chine de Commande. Lochem, 1989, p.101, afb.

69 3 VERMASSEN T. Het porselein uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 15, Gent, 1991, p.46, afb. 3,6

- 126 -

Conclusie

Er werd een verwaarloosbare hoeveelheid porselein gevonden. Toch draagt deze bij tot

de kennis van het gebruik ervan in de context. Porselein krijgt door zijn verre oorsprong

een elitair tintje. Tevens geeft ook dit exemplaar ons een degelijke datering, die aansluit

bij de rest van het materiaal.

- 127 -

F. Witte pijpaarde Drie fragmenten van pijpen uit witte pijpaarde bleven bewaard(422-424). Ze zijn tussen

de 6 en de 9 cm lang. Twee ervan bleken samen te horen en konden aan een worden

geplakt. Deze exemplaren kregen geen nummer van de Dienst. Er zijn jammer genoeg

geen versieringen of pijpenkopjes bewaard gebleven, alleen fragmenten van

pijpensteeltjes. Ze zijn waarschijnlijk een Hollands fabrikaat. Door de sterke

fragmentatie kunnen geen verdere aanwijzingen gegeven worden over hun ouderdom.

Voor pijpjes in witte pijpaarde moet een ruime datering vanaf de 16de eeuw worden

aangehouden, een aantal jaar na de ontdekking van Amerika door Christoffel Columbus

(1492). Toch moet men de pijp gescheiden zien van tabak. Immers, ook de klassieken

hadden reeds pijpen, voor de verheerlijking van het vuur. De compagnon van Cristoffel

Colombus, Rodrigo de Jerez stichtte de eerste ateliers in Engeland in 1575. De eerste

manuscripten die getuigen van de pijpindustrie in Bristol, stammen uit 17de eeuw. In

1619 gaat de gilde van de pijpers exporteren naar Virginia, Afrika, Ierland, Canada,

Noorwegen en Spanje. De pijpindustrie veroorzaakt de bloei van nog andere steden

naast Bristol.

In 1617 sticht de Engelsman William Baarnelts te Gouda een pijpfabriek met als

merknaam “de gecroonte roos”. Gedurende eeuwen blijft Gouda het centrum van de

pijpindustrie. Pas in de 17de eeuw komen centra op gang in Frankrijk en Duitsland.1

1 LECLAIRE A.; LECLAIRE M. Naissance de la pipe en terre à Sanit-Quentin-la

poterie. Tome 1: Tradition et activité. Saint-Quentin-la-poterie, 1986

- 128 -

G. Varia

Er werd ook een knikker, voorzien van bruin loodglazuur, gevonden. Dergelijke

knikkers worden wel meer in laat-middeleeuwse contexten uit het Gentse gevonden.1

1 DESMET G. Metaal, hout en varia uit de beerput van oudburg 21. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p. 84 afb. 26, p.89

- 129 -

IV. Ander materiaal uit de afvalput

A. Glas


Uit de verschillende Gentse contexten komen drie glassoorten voor.

Een eerste soort is het Waldglas of varenglas. Dit is een groen getint glas dat voorkomt

vanaf de 9de eeuw. Als smeltmiddel gebruikte men soda uit de Middellandse Zee.

Tijdens de Arabische machtsuitbreiding gaat men bij ons as van varens gebruiken als

smeltmiddel. Dit bevat echter bijna geen soda-zouten. Het onderscheid tussen beide

productie-processen is enkel merkbaar aan het gewicht.1

Deze glasproductie was aanvankelijk gericht op het vervaardigen van vensterglas, in

eerste instantie voor de kloosters, maar vanaf de 13de eeuw gaat men ook voor de

welgestelde burgers vensterglas vervaardigen. Vanaf de tweede helft van de 14de eeuw

komt het plastisch versierde drinkgerei met de typische groene kleur op.2

Glas à la façon de Venise heeft in zijn naam reeds zijn afkomst verraden. De

Venetiaanse glaskunst ontwikkelde zich in de 13de eeuw onder invloed van de stijgende

import uit het Midden-Oosten. Aanvankelijk diende Venetië dus als doorslaghaven,

maar gaat vanaf de 14de eeuw de handel in eigen handen nemen door imitatie. In onze

gebieden wordt dit glas à la façon de Venise onder leiding van Italiaanse glasblazers

voor het eerst vervaardigd rond 1500. Uitzonderlijk zuiver glas werd door de

Venetiaanse glasblazers in de loop van de 16de eeuw verkregen, door het gebruik van

1 X. Glas uit post-middeleeuwse afvalkuilen in Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg.

12, Gent, 1988, pp. 2 DENISSEN S. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p. 113

HENKES H. Glas zonder glans. In: Rotterdam Papers 9. Herent, 1994.

- 130 -

soda-houdende zeewier-assen. Dit glas kreeg de naam 'kristal' gedurende anderhalve

eeuw, tot het kristal dat vervaardigd wordt op lood-basis opkwam.

Doordat de soda bij ons werd ingevoerd, is het moeilijk te zien of glas nu van Italiaanse

of lokale oorsprong is.

De derde soort die bij ons voorkomt is het glas à la façon anglaise. Dit glas ontstond in

een vlaag van puur alchemisme. Zo had men in Bohemen een sterke en goed

bewerkbare soort glas ontwikkeld door het vervangen van soda door kalk. Een

Engelsman, John de la Cam, zocht naar een manier om de kwaliteit van dit glas na te

bootsen. Hij verkrijgt een mooie soort helder glas, die echter steeds grotere barsten of

crizzling vertoont. De oplossing voor dat probleem werd gevonden door de toevoeging

van lood, wat dan ook het ontstaan gaf aan het loodglas, die voor de Engelsen

gedurende een lange tijd een technologische vooruitgang teweeg bracht.1

Er bestaan natuurlijk verschillende versieringstechnieken, zoals optisch blazen en het

gebruik van mallen. Noppen verkrijgt men door vloeibaar glas bovenop het basisglas te

plaatsen, en met een pincet te bewerken. Glasdraden staan ook een grote variatie van

versiering toe. Om verschillende onderdelen aan elkaar te hechten gaat men het glas

opnieuw verhitten.

In Gent zijn uit archiefonderzoek een aantal glasateliers gekend, waarvan de oudste uit

1584 dateert. Men produceerde er glas à la façon de Venise.

De volgende vermelding van een glasblazerij is al in 1690. Drie jaar later wordt zelfs

een concurrerend bedrijf opgericht. Er werd glas à la façon de Venise en à la façon

Anglaise vervaardigd.2

1 HENKES H. Glas zonder glans. In: Rotterdam Papers 9. Herent, 1994. 2 X. Glas uit post-middeleeuwse afvalkuilen in Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg.

12, Gent, 1988, pp.

- 131 -


2.1 Drinkglazen

a. Een vleugelglas à la façon de Venise

Eén dergelijk mooi versierd glas werd gevonden. De stam is volledig bewaard gebleven,

met een stuk van de voet en daarnaast werden fragmenten van de kelk gevonden.

Het glas is vervaardigd uit kleurloos glas en opgebouwd uit een voet, een stam en een

kelk(395). De balusterstam is vierdelig en versierd met verticale ribben. De kelk heeft

een gewafeld decor en wordt ondersteund door twee langszij slingerende glasdraden. De

voet is fijn en vlak.

Dergelijke vleugelglazen zijn nooit identiek door het ingewikkelde productieproces,

waarbij de verschillende delen apart worden gemaakt, en de versiering nog een

afwerkingsproces op zich is.1

Een zeer sterk gelijkend voorbeeld, met dezelfde versiering van een gevouwen

glasdraad, werd gevonden in het Antwerpse!2

De basisvorm gaat terug op Venetiaanse voorbeelden, maar is gemaakt in de Zuidelijke

Nederlanden.3 Een gelijkaardig glas werd gevonden te Brugge.

Een datering van het eerste kwart van de 17de eeuw kan worden aangehouden.4

1 HENKES H. Glas zonder glans. In: Rotterdam Papers 9. Herent, 1994. 2 HENKES H.; VEECKMAN J., red. VEECKMAN J. Schitterende scherven. Het glas

uit een afvalput op de Antwerpse Eiermarkt. In: Berichten en Rapporten over het

Antwerps Bodemonderzoek en Monumentenzorg 3 (BRABOM). Antwerpen, 1999, p.63

afb. 40 3 KLESSE B., VON BOCK G. R. Glas, Kunstgewerbemuseum de Stadt Köln. Köln,

1972, p. 146, afb. 280 4 - VAN DEN BERGHE S. Het hof van Watervliet. Brugge, 1983, p. 93 afb. 91

- 132 -

b. Een Berkemeier in waldglas

Van deze beker werden 3 scherven gevonden, waaronder een stuk van de bodem, en

twee stukken die deel uitmaakten van de onderkant(396).

Deze beker in blauwgroen glas heeft een smalle cilindrische voet, uitmondend in een

uitstaande kelk. De bodem is versierd met noppenrijen, waarvan de punt omhoog

gericht is. De bodem zelf is een gekartelde voetring.

Andere dergelijke voorbeelden werden in onze gewesten aangetroffen, maar hun

oorsprong ligt vermoedelijk bij deze laat 16de eeuwse exemplaren, in het Rijnland.1

Ook in het Gentse werden al eerder dergelijke Berkemeiers terug gevonden.2

c. Een noppenbeker

Eén randscherf van een noppenbeker uit het eerste niveau is gemaakt in lichtblauw

kristalglas (397).

Het behoort toe aan een grote beker, vermoedelijk cilindrisch van vorm en is versierd

met noppen, door het glas in een bewerkte mal te blazen.

De bodem bestond vermoedelijk uit een gekartelde standring, waarvan voorbeelden van

lokale productie in het Antwerpse werden gevonden, waar zij in de 2de helft van de

16de eeuw worden gedateerd.3 Ook in de Oudburg werden dergelijke bekers gevonden.

Men plaatst ze in het eerste kwart van de 17de eeuw.1

- KLESSE B., VON BOCK G. R. Glas, Kunstgewerbemuseum de Stadt Köln. Köln,

1972, p. 146, afb. 280 1 DENISSEN S. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p. 113 afb. 451 a en b 2 VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE

R. G. Glas. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee

afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p. 120 afb. B80, p. 107 afb. A140 3 DENISSEN S. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p. 124, afb. 471 c

- 133 -

Dit glas werd waarschijnlijk geproduceerd in de Zuidelijke Nederlanden.

d. Ziel van een glas

Tenslotte kan nog een bodemscherf worden herkend als een deel van een

drinkglas(398).

Deze opgestoken ziel behoorde waarschijnlijk toe aan een grote cilindrische beker.

Het glas is blauwgroen kristalglas, en zal vermoedelijk ook zijn herkomst in de

Zuidelijke Nederlanden hebben.

Gezien de datering van dergelijke bekers, kan ook dit glas met enige omzichtigheid in

de 2de helft van de 16de eeuw worden geplaatst.2

1 RAVESCHOT P. Het glas uit de beerput van Oudburg 21. In: Stadsarcheologie. nr.

2, jg. 7, Gent, 1983, p.36 afb.21 2 DENISSEN S. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p. 124, afb. 471 c

- 134 -

2.2 Flessen

Enkele scherven kunnen worden toegeschreven aan flessen, namelijk (399-407, 424-

431). Ze zijn echter sterk gefragmenteerd en laten geen nauwkeurige beschrijving toe.

Het gaat om een aantal wandscherven en één halsfragment.

2.3 Vensterglas

Een aantal fragmenten glas zijn door hun dikte en het ontbreken van enige kromming

bij het vensterglas te klasseren.(408-417)

Een aantal glasfragmenten konden niet nader gespecificeerd worden(418-423).

- 135 -

B. Leisteenfragment In het derde niveau werd een uitzonderlijke vondst gedaan, namelijk een leistenen

bordje waarin muzieknoten waren ingekrast op een vijflijnige notenbalk(435).

Een dergelijke vondst is weliswaar uitzonderlijk maar niet alleenstaand. In Ijsselsteen

en Fosse-la-Ville werden ook dergelijke bordjes gevonden. Enkel deze van Ijsselsteen

en Gent waren leesbaar gebleven doordat de noten waren ingekrast in de steen. Normaal

schreef men immers op dergelijke bordjes met krijt, waardoor de tekst afwasbaar werd

en dus in vele gevallen is verdwenen. Mogelijk werd een dergelijke leisteen gebruikt bij

het componeren.

Dit fragment bevat waarschijnlijk een tekstloze tenormelodie.

C. Bouwmaterialen Uit de drie bovenste niveaus werd ook een reeks bouwmaterialen gehaald, waaronder

vloertegels, leisteenfragmenten en mortelfragmenten.

Het merendeel komt uit het derde niveau, met name 5 fragmenten van allerhande

materiaal. Uit het tweede niveau werden twee fragmenten gehaald en uit het eerste 1.

In totaal zijn er twee vloertegels, met een dikte van ongeveer 2 cm, een lengte van 20

cm en een breedte van 15 cm. De mortelfragmenten zijn sterk gefragmenteerd. De

stukken in leisteen zijn eveneens fragmentarisch bewaard.

D. Organisch materiaal Een reeks dierenbeenderen, die zich niet op de Dienst Stadsarcheologie meer

bevinden, maar ter verder onderzoek naar een labo zijn getransporteerd, samen met

stalen van de opvullingaarde.

Hier kan dan ook niet dieper op dit materiaal worden ingegaan.

- 136 -

E. Metaal

a. Vingerhoeden

Twee volledige, maar sterk geoxideerde vingerhoeden werden teruggevonden(436,

437).

b. Nagels

Verder werden nog twee nagels gevonden (438, 439).

c. Knoop / broche

Tenslotte werd nog een koperen object gevonden dat in die mate geoxideerd is dat het

object moeilijk herkenbaar is. Het heeft twee vlakke zijdes en heeft langs één zijde een

fijne dubbele uitstulping. Het zal dan ook om een knoop of een broche gaan(440).

- 137 -

V. Algemeen besluit

A. kwantitatieve analyse

1. Totaalbeelden en M.A.I.-telling

Gezien het belang van een totaalbeeld om een inzicht te krijgen op het

materiaalensemble van de context, beginnen we hier alvast met enkele tabellen, die het

totaal aan materiaal telkens op een andere manier weergeven.

De telling gebeurt op basis van de fiches. Fiches kunnen zowel een wandscherf, als een

volledig object bevatten. Indien een object is samengesteld uit verschillende scherven

met elk een eigen scherfnummer, krijgt het 1 fiche, waarbij de nummering van de

Dienst Stadsarcheologie in de fiche werd opgenomen. Ook scherven die niet kunnen

gelinkt worden aan een voorwerp hebben een eigen fiche. Opnieuw willen we hier

wijzen op het probleem met betrekking tot de niveaus; het belang van de niveaus moet

gerelativeerd worden, ook al door de overlappingen die kunnen voorkomen tussen de

verschillende verdiepingen onderling.

- 138 -

1.a. Totaalbeelden van het materiaal uit de context

De eerste reeks tabellen geven het totaal aantal fiches per niveau.

In de tabel en grafiek 1 ziet men hoe het materiaal toeneemt per verdiep.

Laag Aantal

laag4 21

laag 3 108

laag 2 140

laag 1 166

Som 435

Tabel 1: materiaal per verdiep

Grafiek 1: materiaal per verdiep

laag4

laag 3

laag 2laag 1

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

- 139 -

De tabel en grafiek 2 tonen het totaal aantal fiches per niveau én per materiaalsoort.

laag 4 laag 3 Laag 2 Laag 1

rood 7 78 114 114 313

grijs 13 22 5 - 40

steengoed 1 1 5 7 14

faience - - 2 4 6

majolica - - 5 5 10

porselein - - - 1 1

bouwmateriaal - 6 2 1 9

glas - - 5 32 37

leisteen - 1 - - 1

21 108 138 164 431

Tabel 2: aantal fiches per niveau en materiaalsoort

- 140 -

Grafiek 2: aantal fiches per niveau en materiaalsoort

0

20

40

60

80

100

120

laag 4 laag 3 laag 2 laag 1

rood

grijs

steengoed

faience

majolica

porselein

glas

- 141 -

Gezien het overwicht van grijs en rood aardewerk belichten we deze apart, in de

grafieken 3a en 3b.

In deze grafiek ziet men hoe het grijs aardewerk in het vierde niveau nog het rood

aardewerk overtreft in hoeveelheid, maar dit snel afneemt om geleidelijk helemaal te

verdwijnen. Het rood aardewerk daarentegen begint ondervertegenwoordigd, maar

schiet snel de hoogte in. Het aantal rood aardewerk in het derde en vierde niveau

stagneert.

Grafiek 3a: rood en grijs aardewerk doorheen de niveaus (relatieve cijfers)

Grafiek 3b: rood en grijs aardewerk doorheen de niveaus (absolute cijfers)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


grijs

rood

0

20

40

60

80

100

120


rood

grijs

- 142 -

Om nu de overige materialen beter te belichten, geeft deze grafiek 4 een overzicht van

de materialen, zonder het rood en grijs aardewerk.

Grafiek 4: materialen doorheen de niveaus, exclusief rood en grijs aardewerk

0

5

10

15

20

25

30

35


steengoed

faience

majolica

porselein

glas

leisteen

bouwmateriaal

- 143 -

1.b. Totaal minus wandscherven

Tabel 3 werkt volgens hetzelfde systeem waarbij de telling gebeurt per niveau en per

materiaalsoort om zo tot een totaal per materiaalsoort te komen. Het verschil met de

eerste tabel is dat deze geen wandscherven meetelt. De verhoudingen blijven min of

meer gelijk, maar het gaat om getekende scherven, die alle een objecttype kunnen

vertegenwoordigen, maar daarom niet het juiste aantal objecten die zich in de context

bevinden. Immers, bodemscherven en randscherven, evenals stelen of oren al dan niet

met aanhechtingspunten, die eenzelfde exemplaar kunnen toebehoren, worden hier

telkens als een aparte eenheid geteld. Deze telling kan gezien worden als een tussenstap.

laag 4 laag 3 Laag 2 laag 1

rood 1 38 62 70 171

grijs 7 8 1 - 16

steengoed 1 1 3 7 12

faience - - 2 3 5

bouwmateriaal - 6 2 1 9

majolica - - 5 4 9

porselein - - - 1 1

9 53 75 86 223

Tabel 3: materiaalsoorten doorheen de niveaus, exclusief wandscherven

- 144 -

1.c. M.A.I.-telling

Tabel 4 (grafiek 5) hanteert de techniek van de Minimum Aantal Individuen–telling.

Het principe blijft min of meer gelijk met de vorige tabellen, maar hier worden enkel

alle objecten waarvan de rand is bewaard meegeteld. Deze omhelzen naast randscherven

die niet konden gelinkt worden aan objecten, ook alle andere objecten waarvan de rand

werd bewaard; met name objecten die in de fiche werden ingebracht als ‘volledig’,

‘bijna volledig’ en ‘half’ bewaard. Deze tabel geeft het betrouwbaarste beeld over het

aantal voorwerpen die zich in de context bevinden.


rood 1 29 51 51 132

grijs 5 5 - - 10

steengoed - 1 2 4 7

faience - - 2 3 5

majolica - 5 4 9

porselein - - 1 1

glas - - - 1 1

6 35 60 64 165

Tabel 4: M.A.I.-telling

- 145 -

Grafiek 5: M.A.I.-telling

Conclusie

Deze tabellen geven dus het totaalbeeld weer in een evolutie van representativiteit. De

weergave van een totaalbeeld van materiaal evolueert naar een geijkte manier van

telling in de hoop tot een betrouwbaar beeld te komen.

Gezien de grote hoeveelheid rood en grijs aardewerk, blijft het beeld verhoudingsgewijs

gelijklopend: telkens opnieuw blijkt hoe het grijs aardewerk het rood aardewerk

verdringt. Dit is een gekend en steeds terugkomend fenomeen, algemeen kan men

stellen dat grijs aardewerk vroeger voorkomt, terwijl rood aardewerk later de overhand

gaat krijgen. Het is zelfs een soort van begrip geworden om contexten met veel rood

aardewerk in de post-Middeleeuwen te situeren, terwijl grijs aardewerk meer de volle

0

10

20

30

40

50

60


rood

grijs

steengoed

faience

majolica

porselein

glas

- 146 -

tot late Middeleeuwen voorkomt. Doordat ze hier samen voorkomen, kunnen we sterk

veralgemenend zeggen dat we in een overgangsfase zitten.

Door het rood en grijs aardewerk uit de tabellen en grafieken weg te zuiveren kunnen

we de andere materialen duidelijker bestuderen.

Steengoed komt doorheen de volledige opvulling voor, maar neemt wel toe in de latere

periodes. Majolica en faïence komen enkel in de laatste twee lagen voor. Terwijl de

majolica gelijk vertegenwoordigd is in beide bovenste niveaus, neemt faïence toe in de

bovenste verdieping. Dit feit klopt met de geschiedenis van faïence, die later doorbreekt

dan de majolica. Glas verschijnt ook maar vanaf het tweede niveau, maar neemt sterk

toe in het eerste.

Kortom, de variatie aan materialen, die weliswaar gelijkloopt met een globale toename

aan materiaal, is duidelijk merkbaar.

De toename aan materiaal per niveau is ook voor een deel toe te schrijven aan de

opgraving zelf. Het onderste niveau werd immers niet helemaal leeggehaald.

1.d. Overzichtstabel bewaringstoestand

Een interessante tabel is ook tabel 5, die enkel betrekking heeft tot het aardewerk.

Hier worden de verschillende bewaringstoestanden voorkomend in de fiches opgeteld

per soort aardewerk. De vorige tabellen krijgen hierbij een achtergrond van de

verschillende voorkomende toestanden die kunnen voorkomen. Hierdoor krijgt men een

beeld op de mate van volledigheid van de aardewerksoorten. Voor sommige soorten is

het niet erg representatief door het kleine aantal vondsten.

- 147 -

Grijs rood faience majolica steengoed porselein bouwmateriaal Totaal

Aantal % aantal % aantal % aantal % aantal % aantal % aantal % aantal %

bijna volledig 2 5,0 26 8,3 1 16,7 1 10,0 2 14,3 - - - - 32 8,3

Bodemscherf 6 15,0 35 11,2 - - - - 5 35,7 - - - - 46 12,0

Half 1 2,5 37 11,8 - - 3 30,0 3 21,4 - - 1 11,1 44 11,5

oor met 1 aanhechtingspunt - - 1 0,3 - - - - - - - - - - 1 0,3

oor zonder aanhechtingspunten - - 3 1,0 - - - - - - - - - - 3 0,8

Randscherf 7 17,5 56 17,9 4 66,7 5 50,0 2 14,3 1 100,0 - - 75 19,5

Fragment - - - - - - - - - - - - 8 88,9 - -

Steel - - 3 1,0 - - - - - - - - - - 3 0,8

Volledig - - 10 3,2 - - - - - - - - - - 10 2,6

Wandscherf 24 60,0 142 45,4 1 16,7 1 10,0 2 14,3 - - - - 170 44,3

Totaal 40 100,0 313 100,0 6 100,0 10 100,0 14 100,0 1 100,0 9 100,0 384 100,0

Tabel 5: de bewaringstoestand per materiaalsoort

- 148 -

2. Typologische evolutie

Hiervoor werd een tabel (6) ontwikkeld die per materiaalsoort alle aanwezige

objecttypes bekijkt doorheen de verschillende niveaus.

Hierbij moet rekening worden gehouden met wat we al weten uit de vorige tabellen,

namelijk dat het totaal aantal materiaal per niveau niet gelijklopend is. Hierdoor staan

de verschillende niveaus niet in evenwicht met elkaar. Ook moet rekening gehouden

worden met de beperkingen die de terminologie kunnen inhouden.

Toch geeft deze tabel een overzicht van de aanwezigheid van bepaalde objecttypes, en

zelfs een blik op vervangmiddelen in de materiële cultuur.

We zullen hier een aantal aspecten toelichten, die moeten worden gezien in harmonie

met de besluiten die eerder per objecttype werden gemaakt.

Laag

materiaal objecttype 1 2 3 4 Totaal

faience bord 3 2 5

kan 1 1

Totaal 4 2 6

glas ? 6 6

beker 1 1

Berkemeier 1 1

drinkglas 1 1

fles 17 17

vensterglas 6 4 10

vleugelglas 1 1

Totaal 32 5 37

grijs ? 4 11 5 20

kan 4 2 6

kom 1 5 6

kookpot 7 1 8

Totaal 5 22 13 40

leisteen muziekbordje 1 1

- 149 -

Laag


Totaal 1 1

majolica albarello of zalfpot 1 1

bord 5 3 8

kom 1 1

Totaal 5 5 10

metaal knoop/broche 1 1

nagel 1 1

vingerhoed 1 1 2

Totaal 2 2 4

porselein kopje 1 1

Totaal 1 1

rood ? 44 47 40 4 135

bord 8 3 11

braadslede 1 1

deksel 3 3 1 7

grape 7 15 10 1 33

hoge steelpan 12 3 4 19

kamerpot 8 16 2 26

kan 3 2 5 10

kom 15 12 6 33

kruik 1 1 2

lage steelpan 3 4 6 13

olielamp 1 1

papkommetje 4 6 10

potje 2 1 3

schaal 1 1

steelpan 2 1 3

vuurklok 2 2 4

zeef 1 1

Totaal 114 114 78 7 313

steengoed ? 1 1

- 150 -

Laag


beker 2 1 3

Enghalskanne 1 1

Jacoba-kan 1 1

kan 3 4 7

Humpe of drinkbeker 1 1

Totaal 7 5 1 1 14

witte pijpaarde pijp 3

Totaal 3

Bouwmateriaal vloertegel 1 1 1 3

tegel 1 1 2

mortel 3 3

leisteen 1 1

Totaal 1 2 6 9

Algemeen

Totaal

166 140 108 21 435

Tabel 6: typologische evolutie

Kookgerei: we zien dat grapen doorheen de ganse evolutie aanwezig zijn en pas in het

laatste niveau in aantal gaan verminderen. Dit komt waarschijnlijk door het ontstaan van

verschillende alternatieven. Ook de praktische kant zal hierin meegespeeld hebben,

bijvoorbeeld de betere hanteerbaarheid van de hoge steelpannen, die echter dezelfde

functie kunnen vervullen. Ook bij het opkomen van de stoof, zullen de standvoeten, die

eigenlijk dienen om het voorwerp neer te planten in het smeulende vuur, verdwijnen in

het voordeel van plattere bodems, die zo gemakkelijker zullen opwarmen.

Toch neemt de lage steelpan af in hoeveelheid, terwijl de hoge steelpannen in aantal

lijken toe te nemen!

Eetgerei: Kommetjes lijken de hele periode goed vertegenwoordigd. De borden komen

pas op in de bovenste niveaus. Zien we daar een evolutie in de eetcultuur? Het

kookgerei breidt dus uit in harmonie met het eetgerei. Zien we daar het opkomen van

consistenter voedsel?

- 151 -

Schenkgerei: De kannen in rood aardewerk nemen in aantal af, terwijl het aantal

steengoed in aantal blijft toenemen. Waarschijnlijk mag men hier veronderstellen dat

het steengoed door zijn betere waterdichtheid en grotere popularisatie de kannen uit

gewoon gebruikersaardewerk gaat vervangen, aldus om praktische redenen.

Gebruiksgoed: De kamerpotten lijken hun piek te beleven in het tweede niveau.

De vuurklokken lijken niet voor te komen in de bovenste niveaus. Dit komt misschien

doordat de vuurklokken, waarmee men het vuur in het midden van de huiskamer

smeulende hield, ging vervangen door de schouw, tegen de kant van de muur.

Deze opwerpingen zijn eerder hypothetisch, maar worden ontegensprekelijk opgewekt

door de tabel.

- 152 -

3. Relatieve chronologie

Deze tabel (7) bekijkt welke dateringen werden meegegeven aan de verschillende

niveaus. Er dus wel degelijk een duidelijke evolutie merkbaar in datering. Dit wordt

duidelijk in grafiek 6, waar de relatieve concentraties van dateringen doorheen de

verschillende lagen wordt gevisualiseerd door middel van een ‘bubble’ diagram: hoe

groter de ‘bubble’, des te hoger de concentratie aan gedateerd materiaal.

Hierbij zijn de gehanteerde criteria vergelijkingsmateriaal, de stratigrafie (het / de

betreffende niveau / niveaus), en resultaten van andere aardewerkstudies.

Twee elementen worden tegenover elkaar geplaatst, met name de betreffende niveaus

tegenover de dateringen afgeleid uit het vergelijkingsmateriaal. De typologie wordt

achterwege gelaten.

Laag

materiaal datering 1 2 3 4 Totaal

faience Ongedateerd 2 2

1630-1650 1 1

2e helft 17e 1 1

midden 17e 1 1

midden-2e helft 17e 1 1

Totaal 4 2 6

glas Ongedateerd 29 4 33

2e helft 16e 1 1 2

begin 17e 1 1

2e helft 16e-begin 17e 1 1

Totaal 32 5 37

grijs Ongedateerd 5 16 12 33

14e 1 1 2

begin 13e 3 3

begin 14e 1 1

midden tot eind 14e 1 1

Totaal 5 22 13 40

- 153 -

Laag


leisteen rond 1460 ? 1 1

Totaal 1 1

majolica Ongedateerd 1 1

2e helft 16e 1 1

begin 17e 2 2

eind 16e 1 1

eind 16e-begin 17e 1 1

rond 1600 1 1

midden-2e helft 17e 2 2

2e helft 16e-begin 17e 1 1

Totaal 5 5 10

porselein late 17e vroege 18e 1 1

Totaal 1 1

rood Ongedateerd 95 104 65 6 270

14e 1 1

14e15e 1 1

16e 2 2

16e17e 1 1

16e18e 5 7 12

17e18e 12 1 13

2e helft 14e 3 3

late 13e vroege 14e 5 5

midden 17e 1 1

midden tot eind 14e 3 1 4

Totaal 114 114 78 7 313

steengoed Ongedateerd 3 3 1 7

14e15e 1 1

15e 1 1

16e 1 1

17e18e 1 1

2e helft 16e of 17e 1 1

- 154 -

Laag


2e helft 17e 2 2

Totaal 7 5 1 1 14

Algemeen

Totaal

166 140 108 21 435

Tabel 7: relatieve chronologie

Grafiek 6: relatieve chronologie: bubble diagram

1

2

3

4

datering

laag

1625147513001200

- 155 -

4. De opvulling van de afvalput

Vooral tabel 7 bewijst dat er wel degelijk een evolutie merkbaar is in de niveaus, geen

enkele datering spreekt dit tegen, of past niet tussen zijn soortgenoten binnen zelfs 1

niveau!

De link tussen de twee onderste en twee bovenste wordt ook duidelijker. Indien er een

hiaat zal geweest zijn in de opvulling, wat mogelijk is, zal deze zich het meest

prominent ergens tussen de onderste en de bovenste twee niveaus hebben voorgedaan.

De put heeft dus zeker een graduele opvulling gekend!

Dit hiaat kan verschillende verklaringen hebben:

- de put is een tijd niet gebruikt geweest

- de put is tussenin leeggehaald

- het dateringmateriaal geeft een verkeerd beeld, met name het verschijnsel van de

telescopering, waardoor zwarte gaten in de dateringen van aardewerk voorkomen.

- er is een breuk in materiële cultuur die zich situeert op de overgang van de late

Middeleeuwen naar de post-Middeleeuwen.1

De tabel die dateringen per niveau beschouwd, toont aan dat de periode waarbinnen de

opvulling van de put gebeurde, ruim is.

B. Socio-economische

interpretatie Het concept sociale netwerken is moeilijk af te bakenen. Vaak blijft het verborgen

onder begrippen zoals sociale organisatie, structuren, klasse, economische relaties,

1 Indien of wanneer zich een breuk in de materiële cultuur zou voordoen, wordt hierin

besproken: VERHAEGHE F., red. GAIMSTER D.; STAMPER P. The Archaeology of

Transition: a Continental view. In: The Age of Transition. Exeter, 1997, pp.25-44

- 156 -

macht, enz. Dus het begrip wordt in zeer ruime zin gebruikt. Daarnaast kan het van

actieve of passieve aard zijn, zich op verticale of horizontale manier manifesteren,

individueel of in groep, interregionaal, internationaal, passief en actief, enz. Dus het is

onmogelijk deze volledig uit te leggen. Wel kan men hieruit afleiden dat het

belangrijkste element voor ons nu is het interactieve en dynamische aspect van deze

sociale netwerken, die communicatie impliceren.1

Hier wordt dieper ingegaan op de eigenheid van het vondstencomplex, in relatie tot zijn

onmiddellijke omgeving.

Een algemeen geldende regel in de archeologie is dat: wat spreekt uit het archeologisch

materiaal, door de schriftelijke bronnen kan worden tegengesproken.

Er is dus zeker verder onderzoek van de archieven nodig om een beter zicht op de

sociale context te krijgen. De opvulling van de afvalput is in de mate van het mogelijke

getoetst aan de werkelijkheid op basis van de opvulling. Echter, wanneer, door wie en in

hoeveel fases het huis waaruit de afvalput komt is bewoond, blijft jammer genoeg een

vraagteken. Het is niet mogelijk aan de hand van het materiaal te zeggen of de

betrokken mensen, in elke bepaalde bewoningsfase arm of rijk waren.

Indien we hier toch pogen het materiaal als een narratieve bron te bekijken, die worden

gelezen in functie van hun context van originele gebruikers of makers is het

noodzakelijk een contextuele benaderingswijze te hanteren. Daarbij fungeren de

objecten als een actieve component, want de relatie tussen de mens en het object is van

een interactieve aard. De objecten maken dan ook deel uit van de sociale leefwereld van

de mens; evenals de mens de objecten beïnvloedt, beïnvloeden de objecten de sociale





der Wissenschaften. Wien, 1998, pp.281-282

- 157 -

leefwereld van de mens. De objecten zelf hebben een geschiedenis op zichzelf

meegemaakt.1

Objecten kunnen een verschillende betekenis hebben naargelang de invalshoek van de

context, die zich op verschillende niveaus kan manifesteren, en naargelang de

invalshoek van de onderzoeker.2

In deze context gaat het duidelijk om gebruikt materiaal, gezien de sporen van

kalkaanslag, roetaanslag en andere slijtage. Dit gebruiksaardewerk wijst dus op de

dagelijkse functie die het vervulde binnen een huishouden. Hierbij is er de complicatie

van de representativiteit. Er is heel veel kookgerei en eetgerei gevonden.

Het leisteentje met de muzieknoten kan ons doen denken dat de bewoners ten tijde van

het opvullen van het derde niveau, misschien een componist in huis hadden. Dit is

natuurlijk een heel simplistische verklaring.

Wijzen andere objecten zoals het mooie glas à la façon de Venise op rijkdom?

Misschien was dat een cadeautje van familieleden of vrienden ?

Wijst de knikker op de aanwezigheid van spelende kinderen in huis?

Rookte de componist pijpen terwijl hij een nieuw stuk componeerde om in de Sint-

Baafskathedraal ten hore te brengen?

Dit mag bij de haren getrokken klinken, maar toch is het de associatie van objecten

binnen een context dat ons het dichtst bij het eigenlijke gebeuren kan brengen.

Een dergelijke directe benaderingswijze van archeologische objecten is echter niet

betrouwbaar.1 Toch ontbreken de technieken om materiaal op dergelijke manier te





der Wissenschaften. Wien, 1998, pp.270-271 2 VERHAEGHE F. Medieval and Later Social Networks: The Contribution of





- 158 -

interpreteren, en bijgevolg is een subjectieve benaderingswijze de enig voorhanden

zijnde manier bij gebrek aan een algemene methodologische consensus.

Naast rijkdom kunnen ook praktische of ideologische factoren meespelen bij het

aanschaffen van materiaal.

Nog een probleem bij dit alles is de representativiteit van het materiaal, het probleem

van de ‘sampling’ of staalname.

Een ander probleem is het onderscheid tussen depositionele en post-depositionele

processen.2 Vielen sommige objecten per ongeluk in de afvalput, en is dat een

mogelijke verklaring voor mooie objecten dat volledig bewaard bleven?

De context heeft toch een eigen karakter van enkele vondsten van artistieke en zelfs

intellectuele waarde, naast een meerderheid van gewoon gebruiksaardewerk.

Vreemd is de luttele aanwezigheid van beendermateriaal en bouwmaterialen. Deze

geven de context meteen het aspect mee van een afvalput.

In vergelijking met andere contexten uit het Gentse vertoont het gebruiksaardewerk een

grote gelijkenis qua objecten en contextuele samenstelling. Ook dit kan een betekenis

hebben. In gebieden met dichte en regelmatige contacten, met bloedverwanten, een

gelijke taal en instituten komen gelijkvormige contexten vaak voor.3





der Wissenschaften. Wien, 1998, p. 285 2 VERHAEGHE F. Medieval and Later Social Networks: The Contribution of




der Wissenschaften. Wien, 1998, p.276 3 CLARKE D.L. Analytical archaeology, verwijzing in: VERHAEGHE F. Medieval

and Later Social Networks: The Contribution of Archaeology. In: Die Vielfalt der

Dinge. Neue Wege zur Analysemittelalterlicher Sachkultur. Forschungen des Instituts

- 159 -

Het gaat dan ook om een context uit het drukke stadscentrum, waarbij als instituut

bijvoorbeeld de kerk kan gezien worden, meer concreet de Sint-Baafskathedraal.

Het is logisch dat in die stadsbuurt een dicht sociaal netwerk bestaat. Dit aspect speelt

ook in het voordeel van de betrouwbaarheid van het vondstenmateriaal, afkomstig uit

andere contexten uit het Gentse stadscentrum. Vernieuwingen zullen redelijk

gelijktijdig voorkomen in dergelijke buurten.

In elk geval zijn de sociale netwerken slechts impliciet aanwezig in laat-middeleeuwse

en nog latere archeologie. 1

Doordat sociale netwerken zich op bijna alle aspecten van de menselijke samenleving

en het menselijk gedrag manifesteren, is het een moeilijk concept om in zijn globaliteit

te behandelen.2

für Realienkunde des Mittelalters und der frühen Neuzeit. Diskussionen und Materialien

Nr. 3. Verslag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Wien, 1998, p.283 1 VERHAEGHE F. Medieval and Later Social Networks: The Contribution of




der Wissenschaften. Wien, 1998, p.308 2 VERHAEGHE F. Medieval and Later Social Networks: The Contribution of





- 160 -

C. Besluit In deze studie hebben we een aantal dingen kunnen verwezenlijken en aantonen.

De massa materiaal uit de context is verworden tot een reeks van objecten met

technologische, functionele, historische en typologische kenmerken.

Het aardewerk werd ingedeeld in grote technologische groepen. Er blijkt een groot

gamma aan materiaalsoorten in de context aanwezig te zijn. Deze worden concreet

aangetoond in tabellen, die een totaalbeeld van het voorhanden materiaal verschaffen.

Verder werd op deze technologische kant niet verder ingegaan. Toch bleek daarin een

duidelijke evolutie aan te tonen, vooral bij de majolica en de faïence. Dit manifesteert

zich zowel op chronologisch vlak als qua verschuiving in productiecentra.

Het gewone gebruiksaardewerk domineert op de rest van het materiaal. Het resulteert

dan ook in een groot aantal objecten.

Binnen elke materiaalsoort werden verschillende objectsoorten benoemd. De indeling is

vooral gefocust op typologische kenmerken. Vooral bij het rood aardewerk, dat sterk

vertegenwoordigd is, blijken binnen objectsoorten nog een groot aantal varianten voor

te komen. Deze typologische verschillen zijn vaak aan een chronologische evolutie

gekoppeld. Ook blijken sommige objecttypes een functionele verschuiving mee te

maken, ook al zijn dit uitzonderlijke gevallen, zoals een accidentele kom, die als

vuurklok wordt gebruikt. Verder is de indeling in objecttypes direct te koppelen aan de

functie van een object, waardoor deze twee kenmerken samen worden behandeld.

Door de grote hoeveelheid objecten met elk hun eigen functie en typologische

eigenschappen is het gamma zeer ruim. Hierbij halen wij enkele voorbeelden van

resultaten aan. Het meeste materiaal omvat kook- en eetgerei, naast minder

vertegenwoordigd gebruiksgoed. Grapen in rood aardewerk lijken het populairste type

van kookgerei te zijn, die doorheen de ganse gebruiksgeschiedenis van de afvalput

worden teruggevonden. Drinkgerei is steeds vervaardigd in steengoed of glas.

Bepaalde objecten lijken te verdwijnen ten voordele van andere, zoals de grapen die in

een laatste fase in populariteit lijken te dalen, terwijl de hoge steelpannen sterk

- 161 -

opkomen. Gezien hoge steelpannen dezelfde functie kunnen vervullen, en makkelijker

hanteerbaar zijn door hun steel, lijkt dit een praktische reden te hebben.

De chronologie van de objecten tenslotte, is gebeurd aan de hand van typologische en

technologische kenmerken. Daarbij werd het in de mate van het mogelijke gedateerd

aan de hand van vergelijkingsmateriaal, bij voorkeur uit het Gentse. In een laatste stap

werd deze informatie gelinkt aan de verschillende niveaus. Daaruit blijkt dat er een

duidelijke chronologische evolutie merkbaar is doorheen de vier niveaus. Deze verraden

wel overlappingen (objecten samengesteld uit twee niveaus zijn geen uitzondering),

maar deze overlappingen situeren zich bijna altijd tussen de twee onderste of twee

bovenste niveaus onderling. Of deze een hiaat in de opvulling verraden is een delicate

zaak, op gevaar van te eenzijdig te betrouwen op dateringmateriaal. De chronologie

wordt in grote mate verduidelijkt door een tabel, die de voorhanden dateringen linkt aan

de niveaus.

In de mate van het mogelijke werd getracht enige sociale achtergrond af te leiden door

de context in zijn geheel van interne en externe kenmerken te bekijken. Daaruit blijkt

dat het om een typisch urbane context gaat, vergelijkbaar met andere materiaalcontexten

uit het Gentse. Om specifiekere kenmerken toe te schrijven aan de context, is een

aanvullende studie nodig.

Een aanvullend archiefonderzoek en de resultaten van archeo-zoölogisch en paleo-

botanisch onderzoek zouden nieuwe perspectieven kunnen bieden. Daardoor zou men

immers de bewoningsgeschiedenis van het huis, de eetgewoonten en de aard van de

organische opvulling van de afvalput kunnen achterhalen.

- 162 -

Bibliografie

BAILLIEUL B.; RAVESCHOT P. Geeft het secreet zijn geheimen prijs? In:

Stadsarcheologie. nr.1, jg. 8, Gent, 1984, pp.37-51

BAILLIEUL B., red. VAN DER LINDEN R. De Gentse pottenbakkers tot aan de

Franse revolutie (1789). In: Oostvlaamse Zanten. nr. 6, jg. 55, Gent, 1980, pp. 207-224

BIESPOER P. Nederlands Majolica 1550-1650. Schotels en tegels voor de sier.

Amsterdam, 1997

BERNARD V.; TALON M. Un ensemble stratifie du XIVe au XVIe siecle sur l`ilot des

Deux Bornes a Noyon (Oise). Presentation preliminaire. In: Travaux du groupe de

recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989,

pp.191-198

BOUCHET F.; ERVYNCK A.; RAVESCHOT P. Rijk, maar proper? Parasitologisch

onderzoek van een put uit de Schepenhuisstraat. In: Stadsarcheologie. nr.3, jg. 15, Gent,

1991, pp.8-14

CARTIER C. Tradition et innovation dans la conception des fours de potier: l`exemple

du Beauvaisis, entre le XIVe et le XIXe siecle. In: La céramique (Ve-XIXe s.),

fabrication, commercialisation, utilisation. Caen, 1987, pp. 133-137

CLEVIS H (red.). Assembled Articles 2. Symposium on Medieval and Post-Medieval

Ceramics. Antwerpen, 1995

CLEVIS H. Maatverhoudingen. In: Assembled Articles 2. Symposium on Medieval and

Post-Medieval Ceramics. Antwerpen, 1995, pp.75-79

- 163 -

COPPEJANS-DESMEDT H., red. DECAVELE J. Op de breuk tussen oud en nieuw.

In: Gent. Apologie van een rebelse stad. Gent, 1989, pp.135-153

DE BISSCOP N., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R. F.

Porselein. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee

afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, pp.44-45

DE BUCK R. De taverne en de ijkverplichting. In: Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 19,

Gent, 1992, pp.19-27

DECAVELE J.; VAN PETEGHEM P., red. DECAVELE J. Gent 'absoluut' getemd. In:

Gent. Apologie van een rebelse stad. Gent, 1989, pp.107-133

DE CLIPPELE - DE BLESER C., red. DE WITTE H. De Brugse glasvondsten. In:

Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, pp. 141-150

DE CLERCQ G.(red.) Ganda & Blandinium. De Gentse abdijen van Sint-Pieters en

Sint-Baafs. Gent, 1997

DE GROOTE K. De middeleeuwse ambachtelijke wijk van pamele (Oudenaarde, prov.

Oost-Vlaanderen). Het onderzoek in het huis Lalaing 1. De pottenbakkersovens. In:

Archeologie in Vlaanderen III-1993. (IAP)Zellik, 1994, pp.359-399

DE GROOTE K.; LEMAY N. De materiele cultuur in de Sint-Salvatorsabdij te Ename

(stad Oudenaarde, prov. Oost-Vlaanderen) 1. Twee middeleeuwse latrines uit de

westvleugel en een 17de-eeuwse afvalput uit de priorei. In: Archeologie in Vlaanderen

III-1993. (IAP)Zellik, 1994, pp.401-418

DE GROOTE K. Het afval van de Rijke Klaren. Noodonderzoek in de voormalige abdij

van Beaulieu te Petegem. In: Archeologie in Vlaanderen. nr. 2, prov. Oost-Vlaanderen,

1992, pp. 335-412

DE KLEYN J. Volksaardewerk in Nederland. Zeist, 1965

- 164 -

DE METS D., red. OOST T. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, pp.64-68

DE MEULEMEESTER J.; LALEMAN M.C. Archeologie van de middeleeuwen.

Syllabus voor het academiejaar 1997-1998. Gent, 1997, pp.60-61

DENISSEN S., red. OOST T. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot

metropool. Antwerpen, 1983, p. 113

DE POTTER F. Gent. Van den oudsten tijd tot heden. Gent,

DESMET G. Metaal, hout en varia uit de beerput van oudburg 21. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, pp. 83-90

DESMET G.; RAVESCHOT P. Ceramische recipiënten uit de beerput van Oudburg

21. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp.15-25, p.21 afb. 46

DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.12 afb. 24,p.13 afb. 4, 38

DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In:


DE SMET M. Het aardewerk van de Baudelo-abdij te Klein-Sinaai (Stekene) II. In:

VOBOV-info. nr. 14, Belsele, 1984, pp.22-34

DE SMET M. Het aardewerk van de Baudelo-abdij te Klein-Sinaai (Stekene) III. In:

VOBOV-info. nr. 16, Belsele, 1984, pp1-14

DE SMET M. Het aardewerk van de Baudelo-abdij te klein-Sinaai (Stekene): Synthese.

In: VOBOV-info. nr. 20, Belsele, 1985, pp.8-12

DE WITTE H.(red.) Brugge onder-zocht. Brugge, 1988

- 165 -

DUFOURNIER D.; FLAMBARD A.-M., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-


céramique (Ve-XIXe s.), fabrication, commercialisation, utilisation. Caen, 1987,

pp.139-147

FUHRER E.; TCHIRAKADZE C. Aux origines médiévales de Montbéliard. In:

Archéologia, nr. 359, Dijon, 1999, pp.44-53

GAIMSTER D.; STAMPER P. The Age of Transition. Exeter, 1997

HALBOUT P.; VAUDOUR C., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-LEMIERE

J. La fabrication de la faïence de Rouen (XVIIIe siècle). In: La céramique (Ve-XIXe s.),

fabrication, commercialisation, utilisation. Caen, 1987, pp.157-165

HALLEWAS D.P.; HOEKSTRA T.J.; JANSSEN H.L.; VLIERMAN K.;

VERHAEGHE F. Corpus van middeleeuws aardewerk uit gesloten vondstcomplexen in

Nederland en Vlaanderen (C.M.A.). Algemene inleiding en instructies.

Amersfoort/Laarne, 1985, pp.1-11

HENKES H. Glas zonder glans. Herent, 1994 (= Rotterdam Papers 9.)

HENKES H.; VEECKMAN J., red. VEECKMAN J. Schitterende scherven. Het glas

uit een afvalput op de Antwerpse Eiermarkt. In: Berichten en Rapporten over het

Antwerps Bodemonderzoek en Monumentenzorg 3 (BRABOM). Antwerpen, 1999

HILLEWAERT B. Laat - middeleeuwse importceramiek te Brugge. In: Brugge onder-

zocht. Brugge, 1988, pp.123-140, p.136 afb. 97

HILLEWAERT B., red. BLIECK G. Céramique du Bas Moyen Age de la région de


recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989,

pp.243-256

- 166 -

HILLEWAERT B., red. CLEVIS H. Daar men potte vercoept…(1) een

laatmiddeleeuwse handelaar in aardewerk te Brugge. In: Assembled Articles 2.

Symposium on Medieval and Post-Medieval Ceramics. Antwerpen, 1995, pp. 15-23

HILLEWAERT B.; VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Een afvalput uit de 16de-

18de eeuw. In: De Brugse Burg. Van grafelijke versterking tot moderne stadskern.

Brugge, 1991, pp. 207-249

HUPPERETZ W. Ceramiek uit een brandlaag van 1490 in het kanunnikenhuis

Visserstraat 31 te Brede. In: Corpus van Middeleeuws Aardewerk uit gesloten

vondstcomplexen in Nederland en Vlaanderen (C.M.A.). Aflevering 13.

’s Hertogenbosch, 1997

HUPPPERETZ W.; NIJHOF G. Ceramiek uit twee 14de eeuwse beerputten aan het

O.L.V. Plein te Maastricht. In: Corpus van Middeleeuws Aardewerk uit gesloten

vondstcomplexen in Nederland en Vlaanderen (C.M.A.). Aflevering 12&13.

’s Hertogenbosch, 1997

KLESSE B.; VON BOCK G. R. Glas, Kunstgewerbemuseum de Stadt Köln. Köln,

1972

KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981

LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; RAVESCHOT P. De top van de Zandberg.

Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 10, Gent,

1986, pp. 2-54

LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G. Het gedenkteken voor Jan-Frans Willems

op het Sint-Baafsplein. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 17, Gent, 1993, pp.5-27

LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands porselein

uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, pp.5-55

- 167 -

LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R. Archeologisch onderzoek

aan de poel. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 7, 1983, pp.2-12, p.4 afb. 5

LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R. De Sint-Pietersabdij te

Gent. Gent, 1985

LALEMAN M.C., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Binnen de omwalling: de

Kuip. In: Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp.49-62

LALEMAN M.C., red. VAN DOORNE G.; LALEMAN M.C.; DEVOS P.; DEMEY


Openbaar Kunstbezit. Nr. 4, jg. 29, Tielt, 1991

LALEMAN M.C.; STOOPS G. Vondstmeldingen: 5. Sint-Baafsplein. In:


LALEMAN M.C.; STOOPS G. Vondstmeldingen: 6. Sint-Baafsplein 32-34. In:


LALEMAN M.C.; STOOPS G. Stadsarcheologisch onderzoek in Gent (O.-Vl.). In:

Archeologia Medievalis. 1993, pp.59-61

LALEMAN M.C.; THOEN H., red. DECAVELE J. Geschiedenis -Inleiding. In: Gent.

Apologie van een rebelse stad. Gent, 1989, pp.17-20

LECLAIRE A.; LECLAIRE M. Naissance de la pipe en terre à Sanit-Quentin-la

poterie. Tome 1: Tradition et activité. Saint-Quentin-la-poterie, 1986

LEFEVRE A. Lampes en ceramique medievales et post-medievales de Saint-Denis. In:

Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-

Calais. Lille, 1989, pp. 199-201

- 168 -

LEFEVRE A., red. BLIECK G. Lampes en céramique médiévales et post-médiévales de

Saint-Denis. In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le

Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp.199-202

LIEVOIS D. Een Gents recept om loodglazuur te vervaardigen. In: Stadsarcheologie.

nr. 1, jg. 17, Gent, 1993, pp.28-29

LIEVOIS D. De Gentse pottenbakkersnering in de 17de eeuw. In: Stadsarcheologie.

nr. 3, jg. 8, Gent, 1984, pp.39-55

LIEVOIS D. Gentse pottenbakkerijen in de 17de eeuw. Afzet en voorraden. In:


LIEVOIS D. Pottenbakkerijen en pottenbakkers te Gent in de 17de eeuw. In:


LUNSINGH SCHEURLEER D.F., Chine de Commande. Lochem, 1989

MEULEMEESTER J.-L. De Gentse pottenbakkers steunden hun collega`s in Brugge.

In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 20, Gent, 1996, pp.25-26

MILIS L., red. DECAVELE J. De middeleeuwse grootstad. In: Gent. Apologie van

een rebelse stad. Gent, 1989, pp.61-79

MUSEUM BOYMANS - VAN BEUNINGEN. Pré-industriële gebruiksvoorwerpen

1150-1800. Museum Boymans - Van Beuningen, Afdeling Kunstnijverheid en

Vormgeving, Rotterdam, 1991

OOST T. (red.) Van nederzetting tot metropool. Antwerpen, 1983

PREVENIER W.; BOONE M., red. DECAVELE J. De 'stadstaat'-droom. In: Gent.

Apologie van een rebelse stad. Gent, 1989, pp.81-105

- 169 -

PROVINCIAAL MUSEUM STERCKSHOF. Uit het verleden geput. Gebruiksgoed

van opgraving tot museum. Leuven, 1991

RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van de

Kammerstraat 14. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p.23 afb. 3, 4, 5

RAVESCHOT P. Dobbel Slot /5. Mestput. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 6, Gent,

1983, p.7 afb. 47, 48

RAVESCHOT P. Het glas uit de beerput van Oudburg 21. In: Stadsarcheologie. nr. 2,

jg. 7, Gent, 1983, pp. 35-43

RAVESCHOT P. Het steengoed uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 15, Gent, 1991, p. 30 afb.1, 3, p.32 afb.13

RAVESCHOT P. Middeleeuwse sporen bij Sint-Baafs. Archeologisch onderzoek op de

hoek Lange Kruisstraat-Limburgstraat. In: Stadsarcheologie. nr. 4, jg. 11, Gent, 1987,

pp.2-20

RAVESCHOT P. Over het gebruik van kwantitatieve gegevens bij de studie van

middeleeuwse ceramiek. In: VOBOV-info. nr.14, Belsele, 1984, pp. 35-39

RAVESCHOT P. Spaanse majolica in Gent. In: VOBOV-info. nr. 18-19, Belsele, 1985,

pp.24-30

RAVESCHOT P. Vondstmeldingen: 3. Gouvernementstraat 30-32. In:


RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat-

middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p.21 afb.4 nr.4,

p.24 afb.5 nr.7

RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. De ontluikende stad. In:

Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp.39-42

- 170 -

RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Duistere tijden voor de

Noormannen. In: Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp.35-38

RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.


Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, pp.29-31

SCHOLTEN F. F. Dutch Majolica & Delftsware. Amsterdam, 1993

STOOPS G. Opgravinglogboek. Gent, 1993 (5,6&7 april 1993)

STOOPS G. Vondstmeldingen: Maaseikstraat, Sint-Baafskathedraal Ter perse in:

Stadsarcheologie. nr. 4, jg. 22, Gent, 1998.

SWIMBERGHE P., 1988, p. 19

SWIMBERGHE P. Het hof van Watervliet.Brugge, 1983

SWIMBERGHE P. Rijk huisraad gevonden in de Zilverstraat te Brugge in 1983. In:

Jaarboek 1983/84. Stad Brugge. Stedelijke musea. Brugge, 1985, p.192 afb. 32, p.193

afb. 39

SWIMBERGHE P. Archeologisch onderzoek op het terrein Van Der Ghote te Brugge in

1982. In: Jaarboek 1982. Stad Brugge. Stedelijke musea. Brugge, 1982, pp. 173-200

THOEN H., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. De Romeinse periode. In: Wat'n

leven binnen die muren! Gent, 1986, pp. 29-34

TIEGHEM T.; SINGER M.; DELECAUT M., red. BLIECK G. Le couvre-feu dans le

Nord de la France aux XIIe - XIVe siècles. In: Travaux du groupe de recherches et

d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp.183-191

- 171 -

TYS D., red. VEECKMAN J. De rijkdom van grijs. Het middeleeuws reducerend

gebakken aardewerk uit enkele Antwerpse sites. In: Berichten en Rapporten over het

Antwerps Bodemonderzoek en Monumentenzorg 2 (BRABOM). Antwerpen, 1998, pp.

161-199

VAN BASTELAER D. A. Grès-Cérames ornés de l'ancienne Belgique. Mons-

Bruxelles, 1885

VAN DEN BERGHE S. Het hof van Watervliet. Brugge, 1983

VAN DE WALLE R. Voorwerpen in pijpaarde uit de beerput van Oudburg 21. In:

Stadsarcheologie. nr 2, jg. 7, Gent, 1987, pp. 26-33

VAN DE WALLE R., red. BURSSENS H.; BRUYNINX E.; HAESERYN R.

Spreeuwpotten. Een volkskundige en archeologische studie. In: Liber Memorialis

professor Dr. P.J. Vandenhoute, 1913-1978. Gent, 1983

VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

G. Glas. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee

afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, pp.47-56

VAN DE WALLE R., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

D. Aardewerk met tinglazuur. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van

zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, pp.34-36

VAN DOORNE V. Sint-Pietersabdij Oostelijke buitentuin, Grijs aardewerk. Afdeling

Stadsarcheologie, Gent, niet gepubliceerd.

VAN DOORNE V. Sint-Pietersabdij Oostelijke buitentuin, Roodgebakken aardewerk.

Hoofdstuk II D 2. Afdeling Stadsarcheologie, Gent, niet gepubliceerd.

VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.


monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, pp.19-22

- 172 -

VAN MOERKERKE J., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Voor de komst van

de Romeinen. In: Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp. 23-28

VAN VLIERBERGHE K., red. OOST T. Het steengoed. In: Van nederzetting tot

metropool. Antwerpen, 1983, pp.73-79

VEECKMAN J.(red.) Berichten en Rapporten over het Antwerps Bodemonderzoek en

Monumentenzorg 1 (BRABOM). Antwerpen, 1996

VEECKMAN J.(red.) Berichten en Rapporten over het Antwerps Bodemonderzoek en

Monumentenzorg 3 (BRABOM). Antwerpen, 1999

VEECKMAN J.(red.) Blik in de bodem. Recent stadsarcheologisch onderzoek in

Antwerpen. Antwerpen, 1992

VERBRUGGEN C., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P. Stadslandschappen. In:

Wat'n leven binnen die muren! Gent, 1986, pp. 45-47.

Verdraaid goed gedraaid. Verzameling H.J.E. Van Beuningen. Rotterdam, 1973

VERHAEGHE F.; BOURGEOIS J., red. BLIECK G. Atelier ceramique du XIVe siecle

decouvert en 1930 a Comines (Nord, France). In: Travaux du groupe de recherches et

d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp. 123-131

VERHAEGHE F. Grote kooplui en kleinhandel. Bijdrage van de middeleeuwse

archeologie tot de economische geschiedenis. In: Gemeentekrediet. nr. 177, jg. 45,

Brussel, 1991, pp. 19-35

VERHAEGHE F. Medieval and Later Social Networks: The Contribution of




der Wissenschaften. Wien, 1998, pp.263-311

- 173 -

VERHAEGHE F. Middeleeuwse keramiek in Vlaanderen. Productie en consumptie. In:

Vlaanderen. Nr. 3, jg. 46, Tielt, 1997, pp.149-165

VERHAEGHE F. Post-medieval pottery research in Flanders and in the Waasland. In:

du Colloque international de Liège (23-26 avril 1985). Liège 1988, pp. 227-326

VERHAEGHE F., red. BLIECK G. La céramique très decorée du Bas Moyen Age en


Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp.19-115

VERHAEGHE F., red. CHAPELOT J.; GALINIE H.; PILET-LEMIERE J. La



utilisation. Caen, 1987, pp.203-225

VERHAEGHE F., red. CLEVIS H.; THIJSSEN J. Medieval and later ceramic studies



Prosnotie Archeologie. Zwolle, 1994, pp.5-27.

VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge.

Een inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, pp.71-114

VERHAEGHE F., red. GAIMSTER D.; STAMPER P. The Archaeology of Transition:

a Continental view. In: The Age of Transition. Exeter, 1997, pp.25-44

VERHAEGHE F.; VANDENHOUTE J.; SEEUWS-TORCK E. Keramiek. In: Gent.

Duizend jaar kunst en cultuur, III. Gent, 1975, pp.157-233

VERHULST. A.; DECLERCQ G., red. DECAVELE J. Het vroeg-middeleeuwse Gent


Gent, 1989, pp.37-59

- 174 -

VERMASSEN T. Het porselein uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:


VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971

VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1986

VON HARTWIG L. Die mittelalterliche Keramik von Schleswig. Neumunster, 1985

WITTOP KONING D. A. Apothekerspotten uit de Nederlanden.

Amsterdam, 1991

X. Vondsten bij wegenwerken. Rasphuisstraat. In: Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 3, Gent,

1980, pp.19-53, p. 33 afb. 37, 60

X. Glas uit post-middeleeuwse afvalkuilen in Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 12,

Gent, 1988, pp.2-59

Katrien Van Iseghem 2de licentie archeologie

Een afvalput opgegraven op het Sint-Baafsplein in 1993: materiaalstudie van laat- en post-middeleeuwse

archeologica

Catalogus

Proefschrift tot het behalen van een licenciaat in de archeologie

Rijksuniversiteit Gent Academiejaar 1998 – 1999

- 1 -

Inhoud:

Inhoud: _______________________________________________________________________ 1

Inleiding ________________________________________________________________ 2

III. Het aardewerk uit de afvalput ________________________________________ 3

A. Grijs aardewerk _______________________________________________________ 3 a. Kookpotten _________________________________________________________________ 3 b. Kommen – kommetjes ________________________________________________________ 12 c. Kannetjes __________________________________________________________________ 20 d. Varia _____________________________________________________________________ 29

B. Rood aardewerk ______________________________________________________ 30 a. Papkommetjes ______________________________________________________________ 30 137 _________________________________________________________________________ 41 140 _________________________________________________________________________ 42 153 _________________________________________________________________________ 43 b. Kommen __________________________________________________________________ 44 c. Kannen en kruiken ___________________________________________________________ 88 d. Hoge steelpannen ___________________________________________________________ 108 e. Lage steelpannen ___________________________________________________________ 139 f. Kamerpotten - oorpotten _____________________________________________________ 157 g. Grapen – kookpotten ________________________________________________________ 199 h. Borden ___________________________________________________________________ 246 i. Potjes ____________________________________________________________________ 261 j. Deksels ___________________________________________________________________ 266 k. Schaal ___________________________________________________________________ 274 l. Braadslede ________________________________________________________________ 276 m. Olielamp _________________________________________________________________ 279 n. Vuurklok _________________________________________________________________ 281 o. Testje ____________________________________________________________________ 283 p. Varia ____________________________________________________________________ 285

C. Steengoed __________________________________________________________ 295 1. drinkbekers _______________________________________________________________ 295 2. kannetjes _________________________________________________________________ 302

D. Aardewerk met tinglazuur ____________________________________________ 317 2.1. Majolica ________________________________________________________________ 317 2.2 Faience __________________________________________________________________ 332

E. Porselein ___________________________________________________________ 344 1. Kopje ____________________________________________________________________ 344

III. Andere materialen uit de afvalput __________________________________ 346

A. Glas _______________________________________________________________ 346 2.1 Drinkglazen ______________________________________________________________ 346

B. Leisteenfragment ____________________________________________________ 353

E. Metaal _____________________________________________________________ 355 a. Vingerhoeden ______________________________________________________________ 355 b. Nagels ___________________________________________________________________ 357 c. Knoop / broche ____________________________________________________________ 359

- 2 -

Inleiding

Deze catalogus bevat de fiches en de tekeningen van het materiaal uit de

vondstcontext. Hierbij werden de fiches van wandscherven achterwege gelaten.

De indeling volgt deze van het tekstdeel. Per objecttype worden eerst de betreffende

fiches samengebundeld, om vervolgens in dezelfde volgorde door de tekeningen

aangevuld te worden. In de tekst wordt verwezen naar de objectnummers, maar de

meest voor de hand liggende manier om een tekening te zoeken is wel door de

indeling te volgen. Voor bijkomende informatie over de objecten, zoals kleur,

aanslag, afmetingen en zoverder, kan men op de fiches terecht.

De tekeningen zijn gebeurt naar de normen van de Dienst Stadsarcheologie, en de

fiches zijn geïnspireerd op de fiches ontwikkeld door de C.M.A.(Corpus van

middeleeuws aardewerk uit gesloten vondstcomplexen in Nederland en Vlaanderen.)

- 3 -

III. Het aardewerk uit de afvalput

A. Grijs aardewerk

a. Kookpotten Nummer: 329 Scherven: 3/143, 3/147, 3/82 Materiaal: grijs Objecttype: kookpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: begin 13e Afmetingen: rand: 15 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: sterk naar buiten gedraaide korte rand Oor: Steel: Lichaam: ei-vormig Bodem: Kleur: Binnen: lichtgrijs Buiten: donkergrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-82-143-147.bmp Bibliografie: VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een

inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p..79 afb 5 Bijzonderheden: Versiering:

- 4 -

Nummer: 330 Scherven: 3/121, 3/122, 3/130, 3/135, 3/136, 4/45 Materiaal: grijs Objecttype: kookpot Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: begin 13e Afmetingen: rand: - bodem: 14,3 Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: ei-vormig Bodem: lensbodem Kleur: Binnen: lichtgrijs Buiten: donkergrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-121-122-130-135-136-4-45.bmp Bibliografie: VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een

inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.79 afb 5 Bijzonderheden: heeft 2 tekeningen:

- gSBW93-4-3-121-122-130-135-136-4-45.bmp - gSBW93-4-3-121-122-130-135-136-4-45b.bmp

Versiering:

- 5 -

Nummer: 331 Scherven: 150, 3/123, 3/132, 3/149 Materiaal: grijs Objecttype: kookpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: begin 13e Afmetingen: rand: 13,6 bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: sterk naar buiten gedraaide korte rand Oor: Steel: Lichaam: ei-vormig Bodem: Kleur: Binnen: grijs Buiten: donkergrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-123-132-149-150-154.bmp Bibliografie: VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een

inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.79 afb.5 Bijzonderheden: Versiering:

- 6 -

Nummer: 345 Scherven: 3/145 Materiaal: grijs Objecttype: kookpot Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 1 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: platte gedraaide bodem Kleur: Binnen: grijs-bruin Buiten: donkergrijs Kern: grijs-bruin Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-145.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 7 -

329

- 8 -

330a

- 9 -

33o b

- 10 -

331

- 11 -

345

- 12 -

b. Kommen – kommetjes Nummer: 326 Scherven: 2/182 Materiaal: grijs Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: grijs Buiten: donkergrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-2-182.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 13 -

Nummer: 339 Scherven: 3/133, 4/53 Materiaal: grijs Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 14e Afmetingen: rand: 27 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: overgeplooide rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-133-4-53.bmp Bibliografie: VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een

inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.89 afb. 58 Bijzonderheden: Versiering:

- 14 -

Nummer: 351 Scherven: 4/46 Materiaal: grijs Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 44 bodem: - Dikte: 0,8 Hoogte: - Vorm: Rand: geblokte overgeplooide rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-4-46.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 15 -

Nummer: 353 Scherven: 4/48 Materiaal: grijs Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem met standschubben Kleur: Binnen: grijs Buiten: donkergrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-4-48.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 16 -

Nummer: 354 Scherven: 4/49 Materiaal: grijs Objecttype: kom Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: donkergrijs Buiten: donkergrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-4-49.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 17 -

Nummer: 357 Scherven: 4/52 Materiaal: grijs Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 16,7 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: overgeplooide verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs Kern: grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-4-52.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: grofkorrelig Versiering:

- 18 -

326 353 357 354

- 19 -

339 351

- 20 -

c. Kannetjes

Nummer: 327 Scherven: 3/153, 3/79 Materiaal: grijs Objecttype: kan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 14e Afmetingen: rand: 8,4 bodem: 7,6 Dikte: 0,5 Hoogte: 19,3 Vorm: Rand: fijne verticale rand Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: geribbelde hals, bolvormig lichaam Bodem: afgeplatte gedraaide bodem Kleur: Binnen: lichtgrijs Buiten: grijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-79-153.bmp Bibliografie: HILLEWAERT B., red. BLIECK G. Céramique du Bas Moyen Age de la région de

Bruges (Belgique) présumée du Nord de la France. In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp.243-256, p.250 afb. 1

Bijzonderheden: Versiering:

- 21 -

Nummer: 328 Scherven: 3/80, 3/81 Materiaal: grijs Objecttype: kan Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 9,5 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: fijne verticale rand Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: rechte hals, bolvormig lichaam Bodem: Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-80-81.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 22 -

Nummer: 334 Scherven: 3/126 Materiaal: grijs Objecttype: kan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: midden tot eind 14e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: fijne verticale rand Oor: Steel: Lichaam: golvende hals Bodem: Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs Kern: grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-126.bmp Bibliografie: RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van de

Kammerstraat 14. In : Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p. 23 afb. 3 Bijzonderheden: Versiering:

- 23 -

Nummer: 336 Scherven: 3/128 Materiaal: grijs Objecttype: kan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: begin 14e Afmetingen: rand: - bodem: 7,5 Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeplatte gedraaide bodem Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-3-128.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 24 -

Nummer: 358 Scherven: 4/54 Materiaal: grijs Objecttype: kan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: lagwerpig bolvormig Bodem: uitgeknepen standring Kleur: Binnen: grijs Buiten: donkergrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-4-54.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 25 -

327

- 26 -

328

- 27 -

334 336

- 28 -

358

- 29 -

d. Varia Nummer: 355 Scherven: 4/50 Materiaal: grijs Objecttype: ? Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: donkergrijs Buiten: donkergrijs Kern: grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: gSBW93-4-4-50.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 30 -

B. Rood aardewerk

a. Papkommetjes Nummer: 9 Scherven: 1/122, 1/130 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 14 bodem: 7 Dikte: 0,5 Hoogte: 7 Vorm: Rand: kleine horizontale naar buiten geplooide rand Oor: 2 horizontaal geplaatste oren op de schouder Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: groen Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: lichte kalkaanslag Tekening: SBW93-4-1-46-122-130.bmp Bibliografie: - X. Vondsten bij wegenwerken. Rasphuisstraat. In : Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 3, Gent,

1980, p. 33, afb. 60 (17e18e) - VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R. A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.92 afb. 218 (16e18e)


- 31 -

Nummer: 12 Scherven: 1/49, 1/52, 1/98 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e17e Afmetingen: rand: 14 bodem: 6 Dikte: 0,3 Hoogte: 8,5 Vorm: Rand: licht naar binnen gekeerde smalle rand Oor: 2 horizontaal geplaatste oren op de schouder Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-49-52-98-162.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p114 (B16)


- 32 -

Nummer: 17 Scherven: 1/55 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 14 bodem: - Dikte: 0,2 Hoogte: - Vorm: Rand: lichte verdikking aan verticale rand Oor: 2 horizontaal geplaatste oren onder rand Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-55.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 33 -

Nummer: 137 Scherven: 2/26 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 13,6 bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: geribbelde verticale rand Oor: 2 horizontaal geplaatste oren onder rand Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: groen Buiten: grijs Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: zwart geverfd Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-26.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.114 afb. B13

Bijzonderheden: Versiering: zwarte concentrische lijn geschilderde aan de rand

- 34 -

Nummer: 140 Scherven: 2/30 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 15 bodem: 6,7 Dikte: 0,5 Hoogte: 7,8 Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand met gietgeul Oor: 2 horizontaal geplaatste oren onder rand Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-30.bmp Bibliografie: - VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.94 afb. A37 - DE METS D., red. OOST T. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool. Antwerpen, 1983, p.102 afb. 218 (16e)


- 35 -

Nummer: 150 Scherven: 2/47 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: naar binnen gekeerde verticale rand Oor: horizontaal oor net onder rand Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-47.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 36 -

Nummer: 153 Scherven: 2/53 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 11,7 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: 2 horizontaal geplaatste oren bovenop rand Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: groen Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: kalkaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-53.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.94 afb. A33-A37


- 37 -

Nummer: 162 Scherven: 2/168, 2/169, 2/87 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: geribbeld lichaam Bodem: Kleur: Binnen: groen Buiten: grijs-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-87-168-169.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985,p.94 afb. A33-A37

Bijzonderheden: Versiering: concentrische geschilderde bruine lijn ter afboording rand

- 38 -

Nummer: 190 Scherven: 2/132 Materiaal: rood Objecttype: papkommetje Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: horizontaal oor geplaatst onder rand Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-2-132.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, p.114 afb. B17


- 39 -

9

- 40 -

12

- 41 -

17

137

- 42 -

140

- 43 -

153

150 162 190

- 44 -

b. Kommen Nummer: 21 Scherven: 1/61 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 10,5 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: conisch Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-61.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 45 -

Nummer: 35 Scherven: 1/77 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-77.bmp Bibliografie: X. Vondsten bij wegenwerken.

Rasphuisstraat In : Stadsarcheologie 1, jg. 3,Gent, 1980, p. 33, afb. 37


- 46 -

Nummer: 36 Scherven: 1/78 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje met grijze kern Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-78.bmp Bibliografie: X. Vondsten bij wegenwerken.

Rasphuisstraat In : Stadsarcheologie 1, jg. 3, Gent, 1980, p. 33, afb. 37


- 47 -

Nummer: 40 Scherven: 1/84 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 17 bodem: 7,5 Dikte: 0,5 Hoogte: 7,5 Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-84.bmp Bibliografie: X. Vondsten bij wegenwerken.



- 48 -

Nummer: 41 Scherven: 1/85 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 17 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-85.bmp Bibliografie: X. Vondsten bij wegenwerken.



- 49 -

Nummer: 42 Scherven: 1/86 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-86.bmp Bibliografie: X. Vondsten bij wegenwerken.



- 50 -

Nummer: 43 Scherven: 1/87 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 15,5 bodem: 7 Dikte: 0,5 Hoogte: 7,5 Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-87.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 51 -

Nummer: 46 Scherven: 1/90 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-90.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 52 -

Nummer: 47 Scherven: 1/91 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-91.bmp Bibliografie: X. Vondsten bij wegenwerken.



- 53 -

Nummer: 49 Scherven: 1/93, 1/94 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 21,5 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje met grijze kern Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-93-94.bmp Bibliografie: X. Vondsten bij wegenwerken.



- 54 -

Nummer: 62 Scherven: 1/110 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 11 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: conisch Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin Buiten: bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-110.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 55 -

Nummer: 65 Scherven: 1/114 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 13,5 bodem: 7,5 Dikte: 0,4 Hoogte: 5 Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-114.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 56 -

Nummer: 79 Scherven: 1/136 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-136.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 57 -

Nummer: 85 Scherven: 1/142 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 7 Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: groen-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-142.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 58 -

Nummer: 91 Scherven: 1/149 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-149.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 59 -

Nummer: 120 Scherven: 2/1 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 20 bodem: 7,8 Dikte: 0,5 Hoogte: 8,5 Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: conisch Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: kalkaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-1.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.114 afb. B18


- 60 -

Nummer: 129 Scherven: 2/11 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 10,2 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-11.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 61 -

Nummer: 151 Scherven: 2/50 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: lichte roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-50.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 62 -

Nummer: 156 Scherven: 2/69 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 5,8 Dikte: 0,2 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: groen Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-69.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 63 -

Nummer: 161 Scherven: 2/83 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-83.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 64 -

Nummer: 164 Scherven: 2/90 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,2 Hoogte: - Vorm: Rand: fijne naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: groen Buiten: bruin-oranje Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-2-90.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: concentrische bruine geschilderde lijn ter afboording rand

- 65 -

Nummer: 166 Scherven: 2/96 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-96.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 66 -

Nummer: 194 Scherven: 2/136 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: 3,9 Vorm: Rand: fijne verticale rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: afgeplatte gedraaide bodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-136.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 67 -

Nummer: 195 Scherven: 2/137 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: 2 Vorm: Rand: fijne verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-137.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 68 -

Nummer: 224 Scherven: 2/183 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: geribbelde verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-183.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 69 -

Nummer: 250 Scherven: 3/19 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 2e helft 14e Afmetingen: rand: 19,5 bodem: 17 Dikte: 0,4 Hoogte: 8,6 Vorm: Rand: brede omgeplooide verticale rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: lensbodem met 4 standschubben Kleur: Binnen: bruin-rood Buiten: geel-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-19.bmp Bibliografie: DE METS D., red. OOST T. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p.101 afb 214 Bijzonderheden: verweerd verschilferd oppervlak Versiering:

- 70 -

Nummer: 253 Scherven: 3/22 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: 2e helft 14e Afmetingen: rand: 19,2 bodem: 16,3 Dikte: 0,5 Hoogte: 8 Vorm: Rand: brede omgeplooide verticale rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: lensbodem met 4 standschubben Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: lichte kalkaanslag Tekening: SBW93-4-3-22.bmp Bibliografie: DE METS D., red. OOST T. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p.101 afb 214 Bijzonderheden: Versiering:

- 71 -

Nummer: 254 Scherven: 3/23 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: 2e helft 14e Afmetingen: rand: 18,3 bodem: 16,5 Dikte: 0,5 Hoogte: 8 Vorm: Rand: brede omgeplooide verticale rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: lensbodem met 4 standschubben Kleur: Binnen: oranje Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur met groene vlekken Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: lichte kalkaanslag Tekening: gSBW93-4-3-23.bmp Bibliografie: DE METS D., red. OOST T. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p.101 afb 214 Bijzonderheden: Versiering:

- 72 -

Nummer: 293 Scherven: 3/73, 3/94, 3/96 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 24,6 bodem: 11,2 Dikte: 0,4 Hoogte: 9,8 Vorm: Rand: overgeplooide rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: lensbodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: zwart-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-73-94-96-97-103.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 73 -

Nummer: 295 Scherven: 3/71, 3/74, 3/78, 3/84, 4/21, 4/22 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: late 13e vroege 14e Afmetingen: rand: 30,3 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: brede overgeplooide ondersneden rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: zwart Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: roetaanslag Tekening: SBW93-4-3-71-74-78-84-4-21-22.bmp Bibliografie: DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.12 afb. 24 Bijzonderheden: gebruikt als vuurklok (bodem ontbreekt) Versiering:

- 74 -

Nummer: 301 Scherven: 3/87 Materiaal: rood Objecttype: kom Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: overgeplooide verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-3-87.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 75 -

21

- 76 -

40

41

- 77 -

35 36

42 46

47

- 78 -

43 49

- 79 -

62

65

85

79 91

- 80 -

120 129

- 81 -

151 161 164 166

156

- 82 -

194

195

224

- 83 -

250

- 84 -

253

254

- 85 -

293

- 86 -

295

- 87 -

301

- 88 -

c. Kannen en kruiken Nummer: 18 Scherven: 1/56 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 10,5 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: lichte verdikking aan verticale rand geribbeld Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-56.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: uitzonderlijk exemplaar dat niet gelinkt kan worden aan de rest Versiering:

- 89 -

Nummer: 61 Scherven: 1/109 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 8 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: lichte verdikking verticale rand Oor: slank oor van bovenrand op schouder Steel: Lichaam: geribbelde hals Bodem: Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-109.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 90 -

Nummer: 116 Scherven: 1/178 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 8,4 bodem: 9 Dikte: 0,4 Hoogte: 16,5 Vorm: Rand: Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: effen hals, bolle buik Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: lichte kalkaanslag Buiten: lichte kalkaanslag Tekening: SBW93-4-1-178.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 91 -

Nummer: 139 Scherven: 2/29, 3/150, 3/154 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 9 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: kegelvormig Bodem: afgeplatte gedraaide massieve bodem Kleur: Binnen: grijs Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-29.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: deze vorm is weinig voorkomend Versiering:

- 92 -

Nummer: 146 Scherven: 2/36, 2/49 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 7,3 Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: verhoogde schouder, langwerpig biconisch lichaam Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-36-49.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 93 -

Nummer: 196 Scherven: 2/138 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: fijne verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-138.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 94 -

Nummer: 263 Scherven: 3/32 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: brede verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: rechte hals Bodem: Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje-bruin Kern: oranje met grijze kern Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-32.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 95 -

Nummer: 308 Scherven: 3/115, 3/98, 3/99 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 12 bodem: 12 Dikte: 0,5 Hoogte: 19 Vorm: Rand: naar buiten gekeerde blokvormige rand Oor: breed oor van rand op schouder Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-98-99-101-115.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 96 -

Nummer: 311 Scherven: 3/108 Materiaal: rood Objecttype: kan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 8,5 bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: verticale rand Oor: Steel: Lichaam: lange rechte hals Bodem: Kleur: Binnen: grijs-bruin Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: wit patina Tekening: SBW93-4-3-108.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 97 -

Nummer: 119 Scherven: 1/181 Materiaal: rood Objecttype: kruik Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 12,5 bodem: 13,3 Dikte: 0,6 Hoogte: 30,4 Vorm: Rand: brede omgeplooide verticale rand Oor: dik haakvormig oor van rand naar schouder Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: kalkaanslag Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-1-181.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: ribbels op schouder

- 98 -

Nummer: 238 Scherven: 3/2, 3/3, 3/4, 3/59 Materiaal: rood Objecttype: kruik Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 14e Afmetingen: rand: 9,3 bodem: 10,3 Dikte: 0,5 Hoogte: 22,2 Vorm: Rand: verticale geribbelde verdikte smalle rand Oor: breed oor van onder rand op buik Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: uitgeknepen standring Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-2-3-4-59.bmp Bibliografie: - RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat-

middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p. 21, afb. 4, nr. 4 - VERHAEGHE F., red. BLIECK G. La céramique très decorée du Bas Moyen Age en Flandre In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, p.89, p.90 afb. 120

Bijzonderheden: Versiering: gekruist motief in slibversiering op de schouder en diagonale strepen in slibversiering op

de hals en de rand

- 99 -

18

61

- 100 -

116

- 101 -

146

- 102 -

139

- 103 -

196

263

- 104 -

308

- 105 -

311

- 106 -

119

- 107 -

238

- 108 -

d. Hoge steelpannen Nummer: 19 Scherven: 1/58 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 10 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: 2(3) standvoeten Kleur: Binnen: bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-58.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 109 -

Nummer: 28 Scherven: 1/68 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 12 bodem: 10 Dikte: 0,6 Hoogte: 6 Vorm: Rand: omgeplooide verticale rand Oor: Steel: hol, licht opwaarts verdikking uiteinde Lichaam: biconisch lichaam Bodem: lensbodem met 4 uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: bruin-oranje Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-68.bmp Bibliografie: DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp.16 afb. 2 en 3 Bijzonderheden: Versiering:

- 110 -

Nummer: 48 Scherven: 1/92 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 11 bodem: 8 Dikte: 0,6 Hoogte: 7 Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met gietgeul Oor: Steel: massief, rechthoekige doorsnede, haakvormig uiteinde Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: bruin-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag en kalkaanslag onderaan Buiten: Tekening: SBW93-4-1-92.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: de massieve steel met rechthoekige doorsnede is weinig voorkomend Versiering:

- 111 -

Nummer: 50 Scherven: 1/117, 1/120, 1/95 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 17 bodem: 14,5 Dikte: 0,4 Hoogte: 10 Vorm: Rand: brede overgeplooide rand met gietgeul Oor: Steel: Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: bruin-groen Buiten: bruin-groen Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-95-117-120.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.91 afb. A17


- 112 -

Nummer: 53 Scherven: 1/99 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 13 bodem: 12,5 Dikte: 0,5 Hoogte: 3,5 Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: oranje-groen Buiten: goen-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-99.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 113 -

Nummer: 68 Scherven: 1/119 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 19,5 bodem: 16,5 Dikte: 0,7 Hoogte: 9 Vorm: Rand: brede horizontale rand uitstaand, gietgeul Oor: Steel: hol, trechtervormig uiteinde Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-119.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.



- 114 -

Nummer: 70 Scherven: 1/125, 1/127, 1/128 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 18,5 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: brede horizontale rand uitstaand, gietgeul Oor: Steel: hol, trechtervormig uiteinde Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: Kleur: Binnen: bruin-rood Buiten: bruin-rood Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-121-125-127-128-137.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.



- 115 -

Nummer: 76 Scherven: 1/133 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,25 Hoogte: 4,5 Vorm: Rand: omgeplooide uitstaande verticale rand Oor: Steel: Lichaam: biconisch lichaam Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-133.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 116 -

Nummer: 86 Scherven: 1/143 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-143.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 117 -

Nummer: 94 Scherven: 1/152 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-152.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 118 -

Nummer: 115 Scherven: 1/177 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 16 bodem: 13,5 Dikte: 0,5 Hoogte: 9,5 Vorm: Rand: brede uitstaande rand Oor: Steel: hol, trechtervormig uiteinde Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: rood-bruin Oppervlaktebehandeling: Binnen: bruin-groen loodglazuur Buiten: bruin-groen-loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-177.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.



- 119 -

Nummer: 117 Scherven: 1/179 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 23 bodem: 19,5 Dikte: 0,8 Hoogte: 12,5 Vorm: Rand: brede overgeplooide rand met giet- en dekselgeul Oor: Steel: hol, trechtervormig uiteinde Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-179.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 120 -

Nummer: 138 Scherven: 2/27 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 10,7 bodem: 8,7 Dikte: 0,5 Hoogte: 8 Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: Steel: hol, licht opwaarts, trechtervormig uiteinde Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: lensbodem met 3 standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-27.bmp Bibliografie: DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp.16 afb. 15 Bijzonderheden: Versiering:

- 121 -

Nummer: 142 Scherven: 2/32 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 14,2 bodem: 13 Dikte: 0,4 Hoogte: 8 Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met gietgeul Oor: Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: afgeplatte bodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-32.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 122 -

Nummer: 175 Scherven: 2/117 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-117.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 123 -

Nummer: 247 Scherven: 3/15 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: lensbodem met standvoeten Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-zwart Kern: oranje met grijze kern Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-15.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 124 -

Nummer: 306 Scherven: 3/95 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: late 13e vroege 14e Afmetingen: rand: 21,3 bodem: 11 Dikte: 0,5 Hoogte: 10,1 Vorm: Rand: overgeplooide rand met gietgeul Oor: Steel: hol, licht opwaarts, trechtervormig uiteinde Lichaam: halfbolvormig Bodem: lensbodem met 5 standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-95.bmp Bibliografie: - DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.13 afb. 38 - RAVESCHOT P. Dobbel Slot /5. Mestput. In : Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 6, Gent, 1983, p.7 afb. 47 & 48


- 125 -

Nummer: 309 Scherven: 3/101, 3/102, 3/103, 3/104 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-102-103-104.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 126 -

Nummer: 312 Scherven: 3/110 Materiaal: rood Objecttype: hoge steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-110.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 127 -

19

- 128 -

28

- 129 -

48

- 130 -

50

53

- 131 -

68

- 132 -

70

- 133 -

76

86

94

- 134 -

115

- 135 -

117

- 136 -

138

142

- 137 -

306

- 138 -

175

247

309

312

- 139 -

e. Lage steelpannen Nummer: 22 Scherven: 1/62 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: steel Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 4 bodem: - Dikte: 3 Hoogte: 10 Vorm: Rand: Oor: Steel: hol, lichte verdikking aan gegroefd uiteinde Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-62.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 140 -

Nummer: 23 Scherven: 1/63 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: steel Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 2,4 bodem: - Dikte: 2,4 Hoogte: 6 Vorm: Rand: Oor: Steel: hol, licht naar boven gericht Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-63.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 141 -

Nummer: 24 Scherven: 1/64 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: steel Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 2,3 bodem: - Dikte: 2,3 Hoogte: 7 Vorm: Rand: Oor: Steel: hol, lichte verdikking aan uiteinde Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: oranje-bruin-groen Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-64.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 142 -

Nummer: 127 Scherven: 2/8, 2/9, 3/76, 3/93 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 26 bodem: 20,6 Dikte: 0,5 Hoogte: 5,8 Vorm: Rand: brede overgeplooide rand met gietgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: rood-oranje Buiten: grijs-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-8-9-3-76-93.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 143 -

Nummer: 132 Scherven: 2/18 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 23,2 bodem: 17 Dikte: 0,7 Hoogte: 6,5 Vorm: Rand: omgeplooide naar buiten gekeerde rand met gietgeul Oor: Steel: hol, trechtervormig uiteinde Lichaam: biconisch lichaam Bodem: lensbodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: zwart-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW4-2-18.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 144 -

Nummer: 201 Scherven: 2/143 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: omgeplooide verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: bruin-grijs Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-143.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 145 -

Nummer: 202 Scherven: 2/144 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: verticale verdikte rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-144.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 146 -

Nummer: 219 Scherven: 2/170 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: omgeplooide rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-groen Buiten: oranje-bruin Kern: oranje met grijze kern Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-170.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 147 -

Nummer: 237 Scherven: 3/1, 3/72, 3/75 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: late 13e vroege 14e Afmetingen: rand: 18,6 bodem: 14,5 Dikte: 0,6 Hoogte: 6 Vorm: Rand: overgeplooide verticale rand met dekselgeul Oor: Steel: hol, licht opwaarts, trechtervormig uiteinde Lichaam: Bodem: lensbodem Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: zwart-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-1-72-75.bmp Bibliografie: - DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p. 13, afb. 38 - RAVESCHOT P. Dobbel Slot /5. Mestput. In : Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 6, Gent, 1983, p.7 afb. 47 & 48 - VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.93 afb. 2 (13e)


- 148 -

Nummer: 246 Scherven: 3/13 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: overgeplooide verticale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-13.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: sterk aangetast loodglazuur Versiering:

- 149 -

Nummer: 257 Scherven: 3/26 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: platte bodem Kleur: Binnen: oranje Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-26.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 150 -

Nummer: 286 Scherven: 3/60 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-60.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 151 -

Nummer: 289 Scherven: 3/64 Materiaal: rood Objecttype: lage steelpan Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: overgeplooide rand met gietgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: lensbodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-64.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 152 -

111

- 153 -

22222

- 154 -

333333

- 155 -

444444

- 156 -

55555555

- 157 -

f. Kamerpotten - oorpotten Nummer: 20 Scherven: 1/59 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 19,5 bodem: 10,5 Dikte: 0,4 Hoogte: 14 Vorm: Rand: brede horizontale rand, licht afhellend Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: roodbruin tot groen Buiten: roodbruin tot groen Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-59.bmp Bibliografie: - X. Vondsten bij wegenwerken.

Rasphuisstraat In : Stadsarcheologie 1, jg. 3 Gent, 1980, p. 33, afb. 39 - VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.109 afb.74


- 158 -

Nummer: 29 Scherven: 1/69, 1/72 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 20 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rechte rand Oor: 2 verticale oren Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: Kleur: Binnen: bruin Buiten: bruin-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-1-69-72.bmp Bibliografie: - X. Vondsten bij wegenwerken.

Rasphuisstraat In : Stadsarcheologie 1, jg. 3,Gent, 1980, p. 33, afb. 37 - VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.109 afb.74


- 159 -

Nummer: 31 Scherven: 1/70 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 18 bodem: 11 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: biconisch met ribbel bij overgang buik naar bodem Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin-groen Buiten: bruin-groen Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-70-71-73.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 160 -

Nummer: 51 Scherven: 1/111, 1/96 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 18,5 bodem: 10 Dikte: 0,4 Hoogte: 14 Vorm: Rand: brede horizontale rand, licht afhellend Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: biconisch lichaam met ribbel Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin-groen Buiten: bruin-groen Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-1-96-111.bmp Bibliografie: - X. Vondsten bij wegenwerken.

Rasphuisstraat In : Stadsarcheologie 1, jg. 3, Gent, 1980, p. 33, afb. 39 - VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een inleiding. In: Brugge onder-zocht. Brugge, 1988, p.109 afb.74


- 161 -

Nummer: 63 Scherven: 1/112 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 16,5 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: brede naar buiten gekeerde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur met groene vlekken Buiten: loodglazuur met groene vlekken Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-112.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 162 -

Nummer: 73 Scherven: 1/129 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: brede horizontale rand uitstaand, gietgeul Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: licht biconisch open lichaam Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-129.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 163 -

Nummer: 118 Scherven: 1/180 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 18,5 bodem: 10,5 Dikte: 0,6 Hoogte: 14 Vorm: Rand: brede horizontale rand, licht afhellend Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: kalkaanslag Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-1-180.bmp Bibliografie: VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een


- 164 -

Nummer: 124 Scherven: 2/111, 2/24, 2/5 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 15,7 bodem: 17 Dikte: 0,7 Hoogte: 16 Vorm: Rand: fijn omgeplooide uitstaande rand Oor: Steel: Lichaam: geribbeld lichaam Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-5-24-111.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 165 -

Nummer: 130 Scherven: 2/15, 2/17, 2/22 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 16,6 bodem: 11,4 Dikte: 0,4 Hoogte: 13,5 Vorm: Rand: brede naar buiten gekeerde rand Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: halfbolvormig en geribbeld bovendeel Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: lichte kalkaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-15-17-22.bmp Bibliografie: VERHAEGHE F., red. DE WITTE H. Middeleeuwse en latere ceramiek te Brugge. Een


- 166 -

Nummer: 134 Scherven: 2/21 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-21.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 167 -

Nummer: 135 Scherven: 2/23 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 12,8 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-23.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: - gelijkenissen met 2/5 & 2/24 nl object 124, heeft ook een bodem die lager komt dan de

standring eromheen - ernstige aantasting van het loodglazuur

Versiering:

- 168 -

Nummer: 143 Scherven: 2/33 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 17,6 bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-33.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 169 -

Nummer: 144 Scherven: 2/34 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 14,8 bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: haakvormig ingedrukt oor van rand naar buik Steel: Lichaam: recht geribbeld lichaam Bodem: Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-34.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: scheef ingedrukt oor Versiering:

- 170 -

Nummer: 145 Scherven: 2/35, 2/48, 2/54 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 18,8 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: Kleur: Binnen: donkerbruin Buiten: donkerbruin Kern: oranje met zwarte kern Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-35-48-54.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 171 -

Nummer: 147 Scherven: 2/38 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 15,7 bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-38.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 172 -

Nummer: 154 Scherven: 2/56 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met giet- en dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: geribbeld conisch Bodem: Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: lichte kalkaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-56.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 173 -

Nummer: 155 Scherven: 2/68 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: ooraanzet Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-68.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 174 -

Nummer: 160 Scherven: 2/82, 2/84 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 12,7 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: bruin Buiten: bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: kalkaanslag Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-2-82-84.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 175 -

Nummer: 173 Scherven: 2/114 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: licht biconisch geribbeld lichaam Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-114.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 176 -

Nummer: 176 Scherven: 2/118 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 15,9 bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde omgeplooide rand met dekselgeul Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: licht biconisch Bodem: Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-118.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 177 -

Nummer: 187 Scherven: 2/129 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: brede horizontale rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-129.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 178 -

Nummer: 191 Scherven: 2/133 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde omgeplooide rand met dekselgeul Oor: ooraanzet Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: bruin-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-133.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 179 -

Nummer: 228 Scherven: 2/189 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde omgeplooide rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-189.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 180 -

Nummer: 285 Scherven: 3/57 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde omgeplooide rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-57.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 181 -

Nummer: 304 Scherven: 3/90 Materiaal: rood Objecttype: kamerpot Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,7 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje Buiten: grijs-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: roetaanslag Tekening: SBW93-4-3-90.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 182 -

20

- 183 -

29

- 184 -

31

- 185 -

51

- 186 -

63

73

- 187 -

118

- 188 -

124

- 189 -

130

- 190 -

134

- 191 -

135

- 192 -

143

- 193 -

144

- 194 -

145

- 195 -

147

- 196 -

154 173

- 197 -

155 187

191 228

285 304

- 198 -

160

176

- 199 -

g. Grapen – kookpotten Nummer: 33 Scherven: 1/75 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 9 Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: lensbodem met 4 uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-75.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: weinig voorkomende vorm Versiering:

- 200 -

Nummer: 37 Scherven: 1/80 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-80.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 201 -

Nummer: 55 Scherven: 1/101 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: groen-bruin Buiten: oranje-groen-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-101.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 202 -

Nummer: 69 Scherven: 1/121 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met opstaand uiteinde Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin Kern: zwart Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: verbrande kern Tekening: SBW93-4-1-121.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 203 -

Nummer: 72 Scherven: 1/126 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: kleine overgebogen horizontale rand Oor: Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: groen Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-126.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 204 -

Nummer: 75 Scherven: 1/132 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-132.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 205 -

Nummer: 121 Scherven: 2/2 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 19 bodem: 12 Dikte: 0,4 Hoogte: 19 Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met 5 uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje-grijs Kern: oranje-grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-2.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 206 -

Nummer: 123 Scherven: 2/13, 2/14, 2/4 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: 16e Afmetingen: rand: 17,5 bodem: 15 Dikte: 0,6 Hoogte: 22 Vorm: Rand: brede naar buiten gekeerde rand Oor: 2 haakvormige oren van de rand op de schouder Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: oranje-grijs Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag en kalkaanslag onderaan Buiten: roetaanslag en kalkaanslag Tekening: SBW93-4-2-4-13-14.bmp Bibliografie: BERNARD V.; TALON M. Un ensemble stratifie du XIVe au XVIe siecle sur l`ilot des

Deux Bornes a Noyon (Oise). Presentation preliminaire. In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, p.196 afb.8,4


- 207 -

Nummer: 126 Scherven: 2/7 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met 3 kraaiepootjes Kleur: Binnen: bruin-groen Buiten: bruin-groen Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-7.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 208 -

Nummer: 128 Scherven: 2/10 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 18,5 bodem: 16 Dikte: 0,5 Hoogte: 18,2 Vorm: Rand: brede naar buiten gekeerde rand Oor: 2 haakvormige oren van de rand op de schouder Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: zwart-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-2-10.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: geribbelde boord op schouder

- 209 -

Nummer: 136 Scherven: 2/25 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: 16e Afmetingen: rand: - bodem: 10,5 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: bruin-grijs Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-25.bmp Bibliografie: BERNARD V.; TALON M. Un ensemble stratifie du XIVe au XVIe siecle sur l`ilot des

Deux Bornes a Noyon (Oise). Presentation preliminaire. In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, p.196 afb.8,4


- 210 -

Nummer: 149 Scherven: 2/105, 2/46, 2/51 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 14,8 bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: 2 haakvormige oren van de rand op de schouder Steel: Lichaam: halfbolvormig Bodem: Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: kalkaanslag Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-2-46-51-105.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: ingegroefde lijnen ter hoogte van de schouder

- 211 -

Nummer: 169 Scherven: 2/109 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: lensbodem met 3 standvoeten Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje-zwart Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-109.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 212 -

Nummer: 174 Scherven: 2/116 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-116.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 213 -

Nummer: 177 Scherven: 2/119 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 8,5 Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met 5 uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-119.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: vergelijk met 1/75 of object 33 Versiering:

- 214 -

Nummer: 180 Scherven: 2/122 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde omgeplooide rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-122.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 215 -

Nummer: 181 Scherven: 2/123 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde omgeplooide rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: bruin Buiten: bruin Kern: zwart Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: verbrand Buiten: verbrand Tekening: SBW93-4-2-123.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 216 -

Nummer: 185 Scherven: 2/127 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: fijn omgeplooide uitstaande rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-127.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 217 -

Nummer: 189 Scherven: 2/131 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: bruin-groen Buiten: bruin-groen Kern: zwart Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-131.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 218 -

Nummer: 204 Scherven: 2/146 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: standvoet Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: lichte kalkaanslag Tekening: SBW93-4-2-146.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 219 -

Nummer: 242 Scherven: 3/106, 3/107, 3/8 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: midden tot eind 14e Afmetingen: rand: 13,2 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: rechte hals Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-grijs Buiten: oranje-bruin-zwart Kern: Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: loodglazuur rand Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-8-106-107.bmp Bibliografie: - RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van de

Kammerstraat 14. In : Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p. 23 afb. 5 - RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat- middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p.21 afb.4 , 5&6


- 220 -

Nummer: 243 Scherven: 3/10, 3/14, 3/17, 3/9 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: midden tot eind 14e Afmetingen: rand: 11,2 bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: licht naar buiten gekeerde rechte rand Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-9-10-14-17.bmp Bibliografie: - RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van de

Kammerstraat 14. In : Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p. 23 afb. 5 - RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat- middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p.21 afb.4 nr.5&6


- 221 -

Nummer: 266 Scherven: 3/100, 3/35, 3/38, 3/54, 3/58, 3/97 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: midden tot eind 14e Afmetingen: rand: 11,5 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: licht naar buiten gekeerde rechte rand Oor: breed oor van rand op buik Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin-zwart Buiten: oranje-bruin-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-35-38-54-58-97-100.bmp Bibliografie: - RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van de

Kammerstraat 14. In : Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p. 23 afb. 5 - RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat- middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p.21 afb.4,5&6


- 222 -

Nummer: 287 Scherven: 3/61 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeronde bodem met uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: zwart-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: spaarzaam loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-61.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 223 -

Nummer: 290 Scherven: 3/65 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: lichte verdikking aan verticale rand Oor: ooraanzet van rand Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: grijs-oranje Buiten: grijs-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-6.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 224 -

Nummer: 299 Scherven: 3/83 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: 14e15e Afmetingen: rand: 9,3 bodem: 9 Dikte: 0,5 Hoogte: 12 Vorm: Rand: licht uitstaande rand Oor: 2 haakvormige oren van de rand op de schouder Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met 3 kraaiepootjes Kleur: Binnen: bruin Buiten: bruin Kern: ? Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-83.bmp Bibliografie: - DE METS D., red. OOST T. Het rode aardewerk. In: Van nederzetting tot metropool.

Antwerpen, 1983, p.101 afb 205 - Verdraaid goed gedraaid. Verzameling H.J.E. Van Beuningen. Rotterdam, 1973, p. 79 afb. 418

Bijzonderheden: radstempelversiering,

bewaringstoestand Versiering: radstempelversiering op de schouder

- 225 -

Nummer: 302 Scherven: 3/88 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-88.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 226 -

Nummer: 303 Scherven: 3/89 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met standschubben Kleur: Binnen: bruin Buiten: grijs Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-89.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 227 -

Nummer: 310 Scherven: 3/105 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 9 Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeronde bodem met standschubben Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-105.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 228 -

Nummer: 313 Scherven: 3/111, 3/112, 3/113, 3/114 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 14,7 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rechte rand Oor: licht haakvormige oren van rand op schouder Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: donkerbruin-grijs Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-111-112-113-114-115.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: horizontale ingegroefde lijntjes op schouderhoogte

- 229 -

Nummer: 319 Scherven: 4/23 Materiaal: rood Objecttype: grape Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: midden tot eind 14e Afmetingen: rand: 10,6 bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: licht uitstaande rand Oor: licht haakvormig oor van rand op buik Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje-geel Buiten: bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: sporadisch loodglazuur Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-4-23.bmp Bibliografie: RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van de

Kammerstraat 14. In : Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p. 23 afb. 5 Bijzonderheden: Versiering:

- 230 -

33

177

- 231 -

37

55

75

- 232 -

121

- 233 -

123

- 234 -

136

126

- 235 -

128

- 236 -

149

- 237 -

169

189

204

- 238 -

174 180

181 185 290 72 302

- 239 -

242

- 240 -

243

- 241 -

266

- 242 -

299

- 243 -

310

287 303

- 244 -

313

- 245 -

319

- 246 -

h. Borden Nummer: 5 Scherven: 1/14 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 20 bodem: 10 Dikte: 0,7 Hoogte: 3,5 Vorm: Rand: brede rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: platte bodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-14.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 247 -

Nummer: 6 Scherven: 1/15 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,8 Hoogte: - Vorm: Rand: brede rand met licht opstaande boord Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: bruin-oranje Buiten: bruin-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-15.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 248 -

Nummer: 39 Scherven: 1/83 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 14,5 bodem: 7 Dikte: 0,7 Hoogte: 4 Vorm: Rand: brede overgeplooide uitstaande rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: bruin-rood Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-83.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 249 -

Nummer: 66 Scherven: 1/115, 1/116 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 18 bodem: 7,5 Dikte: 0,5 Hoogte: 4 Vorm: Rand: licht opstaande rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: groen Buiten: oranje Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-115-116.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: 2 concentrische zwarte geschilderde lijnen boorden de rand van het bord af.

- 250 -

Nummer: 71 Scherven: 1/123 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 12,5 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: groen Buiten: oranje Kern: oranje met zwarte Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-123.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 251 -

Nummer: 77 Scherven: 1/134 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: licht opstaande rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: rood-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-134.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 252 -

Nummer: 114 Scherven: 1/175 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 25 bodem: 9 Dikte: 0,5 Hoogte: 4 Vorm: Rand: licht opstaande rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: groen Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: kalkaanslag Buiten: kalkaanslag Tekening: SBW93-4-1-175.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: versiering van de boord met een zwarte concentrische lijn

- 253 -

Nummer: 125 Scherven: 2/6 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 1,1 Hoogte: - Vorm: Rand: verdikte horizontale rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-grijs Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: lichte roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-2-6.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 254 -

Nummer: 133 Scherven: 2/19, 2/55 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: 16e18e Afmetingen: rand: 24 bodem: 14 Dikte: 0,5 Hoogte: 3,7 Vorm: Rand: brede uitstaander rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem met 4 uitgeknepen standschubben Kleur: Binnen: groen-zwart Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: witte sliblaag + groen loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-19-55.bmp Bibliografie: VAN DOORNE V., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R.

A. Rood aardewerk. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p.115 afb. B19-B20

Bijzonderheden: Versiering: zwarte concentrische lijnen ter versiering van bordrand

- 255 -

Nummer: 389 Scherven: 1/57, 1/60, 2/20 Materiaal: rood Objecttype: bord Toestand: half Herkomst: Zuidelijke Nederlanden? Datering: midden 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin-geel-groen Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: transparant en groen loodglazuur, slibversiering Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-57-60-2-20.bmp Bibliografie: - VERHAEGHE F. Post-medieval pottery research in Flanders and in the Waasland. In:

du Colloque international de Liège (23-26 avril 1985). Liège 1988, p.324 afb. 31 - FUHRER E.; TCHIRAKADZE C. Aux origines médiévales de Montbéliard. In: Archéologia, nr. 359, Dijon, 1999, p.52.

Bijzonderheden: Versiering: geschilderd + slibversiering: haan en florale motieven,

concentrische cirkels, geometrische versiering rand

- 256 -

125

6

77

- 257 -

5

39

66

71

- 258 -

114

- 259 -

133

- 260 -

389

- 261 -

i. Potjes Nummer: 14 Scherven: 1/50 Materiaal: rood Objecttype: potje Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 14,5 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: omgeplooide naar buiten gekeerde rand Oor: horizontaal bovenop geplaatst oor Steel: Lichaam: cilindrisch Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-74.bmp Bibliografie: - VAN DE WALLE R., red. BURSSENS H.; BRUYNINX E.; HAESERYN R.

Spreeuwpotten. Een volkskundige en archeologische studie. In: Liber Memorialis professor Dr. P.J. Vandenhoute, 1913-1978. Gent, 1983 - DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp.16 afb. 15


- 262 -

Nummer: 74 Scherven: 1/131 Materiaal: rood Objecttype: potje Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 11,5 bodem: 4 Dikte: 0,3 Hoogte: 4 Vorm: Rand: omgeplooide naar buiten gekeerde rand Oor: horizontaal bovenop geplaatst oor Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-131.bmp Bibliografie: - VAN DE WALLE R., red. BURSSENS H.; BRUYNINX E.; HAESERYN R.

Spreeuwpotten. Een volkskundige en archeologische studie. In: Liber Memorialis professor Dr. P.J. Vandenhoute, 1913-1978. Gent, 1983 - DESMET G.; ROMMELAERE J. De opgraving van een beerput uit Oudburg 21. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, pp.16 afb. 15


- 263 -

Nummer: 131 Scherven: 2/16 Materiaal: rood Objecttype: potje Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 11,8 bodem: 7,5 Dikte: 0,5 Hoogte: 8,5 Vorm: Rand: overgeplooide naar buiten gekeerde rand Oor: Steel: Lichaam: conisch Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: lichte kalkaanslag en lichte roetaanslag Buiten: lichte kalkaanslag en lichte roetaanslag Tekening: SBW93-4-2-16.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 264 -

14

74

- 265 -

131

- 266 -

j. Deksels Nummer: 32 Scherven: 1/74 Materiaal: rood Objecttype: deksel Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,8 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met opstaand uiteinde Oor: Steel: Lichaam: licht bolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje Buiten: bruin-groen-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-74.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 267 -

Nummer: 64 Scherven: 1/113 Materiaal: rood Objecttype: deksel Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 12 bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: 4,7 Vorm: Rand: opstaande rand Oor: horizontaal bovenop geplaatst oor Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: rood-oranje Buiten: bruin-rood Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-113.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 268 -

Nummer: 89 Scherven: 1/147 Materiaal: rood Objecttype: deksel Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: verticale geribbelde rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-147.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 269 -

Nummer: 193 Scherven: 2/135 Materiaal: rood Objecttype: deksel Toestand: oor met 1 aanhechtingspunt Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 1,1 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: stuk van oor Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-135.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 270 -

Nummer: 216 Scherven: 2/165 Materiaal: rood Objecttype: deksel Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: brede naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-165.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 271 -

Nummer: 271 Scherven: 3/42 Materiaal: rood Objecttype: deksel Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: late 13e vroege 14e Afmetingen: rand: 12,6 bodem: 11 Dikte: 1 Hoogte: 6,6 Vorm: Rand: verticale licht naar binnen gekeerde rand Oor: horizontaal bovenop geplaatst oor, ingedrukt einde Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-3-42-102-104.bmp Bibliografie: DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.13 afb. 41 Bijzonderheden: Versiering:

- 272 -

89

216 14

- 273 -

64

193

271

- 274 -

k. Schaal Nummer: 141 Scherven: 2/31 Materiaal: rood Objecttype: schaal Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 22,7 bodem: 12 Dikte: 0,5 Hoogte: 12,5 Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand Oor: 2 horizontaal geplaatste oren bovenop rand Steel: Lichaam: biconisch lichaam Bodem: lensbodem met 5 standschubben Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-31.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 275 -

141

- 276 -

l. Braadslede Nummer: 249 Scherven: 3/18 Materiaal: rood Objecttype: braadslede Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 1,3 Hoogte: 8 Vorm: Rand: dikke gelobde rand met inkepingen Oor: 2 oren met 3-lobbige versiering rond een opening Steel: Lichaam: Bodem: lensbodem met standschubben Kleur: Binnen: rood-bruin Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: sporadisch loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: lichte roetaanslag rand Tekening: SBW93-4-3-18.bmp Bibliografie: - VERHAEGHE F. Middeleeuwse keramiek in Vlaanderen. Productie en consumptie. In:

Vlaanderen. Nr. 3, jg. 46, Tielt, 1997, pp.149-165 p. 158 - VERHAEGHE F., red. BLIECK G. La céramique très decorée du Bas Moyen Age en Flandre In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, p.63 afb. 68-71

Bijzonderheden: 20 cm in breedte

heeft 2 tekeningen: - SBW93-4-3-18.bmp - SBW93-4-3-18b.bmp

Versiering: het uiteinde en de randen van de braadslede zijn voorzien van lobben en opgelegde

stukken, de plattere delen van de rand zijn voorzien van horizontale inkepingen in de hoeken.

- 277 -

249

- 278 -

249

- 279 -

m. Olielamp Nummer: 8 Scherven: 1/46 Materiaal: rood Objecttype: olielamp Toestand: bijna volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: 13,5 bodem: 7 Dikte: 3 Hoogte: 17 Vorm: Rand: Oor: horizontaal bovenop geplaatst oor Steel: Lichaam: 3-ledig Bodem: platte gedraaide bodem Kleur: Binnen: oranje-bruin-groen Buiten: oranje-bruin-groen Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-46.bmp Bibliografie: - MUSEUM BOYMANS - VAN BEUNINGEN. Pré-industriële gebruiksvoorwerpen

1150-1800. Museum Boymans - Van Beuningen, Afdeling Kunstnijverheid en Vormgeving, Rotterdam, 1991, p. 211 - LEFEVRE A., red. BLIECK G. Lampes en céramique médiévales et post-médiévales de Saint-Denis. In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, pp.199-202, p. 200 afb. 6

Bijzonderheden: onderaan bordvormig met gietgeul en naar buiten gekeerde rand,

massieve steel als tussenloop, bovenaan steelpanvormig element met gietgeul.

Versiering:

- 280 -

8

- 281 -

n. Vuurklok Nummer: 294 Scherven: 3/69, 3/70 Materiaal: rood Objecttype: vuurklok Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: late 13e vroege 14e Afmetingen: rand: 16,5 bodem: - Dikte: 0,8 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: horizontaal bovenop geplaatst oor, lobvormig Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: zwart-oranje Buiten: oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: roetaanslag Tekening: SBW93-4-3-69-70.bmp Bibliografie: - DESMET G.; RAVESCHOT P. Laat-middeleeuwse vondsten uit de Oudburg. In:

Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p. 12 afb. 24 - RAVESCHOT P. De geschiedenis achter de façade. Bodemonderzoek in de tuin van de Kammerstraat 14. In : Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 13, Gent, 1989, p.23 afb. 4 - RAVESCHOT P.; LALEMAN M.C. Wellingstraat 103.Onderzoek van een laat- middeleeuwse woning. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 8, Gent, 1985, p. 24, afb.5, nr. 7 - TIEGHEM T.; SINGER M.; DELECAUT M., red. BLIECK G. Le couvre-feu dans le Nord de la France aux XIIe - XIVe siècles. In: Travaux du groupe de recherches et d'études sur la céramique dans le Nord-Pas-de-Calais. Lille, 1989, p. 187 afb. 41

Bijzonderheden: Versiering: lobvormig gevormd oor op bovenkant klok, uitgenepen ring aan overgang zijwanden en

bovenkant

- 282 -

294

- 283 -

o. Testje Nummer: 96 Scherven: 1/154 Materiaal: rood Objecttype: zeef Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: platte bodem voorzien van gaatjes (diameter 0,3) Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-154.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 284 -

96

- 285 -

p. Varia Nummer: 38 Scherven: 1/81, 1/82 Materiaal: rood Objecttype: steelpan Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: overgeplooide rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: bruin Buiten: grijs Kern: donkergrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: sliblaag + loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: verbrand Buiten: verbrand Tekening: SBW93-4-1-81-82.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 286 -

Nummer: 25 Scherven: 1/65 Materiaal: rood Objecttype: ? Toestand: oor zonder aanhechtingspunten Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 2 Hoogte: 6,5 Vorm: Rand: Oor: rond Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: bruin-zwart Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: spaarzaam loodglazuur Aanslag: Binnen: roetaanslag Buiten: Tekening: Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 287 -

Nummer: 27 Scherven: 1/67 Materiaal: rood Objecttype: ? Toestand: oor zonder aanhechtingspunten Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 1 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: rond Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 288 -

Nummer: 78 Scherven: 1/135 Materiaal: rood Objecttype: ? Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: omgeplooide naar buiten gekeerde rand Oor: horizontaal bovenop geplaatst oor Steel: Lichaam: conisch Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-135.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 289 -

Nummer: 93 Scherven: 1/151 Materiaal: rood Objecttype: ? Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: geribbeld cilindrisch Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: oranje Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur rand Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-151.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: vreemde vorm Versiering:

- 290 -

Nummer: 172 Scherven: 2/113 Materiaal: rood Objecttype: ? Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,6 Hoogte: - Vorm: Rand: naar buiten gekeerde rand met dekselgeul Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: oranje-bruin Buiten: oranje-bruin Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-113.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: reliëfversiering Versiering: lineaire reliëfversieringen onder de rand

- 291 -

Nummer: 300 Scherven: 3/86 Materiaal: rood Objecttype: ? Toestand: bodemscherf Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: bruin-rood Buiten: grijs-oranje Kern: oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: Aanslag: Binnen: lichte roetaanslag Buiten: Tekening: SBW93-4-3-86.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 292 -

38 78

93

- 293 -

172

- 294 -

300

- 295 -

C. Steengoed

1. drinkbekers Nummer: 363 Scherven: 1/2 Materiaal: steengoed Objecttype: beker Toestand: bijna volledig Herkomst: Bouffioulx Datering: 2e helft 17e Afmetingen: rand: 10 bodem: 5 Dikte: 0,4 Hoogte: 8,7 Vorm: Rand: rechte verticale rand Oor: rond oortje van onder rand op buik Steel: Lichaam: biconisch: rond onder, trechtervormig boven Bodem: afgeplatte bodem Kleur: Binnen: beige-grijs Buiten: beige-grijs Kern: beige-grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur Buiten: zoutglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-2.bmp Bibliografie: VAN BASTELAER D. A. Grès-Cérame ornés de l'ancienne Belgique. Mons-Bruxelles,

1885, plaat V, afb. 9 Bijzonderheden: Versiering:

- 296 -

Nummer: 367 Scherven: 1/9 Materiaal: steengoed Objecttype: beker Toestand: randscherf Herkomst: Rijnland (Westerwald) Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,2 Hoogte: - Vorm: Rand: fijne rechte rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs+ blauw Kern: grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur met blauwe beschildering Buiten: zoutglazuur + blauwe beschildering Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-9.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 297 -

Nummer: 374 Scherven: 3/63, 4/61, 4/63 Materiaal: steengoed Objecttype: beker Toestand: bodemscherf Herkomst: Rijnland (Raeren of Westerwald) Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 10,5 Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: bolvormig met ribbels Bodem: Kleur: Binnen: beige Buiten: beige Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur met bruine tint Buiten: zoutglazuur met bruine tint Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-3-63.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 298 -

Nummer: 362 Scherven: 1/1 Materiaal: steengoed Objecttype: Humpe of drinkbeker Toestand: bijna volledig Herkomst: Rijnland (Westerwald) Datering: 17e18e Afmetingen: rand: 8,2 bodem: 9 Dikte: 12,6 Hoogte: 17 Vorm: Rand: rechte verticale hals Oor: Steel: Lichaam: recht buisvormig lichaam Bodem: platte bodem Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs+ blauw Kern: grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur Buiten: zoutglazuur + blauwe beschildering Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-1.bmp Bibliografie: - RAVESCHOT P. Het steengoed uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 15, Gent, 1991, p.32 afb. 13 - DESMET G.; RAVESCHOT P. Ceramische recipiënten uit de beerput van Oudburg 21. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, p.21 afb. 46 - RAVESCHOT P., red. LALEMAN M.C.; RAVESCHOT P.; VAN DE WALLE R. C. Steengoed. In: De Sint-Pietersabdij te Gent. Het rijke leven van zieke monniken. Twee afvalputten uit de infirmerie, 1600-1780. Gent, 1985, p. 101 afb.A70-A71,

Bijzonderheden: Versiering: 5 opgelegde medaillons, concentrische kobaltblauwe geschilderde cirkels

- 299 -

363

- 300 -

367

374

- 301 -

362

- 302 -

2. kannetjes Nummer: 368 Scherven: 1/10 Materiaal: steengoed Objecttype: Enghalskanne Toestand: randscherf Herkomst: Westerwald Datering: 2e helft 17e Afmetingen: rand: 5,2 bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: rechte hals met gietgeul Oor: ooraanzet van hals Steel: Lichaam: overgang hals naar buik door ribbels Bodem: Kleur: Binnen: beige+bruin Buiten: beige+bruin Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur met bruine tint Buiten: zoutglazuur met bruine tint Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-10.bmp Bibliografie: - VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1986, p.

327, afb. 499 - DESMET G.; RAVESCHOT P. Ceramische recipiënten uit de beerput van Oudburg 21. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 13, Gent, 1989, p.21 afb. 46


- 303 -

Nummer: 375 Scherven: 3/117, 3/118, 3/119, 3/120, 4/60 Materiaal: steengoed Objecttype: Jacoba-kan Toestand: half Herkomst: Siegburg Datering: 14e15e Afmetingen: rand: - bodem: 7,3 Dikte: 0,4 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: langwerpig geribbeld lichaam Bodem: gelobde standring Kleur: Binnen: beige Buiten: beige, bruin-oranje gevlamd Kern: Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-3-117-118-119-120&4-60.bmp Bibliografie: - HILLEWAERT B. Laat - middeleeuwse importceramiek te Brugge. In: Brugge onder-

zocht. Brugge, 1988, p.136 afb. 97 - MUSEUM BOYMANS - VAN BEUNINGEN. Pré-industriële gebruiksvoorwerpen 1150-1800. Museum Boymans - Van Beuningen, Afdeling Kunstnijverheid en Vormgeving, Rotterdam, 1991, p. 102,


- 304 -

Nummer: 364 Scherven: 1/3 Materiaal: steengoed Objecttype: kan Toestand: bodemscherf Herkomst: Rijnland (Raeren) Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 6,7 Dikte: 0,3 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem, afgeboord door 2 ribbels Kleur: Binnen: beige-grijs Buiten: lichtbruin Kern: beige-grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur Buiten: zoutglazuur met bruine tint Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-3.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 305 -

Nummer: 365 Scherven: 1/6 Materiaal: steengoed Objecttype: kan Toestand: bodemscherf Herkomst: Rijnland (Westerwald) Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem afgeboord door ribbel Kleur: Binnen: grijs Buiten: grijs Kern: grijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: zoutglazuur met blauwe schijn Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-6.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 306 -

Nummer: 366 Scherven: 1/7, 1/8, 2/150, 2/57, 2/63, 2/80, 2/85 Materiaal: steengoed Objecttype: kan Toestand: half Herkomst: Rijnland (Westerwald?) Datering: 16e Afmetingen: rand: 6 bodem: 8,2 Dikte: 0,5 Hoogte: - Vorm: Rand: rechte geribbelde hals Oor: rond, rand naar schouder, veriserde ooraanzet Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: afgeplatte bodem afgeboord door ribbel Kleur: Binnen: beige Buiten: beige Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur met bruine tint Buiten: zoutglazuur met bruine tint Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-8&2-57-63-80-85-150.bmp Bibliografie: Verdraaid goed gedraaid. Verzameling H.J.E. Van Beuningen. Rotterdam, 1973, p. 56,

afb. 314, Bijzonderheden: Versiering: reliëfversiering van gearceerde kruisende lijnen, networmig over het lichaam, eindigend

in verticale lijnen aan de bodem

- 307 -

Nummer: 369 Scherven: 1/11 Materiaal: steengoed Objecttype: kan Toestand: bodemscherf Herkomst: Rijnland (Raeren) Datering: 2e helft 16e of 17e Afmetingen: rand: - bodem: 9,7 Dikte: 1 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: langwerpig bolvormig Bodem: platte gedraaide bodem Kleur: Binnen: beige Buiten: lichtbruin Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur met bruine tint Buiten: zoutglazuur met bruine tint Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-11.bmp Bibliografie: RAVESCHOT P. Het steengoed uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 15, Gent, 1991, p 30 afb. 3 (identieke bodemscherf) Bijzonderheden: Is 'bruin steengoed' Versiering:

- 308 -

Nummer: 370 Scherven: 2/28 Materiaal: steengoed Objecttype: kan Toestand: half Herkomst: Rijnland (Langerwehe of Raeren) Datering: 15e Afmetingen: rand: - bodem: 12,5 Dikte: 0,8 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: langwerpig conisch Bodem: gelobde standring Kleur: Binnen: lichtgrijs Buiten: lichtgrijs Kern: lichtgrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: zoutglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-2-28.bmp Bibliografie: - RAVESCHOT P. Het steengoed uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In:

Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 15, Gent, 1991, p. 30 afb. 1 - VON BOCK G. R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1971, p.70


- 309 -

Nummer: 371 Scherven: 2/64 Materiaal: steengoed Objecttype: kan Toestand: bodemscherf Herkomst: Rijnland (Raeren) Datering: Afmetingen: rand: - bodem: 8,6 Dikte: 0,9 Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: afgeplatte bodem afgeboord door ribbels Kleur: Binnen: grijs-beige Buiten: lichtbruin Kern: grijs-beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: zoutglazuur Buiten: zoutglazuur met ijzerengobe Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-2-64-65.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 310 -

368

- 311 -

375

- 312 -

364

365

- 313 -

366

- 314 -

369

- 315 -

370

- 316 -

371

- 317 -

D. Aardewerk met tinglazuur

2.1. Majolica

a. Ronde borden Nummer: 376 Scherven: 1/18, 1/19, 1/28, 1/29, 1/30, 1/31, 1/32, 1/33, 1/35,

1/43, 2/41, 2/44 Materiaal: majolica Objecttype: bord Toestand: bijna volledig Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, Antwerpen? Datering: eind 16e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: fijne diagonale boord Oor: Steel: Lichaam: licht afgerond Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw-groen-paars Buiten: wit-beige Kern: wit-beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + beschildering Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: oxidatie Buiten: oxidatie Tekening: mSBW93-4-1-18-19-28-29-30-31-32-33-35-43-2-41-44.bmp Bibliografie: - KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, pp.136-137 afb. 327-334

- BIESPOER P. Nederlands Majolica 1550-1650. Schotels en tegels voor de sier. Amsterdam, 1997, p. 26, afb. 12

Bijzonderheden: Versiering: de rand is versierd met een blad/rank motief, herinnerend aan decor 'alla porzellana'

-de bordspiegel heeft een vierzijdig grondvlak als basis motief

- 318 -

Nummer: 377 Scherven: 2/173, 2/188 Materiaal: majolica Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, lokaal? Datering: eind 16e-begin 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: beige Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + sgrafitto- techniek Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW93-4-2-173-188.bmp Bibliografie: KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.122, afb. 271 Bijzonderheden: Versiering: sgrafitto- rand : S-vormige motieven worden in de blauwe laag gekrast.

- 319 -

Nummer: 378 Scherven: 1/27, 1/34 Materiaal: majolica Objecttype: bord Toestand: half Herkomst: lokaal Datering: rond 1600 Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: wit-geel-blauw-groen Buiten: beige Kern: wit Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + veelkleurige beschildering Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: oxidatie Buiten: oxidatie Tekening: mSBW93-4-1-27-34.bmp Bibliografie: SWIMBERGHE P. Archeologisch onderzoek op het terrein Van Der Ghote te Brugge in

1982. In: Jaarboek stedelijke musea, Brugge, 1982, p.183 afb. 14 Bijzonderheden: sterk geoxideerd Versiering: rand van dubbele elkaar oversnijdende boogjes.

- 320 -

Nummer: 379 Scherven: 1/21, 2/39 Materiaal: majolica Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden Datering: begin 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw-groen-paars Buiten: wit Kern: wit Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW93-4-1-21-2-39.bmp Bibliografie: KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.131 afb. 311 Bijzonderheden: Versiering: rand met zig-zag motief,

florale motieven omgeven door concentrische cirkels

- 321 -

Nummer: 384 Scherven: 1/17 Materiaal: majolica Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, lokaal? Datering: midden-2e helft 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: beige Kern: wit Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW93-4-1-25-26.bmp Bibliografie: - VAN DAM J. P., 1982, p.65 afb.95

- LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands porselein uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, pp.35-36

Bijzonderheden: vermoedelijk zelfde motief als 383, 387. Hier staat de tekening van 387, gezien deze van

384 niet bestaat, maar de tekening in se dezelfde is. Versiering: florale motieven

- 322 -

Nummer: 387 Scherven: 1/25, 1/26 Materiaal: majolica Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, lokaal? Datering: midden-2e helft 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: beige Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: tinglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW93-4-1-25-26.bmp Bibliografie: - VAN DAM J. P., 1982, p.65 afb.95


Bijzonderheden: vermoedelijk zelfde motief als 383, 384 Versiering: florale motieven en concentrische cirkels,

centraal motief ontbreekt, maar kan een afbeelding zijn van een bloempot .

- 323 -

Nummer: 392 Scherven: 1/13, 1/23, 2/40, 2/42 Materiaal: majolica Objecttype: bord Toestand: half Herkomst: Zuidelijke Nederlanden Datering: begin 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: wit-blauw-groen Buiten: wit-beige Kern: wit-beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: oxidatie Buiten: oxidatie Tekening: mSBW93-4-1-13-23-2-40-42.bmp Bibliografie: KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.131, afb. 311 Bijzonderheden: - aan de onderkant staat de letter 'D' in blauw afgebeeld

- op de spiegel is een litteken van een proen merkbaar Versiering: centraal floraal motief,

bordrand met concentrische cirkels met groene meanderende lijn tussen.

- 324 -

376

- 325 -

377 378

- 326 -

379 384 & 387

- 327 -

392

- 328 -

b. Kommetje Nummer: 381 Scherven: 2/43, 2/62 Materiaal: majolica Objecttype: kom Toestand: half Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, Antwerpen? Datering: 2e helft 16e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: brede rand Oor: Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: wit-blauw-oranje-geel Buiten: beige Kern: wit Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: loodglazuur Aanslag: Binnen: oxidatie Buiten: oxidatie Tekening: mSBW93-4-2-43-62.bmp Bibliografie: SWIMBERGHE P. Rijk huisraad gevonden in de Zilverstraat te Brugge in 1983. In:

Jaarboek 1983/84. Stad Brugge. Stedelijke musea, Brugge, 1985, p.192 afb. 32, p.193 afb. 39

Bijzonderheden: sterk geoxideerd Versiering: zig-zag lijn aan de rand

florale motieven

- 329 -

381

- 330 -

c. Albarello Nummer: 390 Scherven: 2/174, 2/91, 2/93 Materiaal: majolica Objecttype: albarello of zalfpot Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, Antwerpen? Datering: 2e helft 16e-begin 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: beige Buiten: wit-blauw-groen Kern: licht-oranje Oppervlaktebehandeling: Binnen: loodglazuur Buiten: tinglazuur + veelkleurige beschildering Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-2-91.bmp Bibliografie: - KORF D. Nederlandse Majolica. Haarlem, 1981, p.138, afb. 338

- WITTOP KONING D. A. Apothekerspotten uit de Nederlanden. Amsterdam, 1991, p.128, afb. 27 - SWIMBERGHE P., 1988, p. 18

Bijzonderheden: Versiering: penseelstreek ornament opgebouwd met blauwe en groene piramiden, waartussen een

zig-zag lijn.

- 331 -

390

- 332 -

2.2 Faience

a. Ronde borden Nummer: 382 Scherven: 2/61 Materiaal: faience Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: lokaal Datering: 2e helft 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: wit Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: tinglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW94-4-2-61.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering: florale motieven van Chinese inspiratie

- 333 -

Nummer: 383 Scherven: 1/42 Materiaal: faience Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, lokaal? Datering: midden-2e helft 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: wit Kern: beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: tinglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW93-4-1-42.bmp Bibliografie: - VAN DAM J.P. 1982, p.65 afb.95


Bijzonderheden: vermoedelijk zelfde motief als 387 en 384 Versiering: florale motieven

- 334 -

Nummer: 391 Scherven: 1/16, 1/22, 1/24, 2/58, 2/59, 2/60 Materiaal: faience Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden Datering: midden 17e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: wit-beige Kern: wit-beige Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: tinglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW93-4-1-16-22-24-2-58-59-60.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: heeft 2 tekeningen:

- mSBW93-4-1-16-22-24-2-58-59-60.bmp - mSBW93-4-1-16-22-24-2-58-59-60b.bmp

Versiering: florale motieven omgeven door concentrische cirkels

- 335 -

382 383

- 336 -

391-1

- 337 -

391-2

- 338 -

b. Hoekig bord Nummer: 385 Scherven: 1/44 Materiaal: faience Objecttype: bord Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden, lokaal? Datering: Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: hoekige rand Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: wit Kern: wit Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: tinglazuur Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: mSBW93-4-1-44.bmp Bibliografie: - VAN DAM, 1982, p.62 afb. 81

- LALEMAN M.C.; LIEVOIS D.; STOOPS G.; SWIMBERGHE P. Hollands porselein uit Gent. In: Stadsarcheologie. nr. 3, jg. 20, Gent, 1996, p.21 afb. 17

Bijzonderheden: Versiering: florale motieven, gestileerd Chinees décor

- 339 -

385

- 340 -

c. Kan met Chinees décor Nummer: 394 Scherven: 1/38 Materiaal: faience Objecttype: kan Toestand: bijna volledig Herkomst: Delft Datering: 1630-1650 Afmetingen: rand: 8 cm bodem: 9,6 cm Dikte: gemm. 0,5 cm Hoogte: 17,5 cm Vorm: Rand: rechte hals Oor: rond oor van rand op buik Steel: Lichaam: bolvormig Bodem: gedraaide standring Kleur: Binnen: wit Buiten: wit-blauw Kern: wit Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur Buiten: tinglazuur+blauwe beschildering Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: pSBW93-4-1-38-I.bmp Bibliografie: - SCHOLTEN F. F. Dutch Majolica & Delftware. Amsterdam, 1993, p.114-115,

afb. 97-98 - VON BOCK G.R. Steinzeug. Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Köln, 1986, p.342 afb. 540

Bijzonderheden: heeft 4 tekeningen:

- pSBW93-4-1-38-I.bmp - pSBW93-4-1-38-II.bmp - pSBW93-4-1-38-III.bmp - pSBW93-4-1-38-IV.bmp

Versiering: een beschilderde rondom lopende voorstelling van Chinezen in een landschap.

langs de rand loopt een dubbele zigzag rand.

- 341 -

394-1 394-3

- 342 -

394-2

- 343 -

394-4

- 344 -

E. Porselein

1. Kopje Nummer: 388 Scherven: 1/41 Materiaal: porselein Objecttype: kopje Toestand: randscherf Herkomst: China Datering: late 17e vroege 18e Afmetingen: rand: - bodem: - Dikte: - Hoogte: - Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: wit-blauw Buiten: wit-blauw Kern: wit Oppervlaktebehandeling: Binnen: tinglazuur + blauwe beschildering Buiten: tinglazuur + blauwe beschildering Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: pSBW93-4-1-41.bmp Bibliografie: - LUNSINGH SCHUERLEER, Chine de Commande, 1989, Lochem, p. 101, afb. 69

- VERMASSEN T. Het porselein uit de beerput van de Schepenhuisstraat. In: Stadsarcheologie. nr. 1, jg. 15, Gent, 1991, pp.49, afb.6,3

Bijzonderheden: Versiering: fries met ruitvormige motieven tussen concentrische cirkels

- 345 -

388

- 346 -

III. Andere materialen uit de afvalput

A. Glas

2.1 Drinkglazen

a. Een vleugelglas à la façon de Venise

Nummer: 395 Scherven: 1/203 Materiaal: glas Objecttype: vleugelglas Toestand: bijna volledig Herkomst: Zuidelijke Nederlanden Datering: begin 17e Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: vierdelige balusterstam, kelk Bodem: vlakke voet Kleur: Binnen: kleurloos Buiten: kleurloos Kern: kleurloos Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: in verschillende stukken gemaakt Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: sSBW93-4-1-203.bmp Bibliografie: - VAN DEN BERGHE S. Het hof van Watervliet. Brugge, 1983, p. 93 afb. 91

- KLESSE B., VON BOCK G. R. Glas, Kunstgewerbemuseum de Stadt Köln. Köln, 1972, p. 146, afb. 280 - HENKES H.; VEECKMAN J., red. VEECKMAN J. Schitterende scherven. Het glas uit een afvalput op de Antwerpse Eiermarkt. In: Berichten en Rapporten over het Antwerps Bodemonderzoek en Monumentenzorg 3 (BRABOM). Antwerpen, 1999, p. 63, afb. 40

Bijzonderheden: Versiering: De balusterstam is voorzien van verticale ribben,

de kelk is gewafeld en wordt ondersteund door twee glasdraden.

- 347 -

395

- 348 -

b. Een Berkemeier in waldglas Nummer: 396 Scherven: 1/193, 1/202 Materiaal: glas Objecttype: Berkemeier Toestand: bodemscherf Herkomst: Rijnland Datering: 2e helft 16e Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: uitstaande kelk Bodem: cilindervormige gekartelde voetring Kleur: Binnen: blauw-groen Buiten: blauw-groen Kern: blauw-groen Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: in een mal geblazen en met pincet bewerkt Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-193.bmp Bibliografie: DENISSEN S. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot metropool. Antwerpen,

1983, p. 113 afb. 451a en b Bijzonderheden: Versiering: noppenversiering met opwaarts punt, door pincet bewerkt

- 349 -

396

- 350 -

c. Een noppenbeker

Nummer: 397 Scherven: 1/204 Materiaal: glas Objecttype: beker Toestand: randscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden Datering: 2e helft 16e-begin 17e Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: recht Oor: Steel: Lichaam: cilindrisch Bodem: gekartelde standring? Kleur: Binnen: lichtblauw Buiten: lichtblauw Kern: lichtblauw Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: in een mal geblazen Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: SBW93-4-1-204.bmp Bibliografie: - DENISSEN S. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot metropool. Antwerpen,

1983, p. 124, afb. 471 c - RAVESCHOT P. Het glas uit de beerput van Oudburg 21. In: Stadsarcheologie. nr. 2, jg. 7, Gent, 1983, p.36 afb. 22

Bijzonderheden: Versiering: noppenversiering

- 351 -

397

- 352 -

d. ziel van een glas Nummer: 398 Scherven: 2/206 Materiaal: glas Objecttype: drinkglas Toestand: bodemscherf Herkomst: Zuidelijke Nederlanden Datering: 2e helft 16e Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: opgestoken ziel Kleur: Binnen: blauw-groen Buiten: blauw-groen Kern: blauw-groen Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: Bibliografie: DENISSEN S. De voorwerpen in glas. In: Van nederzetting tot metropool. Antwerpen,

1983, p. 124, afb 471 c Bijzonderheden: Versiering:

- 353 -

B. Leisteenfragment Nummer: 435 Scherven: 3/156 Materiaal: leisteen Objecttype: muziekbordje Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: rond 1460 ? Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: donkergrijs Buiten: donkergrijs Kern: donkergrijs Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: ingekrast Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: Leisteen.bmp Bibliografie: Bijzonderheden: muzieknoten ingekrast op 5-lijnige notenbalk Versiering:

- 354 -

435

- 355 -

E. Metaal

a. Vingerhoeden

Nummer: 436 Scherven: 2/209 Materiaal: metaal Objecttype: vingerhoed Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: Kern: Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: geoxideerd Buiten: geoxideerd Tekening: Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 356 -

Nummer: 437 Scherven: 1/214 Materiaal: metaal Objecttype: vingerhoed Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: Kern: Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: geoxideerd Buiten: geoxideerd Tekening: Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 357 -

b. Nagels Nummer: 438 Scherven: 2/208 Materiaal: metaal Objecttype: nagel Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: bodem: Dikte: 0,5 cm Hoogte: 4,5 cm Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: Kern: Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: geoxideerd Buiten: geoxideerd Tekening: Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 358 -

Nummer: 439 Scherven: Materiaal: metaal Objecttype: nagel Toestand: volledig Herkomst: lokaal Datering: Afmetingen: rand: bodem: Dikte: 0,8 cm Hoogte: 9 cm Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: Kern: Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: Buiten: Tekening: Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

- 359 -

c. Knoop / broche Nummer: 440 Scherven: 1/215 Materiaal: metaal Objecttype: knoop/broche Toestand: Herkomst: ? Datering: Afmetingen: rand: bodem: Dikte: Hoogte: Vorm: Rand: Oor: Steel: Lichaam: Bodem: Kleur: Binnen: Buiten: Kern: Oppervlaktebehandeling: Binnen: Buiten: Aanslag: Binnen: geoxideerd Buiten: Tekening: Bibliografie: Bijzonderheden: Versiering:

Een afvalput opgegraven op het Sint-Baafsplein in 1993...

Documents

Transcript of Een afvalput opgegraven op het Sint-Baafsplein in 1993...