donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010

DiversAntwerpen

Bijlagereeks over de 160 verschillende nationaliteiten die in Antwerpen vertegenwoordigd zijn

Van Afghanistan tot Zwitserland

www.gva.be

“Vlamingen hebbenvaak hoge verwachtingen over het eten”

blz. 2 - 3

“In Tsjaad ben ik een rijke madam”

“Ik wil een perfecte Belg zijn”

blz. 4 - 5 blz. 6 - 7 - 8

Trinidad en TobagoLa Toya Sanowar

TsjaadDadi Tahir

TsjechiëMichaela Bůžková

België

Trinidad en Tobago

Tsjaad

Tsjechië

Teksten: Liesbeth Baeten, Marc De Swert, Stijn Janssen Coördinatie: Kris Vanmarsenille Eindredactie: Carine TollenaereFoto’s: Bert Hulselmans, Dirk Kerstens, Patrick De Roo, Rudi Van Beek, Koen Fasseur, Jules Van Paesschen, Guy Thuwis, Livea McLeod, Tsjechisch Bureau voor Toerisme, Reuters, GPD, EPA, AP

�.DIVERS ANTWERPEN donderdag 31 december �009 en vrijdag 1 januari �010

Trinidad bezit grootste bron van natuurlijk asfalt

Officieel: Republiek van Trinidad en Tobago

Hoofdstad: Port of Spain

Oppervlakte:5.128 km²

Aantal inwoners:1,23 miljoen

Levensverwachting:68 jaar (mannen), 73,8 jaar (vrouwen)

Talen: Engels (offi-cieel), Caribisch Hindu-

Cijfers

Trinidad en TobagoBounty-eiland

stani (een Hindi-dialect), Frans, Spaans, Chinees

Religie: rooms-katholiek 26%, hindu 22,5%, anglicaans 7,8%, baptist 7,2%, pinkster-kerk 6,8%, moslim 5,8%, zeven-dedagsadventisten 4%, andere christenen 5,8%

Regeringsvorm: republiekStaatshoofd: president Geor-

ge Maxwell Richards Regeringsleider: minister-

president Patrick Manning

“Vlamingen hebben vaak hoge verwachtingen over het eten”Op de vraag wat België meer te bieden heeft dan het prachtige Trinidad en Tobago moet La Toya Sanowar (39) een tijdje nadenken. “Als ik opnieuw de keuze zou hebben, zou ik langer aarzelen om de oversteek te maken”, zegt ze uiteindelijk. “Maar als ik denk aan teruggaan, weet ik snel waarom ik het niet doe.”

we allebei. Hij voor grote commer-ciële klanten, ik voor particulie-ren.”

“Ik vind het wel erg dat ik mijn fa-milie moet missen. Mijn zus woont in Schotland, dus dat is wat dichterbij. Maar ik ben heel dankbaar dat Sky-pe en Facebook bestaan. Zo houden we de relaties met onze vrienden le-vend. Als de band met mijn ouders niet zo sterk geweest was, dan had ik dit niet kunnen doen. Mijn ouders

steunen mij altijd. We bezoe-ken hen meestal één keer

De goede scholen en de sociale zekerheid zijn redenen waarom La Toya niet teruggaat naar haar thuisland. Maar ook de vaste bakker en slager om de hoek bepalen mee die keuze.

“Ik woon heel graag in Kontich”, zegt La Toya. “Teruggaan zou be-tekenen dat ik helemaal opnieuw moet beginnen. Dat wil ik niet.”

Ruim 20 jaar geleden leer-de La Toya Ward Van Damme (49) kennen in Miami, waar bei-den studeerden en werkten. Samen kwamen ze naar België om de in-terieurwinkel van Wards ouders over te nemen.

“Oorspronkelijk wilden we dat 5 jaar doen”, vertelt Ward. “In die tijd zouden we geld spa-ren om terug te gaan. Maar kijk, we zijn al 20 jaar verder.”

Het koppel spreekt nog steeds Engels met elkaar, de taal waarin het elkaar leerde kennen. Dat doet het ook met dochter Demi. Neder-lands spreken doet La Toya onder andere in de winkel waar ze samen met Ward werkt.

“Het is niet evident om elke dag samen te werken, maar het gaat goed”, zegt Ward. “We hebben wel aparte jobs”, vult La Toya aan. “Ik doe de verkoop en begeleid het per-soneel. Ward doet alles achter de schermen. Interieurontwerp doen

La Toya Sanowar, Ward Van Damme en Demi spreken Engels met elkaar.

“Ik ben heel dankbaar dat Skype en Facebook bestaan”la toya sanowarzelfstandige

mensen uit Trinidad en Tobago wonen in Antwerpen

7

De Lente/Z-Store bvbaMechelsesteenweg 56Kontich

www.delente.com

Interieurzaak

In de fitnessclub vonden enkele vrouwen elkaar. Dat ge-beurde op initiatief van een In-donesische. De Indonesische, twee Belgische, een Japanse,Braziliaanse, Colombiaanse, Amerikaanse en een vrouw uit Trinidad startten samen een boekenclub. “We zien elkaar één keer om de twee maanden. In die tijd moet je natuurlijk een boek (proberen te) lezen. Bij de keuze laten we ons leiden door de verschillende culturen van onze groep. Nu lees ik bijvoor-beeld The Samurai’s Garden van Gail Tsukiyama. Maar ik moet toegeven dat we zelden nog aan een bespreking toekomen. Het draait vooral om eten”, lacht La Toya. “Iedereen brengt iets typisch mee. Sushi, guacamo-le... heerlijk om alles te proe-ven.”

Boekenclub

Munteenheid: Trinidad and Tobago dollars

Landcode telefoon: - 1-868Landcode internet: .ttBevolking: Indiaas (Zuid-

Aziatisch) 40%, Afrikaans 37,5%, gemengd 20,5%

Export: petroleum en petroleumproducten, vloei-baar natuurlijk gas, methanol, ammonia, ureum, staalproduc-ten, graan en graanproducten, suiker, cacao, koffie, citrus-vruchten, groenten, bloemen

Plaats op lijst rijkste lan-den: 59/177

per jaar in Trinidad. Ik ga dan vooral om mijn familie te zien. Alles wat ik extra doe, is mooi meegenomen.”

“We gaan altijd een maand naar Trinidad. In die tijd kan ik veel doen. Ik combineer de reis dus graag met een interieurjob. Zo deed ik het in-terieur van het productiebedrijf van mijn nicht. Het is voornamelijk om contacten te onderhouden, maar de uitdaging is ook fijn. Af en toe heb ik een nieuw project nodig.”

Na 20 jaar voelt La Toya zich ge-deeltelijk Belg. “Mijn thuis is nog

steeds Trinidad, maar politiek voel ik me meer betrokken bij België. Ik heb mijn hele volwassen leven hier doorgebracht.”

“Op het vlak van onderwijs be-gin ik nu het verschil

te voelen. Demi zit in het tweede mid-delbaar, en ik kan haar niet helpen met schoolwerk omdat het systeem zo anders is. Een tijd geleden deden we mee met moeder en dochter, een internationale wedstrijd van het kle-dingmerk Comptoir des Cotonniers.We hebben toen gewonnen voor Bel-gië en onze foto hing een heel jaar in de winkels. Toen voelde ik me ook Belg”, knipoogt ze.

Uiteraard zijn er heel wat verschil-len tussen Belgen en mensen uit Tri-nidad .

“Mijn landgenoten kan je sneller leren kennen”, vindt La Toya. “We maken gemakkelijker afspraken en zijn nonchalanter in de omgang. Belgen zijn trager. Je moet afspra-ken lang op voorhand vastleggen en de verwachtingen op het vlak van eten zijn vaak hoog gespannen. Ik vind het leuker als iedereen iets meebrengt. Met de barbecues in de zomer is het eenvoudiger.”

donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010 DIVERS ANTWERPEN.3

Trinidad en Tobago liggen in de Caraïbische Zee, voor de kust van Venezuela. De repu-bliek bestaat uit Trinidad en het kleinere Tobago en enkelemini-eilandjes. Zowel Trini-dad als Tobago maken deel uit van de Bovenwindse Eilan-den van de Kleine Antillen.

Geschiedenis Na kolonisatie door de Span-

jaarden kwamen de eilanden vroeg 19de eeuw onder Britse controle. De emancipatie van de slaven in 1834 bracht de suiker-industrie zware klappen toe. Mankracht werd vervangen door contractwerkers uit India. Van 1845 tot 1917 zorgde deze immi-gratie weer voor een boost in zowel de suikerproductie als de cacaoindustrie. De ontdekking van olie in 1910 voegde een belangrijke factor toe aan de export. De eilanden werden onafhankelijk in 1962.

Economie Door productie en verwer-

king van petroleum en natuurlij-ke gassen is het land een van de welvarendste in de Caraïben. Het toerisme zit in de lift op Tobago, het noordelijkste en kleinste ei-land met paradijselijke stranden. Carnaval

In het vroege voorjaar maken indrukwekkende stoeten zich op voor misschien wel de grootste show ter wereld. De carnavals-traditie gaat terug tot het eindevan de slavernij. Het is een explo-sie van kleuren, pompende mu-ziek en onstopbaar feestgedruis.

Calypso en soca Een mengelmoes van muziek-

soorten zijn te herkennen in de calypso die op Trinidad vroeger de functie had van een krant: in de teksten passeerden politieke en sociale gebeurtenissen de revue. Onder invloed van de Amerikaanse soul en dansmu-ziek ontstond soul-calypso, beter bekend als soca. Toevoeging van discodrum, stevige bas en elek-trische gitaar maakten de mu-ziek belangrijker dan de teksten.Antilliaanse Feesten

Trinidad en Tobago kom je in België wel eens tegen op de

Antilliaanse feesten. De soca-singer/songwriter Destra Garciawas er in 2009, de bekendste ar-tiest uit Trinidad en Tobago Ma-chel Montano twee jaar eerder. Steelpan

Het land is de geboorteplaatsvan de steelpan of -drum, een slaginstrument dat meestal in groep (steelband) wordt bespeeld. Vogels

Met tropische savanne, re-genwoud, bossen en mangrove-moerassen is Trinidad een para-dijs voor vogelliefhebbers. Je kan er meer dan 430 soorten spotten.

Toen en nu

Ontdekt door Christoffel Columbus in 1498

Recept

Curry van geitIngrediënten(6 personen)

1 kg mager gei-tenvlees (vind je bij een Marok-kaanse slager)

1 tl zout1/2 tl zwarte peper1/2 kopje gehakte ui2 tl geperste knoflook3 tl groene kruiden (tijm, korian-

der, lenteui, salie)2 tl olie3 tl currypoeder2 laurierbladeren1 1/2 kopje heet water

BereidingMaak het vlees schoon en snij

het in hapklare stukjes. Kruid met zout, zwarte peper, ui, look en groe-ne kruiden. (Tip: laat het vlees nu enkele uren tot een nacht marine-ren in de koelkast voor een harti-ger effect)

Verwarm de olie in een zware pot. Mix currypoeder en laurier-bladeren in 1/4 kop water. Voeg toe aan de hete olie en bak een mi-nuutje. Voeg vlees toe en sauteer 10 minuten. Roer af en toe om alle kanten van het vlees te laten dicht-schroeien. Voeg de rest van het wa-ter toe en laat aan de kook komen. Dek af en laat verder pruttelen op een laag vuurtje tot het vlees gaar is. Kruid af met zout en hete peper naar smaak. Serveer met rijst.

“Met Kerstmis halen wehet hele huis overhoop”

“Ik begrijp niet dat mensen naar hier komen en verwachten dat het hier is zoals in hun land. ‘When in Rome, do as the Romans’, is mijn credo. Pas op, ik verlies mezelf niet, ik ben van Trinidad. Maar ik ‘maak’ me hier wel thuis. Ook al is de taal een beetje een strijd, ik oefen elke dag een beetje.”

“Ik mis mijn ouders wel. Ook de warmte, de blauwe luchten, de vo-gels, maar dat is alles. Antwerpen is zo charmant met zijn mooie gebou-wen, de kathedraal, de klokken. En alles werkt op tijd. Ik hoor veel men-sen klagen, maar ze weten niet waar ze het over hebben. Het leven is hier zo gemakkelijk. Toen ik zwanger was kon ik nauwelijks geloven over hoe-veel informatie ik beschikte, zelfs zonder iets te moeten vragen.”

“In het begin was ik wel een beetje bezorgd dat ik met racisme zou wor-den geconfronteerd, maar het is me in die drie jaar, waarvan één jaar in Ekeren, nooit overkomen. Mensen kijken wel eens raar als ik zeg waar ik vandaan kom. Meestal weten ze niet waar Trinidad en Tobago lig-gen. De meeste Belgen vind ik erg gereserveerd maar behulpzaam en stil maar met een subtiel gevoel voor

humor. Op school heb ik een inter-nationale groep vrienden gemaakt met wie ik in contact blijf. En dan zijn er natuurlijk de vrienden en familie van Stefan, die me met open armen hebben ontvangen.”

Qua typische gewoontes denkt Livea vooral aan het eten van haar thuiseiland: gemene deler is pikant. “Wij houden van een smaakontplof-fing”, zegt ze lachend. Voor de ge-middelde Belg waarschijnlijk een brug te ver, maar echtgenoot Stefan vindt het fantastisch.

Koffiekoeken en filet américain voor ontbijt zoals Belgen doen, vindt ze een beetje raar. “In Trinidad hou-den we van een hartig ontbijt en wij hebben ons vlees graag gebakken. ‘Saltfish buljol’ bijvoorbeeld. Dat is

Livea McLeod (31) en Stefan Poppe (36) ontmoetten elkaar in december 2005 in Trinidad. Het was een leuke periode waarin zij hem het eiland toonde. Overwegen om de sprong naar België te wagen, deed Livea pas toen Stefan zich een tweede keer liet zien in de Caraïben. Het begin van een groot avontuur.

“Tijdens een vakantie in België zou ik mij een idee vormen over het leven hier”, begint Livea. “Vooraf wist ik het echt niet. Ik voelde me zelfs een beetje geïntimideerd. Maar op een avond waren we uit-geweest tot een uur of twee en we zouden te voet naar Stefans huis in de Tabaksvest in Antwerpen gaan. Ik vroeg hem of het wel veilig was zo laat op straat. ‘Natuurlijk’, zei hij. Dat was voor mij zo ongelooflijk dat ik wist dat ik wilde blijven.”

In december vorig jaar trouw-de het koppel voor de wet op het Schoon Verdiep, en in januari op een bountystrand van Tobago.

“Ik was toen al zwanger van Yara, die nu vijf maanden is. Dat Yara in België is geboren betekent dat mijn en haar wortels en leven hier lig-gen. Ik wil haar graag mijn land tonen, maar pas als ze het kan ap-preciëren. Voorlopig blijf ik thuis, bij Yara.”

“Vroeger was ik freelance web-designer, maar dat is nu op de lange baan geschoven. Ik heb wel weer de tijd gevonden om te schilderen. Het blijft gewoon een hobby hoor en het meeste is zelf geleerd.”

Livea McLeod, Stefan Poppe en de vijf maanden jonge Yara.

“De mensen van Trinidad houden van een smaakontploffing”livea mcleodwebdesigner

WereldberoemdHaddaway (Trinidad)Zanger die de hitlijsten in 1993 domineerde met de hit What Is Love.

Dwight Yorke (Tobago)Voetballer die onder an-dere speelde bij Man-chester United en met zijn land naar de Wereld-cup 2006 trok.

Billy Ocean (Trinidad)Zanger bekend van hits When the going gets tough, the tough get going (1986) en Get outta my dreams, get into my car (1988)

V.S. Naipaul (Trinidad)Deze auteur kreeg in 2001 de Nobelprijs Li-teratuur voor zijn oeu-vre. In 2008 verscheen een biografie over zijn bewogen leven, geschreven door Patrick French en getiteld The World is What it Is.als haring maar dan gebakken. We

serveren het met ‘coconut bake’, een soort kokosnootbrood.”

“Met Kerstmis hebben we rum-cake. We laten de ingrediënten dan zo lang mogelijk in rum weken. Jaja, wij hebben een rumcultuur.” (lacht)Eén hap en je bent ondersteboven. Maar Kerstmis is ook een feest waar-bij het hele huis overhoop wordt ge-haald: nieuwe gordijnen, muren verven, overal lichtjes. “En dan ma-ken we veel eten en feesten we met muziek, en we zingen en dansen. In België vind ik het eerlijk gezegd een beetje saai”, voegt ze er een beetje verontschuldigend aan toe.

Livea McLeod krijgt een sim-pakket van Ortel Mobile toegestuurd om naar het thuisland te bellen.

i

�.DIVERS ANTWERPEN donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010

Cijfers

Droogtes en sprinkhanen

Officieel: République du Tchad (Frans), Jumhurìyat Tashad (Arabisch)

Hoofdstad: N’DjamenaOppervlakte: 1.290.000 km²Aantal inwoners: bijna tien

miljoenBevolking: meer dan 200 et-

nische groepen. De Sara zijn met 20% de grootste groep

Landcode telefoon: + 236

TsjaadEen van de armste landen ter wereld

Landcode internet: .tdKlimaat: tropisch. Het hele

jaar door temperaturen tussen 25 en 35 graden Celsius

Onafhankelijk: sinds 1960, voormalige Franse kolonie

Alfabetisme: helft van de bevolking is analfabeet

Levensverwachting:55 jaar

Inkomen: 80% leeft onder de armoedegrens

Kindersterfte: bijna 20%Talen: Frans, ArabischGodsdienst: 50% moslim,

25% christen en lokale religiesMunt: frank (CFA). Een euro is

ongeveer 700 frank waard Regeringsvorm: republiekPresident: Idriss DébyExport: olie, katoen, aard-

noten en Arabische gomReisadvies: reizen naar

Tsjaad wordt afgeraden omdat het er vaak onrustig is. Geld-automaten vind je er nauwelijks, creditcards worden bijna ner-gens aanvaard

Plaats op lijst rijk-ste landen: 170/177

Dadi is een vrolijke dame met een ontwapenende lach. Een gesprek met haar gaat nooit vervelen. “Hier lacht bijna niemand. Dat vind ik wel raar”, zegt ze. “Als je de mensen toelacht, trekken ze meestal een zuur gezicht of draaien zich gewoon om.”

De ouders van Dadi kwamen naar België toen ze een meisje van tien was. Haar grootvader was dok-ter en apotheker, haar vader werkte voor Artsen Zonder Grenzen en leer-de zo haar moeder kennen. Er kwa-men zeven kinderen.

“Ik herinner het me nog goed hoe we hier aankwamen”, vertelt Dadi. “Iedereen was hier blank en nergens zag ik zand. In Tsjaad leefden we in hutten en hier zag ik niets anders dan huizen.”

De integratie verliep verrassend vlot. “Dat is misschien wel wat over-dreven gesteld, maar blijkbaar leer ik nogal gemakkelijk. Na een jaar sprak ik al goed Nederlands. In het begin behielp ik me hoofdzakelijk met gebarentaal, maar ik werd ook

geholpen door mijn grootouders. Ook van de kinderboekjes stak ik veel op.”

Dadi deed het prima op school en werkt nu als verpleegkun-dige in het Universi-tair Ziekenhuis Antwerpen.

“Studeren ging me goed af . Meest a l word ik goed aanvaard en heb ik weinig last van ra-cisme. Of mis-schien wel”, mij-mert ze. “De mees-te opmerkingen zul-len waarschijnlijk wel uit domheid zijn. Nu nog vragen mensen me wel eens hoe het komt dat mijn handpalmen blank zijn, of waarom ik dikke lippen heb. Het gebeurt ook dat ze vragen of ze nu ‛negerin’ of ‛zwarte’ moeten zeg-gen. Is het racisme of domheid? Ik weet het niet en stel me er ook niet te veel vragen bij. Als je er niet op ingaat, is het meestal snel over. Dat lijkt me nog het beste, al doet het soms wel pijn.”

Dadi brengt een vriend mee naar het interview. Sesay Sheka (30) kwam zeven jaar geleden uit Sier-ra Leone naar België. Hij werd al wel met meer extreme vormen van racisme geconfronteerd. “Maar hij detecteert het ook veel sneller dan ik”, vult Dadi aan. “Voor vijftig pro-cent van de Belgen maakt je ras of kleur niets uit”, zegt Sesay. “Dertig procent wil per definitie niets we-ten van kleurlingen. Als je dan met

“Hier lacht bijna niemand. Dat vind ik raar”DaDi TahirVerpleegkundige

Dadi Tahir (29) werd geboren in Tsjaad, in een stadje in het centrum van het land. Ze woont nu al bijna 20 jaar in Antwerpen en merkt nog dagelijks de verschillen.

officiële instanties te maken krijgt, is het bijzonder lastig als ze je niet moeten. Je ziet het gewoon aan de manier van lachen. Het gebeurt dat

ik zie dat ze me ogenschijn-lijk vriendelijk toela-

chen, maar dat er achter die lach iets heel anders schuil-gaat. Als man heb je er waarschijn-lijk meer last van dan als vrouw.”

En er komt ook wel eens geweld

bij kijken. “Mijn moeder vliegt soms

buiten in cafés, mijn broer werd al zonder re-

den afgeranseld. Eigenlijk is het triestig, we zijn nergens meer thuis. Ik ben geen Belg, maar voel me ook niet meer thuis in mijn ei-gen land. Daar horen ze mijn ac-cent.”

“Het klinkt misschien allemaal wat negatief, maar zo mag je het niet opvatten. Elke mens heeft zijn problemen. Toch hebben we het hier naar onze zin”, gaat Dadi verder. “Ik besef wel dat ik het goed heb en dat een mens in België meer kansen krijgt dan in Tsjaad. Dat geldt ook voor Sesay.

“Je moet gewoon leren leven met de gewoontes en als anderen je dan aanvaarden zoals je bent, lukt het allemaal wel. Ik doe mijn best, pro-beer aan het werk te blijven en me zo goed mogelijk te integreren. Het is niet altijd even gemakkelijk om je weg te vinden in het administra-tieve kluwen, maar stap voor stap kom ik er wel.”

Tsjadiërs wonen in Antwerpen

“Iedereen was blank en ik zag nergens zand”

23

Boven: een benzineverkoper wacht op klanten. Onder: het leven in het dorp El Jebel.

donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010 DIVERS ANTWERPEN.�

Woelig land

Tsjaad wordt onafhankelijk in 1960. Dictator Tombalbaye grijpt al snel de macht. In april 1975maken militairen een einde aan zijn regime, waarbij Tombalbeye zelf om het leven komt.

Van 1973 tot 1994 bezet Libië een strook in het noorden. Vre-de komt er pas nadat het Inter-

nationale Gerechtshof de grond weer heeft toege-

wezen aan Tsjaad.

Tussen 1979 en 1996 woeden er burgeroorlogen. Vanaf 1996 komt het democratiserings-proces op gang. Idiss Déby wordt verkozen tot president en er komt een nieuwe grond-wet.

Bij de presidentsverkiezingen van 2001 wordt Déby opnieuw verkozen met meer dan 60% van de stemmen. Om herkozen te kunnen worden, had hij eerst de wet laten aanpassen, waardoor meer dan één ambtstermijn mogelijk wordt.

Over sharmoed, kawal en foufou

Keuken

Er bestaan nauwelijks gerechten die echt typisch zijn voor Tsjaad. De bevolking eet wel veel vlees. Verder is het vaak behelpen met wat voor handen is. Begrippen uit de keuken:

Sharmoed: rundsvlees dat wordt klaargemaakt in een saus

Foufou: (foto) soort pap die

met de handen gegeten wordtKawal: soort kruid dat vol-

gens sommigen stinkt, anderen vinden het een delicatesse

Droge vis wordt er amper gegeten, sla daarentegen staat vaak op het menu, afhankelijk van de streek

Van een dier gaat niets verloren. Ook de darmen worden verwerkt in bepaalde gerechten

Tsjaadse restaurants of specialiteitenwinkels zijn er niet in Antwerpen.

“In Tsjaad ben ik een rijke madam”

aanschuiven, anders durft de gastheer zich wel eens beledigd voelen. Het klinkt misschien wat raar en onge-loofwaardig, maar de men-sen in Tsjaad eten wel veel vlees.”

Het contrast met Antwer-pen kan nauwelijks groter zijn. “Als je hier sla koopt, moet je die eigenlijk niet meer wassen. In Tsjaad moet je in theorie wel alles wassen, maar er is nauwelijks zuiver water. Dat leidt dan weer tot in-fecties en ziektes. Er wordt aan ge-werkt en het ver-betert stilaan, maar de weg is nog lang, heel lang.”

Om de twee jaar gaat Dadi terug naar haar geboorteland. “Ze beschouwen me er als een rijke madam.”

“Het is altijd weer even aanpassen als ik ginder aankom”, vertelt Dadi. “Het leven in Tsjaad is moeilijk. Er is geen werk en de mensen hebben geen geld. Vaak is het improviseren om aan eten te geraken.”

“Ik neem altijd kleren mee en wat geld voor de familie. Ze denken echt dat ik rijk ben en vergeleken met wat de mensen daar hebben, is dat mis-schien ook wel zo.”

“Slechts een kleine minderheid van de bevolking werkt. De rest pro-beert creatief aan de kost te komen als ‛verkoper’. Dat zijn dan meestal de vrouwen. Mannen werken niet, ze drinken de hele dag thee. Niet dat ze niet willen werken, maar er is ge-woon geen werk.”

Toch zijn de mensen in Tsjaad bij-zonder gastvrij. “Het verschil met hier is onmenselijk groot. Tsjadiërs eten maximum twee keer per dag. En meestal eten ze niet veel. Iets eet-baar weggooien is volledig uit den boze.”

“Maar als er gasten zijn, dan moet er eten op tafel komen. Ze gaan dan eten zoeken en als ze echt niets vin-den, slachten ze desnoods hun laat-ste schaap. Het maakt dan allemaal niets uit. Als gast moet je ook mee

“De mensen in Tsjaad zijn straatarm maar o zo fier”Ook al zijn ze straatarm, een vrouw in Tsjaad moet zo veel mogelijk goud hebben om als echte vrouw beschouwd te worden.

“Het lijkt wel een geweldige con-tradictie, maar zo is de cultuur in Tsjaad nu eenmaal”, legt Dadi uit. “Vrouwen moeten mooie kleren dra-gen en liefst zo veel mogelijk goud. Maar vrouwen worden nog wel uit-

Gezondheidszorg bijna onbestaandeDadi gaat om de twee jaar naar haar thuisland, maar er gaan wonen is geen optie. “Met mijn kennis zou ik er wel nuttig werk kunnen verrichten.”

“Het is echt schrijnend”, zucht ze. “Eigenlijk is er nauwelijks medische verzorging.”

“Als er al een operatiekamer is in een ziekenhuis, zijn alle materialen verroest. Handschoenen worden na een operatie niet weggegooid, maar gewoon opnieuw gebruikt. Een bax-ter wordt soms gebruikt voor drie verschillende patiënten. Uiteinde-lijk sterven er meer mensen aan in-fecties die ze oplopen in het zieken-huis dan aan de reden waarom ze er werden opgenomen. Goede wil is er genoeg, maar de middelen ontbre-ken. Er is dus nog veel werk aan de winkel voor organisaties zoals Art-sen Zonder Grenzen.”

Waarschijnlijk gaat Dadi er ooit

“Als je hier sla koopt, moet je die nauwelijks wassen”

Toen en nu

Hallo.Salaam.

Dag.Lalé.

Ja.Ajé.

Nee.Mafi.

Alstublieft.Allahikallik.

Dankjewel. Shoekràn.

Geen dank.Affoean.

Sorry.Sàmini.

Help.Aoenini.

Blanke.Nasara.

Zwarte.Zarga.

Eten.Akoel.

Tien voor taal(

een tijdje in de gezondheidszorg werken. “Maar ook dat is niet zo evident. Naar ginder reizen kost veel geld en eigenlijk moet je nog geld meehebben om er iets nuttigs te kunnen doen.”

Dadi zou het er ook niet meer ge-woon worden. “Het comfort dat ik hier heb, wil ik niet meer missen.”

Ook het cultuurverschil kan pro-blemen geven. “Als er in Tsjaad al mogelijkheden zijn om uit te gaan, moeten meisjes dat stiekem doen. Ze worden al snel als hoeren be-schouwd.”

“Ik ga graag uit, maar wat dat be-treft is het verschil met België niet zo groot. Meestal ga ik in Brussel of in Afrikaanse dancings uit. Onze ma-nier van dansen is toch wat uitbun-diger dan jullie gewoon zijn. Ach, ook hier is het oppassen. Als ik wat te hard met mijn gat schud, denken de mannen al snel de verkeerde din-gen. ”

Dadi en Sesay heb-ben het best naar hun zin in Antwer-pen.

nog lang, heel lang.”

Lalé.

Ja.Ajé.

Nee.Mafi.

pen kan nauwelijks groter zijn. “Als je hier sla koopt, moet

sen in Tsjaad eten wel veel

Het contrast met Antwer-

gehuwelijkt en er komt een bruids-schat aan te pas.”

“Hoe jonger de meisjes uitgehu-welijkt worden, hoe beter. De kans dat ze dan nog maagd zijn, is dan veel groter.”

Met wie ze trouwen, maakt wei-nig uit. “In de praktijk zijn het wel altijd armen die met armen trouwen. Vaak loopt het toch mis en hertrou-wen is bijna onbegonnen werk voor een vrouw.”

�.DIVERS ANTWERPEN donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010

Cijfers

Eenderde van het landschap is bos

Officieel: Tsjechische Repu-bliek (Ceska Republika)

Hoofdstad: PraagOppervlakte: 78.866 km ² Aantal inwoners: 10,2 mil-

joenLevensverwachting: 77 jaar,

vrouwen: 80 jaar, mannen: 73,5 jaar

Godsdiensten: niet-religieus (59%) , katholiek (27%)

TsjechiëLand van vele kastelen

Talen: Tsjechisch (97%). Opvallend is het gebruik van veel medeklinkers na elkaar.

Munteenheid: kroonRegeringsvorm: republiekPresident: Václav KlausTelefoon landencode: + 420Internet landencode: .czBevolkingssamenstelling:

Tsjechisch (90%) Exportproducten: voorna-

melijk machines, ijzer en staal, olie

Plaats op lijst rijkste lan-den: 32/177

Drie jaar geleden ruilde de talentrijke Michaela haar zitje als hoornspeelster bij de Filharmonie van Praag in voor een plaatsje als eerste soliste bij de Antwerpse Filharmonie.

“Nochtans is Tsjechië een para-dijs voor muzikanten”, oppert Mi-chaela. “We hebben wereldberoem-de componisten voortgebracht zo-als Smetana en Dvorák. En in Praag zijn erg veel goede orkesten.”

“Waarom ik dan uit dat paradijs ben weggegaan? Eerlijk gezegd: ik weet het niet. Ik vermoed dat het mijn hang naar avontuur was. Ik wilde absoluut ooit mijn kans wa-gen in het buitenland.”

Het avontuur begon voor Mi-chaela in de lente van 2007. Samen met een vriendin arriveerde ze met de bus in Antwerpen, waar ze een paar dagen een kamer in een bed and breakfast had geboekt.

“Ik had op het internet gelezen dat de Antwerpse Filharmonie een hoornspeler zocht. Ik dacht: als ik niet slaag voor de auditie, be-schouw ik dit als een citytrip. We waren met zestien kandidaten. Ik ben het uiteindelijk geworden. Dolgelukkig was ik. Wellicht kon Antwerpen me daardoor ook on-middellijk bekoren. De stad is niet zo groot en rijk als Praag, maar juist dat spreekt me erg aan. Ik woon in Hoboken en kan hier alles met de fiets doen!”

België was zeker geen cultuur-schok voor Michaela. “Absoluut niet”, zegt ze. “Vroeger, toen Tsje-chië nog een Oostblokland was, was dat misschien wel zo geweest. Maar nu het land deel uitmaakt van de Europese Gemeenschap, zijn de verschillen niet meer zo groot.”

“België en Tsjechië hebben ook veel met elkaar gemeen. Het vroegere Tsjecho-Slowakije was ook een land waar twee gemeen-schappen, Tsjechen en Slowaken, samenleefden, zoals Vlamingen en Walen. Jullie willen nu ook split-sen. Je kan stellen dat we jullie een stap voor zijn geweest: we zijn al

“Ik wil een perfecte Belg zijn”“Met het geld dat ik hier kan sparen, bouw ik later een huis in de nog prachtige Tsjechische natuur”, zegt muzikante Michaela Bužková (32). “Grapje! Nee, ik ben voorlopig niet van plan om België te verlaten.”

“Nu volg ik ook Franse lessen. Als je in België woont, moet je toch tweetalig zijn”michaela bŮŽkovÁmuzikante

Tsjechen wonen in Antwerpen

163

De Filharmonie van Ant-werpen is een smeltkroes van verschillende nationaliteiten.Michaela Bůžková vertoeft dan ook dagelijks in een bijzonder internationaal gezelschap. “Ik heb collega’s uit Frankrijk, Duitsland, Bulga-rije, Polen, Japan en Israël. Zelf ben ik de enige Tsjechische. Er is maar één Turk; hij speelt contrabas. Hij is mijn verloof-de geworden. (lacht) Dankzij hem heb ik in Antwerpen drie Tsjechische vriendinnen gevonden. Ik heb er niet spe-ciaal naar gezocht. Maar hij kende een van hen en zij heeft dan op haar beurt twee ande-re vriendinnen meegebracht. We zijn nu vier echte Tsje-chische hartsvriendinnen.”

www.defilharmonie.bei

Antwerpse Filharmonie is een smeltkroes

gesplitst !” (lacht)“Ik streef ernaar om een perfecte

Belg te zijn. Ik heb privélessen Neder-lands gevolgd omdat ik de taal per-fect wilde spreken. En nu volg ik ook Franse lessen. Als je in België woont, moet je toch tweetalig zijn.”

“Het enige wat ik hier mis, is de na-tuur”, zegt Michaela. “België is vol-gebouwd terwijl Tsjechië nog veel uitgestrekte bossen en ongerepte landschappen heeft.”

“Ik mis ook de Tsjechische muziek. Die prachtige muziek wordt hier nog te weinig gespeeld. Ik heb onze diri-gent al een paar keer kunnen over-halen om werk van een Tsjech op het programma te zetten.”

“Wat voor mij het belangrijkste is? Dat ik in het orkest gelukkig ben. Mijn werk is mijn hobby en eigenlijk mijn hele leven. Voor al de andere zaken moet ik zelf werken”, beseft Michaela.

donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010 DIVERS ANTWERPEN.�

Van rebels kind tot gescheiden koppel

Toen en nu

Tsjechië is een Centraal-Europees land dat grenst aan Duitsland, Polen, Slowakije en Oostenrijk. Het land bestaat uit drie deelregio’s: Bohemen, Moravië en Tsjechisch Silezië. Opmerkelijk is dat Tsjechië aan geen enkele zee ligt.

Sinds 1 januari 1993 is Tsjechië een zelfstandig land. Voordien vormde het samen met Slowakije Tsjecho-Slowa-kije, een land waar sinds 1948 een communistische dictatuur

heerste onder de vleugels van de voormalige Sovjet-Unie.

Tsjecho-Slowakije was vaak een rebels kind. In 1968 vond onder de hervormingsgezinde partijleider Alexander Dubcek de Praagse Lente plaats: een liberalisering die in de kiem werd gesmoord door troepen van het Warschaupact.

In de jaren zeventig stelde eengroep dissidente intellectuelen, onder wie toneelschrijver VáclavHavel, het manifest Charta 77 op,

Jan Koller.

Bekende sportersen cultuurpauzen

Bekende Tsjechische tennissers zijn Ivan Lendl, die acht grandslam-toernooien won, en Martina Navrá-tilová, die maar liefst 59 grandslam-titels op haar naam schreef.

In de atletiek is Emil Zátopek een legende. Hij was in de jaren veertig en vijftig van de twintigste eeuw meervoudig olympisch kampioen op onder andere de 10 km.

Emil Zátopek.

Bekende Tsjechische voetbal-lers zijn onder anderen Petr Cech, Jan Koller, Pavel Nedved en Karel Poborský.

Internationaal is de Tsjechische cultuur bekend dankzij de compo-nisten Dvorák en Smetana. Op het gebied van de literatuur genieten de schrijvers Franz Kafka en Milan Kun-dera wereldfaam.

Ivan Lendl. Martina Navrátilová .

waarin werd opgeroepen tot het respecteren van de mensenrech-ten. Diezelfde Havel zou na de Fluwelen Revolutie in 1989 de eerste president worden van een democratisch Tsjecho-Slowakije. Pas na het uiteenval-len van het Oostblok besloten Tsjechië en Slowakije vreedzaam elk hun weg te gaan.

Vandaag is Tsjechië een repu-bliek met een parlementaire democratie. Aan het hoofd staat vandaag president Václav Klaus,

de opvolger van Václav Havel. Van alle Centraal-Europese en Oost-Europese landen heeft het land een van de meest ontwik-kelde en geïndustrialiseerde economieën. Tsjechië heeft ook een van de meest atheïstische bevolkingen van Europa. Maar liefst 59% van de bevolking beweert ongelovig te zijn.

Op 1 mei 2004 trad Tsjechië toe tot de Europese Unie. Huidig president Klaus is uiterst eurosceptisch en is een uitge-sproken tegenstander van de voorgestelde Europese Grond-

wet. Toen Tsjechië dit jaar de eer had voorzitter van de EU te zijn, zorgde het al meteen voor een fikse rel. Het kunst-werk Entropa, dat door de Tsjechen aan de EU werd aangeboden, viel slechts bij weinig lidstaten in de smaak. Niet verwonderlijk: België werd voorgesteld als een halflege pralinedoos, Neder-land als een overstroomd land met nog slechts enkele mina-retten en Bulgarije bestond louter uit Franse hurktoilet-ten.

�.DIVERS ANTWERPEN donderdag 31 december 2009 en vrijdag 1 januari 2010

Recept

Bramborové placky(aardappelpannenkoeken )

Ingrediënten

1 kg aardappelen 2 eieren marjolein zout peper look spek bloem boter

Bereiding

Schil de aardappelen en rasp ze grof.

Dep de aardappelschijfjes goed droog.

Voeg 2 eieren toe. Kruid voldoende met marjo-

lein, zout en peper en flink wat look.

Voeg eventueel kleine stuk-

jes spek toe en een beetje bloem.

Meng alles goed onder elkaar.

Met een pollepel schep je deeg in een pan en bak je met olie (of eventueel reuzel of var-kensvet) de pannenkoeken tot ze een gouden kleur krijgen.

Nadien kan je de aardappel-pannenkoeken nog vullen met stukjes gebraden varkensvlees of kip en verder in de oven bak-ken met blauwe kaas.

“We hebben drie weken kerkhoven bezocht” Al meer dan veertig jaar woont de Tsjechische Blanka Havlinovà met haar Slowaakse man, de dirigent, muzikant en componist Jan Valach, in Antwerpen. Al die jaren zijn gemis en heimwee aan haar gemoed blijven vreten. “Maar ik verraad België, het land dat me zoveel heeft geschonken, nooit”, zegt ze.

open ligt, denken we er niet aan om terug te keren. We wonen hier veer-tig jaar: dat is het beste bewijs dat het ons hier uitstekend bevalt.”

“Toen we de eerste maal terug op bezoek gingen in Tsjechië en Slowa-

kije, hebben we drie weken niets an-ders gedaan dan kerkhoven bezocht, op zoek naar alle graven van zo veel familieleden die ons de voorbije ja-ren zijn ontvallen. Er is bijna nie-mand overgebleven. Waarom zou-den we dan terugkeren?”

Blanka offerde haar carrière op voor de muzikale loopbaan van di-rigent, componist en organist Jan Valach.

“Toen we veertig jaar geleden weg gingen, was dát de keuze die ik had gemaakt”, vertelt ze. “We zouden el-ders een nieuw leven uitbouwen met het talent van mijn man als basis.”

“Intussen vertaalde ik de muziek-werken van het Tsjechisch of het Slo-waaks naar het Nederlands. Ik ben

Als jonge vrouw studeerde ze filosofie in Praag. Tijdens een verboden studentenbijeenkomst op een klein appartement leerde ze haar man Jan Valach kennen.

“Er was nauwelijks plaats in de kamer en ik moest op de grond zit-ten”, vertelt Blanka.

“Ik merkte dat er een stoel voor-behouden bleef. ‘Voor welke be-langrijke gast is die stoel?’, vroeg ik de gastheer.’ ‘Voor een pianist die straks komt’, antwoordde hij. Dat bleek Jan Valach te zijn. Hij is mijn man geworden. Ik ben hem naar hier gevolgd. Vaak was mijn heimwee naar mijn land groter dan het zijne. Maar eenmaal ik die be-slissing genomen had, was er geen weg terug.”

De meest radicale beslissing nam het koppel toen het veertig jaar ge-leden, vlak na de Praagse Lente, de vlucht nam naar Antwerpen.

“In de zomer van 1968 waren we op uitnodiging van de Antwerpse opera al op werkbezoek geweest”, vertelt Blanka. “De opera bood mijn man een grote opdracht aan. In afwachting keerden we terug naar Praag. Intussen hoopten we dat er een nieuwe wind zou waai-en in ons land. Maar we merkten al snel dat de Sovjet-Unie die hoop de kop zou indrukken. We hebben dan beslist om ons land definitief te verlaten. Met de meest nuttige zaken in de autokoffer, zijn we over de grenzen geraakt.”

Sindsdien is Antwerpen de twee-de thuis. Het echtpaar woont op de zevende verdieping van een sfeer-vol appartement aan de Belgiëlei. Ondanks het rijkelijke uitzicht op tal van Antwerpse torens ademt de woonst de sfeer van Tsjechië uit, van de boekenkasten, over de schil-derijen tot de keukenplanken.

“We kenden België als het land van de grote schilders”, zegt Blanka. “We waren vol bewonde-ring dat een klein land op veel ge-bieden zo groot kon zijn. Het heeft maar een maand geduurd voor we onze Belgische nationaliteit ver-wierven. De Belgen vertrouwden ons en we zullen dat vertrouwen nooit beschamen.”

“Nu de weg naar Tsjechië weer

Jan Valach en Blanka Havlinovà: “We zullen het vertrouwen van de Belgen nooit beschamen.

Een.Jedna.

Tien.Deset.

Honderd.Sto.

Duizend.Tisíc.

Hoe laat is het?Kolik je hodin?

Welke dag ishet vandaag?Co je dnes za den?

’s Morgens. Dopoledne.

’s Middags.Odpoledne.

’s Avonds.Vec’er.

’s Nachts.V noci.

Dag meneer.Dobrý den, pane.

Hallo.Nazdar.

Hoe gaat het ermee?Jak se dar’í?

Tot ziens.Na shledanou.

Goede reis!S’t’astnou cestu!

Waar is het toilet?Kde isou toalety?

Wie is dat?Kdo je to?

Tien voor taal

(

“We hebben vroeger nooit echt contact gezocht met Tsjechen hier. Je wist nooit met wie je te maken had”Blanka havlinovÀ

Volgendeweek:

Tunesië

Turkmenistan

Uruguay

Venezuela

op al zijn concerten en plaatopna-mes aanwezig geweest. Een orga-nist heeft altijd een assistent nodig. Ik heb het vak geleerd zodat we ons die kosten konden besparen want de gage die hij hier kreeg, was niet altijd riant.”

Het leven in Tsjechië ging ook zon-der de Valachs gewoon door. Soms waren de berichten die Blanka be-reikten bijzonder tragisch.

“Mijn moeder is voor haar deur verongelukt. Ze werd door een auto gegrepen toen ze de straat overstak.Ze heeft nog een paar uren geleefd. ‘s Avonds kreeg ik het bericht dat ze gestorven was. Ik ben toen inge-stort.”

“Een Antwerpse vrouw heeft toen voorgesteld om naar Tsjechië te rei-zen. Ze zou in mijn plaats gaan rou-wen. Als buitenlandse kon zij de reis wel maken... Dat gebaar zal ik nooit vergeten. Ik heb toen op heel haar lichaam kleine briefjes bevestigd met tekstjes waarin ik mijn verdriet doorgaf. Pas toen voelde ik me be-vrijd.”

De dag voor kerstavond is Blanka de hele dag in de weer geweest met het bakken van de traditionele zoete koekjes.

“De kerstdagen brengen we met ons tweetjes door. We hebben vrien-den bij wie we af en toe koffie gaan drinken, maar we hebben vroeger nooit veel contact gezocht met Tsje-chen hier. Je wist immers nooit met wie je te maken had.”