Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 7/8 - juli/augustus 2014

Naar een efficiënter productieprocesVaktrots en Laskennis opgefrist

De wereld achter uwTREKHAAK

en verder

www.vakbladlastechniek.nlUitgaveISSN 0023-8694Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituutvoor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL).RedactieBert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten,Margriet WennekesEindredactieMargriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek)UitgeverBert de JongAdvertentie-exploitatieCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58 - E info@con-sell.nlRedactieadviesraadPaul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld,Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez,Adriaan Visser

Adressen Nederlands Instituut voor LastechniekPostbus 190 - 2700 AD ZoetermeerT 088 400 85 60 - E redactie@nil.nl - www.nil.nl

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 05 - F +32 9 292 14 01, E marijke.goedertier@bil-ibs.be - www.bil-ibs.be

OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50E info@vakbladlastechniek.nlVoor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van:https://vakbladlastechniek.wetransfer.com

Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijvenin Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief.

Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.bePrijzen zijn excl. BTW.

Lastechniek verschijnt tien keer per jaar en wordt toegezonden aandeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en hetBelgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerdenen belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen overabonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aan-getekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar.

Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voorhet Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

©2014 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Colofon

Volg LASTECHNIEK op twitter:

@VBLASTECHNIEK

Met de caravan of de vouwwagen naar Frankrijk, Duits-land, Spanje, of naar een mooie camping in eigen land.Denkend aan typisch zomerse activiteiten die we zoudenkunnen gebruiken als uitgangspunt voor een artikel inLastechniek, besloten we ons te verdiepen in de produc-tie van trekhaken. We waren welkom om een kijkje nemenbij een grote trekhakenfabrikant in Staphorst. Daar ont-dekten we de wereld van technisch vernuft die schuilgaatachter dit schijnbaar alledaagse product. Bijzonder is datdeze productieactiviteiten niet naar het buitenland ver-dwenen zijn, maar zich binnenkort juist nog verder zullenuitbreiden in Staphorst, waarmee ook de werkgelegen-heid in die regio zal toenemen.

We maakten ook andere uitstapjes. Zo bezochten we hetpittoreske Monnickendam en keken onze ogen uit bijHakvoort Shipyard, de scheepswerf waar op ambachte-lijke wijze de meest luxueuze plezierjachten worden ge-bouwd en ingericht. Nog steeds vormt een stalen cascomet een aluminium opbouw de basis van deze jachten,die alsmaar groter schijnen te moeten worden. Daarweten ze ook bij Scheepswerf Made, gespecialiseerd incascobouw, alles van. Op de werf in Moerdijk kunnen nual casco’s tot zo’n zeventig meter lengte worden ge-bouwd, maar ook wel groter, als het moet. Kenmerkendvoor deze scheepsbouwers is dat ze vooral oplossings-gericht zijn, om te kunnen voldoen aan de wensen vanhun veeleisende opdrachtgevers.

Een uitje van een geheel andere orde was de viering vanhet 80-jarig bestaan van het Nederlands Instituut voorLastechniek. Vrijwilligers, bedrijfsdeelnemers, bestuur, di-rectie, medewerkers en andere relaties van het NIL ont-moetten elkaar in het Louwman Museum, om terug teblikken, vooruit te kijken en te toosten op dit bijzonderejubileum. Geconcludeerd kan worden dat het vakgebiedvan de lastechniek, dus ook het werkveld van het NIL,steeds breder en veelomvattender wordt. Niet voor nietsis de Verbindingsweek in het leven geroepen, een eve-nement om álle verbindingstechnieken onder de aan-dacht te brengen. Begin november is het weer zover, inde Evenementenhal in Gorinchem.

Maar eerst is er nog de zomer. Mocht u eropuit gaan dezemaanden, dan wensen we u alvast een goede reis. Veelleesplezier met deze zomeruitgave van Lastechniek.

De makers van Lastechniek

Eropuit

LASTECHNIEK VOORWOORD - ju l i /augustus 2014

ER VALT NOG GENOEG TE LEREN

LASTECHNIEK VERBINDT ONS.Lastechniek/Engineering• Laspraktijk Ingenieur (LPI) /

International Welding Engineer (IWE)- Bereidt voor op NIL-examen- Hoog slagingspercentage- Jarenlange ervaring met LPI/IWE- Face to face onderwijs- Ondersteund door digitale leeromgeving

• Middelbare Lastechniek (MLT) / International Welding Technologist (IWT)• Workshop Lasnormen• Procestechnologie

*Voor MLT’ers bestaat de mogelijkheid (met vrijstellingen) deel te nemen aan IKT2.

Materialen• Introductie Metaalkunde• Introductie Corrosiebeheersing• Corrosie en Corrosiebeheersing• Hogere Gieterijtechniek• Expert Class Gieterijtechnologie• Post-HBO metaalkunde

Onderhoud & Inspectie• Post-MBO Onderhoudstechniek• Post-HBO Onderhoudstechnologie• Post-HBO Onderhoud en Management• Inspectie- en Keuringstechnieken

(IKT2 * en IKT3)• NDO Vakspecialist Level 3

Voor alle cursussen en opleidingen geldt: naast individuele deelname behoort maatwerk voor meerdere medewerkers ook tot de mogelijkheden.

Meer weten? Bel 088 481 88 88, of kijk op www.cvnt.nl

• U HEEFT EEN LPI- OF IKT3 DIPLOMA EN WILT EEN COMBINATIE VAN BEIDEN?• U HEEFT EEN MLT-DIPLOMA EN WILT IKT2 VOLGEN?

INFORMEER NAAR DE MOGELIJKE VRIJSTELLINGEN!

MLT/IWT START 8 SEPTEMBER 2014

Inhoud #7/8 juli/augustus 2014

LASTECHNIEKwordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek

www.vakbladlastechniek.nl

04 Vanuit de verbindingswereld

10 Onderpoederlassen: de voordelen van

AC square wave balance

14 Voor de caravan, de vouwwagen of de fiets

18 In tien stappen naar een

efficiënter productieproces

De kogel zelf wordt

koudvervormd uit staf

en krijgt daarna een

warmtebehandeling

waardoor deze vrijwel

onverwoestbaar wordt.

Andere fabrikanten

beginnen met dikker

staafmateriaal en

draaien de kogel af. 14 28

32

Coverfoto: Thule, Staphorst

foto: Focco van Eek

22 Made in Moerdijk

24 Laskennis opgefrist 13

28 Drijvende paleizen uit Monnickendam

31 Willem de Welder

32 Vaktrots

34 Brancheregister

In de uitgave van oktober besteedt Lastechniek uitgebreid aandacht aan de producten en diensten die gepresen-

teerd worden tijdens de NIL Verbindingsweek, die tegelijk met de METAVAK plaatsvindt op 4, 5 en 6 november 2014

in Gorinchem. Dankzij een unieke samenwerking met de Evenementenhal kunnen bedrijven en andere organisaties

gebruikmaken van een bijzonder advertentieaanbod.

In het hart van het blad komt een uitneembaar katern. Naast algemene informatie, de beursplattegrond van de NIL

Verbindingsweek en de METAVAK, het programma van het NILBIL Lassymposium enzovoort, wordt een aantal pa-

gina’s speciaal opgemaakt voor de standhouders. Deze ‘vakkenpagina’s’ worden tegen een extra laag tarief aan-

geboden. De advertentieruimteruimte per standhouder is 90 x 60 millimeter. Het normale tarief voor dit vak bedraagt

€ 365,-, maar wordt nu aangeboden voor € 175, - exclusief btw. Alle standhouders worden hierover in de komende

weken gebeld. Alvast reserveren kan natuurlijk ook. Mailt u “ja, ik wil een vak” naar info@vakbladlastechniek.nl of

naar info@con-sell.nl en wij leggen uw reservering vast.

7

Op 4 juni jl. vond in de aula van het Stanislascollegeaan de Krakeelpolderweg in Delft de diploma-uitreikingplaats aan vijftig geslaagde cursisten van de diverselasopleidingen. Een diploma-uitreiking als alle andere?Dan kent u de organisator en verantwoordelijke voordit gebeuren, de heer Herman Pruisken, niet.

LASTECHNIEK LASTECHNIEK

4 5

BERICHTEN - ju l i /augustus 2014 ju l i /augustus 2014

Eerst opleiden, dan certificerenDe diploma-uitreiking van de Stichting BedrijfsgerichteCursussen (SBC) Sasbout Vosmeer is elk jaar weer an-ders. Dit jaar stonden twee thema’s centraal: “Vakman-schap: waar een wil is, is een weg” en “Eerst opleidenen dan certificeren”, met als belangrijke boodschap datkennis van materialen en lasprocessen noodzakelijk isom een goede lasser te kunnen zijn. Dit thema sluitgoed aan op de laatste editie van Lastechniek over zinen onzin van certificatie.

Prominente sprekersDe diploma-uitreiking wordt jaarlijks opgeluisterd doorvoordrachten van prominenten uit de Nederlandse sa-menleving. Zo hebben ex-premier Ruud Lubbers enoud-ministers van Onderwijs, maar ook de onlangsoverleden Wubbo Ockels hun visie op vakopleidingengegeven. Dit jaar waren er twee oud-leerlingen aanwe-zig. Arie Dumay, tegenwoordig werkzaam als strate-gisch adviseur bij het Rijksinstituut voor Volksgezond-heid en Milieu (RIVM) en André van der Burg, directeurvan het bedrijf Racing Development. Twee oud-leerlin-gen van de LTS Sasbout Vosmeer met een indrukwek-kende staat van dienst. Dumay volgde na de ltsachtereenvolgens de mts, de hts en de TU Delft, waar hij

Bijzondere diploma-uitreiking SBC Sasbout Vosmeer

5

promoveerde en zich specialiseerde in bedrijfskunde,zorgeconomie en medische informatica & informatie-kunde.

AutoracenDe carrière van André van der Burg zal ook velen aan-spreken. Hij behaalde bij de SBC vijf NIL-lasdiploma’s,die nuttig zijn gebleken bij het uitoefenen van zijn be-roep. Van der Burg is een autoriteit binnen de auto-racerij. Hij ontwikkelde en bouwde raceauto’s,fabriceerde auto-onderdelen voor de racerij, advi-seerde het Nederlandse bedrijf Spijker en werkt nu alsrace-engineer voor een aantal fabrieksteams, waar-onder Porsche, Toyota en Audi. De boodschap die deprominente sprekers vooral meegeven: grijp de kan-sen die je krijgt en doe iets wat je leuk vindt. Heb, watje ook doet, liefde voor het vak en streef naar vak-manschap.

Liefde voor het vakTijdens de diploma-uitreiking stonden niet de promi-nenten, maar de cursisten en hun leraren centraal. Decursisten hebben onder de enthousiaste en bekwameleiding van hun leraren met succes de opleiding afge-rond en zijn daar trots op. De Stichting BedrijfsgerichteCursussen Sasbout Vosmeer is daarnaast trots op debehaalde resultaten, die ook dit jaar weer goed totzeer goed waren.Op 1 oktober a.s. beginnen weer 20 lasopleidingen bijde SBC Sasbout Vosmeer.

www.lascursussen.nl

Foto: Aad van der Knaap

Foto: Aad van der Knaap

v.l.n.r.: Herman Pruisken, Arie Dumay en André van der Burg. Foto: Aad van der Knaap

Nieuwe NIL-bedrijfsdeelnemers per 30-06 (A t/m L, vervolg in #9)

Aebi Schmidt Nederland B.V.Handelsweg 8 | 7451 PJ HOLTEN

www.aebi-schmidt.nl

Amisel Metaal B.V.Rondven 57 | 6026 PX MAARHEEZE

www.amisel.nl

Bakker Metaal B.V.Moerseweg 1-A | 4927 SJ HOOGE ZWALUWE

www.bakker-metaal.nl

Cottus Vakschool B.V.Twentepoort Oost 3 | 7609 RG ALMELO

www.cottus.nl

Divewise Training and Education(onderwaterlasschool)De Wijngaardstraat 4 | B-2110 WIJNEGEM

www.divewise-tec.com

Dutch Defense Vehicle Systems B.V.Varenschut 18 | 5705 DK HELMOND

www.ddvs.nl

Fischcon Trading & Engineering B.V.Lorentzweg 3 | 4131 PH VIANEN

www.fischcon.com

Hamer B.V.Stadhoudersmolenweg 23 | 7317 AV APELDOORN

www.hamer.net

KIWCIt Fjild 1 | 9001 MX GROU

www.kiwc.nl

Van Laar Lasbenodigdheden B.V.Storkstraat 14 | 3905 KX VEENENDAAL

www.vanlaarlas.nl

6

BetrokkenheidVele gasten, waaronder examinatoren, commissieleden,bedrijfsdeelnemers en andere relaties, bestuursleden enmedewerkers hadden gehoor gegeven aan de uitnodi-ging voor de feestelijke bijeenkomst, die werd aange-boden als dank voor hun inzet en betrokkenheid.

Auto als rode draadDe viering ging van start in het theater van het museummet een spectaculaire lasershow, waarin de activiteitenvan het NIL werden uitgebeeld. Het programma werdvervolgd met enkele lezingen en presentaties, waarinhet thema ‘auto’ centraal stond. Directeur Henk Zand-vliet ging in zijn openingswoord in op de geschiedenisvan het NIL en de laatste nieuwe ontwikkelingen binnende organisatie. Mirjam van Dijk, voorzitter van het NIL-bestuur, besprakhet NIL in het verleden, heden en toekomst. EWF-presi-

7

LASTECHNIEK BERICHTEN - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

Op een mooie locatie aan het Veluwemeer verzamelden zich op 5 juni jl. ruim 80 deelnemers aan het Du-plex Advanced Seminar. Acht sprekers gingen onder meer in op de ontwikkeling van basismaterialen, hetkwalificeren van duplex lasverbindingen, praktijktoepassingen, ferrietmetingen, postweld treatment en deeisen ten aanzien van verwerking.

Behoefte aan kennis en ervaringDe dag werd georganiseerd door voestalpine BöhlerWelding (vaBW) Nederland en werd geleid door Jan Hil-kes, managing director van vaBW Germany. Er bleekveel belangstelling te zijn voor het lassen van duplex.Volgens organisator Johan Cobben komt dit door hetgroeiende aantal toepassingen. “Mede door toene-mende eisen vanuit de markt wordt het gebruik van du-plex een steeds grotere uitdaging en er is een enormebehoefte aan meer kennis en ervaring.”

Belangrijkste uitkomstenEen greep uit de belangrijkste uitkomsten van de ‘du-plexdag’:•

•

Geslaagde themadag duplex roestvaststaalsoorten

•

•

•

•

www.voestalpine.com/welding

Ons evenement. UW MOMENT.

Evenementen

HALHARDENBERG

GORINCHEM VENRAYEvenementenhal Gorinchem - 4, 5 en 6 november 2014

Dé vakbeurs voor de verspanende en niet-verspanende industrie

Dé nationale week voor lassen, lijmen en snijden

advertentie

Sinds het ontstaan van de eerste duplex staalsoortenzijn er voortdurend nieuwe generaties ontwikkeld.Duplex kan een goed alternatief zijn voor roestvast-staallegeringen, aluminium, staal en andere materi-alen. Het meten van het ferrietgehalte is niet eenvoudig,terwijl aan het ferrietgehalte soms zeer strenge eisenworden gesteld. Wanneer eenzelfde materiaal doorverschillende laboratoria wordt onderzocht, blijkt elklaboratorium met een andere uitkomst te komen. Datgeeft te denken over de strikte regels in specificaties.

Eisen in specificaties kunnen moeilijk, of zelfs hele-maal niet haalbaar zijn, omdat er aan de lasverbin-ding hogere eisen worden gesteld dan door defabrikant gegarandeerd worden op het basismateri-aal. Alleen met technische kennis kan men tot ge-schikte constructies en bruikbare, zinvolleklantspecificaties komen.Roestvast staal is niet onderhoudsvrij. Als men zichniet goed houdt aan de onderhoudsvoorschriften,dan kunnen de levensduur en onderhoudsbereke-ningen die ten grondslag liggen aan de keuze voorrvs teleurstellend uitpakken. Mede dankzij nieuwe ontwikkelingen van massievedraden, gevulde draden en draad-poedercombina-ties is het lassen van superduplex vandaag de daggeen probleem.Duplex, lean duplex en superduplex kunnen zonderproblemen gelast worden met SMAW, GMAW,GTAW, FCAW, en zelfs SAW, met inachtneming vande spelregels. Ook het verbinden van duplex aanstaal is goed mogelijk.

Het ‘Team-Duplex’ bijeen aan de rand van het Veluwemeer.

80 jaar NIL gevierd in het Louwman MuseumOp woensdag 25 juni jl. vierde het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) haar 80-jarig jubileum in het stijl-volle Louwman Museum, het bekende museum in Den Haag waar historische auto’s, koetsen en motorfietsen zijntentoongesteld. Toeval of niet, de basis voor dit museum werd gelegd in 1934, het jaar waarin ook het NIL haaroorsprong vond.

dent Henk Bodt hield een betoog over het belang van in-ternationale samenwerking. Na deze voordrachten ver-zorgde Elisa Mutsaers van het FilmAtelier Den Haag eenboeiende presentie over de rol van auto’s in de film.Daarna konden alle gasten op eigen gelegenheid eenrondgang door het museum maken.

PositiefNa een informeel samenzijn met aperitief werd de dagafgesloten met een buffetdiner. Als herinnering aan dezefeestelijke dag werd iedereen in de gelegenheid gesteldom op ludieke wijze op de foto te gaan. Van die gele-genheid werd volop gebruik gemaakt in steeds wisse-lende samenstellingen.Gezien de vele positieve reacties kijken de organisato-ren van het NIL terug op een zeer geslaagd jubileum.

www.nil.nl

www.binzel-benelux.com

T E C H N O L O G Y F O R T H E W E L D E R ’ S W O R L D

De nieuwe E3® wolfraamelektroden:

Een uitgekiende blend van oxidesgarandeert uitmuntende prestaties.

■ De beste ontstekings- en herontstekingseigenschappen■ Bruikbaar voor zowel DC als AC TIG-lassen■ Hoge belastbaarheid■ Geringe slijtage van de elektrodepunt

dé keuze voor de toekomst.

8

LASTECHNIEK BERICHTEN - ju l i /augustus 2014

Sinds 15 mei brengt McNetiq BV een nieuwe magneetop de markt voor tijdelijke staalverankering. Dit mag-neetsysteem is toepasbaar in stalen omgevingen waarboren en lassen niet mogelijk zijn. In het Controlock®-systeem is een krachttest-mechanisme verwerkt datzekerheid biedt over de exacte belastbaarheid van demagneetverankering.

Controleerbare krachtHet McNetiq Controlock® magneetanker is een opkracht controleerbare magneet. De magneet dient alstijdelijke staalverbinding, als alternatief voor (tijdelijke)las-, boor- of boutverbindingen. Deze verbindingen wor-den in de industrie van oudsher gebruikt om staal metstaal te verbinden. Een solide oplossing die echter nietoveral toepasbaar is. Het nieuwe magneetsysteemwordt op de markt gebracht als een veilig, kosteneffi-ciënt en milieuvriendelijk alternatief.

BelastbaarheidHet nieuwe systeem van McNetiq is een permanentmagneetsysteem dat zonder externe krachtbron werkt.Het gepatenteerde systeem onderscheidt zich van an-dere magneetsystemen door het ingebouwde kracht-

test-mechanisme. Hiermee kan de gebruikerexact vaststellen wat de maximale belast-baarheid van een magneetverbinding is opeen specifieke positioneringsplek. Regulieremagneetankers worden ontworpen voor eenvaste belastbaarheid. Deze belastbaarheidhangt echter af van de variabele ondergrond.Roest, coating en wisselende materiaaldiktesbeïnvloeden de werking van de magneet.Daarom is het van belang om voor veranke-ring de exacte belastbaarheid te kennen.

ToepassingenMcNetiq Controlock® magneetankers zijn te certificerenvoor diverse veiligheidstoepassingen: steigerveranke-ring, tijdelijk hekwerk, valbeveiligingsankers, hijsvoor-zieningen en werkplatforms. McNetiq BV werkt voordistributeurs, contractors en exploitanten in de olie- engasindustrie, (petro)chemie, maritieme en windmolen-industrie.

www.mcnetiq.nl

Miller brengt met de nieuwe SubArc digitale machinesen accessoires een compleet nieuwe lijn apparatuurvoor het onderpoederlassen op de markt waarin mo-derne digitale communicatie en regeltechniek gecom-bineerd worden met traditionele bediening.

EenvoudDe nieuwe digitale circuits zijn onderdeel van een re-gelsysteem dat ontworpen is om de laskwaliteit te ver-beteren, de bediening eenvoudiger te maken eneenvoudig te integreren in meer geavanceerde toepas-singen. De SubArc interface herkent de aangeslotenstroombron en draadaanvoermotor en installeert auto-matisch de juiste instellingen. De stroombronnen zijneenvoudig parallel of in tandem te schakelen.

AC balansAlle AC-balans-instellingen kunnen vanaf de SubArc in-terface digitaal ingesteld worden. De interface is stan-daard voorzien van 14 balans/frequentie-combinatiesdie alle toepassingen ondersteunen. De verhoudingAC+/AC- is eenvoudig te veranderen voor een optimalecontrole over neersmelt, inbranding en warmte-inbreng.Het AC-lasproces zorgt tevens voor een verhoogdeneersmeltsnelheid (tot 59 % meer), minder vervormingen betere mechanische waarden.In meerdraadslassystemen regelen de stroombronnenzelf de optimale faseverschuiving om magnetische in-teractie te vermijden. De installatie gaat automatisch, eris geen laptop of computer voor nodig.

www.itw-welding.com

Nieuwe techniektijdelijke staalverankering

Nieuwe onderpoeder-lasapparatuur van Miller

9

LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

Traditioneel wordt CC het meest toegepast met grotere

draaddiameters in combinatie met relatief lage draadaan-

voersnelheden. Dit stelt lagere eisen aan het bereik van de

draadsnelheid en de overbrengverhouding van de moto-

ren. Echter, met de huidige (tacho-gecontroleerde) draad-

aanvoermotoren, kan CC ook worden toegepast met

kleinere diameters lasdraden. De

constante stroom zorgt voor een

stabiele en betrouwbare inbranding

bij het lassen van materialen met

een gemiddelde of hoge wanddikte.

Een CV-karakteristiek maakt het

mogelijk dunne lasdraden te ge-

bruiken met behoud van een sta-

biele boogspanning. De volt/

ampère-curve is relatief vlak. De

boogspanning is de primaire para-

meter die wordt ingesteld op de

stroombron. Kleine schommelingen

in de boogspanning (ΔV) zullen lei-

den tot relatief grote veranderingen

in stroomsterkte (ΔA), terwijl de

draadsnelheid hetzelfde blijft. Een hogere boogspanning

geeft een lagere stroomsterkte en dus een lagere boog-

energie. Op deze manier is het proces zelfregulerend en

stabiliseert het zich rondom de ingestelde boogspanning.

Gebruik van CV is geschikt voor alle gangbare draaddia-

meters, maar presteert door het zelfregulerende effect het

best bij gebruik van draden tot en met een diameter van

2,4 mm. Het is een ideaal proces voor materiaal met een

dikte tot 12 mm en voor het stripcladden. Het geeft een

mooie strakke lasrups met een constante breedte.

e twee uitgangskarakteristieken bij het onderpoe-

derlassen (OP-lassen), zijn gelijkstroom (Constant

Current of CC) en gelijkspanning (Constant Vol-

tage of CV). Met behulp van moderne elektronica is het

mogelijk beide karakteristieken in één stroombron op te

nemen.

Een CC-curve heeft een sterke neerwaartse volt/ampère-

karakteristiek. In de CC-modus is de lasstroom de pri-

maire parameter van de stroombron. Fluctuaties in

booglengte en boogspanning (ΔV) – variaties die onver-

mijdelijk zijn tijdens het lassen – zullen slechts kleine va-

riaties in stroomsterkte (ΔA) veroorzaken.

Stabiel procesOm een stabiel proces te verkrijgen, zal de draadaanvoer-

eenheid de draadsnelheid continu bij moeten sturen, zodat

de booglengte overeenkomt met de ingestelde waarde.

door Pieter Keultjes

de voordelen van AC square wave balanceVeel onderpoederlassers en laspraktijkingenieurs blijken nog niet vertrouwd te zijn metde voordelen van de AC square wave technologie voor het onderpoederlassen. Zelfs wanneer de geschikte lasapparatuur binnen het bedrijf aanwezig is, blijft menvasthouden aan de vertrouwde, traditionele technologieën. Dit artikel biedt een proces-technische uitleg over de principes en de voordelen van hetgebruik van AC square wave balance.

D

Onderpoederlassen

LASTECHNIEK ONDERPOEDERLASSEN - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

10 11

Gebruik maken van polariteitDe polariteit van de lasdraad is van invloed op de in-

branding, de neersmeltsnelheid, de mate van opmenging,

de warmte-inbreng en de boogstabiliteit. In verschillende

OP-lasprocessen en procesvarianten wordt gebruik ge-

maakt van deze invloed.

Aansluiting van de draadelektrode (lasdraad ) aan de plus-

pool (DC+) geeft de diepste inbranding en de hoogste op-

menging met het basismetaal, omdat de meeste warmte

wordt ontwikkeld op het oppervlak van het smeltbad

(minpool). Het toepassen van DC+ geeft een stabiele

boog, een optimaal lasuiterlijk met een goed lasprofiel en

een verminderd risico van porositeit. Daarom wordt DC +

vaak gebruikt voor enkeldraads- en twinarc-lassen en als

eerste lasdraad bij het meerdraadslassen.

Traditionele, sinusvormige wisselstroom (AC) geeft een

ongeveer 15 % hogere neersmeltsnelheid dan DC+, een

ondiepere inbranding en een lagere opmenging. AC wordt

vaak gebruikt bij het tandemlassen en bij meerdraadsys-

temen om de magnetische interactie tussen de lasdraden te

voorkomen. Een nadeel van de traditionele sinusvormige

stroomvorm is de slechte boogontsteking en stabiliteit,

omdat de stroom vanwege de golfvorm door het nulpunt

dooft en met een zekere vertraging weer ontsteekt. In mo-

derne stroombronnen (AC square wave) wordt dit pro-

bleem weggenomen door een snelle nuldoorgang,

waardoor de lasboog direct weer ontsteekt.

Het aansluiten van de lasdraad aan de minpool (DC-)

geeft de hoogste neersmeltsnelheid (ongeveer 35 % hoger

dan DC+), omdat de meeste warmte wordt ontwikkeld

aan het uiteinde van de draadelektrode. De belangrijkste

toepassingen maken gebruik van de gereduceerde inbran-

ding en lage opmenging. Voorbeelden hiervan zijn moei-

lijk te lassen materialen en (strip)cladding waarbij

opmenging met het basismetaal moet worden beperkt.

AC square wave technologieZowel DC+ als de conventionele sinusvormige AC wor-

den veelvuldig toegepast tijdens het OP-lassen. Elk van

deze procesvarianten kent echter beperkingen.

Beperkingen van de conventionele sinusvormige AC:•

•

•

Beperkingen van traditioneel DC+:•

•

•

AC square wave technologie biedt diverse mogelijkheden

om de vorm van de AC-golf aan te passen en daarmee in-

vloed uit te oefenen op inbranding, neersmeltsnelheid, las-

doorsnede en voortloopsnelheid, zonder de volt/ ampère-

instelling te veranderen.

Belangrijkste kenmerken van CC (Constant Current) en CV (Constant Voltage), zoals toegepast bij stroombronnen voor het OP-lassen

FunctieOpen spanningInstellen parameter PolariteitBoogstabiliteitBoogregelingBeste toepassing

CC60-80 Vdoor lasstroomAC / DCfluctuaties in de boogvia draadsnelheidlasdraden met grote diameter

CV25-55 Vdoor boogspanningAC / DCstabiele boogzelfregulerendlasdraden met kleine en grote diameter

Gedurende de nuldoorgang van de lasstroom dooftde lasboog. De nuldoorgang beïnvloedt het ontste-ken van de boog en boogstabiliteit negatief. Er is sprake van een lagere productiviteit, doordat delasstroom een kleiner deel van de tijd op de inge-stelde waarde blijft.De AC+/AC- verhouding is vast ingesteld op 50/50.

Het risico van doorbranden is aanwezig door een tediepe inbranding. Het is niet mogelijk om een lage warmte-inbreng tecombineren met een hoge neersmelt, zonder in teboeten aan kwaliteit van het lasuiterlijk.Het proces is gevoelig voor magnetische blaaswer-king.

12 13

LASTECHNIEK ONDERPOEDERLASSEN - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

In lasstroombronnen kan de square wave technologie ge-

baseerd zijn op zowel inverter- als thyristor-technologie.

Beide maken het mogelijk om de AC+ / AC- ratio (de AC-

golfbalans) te veranderen, maar er zijn verschillen in de

manier waarop dit wordt gerealiseerd.

In het algemeen bieden inverters volledige vrijheid in AC+/

AC- ratio en AC-golffrequenties, terwijl thyristor-ge-

stuurde golffrequentie-instellingen worden afgeleid van de

netfrequentie.

De variabele AC wave balance maakt het mogelijk om het

aandeel AC+ ten opzichte van AC- te veranderen en daar-

door de inbranding, de neersmelt en het lasprofiel te beïn-

vloeden. Het verhogen van het AC+ -aandeel geeft een

diepere inbranding en een verminderde neersmelt, terwijl

het verhogen van het aandeel AC- het tegenovergestelde

effect heeft.

AC square wave technologie heeft twee grote voordelen:

de vorm van de AC square wave en de variabele AC wave

balance. Door de vorm passeert de lasstroom de nuldoor-

gang in microseconden, wat resulteert in

beter starten en een zeer stabiele lasboog.

Bovendien verblijft de lasstroom gedu-

rende een hele periode op de ingestelde

waarde, wat de productiviteit verhoogt.

Een verhoogde productiviteit betekent

simpelweg meer lassen in minder tijd.

Hierdoor spaart men op energiekosten en

manuren.

AC wave balance is van invloed op de in-

brandingsdiepte, waarbij ook de voort-

loopsnelheid een rol speelt. Een hogere

voortloopsnelheid is nodig om een gelijke laagdikte te be-

houden bij een verhoogde neersmeltsnelheid. Een toename

van de voortloopsnelheid zal resulteren in een lagere

warmte-inbreng en minder vervorming

Resultaten van proeflassen bij verschillende instellingen van de wave balance

Verschil AC+, AC- 34%

Instelling wave balanceAC+80/2070/3076/3360/4050/5040/6033/6730/7020/80AC-

Massieve draad 3,2 mm, 600 A, 31 V, 50 cm/min, 30 mm uitsteeklengte.Neersmeltsnelheid en draadtoevoersnelheid werden gemeten bij elke instelling. De lasparameters bleven hetzelfde voor alle instellingen van de wave balance.

Draadtoevoersnelheid (m/min)2,12,32,52,62,72,82,93,03.13,13,2

Neersmeltsnelheid (kg/h)7,98,79,49,8

10,210,510,911,311,711,712,0

Voordelen AC square wave technologie• Finetuning van de doorlassing• Hogere neersmeltsnelheid, zowel bij enkeldraads-

als bij meerdraadslassen• Hogere lassnelheden en lagere warmte-inbreng• Lager risico van vervorming• Opheffen van magnetische blaaswerking• Hogere productiviteit door hogere neersmelt-

snelheid: meer lassen in minder tijd• Energiebesparing door kortere doorlooptijden en

hogere neersmelt bij gelijkblijvende parameters

ConclusieModerne AC square wave stroombronnen bieden interes-

sante mogelijkheden om de verhouding tussen AC+ en AC-

en de frequentie tijdens het AC-lassen te variëren, waar-

door een volledige controle over lasuiterlijk, lasdoorsnede,

neersmeltsnelheid en inbranding binnen handbereik komt.

15

LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

at is een trekhaak? Voor de doorsneeconsument

is het een eenvoudige haak met aan het uiteinde

een bolvormige kogel, die nodig is om je cara-

van of aanhanger achter je auto te koppelen. De lassers

en techneuten bij Thule Towing Systems in Staphorst

weten wel beter. Dat wat de meeste mensen een trekhaak

noemen is alleen het zichtbare deel bij de achterbumper.

Een volledige trekhaak bestaat daarnaast uit een gelaste

crossbeam, zijplaten, contra-delen en een kabelpakket

voor het verzorgen van verlichting. Voor elk model en

type auto wordt een aparte trekhaak ontwikkeld. Verder

kan er worden gekozen uit een vaste, een afneembare of

een wegklapbare kogel. Dat betekent dat Thule wekelijks

twee of drie nieuw ontworpen trekhaken opneemt in de

productie. Inmiddels produceert het bedrijf ongeveer een

miljoen trekhaken per jaar in meer dan 1.500 verschil-

lende modellen.

Pioniers“Van oudsher is de productie van trekhaken lokaal ge-

oriënteerd”, vertelt Bas Roelofs, marketingmanager bij

Thule Towing Systems. “In Staphorst begon Gerard Brink,

een ondernemende smid, met de productie van trekhaken.

Brink Trekhaken werd een begrip in Nederland. Ook de

Zweed Erik Thulin begon als een kleine ondernemer. Hij

startte in 1942 met het maken van producten voor

Zweedse vissers en hij staat aan de basis van de Thule

Group. De eerste Thule producten voor auto’s waren gril-

les om koplampen tegen kiezelsteentjes te beschermen.

Later volgden de dakdragers, skikoffers en fietsdragers.’

De Thule Group breidde zich door overnames steeds ver-

der uit en in 2006 werd Brink Trekhaken overgenomen.

Frank Gelen, manager operations, vertelt dat het grootste

deel van de productie van Thule trekhaken in Nederland

plaatsvindt, voornamelijk in Staphorst. Op deze locatie

werken ongeveer 270 mensen, waarvan 160 in de pro-

ductie. “Andere productielocaties zitten in Hoogeveen,

Oosterhout, Frankrijk, Engeland en Zuid-Afrika, maar

globaal vindt 60 % van de productie plaats in Nederland

en bijna 40 % in Frankrijk. In Hoogeveen worden nu nog

de onderdelen geproduceerd die in Staphorst verder wor-

den verwerkt tot het eindproduct, maar binnenkort wordt

de productiefaciliteit van Hoogeveen opgeheven, om te

worden samengevoegd met die in Staphorst.”

GaragehoudersWas een trekhaak vroeger nog een vrij eenvoudig product,

tegenwoordig komt er meer elektronica bij kijken, waar-

door de installatie complexer is geworden. Voor garage-

houders is het bovendien moeilijker geworden om een

goede offerte te maken. “Thule heeft daarom diverse hulp-

door Margriet Wennekes, fotografie Thule

14

Het merk Thule is bij de meesten vooral bekend van de dakkoffers en fietsendragers.Het produceren van trekhaken is een ander belangrijk segment van deze internationaleonderneming. In Staphorst is een grote productiefaciliteit voor trekhaken gevestigd.Een bezoek aan deze fabriek liet zien dat er heel wat technologisch vernuft schuilgaatachter dit alledaagse product.

Voor de caravan,W

DE WERELD ACHTER UW TREKHAAK - ju l i /augustus 2014LASTECHNIEK

de vouwwagenof de fiets

DE WERELD ACHTER UW TREKHAAK - ju l i /augustus 2014LASTECHNIEK

17

LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

16

bricage: “Alle losse onderdelen van de crossbeam worden

met behulp van het lasersnijproces uit volle plaat gesne-

den. Daarna komen ze in de zetbank en vervolgens wor-

den ze gestraald. Voor het gemak van de fitter worden er

meestal puntlasmoeren opgelast. Veel van de voorbe-

werkte onderdelen komen vanuit Hoogeveen naar Stap-

horst. Hier worden de balken op maat gezaagd en in de

juiste vorm gebogen. De onderdelen worden dan in een

lasmal gelegd en afgelast. Soms worden ze daarna nog-

maals gestraald. De producten voor de aftermarket gaan

naar een reinigingsbad en worden gedompeld in een wa-

tergedragen coating. Voor de OE-klanten worden de pro-

ducten afgewerkt door een extern coatingbedrijf.” De

kogel zelf wordt koudvervormd uit staf en krijgt daarna

een warmtebehandeling waardoor deze vrijwel onver-

woestbaar wordt. “Wij doen dit als enige in de wereld

voor zover ik weet. Andere fabrikanten beginnen met dik-

ker staafmateriaal en draaien de kogel af. Door het proces

van koudvervormen krijg je echter een veel slijtvastere

kogel. In Hoogeveen worden de kogels verspaand.”

Gerobotiseerd procesIn de fabriekshal wordt duidelijk dat het bedrijf veel aan-

dacht besteedt aan logistiek. Gelen: “We willen geen tus-

senvoorraden en zorgen dat alle onderdelen precies op tijd

bij het volgende bewerkingsstation aankomen, zodat de

productiemedewerkers ook niet hoeven wachten. Met zo-

veel verschillende types trekhaken en grote productieaan-

tallen vergt dat veel van onze planningsafdeling.” Er

wordt gewerkt in kleine batches, zodat er in een grote va-

riatie geproduceerd kan worden. Gelen: “Mensen werken

met elkaar in een groepje dat moet zorgen dat een be-

paalde productie wordt gerealiseerd. We verwachten dan

ook dat onze mensen flexibel en multi-inzetbaar zijn; ze

staan niet altijd achter dezelfde machine. Dat maakt het

werk ook afwisselend.”

Met uitzondering van enkele oudere modellen trekhaken,

is het laswerk volledig gerobotiseerd. Elk ontwerp vraagt

om een andere lasmal, variërend van vrij eenvoudig tot

zeer complex. Gelen: “Voor de trekhaken die in de pro-

ductielijn van de autofabrikant worden gemonteerd heb-

ben we de meest geavanceerde las- en pasmallen in huis.

Met behulp van deze pasmal moet de lasoperator contro-

leren of alles op goede plek zit. De trekhaak wordt geau-

tomatiseerd ingebouwd, dus alles moet kloppen.”

TestenElke nieuw ontworpen trekhaak wordt uitvoerig getest in

het eigen, gecertificeerde, testcentrum. Roelofs: “Zo si-

muleren we allerlei soorten belasting op de trekhaak aan

een auto op een testbaan. We gaan daarin verder dan de

officiële eis, die stelt dat een trekhaak bestand moet zijn

tegen trek- en duwkrachten. We testen ook andersoortige

belastingen, zoals torsie en vermoeiing. Bij gebruik van

een trekhaak voor de fietsdrager heb je namelijk te maken

met een ander soort belasting dan bij een trailer of aan-

hanger.” Steekproefsgewijs worden dummy’s en echte

trekhaken destructief getest. Ook dit gebeurt door de

eigen interne kwaliteitsdienst.

ToekomstThule Towing Systems is volop in beweging. Binnenkort

wordt de fabriek in Staphorst uitgebreid en verbouwd, om

alle fabricageactiviteiten onder te brengen die nu nog in

Hoogeveen plaatsvinden. Thule zal zich meer gaan ont-

wikkelen van een componentleverancier naar een business

facilitator voor de garagehouder. “Dat betekent dat Thule,

naast een kwalitatief perfect product, meer en meer in-

vesteert in de processen daaromheen (bestellen, uitpak-

ken, monteren, nazorg, enz.) die uiteindelijk ook van grote

invloed zijn op de montagetijd en dus kostprijs van het ge-

monteerde eindproduct.” Naast de groothandel zal de ga-

ragehouder een steeds belangrijkere doelgroep voor de

Thule-trekhaken worden. Daarnaast gaat het bedrijf zich

nog meer toeleggen op de rechtstreekse levering aan de

productielijn van autofabrikanten. “We groeien in een

markt die stilstaat. We investeren veel in R & D, en zijn

bijvoorbeeld bezig met het ontwikkelen van een nieuwe,

compacte, volautomatisch inklapbare trekhaak. Ik zie dat

als een investering in een gezonde toekomst die we vol ver-

trouwen tegemoet kunnen zien.”

middelen ontwikkeld om het hele pakket: trekhaak, ka-

belset en montage, optimaal aan te bieden”, aldus Roe-

lofs. Die ontwikkeling past bij de veranderende cultuur

binnen het bedrijf. “Voorheen werden de groothandela-

ren gezien als onze belangrijkste klanten; daarnaast wil

Thule nu ook zichtbaarder worden op de garagevloer.”

Van de 1 miljoen geproduceerde trekhaken per jaar is on-

geveer 40 % bestemd voor de zogenaamde aftermarket:

deze trekhaken worden via distributeurs verkocht onder

het merk Thule. De overige 60 % wordt geproduceerd als

original equipment (OE) voor automerken als Toyota, Ja-

guar, Landrover, Volvo, Peugeot en Citroën. Binnen de

OE-afdeling is er dan nog een onderscheid tussen trekha-

ken die gemonteerd worden door een merkdealer (OES)

en trekhaken waarbij de montage geautomatiseerd plaats-

vindt in de productielijn van de autofabrikant (OEM).

Aan de productie van de trekhaken in deze laatste cate-

gorie worden de hoogste precisie-eisen gesteld.

Buis, koker, staf, strip en plaatDe trekhaken worden geproduceerd uit buis, koker, staf,

strip en plaat. De meest toegepaste staalsoorten zijn S360

en S420. Afhankelijk van het ontwerp en de belastingeisen

worden ook wel andere staalsoorten toegepast. Er wordt

voornamelijk met MAG gelast. Frank Gelen: “We werken

met diktes tussen 3 en 8 mm; een enkele keer is het 10

mm. Dat kan mooi met de huidige processen. Bovendien

is het MAG-proces gemakkelijker te automatiseren dan

het TIG-lassen, wat bovendien trager is.” De operations

manager legt uit welke bewerkingen er nodig zijn bij de fa-

3218 19

LASTECHNIEK LASECONOMIE - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

lagen te voltooien in slechts de helft van de tijd. We on-

dervinden daar geweldig veel plezier van. Na het leggen

van een grondlaag, wordt met dezelfde machine in één

laag afgelast met het MAG-proces met gevulde draad.

Onze totale lascapaciteit is daardoor aanzienlijk verbe-

terd. Met name op de grote maten is de snelheid van las-

sen enorm vooruitgegaan: het gaat nu meer dan twee keer

zo snel. Bijkomend voordeel is dat de warmte-inbreng mi-

nimaal is.” Ook de lassers zelf zijn enthousiast: projecten

die voorheen een paar maanden in beslag namen, zijn nu

in vier weken afgerond.

ob Gielissen heeft een passie voor stoom. Zijn on-

derneming: Gielissen Technische Bedrijven B.V. in

Veldhoven, levert nieuwe en gebruikte lage- en ho-

gedrukstoomketels en complete stoominstallaties. Kennis

en ervaring op dit gebied zijn schaars en er is weinig aan-

was van jonge mensen die het vak willen leren. Nieuwe

mensen met de juiste certificering zijn dus niet gemakke-

lijk te vinden. Om toch te kunnen voldoen aan de groei-

ende vraag naar ketelinstallaties, ging Gielissen op zoek

naar manieren om de productiviteit en efficiency in zijn

bedrijf te vergroten. “Als het probleem niet opgelost kan

worden door het aannemen van meer

mensen, moet je het zoeken in het opti-

maliseren van de processen.”

STT-lasprocesGielissen nam samen met zijn medewer-

kers en een adviseur van Lincoln Electric

de toegepaste lasprocessen kritisch onder

de loep. “Het grootste deel van ons las-

werk bestaat uit het rondlassen van pij-

pen met diameters vanaf DN 100 en

wanddiktes vanaf 3,6 mm. Dit gebeurde

voorheen door het leggen van een grond-

laag met het TIG-proces, waarna er -

ook met TIG - werd afgelast in vier

lagen.” Een arbeidsintensieve procedure,

waarbij bovendien de hoogste eisen wor-

den gesteld aan de lasser en de lasme-

thode.

Door te investeren in een STT-lasma-

chine kon de lastijd aanzienlijk verkort

worden. “De STT-software maakt het

mogelijk om dezelfde lassen in twee las-

R

In tien stappen naar eenefficiënter

productieprocesIn 2012 verscheen een artikel van Lincoln Electric over tien stappen die een bedrijf kannemen om de laskosten te verminderen. De belangrijkste boodschap: wees niet ‘pennywise and pound foolish’ – doelmatiger productieprocessen leiden tot een verlaging van de kosten, zelfs wanneer de prijzen van apparatuur, toevoegmaterialen en anderelasbenodigdheden stijgen. Dit artikel laat zien hoe het volgen van de aanbevolen stappen kan helpen om de productiviteit te vergroten en de bestaande personeelscapaciteit optimaal te benutten.

door Margriet Wennekes, fotografie Brigit Strijbos

Het GMAW-STT proces ( in Nederland beter bekendals STT of Surface Tension Transfer) werd geïntro-duceerd door Lincoln Electric. Het is een kortsluit-booglasproces dat gebruikmaakt van ‘arc wave formcontrol’ om de oppervlaktespanning en het stroom-verloop te controleren. Voordelen van het STT-procesten opzichte van het TIG-lassen zijn: de lagerewarmte-inbreng, de hogere productiviteit en het be-houd van legeringselementen. Voordelen ten op-zichte van het MIG/MAG-lassen zijn het ontbrekenvan spatten bij het kortsluitbooglassen, de goede bin-ding, de goede aanvloeiing en de mindere lasrook-ontwikkeling.

20 21

LASTECHNIEK LASECONOMIE - ju l i /augustus 2014

De lasnaadvoorbewerking is geoptimaliseerd door te in-

vesteren in een bevelmachine die razendsnel nauwkeurige

afschuiningen maakt. “Voorheen stonden de mensen al-

tijd handmatig te slijpen. Dat gaf veel herrie en stof. Nu

worden binnen twee minuten exact de juiste afschuiningen

gemaakt, met een geluidsarme machine die geen stof ver-

oorzaakt.”

Het elimineren van lassen is in de bedrijfstak van Gielis-

sen minder van belang. “We werken met leidingen tot on-

geveer 6 meter lengte. Langere leidingen tot 12 meter zijn

wel te krijgen, maar handling en transport worden dan

een probleem en leiden alleen maar tot hogere kosten. We

kijken daarom niet op een las.”

DocumentatieIn deze bedrijfstak wordt gewerkt volgens de strenge eisen

van de PED. Documentatie maakt dus een belangrijk on-

derdeel uit van het productieproces. Bij Gielissen houdt

LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

“Als het probleem niet opgelost kan

worden door het aannemen van meer

mensen, moet je het zoeken in het

optimaliseren van de processen.”

een kwaliteitsmanager zich fulltime hiermee bezig, in

overleg met de lasmeesters. Dit gebeurt zoveel mogelijk

volgens vaste procedures. Er wordt daarbij ook gebruik

gemaakt van handige software, waardoor er geen kost-

bare tijd verloren gaat met het opzoeken en bundelen van

de juiste informatie. “Bij elk werkstuk leveren we een

handboek van vervaardiging mee, met daarin alle mate-

riaalcertificaten, LMK’s, LK’s, onderzoeksresultaten, ver-

gunningen, enzovoort.”

WerkomgevingDe laatste stap: het zorgen voor een veilige werkomge-

ving, is voor Gielissen vanzelfsprekend. “We hanteren een

normaal veiligheidsbeleid. Veiligheid moet een vanzelf-

sprekend onderdeel zijn van je systematiek. Er zijn in ons

bedrijf al jaren geen ongevallen voorgekomen, en dat wil-

len we zo houden.”

Gielissen kan rekenen op zeer trouwe medewerkers. Er

zijn dan ook al heel wat jubilea gevierd. “De oudste me-

dewerker is 75, de jongste 18. Ik ben blij met de mensen

die we hebben en ik hoop dat zij hun ervaring weer door-

geven aan een nieuwe generatie.”

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

LogistiekEen andere belangrijke aanpassing in het productieproces

betreft de manier waarop onderdelen worden verzameld

en aangeleverd in de laswerkplaats. “Elk project wordt

met behulp van software minutieus uitgetekend in 3D. De

installatie wordt virtueel al helemaal ‘gemaakt’. De soft-

ware bepaalt de zaaglengtes en zorgt voor het aanmaken

van bestellijsten met alle onderdelen. De benodigde on-

derdelen worden op maat en just-in-time aangeleverd.

Doordat we met de toeleveranciers hebben afgesproken

om gebundelde pakketten aan te leveren, is ook de hand-

ling optimaal, omdat er geen tijd meer verloren gaat met

het opzoeken en sorteren van de juiste onderdelen.” Het

robotiseren van het productieproces is volgens Gielissen

in zijn bedrijf niet lonend. “We zoeken het vooral in de

optimalisatie van de processen. We werken wel met las-

manipulatoren.”

Lasvolume en lasnaadvoorbereidingHet beperken van lasvolumes heeft voor Gielissen slechts

een lage prioriteit. “Alle lassen worden kritisch beoor-

deeld door middel van radiografie; ik houd liever een vei-

lige marge aan, dan dat ik het risico loop van een

ondermaatse las. Laat het vakmanschap van de lasser

daarin maar leidend zijn. De warmte-inbreng is bovendien

minimaal met het STT-proces.”

Tien stappen om laskosten te verminderenBedrijven die hun laskosten willen verlagen, kijkenvaak in de eerste plaats naar het beste prijsaanbodvoor apparatuur en toevoegmaterialen. Dit levert ech-ter geen structurele besparing op. Beter is het om tezoeken naar oplossingen voor het optimaliseren vanprocedures en de inzet van mensen en middelen, omzo de algemene productiekosten te verlagen.

Zorg dat de lasser zo efficiënt mogelijk voorzienwordt van alle lasbenodigdheden (toevoegmaterialenen dergelijke). Zorg dat er op zijn minst altijd een be-perkte voorraad van de benodigde materialen dichtbij het lasstation beschikbaar is, zoals beschermgasen draad.Maak een analyse van de handling van te lassen on-derdelen door het aanbrengen van een krijtstreep, tel-kens wanneer een onderdeel wordt aangeraakt.Beperk zoveel mogelijk het aantal keren dat een on-derdeel moet worden opgepakt, verplaatst en neer-gelegd gedurende het productieproces.

Voorkom te grote lasvolumes. Een las zwaardermaken dan nodig (‘overwelding’), is één van de‘hoofdzonden’ van elk lassend bedrijf. Als er op te-kening bijvoorbeeld een a4 hoeklas wordt gevraagd,zal in de meeste werkplaatsen een 4,5 à 5 mm hoek-las worden gelegd. Elke lasser of operator zou eenhoeklasmeter moeten hebben om nauwkeurig de laste maken zoals gevraagd op tekening; niets meer ofminder.Breng verbeteringen aan in de lasprocessen en pro-cedures. Zoek naar manieren om de efficiency vanlasprocessen te verbeteren. Dit omvat zaken alsdraaddiameter, draadsnelheid, voltage, voortloop-snelheid, gassoort, enzovoort. Soms kan het gunsti-ger zijn om over te stappen naar een anderlasproces, ook als dit een investering vereist.Optimaliseer de lasnaadvoorbewerking. Aanbevolenwordt om elk materiaal dikker dan 15 mm indien mo-gelijk dubbel af te schuinen. Alleen al deze simpelemaatregel kan behoorlijk wat lasmetaal besparen.Elimineer lassen uit het ontwerp. Als er minder las-sen gemaakt hoeven worden, kan dit (veel) tijd engeld schelen. Bekijk daarom kritisch of het mogelijk ishet aantal lassen te verminderen door aanpassingenin het productontwerp.Bekijk welke onderdelen beter gelast dan gegotenkunnen worden. Dit advies lijkt in tegenspraak methet voorgaande. Echter, in sommige gevallen is het(veel) goedkoper om enkele onderdelen te lassen. Ditis bijvoorbeeld het geval als er voor enkele onderde-len van een grote component dure staalsoorten moe-ten worden toegepast.Zorg dat rapportage en documentatie zo eenvoudigen efficiënt mogelijk verlopen. Veel bedrijven verdrin-ken in een moeras van papierwerk. Door handig ge-bruik te maken van speciale software voor hetbijhouden van data, kan niet alleen tijd en geld be-spaard worden, maar worden ook fouten voorkomen.Bekijk in hoeverre het productieproces geautomati-seerd of gerobotiseerd kan worden. Voor het produ-ceren van grote series, of van onderdelen dieonderling veel overeenkomst vertonen is robotiseringvaak een goede keuze. Is de aanschaf van een las-robot niet verantwoord, dan kan ‘harde automatise-ring’, zoals een vaste installatie voor het opspannenvan werkstukken, ook al helpen om de efficiency enkwaliteit te vergroten.Zorg voor een veilige werkomgeving. Het investerenin een veilige en goed georganiseerde werkplek zorgtvoor een verlaging van de kans op arbeidsongeval-len, en daarmee voor een verlaging van de kosten opde langere termijn.

Made in Moerdijk

22 23

LASTECHNIEK SCHEEPSBOUW - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

PuzzelenNaast stalen casco’s met een aluminium opbouw worden

ook casco’s volledig uit aluminium vervaardigd. In Moer-

dijk kunnen schepen tot zo’n 70 meter lengte worden ge-

bouwd. Drie grote stalen casco’s zijn momenteel in

aanbouw. In de hal wordt pas goed duidelijk hoeveel las-

en snijwerk er komt kijken bij het vervaardigen ervan.

Nick: “Aan de hand van de ontwerptekeningen maakt een

extern bedrijf snijfiles. Het uitsnijden van de losse onder-

delen uit staalplaat gebeurt in Made, voornamelijk met

het plasmaproces. Hier in Moerdijk worden de onderde-

len vervolgens gebogen en gezet.” Alle onderdelen zijn ge-

nummerd en passen als een puzzel in elkaar. “Je kunt het

bouwen van een schip ook best vergelijken met het maken

van een puzzel”, vindt Huub Stoop. “Als je goed kunt

puzzelen en goed kunt lassen kom je al een heel eind.”

Het schip wordt in secties opgebouwd. “We bouwen elke

sectie op zijn kop, om zoveel mogelijk onder de hand te

kunnen lassen.” Alle onderdelen worden eerst verbonden

met hechtlassen en vervolgens afgelast. Na het aflassen

worden de lassen gefreesd. Zijn de secties gereed, dan

worden deze met behulp van bovenloopkranen gekanteld

en aan elkaar gebouwd. De zichtbare lassen worden tot

slot gladgeslepen, zodat er voor een gladde afwerking van

het schip zo weinig mogelijk plamuur nodig is. Ook het

slijpwerk is arbeidsintensief. “Het zou één man maanden

kosten om alles te doen.”

uub Stoop en Nick den Reijer hebben de dagelijkse

leiding over het bedrijf, dat in 1978 werd opgericht

door Toon den Reijer. Het zijn mannen van weinig

woorden, praktisch ingesteld en kundig op hun vakgebied.

“We maken berekeningen voor offertes, doen de planning

en werkvoorbereiding, draaien tekeningen uit, eigenlijk

alle voorkomende werkzaamheden. Overhead kennen we

nauwelijks.” Huub werkt al meer dan dertig jaar voor

Scheepswerf Made; Nick is ermee opgegroeid, als zoon

van de oprichter. Zoals de naam al zegt, ligt de basis van

het bedrijf in Made, waar het in de jaren 80 de reputatie

vestigde van ‘scheepswerf te land’. Het spectaculaire ver-

voer van een casco of schip over de weg was een ver-

trouwd beeld in Made en omstreken. “Als kleine jongen

reed ik op mijn skeltertje erachteraan. De lantaarnpalen in

Made zijn speciaal voor dit doel scharnierend gemaakt”,

vertelt Nick. Een mooie tijd, waar ook Huub nog graag

aan terugdenkt. “Het was een verschrikkelijk moeilijke

manier om een schip te bouwen en te vervoeren, maar wel

een hele mooie manier.”

In het voorjaar van 2000 werd de wallocatie aan de zijtak

van het Hollandsch Diep in Moerdijk in gebruik genomen.

Daar worden nu de grootste casco’s, schroevendoks en

pontons gebouwd voor diverse opdrachtgevers. De oudere

werf in Made heeft zich toegelegd op de bouw van (delen

van) kleinere casco's en de verhuur van pontons voor

natte waterbouw en evenementen, of als tijdelijke brug.

Wie van grote, zware staalconstructies houdt, kan zijn hart ophalen bij ScheepswerfMade BV in Moerdijk. Gelegen aan de Roode Vaart, uitmondend in het HollandschDiep, ligt de nieuwste locatie van deze werf, die gespecialiseerd is in het bouwen vancasco’s van werkschepen en plezierjachten.

door Helena Penders, fotografie Scheepswerf Made en Bert de Jong

H MateriaalsoortenDe staalsoort die het meest wordt toegepast is S235 (S37),

maar soms is een sterkere staalsoort vereist, zoals S355

(S52) in een dikte van 15 mm. Deze laatste staalsoort

wordt gebruikt voor een gedeelte van een casco dat be-

stand moet zijn tegen ijsschotsen. De opbouw wordt ver-

vaardigd uit aluminium, voornamelijk de legeringen H321

en H111. Grotendeels wordt gelast met het MIG/MAG-

proces. “Het TIG-proces wordt alleen toegepast voor re-

lingwerk en dergelijke, de onderdelen die er mooi uit

moeten zien.” Ook de aluminium opbouw ligt onderste-

boven om het laswerk gemakkelijker te kunnen uitvoeren.

Een blok beton van ongeveer 2000 kg als contragewicht

moet voorkomen dat er teveel vervorming optreedt. “Alu-

minium krimpt verschrikkelijk. Op een aluminium sectie

van 20 meter heb je 5 of 6 cm krimp. We werken daarom

altijd met overlengtes.” Een Triclad® strip (een door mid-

del van explosielassen gemaakte strip van aluminium en

staal) wordt aan het aluminium gelast om de verbinding

met het stalen casco mogelijk te maken.

Stabiele ploegHet compleet vervaardigen van een casco duurt ongeveer

een jaar. Bij de scheepswerf in Moerdijk werkt een ploeg

van ongeveer zeventien lassers. Ze zijn allemaal gecertifi-

ceerd. Stoop: “We werken veel met zzp’ers. Die willen we

niet kwijt, want goede lassers met de juiste certificatie zijn

moeilijk te vinden. We hebben nu een mooie stabiele ploeg

opgebouwd met goede vakmensen. Die proberen we zo-

veel mogelijk in te zetten, ook als een groot project net is

afgerond.”

ClassificatieDe vervaardiging van een casco of compleet schip gebeurt

altijd onder toezicht van een classificatiebureau, ook wel

klassebureau genoemd. “De klant bepaalt welk klassebu-

reau de keuringen doet. Dat kan een bureau zijn uit Ne-

derland, of zoals nu een bureau uit Italië. Het klasse-

bureau keurt de ontwerptekening, controleert de materi-

aalcertificaten, de lasserskwalificaties, de lasmethode-

kwalificaties enzovoort. Ook geeft het opdracht voor het

uitvoeren van niet-destructief onderzoek, zoals radiogra-

fisch onderzoek.” Alle keuringsdocumenten worden met

het eindproduct meegeleverd aan de opdrachtgever.

FlexibelDe opdrachtportefeuille van Scheepswerf Made ziet er

voorlopig goed uit. “We proberen ruim op tijd in te spe-

len op marktontwikkelingen. We zijn een flexibel bedrijf.

Als het in de jachtbouw minder wordt zal het werkseg-

ment meer aantrekken, en andersom.” En vinden de man-

nen het mooi om elk afgebouwd en ingericht plezierjacht

te gaan bekijken? Huub Stoop: “Eerlijk gezegd: nee. Ik

doe mijn werk graag en goed, maar dat glimmende, afge-

bouwde, dat hoeft voor mij niet. Cascobouw vind ik het

mooist.”

Transformatoren zijn de meest eenvoudige en betrouw-

bare apparaten, waarbij de elektroden verlast worden met

een eenvoudige enkelfase-transformator, waarbij de las-

stroom wordt ingesteld door middel van aftakkingen of

een regeling met een beweegbare kern. Nadelen zijn de af-

metingen en het gewicht, de vaak onveilig hoge open (AC)

spanning en het feit dat alleen de lasstroom instelbaar is.

Transformatoren worden vrijwel niet meer geproduceerd,

maar vanwege de eenvoud en betrouwbaarheid zijn er nog

veel oude transformatoren in gebruik.

Omvormers bestaan uit een 3-fasen-elektromotor met

daaraan gekoppeld een gelijkstroom(las)dynamo. Voor-

delen zijn de betere regelmogelijkheden, de veilige open

spanning (DC) en zeer stabiele lasstroom. Nadelen zijn de

grootte en het gewicht van de apparatuur en het lage ren-

dement. Omvormers zijn grotendeels vervangen door ge-

lijkrichters en inverters.

Bij gelijkrichters wordt de lasstroom uit de transformator

gelijkgericht en daarna elektronisch geregeld, bijvoorbeeld

met behulp van thyristoren. Een groot voordeel is de elek-

tronische regeling, waardoor nieuwe instelmogelijkheden

en meer gebruiksgemak voor de lasser ontstonden.

Inverters zijn de meest moderne stroombronnen voor het

elektrodelassen. Door de netspanning gelijk te richten en

daarna in een hoge wisselstroomfrequentie om te schake-

len, kan een kleine transformator gebruikt worden voor

een hoge lasstroom. Dit maakt de apparatuur klein en

draagbaar. Door de stuur-

elektronica zijn tal van pro-

cesfuncties mogelijk.

Voorbeelden zijn de ‘Hot

Start’ voor het eenvoudig

en zeker ontsteken, ‘Arc

Force’ ter voorkoming van

het vastvriezen van de elek-

trode in het smeltbad,

nauwkeurige presetting van

de lasstroom voor het las-

sen, en VRD (Voltage Re-

ducing Device) voor een

lage open spanning tussen

gestart of zodra de elektrode op het werkstuk wordt aan-

gestreken.

In de laatste 20 jaar zijn grote technologische veranderin-

gen doorgevoerd in de stroombron. De industrie is lang-

zaam maar zeker overgegaan naar het lassen op

gelijkstroom. Dit heeft te maken met het grote verschil in

veilige open spanning tussen AC (50 V) en DC (125 V),

het beter starten op DC van basische elektroden, kleinere

en lichtere stroombronnen en betere regelmogelijkheden

door moderne elektronica.

Historisch gezien zijn er vier hoofdgroepen stroombron-

nen die nog regelmatig gebruikt worden:

• transformatoren (AC)• omvormers (DC)• gelijkrichters (DC)• inverters (DC)

Onderdelen van de installatieHet principe van het booglassen met beklede elektroden

(BMBE) is behandeld in aflevering 2 van deze rubriek

(Lastechniek #4, 2013). De belangrijkste onderdelen van

de lasinstallatie zijn:

• de stroombron;• de elektrodehouder en laskabels;• persoonlijke beschermingsmiddelen;• apparatuur voor lasrookafzuiging.

Verder zijn nog enkele gereedschappen nodig, zoals een

staalborstel en een bikhamer.

StroombronnenDe primaire functie van de stroombron is het leveren van

voldoende elektrische energie voor het smelten van het las-

metaal. Het apparaat moet de stroom leveren voor het af-

smelten van de elektrode en moet genoeg spanning leveren

voor het stabiliseren van de boog.

Beklede elektroden zijn geschikt om te worden verlast met

wisselstroom (AC) en/of gelijkstroom (DC). Elektroden

voor wisselstroom kunnen ook met gelijkstroom worden

verlast, maar omgekeerd zijn niet alle gelijkstroomelek-

troden ook geschikt voor wisselstroom. Aangezien voor

het proces een hoge stroom nodig is (50 - 300 A) met een

relatief lage spanning (10 - 50 V), moet de netspanning

(230 of 400 V) verlaagd worden. Om het gevaar voor

elektrische schok te verkleinen, moet de open spanning –

als de stroombron wel aangesloten is op het voedingsnet,

maar er niet wordt gelast - beperkt zijn. De open span-

ning van de stroombron is gedefinieerd in IEC 60974-1

en IEC 60974-6. De toegelaten open spanning wordt aan-

gegeven in de veiligheidsvoorschriften en is afhankelijk

van de werkplek en de omgeving waarin gelast wordt.

Voor het werken in besloten ruimtes en andere plaatsen

met verhoogd gevaar voor elektrische schok gelden

strenge regels. Er bestaan in- en aangebouwde spannings-

verlagende voorzieningen. De voor het proces benodigde

stroomsterkte wordt pas geleverd zodra de boog wordt

De apparatuur voor het booglassen met beklede elektroden is relatief eenvoudig. Toch is het van belang dat de lasser voldoende kennis heeft van de eigenschappen van de installatie om de lasvoorschriften voor het betreffende werk goed te kunnen uitvoeren en om veilig te kunnen werken.

Laskennis opgefrist

Apparatuur voor het booglassen met beklede elektroden

13

24 25

LASTECHNIEK APPARATUUR VOOR BMBE - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

12 en 24 V (DC). Vaak zijn de functies regelbaar met af-

standsbediening. Al deze functies maken dat de lasser ge-

makkelijker kan lassen en kwalitatief beter werk kan

leveren.

Elektrodehouder en kabelsDe elektrodehouder is voorzien van koperen bekken voor

het inklemmen van het elektrode-eind. Het inklemmen ge-

beurt door het verdraaien van de handgreep of door mid-

del van een veermechanisme. Het klemmechanisme maakt

ook het snel lossen van het elektrode-eind mogelijk. Om

efficiënt te kunnen lassen moet de elektrode stevig in de

houder worden geklemd. Een slecht elektrisch contact ver-

oorzaakt een instabiele boog door variaties van de span-

ning. De laskabel die de houder verbindt met de

stroombron is mechanisch bevestigd of gesoldeerd.

Het is belangrijk dat de elektrische verbindingen tussen

elektrode, houder en kabel goed contact blijven maken.

Bij een slecht contact ontstaan spanningsverliezen en von-

ken en kan de houder oververhit raken. Twee kabels zijn

verbonden met de aansluitingen op de stroombron: de las-

kabel naar de elektrodehouder en de werkstukkabel die

verbonden is met de werkstukklem. De werkstukkabel

wordt vaak onterecht 'aardkabel' genoemd. Een aparte

aardkabel is gewoonlijk nodig om bescherming te bieden

bij defecten in de stroombron. De aardkabel moet vol-

doende capaciteit hebben om de maximale stroom van de

stroombron door te kunnen voeren.

De las- en werkstukkabels zijn voorzien van een gladde,

slijtvaste, flexibele rubberen beschermmantel. Deze olie-

en waterbestendige bescherming zorgt voor elektrische

isolatie bij voltages tot 100 V AC en DC (gemiddelde

waarde) tegen aarde. De kabeldoorsnede wordt gewoon-

lijk gekozen op basis van de hoogte van de lasstroom, de

afstand van de stroombron tot het werk en de procentu-

ele inschakelduur. Hoe hoger de stroomsterkte en de in-

schakelduur, des te dikker de kabel, om te voorkomen dat

deze oververhit wordt. Ook als een langere kabel nodig

is, moet de kabeldoorsnede groter zijn, om spanningsver-

liezen te verminderen. Tabel 1 geeft richtlijnen voor de te

kiezen kabeldoorsnede van las- en werkstukkabels.

Tabel 1 Richtlijnen voor de te kiezen kabeldoorsnede

Kabeldoorsnede [mm2]Lasstroom [A]Gezamenlijke lengte [m]

35 35 50 50 50 70 70 70200 300 200 300 400 300 400 60045 25 75 50 25 75 60 25

Elektrische veiligheidHet booglassen met beklede elektroden heeft als laspro-

ces aan betekenis verloren, en is vooral vervangen door

het MIG/MAG-lassen. Op bouwplaatsen en bij montage-

en reparatiewerkzaamheden worden beklede elektroden

nog veelvuldig toegepast. Daarbij zijn de omstandigheden

waarbij gelast moet worden vaak minder optimaal dan in

een voor het lassen ingerichte werkplaats. Het elektrici-

teitsrisico is onder dergelijke omstandigheden groter door

de vochtige atmosfeer en de soms lastige werkhouding die

de lasser moet aannemen. De hierbij toegepaste stroom-

bronnen moeten dan ook voor dergelijke omstandigheden

geschikt zijn en voldoen aan de voorschriften voor de toe-

gestane open spanning. Dergelijke apparaten zijn herken-

baar door de aanduiding [S] (van safe, secure, sicher).

Bij de kabels moet extra gelet worden op de volgende pun-

ten:

•

•

•

•

•

•

Op bouwplaatsen wordt de werkstukklem meestal recht-

streeks met het werkstuk verbonden, bij voorkeur zo dicht

mogelijk bij het uit te voeren laswerk. Indien de werk-

stukklem losraakt, loopt men het risico van doorbranding

van de aardkabel en het ontstaan van vonken, maar ook

van elektrocutie van de in de omgeving werkende perso-

nen. De plaats waar de klem met het werkstuk wordt ver-

bonden moet metallisch blank zijn en ontdaan van alle

verf of roest. De klem moet stevig worden bevestigd. Bij de

elektrodehouder moeten erop gelet worden dat:

•

•

•

•

•

•

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is een bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 14' uit TWIConnect (TWI Ltd, Cambridge, UK), geactualiseerd in 2014. Met dank aan Michael Jak en Pieter Keultjes.

Behandeling en opslag elektrodenDe kwaliteit van een lasverbinding is mede afhankelijk

van de wijze waarop de elektroden zijn behandeld. De be-

kleding mag niet beschadigd zijn en vooral niet vochtig

worden. De elektroden moeten altijd in een droge, goed

geventileerde ruimte bewaard worden. Pakken elektroden

kunnen op houten pallets of op een rek, vrij van de vloer,

worden opgeslagen. Niet-gebruikte elektroden moeten zo-

danig worden bewaard dat ze niet aan een vochtige at-

mosfeer worden blootgesteld. Een goede temperatuur in

de opslagruimte is 10 graden Celsius hoger dan de bui-

tentemperatuur. Een droge opslagplaats is beter dan een

uitsluitend warme.

Voor de houdbaarheid van elektroden moeten de voor-

schriften van de elektrodefabrikant geraadpleegd worden.

Elektroden in vacuümverpakking hoeven niet gedroogd te

worden. Elektroden in onbeschadigde verpakking kunnen

op de lasplaats direct vanuit het pak worden gebruikt bin-

nen een bepaalde termijn van bijvoorbeeld 8 uur na ope-

ning. Daarbij geldt een maximum temperatuur van 28 °C

en een relatieve vochtigheid van maximaal 80 %. Over-

gebleven elektroden uit een geopende vacuümverpakking

moeten opnieuw gedroogd worden volgens voorschrift

van de fabrikant.

De vereiste (over)droogbehandeling hangt af van het be-

kledingstype:

•

•

•

Na het overdrogen moeten basische en rutiel-basische

elektroden op een temperatuur gehouden worden tussen

100 en 150 °C, om ze te beschermen tegen hernieuwde

opname van vocht in de bekleding. De elektroden worden

daartoe uit de overdroogoven overgebracht in een be-

waaroven of een verwarmingskoker op de werkplek.

26 27

LASTECHNIEK APPARATUUR VOOR BMBE - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

Beschermende kledingBij laswerkzaamheden moeten de lasser en personen in

zijn omgeving beschermd worden tegen schadelijke emis-

sies, zoals hitte en licht (fel zichtbaar licht, infrarode en

ultraviolette straling) van de boog, spatten uit het smelt-

bad en lasrook.

Voor de diverse laswerkzaamheden kan een lasschild of

een lashelm worden gebruikt. Een lasschild wordt in de

hand vastgehouden; een lashelm van lichtgewicht isole-

rend en niet-reflecterend materiaal verdient de voorkeur.

Sinds 2010 is de maximale grenswaarde voor lasrook ver-

laagd naar 1 mg/m3. Minimaal vereist is een zogenaamd

verbeterd type lashelm met slabbe voor afsluiting tussen

de helm en de borst. Beter is een zogenoemde ‘verselucht-

helm’, waarbij een luchtfilter op de rug van de lasser

ademlucht filtert en deze schone lucht via een slang in de

lashelm brengt.

Om de ogen tegen straling te beschermen zijn automati-

sche lashelmen met regelbaar gekleurde glazen beschik-

baar. Daarnaast zijn er ook nog de vast gekleurde glazen

voor de lashelm. Deze lasglaasjes zijn naar sterkte ge-

nummerd. De nummering loopt van 4 tot 16. Hoe hoger

het nummer, hoe meer straling wordt geabsorbeerd.

Voor bescherming tegen de hitte worden een lasoverall

van brandvertragend materiaal, een leren schort en leren

handschoenen gedragen.

De maatregelen die moeten worden genomen om vol-

doende bescherming te bieden tegen schadelijke effecten

van lasrook zijn van diverse factoren afhankelijk, zoals:

•

•

•

Bij het lassen met beklede elektroden in een werkplaats is

uitsluitend ruimteventilatie meestal niet voldoende en

moet ook bronafzuiging worden toegepast. Bij het lassen

in besloten ruimtes, zoals in een ketel, tank of in een

ruimte van een schip zijn speciale ventilatievoorzieningen

nodig.

CellulosebekledingOmdat dit type elektrode ontwikkeld is om te wordenverlast met een zekere hoeveelheid vocht in de be-kleding, is deze elektrode minder gevoelig voorvochtopname. Een droogbehandeling is in het alge-meen niet vereist, behalve wanneer de elektroden zijnblootgesteld aan een erg vochtige atmosfeer.RutielbekledingDit type kan een beperkte hoeveelheid vocht verdra-gen en de bekleding kan verslechteren bij het over-drogen. Bepaalde fabricaten moeten voor het lassengedroogd worden. Basische en rutiel-basische bekledingDe bekleding is gevoelig voor vochtopname bij bloot-stelling aan de atmosfeer. Belangrijk is om het water-stofgehalte te beperken. Deze elektroden moetenzorgvuldig gedroogd worden in een droogoven mettemperatuurregeling.

ze moeten perfect geïsoleerd en beschermd zijntegen uitwendige beschadiging;de laskabel tussen stroombron en elektrodehoudermoet bij voorkeur uit één stuk bestaan;bij gebruik van koppelingen moeten deze volledig ge-ïsoleerd zijn;de kabels mogen niet schuren over ruwe of scherpekanten;er mag niet aan de kabels getrokken worden om ap-paratuur te verplaatsen;desnoods moeten de kabels voldoende hoog wor-den ophangen, zodat beschadiging onmogelijk is.

behalve de contactpunten voor het inklemmen vande elektrode, alle metalen delen volledig geïsoleerdzijn;de contactpunten voor het inklemmen van de elek-trode goed schoon zijn, omdat een slecht elektrischcontact de elektrodehouder zou verhitten;elektrodehouders nooit in water worden afgekoeld;elektrodehouders nooit zomaar op de grond wordengelegd, direct op het te lassen werkstuk of direct openig deel waarmee het werkstuk elektrisch verbon-den is;de elektrodehouder nooit onder de oksel wordt vast-gehouden; deze plaats is vaak vochtig;droge veiligheidshandschoenen worden gedragen bijhet beetpakken van de elektrodehouder.

het te lassen materiaalde tijdsduur van het laswerk (kortstondig of langdu-rig) de oppervlaktetoestand van het werkstuk (verf, pri-mer, coating)

Shade 9Shade 10Shade 11Shade 12Shade 13

tot 40 A40 - 80 A80 - 175 A175 - 300 A300 - 500 A

ederland heeft wereldwijd een goede naam als het

gaat om scheepsbouw. In 2013 wijdde Discovery

Channel een serie van zes afleveringen aan de Ne-

derlandse jachtbouw, onder de titel ‘SuperYachts’. Hak-

voort Shipyard in Monnickendam, een vooraanstaande

Nederlandse jachtbouwer, heeft met veel enthousiasme

meegewerkt aan de SuperYacht documentaires. Ook voor

Lastechniek gingen de deuren van de werf open. Tijdens

ons bezoek werd duidelijk hoe gevarieerd de werkzaam-

heden van de lassers en andere metaalbewerkers op de

werf zijn. Dit vereist niet alleen veel vakmanschap, maar

ook flexibiliteit en een hoge mate van kwaliteitsbewust-

zijn.

28 29

Drijvende paleizenvan Monnickendam naar Monaco

N Vierde generatieIn de oude haven van Monnickendam ligt de scheepswerf

van de familie Hakvoort. Inmiddels staat de vierde gene-

ratie aan het roer van de onderneming, die in 1919 werd

opgericht door Albert Hakvoort senior. In 1985 stapte het

bedrijf over van de bouw van kotters naar het bouwen

van luxe plezierjachten. Niet alleen de familie Hakvoort,

ook de werknemers zijn vaak al generaties lang trouw aan

het bedrijf. Kees Tol, de voorman van de metaalploeg,

werkt al vanaf zijn vijftiende bij Hakvoort, waar zijn

vader timmerman was. Hij heeft de overstap van de kot-

ters naar de jachtbouw nog net meegemaakt. “Toen ik

hier pas begon, maakten we zelf de stalen casco’s voor de

schepen; we werkten nog op de traditionele manier met

spantentekeningen. Het bouwen van het casco wordt nu

uitbesteed aan Scheepswerf Made. Soms maken we nog

wel de aluminium opbouw of een mast; dat hangt af van

de tijd. Als er ruimte is om het zelf te doen, dan maken

we het zelf, anders besteden we het uit.”

Tol is vooral een liefhebber van het fijnere laswerk aan

aluminium en roestvast stalen onderdelen. Hij heeft het

vak vooral in de praktijk geleerd. Als voorman last hij nog

maar weinig, maar hij beheerst zowel het elektrodelassen

als het TIG- en MIG/MAG-lassen perfect. Dat bleek toen

alle lassers onlangs opnieuw gecertificeerd moesten wor-

den.

LASTECHNIEK SUPERJACHTEN UIT MONNICKENDAM - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

door Margriet Wennekes, fotografie Hakvoort Shipyard en Bert de JongStaal en aluminiumGemiddeld een keer per jaar verlaat een volledig afge-

bouwd en ingericht jacht de scheepswerf van Hakvoort.

Daar gaat een heel traject en een gedegen planning aan

vooraf. Aan de hand van een basisontwerp dat de eigen-

aar indient, maakt de directie berekeningen en brengt een

offerte uit. Is de opdracht gegund, dan worden de eerste

technische tekeningen gemaakt, het zogenaamde lijnen-

plan. Dit werk wordt uitbesteed. Bij Hakvoort wordt het

lijnenplan verder uitgewerkt tot gedetailleerde werkteke-

ningen. Als het maar enigszins kan, wordt aan alle wensen

van de eigenaar voldaan. Tijdens de bouw van het jacht

wordt al het personeel zo efficiënt mogelijk ingezet en

moeten wachttijden zoveel mogelijk worden vermeden.

Kees Tol: “Vroeger werkten we altijd op dezelfde manier:

we bouwden een schip van boven naar beneden. Nu kan

Monaco, het mondaine staatje aan de Middellandse Zee, staat bekend om zijn casino’s en de Grand Prix, maar ook om zijn haven, waar cruiseschepen en superjachten zij aan zij liggen, het ene nog luxueuzer dan het andere. Veel van die jachten vinden hun oorsprong in Nederland,

onder andere in het historische stadje Monnickendam, waar het team van Hakvoort Shipyard op ambachtelijke wijze werkt aan de meest indrukwekkende jachten.

dat wisselen: de schilder moet ook kunnen beginnen. Het

is maar net hoe het uitkomt.” Het verbinden van het sta-

len casco met de aluminium opbouw gebeurt door mid-

del van Triclad® verbindingsstrips. “Die strips worden

geproduceerd met behulp van explosielassen, waarbij een

laag staal wordt verbonden aan een laag aluminium. Aan

de ene kant wordt de strip vastgelast aan het stalen casco;

aan de andere kant wordt de aluminium opbouw erop ge-

last.” Voordat deze techniek werd toegepast, werd het

staal nog met bouten of klinknagels verbonden aan het

aluminium. “Het kostte natuurlijk veel meer moeite om

die onzichtbaar weg te werken; de bouten kregen nog een

lasje en daarna moest er veel plamuur overheen, maar het

was minder sterk dan met de nieuwe

techniek.” Nog steeds wordt het hele

jacht glad geplamuurd en daarna ge-

spoten in meerdere lagen. “Het is zaak

om ervoor te zorgen dat de aluminium

opbouw zo strak mogelijk gelast wordt,

zodat het plamuren minder tijd en ma-

teriaal kost.”

61 meterDe scheepswerf beschikt over twee

loodsen. De kleine loods, voor schepen

tot 40 meter is nu vrij, maar in de

grootste loods, die onlangs is uitgebreid

voor het bouwen van schepen tot 63

meter, wordt momenteel met man en

macht gewerkt aan een jacht van 61

meter met vijf verdiepingen. Het casco

met de opbouw is al grotendeels weg-

gewerkt en geplamuurd. Timmerman-

nen, loodgieters, lassers, pijpenleggers,

schilders en machinebouwers zijn druk

in de weer op de verschillende dekken.

Naast de bouw van het casco en de aluminium opbouw

komt er nog veel speciaal laswerk kijken bij de inrichting

en afwerking van het schip. Met pijpfitters erbij werken er

zo’n 40 tot 45 mensen op de metaalafdeling. In drukke

tijden worden daarnaast zzp’ers ingezet die al goed be-

kend staan in de wereld van de scheepsbouw. De metaal-

bewerkers zijn niet dagen achter elkaar met hetzelfde

bezig: het laswerk is heel gevarieerd. Kranen, luiken, an-

kerlieren, deuren, ramen, kettingbakken: tot in het klein-

ste detail wordt alles met de hand en op maat gemaakt.

“Iedereen moet zich goed bewust zijn van de hoogwaar-

dige kwaliteit die vereist wordt. Onze lassers moeten bijna

alles kunnen en heel flexibel zijn. Ze staan niet allemaal de

hele dag met een las- of slijpapparaat in hun handen, maar

ze worden ook ingezet voor andere werkzaamheden; des-

noods gaan ze helpen met het kitten van ramen.”

Het door Hakvoort Shipyard gebouwde schip Apostrophe in volle glorie en als casco afkomstig van Scheepswerf Made

30

LASTECHNIEK SUPERJACHTEN UIT MONNICKENDAM - ju l i /augustus 2014

Roestvast staalEen indrukwekkend deel van het werk bestaat uit het

maken van onderdelen van roestvast staal in een speciale

rvs-werkplaats, waar vier mensen continu aan het werk

zijn. Het blinkende staal mag geen enkel putje of zelfs

maar het kleinste krasje vertonen, anders wordt het zon-

der meer afgekeurd. Kees Tol: “We maken relingen, trap-

pen, leuningen, scharnieren en dat soort dingen, allemaal

op maat. We zijn er trots op dat we dat ook allemaal zelf

kunnen.”

Vorig jaar heeft het bedrijf geïnvesteerd in nieuwe lastoe-

stellen. “We werken nu allemaal met dezelfde toestellen

en zijn daarop geïnstrueerd. In het begin was dat wennen,

maar het is goed dat we met zijn allen tegelijk met de

nieuwe apparatuur zijn gaan werken, omdat we ook van

elkaar leren. Een opvallende uitkomst was dat toestellen,

ook al zijn ze van hetzelfde merk en type, toch verschillend

kunnen zijn in lasgedrag.”

VaardighedenHet schip wordt zover mogelijk tot in detail afgewerkt in

de loods. Maar niet alles kan binnen gebeuren. “De mast

gaat er buiten op, en ook de antennes en de reddingsvlot-

ten. We hebben daarvoor natuurlijk alle voorbereidingen

getroffen, maar in de loods is de ruimte er niet om alles uit

te proberen. Het moet dus gewoon goed zijn.”

Het personeelsbestand van Hakvoort is groot, maar ver-

grijst. Tol: “Veel vaardigheden vallen weg als de ouderen

met pensioen gaan. We hebben daarom regelmatig jonge

lassers rondlopen, en je ziet al snel of ze aanleg hebben;

dat kan ik vaak al zien aan de hand van de vragen die ze

stellen. Als onervaren lasser begin je met kleine dingen,

zoals luiken die niet in het zicht komen. Het is in dit vak

belangrijk om eerst een stuk ervaring op te doen. Hoe lan-

ger je er bent, hoe meer zichtbaar laswerk je mag doen en

hoe gevarieerder het werk wordt.”

Evenementen

HALHARDENBERG

GORINCHEM VENRAYEvenementenhal Hardenberg - 2, 3 en 4 september 2014

Ons evenement.UW MOMENT.

advertentie

Het NIL bestaat 80 jaar en dat hebben we op woens-dag 25 juni gevierd met een goed en gezellig feest inhet Louwman Museum in Den Haag. Wie iets met au-to’s heeft zal het Louwman Museum wel kennen. Voormij was het een eerste kennismaking. Auto’s hebbenvooral mijn interesse omdat er lekker veel aan gelastwordt met verschillende technieken, waarbij lassen enautomatiseren hand in hand gaan. Ik mag dan weinigbelang hechten aan een ontploffingsmachine op vierwielen, de meesten van de genodigden konden hunhart ophalen en dromen over de mooie auto’s daar.

Bij een viering horen toespraken en het NIL had diegoed gedoseerd. Niet meer dan vier sprekers en kortevoordrachten. Natuurlijk werden de taken van het NILuitvoerig toegelicht, maar er werd iets te vaak naar mijnzin gezegd dat het NIL niet in de toekomst kan kijken endat ze niet weten hoe we het 100-jarig bestaan zullenvieren. Mijn beste NIL, dat weet ik ook niet, maar julliehebben toch wel een visie waar het met de lastechnieknaar toe moet? Deels kwam het ter sprake door de in-spanningen op het gebied van laserlassen, lijmen endoor de op te zetten samenwerking met NDO-groepen.Daarover had ik graag meer willen horen. Het verledenligt achter ons, leve de toekomst.

Het NIL had met alles rekening gehouden. In de aan-kondiging stond dat de bijeenkomst om 21.00 uur af-gelopen zou zijn. Heel slim, want om die tijd mocht je

naar huis om naar het voetballen te gaan staren. Je wasdan net op tijd voor de tweede wedstrijd die avond. Inde voorronden dus elke avond voetbal en geouwehoervan zelfbenoemde deskundigen over de zojuist ge-speelde wedstrijd. Alsof er niets anders op de wereldis. Hoe moet dat nu begin juli, als de Tour de Francebegint? Wimbledon krijgt nauwelijks aandacht en mijnvoorkeur gaat daar toch naar uit. De sporters kunnen el-kaar daar niet schoppen en bijten, hoogstens de balrecht op de tegenstander slaan.

Brood en spelen, zo is het altijd geweest. Voor eengoed belegde boterham is een industrie nodig die demodernste technieken weet toe te passen. Die goedopgeleide en inventieve mensen aantrekt, tegen eenleuk salaris. Voor de opleiding van lassers hebben wehet NIL nodig, dat inspeelt op de ontwikkelingen op onsvakgebied. Een NIL dat niet alleen lesmateriaal ontwik-kelt, dat voorlicht en certificeert, maar ook een NIL datzelf onderzoek doet of dat tenminste stimuleert. Te wei-nig horen we van het praktijkgerichte en het meer we-tenschappelijke onderzoek.

NIL 80 jaar

Lastechniek #9

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl

verschijnt in september

Medio oktober verschijnt onzespeciale Verbindingsweek-uitgave

31

LASTECHNIEKju l i /augustus 2014 COLUMN

Met dank aan Esther Lucas, manager PR en Com-municatie, voor de gastvrije ontvangst bij HakvoortShipyards.

3332

LASTECHNIEKju l i /augustus 2014VAKTROTS - ju l i /augustus 2014LASTECHNIEK

at is het verschil tussen een lasser en een goede

lasser? Over die vraag hoeft Simon Fikkert, al-

weer veertien jaar werkzaam bij constructiebe-

drijf Kampstaal in Emmeloord, niet lang na te denken.

“Een goede lasser denkt mee met zijn collega’s en heeft

niet alleen een scherp oog voor het detail, maar ook voor

het totaal.” Hij licht toe: “Als lasser ben je afhankelijk

van je samenstellers, die het werk voor je in elkaar zetten.

En tja, soms heb ik wel wat vragen voor deze collega’s.”

ParkeergarageHet is lunchpauze bij Kampstaal. Simon Fikkert geeft een

rondleiding in de hal en vertelt, onder begeleiding van een

galmende radio, wat hem trots maakt op zijn vak. “Elke

keer als ik mijn kap opzet ga ik voor de uitdaging. Tel-

kens weer wil je toch een las neerleggen die er perfect uit-

ziet?” Hij houdt stil bij een kolom – een buis van

achtenhalf meter lang waarop straks de betonnen vloer

van een Amsterdamse parkeergarage zal worden gelegd.

Ook al is het niet de eerste en zeker niet de laatste kolom

waaraan hij werkt, het lassen van onder meer de consoles

door Jaap van Sandijk, fotografie Focco van Eek

Simon Fikkert begon als jongeling in de scheepsbouw ‘op Urk’ maar werkt inmiddels albijna 25 jaar bij Kampstaal staalbouw, een staalconstructiebedrijf uit Emmeloord. Eenoverstap waarvan hij nog steeds geen spijt heeft, vertelt hij tijdens een wandeling doorhet bedrijf. “Ik sta graag tussen de jongens op de werkvloer.”

Leven zonder lassenis lastig

Simon Fikkert W

aan de buis blijft een uitdaging. “De ene kolom heeft weer

een zwaardere las nodig dan de andere”, legt Fikkert uit.

“Dat houdt het werk afwisselend.” Hij wijst op een andere

kolom, even verderop. “Kijk, hier zie je een dubbele laag

die ik heb gelast. Daar kan ik meer voldoening uithalen dan

een enkele laag. De manier van opbouwen trekt mij. Wat

mijn manier van werken is bij zo’n dubbele laag? Ik begin

in de hoek en ga dan trapsgewijs verder.”

VeelzijdigFikkert begon zijn loopbaan - direct na de lts - bij een

scheepswerf ‘op Urk’. “Ik hechtte daar scheepsdelen.

Omdat ik daar zo’n aardigheid in had werd mij gevraagd of

ik wilde lassen. Dat leek mij wel wat.” Hij behaalde een

reeks diploma’s en ontwikkelde sindsdien een grote liefde

voor het lasvak. Maar de scheepbouw kreeg klappen en

Fikkert koos voor een baan bij een constructiebedrijf in

Amsterdam. Negen jaar later verhuisde de Urkenaar

(Urker) naar Kampstaal. Van die wissel heeft hij nog steeds

geen spijt. “In de scheepbouw las je vaak in een tank. Maar

bij een constructiebedrijf werk je in de hal. Dat vind ik pret-

tig, ik sta graag tussen de jongens.”

Bij zijn werkgever staat Fikkert bekend om zijn precisie,

veelzijdigheid en zijn kritische houding ten opzichte van het

werk. Hij geeft interne opleidingen maar niet om te laten

zien hoe goed hij is. “Nee, ik vind het juist een uitdaging om

anderen boven zichzelf uit te laten stijgen. Daar doe je het

voor.”

Pure passieFikkerts liefde voor het lasvak is zo groot, dat hij er zelfs in

zijn vrije tijd mee bezig is. Zijn hobby is namelijk niet voet-

bal of vissen, maar het maken van sierhekken. Op zijn ge-

voel. “Nee, ik werk niet met tekeningen. Mensen

vertrouwen me en vragen: maak maar wat moois. En dat

gaat altijd goed.” Meest trots is hij op een rozenboog waar-

voor hij zich liet inspireren door de oosterse wereld. “Een

boog zonder rondingen, maar mét een pagode-achtig dakje.

In het metalen frame heb ik sierrozen verwerkt.”

Waar Fikkert aanvankelijk ‘aardigheid in had’, is inmiddels

veranderd in pure passie. Een leven zonder lassen ‘zou las-

tig zijn’, erkent hij. Zijn vaktrots is dan ook groot. Het

klinkt bijna voelbaar door in zijn verhalen. Maar die trots

kan ook worden gekrenkt. “Gisteren zag ik in de regionale

krant een advertentie van een opleidingscentrum. Op de

foto staat een meisje te lassen. Natuurlijk, ik begrijp dat je

ook meiden naar de opleiding wil lokken. Maar ze stond te

lassen in haar t-shirt, zonder handschoenen! Daar kan ik

me kwaad om maken. Als je het lassen wil promoten, doe

het dan naar waarheid.” Het zit Fikkert zo dwars dat hij

binnenkort een bezoek brengt aan het onderwijsinstituut.

“Ik ga met de directie praten. Dit kan zo niet.”

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

ADVIES en CONSULTANCY AFZUIGINSTALLATIES ENLUCHTBEHANDELING

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

AIB-Vinçotte Nederland B.V.Takkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlwww.vincotte.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

CHEMISCHE METAAL-OPPERVLAKTEBEHANDELING

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Nederman Nederland BVWiekenweg 33 - 3815 KL AmersfoortPostbus 2646 - 3800 GD AmersfoortT 033 298 81 22 - F 033 298 80 24E welkom@nederman.nlwww.nederman.nl

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen

KEURINGEN

HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

LASTOORTSEN MIG

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

LAS- EN SNIJTOORTSEN

LASTOEVOEGMATERIALEN

MANIPULATOREN ENMECHANISATIE

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Dumeta import / export B.V.Marconistraat 26 - 7575 AR OldenzaalT 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71E info@dumeta.nlwww.dumeta.nl

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

LIJMEN

Lorch Lastechniek B.V.Postbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizwww.lorch.eu

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING

34 35

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

ONDERZOEK

Materiaal Metingen Testgroep B.V.MME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 4222 - 2980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comwww.mme-group.com

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

NDO/DO ONDERZOEK

ONDERHOUD EN NIEUWBOUWINSPECTIE

3P Project Services B.V.Nijverheidsweg 4 - 4854 MT BavelT 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01E 3pqs@3pgroup.comwww.3pgroup.com

Totaalproject in inspectie, lastechnischeondersteuning en projectmanagement

Hoofdkantoor Dukdalf 11 - 9206 BE Drachten Postbus 505 - 9200 AM Drachten T 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - ju l i /augustus 2014 LASTECHNIEKju l i /augustus 2014

De nieuwe Speedtec® range is de oplossing voor alle industriële multiproces toepassingen. Door het lage gewicht en het modulaire en compacte ontwerp is de machine gemakkelijk transporteerbaar. Door gebruik van de modernste invertertechnologie is niet alleen het primaire verbruik zeer laag, maar heeft deze machine ook superieure laseigenschappen bij alle processen: MIG MAG puls (met synergische regeling), beklede elektroden of Lift TIG. De Speedtec® is beschikbaar als 400 en 500 A variant en kan uitgerust worden met een brede range draadaanvoerunits die uitgerust zijn met TFT schermen, met daarop duidelijke en eenvoudig te begrijpen bijkomende functies, zoals het snel wisselen van programma, het vastleggen en blokkeren van parameters, enz. Bediening op afstand is mogelijk vanaf de lastoorts of door middel van de externe afstandsbediening.

www.lincolnelectric.nl

ROBOTS EN ROBOTISERING

SNIJDEN

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

VOORBEWERKINGSAPPARATUURVOOR PIJP EN PLAAT

PLASMASNIJDEN

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

ORBITAAL EN APPARATUUROPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden NederlandNIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen. • International Welding Engineer (IWE/ LPI)

• International Welding Technologist (IWT/ MLT)

• Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

keuring mogelijk.

• Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen,

Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen,

Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materia-len, Procestechnologie, Onderhoud &Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde(hbo, post-hbo en masterniveau).

Meer informatie CvNT Lenneke KokT 088 481 88 88E info@cvnt.nlwww.cvnt.nl

Meer informatie ROC Joost ZijderveldT 030 754 69 03E j.zijderveld@rocmn.nlbedrijfsopleidingen.rocmn.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

Rolan Robotics B.V.De Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlwww.rolan-robotics.nl

WEERSTANDLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

PUNTLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

STIFTLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

36

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - ju l i /augustus 2014

WARMTEBEHANDELING

Delta Heat Services B.V.Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlwww.delta-heat-services.nl

• Elektrisch voorwarmen en gloeien• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering

Bescherming

ftDe nieuwste aanvulling van het topassortiment laskaComfortable bescherming voor lasser

ttfeefge

rtDe nieuwste aanvulling van het topassortiment laskaComfortable bescherming voor lasser

wuorroterVVeg

eppen:De nieuwste aanvulling van het topassortiment laskaComfortable bescherming voor lasser

de

enwweg

9100 MP Laska™Speedglas™3M

p met veiligheidshelm 9100 MP Laska

alle vereisten in zeer veeleisende werkomgevingen. comfortable alles-in-één lasbescherming.Purpose,

Speedglas™3M

Gehoorka™eltor P™

alle vereisten in zeer veeleisende werkomgevingen. comfortable alles-in-één lasbescherming.

9100 MP Las- en veiligheidshelm.™ Speedglas

alle vereisten in zeer veeleisende werkomgevingen.V comfortable alles-in-één lasbescherming. Multi- 9100 MP Las- en veiligheidshelm.oldoet aan

ppen Gehoorka™eltor P™