VA N A F G H A N I S TA N TOT ZWITSERLAND

blz.

2CanadaJoe Hofer“Ik mis de bergen, de sneeuw en de ruimte”

Centraal-AfrikaanseRepubliekSebastien Grepony“Mijn vader heeft vier vrouwen”

Teksten: Maaike Floor, Roel Sels Coördinatie: Kris Vanmarsenille Eindredactie: Carine TollenaereFoto’s, illustraties: Reuters, AP, GVA, Photonews, Joris Herregods, Thomas Legrève, Wim Hendrix, Bert Hulselmans

Bijlagereeks over de 160 verschillende nationaliteiten die in Antwerpen vertegenwoordigd zijn

blz.

4ChiliDina Cares“Belgen weten niet wat vrijheid betekent”

blz.

6

�donderdag �0 november �008

Canada

Soms klaagt hij tegen zijn colle-ga’s van Johnson & Johnson dat er niet veel nieuws is over Canada in de Belgische media. “En dan ant-woorden zij dat er ook niets gebeurt daar”, lacht Joe Hofer (52). “En mis-schien hebben ze wel gelijk. Hoe-wel er laatst verkiezingen zijn ge-weest, en ook daar heb ik niets van gehoord.”Het staat in schril contrast met de massa nieuws over Amerika. Joe: “Ook in Canada beheersen de Sta-tes het nieuws. Omdat het vlakbij is, en omdat het nu eenmaal een be-langrijk en ook een extreem land is.

Canada lijkt wat dat betreft meer op Europa. En dat koesteren de Cana-dezen ook. Het systeem voor sociale zekerheid lijkt op het Europese sys-teem. Mensen zijn ook beter geïn-formeerd dan in Amerika. Canade-zen zijn meer middle of the road.”Een belangrijke gelijkenis met België is de tweetaligheid. Cana-da heeft een Franstalig en een En-gelstalig deel. “Politiek is het wel een thema, maar de Canadezen lig-gen daar echt niet van wakker. Het Franstalige Quebec is iets armer, net zoals Wallonië. De mensen le-ven er misschien ook in een wat

kleinere wereld. Maar het is geen issue voor de Canadezen. Niemand wil het land in tweeën delen. In Bel-gië is het ook vooral politiek een hot item. Want liggen gewone men-sen daar echt wakker van? Belgen willen toch ook gewoon hun leven leven.”Joe kent geen andere Canadezen in Antwerpen. “We zijn niet zo natio-nalistisch, denk ik. Het is hier rela-tief gemakkelijk om contact te leg-gen. Heel anders dan in Parijs, waar we eerst woonden. Daar moet je echt de expat-gemeenschap opzoe-ken om contact te maken met an-

Joe Hofer woont liever in Antwerpen dan in Parijs, maar de drukte van Europese steden blijft toch moeilijk te verteren voor een échte Canadees. “Ik ben een outdoormens. Als ik tijd heb, rijd ik met de motor naar de Ardennen. Maar een middag gaan skiën, zit er hier natuurlijk niet in.”

© GRAPHIC NEWS

N o o r d e l i j k e I J s z e e

AT L A N T I S C H EO C E A A N

Winnipegmeer

Michiganmeer

Huronmeer

Erie meer

Ontariomeer

Bovenmeer

St Lawrence

Golfvan

Baffin Baai

L ab r ado r Z e e

Beaufort Zee

STIL

LE O

CEAA

N

HudsonBaai

Poolcirkel

C A N A D A

Toronto

Winnipeg

ChurchillEdmonton

Calgary

Regina

Thunder Bay

Vancouver

Victoria

Whitehorse

Inuvik

Iqaluit(Frobisher Baai)Yellowknife

MontrealQuebec

St John’s

HalifaxOttawa

400km

UNITED STATES

ALASKA(VS)

GROENLAND(DENEMARKEN)

IJSL

AND

B a f fin I s l and

Queen Elizabeth Islands

Victoria I.

Banks I.

Elle

smer

eI.

BRITISHCOLUMBIA

YUKON

NORTHWESTTERRITORIES

ALBERTA

SASK

ATCH

EWAN

MANITOBA

N U N A V U T

ONTARIO

QUEBEC

NEWFOUNDLANDEN LABRADOR

PRINCEEDWARDISLAND

NEW BRUNSWICK

NOVA SCOTIA

Tweede grootste landDe Vikingen waren de eerste Europeanen die lang voor Columbus de nieuwe wereld ont-dekten. Ze vestigden zich in Groenland, en later ook in Noord-Canada. Fransen stichtte de eerste nederzettingen in het huidige Canada. In 1763, na de Franse en Indiaanse oorlog, kwam het gebied in handen van de Britten. In 1867 werden de twee delen van Canada, Ontario en Québec, verenigd in de Domi-nion of Canada, de voorloper van het huidige Canada. John A. Macdonald was de eerste minister-president. Pas 35 jaar later was Canada helemaal onafhankelijk. Zowel in de Eerste als in de Tweede Wereld-oorlog stuurde Canada veel troepen naar Eu-ropa om de Britten te steunen. Ook Antwerpen werd bevrijd met hulp van de Canadezen. De naam Canada komt van Kanata, het in-diaanse woord voor nederzetting. Canada is het op één na grootste land ter wereld, na Rusland. Negentig procent van de Canade-zen woont binnen 150 km van de grens met de Verenigde Staten.

Officieel: CanadaHoofdstad: OttowaOppervlakte: 9,9 miljoen km²Aantal inwoners: 33, 21 miljoen Levensverwachting: 78,6 jaar (mannen) en

83,8 jaar (vrouwen)Talen: Engels en Frans zijn de officiële talen Godsdiensten: rooms-katholiek (42,6%), pro-

testants (23,3%), andere christelijke (4,4%), moslim ((1,9), overig (11,8%), geen (16%)

Munteenheid: Canadese dollar (CAD) Telefoon landencode: +1 Internet landencode: .caBevolkingssamenstelling: Britse origine

(28%), Franse origine (23%), andere Euro-pese (15%), gemengde achtergrond (26%), overig (8%)

Export: elektriciteit, olie, gas en uraniumPlaats op de lijst van rijkste landen: 4/177

“Ik ben een outdoormens”

Joe Hofer uit Canada mist bergen, sneeuw en ruimte

Acht jaar woonde Ann Babb (70) in New Foundland, een eiland aan de oostkust van Canada. Haar man Charles had daar zijn parochie. ”Daarvoor werkte hij als havenaalmoezenier in Antwerpen”, ver-telt Ann, die zelf Britse roots heeft. ”We hebben elkaar ook hier leren kennen in de Anglicaanse kerk.”Charles was daar onderpastoor. Ann had een commerciële functie voor Fisher Price en kwam in de Gretrystraat naar de kerk. ”Charles verving iemand an-ders. Ik vond hem een leuke man. Vijf jaar nadat we elkaar hadden leren ken-nen, zijn we getrouwd. In de Anglicaan-se kerk mag een pastoor trouwen.” Omdat ze op Linkeroever woonden, hadden Ann en haar man toenmalig burgemeester Bob Cools leren kennen, die bij hen in de buurt woonde. ”Bob Cools heeft ons getrouwd op het stad-huis. Dat was echt een prachtige bele-venis. Een week later zijn we in de kerk getrouwd.”In 1993 kreeg Charles het aanbod om pastoor te worden in een kleine paro-chie in New Foundland. ”Mijn man zei altijd: Canada is Gods country, Gods land. Mijn antwoord was dan: God is overal. Maar ik begreep wel wat hij bedoelde.

”Bob Cools heeft ons

getrouwd”

Ann Babb wil graag met andere Canadezen een pintje drinken

Grenzeloze vriendschapIn dit rubriekje vragen we onze gesprekspartner

naar kennissen of vrienden buiten hun eigen gemeenschap.

“Ik heb een bijzondere band met Stephanie, een Britse die in Antwerpen woont”, vertelt Ann Babb. “Ik was goed bevriend met haar moeder, die een halfjaar geleden is gestorven. Zij was toen net be-vallen van haar dochter Catalina, van wie ik meter ben. Voor de naam Catalina hebben ze inspiratie opgedaan in Canada, waar ze op reis zijn geweest met tips die ik had meegegeven.”

In Antwerpen wonen 153 Canadezen.

21

Ann Babb vindt het jammer dat de Canadezen in Antwerpen elkaar

helemaal niet kennen. En dat terwijl Ann zelf maar half Canadese is. ”Mijn band met het land is sterk. Het zou gewoon

fijn zijn om met andere Canadezen eens een pintje te drinken.”

�donderdag 20 november 2008

deren. Parijzenaars zijn heel geslo-ten, Antwerpenaars niet. Iedereensprak ook meteen Engels tegen me. Dat was een geweldige ervaring.”

Eigenlijk is de keuze voor Antwer-pen helemaal niet zo bewust ge-maakt. “Mijn ex-vrouw is Neder-landse en zij wilde na een tijdje in

Canada graag terug naar Europa. We gingen eerst in Parijs wonen, maar dat vond ik wel een heel druk-ke stad. Na vijf jaar zijn we een huis gaan zoeken in Nederland, maar dat viel niet mee. Omdat we in Antwerpen voor hetzelfde bedrag twee keer zo groot konden wonen, zijn we met de twee kinderen hier naartoe verhuisd. Antwerpen is een open en internationale stad.”

BevrijdingOok de historische band met Ca-nada vindt Joe toch wel speciaal. Het waren namelijk onder andere Canadezen die Antwerpen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog kwamen bevrijden. “Achter het Steen heb je een ge-denkplaat voor de Canadezen. Ik heb die ook aan mijn moeder en mijn zus laten zien toen ze op be-zoek kwamen. Ook zij waren er trots op.” Intussen voelt Joe zich wel thuis in Antwerpen. Maar hij weet zeker dat hij ooit wel weer naar Canada verhuist. “Ik mis de natuur enorm. En de sneeuw in de winter. Als je in Ca-nada bent opgegroeid, is het toch moeilijk wennen aan het stedelijke landschap en de files.”

Joe Hofer uit Canada mist bergen, sneeuw en ruimte

Ann Babb wil graag met andere Canadezen een pintje drinken

HoogvliegersCanada heeft veel beroemde zangers en zangeressen, zoals:

Celine Dion (Think twice, It’s all coming back to you now, My heart will go on) Shania Twain (That don’t impress me much, Man! I feel like a woman!)Bryan Adams (Summer of ‘69, Everything I do, I do it for you)Alanis Morissette (Ironic)Ook Pamela Anderson (Baywatch) en Keanu Reeves (The devil’s advocate, The Matrix) zijn Canadezen.

Enjoy!Eet Smakelijk!

Walnootcake met maple siroopIngrediënten225 gram boter125 ml honing250ml maple siroop4 eieren375 g meel1 theelepel zout 2 theelepels bakpoeder

250 ml melk125 gram gestampte walnotenBereidingVerwarm de boter en voeg de honing en maple siroop toe. Klop de eierdooiers en meng met het botermengsel. Roer goed door. Voeg het meel, zout en bakpoeder toe. Daarna steeds een beetje melk en meng goed. Voeg de walnoten toe en het stijfgeklopte eiwit.Bak in een vorm bij 180 graden ongeveer 30 tot 40 minuten.

Kippenvleugeltjesin maple siroop

Ingrediënten1 kg kippenvleugeltjes 2 eetlepels azijn125 ml maple siroop 1 eetlepel mosterd1 eetlepel worcestersaus 1 ui80 ml chilisaus

BereidingMeng alle ingrediënten en marineer de kippen-vleugeltjes. Laat dit 4 uur in de koelkast staan (af en toe omscheppen). Gril of barbecue de kip-penvleugeltjes.

Dat land is zo mooi. Het parochie-kerkje was van hout. Het piepte en kraakte als het slecht weer was. Een speciale sfeer.”De lucht in Canada is heel zuiver. ”Als je uit het vliegtuig stapt in St.-Johns, is het eerste wat je doet die gezonde lucht diep inademen. Daar staat het land ook om bekend. Terwijl Antwerpen berucht is om de vervuiling van de zware indu-strie.” Ann zag ook nooit zoveel sneeuw als in Canada. ”De winters zijn er lang en heel koud. Het kan er min dertig graden worden. Iedere dag moet je dan sneeuw scheppen voor de deur. We hadden altijd een voorraadje eten in huis en reserve-batterijen om via de radio toch ver-

bonden te blijven met de buiten-wereld als je door het weer niet buiten kunt. En in de auto hadden we ook altijd dekens en eten liggen. Je weet nooit.” Het weidse landschap, de vriende-lijke mensen, de schoonfamilie, Ann woonde graag in Canada. ”Mijn hart ligt in Canada. Maar toen mijn man stierf in 2001, vond ik het te zwaar om daar alleen te blijven, vooral door die lange winters. In mijn eentje al die bergen sneeuw verplaatsen was niet simpel. Dus besloot ik alleen terug te gaan naar Antwerpen, waar we zo’n gelukkige tijd hadden gehad.” Ondertussen is ze diaken in de Anglicaanse kerk. De kerk waar ze getrouwd zijn. ”Dit is mijn spi-

rituele huis. Ik ben echt blij dat ik naar Antwerpen ben teruggeko-men. Soms vragen mensen waarom ik hier woon, maar ik kan me ge-woon niet voorstellen dat ik ergens anders zou wonen.”Via de Anglicaanse kerk komt Ann Babb op plaatsen waar toeristen niet komen. ”Zo zijn we op excur-sie naar de Oudaan geweest. En er was een dienst op het Schoonsel-hof ter ere van de wapenstilstand van de Eerste Wereldoorlog. Ook een mooie plek.” Maar ook al doorkruist Ann Babb heel de stad, andere Canadezen komt ze eigenlijk nooit tegen. ”Veel mensen blijven maar een paar jaar. Uiteindelijk is het toch moeilijk werk vinden als je geen Neder-lands spreekt. En de mensen die wel blijven, integreren zo goed dat ze opgaan tussen de andere Ant-werpenaars.”

www.boniface.be

Canadezen die net als Ann Babb eens wil-len samenkomen met landgenoten, kun-nen mailen naar: ann.babb@telenet.be

@i

”Soms vragen mensen me waarom ik in Antwerpen woon. Ik kan me gewoon

niet voorstellen dat ik ergens anders zou wonen.”

Ann Babb

Joe Hofer: “Ik heb de gedenkplaat voor de Canadezen die Antwerpen hebben bevrijd, aan mijn familie getoond. Mijn moeder is er trots op.”

Tien voor taalDouble double.

Koffie met twee klontjes suiker en twee scheutjes melk.

Timmy’s.Koffie, of de plaats om er een te drinken. Komt van de populaire koffie- en donutke-

ten Tim Horton’s.

Cougar. Een oudere vrouw die een jongere man

probeert te versieren.

Whadda’yat?Hoe gaat het? (alleen in New Foundland)

Joe yak’d in my car. Joe heeft overgegeven in mijn auto.

�donderdag 20 november 2008

Centraal-AfrikaanseRepubliek

Jarenlange machtsstrijdVanuit Congo-Brazzaville gingen de Fransen aan het eind van de negentiende eeuw op expeditie om ook Centraal-Afrika (toen Uban-gi-Shari) te koloniseren. Franse bedrijven kwamen Europese goederen importeren en exporteerden Afrikaanse producten naar Europa. De bevolking werd vaak met geweld gedwongen om voor de Fransen te werken. Op 13 augustus 1960 werd de Centraal-Afrikaanse Republiek officieel onafhankelijk. Daarna brak een machtsstrijd uit tussen twee presidentskandidaten. David Dacko greep de macht en regeerde het land als een dictator, gevolgd door Bokassa en dan weer Dacko na een Franse staatsgreep. In 1981 werd André Kolingba president. Hij regeerde jaren met een militaire junta. Uiteindelijk werden er in 1993 verkiezingen georganiseerd. Ange-Félix Patassé werd president, met dictatoriale trekken. De politieke onrust bleef. In 1998 won Kolingba de verkiezingen, in 1999 werd Patassé herkozen. In 2002 pleegde Bozizé een coup. Drie jaar later werd hij tot president gekozen.

Officieel: Republique CentraficaineHoofdstad: BanguiOppervlakte: 622.984 km²Aantal inwoners: 4,4 miljoenLevensverwachting: 44,1 (mannen) en 44,2 (vrouwen)Talen: Frans, SanghoGodsdiensten: inheemse godsdiensten (35%), protestant (25%), katholiek (25%), moslim (15%)Munteenheid: CFA-frank (XAF)Telefoon landencode: +235Internet landencode: .cfBevolkingssamenstelling: Baya (33%), Banda (27%), Mandjia (13%), Sara (10%), Mboum (7%), M’Baka (4%), Yakoma (4%), overig (2%)Export: hout en diamantPlaats op de lijst van rijkste landen: 171/177

© GRAPHIC NEWS

CENTRAAL-AFRIKAANSEREPUBLIEK

SUDAN

KAM

ERO

EN

TSJAAD

CONGOBRAZZ.

CONGO 150kmMbaiki

Berberati

Nola

Sibut

Kaga Bandoro

Ndele

Birao

Bambari

Bria

MobayeBangassou

Obo

Bossangoa

BozoumBouar

Bangui

Uit zijn slaapkamer haalt hij een mapje met papie-ren en foto’s. Een partij-lidkaart, artikelen over zijn land en foto’s van zijn broer. Gruwelijke fo-to’s zijn het, waarschuwt Sebastien. ”Kun je erte-gen?” Dan pas draait hij ze om. Het gezwollen li-chaam van zijn broer ligt in een vreemde houding op straat. Drie rode kogelga-ten in zijn borst. ”Dat was het moment waarop ik besefte dat ik weg moest. Mijn broer en ik waren allebei lid van de partij RDC. Hij was dood en ik was bang dat ik de volgende zou zijn. Ik was eerder al ontslagen omdat ik politiek actief was bij RDC. En ons huis was in brand gestoken.” In de Centraal-Afrikaanse Republiek heb je twee grote stammen, de Yakoma en de Baya. ”Vergelijk het met de Hutu’s en de Tutsi’s in Ruanda”, zegt Se-bastien. ”Eigenlijk is er in mijn land ook een geno-cide bezig. De huidige president is een Baya. Mijn familie is Yakuma. Wij steunden de vorige president André Kolingba, die ook Yakuma is.” “Voor de onafhankelijkheid van 1958 waren er geen problemen in mijn land. Daarna werden de tegen-stellingen steeds groter. Sinds 1990 verergerde de si-tuatie. En in 2000 was er een aanslag op het leven van Ange-Felix Patassé. Militairen die Kolingba steun-den, gooiden bommen in Patassés huis. Ze wilden een coup plegen. Als reactie daarop werden er meer mensen vermoord, onder wie mijn broer. Hij was ge-deputeerde in het parlement voor het RDC.”

Vier vrouwenSebastien moest 4.000 euro betalen om de luchtha-ven in te mogen en een vlucht naar Europa te ne-men. Hij kwam in Brussel terecht, en daarna in Ant-werpen. ”Hier vind ik rust. Er is nauwelijks agressie en de mensen zijn heel sympathiek als je wat Ne-derlands praat.”

Sebastien heeft enorm veel broers en zussen. ”Het zijn er 33”, vertelt hij lachend. ”Mijn vader had vier vrouwen. Dat is niet ongewoon in mijn land.” De vier dames hadden hun eigen slaapkamer in een groot huis. Daarbuiten had iedere moeder nog een apart huisje om met de kinderen te wonen. ”Mijn vader was drie dagen bij iedere vrouw. Een beetje concurrentie tussen de vrouwen was er wel. Maar ik heb goede herinneringen aan mijn kindertijd. On-danks al die broers en zussen had mijn vader tijd om mij ’s avonds verhalen te vertellen.”

“Olifantenslurf is lekker”De Centraal-Afrikaanse Republiek heeft veel bos-sen, met alle dieren die daar wonen. ”Antilopes, kro-kodillen, apen, olifanten. Wij aten die ook op. Oli-fantenslurf is heel lekker, net zoals de poten en de maag. Er zitten veel vitaminen in. Maar je moet het wel eerst een dag in het water zetten voor je gaat koken. Anders is het taai.”Sebastien heeft een vrouw en twee kinderen die nog in ’Centrafrique’ wonen. ”Ik hoop dat ze naar Ant-werpen kunnen komen, want ik mis ze. Ik bel ze twee keer per maand, anders is het te duur.” Verder voelt Sebastien zich wel goed in Antwerpen. Hij werkt als vorkheftruckchauffeur in de haven. ”Ik houd van de haven, maar ook de rest van de stad is tof. Er is hier veel te doen, en er zijn veel mooie pleinen en gebou-wen. Na Bangui is Antwerpen mijn tweede stad.”

”Gevlucht voor politiek geweld”De Centraal-Afrikaanse Republiek (naast Congo) is een van de armste landen ter wereld. Met ook nog eens veel politieke problemen. Zeven jaar geleden vluchtte Sebastien Grepony(41) naar Antwerpen nadat zijn broer was vermoord. ”Een politieke afrekening. Ik was lid van dezelfde partij als hij.”

Sebastien Grepony werkt als arbeider in Antwerpse haven

Sébastien Grepony heeft 33 (half)broers en -zussen.

De partijkaart van Sébastien.

Het huis van Sébastien in Bangui werd in brand gestoken.

22

Een kindsoldaat in de door oorlog verscheurde Centraal-Afrikaanse Republiek.

�donderdag 20 november 2008

Kip met arachidesaus

Grenzelozevriendschap

In dit rubriekje vragen we onze gesprekspartner naar kennissen

of vrienden buiten hun eigen gemeenschap.

“Ik heb een goede vriend die uit Congo komt”, vertelt Sébastien Grepony. “Zijn naam is Desiré en ik ken hem via de kerk. Hij bezoekt me elke week. Dan eten we samen en praten we veel. Aan hem durf ik ook mijn problemen te vertellen.”

Er wonen 1.017 Congolezen in Antwerpen. Op 11 december verschijnt de bijlage over Congo in Gazet van Antwerpen. In Antwerpen wonen 5 Centraal-Afrikanen.

Kobe anzere na yanga ti ala! Eet Smakelijk!

Nodig- een hele kip - arachideolie - 2 uien, knoflook, peper, - 2 tomaten - 4 tot 5 soeplepels arachidepasta (pindakaas kan ook), zout, gember, bouillonblokje, tomaten-concentraat,- kruiden zoals peterselie, basilicum, koriander, rozemarijn, venkelzaad.

Bak de stukken kip in een wok tot ze lekker bruin zijn en haal ze daarna uit de pan. Doe de uien (ringen of stukjes) bij de wok, en ook de knoflook. Doe daarna de tomaten erbij en laat vijf minuten bakken. Leg de arachidepasta erop, en leng aan met twee glazen water. Roer de saus door elkaar. Doe de kip er nu weer bij en voeg ook de bouil-lon, de kruiden, de geconcentreerde tomatenpu-ree en de peper toe. Dek af en laat op een klein vuurtje nog wat pruttelen tot de saus de gewenste dikte heeft. Als de saus te dik is, kan je altijd wat water toevoegen. Serveer met rijst of bakbananen. De kip kan ook worden vervangen door rundvlees of gedroog-de vis.

Bij het woord salsa denken de meeste mensen in eerste instantie aan Latijns-Amerika. Maar toen Moussa nog in de Centraal-Afrikaanse Republiek woonde, danste hij ook al salsa. “De basis van de salsa is overal hetzelfde, al heb je wel andere figuren. Maar die zijn gemakkelijk aan te leren.” Moussa werkt als computerprogrammeur. “Ik instal-leer bijvoorbeeld de weegmachines in supermarkten die de prijs van groenten en fruit berekenen. Mijn Nederlands is nog niet perfect, maar dankzij mijn werk leer ik wel steeds meer bij. Ik heb ook veel boe-ken in huis en als ik tijd heb, maak ik graag een praat-je met mijn buurman die uit Nederland komt.” Vroeger reisde Moussa heel Afrika af met zijn com-puterkennis. “Ik heb gestudeerd in Ivoorkust, en

gewerkt in onder meer Gabon, Togo en Ghana. Centraal-Afrika bleef zijn uitvalsbasis. “Tot in 2003 de rebellen de stad binnenvielen. Mijn vader was adviseur van Patassé. Toen Bozizé een coup pleeg-de, is hij naar Togo gevlucht. Voor mij was het ook niet meer veilig.” Moussa’s vrouw en dochtertje wonen in Gabon. “Mijn vrouw komt daar vandaan. Ik heb eerst een tijdje daar gewoond. Maar nadat ik een revolver tegen mijn hoofd had gekregen, moest ik ook daar weg.” Toch spreekt Moussa met veel warmte over zijn land. “Vóór de problemen was het een fijn land, met sym-pathieke, solidaire mensen. Een mooi land ook. Dat is het natuurlijk nog steeds. Ik heb goede herinne-ringen aan de picknicks met vrienden of het carna-val met traditionele dansen.” Toch is Moussa ook in Antwerpen een levensgenie-ter die zich ook in de plaatselijke culturele tradities heeft verdiept. “Ken je Frans Bauer?” vraagt hij. “Dat vind ik een goede zanger. Ik heb hem leren kennen via een vriend. Vorig jaar zijn we naar een concert geweest in het Sportpaleis.” Hij zoekt tussen zijn dvd’s en zet er één op van het concert in Ahoy, Rotterdam. Sommige teksten kan Moussa zelfs al meezingen. Frans Bauer moest het weten.

“Ik ben fan van Frans Bauer”Als de politieke situatie in zijn land stabiel en veilig was geweest, was Moussa (42) zeker gebleven. Maar nu hij in Antwerpen zit, probeert hij er hier het beste van te maken. “Ik ga graag naar Sint-Anneke, ik houd van salsa-dansen én basketballen, en van film en muziek.”

Moussa houdt van muziek, film en salsadansen

Moussa toont een kunstwerk uit zijn land dat van vlindervleugels werd gemaakt. Hij wil liever niet herkenbaar op de foto.

Tien voor taalGoeiemorgen!

Bara, Bara ala. (goeiemorgen allemaal)

Hoe gaat het met u? En met de kinderen?Tongana nyè?

Eh amolengue?

Ik houd niet van mensen die voordringen. Mbi ye azo so aki sara yi

kozo ti mba ti ala pè.

Mooie vrouwen/mannen maken me verlegen.

A pendere wali/na a koli aki sara mbi kamene.

Kunt u een goed restaurantje in de buurt aanbevelen?

Ala inga mbeni ndo ti tengo kobe na mbegue gue?

Duiven zijn vliegende ratten.A ndeke aki adekou ti ndouzou.

Als het regent, dan droom ik van vakantie.Ti tene ngou nzapa apika, mbi sara yi apè.

Als ik tijd had, zou ik alle talen van de wereld leren spreken.Ti tene mbi wara legue mbi ki manda ya nga ti akodoro kwué.

Agentschap voor Binnenlands BestuurBoudewijnlaan 30 bus 70, 1000 Brussel

Onthaalbureau Inburgering AntwerpenCarnotstraat 110, 2060 Antwerpeninburgering@stad.antwerpen.be

Onthaalbureau Inburgering Provincie AntwerpenBrusselsepoortstraat 8, 2800 Mechelenonthaalbureau@prismavzw.be

www.inburgering.be

Deze bijlagereeks krijgt de steun van de Vlaamse overheid.

�donderdag 20 november 2008

© GRAPHIC NEWS

ATLANTISCH

EO

CEAAN

Kaap Hoorn

Straat vanMagellaan

S T I L L EO C E A A N

AN

DE

SAt

acam

awoe

stijn

CH IL I

ARGENTINIË

BO

LIVI

Ë

PERU

Islas JuanFernandez

Isla San Ambrosio

Isla San Felix

Arica

Iquique

Antofagasta

Copiapo

La Serena

ValparaisoRancagua

Talca

ChillanConcepcion

Temuco

Puerto Montt

Punta Arenas

Santiago

300km

Chili doet het goed

Chili is, zeker naar Zuid-Amerikaanse nor-men, een welvarend land. Minder dan 7% van de be-volking is werkloos. Geen enkel Zuid-Amerikaans land doet beter. 13% van de bevolking leeft we-liswaar onder de armoe-degrens. Er is dus nog werk aan de winkel, maar twintig jaar geleden be-droeg dat percentage nog 45%. De economie draait goed en de jongste jaren zijn de lonen sneller ge-stegen dan de inflatie. De levenskwaliteit is daar-door toegenomen.Chili dankt zijn relatie-ve welvaart vooral aan de productie en de ex-port van koper. Maar de jongste tien jaar speelt de staat ook andere troeven uit. Zo wordt er tegen-woordig evenveel Chi-leense als Noorse zalm verkocht. Daarnaast is Chili ook een wereld-speler geworden op het vlak van wijn.

ChiliChili23

Nog nauwelijks 5% van de Chileense bevolking bestaat uit indianen.

“Jullie beseffen niet wat vrijheid betekent”Dina Cares ontvluchtte het Chili van Pinochet

Dina Cares (58) werkte in het begin van de jaren zeventig als secretaresse op het stadhuis van Santiago. Ze was jong en avontuurlijk. Het leven lachte haar toe. Ze nam verlof zonder wedde en trok de wijde wereld in. Ze reisde door Europa en leerde in België haar man kennen.

Cecelia Coll (63) moest, net als Dina Cares, haar leven in België op poten proberen te zetten nadat ze Chili was ontvlucht. Maar in tegenstel-ling tot haar vriendin praat ze graag over het verleden. “Ik wil er zelfs ooit een boek over schrijven. De mensen moeten de waarheid weten.”

De pacifist in Cecelia Coll zal nooit rusten

Cecelia groeide op in de betere klasse, in ‘uptown’ Santiago. Maar ze werkte als sociaal assistente. Op die manier kwam ze dagelijks in contact met de armere bevol-kingsklasse. “Niemand zag het onrecht be-ter dan ik. In Chili heerste een grote tegenstelling tussen arm en rijk. Pinochet liet de rijken met rust. Hij stond aan hun kant. Hij had het gemunt op de armen, de ‘communisten”, de arbeiders, de artiesten,... Iedereen die niet welstellend was, was een moge-lijke tegenstander van de dic-

tatuur en bijna per definitie ver-dacht.”“Elke dag zag ik de twee gezich-ten van Chili. In de buurt waar ik woonde, merkte je niks van het ge-weld. Maar als ik naar mijn werk ging, zag ik de doden op straat lig-gen. Ik leefde in een nachtmerrie, maar besefte nauwelijks wat er écht gebeurde. Dat kon ook niet. We werden voortdurend verkeerd ingelicht. Berichten op radio en tv waren niet te vertrouwen, kritische journalisten werden de mond ge-snoerd. Het klinkt misschien raar, maar pas toen ik in België was, kon ik duidelijk zien en begrijpen wat er precies aan de hand was in Chili.”“Ik kan moeilijk omschrijven hoe ik me voelde toen ik pas hier was. Kwaad, machteloos en schuldig tegelijk. Je moet weten dat ik altijd heel sociaal bewogen ben geweest. Nu nog trouwens. Ik kon niet aan-vaarden dat ik mijn vrienden die achtergebleven waren, niet kon

helpen. Ik vond het ook onrecht-vaardig dat ik veilig was terwijl hun leven nog op het spel stond. Maar ik heb gedaan wat ik kon. Ik heb me met hart en ziel in het vrijwil-ligerswerk gegooid.”“Nu nog wil ik de strijd niet op-geven. Mensen moeten weten wat er gebeurd is. Weet je dat er nu nog Chilenen zijn die de waarheid niet onder ogen willen zien? Ik wil nog een boek schrijven over de twee gezichten van Chili. De pacifist in mij zal nooit rusten.” “Juist omdat ik zo geëngageerd ben, voel ik me wel goed hier. Ik heb altijd wel iets omhanden: me in-zetten voor de Latijns-Ameri-kaanse Federatie in Antwerpen bijvoorbeeld. Ik help lezingen en tentoonstellingen organiseren. Ik wil nog zoveel. Ik weet alleen niet waar te beginnen. Ik doe altijd alles tegelijk. Ze noemen mij een chaoot, maar ik weet niet of dat klopt. Ik leef gewoon intens”, aldus Cecelia Coll.

Dina Cares en Cecelia Coll uit Chili lijken in vele opzichten op elkaar. Ze zijn generatiegenoten en dragen dezelfde loodzware erfenis uit het verleden met zich mee. Toen in 1973 de tanks van generaal Pinochet Santiago binnenrolden, veranderde hun leven voorgoed. Ze zagen zich genoodzaakt om ergens aan de andere kant van de wereld een veilig plekje voor zichzelf te zoeken en kwamen in ons land terecht. Hier leerden ze elkaar kennen en leerden ze omgaan met hun verleden. Elk op hun manier.

“Ik kon niet aanvaarden dat ik mijn vrienden niet kon helpen”

Het midden ligt in ‘t zuiden

Chili is een van de vreemdste landen die je op de wereldkaart aantreft. Het is bijzonder lang en smal. De gemiddelde breedte is amper 200 km, maar van noord naar zuid is het land wel 4.200 km lang. Probeer het je even voor te stellen: een kustlijn van België tot in Senegal. Het geografische middelpunt van het land staat helemaal in het zuiden, in Vuurland. Dat komt omdat Chili een stuk van Antarctica opeist, net als Argentinië trouwens.

Chilenen worden oudOfficieel: Republiek ChiliHoofdstad: SantiagoOppervlakte: 756.950 km²Aantal inwoners: 16.763.470Levensverwachting: 74 jaar (mannen), 80 jaar (vrouwen)Talen: Spaans (daarnaast ook indianentalen zoals Quechua, Guarani en Aymara)Godsdiensten: rooms-katholiek (70%), protestant (15%)Munteenheid: pesoTelefoon landencode: +54Internet landencode: .clBevolkingssamenstelling: blanken (95,4%), indianen (4,5%)Export: koper, hout, zalm, wijnPlaats op lijst van rijkste landen: 54/177

Er is leven na de dictatuur

“Maar ik wilde niet in België blijven. Ik hield van Chili en had er een goede baan. Mijn man, die even avontuurlijk aangelegd was als ik, volgde me graag naar Chili. In Santiago hebben we even bij mijn ouders gewoond. Maar ik merkte al snel dat Chi-li niet meer het land was dat ik altijd had gekend.”“Er hing een crisissfeer, de eco-nomische problemen waren niet te overzien, de spanning was te snijden. Je voelde dat er

�donderdag 20 november 2008

Het grillige landschap van Vuurland, waar het middelpunt van Chili ligt.

“De zon zit hierniet in het eten”

Buen provecho!Eet Smakelijk!

In Antwerpen wonen 180 Chilenen.

Licht pikantOok op gastronomisch vlak heeft Chili veel te bieden. De zeer betaalbare wijnen kunnen tot de beste ter wereld worden gerekend. In heel het land staat rund, kip, lam en varken op het menu. En met een kustlijn van 5.000 kilometer is er ook nooit een tekort aan vis en zeevruchten.

Dichter geeft kookles

De wereldberoem-de Chileense dich-ter Pablo Neruda schreef in 1954 een reeks eenvou-dige odes: een ode aan mais, een ode aan tomaten, een ode aan de wijn, ... Zo wilde hij poë-zie tot bij de lagere bevolkingsklasse brengen. Maar in

zijn gedichten staken, volgens sommigen, vaak verborgen boodschappen. Zo zou de lange en smalle zeepaling in onderstaand gedicht symbool staan voor Chili en zou hij van het getiranniseerde Chili weer een plek willen maken die “een zegen is voor de mens” en “waar je de hemel leert ken-nen”. Maar even goed kan je het gedicht gewoon als een recept gebruiken.

(Oda al caldillo de Congrio)

Ode aan de zeepalingsoepIn de stormachtige Chileense zeeleeft de rooskleurige zeepalingreuzenpaling van sneeuwvlees.En in Chileense stoofpottenlangs de kustwordt vissoep gemaakt,dik en sappig,een zegen voor de mens.Je brengt de zeepaling, gevild,naar de keuken(zijn gevlekte huid glijdt af als een handschoen,en stelt de zeevrucht bloot aan de wereld)naakt glinstert de tedere palingklaar om onze honger te stillen.Je neemt nu de knoflook,liefkoos het kostbare ivoor,ruik zijn felle geur,meng dan het fijngehakte knoflook met ui en tomaattot de ui een gouden kleur heeft.Stoom ondertussen onze koninklijke garnalenen als ze mals zijnen de smaak wordt gevormddoor de dranken uit de oceaanen het heldere water uit het licht van de ui,voeg dan de paling toezodat hij ondergedompeld wordt in glorie,zich vermengt met de oliën van de poten krimpt en gaart.Al wat nu nog restis het toevoegen van een scheutje roomaan het brouwsel,een zware roos,breng de schat dan zachtjes naar de vlamtot in de vissoep.De essentie van Chili wordt verwarmd en op de tafel komen, pas getrouwd,de smaken van land en zeedie je in dit gerecht de hemel leren kennen.

29 is ze en ze straalt. Angelica Mella, pas voor de tweede keer moeder geworden, is tien jaar in België. Ze heeft het hier uitstekend naar haar zin. Als chef-kok van Hangar 41 prepareert ze dagelijks Belgische én Zuid-Amerikaan-se gerechten. “Maar hoe goed ik ook mijn best doe, in Chili smaakt alles beter. De zon zit hier niet in het eten”, zegt ze.

Chef-kok Angelica Mella

“Jullie beseffen niet wat vrijheid betekent”Dina Cares ontvluchtte het Chili van Pinochet

Aanpassingsproblemen had Angelica niet of nauwelijks. “Ik werd goed opgevangen, zowel door Chileense vrienden als door de nieuwe Belgische vrienden die ik al snel maak-te. En na één jaar was ik al ge-trouwd. Mijn inburgerings-proces verliep dus wel héél vlot.”“Wat mij het eerst opviel in dit land was de koude,” lacht ze. “Maar daar wen je wel aan. Natuurlijk mis ik de vrienden wel een beetje die ik in Chili achterliet. Maar ik heb er hier andere vrienden voor in de plaats gekregen. Ik merk nu dat ik steeds ‘Belgischer’ word. De contacten met kennissen in Chili verwateren en hier krijg ik almaar nieuwe vrien-den bij. Maar ik zal Chili

wel altijd in mijn hart dra-gen.”Logische vraag voor een chef-kok die zowel Bel-gische als Zuid-Amerikaanse gerechten bereidt: welke keu-ken is de beste?“Zonder enige twijfel de Chi-leense”, antwoordt Angelica. “In Chili eet men verser, sap-piger, pittiger. Zelfs met iden-tiek dezelfde ingrediënten kan ik in België de smaak van de Chileense gerechten niet benaderen. In Chili zit de zon in het eten, hier niet.”Of ze wereldstad Santiago niet mist? “Nee, integendeel. San-tiago is hectisch en lawaaie-rig. Geef mij de rust van mijn huisje maar, op een boogscheut van het centrum van Antwer-pen.”

onheil zat aan te komen.”Het onheil had een naam: Augusto Pinochet. Dina spreekt zijn naam niet uit. “Ik denk liever niet aan die periode terug. Ik praat er ook niet graag over. Het roept te veel nare herinne-ringen op. Als ik mijn ogen sluit, kan ik de geweerschoten nog horen en zie ik de lijken nog liggen. Maar wat ik me nog het best herinner, is de valse hoop. In het begin dachten we dat het maar even zou duren. Dat de dic-tator weer zou verdwijnen zodra hij orde op zaken had gesteld.”Dina’s man vluchtte weg uit

Chili. “Voor hem, als buitenlan-der, was het nog gevaarlijker dan voor mij. Hij vloog terug naar België. Wat later vloog ik hem achterna. Ik heb geluk gehad. Ik was de laatste die Chili uit is geraakt. Alles werd hermetisch afgesloten. Niemand kon nog weg.”Stukje bij beetje vond Dina zich-zelf terug in België. Ze ging als secretaresse aan de slag en begon, bijna als een bezetene, te studeren. Dat doet ze nog steeds. “Wellicht heeft dat met mijn verleden te maken. Ik heb het gevoel dat ik moet profiteren van

alle mogelijkheden die een vrij land mij biedt. Soms denk ik dat jullie, Belgen, niet goed beseffen wat vrijheid betekent. Ik kan me daarover opwinden. Ik begrijpniet dat je gewoon opstaat, gaat werken en gaat slapen als je een onbeperkt aantal dingen kan doen. In Chili werd op je gescho-ten als je na zeven uur nog op straat kwam. Hier doe ik wat in Chili nooit mogelijk zou zijn geweest: gaan en staan waar ik wil, en studeren wat en waar ik wil. Ik heb in totaal al 17 jaar lessen en cursussen gevolgd: van tekenen en beeldhouwen tot kunstgeschie-denis en fotografie.”Dina is helemaal geïntegreerd, “maar ik zal me hier nooit 100% thuis voelen”, zegt ze. “Ik ben te Chileens om Belgisch te zijn, en omgekeerd. Ik verlang regel-matig naar Chili. Om de paar jaar ga ik er ook naartoe. Maar na een maand krijg ik het er benauwd en wil ik weer naar België. Het is mijn lot om tussen twee werelden te leven, maar daar heb ik vrede mee genomen.”

Studentenprotest tegen Pinochet in het begin van de jaren tachtig.

�donderdag 20 november 200�

“Antwerpen is juist groot genoeg”

Pitrufquen is een dorp in het zuiden van Chili.Marcelo Moncada liep er als kind al mee in de fanfare. “Elk dorp in Chili heeft een fanfare om plechtigheden op te luisteren. Geen feest zonderdefilé in Chili. Die fanfares worden gesubsidieerddoor de overheid. Dat is een goeie zaak, want daarmee krijg je als kind de mogelijkheid om inje eigen dorp een instrument te leren spelen.”

“Elk dorp heeft instrumenten ter beschikking. De meeste kinderen die zich aanbieden, krijgen een trombone of een trompet in handen. Met mij had de muziekleraar blijkbaar andere plannen: ik kreeg een saxofoon. Vraag me niet waarom.”“Toen ik 17 was, nam ik deel aan een uitwisse-lingsprogramma voor scholieren en reisde ik naar Europa. Omdat het zo centraal ligt, koos ik België als bestemming. Ik heb daar nooit spijt van gehad. Op mijn 22 heb ik me in België gevestigd en ben ik er muziek gaan studeren.”“Ik voelde me hier meteen goed. België verschilt niet zoveel van Chili, vind ik. Chili is heel erg beïnvloed door Europa. Antwerpen is een fantas-tische stad. De omvang is perfect: net groot genoeg om alle verplaatsingen met de fiets te kunnen doen.”Marcelo Moncada stelt op dinsdag 25 november om 20.30u zijn cd Colores voor. Gratis toegang.

Van de fanfare van Pitrufquen naar het conservatorium in Antwerpen: het is een grote stap voor de mensheid, maar een kleine voor jazzmuzikant Marcelo Moncada. “België verschilt niet zo veel van Chili”, zegt hij.

Muzikant Marcelo Moncada

Marcelo Moncada: “Ik koos België omdat het zo centraal ligt.”

Chili is een belangrijk wijnland. Foto HBVL

Ismail Kadare.

Volgende week:China

Chili

Grenzelozevriendschap

In dit rubriekje vragen we onze gesprekspartner naar kennissen of vrienden buiten hun eigen

gemeenschap.

Marcelo Moncada heeft vrienden die afkom-stig zijn uit alle werelddelen. “Russen, Mexica-nen, Bolivianen,... het zijn er te veel om op te noemen. Artiesten en kunstenaars zwermen nu eenmaal veel uit en leren snel mensen kennen. In Antwerpen alleen al heb ik een hele hoop ‘internationale’ vrienden en kennissen. Die diversiteit is typisch voor Antwerpen. Daarom hou ik zo van deze stad.”

Toeristische attractiesChili is een toeristische bestemming. Jaarlijks komen er meer dan twee miljoen toeristen op bezoek. Het merendeel van hen komt van Argentinië, Brazilië en de V.S. Ook voor Europeanen is Chili aantrekkelijk, al heeft Chili geen Machu Picchu of Rio de Janeiro om toeristen te lokken. De grootste trekpleister is misschien wel de prijs. Chili is goedkoper dan Argentinië, Brazilië of Peru.

Zowel de avonturier als de natuurliefhebberkomt in Chili aan zijn trekken. Het land heeft zowel een spectaculaire kustlijn, indrukwekkende wouden en actieve vulkanen als een hooggebergte, eeuwige sneeuw en verlaten woestijnen.

Tien voor taalIn Chili wordt Spaans gesproken, maar Chilenen gaan erg creatief om met (omgangs)taal. Ze maken of gebruiken woorden, die elders niet gebruikt worden of een andere betekenis hebben. We zetten voor u tien ’Chilenismen’ op een rijtje.

Geld. (informeel: te vergelijken met ’sollen’ bij ons)

Plata.

Weet je? Begrijp je? (als stopwoord aan het einde van een zin)

Cachai?

Verkeersopstopping.Taco.

Vriend/vriendin. Pololo/polola.

(in feite is pololo een insect).

1.000 peso.1 luca.

Een vader die alleen dochters en geen zonen heeft.

Chancletero.

Het gaat het?Como estas?

Het gaat zijn gangetje.Aqui estamos.

Gaaf! Cool!Bacàn!

Een pak slaag.Golpiza.

Fuck! Shit! Balen!Que lata!

Grenzeloze