Lassers in gevecht met dezwaartekracht

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 9 - september 2011

Deze maand:

en in gesprek met metaalkunstenaarMarcel Boonen

VOORWOORDseptember 2011

Na regen,komt Lastechniek

www.vakbladlastechniek.nl

RedactieRuud Binnendijk, Bert de Jong, Patric de Smet, Pieter Smittenaar, Walter Vermeirsch, Leo Vermeulen, Henk Zandvliet EindredactiePieter Smittenaar, Leo Vermeulen.Uitgever Bert de JongAdvertentie-exploitatieCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58, E info@con-sell.nl

AdressenNederlands Instituut voor LastechniekPostbus 190, 2700 AD ZoetermeerT 088 400 85 60, E redactie@nil.nl www.nil.nl

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E Ann.Wydooghe@bil-ibs.be www.bil-ibs.be

OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50E opmaak@vakbladlastechniek.nl www.opus-co.nl

AbonnementenBinnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren).Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.beOverig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW.

Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezondenaan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek(NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en anderegeïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstech-niek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL.Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen peraangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.

Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform deregels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de recht-banken in Nederland.

Ontwerp en lay-outOPUS communicatie-ontwerp, Leiden.DrukwerkVeldwijk Van Loon, Waddinxveen.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldigis uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitge-ver en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit vooreventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrektegegevens.

©2011 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkre-gen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Colofon

Volg LASTECHNIEK op twitter:@nillastechniek

en Linkedin.com

De vakantieperiode zit er weer op en ja, het was een zeernatte zomer. De zon heeft zich (te) weinig laten zien. Bijhet NIL schijnt de zon wel. Met het hele team hebben wehard gewerkt aan de vervaardiging van de nieuwe les-boeken voor de handvaardigheidopleidingen. Het resultaat is een groot aantal nieuwe, kleurrijke enoverzichtelijke lesboeken waarmee de (aankomend) las-ser zijn of haar vakkennis kan op doen. Wij zijn er trotsop. Op het gebied van de lijmopleidingen hebben we een sa-menwerking met de TU Delft en de Hogeschool Rotter-dam. Op de RDM campus in Rotterdam zijn inmiddels delijmopleidingen voor de EAB en de EAS gestart. Uit de industrie ontvangen we vele positieve reacties opons nieuw ontwikkelde software-programma WP Select.Een fantastisch hulpmiddel voor het maken van WPS-en.Het NIL is niet aan het bezuinigen maar anti-cyclisch aanhet investeren om het grote tekort aan vakbekwame las-sers te verkleinen. We maken promotie voor het prach-tige vak van lassen. Dit was onlangs ook weer te zien inde herhaling van het TV-programma Het Klokhuis waarinop ludieke wijze de techniek van het lassen uiteen wordtgezet voor de jeugd.Dit voorjaar zijn we gestart met laagdrempelige work-shops over TIG-lassen en Lasdocumenten. Ook in het na-jaar zullen we weer een aantal van deze bijeenkomstenorganiseren o.a. over het roestvaststaallassen. Op 22 november van dit jaar staat een uitgebreidethema/demodag op de agenda. Het onderwerp zal zijnhet MIG/MAG-lassen met al zijn varianten. Deze dag zalworden gehouden op de RDM Campus te Rotterdam. Inmiddels zijn ook de voorbereidingen gestart voor de be-kende Laswedstrijden voor VMBO-scholieren. Via dit blad Lastechniek houden we u op de hoogte.Tenslotte nodig ik u graag uit voor een bezoek aan onzestand tijdens de Welding Week in Antwerpen. Het traditi-onele BIL/NIL Lassymposium vindt dit jaar gecombineerdplaats met deze beurs. In deze editie van het blad vindt ualvast een eerste programma-overzicht van het sympo-sium.Ik wens u veel leesplezier,

Henk ZandvlietDirecteur Nederlands Instituut voor Lastechniek.

ITW WELDING PRODUCTS

Miller lasapparatuur

Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen

ITW Welding Products BVEdisonstraat 10NL-3261 LD Oud-BeijerlandT +31 (0)186 641 444F +31 (0)186 640 880www.itw-welding.com

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen

FORTUNE 200

Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar

Geïnteresseerd in onze mogelijkheden?

Tel. 0186 641 444.

erwarming appare vven inductieoegmatvoetat lasomv

al marktluit een aantert een uniek en vvel

ITW WELDING PRODUC

.atuurr.erwarming apparescen, lasmachines, acerialoegmat

sortiment en. Het aseidende merkal marktlamma ogren productedig prollert een uniek en v

TSITW WELDING PRODUC

es soiressortiment

amma

eiden op het gebied ven begelechnische adviseuran tv

elding PrITW W“Quality and Kno

tOnze diensakkundigeVVa

e pran efficiënteiden op het gebied vs. Zij kunnen u adviserechnische adviseur

oducts biedt u een bekwaam telding Prelding”. w in Ww-Ho“Quality and Kno

d op en zijn gebaseeroducten en prtaat vteuning stsechnische onderakkundige t

es- oce pren s. Zij kunnen u adviser

eam oducts biedt u een bekwaam t

d op oor u klaaraat v

rimark biedt u de mogelijkheid het juisMcKay en ToorKeuze uit de v

eid pakkZeer uitgebr

ouwbaarheid!betre lasboogprvatievinno

ende laseigenschappen, vektoor uitsv. Matuurr.lasappar

eldwijd de marktlerer is wMillatuurer lasapparMill

rimark biedt u de mogelijkheid het juisen Elga, Hobart, aande merktaansoor

enerialoegmatvoetet laseid pakk

ouwbaarheid!enal ultieme vsen en boesoce lasboogpr

vetrooruitsende laseigenschappen, vaat al meer dan 80 jaar garter s. Mill

eider op het gebied veldwijd de marktlatuur

e trimark biedt u de mogelijkheid het juisen Elga, Hobart,

enal ultieme ende v

ant aat al meer dan 80 jaar garan eider op het gebied v

oegmatvoetlaseuning en aanschaf vtsonder

s met gedegen verdealooporerkOnze vseereserGeïnt

aining en kwalifictroductken pr

en. erialoegmatatuur en an lasappareuning en aanschaf v

oor u klaar vaan vtennis sakks met gedegen vgvuldig geselenals zorvganisatie eoopor

d in onze mogelijkheden?seer

s.seran lasatie vaining en kwalifican laspren veleuze, het ontwikkoductk

atuur en oor oor u klaar v

de eerectgvuldig gesel

es, edurocan laspr

atie en oplaseparot rsen tlas

ariërsing voepasteriaal toegmatvoetlas

sen.atie en oplas

erbindings-dige van hoogwaarend variëre specifiekoor elken verecte seleriaal t

erbindings-e e specifiek

Wij zijn u grBel ons op:

t! an diensaag vWij zijn u gr

. el. 0186 641 444T

elding.c.itw-wwww+31 (0)186 640 880F+31 (0)186 641 444T

NL-3261 LD Oud-Beijerlandaat 10trEdisons

oducts BVelding PrITW W

omelding.c+31 (0)186 640 880+31 (0)186 641 444

NL-3261 LD Oud-Beijerland

oducts BV

s genotan Amerikaanse beurvunits. ITW maakt deel uit v

orks Inc. (ITW), met ongeool WToducts BV is onderelding PrITW W

NEUTORRTF

de ondernemingen.eers genott” ortune 200-lijsan de “Funits. ITW maakt deel uit v

s eer 800 businesvorks Inc. (ITW), met ongean Illinois deel voducts BV is onder

200NE

Inhoud #09 september 2011

LASTECHNIEKis een uitgave van OPUS communicatie-ontwerp i.s.m.het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniekwww.vakbladlastechniek.nl

04 Berichten uit de laswereld14 Verbeterde stroombronnen behulpzaam

bij de uitvoering van de moeilijkste lastechnische opgaven

22 Marcel Boonen, metaalkunstenaar 25 Keelhoogte, belangrijke maat voor

hoeklassen

“Het creatieve proces

zit niet in het snijden”,

benadrukt de

kunstenaar, terwijl

hij een expansievat

laat zien dat vol

staat met witte lijnen.

28 BILNIL lassymposium30 Techniek ontmoet kunst32 Weldmij35 Willem de Welder38 Brancheregister

14

22 14

30

Cover: opgaande hoeklas, Lorch

bevat het programma

van het BILNIL lassymposium[ ]en kijk voor het allerlaatste nieuws op bladzijde 37

Op vrijdag 28 oktober a.s. organiseertHogeschool Utrecht in samenwerkingmet de stichting PIT en het NederlandsInstituut voor Lastechniek (NIL) hetsymposium ‘Materiaaltechnologie,(on)misbaar?’Aanleiding is het afscheid van materiaal-

en lasdeskundige Kees Brak, die na een

carrière van 25 jaar als pionier van de

cursussen op het gebied van metaalkunde

van de HU, per 1 december de hoge-

school gaat verlaten.

Centrale thema van de bijeenkomst is de relatie tussen ma-

teriaaltechnologie en de aspecten ondernemen, loopbaan-

ontwikkeling, innovatie en onderwijs. In het licht van het

dreigend tekort aan materiaaldeskundigen

in Nederland biedt het congres een mooie

aanleiding om met elkaar van gedachten

te wisselen over de toekomst van de sec-

tor. Zo zullen diverse prominente sprekers

hun visie presenteren.

Het symposium is bedoeld voor een ieder

die vanuit zijn professie te maken heeft

met metaalkunde en materiaaltechnologie;

in het bijzonder voor (oud-)studenten en

bedrijven, docenten en organisaties waar-

mee Kees Brak gedurende zijn loopbaan contact heeft

gehad. De afsluitende netwerkborrel biedt volop gelegen-

heid om persoonlijk afscheid van Kees te nemen.

LASBERICHTENLASBERICHTEN september 2011 september 2011

4 5

Nieuw NIL-lesmateriaal beschikbaar

voor de HandvaardigheidopleidingenZoals Lastechniek al uitgebreid meldde in het mei-nummer van dit jaar heeft het NIL de afgelopen periode hardgewerkt aan nieuw lesmateriaal. Voor de handvaardigheid-opleidingen zijn naast het Basisboek 1-2, nu ook nieuwelesboeken beschikbaar voor BMBE, MIG, MAG, TIG en Autogeen lassen. Ook is er een uitgave die specifiek hetTekeninglezen uitgebreid behandeld. Het nieuwe lesmateriaal is te bestellen bij het NIL, www.nil.nl

Tijdens het meest recente ABB Robotics Partner Se-minar in Zweden heeft AWL-Techniek de award gekre-gen voor ‘Best Achievement in long term partnershipand business development in Welding solution’. Uithanden van Per Vegard Nerseth, directeur ABB Robo-tics ontving Brand van 't Hof, technisch directeur vanAWL deze waardering voor de jarenlange nauwe sa-menwerking op het gebied van robotlassen.Even daarvoor had Van 't Hof voor het internationale ge-zelschap een presentatie gegeven over de ontwikkelin-gen van AWL op het gebied van laserlassen en desamenwerking met ABB. Laserlassen vergt met betrek-king tot ‘motion performance' een zeer hoge mate vannauwkeurigheid en stabiliteit. AWL en ABB hebben hiervoor samen verschillende R&Dactiviteiten ontwikkeld om specifiek voor laserlassen dejuiste prestaties te halen.

ABB-award voor AWL-Techniek als waardering voor samenwerking

Partner voor grote multinationalsJaarlijks organiseert ABB Robotics seminars om loyalerobot systeem integratoren te informeren over de laatsteontwikkelingen op het gebied van industriële robots. Het programma van het veertiende partner seminarstond in het teken van nieuwe technieken, nieuwe mark-ten en nieuwe applicaties.

AWL is een innovatief en internationaal georiënteerdepartner voor multinationals op het gebied van verbin-dingstechniek. Het gaat om innovatieve technologieënin uitdagende projecten voor zowel de automobiel in-dustrie als andere metaalverwerkende industrieën. ABBRobotics is de vooraanstaande leverancier van robotsmet bijbehorende diensten en services. ABB heeft we-reldwijd al meer dan 190.000 robots geïnstalleerd.Voor meer informatie: r.daggers@awl.nl

Materiaaltechnologie (on)misbaar?Hogeschool Utrecht neemt afscheid van Kees Brak

Het symposium ‘Materiaalkunde, (on)misbaar?’ vindt plaats op vrijdag 28 oktober 2011 van 15.00 - 18.00 uur. Delocatie is Hogeschool Utrecht, Faculteit Natuur & Techniek, Nijenoord 1 (B.02.34), 3552 AS te Utrecht. Aan deel-name aan het symposium zijn geen kosten verbonden. Voor meer informatie en vooraanmelding kunt u contactopnemen met Andy Wagenaar: andy.wagenaar@hu.nl of 06 45 89 63 97.

15.00 uur Ontvangst met koffie/thee (hal 2e etage)

15.30 uur Welkomstwoord (B.02.34)Marchiene Buiter,

directeur CvNT/Academie HU

15.40 uur Materiaaltechnologie, (on)misbaar? Jan de Bruin,

oud-directeur PTOpleidingen

16.00 uur Metaaltechnologie & carrière Sjaak Remmerswaal,

directeur Bronswerk Heat Transfer

16.20 uur Metaaltechnologie & innovatie Hans Christ, MSE valorisation manager bij

Materials Innovation Institute (M2i) of

prof. ir. L. Katgerman, hoogleraar

Materials, Science & Engineering TU-Delft

16.40 uur Metaaltechnologie & onderwijsKees Brak

17.00 uur Afsluitingmet dankwoorden van: Jan de Bruin,

Do Blankestijn, Marchiene Buiter,

Henk Zandvliet, en Tim Blok,

17.20 uur Receptie met borrel & dinerbuffet19.00 uur Einde programma

Programma symposium Kees Brak, vrijdag 28 oktober 2011

Brand van ‘t Hof (links) ontvangt uit handen van Per Vergard Nerseth de ABB Award.

LASBERICHTENseptember 2011LASBERICHTEN september 2011

6 7

Het NIL-erkende opleidingsinstituut van Lastechniek Eu-ropa presenteert in een 16-pagina brochure het brede, ge-actualiseerde cursusprogramma voor het najaar van 2011.Om geïnteresseerden een beeld te geven van de diverse op-leidingen, organiseert de Lasschool op dinsdag 13 sep-tember van 16.00 tot 20.00 uur een inloopavond metonder andere een rondleiding, een proefles en de moge-lijkheid om kosteloos een werkstuk te lassen. Daarnaastwordt een exclusieve demonstratie van het z.g. open rootlassen gegeven en is er gelegenheid tot vragen stellen.

De brochure omschrijft gedetailleerd de verschillende las-

opleidingen op niveau 1 t/m 4 van de gangbare lasproces-

sen TIG-, MAG-, MIG- en autogeenlassen alsmede het

lassen met beklede elektroden en het bekist lassen van

rails. Een van de opleidingen is 'Pijplassen volgens de

norm EN 287-1:2004", waarvoor veel belangstelling be-

staat. In de brochure komen daarnaast onderwerpen als

certificering en subsidiemogelijkheden aan bod. De prijs-

lijst biedt interessante reducties ten opzichte van het vorige

cursusseizoen. Een noviteit zijn de combi-opleidingen,

waarbij niveau 1 en 2 van een cursus gecombineerd voor

een aantrekkelijke prijs gevolgd kunnen worden.

Alle cursussen worden gegeven aan de lasschool van Las-

techniek Europa, met vestigingen in Nieuwegein en Rot-

terdam. Daar worden naast standaardopleidingen

cursussen op maat verzorgd die sterk zijn gericht op de

praktijk van een bedrijf. Ook kan de nadruk liggen op het

gebruik van een bepaald proces of materiaal (roestvast

staal, aluminium e.d.). Lasserskwalificaties worden afge-

nomen volgens de gangbare normen en regels. De lasser

ontvangt een certificaat dat aantoont dat hij voor een be-

paalde taak over de actuele kennis en vaardigheid be-

schikt. De standaard lasopleidingen zijn flexibel opgezet

en bieden in een kort tijdsbestek veel theoretische en prak-

tische kennis.

www.lasschool.nl

TÜV Rheinland met haar hoofdkantoor in Keulen, neemt

de hoog gespecialiseerde dienstverlener Sonovation B.V.

uit Oosterhout over. Sonovation is opgericht in 1988 en

heeft ongeveer 50 mensen in dienst. Sonovation verleent

diensten op het gebied van Niet Destructief Onderzoek,

met name voor grote bedrijven in de Olie- en Gas indus-

trie. De diensten van Sonovation omvatten onder andere

het onderzoeken van bijvoorbeeld lassen in leidingen,

vaten en andere drukapparatuur en onderzoek naar cor-

rosie. Als marktleider in dit specialistische werkgebied in-

vesteert Sonovation veel in R&D en daarnaast worden in

de eigen opleidingsafdeling internationaal erkende trai-

ningen verzorgd in het vakgebied. www.sonovation.com

TÜV Rheinland neemt NDO-specialist Sonovation

uit Oosterhout over.

Cursusseizoen Lasschool van start met inloopavond en nieuwe brochure

Multiweld is door Graydon onderscheiden met deGraydon Award voor financieel gezond bedrijf. Op19 augustus is deze award in ontvangst genomendoor Jeroen Engelen en Arjen Engelen die samen dedirectie van Multiweld vormen.

Multiweld behoort als technische groothandel tot de topvan financieel gezonde bedrijven binnen de branche.Ook in tijden van financiële onzekerheid heeft Multiweldin 2011 aangetoond dat de eigen onderneming financi-eel gezond is, zodat bedrijven verantwoord met Multi-weld kunnen samenwerken.

“De crisis is de afgelopen jaren helaas niet aan Multi-weld voorbij gegaan. Veel van onze klanten kwamen inacute problemen, waardoor ook wij geraakt werden enmaatregelen moesten treffen. Het effect was vrij snelzichtbaar zodat we ook in economische slechte tijden instaat waren winstgevend te opereren”, aldus Jeroen En-gelen, algemeen directeur Multiweld.Volgens commercieel directeur Arjen Engelen heeft decrisis Multiweld alleen maar verder gebracht. “Door decrisis werden wij genoodzaakt onze organisatie door telichten en processen efficiënter in te richten. Vanuit eenanticyclische gedachte zijn wij gaan investeren in onsverkoopapparaat en hebben midden in de crisis eentweede vestiging geopend.”

Beide broers zijn dan ook erg content met de GraydonAward en zien deze als een bekroning op het werk vande afgelopen jaren.

Alleen organisaties die voldoen aan een aantal striktevoorwaarden komen in aanmerking voor de GraydonAward. Zo moet een bedrijf een positief kredietadvieskrijgen en mag er een minimale kans op wanbetalingzijn. Dit oordeel is gebaseerd op een mix van factorenzoals omzetcijfers, jaarcijfers en het betaalgedrag.www.multiweld.com

Op maandag 4 juli jl. is Martin Rasenberg overleden.Martin, die al enige tijd ziek was, is op zijn 57e verjaar-dag overleden.Martin was sinds 1974 in dienst van Stork, waar hijbegon als lasser bij Wescon. Al snel kwam hij te wer-ken bij de afdeling Kwaliteitsbeheer. Later werd hij ma-nager van de Lastechnische Dienst. Vanwege zijnenorme kennis van zaken was hij hét aanspreekpuntbij lastechnische vraagstukken.Sinds lange tijd was Martin ook een gewaardeerd lid

binnen de Lastechnische Discussiegroep Rotterdam(LDR) en was hij een regelmatige bezoeker van de bij-eenkomsten. Martin Rasenberg was een aangenaammens met veel kennis van zaken, waarover iedereenbij hem te rade kon gaan. Het heengaan van Martin is in de eerste plaats eengroot verlies voor zijn naasten. Maar ook wij zullen hemén zijn kennis gaan missen.Wij wensen zijn naaste familie en een ieder die hemheeft gekend sterkte met dit verlies.

In memoriam Martin Rasenberg

Multiweld neemt de Graydon Award inontvangst voor financieel gezond bedrijf

v.l.n.r.: Jeroen Engelen, Mattijs van de Weijer en Arjen Engelen.

Schrijf uw leerlingen nu in op nil.nl

Per augustus is de metaalbranche een nieuwe naamrijker: ABB Metaalstraat. Het betreft een samenwer-kingsverband van vijf verschillende ABB-robotleve-ranciers. Gezamenlijk bieden zij de metaalindustrie inde Benelux een unieke oplossing, door met één ro-botmerk de hele metaalindustrie te robotiseren.

‘Het unieke aan de ABB-robot is dat hij zich leent vooralle metaalbewerkingen. Omdat de vijf verschillenderobotleveranciers achter ABB Metaalstraat de roboti-sering van al deze bewerkingen verzorgen, biedt ABBMetaalstraat als geheel een gerobotiseerde totaalop-lossing. Bedrijven die richting zoeken bij het robotise-ren van snijden, (laser)lassen, handling, nabewerken,stralen, CNC-machinebelading en spuiten, kunnen nubij één organisatie aankloppen’, aldus Martin van derHave namens ABB. De ondernemingen die deelnemenaan het samenwerkingsverband zijn: ABB, AcotechAutomation, Andon Automation, Hanko B.U.S. Tech-niek en LaserWeld/RobWelding.

Vanaf september 2011 zal Valk Welding de nieuwstelasrobotbesturing van Panasonic via haar eigen Euro-pese vestigingen introduceren. Panasonic heeft indeze nieuwe besturing zogenaamde Weld NavigationSoftware ontwikkeld om daarmee medewerkers, zon-der specifieke lastechnische kennis, een lasrobot een-voudig te kunnen laten programmeren. Door dezenieuwe methode van ‘Easy Programming’ kunnen me-dewerkers met behulp van de Teach Pendant of metbehulp van een pc eenvoudig een programma vooreen lasrobot maken. De software bepaalt aan de hand van de opgegevenmateriaalsoort, dikte en het gewenste type verbinding,zelf de juiste parameterinstellingen voor stroomsterkte,voltage en voortloopsnelheid.Valk Welding zal deze G3 besturing op de volgende inter-

nationale vakbeurzen introduceren:

Verder zal, door middel van een Open Huis in Valk Wel-

ding France Atlantique, begin november, aan de Franse

markt mogelijkheid worden gegeven met deze nieuwe ro-

botbesturing kennis te maken.

Met de introductie van deze Weld Navigation Software

komt Valk Welding tegemoet aan de vraag naar automa-

tiseringssystemen, die ook voor bedrijven met minder

hooggeschoold personeel inzetbaar zijn. Naast het feit, dat

de hoger opgeleide technici voor veel MKB toeleveranciers

Valk Welding introduceert Easy Programming

LASBERICHTEN september 2011

ABB Metaalstraat, de weg naar de beste robotoplossing

hoge kosten met zich meebrengen, neemt het aanbod van

de arbeidsmarkt bovendien steeds verder af. Zowel Valk

Welding, als Panasonic, willen hiermee de lasrobotisering

voor een grotere groep toegankelijk maken.

Dit Easy Programming met de G3 Weld Navigation Soft-

ware is ontwikkeld voor de nieuwe G3 robotbesturing

voor Panasonic. Dit is demonstratief voor de nieuwe ge-

neraties zeer krachtige CPU, die met hogere snelheid en

rekenkrachten een enorme prestatiesprong mogelijk

maakt. Programmering van deze robot wordt door middel

van deze geavanceerde technieken zeer eenvoudig.

8 9

LASBERICHTENseptember 2011

Op 30 augustus 2011 was Piet Mosterd, algemeen di-recteur, 40 jaar werkzaam bij AWL. Een prestatie dieje tegenwoordig nog maar zelden ziet.

Uiteraard werd Mosterd deze dag extra in het zonnetje

gezet. In alle vroegte landde er een helikopter in de buurt

van zijn huis. Dit was een grote verrassing, maar zo’n

bijzondere dag vraagt natuurlijk om bijzonder vervoer.

Na een korte vlucht landde de helikopter op een afgezet

terrein bij AWL-Techniek in Harderwijk. Hier stonden

alle medewerkers hun directeur al op te wachten en

onder luid applaus stapte Mosterd uit de helikopter.

Gezamenlijk werd in de kantine onder het genot van een

gebakje stil gestaan bij het 40 jarig jubileum.

Mosterd begon zijn carrière bij AWL in 1971 als werk-

voorbereider. In de loop der jaren klom hij op naar be-

drijfsleider, technisch adviseur, technisch directeur en

sinds 1993 is hij de algemeen directeur.

“Deze 40 jaar zijn voorbij gevlogen en alle dagen brach-

ten wel wat nieuws. Want machines bouwen, dat echt

teamwork is, is alles behalve eentonig. Als je alle ont-

wikkelingen van de afgelopen 40 jaar op een rijtje zet,

dan heeft AWL een complete metamorfose ondergaan in

alle aspecten van dit mooie vakgebied”.

Piet Mosterd,40 jaar werkzaam bij AWL-Techniek

Mosterd heeft naast zijn functie als algemeen directeur

ook een aantal nevenfuncties waar hij vol passie mee

bezig is. Voorop staat hierbij het onderwijs. Al jaren zet

hij zich in voor techniek en onderwijs. Zorgdragend voor

kwaliteit in de technische opleidingen zodat jongeren een

goed perspectief hebben op de arbeidsmarkt en oplei-

dingen beter aansluiten bij de wensen en eisen van het

bedrijfsleven.

Platform Techniek Noordwest Veluwe, waar Mosterd

bestuursvoorzitter van is, heeft zichzelf tot doel gesteld

techniek weer “leuk” te maken en biedt samenwer-

kingsverbanden tussen het onderwijs en de arbeids-

markt. De opleiding Mechatronica aan het ROC

Landstede te Harderwijk is mede dankzij de inspannin-

gen van Mosterd een groot succes.

Daarnaast is Mosterd ook actief als bestuursvoorzitter

van Veluwe Portaal en als bestuurslid bij het Nederlands

Instituut voor Lastechniek.

Alhoewel Mosterd er 40 dienstjaren heeft opzitten en in-

middels ook de 60 is gepasseerd denkt hij nog niet aan

stoppen.

“Het mooiste moet nog komen. Er zit nog zoveel inno-

vatie en ontwikkeling in het bedrijf. Dat vind ik meer

dan de moeite waard om nog mee te maken”.

www.awl.nl

“Het mooiste moet nog komen”

LASPRODUCTENseptember 2011

11

Met de introductie van de CT 350 LSX lasdiesel brengt

MOSA de meest lichte en compacte lasdiesel in de 350A

klasse op de markt. Waar bij een gewoon lasapparaat de

afmetingen en gewicht minder belangrijk zijn, is het juist

bij een lasdiesel een erg belangrijk kenmerk. Lasdiesels

worden immers naar het werk verplaatst, dus hoe kleiner

en lichter, hoe gemakkelijker te vervoeren. De zuinige 2

cilinder dieselmotor zorgt ervoor dat maar liefst ruim 15

uur op een 38 liter tank gewerkt kan worden. Het ge-

luidsniveau bedraagt 69 dB (A) op 7 meter dus stil, zuinig

en compact zijn de hoofdeigenschappen van dit nieuwe

model. Deze nieuwe lasdiesel is ook verkrijgbaar in

CC/CV uitvoering en optionele draadkoffer voor MIG las-

sen. Standaard levert het aggregaat max. 10 kVA hulp-

stroom 400/230 V voor gereedschappen. Speciaal voor

cellulose lassen is de arc force van dit model traploos re-

gelbaar. Afstandbedieningen, ompool automaten en on-

derstellen zijn in vele soorten en maten verkijgbaar. Het

italiaanse MOSA, de grootste fabrikant van las/stroom-

aggregaten in Europa, bewijst met deze machine voorop te

lopen in de ontwikkeling van lasaggregaten die aansluiten

bij de eisen van deze tijd.

www.mosa-aggregaten.nl

Nieuwe MOSA lasdiesel

Dé CNC voor het snijden van metaal wordt uitgebreidmet geavanceerde nieuwe technologie. Op 12 augus-tus bracht Hypertherm namelijk de nieuwe MicroEDGEPro CNC met de nieuwste Phoenix®-software (versie9) uit.

Net als alle Hypertherm-controllers is de MicroEDGE Pro

ontworpen met het oog op betrouwbaarheid en gebruiks-

gemak. De MicroEDGE Pro steunt op het succesvolle ver-

leden van de MicroEDGE CNC en de EDGE Pro CNC, en

is breed inzetbaar voor uiteenlopende toepassingen, ge-

richt op maximale productiviteit en winstgevendheid.

Hypertherm beschikt over een enorme

expertise op het gebied van plasmasnij-

den in de vorm van onder meer de True

Hole™-technologie voor het snijden

van gaten. De nieuwe ontwikkelingen

die nu in de Phoenix-software zijn ver-

werkt, betekenen een verdere uitbrei-

ding van de functionaliteit van de

Hypertherm CNC-sturingen voor het

maken van afgeschuinde sneden met

plasma, voor waterjettoepassingen en

voor het snijden van rechthoekige/ronde

buizen.

LASPRODUCTEN september 2011

10

Linde: uitbreiding aanbod kleine verpakkingen voor speciale gassenKleinschalige, speciale gastoepassingen vragen omkleine verpakkingen.Linde Gas meldt voor speciale gassen te beschikkenover een hernieuwde range aan kleine verpakkingen.

De MICROCAN® is een miniatuur hogedrukcilinder meteen waterinhoud van 0,2 liter en een maximale vuldrukvan 200 bar. Toch beschikt dit cilindertje daarmee overeen verrassende inhoud van 40 gasliters. Voor gasaf-name wordt de C210 Micro drukregelaar met plunjeraanbevolen of de diafragma drukregelaar C260 Micro. De MINICAN® is een ultralichtgewicht aluminium dispo-sable met een waterinhoud van 1 liter en een maximalevuldruk van 12 bar. Voor de afname van het gas is er eendoseerventiel of een ventiel met septum-adaptor.

Ook de MAXICAN® is een lichtgewicht aluminium dis-posable, met een waterinhoud van 1,2 liter en een maxi-male vuldruk van 40 bar. De ECOCYL® is een hervulbare aluminium, dan wel sta-len cilinder met een waterinhoud van 1 liter, voorzien vaneen geïntegreerde afsluiter met flow- en/of drukregelaar,met een maximale vuldruk van 150 bar. Dat maakt deaanschaf van een aparte drukregelaar overbodig. www.lindegasbenelux.nl

Hypertherm breidt MicroEDGE® Pro CNC uit metOok nieuw voor de MicroEDGE Pro is het door Hyper-

therm zelf ontwikkelde Hypernet-communicatiesysteem,

dat garant staat voor een snelle verbinding tussen de

CNC, ArcGlide-toortshoogteregeling en HyPerformance-

plasma of HyIntensity™-fiberlaser via een Ethernet-kabel.

Doordat de voor het snijproces benodigde parameters

kunnen worden overgenomen in het onderdelenpro-

gramma van de CAM-software worden de omsteltijden

ingekort, terwijl veelgemaakte procesfouten worden voor-

komen en de productiviteit wordt verbeterd.

“Klanten die een nieuw snijsysteem of een upgrade nodig

hebben, zullen de vele voordelen van deze CNC zeker

kunnen waarderen”, aldus Peter Brahan, hoofd van het

automatiseringsteam van Hypertherm. “De MicroEDGE

Pro is het resultaat van diverse proces- en productiever-

beteringen. De geavanceerde mogelijkheden die aan de

Phoenix-software zijn toegevoegd, resulteren in meer ge-

bruiksgemak en veelzijdigheid.”

nieuwste ontwikkelingen voor snijden van metaalHypertherm ontwerpt en fabriceert geavanceerde metaal-

snijsystemen voor toepassing in allerlei industrietakken,

zoals scheepsbouw, productie en autoreparatie. De pro-

ductlijn omvat handbediende en gemechaniseerde plasma-

en lasersystemen, slijtdelen, CNC-bewegings- en -hoogte-

regelingen en snijsoftware. Hypertherm-systemen staan

bekend om hun prestatievermogen en betrouwbaarheid,

resulterend in hogere productiviteit en winstgevendheid

voor tienduizenden bedrijven. De reputatie van het bedrijf

op het gebied van plasma-innovatie gaat terug tot meer

dan 40 jaar geleden, toen Hypertherm in 1968 het plas-

masnijden met waterinjectie uitvond. Het bedrijf heeft we-

reldwijd meer dan 1.000 medewerkers, evenals

vestigingen en vertegenwoordigingen over de hele wereld.

www.hypertherm.com

LASPRODUCTENseptember 2011

13

LASPRODUCTEN september 2011

12

Wanneer u MIG, TIG, laser of plasma last, gebruikt uook beschermgas. Veel gassen bestaan uit mengselsvan verschillende componenten. Linde Gas mengt deverschillende componenten tot een samenstelling diepast bij het proces en het materiaal dat u gebruikt.

Ook kunt u natuurlijk zelf ter plaatse gassen mengen.Belangrijk is daarbij wel, dat het vooraf ingesteldemengsel, aangekomen bij het afnamepunt, nog opspecificatie is. Vooral bij een centraal gasdistributie-systeem kan het probleem ontstaan dat vocht of an-dere verontreinigingen voor grote afwijkingen kunnenzorgen. Ook slangenpakketten tussen de gasvoorzie-ning en de lastoorts zijn soms zo lek als een mandje,met alle nare gevolgen van dien.

Maar ook de nieuwe ISO 3834 kwaliteitsnorm vereist datbedrijven lastechnisch gezien op een hoog niveau pres-teren. Elk gecertificeerd bedrijf verplicht zich te werkenvolgens bepaalde vastgestelde kwaliteitsprocedures.Uw opdrachtgevers zullen in toenemende mate vragennaar dit certificaat.

Linde kan met haar eigen Gasmeetservice in uw bedrijfmet regelmatige intervallen op één of meer afnamepun-ten controleren of de gassamenstelling nog net zo is alsoorspronkelijk bedoeld en ingesteld. Bijvoorbeeld bij demengunit, bij het reduceerventiel of bij de lastoorts zelf.Vervolgens ontvangt u (voor uw eigen kwaliteitsbor-gingsysteem) een keurig rapport over gassamenstellingen vochtpercentage. Zo kunt u, mocht dat nodig zijn, di-rect zaken in uw proces bijsturen. Waarbij Linde desge-wenst de helpende hand kan bieden.

Belang en betrokkenheidWaar gelast wordt, is men zich bewust van hoe kritischde gassamenstelling kan zijn voor de kwaliteit van heteindproduct. Het uitbesteden van een stukje kwaliteits-borging aan de Linde Gasmeetservice kan bijdragenaan het voorkomen van productuitval, en onnodigeextra kosten vermijden. Kosten, die een grote invloedkunnen hebben op uw efficiency en rentabiliteit. In veel gevallen heeft Linde al bijgedragen aan het op-lossen van lasproblemen of lasfouten, door vast te stel-len dat de gaskwaliteit aan het gebruikspunt niet meerdezelfde was als in de gasfles. Het direct betrekken vaneen gassenspecialist bij las- en snijprocessen houdt ualert op uw proces. En móchten bij de meting onver-hoopt afwijkingen worden vastgesteld, dan kan de Las-en Snijspecialist van Linde oplossingsgericht meeden-ken.Niet op de laatste plaats komt de LMK (Las MethodeKwalificatie) om de hoek kijken, waarin alle relevante las-parameters, waaronder de gassamenstelling, duidelijkzijn vastgelegd.

ConcreetDe Linde Gasmeetservice kan u proefondervindelijk on-dersteunen bij de instandhouding van de correcte gas-kwaliteit. Een aanbevelenswaardige aanvulling wanneerbij u enige twijfel is gerezen over de kwaliteit van het gasaan het gebruikspunt. Of wanneer u ISO 3834 gecertifi-ceerd bent of wilt worden. Sommige bedrijven huren de Gasmeetservice in ter be-vestiging van een vermoeden, andere ter bevestigingvan een optimale situatie, die kan worden vastgelegd inkwaliteitsdocumenten.www.lindegasbenelux.nl

Meting van de zuiverheidvan het beschermgas

direct aan de lastoorts(links), of aan het gasafnamepunt.

Hoe zeker weet u dat u écht geen lasprobleem heeft?

Gasmeetservice als extra kwaliteitsinstrument

Wegens groot succes herhaald!

4 oktober 2011, aanvang 09.00 uur in De MeernMeld u nu aan op www.nil.nl

Kwaliteitsborging wordt steeds belangrijker, in toenemende mate vragen opdrachtgevers er om en via Europeserichtlijnen wordt het steeds vaker een verplichting. Uit deze eisen komen lasdocumenten voort die dienen als be-wijsvoering voor borging van de laskwaliteit. Bedrijven die hier (nog) niet dagelijks mee te maken hebben, kun-nen hierdoor voor onaangename verrassingen komen te staan. Speciaal voor deze bedrijven en lastechnici wordteen zeer praktische, laagdrempelige workshop georganiseerd met een inleiding in de kwaliteitsborging in de las-techniek aangevuld met veel praktische tips en handvatten die direct in het bedrijf toepasbaar zijn. W o r k s h o p

Lasdocumenten

Verbeterde stroombronnen

bij moeilijke lastechnische opgaven

VOOR DE LASSER IS DE ZWAARTEKRACHT ZOWEL EEN VLOEK ALS EEN ZEGEN. BIJ HET LASSEN ONDER DE HAND

EN IN HORIZONTALE POSITIES WORDT HET LASBAD DAAR WAAR HET MOET IN GESTOLDE FASE ONDERSTEUND,

MAAR BIJ DE IN DE PRAKTIJK NIET TE VERMIJDEN VERTIKAAL STAPELEND TE LASSEN NADEN DIENT DE LASSER

IETS TE VERZINNEN OM HET WEGVALLEN VAN HET GESMOLTEN MATERIAAL TE VERHINDEREN. VOOR HET VER-

KRIJGEN VAN EEN KWALITATIEF HOOGWAARDIGE LASNAAD ZIJN SPECIALE TECHNIEKEN VEREIST DIE NIET EEN-

VOUDIG ZIJN TE BEHEERSEN. MET SPEEDUP BIJ DE S- EN P- SERIE STROOMBRONNEN VAN LORCH BESCHIKT DE

LASSER NU OVER EEN UITERST EFFICIËNTE MIG/MAG TECHNIEK VOOR HET LASSEN IN POSITIE. IN HET BIJZON-

DER BIJ VERTIKAAL OPGAANDE NADEN.

TECHNIEK

SpeedUp: vertikaal opgaandenaden gemakkelijker en zekerder lassen

Birger Jaeschke, Andreas Rimböck, Klaus Volrath.Dit artikel verscheen eerder in “Der Praktiker” in mei 2011.Vertaling vanuit het Duits door Ing. Maurice Mol, IWE

TECHNIEK

14 15

ij het MIG/MAG lassen van vertikaal op-

gaande naden worden aan de lasser speci-

fieke eisen gesteld omdat het lasbad de neiging heeft naar

beneden weg te zakken. Bij hoeklassen kan hij in bepaalde

gevallen proberen deze naden met een relatief hoge snel-

heid neergaand (in positie PG) te lassen, waarbij de vloei-

bare neersmelt hoog in het bereik van de boog inbrandt.

Dat is echter meestal niet toelaatbaar en is slechts aan te

bevelen bij dunne plaat en geringe naaddiktes.

In de regel kiest men daarom voor stapelend las-

sen (PF positie). In het bijzonder bij grotere ma-

teriaaldiktes (boven 5 mm) probeert men daarbij

het smeltbad door al eerder gestold lasmetaal te

ondersteunen. Dat vereist vaak een bijzondere

wijze van stapelen, de boog maakt daarbij een

pendelende beweging in de vorm van een drie-

hoek, om het noodzakelijke evenwicht tussen de

toevoer van gesmolten materiaal en de warmte-

inbreng enerzijds en de ondersteuning van het

smeltbad en juiste voortgang van het lassen an-

derzijds te kunnen behouden, (afb. 1). Door deze

in de praktijk als diehoeksteek bekendstaande

beweging van de toorts wordt echter de kans op

fouten in de lasnaad groter.

Een andere variant die echter slechts bij daar-

voor geschikte staalsoorten toepasbaar is bestaat

uit een ondersteuning van het smeltbad door een

snel stollende slak. De hiervoor overwegend toe-

gepaste rutielgevulde draden hebben echter ten

opzichte van massieve draad ongewenste neven-

effecten, zoals een duidelijk grotere lasrookemissie en ho-

gere kosten van de draad. Bovendien vereist dat het

werken in het sproeibooggebied, dat bij dunne plaat nau-

welijks mogelijk is. In het algemeen geldt dat het opgaand

lassen van verticale naden moeilijker wordt naarmate de

te verbinden delen dunner worden.

Door hiervoor genoemde redenen zijn ook gedeeltelijke of

volledig geautomatiseerde laswerkzaamheden, waarbij

noodzakelijkerwijs naden in verticaal opgaande positie,

tot nu toe alles bij elkaar zeer problematisch. Daarom

wordt in dergelijke situaties teruggegrepen op in de regel

ingewikkelde systemen voor het positioneren van de werk-

stukken.

september 2011 september 2011

Afbeelding 1:Aanbevelingen verplaatsen draadelektrode bij vertikaal opgaand lassen.

snelheid is hierbij de productiviteit hoog gepaard gaande

met een goede laskwaliteit (afb. 5). Vandaar dat deze me-

thode voor vertikaal opgaand lassen in specifieke toepas-

singsgebieden – zoals de grote scheepsbouw – ook in

economisch opzicht een goede optie betekent. Er moeten

daarbij echter ook nadelige factoren in beschouwing wor-

den genomen. Want gevulde draad kost zelfs bij afname

van grote hoeveelheden het twee tot drievoudige van mas-

sieve draad, bovendien is al naar de keuze

voor het toevoegmateriaal ook meer be-

schermgas nodig. Ook vormt het verwijderen

van de slak een extra handeling en is daarbij

een kostenfactor, die dienovereenkomstig in

beschouwing genomen dient te worden.

Tot een van de belangrijkste nadelen van dit

proces behoort ook een intensieve vorming

van lasrook, zodat het werk slechts in de vrije

ruimte of in afdoend geventileerde werkplek-

ken kan worden uitgevoerd. Daarbij dient in

het sproeibooggebied te worden gelast, waar-

door de ondergrens voor plaatdiktes bij staal

ongeveer 6 mm bedraagt. Weliswaar kan de

ondergrens door de ontwikkeling van dun-

nere gevulde draden alsook van speciale re-

cepturen tot ongeveer 4 mm verlaagd wor-

den, doch blijft het kostenaspect in het bij-

zonder bij het lassen van dunnere plaat een

kritische factor.

september 2011

1716

september 2011

Stand van de techniek: de driehoekssteekNormaliter wordt bij het vertikaal opgaand lassen zo ge-

werkt dat men probeert het lasbad te ondersteunen door

al eerder gestolde gebieden van de lasnaad. Daartoe voert

men een speciale pendelbeweging uit en maakt daarbij ter-

wijl het bad stolt een steeds verder omhooggaande bewe-

ging. Deze driehoekssteek is niets voor ongeoefende

lassers. In het uiterste geval wordt geprobeerd het even-

wicht tussen het neersmelten en laten stollen van het ge-

smolten materiaal met pendelen zo te regelen dat de

ondersteuning van het smeltbad die daaruit volgt de naad

aan het oppervlak sluit. Het zo te zien foutloze oppervlak

kan echter onvolkomenheden als onvoldoende doorlas-

sing van de grondlaag bij een T-naad volledig verbergen.

(afb. 2a en 2b) Het is daarbij bijzonder vervelend dat in

zulke gevallen bij hoeklassen dergelijke bindingsfouten

met radiografisch of met ultrasoon onderzoek niet zo een-

voudig te detecteren zijn, wat de mogelijkheden voor een

betrouwbare kwaliteitsborging aanzienlijk bemoeilijkt.

Doch zelfs bij een zorgvuldige hantering van de toorts vol-

gens de gebruikelijke lasopleiding blijft het gevaar voor

lasfouten nog groot. Zelfs met zorg uitgevoerde naden

kunnen nog bindingsfouten in het inbrandingsprofiel ver-

tonen en een sterk golvend verloop van de inbranding. Bo-

vendien is de haalbare voortloopsnelheid relatief laag,

omdat het neergesmolten materiaal door de veel ruimte

beslaande beweging van de toorts op een relatief grote

doorsnede van de naad verdeeld wordt.

In vergelijking met een horizontale hoeklas ontstaat door

de relatief langzame driehoeksbeweging al in de eerste

laag een naar verhouding grote naaddoorsnede. Wordt de

naad hierdoor dikker dan vereist - gebruikelijke richt-

waarde is 0,7 maal de kleinste wanddikte -, dan is dat niet

gunstig voor de laskosten, omdat het overbodig aange-

brachte toevoegmateriaal in de regel geen positieve in-

vloed heeft op de sterkte van de lasverbinding. Verder

dient te worden onderzocht hoe het er met de ingebrachte

warmte (heat-input) uitziet en of meer vervorming van het

werkstuk ook nog problemen kan geven.

De belangrijkste voorwaarden voor het opgaand lassen

zijn een passende kwalificatie van de lasser evenals regel-

matige vaardigheidstraining. Onervaren medewerkers

maken juist bij deze techniek vaak fouten. (afb. 3 en 4)

Een alternatief: rutielgevulde draadAls alternatief hiervoor kan men kiezen voor het toepas-

sen van de al eerder genoemde rutielgevulde draad. De

daarvan snel stollende slak vormt een ondersteuning voor

het smeltbad zodat in het sproeiboog gebied eenvoudig

opgaand kan worden gelast. Dankzij de hoge neersmelt-

TECHNIEKTECHNIEK

Afbeelding 3Te snel met dedriehoeksteek gelaste verticalenaad...

(staal S235JR, t = 8 mm, beschermgas 82%Ar+18% CO2

(M21), draadtypeG3Si1 Ø 1mm.)

Afbeelding 2aenkelvoudig gependeld stapelen:resulterend in goed uiterlijk.

(staal S235JR,t=8mm, beschermgas 82% Ar+18% CO2

(M21), draadtypeG3Si1 ø 1mm.)

Afbeelding 2bDe gebrekkigekwaliteit komt naar voren na infrezen en breken.

Afbeelding 4...met in deze naad in de macro zichtbare bindingsfouten.

Afbeelding 5Met rutielgevulde draadverticaal opgaand gelast.

19

september 2011TECHNIEK

18

TECHNIEKseptember 2011

De eerste onderzoeken van vertikaal opgaand MAG-las-

sen met een intermitterende techniek en met de pulserende

boog werden beschreven in [1] en [2]. Aansturing en re-

geltechnieken van moderne stroombronnen maken doel-

gerichte procesvarianten mogelijk en het vastleggen van

verschillende intervallen met diverse en verschillend wer-

kende parameters [3]. Het probleem ligt eerder in de prak-

tische toepasbaarheid dan in de complexiteit van de taak

en het permanent aanpassen aan wisselende werkomstan-

digheden stellen praktisch onoverkomelijke eisen aan de

doorsnee medewerker.

SpeedUp werd in het bijzonder ontwikkeld om op een een-

voudige wijze juist een brug naar de praktische toepassing

te slaan. De eerste keer werd de techniek al getoond in het

jaar 2009 op “Schweissen und Schneiden”. Voor de lasser

is het hier in het bijzonder aantrekkelijk daar hij niet meer

de ingewikkelde driehoekige beweging met de draadelek-

trode hoeft te maken, die is vervangen door een opgaande

beweging. De procesregeling van de stroombron stuurt ge-

zamenlijk alle hiervoor benodigde parameters aan, zodat

de gebruiker met een zeer eenvoudige instelling, een en-

kele synergische parameter - namelijk de als basis die-

nende plaatdikte - deze procesvariant daadwerkelijk in het

dagelijkse werk kan gebruiken.

Bij de nieuwe procesvariant SpeedUp worden hoge en lage

energetische procesintervallen in een uitgebalanceerde mix

zo afgewisseld dat alle taken zoals het smelten van de

grondlaag, inbranden van de toevoegdraad, meesmelten

van de naadflanken en het ondersteunen van het smeltbad

door het stollen van het metaal worden gerealiseerd. Een

hoogenergetische procesinterval zorgt voor een volledige

inbranding en de neersmeltcapaciteit, terwijl een laag-

energetische fase voor de noodzakelijke afkoeling van de

smelt zorgt.

Complexe techniek, eenvoudige toepassingWat nu zo simpel klinkt en voor de gebruiker ook een-

voudig is, blijkt bij nadere beschouwing een complex ge-

beuren. Daadwerkelijk regelt de stroombron binnen de

gedeeltelijke intervallen zowel tegelijkertijd alsook opeen-

volgend een groot aantal parameters om het beoogde doel

te bereiken.

• Het omschakelen tussen verschillende energetische in-

tervallen is tevens ook de wisseling tussen de draadaan-

voer snelheden, die in verhouding met de verandering op

de verschillende energetische intervallen van stroom en

spanning nauwkeurig moeten zijn afgestemd.

“SpeedUp”, een innovatief nieuw conceptEen nadere analyse van de bij het pendelend opgaand las-

sen voorkomende technische eisen toont aan dat eigenlijk

aan tegengestelde voorwaarden moet worden voldaan,

(afb. 6). Voor de inbranding bij de grondlaag c.q. de ran-

den moet de boog heet, kort en geconcentreerd zijn, ter-

wijl voor de hechting aan de naadflanken aan de zijden

de energie op de flanken verdeeld dient in te werken. En

voor de ondersteuning van het smeltbad is er ter plekke

plaatselijk een dienovereenkomstige afkoeling noodzake-

lijk. Het basisidee bij de ontwikkeling van SpeedUp was

dan ook het proces op te delen in periodiek daarop ge-

richte fasen (afb. 7) en deze achtereenvolgens door de las-

stroombron aan te sturen terwijl de lasser of de

automatische toortsgeleiding alleen maar een eenvoudige

opwaartse beweging hoeft te maken.

Afbeelding 7Het basisprincipe van de SpeedUp procesvariant is de energetische intervaltechniek.

Afbeelding 8Verschillende energetische intervallen van de SpeedUp procesvariant. In dit voorbeeld bestaat de hoogenergetische interval uit een pulserendeboog en het laagenergetische interval uit een kortsluitboog.

Afbeelding 6Bij het MIG/MAG opgaand lassen moet eigenlijk worden voldaan aan tegengestelde voorwaarden. • Tijdens de energetische intervallen moet de booglengte

gericht aangepast worden om naast een goede inbranding

met de grondlaag ook een zuivere binding met de naad-

flanken zonder kerven en een zo vlak mogelijke naad te

kunnen bewerkstelligen.

• Het principe van de energetische intervaltechniek im-

pliceert de toepassing van gelijksoortige en ook verschil-

lende vormen van materiaaloverdracht in de boog (afb.8), dat wil zeggen gelijke of verschillende basisprocessen

van de boog als bijvoorbeeld kortsluitboog, sproeiboog,

pulsboog, maar ook moderne gemodificeerde vormen van

materiaaloverdracht, in het korte booggebied (“Speed-

Root”), in het sproeibooggebied (“SpeedArc”) en pulse-

rend (“SpeedPulse”[4]). Van deze mogelijkheden wordt

bij de nieuwe procesvariant SpeedUp afhankelijk van de

als basiswaarde ingestelde combinatie van basismateriaal,

draad en gasmengsel gebruik gemaakt, waardoor verder

talrijke parametercombinaties ontstaan.

• Omdat het materiaal van de afsmeltende elektrode op

bepaalde tijdstippen van druppelsgewijs, van sproeiboog

of middels kortsluitingen in het smeltbad overgaat, ver-

eist het wisselen van het ene energetische interval naar de

andere dat hiermee adequaat rekening dient te worden ge-

houden.

• Voor het inschatten van het totale technologische effect

van het proces op de warmte-inbreng (heat-input) en

daadwerkelijke draadaanvoersnelheid (afsmeltcapaciteit)

worden de instelwaarden en de daadwerkelijk aangege-

ven waarden van de intervalregeling bijzonder zorgvuldig

bekeken en als de som van beide intervallen als gemid-

delde waarde omgerekend. Dat verbetert eveneens het be-

grip van de kant van de gebruiker.

21

september 2011TECHNIEK

20

TECHNIEKseptember 2011

• Het vastleggen van deze grote hoeveelheid parameter-

waarden bij de verschillende combinaties van basismate-

riaal, draad en gasmengsel vereist de tussenkomst van een

gekwalificeerde lastechnicus. Daarbij komt de taak voor

het verwezenlijken van geschikte structuren van hard en

software, want het instellen van het grote aantal afzon-

derlijk in te stellen parameters zou voor de doorsnee ge-

bruiker een te grote opgave betekenen.

De digitale regelingen van de stroombronnen uit de S- en

P-serie van Lorch beschikken over de hiervoor benodigde

structuren en zijn binnen het kader van de ontwikkeling

van het SpeedUp proces dienovereenkomstig aangepast.

Binnen de interne databank voor lasgegevens van de re-

geling zijn alle benodigde parameters door experts geöp-

timaliseerd en voor een breed scala synergetisch

opgeslagen. De gebruiker behoeft alleen maar de instel-

lingsmodus “SpeedUp” in te schakelen evenals de ge-

wenste materiaaldikte en dan is het apparaat al voor de

lastaak “hoeklas vertikaal opgaand” ingesteld.

Beweging van de toorts en laskwaliteit vergelekenOptisch onderzoeken van de bewegingen van de toorts

van de beide processen met massieve draad met behulp

van video-opnamen (highspeedcamera met 12 000 beel-

den per seconde) tonen aan dat de door de toorts afge-

legde weg over de lengte van de naad gemeten met de

driehoeksteek door de pendelende beweging twaalf keer

zo lang is dan met het SpeedUp proces. Dat betekent dat

om 1 cm opgaand gelaste naad te maken de lasser in de af-

wisselende richtingen van de driehoekige beweging de

boog ongeveer 12 keer zo foutloos mogelijk moet mani-

puleren. Het is onmiddellijk duidelijk dat hiermee kans op

Afbeelding 10... en vergelijking van de breukproeven van beide lassen.

Afbeelding 9Naaduiterlijk bij beide proeven vergeleken (Staal S235JR, t = 8 mm, beschermgas 82% Ar+18% CO2 (M21), draadtype G3Si1 Ø 1mm).

lasonvolkomenheden groter is en ook hogere eisen stelt

aan de medewerker en het materiaal dan wanneer men al-

leen maar 1 cm omhoog behoeft te werken. Het onder-

zoek van de bij deze proeven gelaste naden gaf aan dat ze

beiden uiterlijk goed waren en ook geen kerven vertoon-

den, (afb. 9). Als verwacht was de met de nieuwe proces-

variant SpeedUp gelaste naad echter vlakker en wat

smaller.

Tot een ware verrassing kwam het bij het beoordelen van

de breukvlakken van de lasnaden. Hoewel de met de drie-

hoeksteek gelaste naad door een hooggekwalificeerde las-

ser met grote zorgvuldigheid was gelast waren er toch

bindingsfouten en insluitingen, (afb. 10). De met SpeedUp

gelaste naad was daarentegen foutloos. Vergelijkbare re-

sultaten werden ook verkregen met onderzoeken op roest-

vast staal en aluminium. Berichten vanuit ervaringen in de

praktijk bij gebruikers tonen aan dat de nieuwe SpeedUp

procesvariant niet alleen voordelen biedt bij het vertikaal

opgaand lassen, maar ook voordelen biedt in andere las-

posities, zoals boven het hoofd (posities PD en PE) als be-

trouwbare en eenvoudig in te zetten methode.

In deel 2 (verschijnt in oktober) van dit artikel worden detoepassingsmogelijkheden van SpeedUp bij het verti-kaal opgaand lassen in de diverse basismaterialen zoalsongelegeerd staal, roestvast staal en aluminium be-sproken. Bovendien worden de voordelen van denieuwe methode met betrekking tot warmte-inbreng enlassnelheid uitgelegd.

Personalia: Dr.-Ing. Birger Jaeschke is plaatsvervangend bedrijfsleider R&D bij Lorch

Schweisstechnik GmbH, met name verantwoordelijk

voor boogfysica en procestechniek.

Dipl-Kfm. Andreas Rimböck is hoofd productmanagement bij Lorch Schweisstech-

nik GmbH.

Dipl.-Ing. Klaus Volrath is freelance vakjournalist in Aarwangen Zwitserland.

Ing. Maurice Molis zelfstandig International Welding Engineer.

Literatuur: [1]: Welz, W., u.a.: Intervallschweißen - eine Verfah-rensvariante zum MAG-Steignahtschweißen. DVS-Bericht 131, S. 21/27. DVS-Verlag, Düsseldorf 1990.[2]: Habenicht, G., u.a.: Metall-Aktivgasschweißenvon Steignähten in Intervalltechnik mit Impulslicht-bogen, Fachzeitschrift Schweißen und Schneiden46 (1994), Heft 2, S. 61ff. DVS-Verlag, Düsseldorf1994.[3]: Jaeschke, B.: Der wirtschaftliche MSG-Lichtbo-genschweißprozess durch moderne Schweißgerä-tetechnologien. DVS-Berichte Band 267, DVS Congress 2010, S. 328ff. DVS-Verlag, Düsseldorf 2010.[4]: Jaeschke, B., u.a.: SpeedPulse - eine produkti-vitäts- und effizienzsteigernde Weiterentwicklungdes MSG-Impulsschweißens, FachzeitschriftSchweißen und Schneiden 61 (2009, Heft 9, S. 548ff.DVS-Verlag, Düsseldorf 2009.[5] Der Schweißer – Informationen für den Praktiker,6/2009, DVS-Verlag, Düsseldorf 2009

De belangrijkste voorwaarden voor het opgaand lassen zijn een passende kwalificatie van de lasser evenals

regelmatige vaardigheidstraining. Onervaren medewerkers maken juist bij deze techniek vaak fouten.

23

LASKUNSTseptember 2011

HET TERREIN VAN DE OUD IJZERSLOOP VAN GEBRS. FLORACK IN SITTARD. ONDER EEN KLETTEREND LAWAAI

DUMPT EEN GRIJPER EEN VOORRAAD OUD IJZER OP EEN - TOCH AL - FLINKE AFVALBERG. “DE IJZERPRIJS STAAT

LAAG, DUS ZE SPÁREN”, ZEGT DE TOEKIJKENDE MARCEL BOONEN OP LUIDE TOON, IN EEN POGING ZICH VER-

STAANBAAR TE MAKEN OVER HET GELUIDSGEWELD. DE BEELDEND KUNSTENAAR, GEVESTIGD OP HET TERREIN VAN

DE SLOPERIJ, STAAT TE POPELEN OM DE IJZERBERG TE BEKLIMMEN. WANT DAARIN VINDT HIJ HET MATERIAAL

VOOR ZIJN KUNSTWERKEN.

oonen is een bijzondere kunstenaar. Hij

werkt met sloopijzer (allerlei metalen door

elkaar, behalve roestvast staal) en last daarvan de fraaiste

dingen in elkaar. De geboren en getogen Sittardenaar

maakt zowel toegepaste kunst, zoals kapstokken en vuur-

korven, als autonome kunst, zoals vogels of Afrikaanse

maskers. Bij een bezoek aan zijn atelier, op een steenworp

van de ijzerberg, springen oude expansievaten, harken en

schoppen in het oog. “Van die expansievaten maak ik

vuurkorven of lampen”, legt hij uit. Een blik op een beeld

in de vorm van een vogel leert waarom Boonen gek is op

harken en schoppen: deze landbouwwerktuigen krijgen

van hem een tweede leven in de vorm van vogelpoten en

snavel.

ZielsongelukkigBoonen deed MTS en is van oorsprong industrieel onder-

houdsservicemonteur. Hij werkte bij onder meer DSM.

Maar zo’n tien jaar geleden, rond zijn dertigste, vond hij

het wel genoeg. “Het werk had niets creatiefs te bieden.

Zielsongelukkig werd ik er van.” De Limburger startte in

2000 zijn loopbaan als creatief ondernemer. Hij werd de-

corbouwer en richtte in 2003 een eigen straattheaterge-

zelschap op onder de naam Theater Vistazo. Voor een

spectaculaire productie maakte hij metalen voertuigen in

de stijl van Romeinse strijdwagens. “Ik had, als tijdvul-

ling net voor mijn militaire dienstperiode, ooit een cursus

lassen gedaan”, licht hij toe.

De reacties op de ijzeren wagens waren heel positief. “Zo

positief dat ik dacht: dat kan ik blijkbaar goed. Ik werd -

en word - geprezen om mijn driedimensionale inzicht en

om de zachtheid van mijn kunstwerken, ook al is het dan

van staal.” Gesteund door de reacties besluit hij, naast het

theaterwerk, zich te richten op beeldende kunst met sloop-

ijzer. Hij omschrijft zijn werk als kunst zonder weerstand,

kunst met een respectvolle uitstraling en een grappige kijk

op de werkelijkheid.

Hoewel hij dus niet echt is opgeleid als lasser en ‘slechts’

een cursus deed, is de Sittardenaar er toch behoorlijk in

bedreven. Goed materiaal en gereedschap is essentieel,

vindt de kunstenaar. “Ik werk met Hypertherm Fine Cut

plasmasnijders. Daarmee kun je met dunner materiaal

werken, zonder het meteen aan gort te snijden.” Boonen

doet vooral aan MAG-lassen met een draad van 0,6 mil-

limeter. “Dat doe ik vanwege de snelheid”, verklaart hij.

“Plus: je hebt één hand vrij.” TIG-lassen gebruikt de me-

taalkunstenaar vooral als hij moet TIG-dressen; het laten

vloeien van het metaal. “Er mogen geen scherpe puntjes

op mijn werkstukken zitten.” Hoewel het plasmasnijden

- door de in het rond springende vonken - op de toe-

schouwer het meest spectaculair overkomt, is dit zeker

niet het belangrijkste onderdeel. “Het creatieve proces zit

niet in het snijden”, benadrukt de kunstenaar, terwijl hij

een expansievat laat zien dat vol staat met witte lijnen.

“Zie je het masker al een beetje ontstaan? Het tekenwerk

Jaap van Sandijk en Roger van den Brekel

‘IK KAN ME IN DIT WERK HELEMAAL VERLIEZEN’

22

LASKUNST september 2011

Marcel BoonenMetaalkunstenaar

“Er mogen geen scherpe puntjes op mijn werkstukken zitten”

TECHNIEKseptember 2011

25

HOEKLASSEN IN DE VORM VAN T-VERBINDINGEN, BUITENHOEKLASSEN EN OVERLAPVERBINDINGEN BEHOREN TOT

DE MEEST VOORKOMENDE NAADVORMEN IN DE LASTECHNIEK. HET TOTALE AANDEEL HOEKLASSEN IS ZO’N 80%

VAN ALLE DOOR MIDDEL VAN BOOGLASSEN GEMAAKTE VERBINDINGEN. HOEWEL DE HOEKLAS VAAK WORDT TOE-

GEPAST, IS HET ZINVOL OM EEN AANTAL ASPECTEN VAN DE LAS KRITISCH TE BEKIJKEN. VOORAL DE AFMETINGEN

ZIJN VAN BELANG VOOR EEN OPTIMALE KWALITEIT EN EEN EFFICIËNT LASPROCES.

Ing. Marco Ameye, Air Products

én van de problemen bij hoeklasverbindingen

is het verkrijgen van de juiste maten, die over-

eenkomen met de vereiste beenlengte of keelhoogte. Deze

termen voor hoeklassen zijn afkomstig uit ISO 2553.

Een constructeur zal de afmetingen berekenen en soms een

veiligheidsfactor incalculeren, zodat de gespecificeerde las

op de werktekening groter is dan strikt noodzakelijk voor

het ontwerp. Nadat de tekening is verspreid in de werk-

plaats, komt het regelmatig voor dat de lasser of toezicht-

houder nog een extra veiligheidsfactor toevoegt. Vaak

wordt ervan uitgegaan dat 'een tikkeltje meer de verbin-

ding alleen maar sterker maakt.'

Het hanteren van extra speelruimte kan leiden tot een

overmatig hoge las met een beenlengte van misschien wel

8 mm, terwijl de constructeur een lengte van 6 mm had ge-

specificeerd. Die extra 2 mm heeft tot gevolg dat het las-

volume met meer dan 80% is toegenomen. Als dat extra

volume wordt opgeteld bij de door de constructeur bere-

kende waarde, kan er een las ontstaan met een volume dat

dubbel zo groot is als bij een correcte hoeklas.

Door tijdens het lassen de afmetingen in de werktekening

aan te houden, kunnen hogere lassnelheden worden be-

reikt. Hierdoor zal de productiviteit toenemen, terwijl het

gewicht van het werkstuk, het verbruik en de kosten van

materialen als lasdraad en beschermgas zullen afnemen.

Wellicht nog belangrijker is de besparing op arbeidskosten

door een hogere lassnelheid.

VerspillingEen ander voordeel, dat voor de meeste booglasprocessen

geldt, is dat door verhoging van de voortloopsnelheid het

risico van ‘op het smeltbad lassen’ verminderd wordt.

Daardoor wordt een betere penetratie en positieve hoek-

inbranding in de wortel van de verbinding bereikt. Ook

kan minimaal dezelfde of zelfs een grotere keelhoogte

worden bereikt als ook de inbranding deels wordt meege-

rekend.

Een te grote hoeklas is een kostbare manier van werken,

die niet per se hoeft te betekenen dat de constructie ster-

ker wordt. Het betekent wel verspilling van toevoegmate-

riaal en arbeidstijd en het kan wellicht nog andere

problemen veroorzaken, zoals een te grote krimpvervor-

ming tijdens het lassen.

LASKUNST september 2011

24

en de vormgeving is veel belangrijker en tijdrovender.

Daarmee kun je twee dagen bezig zijn.” Hij lacht: “Het

snijden kan in een ochtend gebeurd zijn.”

Boonen is nu vijf jaar actief als ‘metaalkunstenaar’ en hij

ziet de belangstelling voor zijn creatieve werk toenemen.

Zijn werk verkoopt hij vooral via internet, exposities en

beurzen. Dat doet hij aan bedrijven die zich voelen aan-

gesproken door zijn kunstzinnige interpretatie van stan-

daardproducten (zo maakt hij inbraakbeveiliging in de

vorm van een metalen spinnenweb met spin in plaats van

de reguliere, saai ogende rechte spijlen). Maar ook aan

particulieren die bijvoorbeeld eens een ‘ander’ hekwerk of

een ‘andere’ lamp willen. Ook workshops, onder meer aan

VMBO-techniekleerlingen, vinden steeds meer aftrek.

“Die workshops geef ik meer uit idealisme”, nuanceert

hij. “Als ik van een hele klas bij één leerling de ogen kan

openen, waardoor zo’n jongen op zijn zestiende beseft dat

hij creatief wil vormgeven - en niet zoals ik pas na zijn

dertigste - dan heb ik mijn doel al bereikt.” Overigens

geeft Boonen ook workshops en demonstraties bij bedrij-

ven. “Een tijdje terug deed ik dat nog bij Tata Steel. In het

kader van het thema ‘out of the comfort zone’ moest het

management in groepjes en gekleed in werkkleding een

masker van geprepareerd metaal ontwerpen. Die maskers

worden later op elkaar gezet en als totempaal voor het be-

drijf geplaatst.”

AzijnBoonen werkt met verschillende stukken metaal, maar wil

wel dat zijn werkstukken qua kleur en uitstraling een een-

heid vormen. Daarom worden ze, als ze klaar zijn, te roes-

ten gelegd. Zoals goede wijn moet rijpen, moet ook bij

zijn werken de natuur haar werk doen. En als het allemaal

wat sneller moet? In dat - uiterste - noodgeval voorziet hij

zijn producten van een laag azijn: “Dat heeft een hogere

zuurgraad, waardoor het sneller roest.”

Kunstenaars hebben het lastig, zeker in deze tijd van be-

zuinigingen op kunst en cultuur. “Goed ondernemerschap

is daarom een absolute voorwaarde”, zegt Boonen. Hij

maakt dan ook goed gebruik van het feit dat hij in een in-

ternationaal gebied woont. Duitsers - veel meer dan Ne-

derlanders gesteld op metalen afrasteringen - weten hem

bijvoorbeeld steeds beter te vinden voor het maken van

een kunstzinnig hekwerk. Het theaterwerk doet Boonen

er nog steeds naast. Maar, zegt hij: “In de nabije toekomst

wil ik me volledig op de beeldende kunst richten.” Daar

ligt namelijk zijn grote liefde. Kan hij die grote liefde in

een paar woorden verklaren? Voor het eerst heeft de snelle

prater - gehuld in een Iron Man t-shirt - heel even geen

woorden. Dan zegt hij: “Als je eenmaal bezig bent, kun je

je er echt helemaal in verliezen.”

Wilt u meer werk zien van Marcel Boonen?

www.kunstperkilo.nl

Keelhoogte belangrijke maat voor

oeklasnadenH

Afbeelding 1

• De basisversie met snap-shot functie is verkrijg-baar voor de eenmalige ledenprijs van

€ 395, excl. btw

Bij de basisversie kunt u zelf WPS’en aanmaken en uitde bestaande NIL Database WPS’en data kopiëren envervolgens aanpassen. De basisversie is beschikbaar voor één gebruiker.

Voor de snap-shot functie moet u over een eenvoudigsoftware programma Snagit (ca. €49,-) beschikken. Dit programma kunt u ook voor andere doeleinden gebruiken. Snagit is een uitgebreide versie van hetWindows 7 programma “snipping tool”.

• De uitgebreide versie met snap-shot functie is verkrijgbaar voor de eenmalige ledenprijs

€ 695, excl. btw

Bij de uitgebreide versie krijgt de bedrijfsdeelnemereen aparte internet-locatie en kunt u als gebruiker zelfuw stamgegevens wijzigen indien u dit wenst. Voor-beelden van stamgegevens zijn specifieke lastoevoeg-materialen, basismaterialen en warmtebehandelingen.

De uitgebreide versie krijgt een licentie voor driegebruikers. Het toewijzen, door de gebruiker(s), vanleesrechten aan derden maakt deel uit van de uitge-breide versie.

is nu beschikbaar voor bedrijfsdeelnemers

Wanneer u, als bedrijfsdeelnemer van het NIL,graag meer over deze internetfaciliteit wilt weten ofals u een demonstratie binnen uw bedrijf zouwaarderen, vul dan het aanvraagformulier in op:http://www.nil.nl/formulier/naam/NILWPSelect

WP Select is een programma waarmee u eenvou-dig lasmethodebeschrijvingen opstelt op basis van

NIL-WP Select

de nieuwe internetsoftware NIL-WP Select is voor onze bedrijfsdeelnemers in twee versies beschikbaar

eigen ervaringen en inzichten maar ook door deaanwezigheid van een groot aantal WPS’en die inde loop der jaren door de Commissie van Deskun-digen in opdracht en onder toezicht van het NILzijn opgesteld: de NIL Database met meer dan1500 WPS’en. Aan elke ingevoerde WPS binnende NIL Database ligt een goedgekeurde lasmetho-dekwalificatie (LMK=WPQR) ten grondslag.

Dit overbodige lasvolume en de bolle vorm hebben een

enorm effect op de productiviteit doordat de lassnelheid

lager wordt. Ook het verbruik van toevoegmaterialen, be-

schermgas en energie zal hoger worden, maar het ernstig-

ste nadeel is de noodzaak van extra arbeidstijd.

Bovendien kan verdere nabehandeling nodig zijn, zoals

slijpwerkzaamheden of het verwijderen van het overbo-

dige lasvolume om een holle las met een hogere vermoei-

ingssterkte te realiseren (afbeelding 3).

ConclusieHoeklassen vertegenwoordigen niet alleen de meest voor-

komende vorm van lasverbindingen, maar zijn tegelijker-

tijd een van de moeilijkste verbindingen om met een

gelijkmatige hoeveelheid lasmetaal aan te brengen. De ge-

produceerde lassen zijn vaak groter dan nodig is of hebben

een slechte vorm die een negatief effect kan hebben op de

productiviteit en de laskosten.

Om deze problemen te voorkomen moeten constructeurs

nauwkeurig de juiste keelhoogte aangeven en moet het las-

personeel ernaar streven de gespecificeerde maten aan te

houden. Bovendien moeten de lassers op de juiste wijze

zijn opgeleid en over voldoende vaardigheden beschikken

om een aanvaardbare laskwaliteit te kunnen waarborgen.

Het gebruik van eenvoudige hulpmiddelen voor het in-

specteren van de keelhoogte bij hoeklassen (afbeelding 4)

kan leiden tot significante verlaging van de totale kosten

bij laswerkzaamheden.

TECHNIEK september 2011

26

Behalve het risico van een te grote keelhoogte, waardoor

het volume aan lasmetaal significant toeneemt, kan het

oppervlak van de las te bol zijn (X-lengte in afbeelding 2),

waardoor het oppervlak van het smeltbad te groot wordt.

Hoewel deze te grote X-lengte vaak moeilijk kan worden

geconstateerd en soms slechts één millimeter of nog min-

der bedraagt, leidt dat tot overbodig lasoppervlak of las-

volume (zie tabel hieronder).

a-hoogte Lasoppervlak X-lengte (mm)

(mm) (mm2) 0,20 0,40 0,80 1,40 2,00

3 9 8,9% 17,8% 36,0% 64,8% 96,3%

4 16 6,7% 13,4% 26,9% 47,7% 69,8%

5 25 5,3% 10,7% 21,4% 37,9% 54,9%

6 36 4,4% 8,9% 17,8% 31,4% 45,4%

Afbeelding 2 Afbeelding 3

Prog

ram

ma

19 o

ktob

er

Prog

ram

ma

20 o

ktob

er

EVENEMENTseptember 2011

29

EVENEMENT september 2011

28

Programma BILNIL Lassymposium 201109:00 Sessie 5 - Inspectie

Voorzitter: Ad de Roode

09:00 trueDGS7 - a Novel Technology for Enhanced DGS-Sizingdr. Oberdörfer York;

Kleinert Wolf, GE Sensing & Inspection

Technologies GmbH, Duitsland

09:30 Innovatie in de inspectie van gemechani-seerde pipeline welds - recente ervaring op 40 en 48 duim gas pipelinesStijn Michiels, Vincent Chardome;

AIB-Vinçotte International N.V., België

Eric Van Der Donckt, Denys N.V., België

10:00 RTD RAYSCAN: Real-time Digital Radiographic Inspection for New-Construction PipelinesMireille Boot MSc

Applus RTD Technological Center, Nederland

10:30 Koffiepauze

11:00 Sessie 7 - NormenVoorzitter: Jo Willems, Iemants

11:00 ISO goes ASME & ASME goes ISOing. Henk J. M. Bodt (IWE);

Bodt Welding Consultancy (BWC), Nederland

11:30 Verplichte CE markering van staalconstructies en de gevolgen voor het lassenir. G.E. van Beek (IWE);

Telford Consult B.V., Nederland

12.00 Electron beam welding - a process totallyintegrated in the world of standardsdr. ing. Thomas Krüssel, dr. ing. Christian Vogelei;

ProBeam Technologies

09.00 Sessie 6 - DeklagenVoorzitter: Marcel van Wonderen, KLM

09.00 Corrosie bestendige legeringen voor het plateren en oplassen met vuldraadJ-M Bonnel, J. Bogaert;

Welding Alloys France S.A.S, Frankrijk

09.30 Toetsen en monitoren van de slijtvastheiden beschermduur tegen corrosie van technische deklagen in een maritiem milieuing. Mink Ros; MRCONSULT B.V., Nederland

ir. Guus Coolegem;

C-Cube International B.V., Nederland

10.00 Herstellingen en deklagen met ongeëvenaarde kwaliteit dankzij laser oplassendr. ir. Marleen Rombouts;

VITO, Laser Centre Flanders (LCV), België

10:30 Koffiepauze

11.00 Sessie 8 - EigenschappenVoorzitter: Eddy Deleu, BIL

11.00 Gekoppeld experimenteel-numeriek onderzoek naar de vervormingscapaciteitvan pijpsecties met omtrekslasfoutir. Stijn Hertelé, prof. dr. ir. Wim De Waele,

prof. dr. ir. Rudi Denys, ir. Matthias Verstraete;

Labo Soete, Universiteit Gent, België

11.30 Improving fatigue life at the welds for high strength steelsHany Ahmed, Christoph Gerritsen;

ArcelorMittal Global R&D Gent/OCAS N.V., België

Thomas Baaten;

Belgisch Instituut voor Lastechniek

12.00 Evaluatie van de vervormingscapaciteit van lasverbindingenir. Matthias Verstraete, prof. dr. ir. Wim de Waele,

prof. dr. ir. Rudi Denys, ir. Stijn Hertelé;

Labo Soete, Universiteit Gent, België

14:30 Sessie 1- HerstellassenVoorzitter: Eric van der Donckt, Denys

14:30 Geld sparen door herstellassenTim Suys; Soudokay N.V., België

15:00 Neutron Diffraction residual Stress Measurement in Cold Weld Repaired Tubular Joints made of T91dr. Anna Paradowska;

ISIS Neutron Scattering Facility, Rutherford

Appleton Lab0ratory, Didcot, UK

S. Huysmans, F. Vanderlinden;

Laborelec CVBA, België

15:30 Koffiepauze

16:00 Sessie 3 - ProcessenVoorzitter: Leen Dezillie, VCL

16:00 Magnetisch puls krimpverbindingendr. ir. Koen Faes (EWE);

Belgisch Instituut voor Lastechniek

16:30 Productiviteitsverhoging door speciale gevulde OP-draading. Erwin Gering (IWE);

Air Liquide Welding Nederland & BeLux

17:00 Punt- en projectielassen, numerische simulaties sparen tijd en gelding. Patrick Van Rymenant (EWE);

Lessius Mechelen, België

17:30 Friction Stir Welding of Steels: current status and challenges aheaddr. ir. Rajneesh Kumar;

Belgisch Instituut voor Lastechniek

Plenaire sessie13.30 Ontvangst en koffie

14:00 Emerging Trends in Metal Structures Engineeringdr. ir. Filip Van den Abeele; ArcelorMittal N.V., België

12.30 LunchAansluitend mogelijkheid tot bezoeken van de Welding Week 2011

18:00 Symposium dinner in Hotel Ramada Plaza

14.30 Sessie 2 - LaspraktijkVoorzitter: Jeroen Bodt, HSM

14.30 Invloed design van MIG/MAG laspistolen op de gezondheid van lassersJean-Paul Depessemier (EWE);

Binzel Benelux BVBA, België

15.00 Is een goede lastechnicus ook een goede lasinspecteur?Leo Vermeulen (IWE);

Nederlands Instituut voor Lastechniek

15.30 Koffiepauze

16.00 Sessie 4 - Robotisatie/mechanisatieVoorzitter: Henk Zandvliet, NIL

16.00 AWP (Active Wire Process) - High-end welding process for robotic arc weldinging. Peter Pittomvils (EWE);

Valk Welding B.V., Nederland

16.30 Mechaniseren van lassen & snijden in grote constructiesPeter W. Verkaik;

MT-International B.V. / Bug-O-Systems

17.00 Lassen met fiber laserIr. Jo Verwimp (IWE);

Lasercentrum Vlaanderen, VITO, België

17.30 Het efficiënt gebruik van geautomati-seerde snij- en lasprocessen toegepast op de productie van windtorensBart Lourdaux; ESAB N.V., België

08:30 Ontvangst en koffie

30

ACHTERGROND ACHTERGRONDseptember 2011 september 2011

31

IN AMSTERDAM-ZUIDOOST, AAN DE KOLLENBERGWEG, STAAT HET DECORATELIER VAN DE NEDER-

LANDSE OPERA. HIER WORDEN DE DECORS GETEKEND EN GEREALISEERD VOOR EEN VAN DE MEEST

AANSPREKENDE PODIA VAN ONS LAND: HET MUZIEKTHEATER AMSTERDAM, MEDE OMVATTEND HET

PRODUCTIEHUIS VOOR DE NEDERLANDSE OPERA EN HET NATIONALE BALLET. LASTECHNIEK NAM EEN

KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN EN BETRAD DE WERELD VAN FANTASIE, ILLUSIE EN DROMEN.

at doen we onder begeleiding van lasinspec-

teur Phil Hall (54). Hall is al 17 jaar ver-

bonden aan het Muziektheater. Vanzelfsprekend vragen

we hem als eerste of hij verschil ziet in het lassen in de

kunstsector met lassen in andere branches. “In principe

niet”, antwoordt hij met een charmant Engelstalig accent.

“Lassen moet altijd en overal voldoen aan veiligheidsnor-

men. En het resultaat moet er altijd verzorgd en netjes uit-

zien. Wij werken met circa dertig hoog opgeleide

medewerkers onder wie meerdere lassers en besteden

enorm veel aandacht aan de veiligheidsaspecten. We heb-

ben alle moderne technieken in huis.” Het decoratelier

doet nog het meeste denken aan een immense filmstudio.

Waar je ook kijkt, overal kom je wel iets bijzonders tegen.

Pruiken, maquettes, kostuums, een metershoge replica van

een Oude Meester, een goudkleurig rendier en overal bal-

ken, buizen en planken. Het oogt als een gezellige chaos.

Maar schijn bedriegt. “Alles is gecodeerd” zegt Hall stel-

lig, alsof hij onze gedachten kan lezen.

Vuurvlammen“Maar de entourage is natuurlijk wel anders dan het wer-

ken in een standaard werkplaats”, erkent Hall. En ook de

eindproducten zijn meestal bijzonder. Zo hebben we voor

een recente voorstelling een tribune gemaakt in de vorm

van een mini-amfitheater waarbij vuurvlammen spoten uit

de buizen onder de stoelen. Very spectacular indeed.” Bo-

vendien proberen we te werken met materialen die zo licht

mogelijk zijn. Er wordt nogal wat afgetild in de theater-

wereld.” Moet je verstand hebben van kunst als je als

technicus voor het Muziektheater werkt? Ook hierop rea-

geert Hall opmerkelijk nuchter: “Je hoeft er niet echt ver-

stand van te hebben. Bovendien: smaken verschillen. Wel

is het zo dat je langzaam maar zeker affiniteit gaat op-

bouwen met theater, opera, toneel en ballet. Zo ontwik-

kelt iedereen zijn eigen voorkeuren.

Belangrijker vindt Hall de teamprestatie. “Op de dag van

de première ben je hartstikke zenuwachtig en als alles

goed is gegaan ben je apetrots. Op zo’n moment realiseer

je je ook dat een geslaagde voorstelling het ultieme resul-

taat is van teamwork. Er zijn zo veel afdelingen die met el-

kaar moeten samenwerken. Tekenen en ontwerpen, de

staalafdeling, de houtafdeling, schilder en decoratie, be-

lichting en geluid, logistics, kostuums kap en grime, re-

kwisieten en special effects, de regie en natuurlijk de

acteurs.”

Pieter Smittenaar; fotografie, Jedan Tutuhatunewa, Muziektheater Amsterdam

Techniek ontmoet kunst“Mafkees”Phil nodigt ons spontaan uit om ook het Muziektheater

zelf te bekijken. Dat ligt op negen kilometer afstand van

het decorcentrum. In het roerige ritje ernaartoe, dwars

door het centrum, worden we bijna van onze sokken ge-

reden door tattoo-koning Henk Schiffmacher, gezeten op

een veel te klein geel retro brommertje. “Mafkees”, grin-

nikt Hall. Om er direct aan toe te voegen: “I love Am-

sterdam.” De daarop volgende ontmoeting met het

Muziektheater is gelukkig minstens zo indrukwekkend als

met het decorcentrum. Het theater is een proscenium- of

lijsttheater maar kan bespeeld worden als amfitheater met

verhoogde orkestbak en arena. Er zijn twee balkons. Door

de halfronde vorm zijn de afstanden tot het toneel kort. In

totaal zijn er 1633 stoelen, exclusief invalideplaatsen. De

licht- en geluidscabines bevinden zich achteraan op het

eerste balkon. Tijdens repetities kan een regietafel worden

geplaatst. De geluidsmixer heeft een vaste positie achterin

de zaal, onder het balkon. Achteraan op het tweede bal-

kon bevindt zich een projectiecabine waar ook de boven-

titelapparatuur en –projector staat.

Meerdere productiesHet Muziektheater wordt door drie gezelschappen tege-

lijk bespeeld: De Nederlandse Opera, Het Nationale Bal-

let en Het Muziektheater met een eigen gastprogram-

mering. Behalve een hoofdtoneel beschikt Het Muziek-

theater Amsterdam over een zijtoneel links, een achterto-

neel en een montagetoneel. Dit maakt het mogelijk

meerdere producties tegelijk in huis te hebben en voor-

stellingen tegen elkaar in te draaien. Het hoofdtoneel is

van het achtertoneel en linker zijtoneel gescheiden door

een geluidsscherm. Het hoofdtoneel is uitgerust met vijf

hefpodia (liften) van 16,20 meter breed en elk 2,70 meter

diep. Deze kunnen 3,05 meter op en 3,05 meter neer en ze

kunnen tot 10 procent schuin gesteld worden. Voor klas-

sieke dans wordt op de hefpodia een verende vloer gelegd.

Voor het verplaatsen van decors kan gebruik gemaakt

worden van zweefwagens die dezelfde afmetingen hebben

als de hefpodia en die in het hoofdtoneel en in het mon-

tagetoneel afgezonken kunnen worden. Voor het hori-

zontale transport wordt regelmatig gebruik gemaakt van

AGV's (automated guided vehicles). Deze computerge-

stuurde aandrijvingen zijn ingebouwd in de zweefwagens

en kunnen ook in decorelementen worden ingebouwd.

Hieraan verbonden zit een positioneringssysteem dat ge-

bruik maakt van laser en reflectoren. Dit maakt het mo-

gelijk de decorelementen exact naar een geprogrammeerde

positie te bewegen.

ScheepsbouwHet hoofdtoneel beschikt over een hijsinstallatie met 92

elektrische trekken, vier zijtrekken, drie sluiertrekken,

twee zaaltrekken, 45 punttrekken en achttien twee-tons

lieren. De trekken zijn speciale laddertrussen waarbij de

onderste buis (Ø60mm) een geïntegreerde Helm 100 rail

heeft. Hall: “Vroeger maakten veel lassers en andere tech-

nici de overstap van de scheepsbouw naar de toneelwe-

reld. Als je goed om je heenkijkt, begrijp je ook waarom.

Achter en boven het toneel is het net alsof je je op een

reusachtig zeilschip bevindt. Hoe mooi en prachtig de

voorstelling ook is, soms vind ik de achterkant van het to-

neel minstens net zo indrukwekkend.” Alle toneelmachi-

nerie wordt met één centraal computersysteem bediend

vanaf mobiele bedieningslessenaars. Hulpmiddelen als

hoogwerkers, ladders, heftrucks zijn aanwezig. De ingang

van het truckdok is aan het Waterlooplein, naast de ar-

tiesteningang. Er is binnen plaats voor twee trailers. Er

zijn in hoogte verstelbare laadperrons (maximale hoogte

trailer: 4,00 meter, perronhoogte: 1,26 meter). Er is een

elektrische vorkheftruck met een maximale capaciteit van

1500 kg beschikbaar. Rest ons nog één vraag: Is het ook

het toneel dat Hall 26 jaar geleden naar Nederland heeft

gevoerd? “Nee, de liefde, maar dat is bijna hetzelfde

toch?”vuur (op de hoogste stand), de zwetende smid en

de al evenzeer zwetende radmaker, het kraken van het wiel

bij afkoeling en onderdompeling. Al is er inmiddels de no-

dige ervaring opgedaan, toch blijft de uitkomst ongewis

en lukt het niet altijd even goed. De daarbij behorende

spanning is voelbaar in de smederij. Niet zelden wordt na

afloop flink geapplaudisseerd. Als definitieve test wordt

het wiel een paar keer opgetild om het vervolgens op

straat te laten vallen. Een heldere klank en een flinke stui-

tering geven aan dat het resultaat is wat het zijn moet.

“.... soms vind ik de achterkant van het toneel minstens net zo indrukwekkend”De achterkant van het decor van de opera Jevgeni Onegin

van Tsjaikovski, door de Nederlandse Opera in het Muziek-theater in Amsterdam.

NIEUWEBEDRIJFSDEELNEMERRUBRIEKseptember 2011

Sebastian de Groot (IWE) is managing director. Daarnaast

zijn Aeijolt Bouwhuis (QA/QC engineer) en Pieter Koop

(IWT en NDT specialist) mede-eigenaren van Weldmij.

De Groot: “Met ons drieën vormen we een hecht team en

vullen wij met onze specialismen elkaar goed aan. Voor

zowel de lastechnische kwaliteitsborging als de inspectie-

taken. Wij beoordelen niet uitsluitend de lasverbinding op

zich, maar ook de inspectie en testplannen, einddocu-

menten, zoals traceerbaarheid, keuringsrapporten, mate-

riaalcertificaten, enzovoort.

33

RUBRIEK september 2011

eldmij BV - tot voor kort nog ge-

huisvest in Joure, tijdelijk gevestigd

aan de Eurolaan in Nijehaske bij Heerenveen, in afwach-

ting van de ingebruikneming van een nieuw pand aldaar

- is een onafhankelijk consultancy bureau voor alle voor-

komende kwaliteitsaspecten in de staal- en aluminium ver-

werkende industrie. Een breed scala aan diensten, zowel in

de engineerings-, uitvoerings- als opleverfase wordt gele-

verd aan ingenieursbureaus, de olie- en gaswinning,

(petro)-chemische-, food- en farmaceutische industrie, fa-

brikanten van on- en offshore constructies, defensie en

machinebouw. De lastechnische kwaliteitsborging en alles

wat daarmee samenhangt speelt daarbij een belangrijke

rol.

Weldmij-HeerenveenSTEEDS MEER BEDRIJVEN BESEFFEN HET BELANG VAN BEDRIJFSCERTIFICATIE VOLGENS EN-ISO 3834. HIERMEE

TOONT EEN ONDERNEMING AAN DAT OP HET GEBIED VAN LASTECHNISCHE WERKZAAMHEDEN ALLE KWALITEITS-

EISEN ZIJN GEBORGD. DE BEDRIJFCERTIFICERING WORDT DOOR OPDRACHTGEVERS IN DE DEFENSIE, OFFSHORE EN

PETROCHEMIE VRIJWEL ALTIJD VEREIST. BIJ WERKEN ONDER DE EN 1090 NORMEN MOET EEN CONSTRUCTIEBE-

DRIJF BINNENKORT OOK AAN KUNNEN TONEN DAT WORDT VOLDAAN AAN DE KWALITEITSEISEN VAN DE EN-ISO

3834. HET ADVISEREN OP HET GEBIED VAN DEZE NORMEN IS EEN VAN DE ACTIVITEITEN VAN WELDMIJ.

Maurice Mol (IWE)

32

Brug tussen theorie en praktijkWe nemen als Weldmij de zorgen over van onze relaties

en vormen een brug tussen theorie en praktijk. Boven-

dien zijn we goed thuis in de normen. In de kwaliteits-

borging is het van belang dat de documentatie

kloppend is. De papieren zijn er niet om de bureaucra-

ten aan het werk te houden, maar om aan te tonen dat

het werk is uitgevoerd volgens de eisen van de op-

drachtgever. Kwaliteit is datgene wat de opdrachtgever

verlangt en waarvoor hij betaalt.

De theorie moet wel aansluiten op de praktijk. Bij

Weldmij hebben we zowel praktische ervaring als theo-

retische kennis. We werken oplossingsgericht, om de

fabricagekosten te beperken en toch goed werk te leve-

ren. Door de toename van wettelijke eisen, zoals bij-

voorbeeld de aankomende verplichte CE-markering

voor staal- en aluminiumconstructies volgens EN 1090

deel 1, 2 of 3 worden de constructiebedrijven gecon-

fronteerd met eisen waar ze niet omheen kunnen. Zij

zullen een bepaald kwaliteitssysteem moeten opzetten.

Dat is wel in de offshore of de leiding- en apparaten-

bouw bekend, maar met name voor MKB bedrijven in

de staalbouw kan het nog een hele opgave worden.”

Weldmij biedt diensten aan voor het midden en hogere

kader. De organisatie werkt met hooggekwalificeerde

medewerkers die een extra meerwaarde leveren aan in-

dustriële dienstverlening en technische integriteit. Naast

het eigen team wordt samengewerkt met diverse part-

ners.

De Groot: “Wij detacheren onder andere QA en QC

engineers, NDO personeel, IIW gediplomeerde las-

coördinatoren, gecertificeerde visueel lasinspecteurs

VT-w level 2 volgens EN 473/ISO 9712, punchers voor

het keuren van leidingwerk en Frosio-Nace gecertifi-

ceerde conserveringsinspecteurs. We werken voor ge-

renommeerde opdrachtgevers en zijn internationaal

georiënteerd, maar ook kleinere bedrijven maken van

onze diensten gebruik. We zijn laagdrempelig, ook di-

verse zzp-ers maken deel uit van ons klantenbestand.

Goede relaties met het NILAls onafhankelijk consultancy bureau adviseren wij re-

gelmatig voor het kwalificeren van lasmethoden en las-

personeel en kwaliteitborgingsytemen voor NIL

certificaten. Ik ben persoonlijk ook lid van de examen-

commissies IWT en IWE. De relaties tussen Weldmij en

het NIL zijn dan ook hecht te noemen.”

De Weldmij organisatie bestaat uit jonge ambitieuze men-

sen die met veel enthousiasme in de lastechniek opereren.

Door het succes van Weldmij is men genoodzaakt een

pand te betrekken met een ruimere en geschikter kan-

toorruimte.

“Wij gaan zeer binnenkort een nieuw pand in Heerenveen

betrekken,” vertelt De Groot. “Op een zichtlocatie aan de

A7. Het is de bedoeling dat we gaan uitbreiden met een

aantal medewerkers en daarvoor was in ons pand in Joure

echt onvoldoende ruimte.

Wij merken dat de wijze waarop wij meedenken met onze

klant erg wordt gewaardeerd. Wij beperken ons niet uit-

sluitend tot het oplossen van een actueel probleem, maar

denken ook aan de toekomst van het bedrijf. Zo gaan we

bijvoorbeeld bij het kwalificeren van een lasprocedure uit

van een zo breed mogelijk dekkingsgebied en een combi-

natie van meerdere normen. Het beproeven van lasme-

thoden kan aardig in de papieren lopen en als je toch

kosten maakt kun je met weinig meer een groter geldig-

heidsgebied bestrijken.

We merken momenteel dat er bij lassende bedrijven een

grote belangstelling bestaat voor ISO 3834-2 of 3 certifi-

cering. Daarbij worden de kwaliteitseisen voor lasproces-

sen vastgelegd. Het management moet ook bekend zijn

met alle oorzaken van mogelijke problemen en voor hun

beheersing geschikte procedures invoeren. Daarin kunnen

wij met onze ervaring heel goed adviseren. De ISO 3834

is ook een onderdeel voor de binnenkort verplichte EN

1090-1 certificering bij constructiebedrijven. Wij kunnen

daarbij als Weldmij ook tijdelijk een IIW gediplomeerde

lascoördinator aan het bedrijf ter beschikking stellen. De

norm stelt die gekwalificeerde lascoördinator namelijk

verplicht. Zo nemen wij als Weldmij de zorgen over van

onze relaties.”

vlnr: Sebastian de Groot, Aeijolt Bouwhuis, secretaresse/ict Lyan Halman en Pieter Koop.

Sebastian de Groot toont op tekening de

nieuwe behuizing

De vakantie zit er weer op door de meesten van onswordt er weer gewerkt. Voor wie in Nederland is geble-ven was het geen goede zomer. Wat een regen en geentemperaturen om vrolijk van te worden. Eind augustusknapte door toedoen van de orkaan Irene het weer watop. Krijgen we misschien toch een goede nazomer?De schoolvakantie zit er ook op en een aantal VMBO-leerlingen heeft zijn diploma gehaald en is op zoek naareen baan. Voor leerlinglassers is er altijd plek en zo ookop ons bedrijf. De baby boom gaat met pensioen en erkomen banen vrij. Ondanks de valutaproblemen gaathet met de meeste bedrijven redelijk goed. Genoeg or-ders in de portefeuille en dus ook werk voor jongeren.De jongeren die zo van school komen zijn niet direct in-zetbaar. Het onderwijs mist toch te veel praktische zakenen er moet het nodige bijgeleerd worden. Gaat dat zon-der problemen? Helaas niet. Directeuren uit het be-drijfsleven hebben het nodige commentaar over deinstromende jongeren (bron Motivaction):

• Jongeren zijn niet geduldig (83%)• Jongeren zijn eigenwijs (80%)• Jongeren stellen zichzelf centraal (78%)• Jongeren zijn verwend (78%)• Jongeren hebben geen respect voor gezag (77%)• Jongeren staan open voor vernieuwing (77%)• Jongeren zijn ambitieus (58%)

Dat liegt er niet om. Te weinig ambitieus, eigenwijs ente veel eigendunk. Gaat dat ooit goed komen, wanttweederde van de jongeren vindt zichzelf een heel bij-zonder persoon tegen nog geen 50 % van oudere ge-neraties. Die jongeren zijn dus niet echt in voor sturingop de werkplek en als het even tegenzit op het werk,hoppen ze gemakkelijk over naar een volgende werk-gever. Wat moet je met jongeren, die blaken van zelf-vertrouwen, goed voor zichzelf kunnen opkomen enzich veel beter weten te verkopen dan ze waard zijn?

Het onderzoeksbureau Motivaction meldt verder nogdat voor de jongere generatie solidariteit met anderewerknemers tot het verleden behoort, dat de jongerenaan zelfoverschatting leiden, dat ze nauwelijks sturingvan opvoeders of school krijgen, dat ze snel gefrus-treerd zijn, materialistisch zijn ingesteld, zichzelf on-waarschijnlijke leiderschapskwaliteiten toekennen eneen narcistisch zelfbeeld hebben. Als opvoeder in hetbedrijf kun je er dus tegenaan en de jongeren krijgeneen cultuurschok op de werkvloer. Gaat dit nog goedkomen en wat moet er gebeuren? De onderzoekers vanMotivaction geven wel een oplossing. Meer sturing in deopvoeding, op school en op het werk en veel mindervrijheid. Het probleem ligt dus bij de opvoeders. Oudersbieden minder sturing omdat ze zelf ook jong willen blij-ven en het onderwijs is steeds structuurlozer geworden.Bij een sterk hiërarchische instelling als de KoninklijkeMarine in Den Helder is er het programma van pet naarbaret ingevoerd om jonge mariniers de omgangsvor-men bij te brengen die ze van huis uit niet hebben mee-gekregen. Is dat ook de oplossing voor het bedrijfslevenen in het bijzonder voor de laswereld? Ik weet het niet.Ik doe het op mijn manier. Als het gedrag van de jonge-ren me niet bevalt, dan laat ik ze even weten wie er in delashal de baas is, maar ik leg ook uit waarom ik zo rea-geer. Opvoeden dus en daar moeten we met z’n allenaan werken.

COLUMNseptember 2011

35

Jonge collega’s

Lastechniek #10verschijnt begin oktober en

staat in het teken van de Welding Week.Voor advertenties of redactionele bijdragen kunt u ons bellen

071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl

34

Dé vakbeurs voor de verspanende en niet-verspanende industrie

13.00-21.00 uur

Evenementenhal GorinchemFranklinweg 24207 HZ GorinchemT 0183 - 68 06 80

F 0183 - 68 06 00I www.evenementenhal.nlE gorinchem@evenementenhal.nl Ons evenement. UW MOMENT.

8, 9 en 10 november 2011 Gorinchem

When two become one!

www.ihchs.com

eo noemoceb

wtnehWWh

!e

omede.cwo sales.hs@ihcmert

or Plasma, pulse Mig and Tigact ftonour cYYoemstsyIHC Handling S

om

om.ihchs.cwww

or Plasma, pulse Mig and Tig

om

september 2011

DRUKWERK

• Jaarverslagen• Boeken• Catalogi• Brochures• Folders• Flyers• Posters• Huisstijl drukwerk• Etiketten• Mappen• Ringbanden• Agenda’s• Displays

PLOT, PRINT EN KOPIEERWERK

• Printing on demand• Personaliseren• Lesmateriaal• Verslagen

• Papers• Banners• Canvas• Bouwtekeningen

AANVULLENDE DIENSTEN

• Opslag• Voorraadbeheer• Distributie

• Foliedruk• Web2print• Direct-mail

Veldwijk - van Loon Grafische Bedrijven B.V. Oranjelaan 9Postbus 116 2740 AC Waddinxveen

T 0182 64 12 12F 0182 64 12 22E algemeen@veldwijk-vanloon.com

www.veldwijk-vanloon.com

Druk, Print en Plot van begin tot eind Bent u op zoek naar een grafische partner, die nog met u meedenkt en u hiermee veel kosten bespaart? Wilt u snel en efficiënt geholpen worden met behoud van service en kwaliteit? Spelen opslag, voorraad- beheer en distributie daarbij een rol? Kortom, wilt u totale ontzorging wanneer u gedrukte, geprinte of geplotte uitingen nodig heeft? Maak dan gebruik van onze kennis en expertise en neem vrijblijvend contact op met één van onze adviseurs.

DELASGROEPENENHUNAGENDARUBRIEK

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E info@nil.nl.Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

Lasgroep Noord (LGN)Plaats van samenkomst:Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek

Lasgroep West (LGW)Plaats van samenkomst:Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord

Lasgroep Oost (LGO)Plaats van samenkomst:Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR)Plaats van samenkomst:Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam

Zeeuwse Lasgroep (ZLG)Plaats van samenkomst:Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl

Lasgroep Zuid (LGZ)Plaats van samenkomst:Stedelijk College; Avignonlaan 11; Eindhoven

Lasgroep Zuid-Limburg (LZL)Plaats van samenkomst:Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Lasgroep Noord (LGN)10-09-2011 Motortoertocht ter gelegenheid van het

25-jarig jubileum op het TT-circuit Assen15-09-2011 Pats, boem show door

Westfalen gassen

Lasgroep Oost (LGO)16-09-2011 Excursie

Lasgroep West (LGW)21-10-2011 Busreis Welding Week ter gelegenheid

van het 25-jarig jubileum van de Lasgroep West

10-11-2011 Thermisch spuiten, door Anton Kraak

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) 18-10-2011 Bezoek Welding Week, Antwerpen08-11-2011 Semi-automatisering, door A&N uit

Stellendam13-12-2011 Schade-onderzoek door P. van Houten

Zeeuwse Lasgroep (ZLG)30-09-2011 Excursie naar IHC, Kinderdijkoktober 2011 Kunststof lassen

Lasgroep Zuid (LGZ)13-09-2011 Metaalkunde door Theo Luijendijk25-10-2011 Excursie Petrogas

Lasgroep Zuid-Limburg (LZL)18-10-2011 Plasmasnijden, door U. Horst,

Hypertherm

Activiteiten bij deLASGROEPEN

36

september 2011 NIEUWSseptember 2011

het laatste nieuws[

]

De Vereniging FME-CWM treedt toe tot de Federatie Werkgeversorganisaties Metaal & Techniek (FWM). De naam van het nieuwe samenwerkingsverband tussen de grote ondernemersorganisaties in de techniek isFederatie Werkgeversorganisaties in de Techniek (FWT). De samenwerking is o.a. gericht op vereenvoudigingvan de arbeidsmobiliteit door een betere afstemming van de arbeidsvoorwaarden tussen de CAO’s voor de Metaal en Techniek en de CAO Metalektro. Op termijn worden de mogelijkheden onderzocht om te komen totéén basis CAO, met differentiatie per bedrijfstak, afstemming van de pensioenregelingen en intensievere samenwerking tussen opleidingsfondsen. De nieuwe combinatie wordt een van de grootste contractpartijen in de marksector, die onderhandelt over arbeidsvoorwaarden namens 29.000 bedrijven die werkgelegenheid bieden aan 480.000 werknemers.

CAOHoewel de samenwerking in eerste instantie is gericht op het nauw afstemmen van de arbeidsvoorwaarden van de

deelnemende branches, zal daarnaast onderzoek worden gedaan naar de mogelijkheid beide CAO’s te laten opgaan in

een nieuwe, gezamenlijke basis CAO met vernieuwende eigentijdse arbeidsvoorwaarden. Uitgangspunt daarbij is uni-

formiteit van de arbeidsvoorwaarden en ruimte voor maatwerk voor ondernemingen en groepen van ondernemingen.

PensioenenOok het op elkaar afstemmen van de pensioenregelingen voor de Metaal & Techniek en de Metalektro is wenselijk

met het oog op het verbeteren van de mobiliteit binnen de sector. De huidige pensioenregelingen hebben al dezelfde

uitvoerder. Verwacht wordt dat het op termijn realiseren van één pensioenregeling beheersmatige en kostenvoordelen

zal opleveren. Een en ander vereist nadere technische uitwerking.

OpleidingenDe nieuwe federatie wil intensief gaan samenwerken om de instroom van personeel te bevorderen. Binnen het

bestaande samenwerkingsverband TechniekTalent.nu wordt al gewerkt aan meer instroom en behoud van (jonge)

mensen in de techniek. De opleidingsfondsen zullen ook intensiever gaan samenwerken. Dat is belangrijk gezien de

aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt voor technisch personeel.

ArbeidsmobiliteitBelangrijk doel van de samenwerking is het vereenvoudigen van de arbeidsmobiliteit binnen de sector techniek.

Een goede afstemming van arbeidsvoorwaarden levert hieraan een belangrijke bijdrage. Dat is goed nieuws voor de

ondernemingen die te kampen hebben met een chronisch tekort aan vakkundig personeel. Ook voor individuele

werknemers is het goed nieuws, hun employability neemt toe.

Meer informatie vindt u op: www.fme.nl of www.fwmcao.nl

37

FME en Federatie Metaal & Techniekbundelen krachten

LASTOORTSEN TIG

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordPostbus 19 - 1950 AA Velsen-NoordT 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nl

BRANCHESBRANCHES september 2011 september 2011

ADVIES en CONSULTANCY

AFZUIGINSTALLATIES enLUCHTBEHANDELING

AUTOMATISCHE LASHELMEN

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

INDUSTRIËLE GASSEN

LASACCESSOIRES

LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN

LASGERELATEERDE PERSOON-LIJKE VEILIGHEIDSMIDDELEN

LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING

(CHEMISCHE) METAAL-OPPERVLAKTE BEHANDELING

ADK TechniekDivisie van ADK Speciaalmachines B.V.Mechelaarstraat 234903 RE Oosterhout (NB)T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

Kemper B.V.Hartebroekseweg 58 - 7141 VE GroenloVerkoopkantoor DuitslandT 0049 2564 68 137F 0049 2564 68 120E mail@kemper-bv.nlI www.kemper-bv.nl

Overlander B.V.Morseweg 2 - 3899 BP ZeewoldeT 036 521 92 00 - F 036 523 44 30E info@overlander.nlI www.plymovent-overlander.nl

Kemper B.V.Hartebroekseweg 58 - 7141 VE GroenloVerkoopkantoor DuitslandT 0049 2564 68 137F 0049 2564 68 120E mail@kemper-bv.nlI www.kemper-bv.nl

TBI Industries GmbH (Kantoor NL)Van Steenbergenlaan 393931 WR WoudenbergT 033 285 85 90 - F 033 285 80 51M 06 48 17 48 37E bart.fortuijn@tbi-industries.comI www.tbi-industries.comProducent van las- en snijtoortsen

TBI Industries GmbH (Kantoor NL)Van Steenbergenlaan 393931 WR WoudenbergT 033 285 85 90 - F 033 285 80 51M 06 48 17 48 37E bart.fortuijn@tbi-industries.comI www.tbi-industries.comProducent van las- en snijtoortsen.

Kema Nederland BVUtrechtseweg 310 - 6812 AR ArnhemT 026 356 35 00 - F 026 442 87 13E contact.tos@kema.comI www.kema.comKEMA is een wereldwijde ondernemingvoor strategisch en technisch energie-advies, metingen & inspecties, operati-onele ondersteuning, en testen &certificatie.

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Böhler Lastechniek Groep Nederland B.V.Emrikweg 7 - 2031 BT HaarlemPostbus 550 - 2033 RN HaarlemT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@bwg.nlI www.bohlerweldinggroup.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

ITW Welding Products B.V.Edisonstraat 103261 LD Oud BeijerlandT 0186 64 14 44 - F 0186 64 08 80E info@itw-welding.comI www.itw-welding.com

Lorch Lastechniek B.V.Postbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizI www.lorch.eu

ITW Welding Products B.V.Edisonstraat 103261 LD Oud BeijerlandT 0186 64 14 44 - F 0186 64 08 80E info@itw-welding.comI www.itw-welding.com

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

AWL-Techniek B.V.Nobelstraat 37 - 3846 CE HarderwijkPostbus 245 - 3840 HarderwijkT 0341 41 18 11 - F 0341 41 18 22E info@awl.nlI www.awl.nl

Multiweld B.V.Riga 3 - 2993 LW BarendrechtPostbus 252 - 2990 AG BarendrechtT 0180 64 17 77 - F 0180 64 17 70E info@multiweld.comI www.multiweld.com

Multiweld B.V.Riga 3 - 2993 LW BarendrechtPostbus 252 - 2990 AG BarendrechtT 0180 64 17 77 - F 0180 64 17 70E info@multiweld.comI www.multiweld.com

Vecom Metal Treatment B.V.Mozartlaan 3 - 3144 NA MaassluisT 010 593 02 99 - F 010 593 02 23E sales@vecom.nlI www.vecom.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordPostbus 19 - 1950 AA Velsen-NoordT 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nl

ADK TechniekDivisie van ADK Speciaalmachines B.V.Mechelaarstraat 234903 RE Oosterhout (NB)T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

ADK TechniekDivisie van ADK Speciaalmachines B.V.Mechelaarstraat 234903 RE Oosterhout (NB)T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

3M Nederland B.V.Afdeling VeiligheidsproductenIndustrieweg 242382 NW ZoeterwoudeT 071 545 03 65/3 06 - F 071 545 03 68E 3msafety.nl@mmm.comI www.mmm.com

3M Nederland B.V.Afdeling VeiligheidsproductenIndustrieweg 242382 NW ZoeterwoudeT 071 545 03 65/3 06 - F 071 545 03 68E 3msafety.nl@mmm.comI www.mmm.com

LAS- EN SNIJTOORTSEN

LASTOEVOEGMATERIALEN

LASTOORTSEN MIG

MANIPULATOREN ENMECHANISATIE

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15, Postbus 60,2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Linde Gas Benelux B.V.Havenstraat 1 - 3115 HC SchiedamPostbus 78 - 3100 AB SchiedamT 010 246 14 70 - F 010 246 15 06E metaal@nl.lindegasbenelux.com

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordPostbus 19 - 1950 AA Velsen-NoordT 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordPostbus 19 - 1950 AA Velsen-NoordT 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordPostbus 19 - 1950 AA Velsen-NoordT 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Kemppi Benelux B.V.Minervum 72844817 ZM BredaT 076 571 77 50 - F 076 571 63 45E sales.nl@kemppi.comI www.kemppi.nl

Kemppi Benelux B.V.Minervum 7284 - 4817 ZM BredaT 076 571 77 50 - F 076 571 63 45E sales.nl@kemppi.comI www.kemppi.nl

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comI www.henkel.nlHenkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Air Liquide B.V.De Witbogt - 5652 AG EindhovenPostbus 7117 - 5605 JC EindhovenT 040 250 35 03 - F 040 250 35 33I www.airliquide.nl

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

38 39

LIJMEN

Welding Support NederlandBotterlaan 32 - 4484 RD KortgeneT 0113 302409 - F 0113 301740E info@hsweldingsupport.nlI www.hsweldingsupport.nlBegeleiding, advies en training in lastechnische zaken.

ESAB Nederland B.V.Postbus 2236 - 3800 CE AmersfoortT 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47E info@esab.nlI www.esab.nl

ESAB Nederland B.V.Postbus 2236 - 3800 CE AmersfoortT 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47E info@esab.nlI www.esab.nl

ESAB Nederland B.V.Postbus 2236 - 3800 CE AmersfoortT 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47E info@esab.nlI www.esab.nl

T NL +31 (0)13 531 32 56 BE +32 (0)14 30 07 37 E verkoop@havep.com

BRANCHES september 2011

40

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

PLASMASNIJDEN

ROBOTS

SNIJDEN

WARMTEBEHANDELING

PERSOONLIJKE VEILIGHEIDSARTIKELEN

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleiding.nlI www.lasopleidingen.nlLastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

RIJN IJSSEL training & opleidingPostbus 5162 - 6802 ED ArnhemT 026 353 72 60E training-opleiding@rijnijssel.nlI www.rijnijssel/t&o.nlNIL erkende lasopleidingen en NIL gemachtigde instelling voor certificering

Hogeschool UtrechtCentrum voor Natuur en TechniekNijenoord 1Postbus 182 - 3500 AD UtrechtT 088 481 88 88E info@cvnt.nlI www.cvnt.nl• International Welding Engineer (LPI)• Lastechnisch construeren• Workshop Lasnormen en

lasprocedures• Aanbod op gebied van o.a.

Onderhoud & Inspectie, Engineering,Materialen, Bedrijfskunde op (duaal HBO-, post-HBO- en masterniveau.

ROC Midden NederlandNIL erkende opleidingen voor alle niveaus en alle processen.Voor meer informatie: Sander AchterbergM 06 24 80 21 04E s.achterberg@rocmn.nlI www.rocmn.nl/bedrijven.nlLasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG,Autogeen, laskwalificaties/certificerin-gen, IWT/MLT, SMLT met NIL erkenningen examen.

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

3M Nederland B.V.Afdeling VeiligheidsproductenIndustrieweg 242382 NW ZoeterwoudeT 071 545 03 65/306 - F 071 545 03 68E 3msafety.nl@mmm.comI www.3msafety.nl

AWL-Techniek B.V.Nobelstraat 37 - 3846 CE HarderwijkPostbus 245 - 3840 HarderwijkT 0341 41 18 11 - F 0341 41 18 22E info@awl.nlI www.awl.nl

Rolan Robotics B.V.De Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlI www.rolan-robotics.nl

Delta Heat Services B.V.Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlI www.delta-heat-services.nl• Elektrisch voorwarmen en gloeien• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordPostbus 19 - 1950 AA Velsen-NoordT 0251 26 29 17 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nl

Kemper B.V.Hartebroekseweg 58 - 7141 VE GroenloVerkoopkantoor DuitslandT 0049 2564 68 137F 0049 2564 68 120E mail@kemper-bv.nlI www.kemper-bv.nl

METAALSNIJDEN

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Distributieweg 3 - 2645 EG DelfgauwP.O.Box 493 - 2600 AL Delft T 015 251 20 00 - F 015 251 2005 E sales.hs@ihcmerwede.comI www.ihchs.com

NDO ONDERZOEK

Kema Nederland BVUtrechtseweg 310 - 6812 AR ArnhemT 026 356 35 00 - F 026 442 87 13E contact.tos@kema.comI www.kema.com

Materiaal Metingen Testgroep B.V.MME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 4222 - 2980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comI www.mme-group.com

OPLASSEN, OPSPUITEN ENOPPERVLAKTEBEHANDELINGEN

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Lastechniek Europa B.V.Pascalbaan 1 - 3439 MP NieuwegeinPostbus 1156 - 3430 BD NieuwegeinT 030 600 83 40 - F 030 600 83 50E info@lastechniekeuropa.nlI www.lastechniekeuropa.nl

Moldex Metric AG & Co. KGPostbus 42- 2990 AA BarendrechtT 0180 53 00 53 - F 0180 53 00 55E info@nl.moldex-europe.comI www.moldex-europe.com

ESAB Nederland B.V.Postbus 2236 - 3800 CE AmersfoortT 0800 777 97 77 - F 033 422 35 47E info@esab.nlI www.esab.nl

ADK TechniekDivisie van ADK Speciaalmachines B.V.Mechelaarstraat 234903 RE Oosterhout (NB)T 0162 49 44 17 - F 0162 45 31 22E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

BadgeFirmaNaam

WAREN ALLE VAKBEURZEN MAAR ZO GEMAKKELIJK!

18 - 19 - 20 - 21 OKTOBER 2011 • ANTWERP EXPO

WELDINGWEEK20114-JAARLIJKSE VAKBEURS VOOR HET LASSEN, VERBINDEN EN SNIJDEN VAN METALEN EN KUNSTSTOFFEN

registreer voor een gratis bezoekwww.easyFairs.com/WELDINGWEEK-BE

210_297_WW_2011_BE_NL.indd 1 8/08/2011 11:31:56