driemaandelijks tijdschrift jaargang 9 nummer 3 - 2010 juli - augustus - september

Oorlogsvliegtuigen in reservaten

Graslandbeheer

Libellen in de Wellemeersen

Bosreservaat Liedekerkebos

Reto

urad

res:

Koen

Stee

nhou

dt, W

atersc

haap

straa

t 30,

157

0 Ga

lmaa

rden

Is je

adre

s niet

juist

? Meld

het

aan

de re

dacti

e.

BELGIE / BELGIQUE

P.B.GENT X

BC1133Afgiftekantoor Gent X - P109327

2 nr. 3 - juli 2010

Dat deze Dendriet pas na de verkiezingen in de bus valt, is al een even grote en goede traditie. We houden ons aan vaste verschijningsdata en bovendien, in tegenstelling tot sommige andere middenveldorganisaties, houden we niet echt van uitgesproken stemadvies. Elke Natuurpunter is vol-doende vrijgevochten om zelf uit te maken waar hij voor staat; onze verenging is gebouwd op dat brede vertrouwen. Zonder daarom te vergeten waar het op aankomt. Per slot van rekening moet er in elke democratische politieke strekking en filosofie wel ruimte gemaakt worden om ernstig en evenwich-tig om te gaan met natuur en milieu. Dit dreigt echter andermaal in de verdrukking te komen van de moloch van het economisch denken.Vanuit natuurbehoudzijde hopen we in elk geval dat het volksverdict, nadat iedereen de wonden gelikt heeft, een bijdrage mag leveren om nu ‘onverwijld’ uit de impasse te geraken. Niet alleen de econo-mie heeft te lijden onder het zoek zijn van vertrou-wen en de impasse. De beloofde vergroening van de fiscaliteit bleef uit, in het klimaatdebat raakten federale en gewestregeringen zoals met de andere zaken niet op eenzelfde lijn. Met als resultaat dat we op de klimaattop te Kopenhagen als land geen vuist konden maken en onze goede faam als voor-trekker er volledig op de helling kwam te staan. Als kers op de taart stelde men de kernuitstap voor een schamele 250 miljoen euro in uitverkoop, een hab-bekrats ten opzichte van de winsten die Electrabel/Suez op onze kap maakt. En zeggen dat voor een tanend milieu- en economisch beleid er een posi-tieve keuze mogelijk is: een innoverende en jobs creërende omschakeling naar groene energie. De keuze voor het terugdraaien van de kernuitstap is niet alleen financieel een debacle. Ze betonneert de sociale en economische weerstanden tegen de echte noodzakelijke veranderingen. Om Al Gore te parafraseren: we zitten als padden in een ketel water, en het gasvuur daaronder staat volop open. Maar doordat de opwarming geleidelijk gebeurt, is blijkbaar niemand in staat te reageren.

Er zijn echter ook lichtpuntjes: eind vorig jaar werd een federaal plan goedgekeurd om het biodiversi-teitbeleid te integreren in vier sleutelsectoren: eco-nomie, ontwikkelingssamenwerking, transport en wetenschapsbeleid. En nu maar hopen dat het iets meer wordt dan een mooi stukje proza. We zijn met Natuurpunt alvast voldoende alert om, als het erop aankomt, ons steentje bij te dragen.Intussen leven we al in 2010, het jaar waartegen onze politici zich geëngageerd hadden om het bio-diversiteitverlies een halt toe te roepen. Onnodig te zeggen dat de doelstelling niet gehaald wordt; we slagen er zelfs nog niet in om het tempover-lies enigszins te modereren. Als we niet opletten, wordt nu de economische crisis aangegrepen om met oude bedenkelijke recepten de thema’s bio-diversiteit en klimaat verder opzij te schuiven. Onwetendheid, angst, kortzichtigheid, egoïsme en apathie is in deze problematiek een zeer lelijke vijf-ling. Het zijn de dingen waar Natuurpunt net niet wil voor staan:

A Jaar na jaar bouwen we (o.a. via deze Dendriet) verder aan kennis op tal van vlakken, ook over onze biodiversiteit. Bijvoorbeeld een studie over de verspreiding van libellen in de Wellemeersen. Te lezen in deze Dendriet.

A In tal van milieuraden werken we verder aan een vertrouwensband met diverse maatschappe-lijke actoren en politieke strekkingen. Telkens weer gaan onze mensen het debat aan op zoek naar een betere samenleving. We zijn misschien wel niet politiek gebonden, maar daarom niet apolitiek. Zonder confrontatie van diverse opvat-tingen is er geen democratie mogelijk. Dus ja: we gaan regelmatig het debat aan en bekennen kleur in dossiers die er toe doen.

A Ook dit keer werken we niet kortzichtig met een kleine focus. Als voorbeeldje hiervan bren-gen we een boeiend interview over neergestorte oorlogsvliegtuigen in onze reservaten. Onze oude bossen en oude graslanden zijn nota bene

Een lelijke vijflingTerwijl ik dit voorwoord schrijf, zijn we andermaal een week voor de federale verkiezingen. Traditiegetrouw een moment van reflectie.

nr. 3 - juli 2010 3

trouwens ook (sterk onderschatte) erfgoedwaar-den.

A In de regio zetten honderden mensen zich onbaatzuchtig in op tal van niveaus voor een meer milieuvriendelijke, natuurrijke en gezonde Denderstreek. We nodigen iedereen uit om hier aan mee te werken, elk op zijn niveau. Bijvoorbeeld door te helpen op onze beheerswerken. In deze Dendriet een artikel over hooilandbeheer in de regio. Met mooie resultaten. Dankzij dit beheer overleven een aantal zeldzame planten en dieren midden de groene woestijn die het buitengebied aan het worden is.

Conclusie: lid zijn van Natuurpunt is niet toegeven aan de apathie die lelijk om zich heen woekert. We zijn je daar dankbaar voor. Wie kiest voor Natuurpunt, kiest voor gedegen informatie, vertrouwen, een brede focus, engagement en betrokkenheid. Tegengif tegen de lelijke vijfling. We werken hard verder op basis van het vertrouwen dat je ons geeft.

Veel leesplezier,

Wouter Mertens, hoofdredacteur

Keuzes durven maken - propere energie en een kunstmatig sterneneiland bij Zeebrugge

© V

ilda

- M

isje

l Dec

leer

© V

ilda

- Yv

es A

dam

s

Keuzes durven maken: hoe lang nog kerncentrales?

� nr. 3 - juli 2010

Carlos: BAHA, wie of wat is dat eigenlijk?Koen: De Belgian Aviation History Association is een vrij-willigersorganisatie die begaan is met het vrijwaren en uitbrei-den van het Belgisch luchtvaart-patrimonium, met onder meer een beschrijving en archive-ring van bergingen van geval-

len vliegtuigen van de Tweede Wereldoorlog.Stefan: Je moet niet denken dat dit vanuit een militaristisch standpunt is. De meeste leden van de BAHA, zeker de cel Geraardsbergen, hebben in hun dagelijks leven niets te maken met militairen of militaristische bewegingen.

Van waar komt dan die inte-resse, die drive, om toch zoveel energie, tijd en geld te steken in opgravingen en bergingen van militaire vliegtuigen?Stefan (zonder aarzelen): Vermiste vliegeniers een waar-dig graf geven. In België zijn nog honderden bemanningsleden van neergeschoten vliegtuigen

Mens in de kijker

De BAHA en de Lancaster van MoenebroekOp 5 mei 2010 werd aan de ingang van natuurreservaat Moenebroek een monument onthuld voor de gesneuvelden van een Lancaster, neergestort in 1944. Dendriet had een interview met de initiatiefnemers van deze inhul-diging. In staminee Komlamour (Astridlaan 126, Geraardsbergen) ontmoet Carlos D’Haeseleer, conservator van Moenebroek, Stefan Delannoit, Dirk Crick en Koen Vantorre voor een gesprek over BAHA, de Lancaster, de inhul-diging en nog veel meer.

Sorteren van de gevonden brokstukken

Foto

BA

HA

nr. 3 - juli 2010 �

vermist. Wanneer we, zoals in de Boelaremeersen in Schendelbeke, 3 stoffelijke resten kunnen bergen en een laatste rustplaats geven, geeft dit een ongelooflijk gevoel.Dirk: Je kan je niet voorstellen hoe dankbaar de nabestaanden zijn wanneer ze zekerheid krij-gen, zelfs na 50 of 60 jaar, dat hun broer, vader, grootvader, oom, eindelijk een ‘echte’ laatste rustplaats heeft gekregen en hoe hij gesneuveld is.Koen: Voor ons lijkt die interesse van nabestaanden niet zo evi-dent, maar in landen zoals Groot-Brittannië, Australië, Canada en de VS had elke familie wel een slacht-offer in de Tweede Wereldoorlog. Daar is de interesse voor die oorlog en de oorlogsslachtoffers en -helden veel levendiger dan bij ons.

Op 5 december 1999 hebben jullie in Moenebroek een ber-ging uitgevoerd. Hoe begin je daar eigenlijk aan?

Dirk: In Wereldoorlog II zijn meer dan 4.000 vliegtuigen neergehaald in België. Hiervan zijn getuigen, dagbladartikels en archieven bewaard gebleven. En natuurlijk zijn er ook de graven van gesneuvelden. Op het kerkhof van Geraardsbergen zijn beman-ningsleden van 3 bommenwer-pers begraven, crews van de Lancaster van Kakebeke (Lierde), de Halifax van de Boelaremeersen (Schendelbeke) en ook van de Lancaster van Moenebroek.Stefan: Na de berging van de Halifax in de Boelaremeersen en de Lancaster van Kakebeke wilden we op zoek gaan naar restanten van de Lancaster van Moenebroek. En dan zijn we bij jou terecht gekomen.

Inderdaad, midden 1999 kwam je bij mij met een onverwachte vraag.Stefan: Via een artikel van Hillaire van Mello, Schendelbekenaar

met interesse voor heemkunde, wisten we dat er in Moenebroek een bommenwerper was neer-gestort. Ook Jozef Vermeiren vertelde nog enkele details over die bewuste nacht van 28 mei 1944. Na een eerste onderzoek met een metaaldetector vonden we enkele kleine vliegtuigon-derdelen op de rand van natuur-reservaat Moenebroek. We zijn dan toestemming komen vragen om verder onderzoek te mogen uitvoeren.Koen: Wat we gelukkig direct kregen, zodat we op 5 december 1999 konden starten met de uit-eindelijke berging.

Ik was op die berging aanwezig, en was zeer verrast door de pro-fessionele aanpak.Dirk: We starten dan ook met een breefing, waarbij onder meer aandacht besteed wordt aan de manier van werken, de veiligheid, de verantwoordelijk-

Propellernaaf van de neergstorte Lancaster

Foto

BA

HA

� nr. 3 - juli 2010

heid van iedereen, de taakverde-ling en dergelijke.Stefan: Onze specialist zoekt de plaatsen uit waar de metaal-detector de meeste resultaten geeft. Daar zetten we de kraan

in. Ik herinner mij nog goed dat we onmiddellijk op een verbrande laag stuitten, enkele decimeter onder de grond: ver-brand aluminium. Daarrond vonden we een ‘afvalput’ van

kleine fragmenten, veelal mate-riaal van de kledij en ander uitrustingsmateriaal van de bemanning, zoals een zuur-stoffles, fittings, gespen, maar geen privézaken. We denken

Onthulling van het monument

Nabestaanden van de verongelukte bemanning

Foto

’s B

AH

A

Foto

BA

HA

Foto

BA

HA

nr. 3 - juli 2010 �

dat dit resten zijn die opge-ruimd werden nadat het Duits bergingscommando de beman-ning en het wrak had wegge-haald.Koen: Tussendoor voerden we nog metaaldetecties uit, omdat we vermoedden dat er dieper nog belangrijk materiaal aanwe-zig was.Stefan: Uiteindelijk zijn we op één propellernaaf gestoten, met een fragment van een houten schroef.Stefan: Alle materiaal werd gespoeld en op een aanhang-wagen geladen voor verder schoonmaken en onderzoek. We zijn tot de vaststelling gekomen dat het vliegtuig vermoedelijk was neerscho-ten. Het aantal afgeschoten kogels op de site wijst op een vuurgevecht. De kogels zijn in het vliegtuig blijven liggen en uiteindelijk opgegraven in de onmiddellijke omgeving van de crash.Na de berging hebben we de site opgeruimd en met zo min mogelijk zichtbare schade afge-werkt. We zijn zelfs op jouw ver-

zoek nog eens teruggegaan om de weg te herstellen.De volgende tien jaar hebben we elkaar nog dikwijls gesproken over deze berging en andere die jullie uitgevoerd hebben, tot opeens de contacten zeer intens werden.Stefan: Na het plaatsen van de monumenten voor de Halifax van de Boelaremeersen en de Lancaster van Kakebeke wilden we ook iets doen ter nagedach-tenis van de gesneuvelden van de Lancaster van Moenebroek.Dirk: Via de website van de BAHA kwamen we in septem-ber 2009 in contact met een familielid van de Australische piloot van het vliegtuig en wisten we dat de broer (94 j.) nog leeft. Ook al was het voor hem niet meer mogelijk om er bij te zijn, we wilden tijdens zijn leven nog iets doen om de broer-piloot en de bemanning te huldigen.Koen: Via contacten met oud-strijdersverenigingen, de ambassades van Australië en Groot-Brittannië, de Belgische legerleiding en het gemeente-bestuur kregen we na maanden

van afspraken maken, eindelijk de organisatie rond en werd op 5 mei 2010 het monument ter nagedachtenis van de gesneu-velden van de Lancaster van Moenebroek onthuld.

Mijn vrouw Ann en ik waren erbij. Samen hebben we een zeer ingetogen en emotioneel moment meegemaakt.Dirk: De maandenlange voorbe-reiding met als resultaat de aan-wezigheid van familieleden van 2 gesneuvelden is voor ons een intense ervaring.Het belang van deze dag kan alleen maar ondersteund worden door de aanwezigheid van vooral de nabestaanden van de gesneuvelden, maar ook van de ambassadeur van Australië, een vertegenwoordiger van Groot-Brittannië, de Belgische minister van landsverdediging en lokale politici.Stefan: Deze herdenking is een voorlopig sluitstuk van jaren bezig zijn met de Lancaster van Moenebroek. Bergingen in de omgeving staan niet meer op het programma, maar we willen toch

Bloemenhulde aan het monument

Foto

’s B

AH

A

Foto

BA

HA

� nr. 3 - juli 2010

Stefan Delannoitdelannoit.s@worldonline.be

Belgian Aviation History Association

INF

O

ooit een vliegeniersroute uitstip-pelen, waarbij alle crashlocaties, monumenten en begraafplaatsen met elkaar verbonden worden.

Hou ons op de hoogte, we willen hier zeker aan meewerken.

Onthulling monument op 5 mei 2010Tijdens de berging in 1999 werd op een diepte van onge-veer anderhalve meter de pro-pellernaaf gevonden van één

van de de Bristo Hercules motoren. De naaf, vrijwel het grootste onderdeel van het neer-gestorte vliegtuig, werd door Stefan Delannoit verwerkt tot een monument. Dit monument

werd op 5 mei door de families Taylor en Roderick onthuld en is te zien aan de ingang van Moenebroek.

Carlos D’Haeseleer

Vier bosreservaten in de DendrietregioIn Vlaanderen zijn er tot nog toe drieduizend hectare bosreservaat afgebakend. Dit is ongeveer 2 % van de totale bosoppervlakte in Vlaanderen. In de Dendrietregio hebben vier (delen van) bossen het statuut van bosreservaat gekregen:

ALiedekerkebos te Liedekerke (21 ha)

A Neigembos te Ninove (61 ha)

A Karkoolbos te Geraardsbergen (28 ha)

A Parikebos te Brakel (9 ha)

Bij wijze van voorbeeld gaan we in dit artikel in op enkele ont-wikkelingen in het bosreservaat Liedekerkebos.

LiedekerkebosHet bosreservaat van Liedekerkebos bevindt zich aan de oostzijde van het gelijknamige domeinbos. Het historische Liedekerkebos was onderdeel van een zeer groot boscomplex, dat in de 19de eeuw echter gro-tendeels werd ontgonnen. Het bosreservaat ligt vooral op zand-leembodems en wordt langs de

Bosreservaat LiedekerkebosEen balans van 20 jaarspontane bosontwikkelingBosreservaten zijn biologisch of wetenschappelijk waardevolle bosgebieden waar bewust geen bomen meer worden gekapt. Deze bossen kunnen spontaan ontwikkelen, zonder tussenkomst van de mens. Wetenschappers zien bosreservaten als een interessant expe-riment: ze kunnen ontdekken wat er met een bos gebeurt als je er helemaal niets in doet. Op termijn ontstaat heel wat dood hout, wat van groot belang is voor dier- en planten-soorten die dood hout nodig hebben om te overleven. Bosreservaten zijn dan ook echte hotspots voor tal van spechten, vleermuizen, kevers, paddenstoelen, enz.

Vleugeltjesbloem

Luc

De

Keer

smae

ker

oostkant begrensd door de vallei van de Hollebeek. Langsheen de beek zijn plaatselijk nog steeds goudveil, wilde hyacint en das-look te vinden, oudbosplanten die wijzen op de permanente aanwezigheid van bos in deze omgeving.

Van zendstationtot spontaan bosHet huidige bosreservaat werd in 1926 aangekocht door de Belgische overheid om er een zendstation te bouwen voor lan-geafstandscommunicatie, vooral met Congo. De antennes werden volgens een radiaal patroon geplaatst en waren via kabels verbonden met het radio-elek-trisch centrum. De zones onder de antennes en de toegangs-wegen werden zeer regelmatig gekapt en gemaaid, waardoor hakhout en heischrale graslan-den ontstonden. In 1942 werd het zendstation ontmanteld door de Duitse bezetter.De paden en een kleine zone rond het zendstation zelf werden ook daarna verder beheerd. Een oppervlakte van zowat 19 ha evo-lueerde echter spontaan en kent

nu al meer dan 50 jaar een zo goed als ongestoorde ontwikke-

ling. In 2003 werd dit gedeelte van het bos aangeduid als bos-

Daslook Wilde hyacint Gele dovenetel

Evolutie van het stamtal en het grondvlak in het bosreservaat Liedekerkebos, met aanduiding van de meest voorkomende soorten bomen en struiken. De grootte van de taartdiagrammen is in verhouding tot het totale stamtal en grondvlak.

berken inlandse eiken Amerikaanse eikgrauwe abeel / ratelpopulier wilg tamme kastanjeelzen gewone es wilde lijsterbessporkehout hazelaar Amerikaanse vogelkersoverige

Stamtal1986: 1623 per ha 2006: 854 per ha

Grondvlak1986: 28,3 m2 per ha 2006: 31,3 m2 per ha

nr. 3 - juli 2010 9

10 nr. 3 - juli 2010

reservaat om de spontane dyna-miek verder te bestendigen. In de zone die nog lang een open karakter had, werd in 2005 een oppervlakte van 1000 m2 open gekapt om na te gaan of herstel van heischrale graslanden nog mogelijk was. Dit experiment was succesvol: ondermeer struikhei en liggende vleugeltjesbloem zijn opnieuw verschenen nadat een kleine oppervlakte bos gekapt werd aan de rand van het bosreservaat. Het bosgedeelte dat later als bosreservaat werd aangeduid, werd in 1986 grondig geïnventa-riseerd door Bart De Cuyper, in 65 cirkelvormige proefvlakken met een straal van 15 m. In 2006 werden dezelfde proefvlakken opnieuw geïnventariseerd door

het bosreservatenteam van het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) en Margot Vanhellemont (UGent). De vergelijking van de inventa-risaties in 1986 en 2006 schetst een klassiek beeld van de spon-tane successie van een pionier-bos op arme zandleembodems.In 1986 was het stamtal (d.i. het aantal bomen per ha) nog zeer hoog: ruim 1600 bomen en struiken per ha, met een diameter van ten minste 5 cm. Twintig jaar later is dat stamtal bijna gehalveerd tot ongeveer 850 per ha. Vooral lichtmin-nende pionierboomsoorten zoals berken, wilgen en grauwe abeel of ratelpopulier zijn sterk in aantal verminderd. Inlandse

eiken (zowel zomereik als win-tereik) verliezen minder ter-rein en meer schaduwtolerante soorten, zoals tamme kastanje en Amerikaanse eik, houden stand of gaan licht vooruit. Beuken werden (nog) niet waar-genomen in de proefvlakken en gewone esdoorn is slechts spo-radisch aanwezig.

Het ‘grondvlak’ wordt groterHet grondvlak (d.i. de totale oppervlakte van de stamdoor-sneden op borsthoogte van alle bomen en struiken uitgedrukt in vierkante meter per hectare) nam toe van 28,3 m2 per ha in 1986 naar 31,1 m2 per ha in 2006. Vooral inlandse eiken, Amerikaanse eik en tamme

Berk is nog steeds de dominante boomsoort in het bosreservaat Liedekerkebos, maar zijn aandeel neemt duidelijk af

Luc

De

Keer

smae

ker

nr. 3 - juli 2010 11

kastanje zijn fors gegroeid. Bij de struiken is er een sterke afname van het lichtminnende sporkehout, en een toename van wilde lijsterbes en haze-laar. Ook Amerikaanse vogel-kers breidt uit, maar heeft slechts een beperkt aandeel in het bos, ook al komen er oude zaadbomen voor. De soort gedraagt zich in het bosreser-vaat veel minder als een agres-sieve exoot, zoals we hem vaak kennen van de naaldbossen op arme zandbodems.

Amerikaanse vogelkers onder controleOnderzoek van Margot Vanhellemont naar het versprei-dingspatroon van Amerikaanse vogelkers in Liedekerkebos heeft

aangetoond dat voornamelijk de nabijheid van zaadbomen en de lichtbeschikbaarheid van belang zijn voor deze soort. De soort is weliswaar toegenomen, maar houdt gelijke tred met schaduwtolerante, inheemse struiksoorten zoals wilde lijs-terbes en hazelaar, en heeft de toename van deze soorten niet verhinderd. Door de sterke con-currentie met bramen en andere boom- en struiksoorten die dezelfde ‘niches’ innemen als

vogelkers wordt de soort blijk-baar in toom gehouden.

Johnny Cornelis

Bron:

De Keersmaeker L., Vanhellemont M.

& Vandekerkhove K. (2009):

Een balans van 20 jaar spontane

bos-ontwikkeling in Liedekerkebos.

Bosreservatennieuws 9: 6-7.

Instituut voor Natuur- en

Bosonderzoek, Brussel.

Een karakteristiek beeld uit het bosreservaat Liedekerkebos: de eiken verdringen stilaan de omringende berken

Luc

De

Keer

smae

ker

Erik De Block053 68 35 88

edebe@advalvas.be

Afdeling Affligem-Liedekerke

INF

O

12 nr. 3 - juli 2010

JNM Ninove-Geraardsbergen:

Met ini’s en ouderen naar de Brenne!

Uiteenlopende biotopenVeel weilanden staan vol met allerhande bloemen, met op de magere bodems vaak veel orchideeën. Op de natste plaatsen vinden we zelfs beschermde soorten als addertong en ijle moerasorchis.De waterpartijen herbergen opmerkelijke plan-tensoorten die in of langs de oevers van poelen en beekjes groeien, zoals het loos blaasjeskruid.Zure heiden en bossen lopen vaak in elkaar over. Terwijl de eerste begroeid zijn met heide, dopheide, steekbrem en gewone brem, vormt de adelaarsvaren de zwak ontwikkelde struiklaag van de tweede. De gevlekte orchis verovert even-

eens zijn plaatsje op de zure bodem.De veen- en moerasgebieden worden gedomi-neerd door cypergrassen. Een vrij zeldzame soort die er voorkomt is galigaan.Op de zandgronden vinden we, dun gezaaid, dwergkruiden die zeer vroeg (begin van de lente) of zeer laat bloeien (einde van de zomer), zoals verschillende soorten vetkruid. Ze groeien op ondiepe grond, zeer droog tijdens de zomerperi-ode en altijd blootgesteld aan de zon. De zand-gronden kunnen een deel van het jaar onder water staan, maar in de lente worden ze snel opgewarmd en tegen de zomer zijn ze droog. In

dergelijke omstandighe-den zijn tal van zeldzame en beschermde soorten terug te vinden.De kalkgraslanden, bossen en bosranden zijn ver-maard om hun rijke fauna en flora. Tal van vlinder-tjes vliegen er ons langs de oren. Als we niet opletten, belanden onze voeten op een wit bosvogeltje of een paarse aspergeorchis!

Voor elk wat wilsDe plantenliefhebbers zullen zich alvast niet vervelen. Maar ook voge-laars, viezebeestjesman-

Deze zomer trekken de ini’s en ouderen samen op kamp naar de Brenne in Frankrijk. Het natuurgebied La Brenne ligt in het centrum van het departement Indre in Midden-Frankrijk. Dit uitgestrekte gebied wordt gekenmerkt door graslanden, afgewisseld met hout-wallen, bossen, een groot aantal meren en tal van vogelbroed-plaatsen. De Brenne ligt in dat deel van Frankrijk waar zowel continentale, Atlantische als zuidelijke klimaatsinvloeden zich doen gelden. Een dergelijke variatie aan weersinvloeden, in combinatie met een bont mozaïek aan milieus, levert een hoge biodiversiteit op.

Oude eik bij vijver

Wim

D’H

aese

leer

nr. 3 - juli 2010 13

nen en reptielen- en amfibieënfans komen aan hun trekken. Zilverreiger, koereiger, kwak en purperreiger broeden in de oeverzones van de ruim 1300 meertjes. In en rond de meertjes komen algemeen boomkikker, moerasschildpad en ringslang voor. In ruigtes broeden graszan-ger, Cetti’s zanger en rode patrijs. De libellen-fauna van de Brenne is bijzonder rijk (meer dan 50 soorten). Extensief beheerde graslanden zijn botanische schatkamers, met eraan gekoppeld een rijke libellen-, sprinkhanen- en vlinderfauna. De zuidelijke boomkrekel zorgt voor achter-grondmuziek. Bossen en houtwallen herbergen veel broedvogels waaronder grauwe klauwier, wielewaal, draaihals, cirlgors, hop, zwarte wouw, wespendief en slangenarend. Langs de beken broeden ijsvogel en grote gele kwikstaart.

PraktischOmdat het ver is en met de trein moeilijk te bereiken, gaan we deze keer met de bus op kamp. We kamperen in tenten op een camping die hoort bij Auberge de la Gabrière, waar we beschikken over toilet en douche.Bereid je voor op heerlijke gevarieerde landschap-pen, overspoeld door honderdtallen nieuwe plan-ten- en diersoorten, lange fietstochten en stevige wandelingen afgewisseld met een duikje in het water en ’s avonds kampvuur aan het meer.

Voor de ini’s voorzien we af en toe aparte acti-viteiten en een begeleidingsploeg onder leiding van Jens D’haeseleer.

Jenna, Lidewei, Inge, Sven, Maarten, Bert, Leendert en Jens

Wie?Alle leden van 13 t.e.m. 1� en 1� t.e.m. 2� jaar van JNM-Niger. De ini’s die geboren zijn in 199� en dus dit jaar ini geworden zijn, hebben de keuze tussen dit kamp naar de Brenne en het piep-kamp in de Zwarte Beekvallei.

Waar?Het kampeerterrein dat hoort bij Auberge de la Gabrière: 2, la Gabrière. - 3�220 Lingé, Indre (Centre, Frankrijk), (0033) 02 �� 3� �0 9�

Wanneer?Van donderdag 1� juli tot en met zondag 2� juli

Kosten?Doordat afdeling NiGer een rede-lijke som bijlegt, hebben we de kampprijs ondanks de verre reis vastgelegd op slechts e 100.

Hoe?Inschrijven doe je door e 100 te storten op het rekeningnummer

001-29��111-33, met vermel-ding: Brennekamp 2010, naam, adres, geboortedatum en e-mail-adres. Nadien zal je een brief krijgen met verdere concrete informatie.

Contact?Jenna Vergeynst: 0�� �2 �� �� of 0�99 �� 20 �0jenna.vergeynst@telenet.be

Tweekleurige parelmoervlinder Tongorchissen

Wim

D’H

aese

leer

Wim

D’H

aese

leer

Geniet méér in de natuur...Gear for Adventure

met het juiste materiaal van bij Trekking

Oude Gentbaan 255 - 9300 Aalst 053 705 222

info@trek-king.be - www.trek-king.be

PGore-tex jassenPWindstoppersPThermische t-shirts PWaterdichte schoenen PVerrekijkerPRugzakPGPS

-5% korting op vertoon van

lidkaart Natuurpunt

600m2 vol gespecialiseerde uitrusting

-10 juli: optreden Bert!A11 juli: Big Dender Jump!

Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen 1 e (2 e per gezin), tenzij expliciet anders vermeld.Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk (e o,o7 per km/persoon).

uur van vertrek

plaats van afspraak

toelichting

gids

bijzonderheid

contactpersoon

zeker meebrengen

nr. 3 - juli 2010 1�

DENDERKALENDER

Iedere 4e zaterdag van de maand

Natuur.café

afd. Ninove

20:00 Café Kalisj, Pollarestraat 126, 9400 NinoveVoorzitter Wouter tapt in café Kalisj. Er zijn ook altijd een aantal bestuursleden op post. Alle natuurpunters uit de regio steeds welkom voor een babbel. Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

zondag 4 juli

Natuurwandeling in de Honegem

afd. Aalst

10:00Grens Aalst-Lede bij nr. 108 Onegemstraat te AalstWandeling door de Honegemse- meersen in zomerse pracht.Koen De Maere Stad Aalst, dienst Leefmilieu 053 73 24 12

zondag 4 juli

Wandeling in de Heidemeersen

afd. Dendermonding

14:00 – 17:00Waterzuiveringsstation Sluis 64, BerlareWandeling met speciale aandacht voor bijen en vlinders. Dirk De Mesel – 052 42 67 28

zondag 11 juli

Op zoek naar nachtvlinders

afd. Lede

8:00 – 11:00Gasthof "Ter Vaerent", Keiberg 71a, 9340 LedeWe zoeken uit welke nachtvlinders in de Honegem terug te vinden zijn. Peter D’Hondt – 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

zondag 11 juli

Waterjuffers en libellen in de Wellemeersen

afd. Denderleeuw

14:00 – 18:00Infobord Rodestraat, DenderleeuwDanny Van Schandevijl

Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43Laarzen of stevig schoeisel

zondag 11 juli

Big Jump

afd. Ninove

14:30 – 17:00Voetgangersbrug ‘t Oeverstekske, Denderkaai te NinoveMet deze ludieke actie vestigen we de aandacht op de belabberde kwaliteit van onze oppervlakte- wateren. Om 15 uur stipt nemen we een duik in de Dender ter hoogte van de aanlegsteigers aan de voetgangersbrug. Christian Pické – 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be

vrijdag 16 juli

Nachtvlinderinventarisatie

afd. Ninove

22:00Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te OuterIedereen kan een kijkje komen nemen of meewerken, ook als je nog geen ervaring hebt, voor enkele uurtjes of de hele nacht. Je kan ook zaterdagochtend (van 7 tot 11 uur) een kijkje komen nemen. Christian Pické – 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be

zondag 18 juli

Planteninventarisatie Grote Meersen

afd. Ninove

09:00 – 12:00Afspraak aan het containerpark (Industriezone Ninove)In de Grote Meersen kunnen planten momenteel hun eigen gangetje gaan. Kom ze ontdekken en in kaart brengen tijdens een zondagmorgen op en top onthaasten. Gery De Munter – 054 33 03 03 demunter.gery@skynet.be

zondag 18 juli

Fietstocht langs de Scheldemeander

afd. Dendermonding

14:00 – 17:30Taverne 't Oud Brughuys, Brugstraat 55, Berlare, aan de

Schoonaardebrug kant BerlareDeze tocht brengt ons op de mooiste plekjes van Berlare met onder meer het broekbos, het Donkmeer en de Heidemeersen. Stefaan Thibau – 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

zondag 25 juli

Vlamovenkouter te Denderleeuw

afd. Denderleeuw

14:00 – 18:00Welleplein, kerk WelleWandeling langs kouters en kleiputten met focus op open landschap en insecten. Eric De Tré – 053 66 04 32Stevig schoeisel

zondag 1 augustus

Natuurwandeling in de Osbroek

afd. Aalst

10:00Infobord in F. Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan) te AalstOntdek de rijke diversiteit aan bomen in het moerassige Osbroek.Paul Van den Bremt Stad Aalst, dienst Leefmilieu 053 73 24 12

zondag 1 augustus

Zomer in de Wellemeersen

afd. Denderleeuw

14:00 – 18:00Infobord Rodestraat, DenderleeuwZweefvliegen onder de loupe.Dirk De Vis i.s.m. Werkgroep Invertebraten Denderstreek Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43Stevig schoeisel

zondag 8 augustus

Vroege vogels

afd. Aalst

7:00 – 10:00Kerk TeralfeneKom vroeg “uit de veren”, bekijk diverse zangvogels van zeer dichtbij en bezoek de ringpost van vogelwerkgroep Cinerea in de rietkragen van het waterzuiverings- station met deskundige uitleg over trekvogels. Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be

1� nr. 3 - juli 2010

zondag 8 augustus

Wandeling in de Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding

14:00 – 17:00Café De Rust aan de Sint- Onolfskapel, Sint-Onolfsdijk 89, Appels (Dendermonde)Wandeling met aandacht voor waterplanten, één van de rijkdommen van deze natte polder: loos blaasjeskruid, kikkerbeet, e.a. in door kwelwater gevoede sloten. Bart Dierickx - 052 21 03 81

vrijdag 13 augustus

Het Nachtleven houdt je wakker!

afd. Ninove

20:00Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te OuterMaak kennis met de verborgen, maar boeiende wereld van de nachtvlinders aan de hand van een diapresentatie. Aansluitend wandelen we langs de drie opgestelde nachtvlindervallen in De Venebroeken. Ook onze muizen en vleermuizen komen aan bod. Christian Pické - 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.beZaklamp en stevig schoeisel!

zondag 15 augustus

Planteninventarisatie Beverbeekvallei

afd. Ninove

09:00 – 12:00Kerk van Sint-AntelinksEen typische beekvallei herbergt al eens een aantal specifieke planten. Slenter rustig mee langs weiden en bermen om deze planten te ontdekken en mee te inven- tariseren. Gery De Munter – 054 33 03 03 demunter.gery@skynet.be

zaterdag 28 augustus

Avondwandeling met poëzie en verhalen

afd. Affligem-Liedekerke19:00 – 21:30Samenkomst om 18.45 uur aan ingang Liedekerkebos, SchelfhoutstraatPoëzie en verhalen bij bomen in het Liedekerkebos door Antonia Fortuin. Erik De Block- 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

zondag 29 augustus

Visarendtocht in Harchies

afd. Boven-Dender

13:00 - 18:30Vesten Geraardsbergen, ter

hoogte van Electro De Roeve, vandaar carpoolend verderVanaf half augustus trekken honderden visarenden over België. De moerassen van Harchies in Henegouwen zijn een favoriete stopplaats, waar de vogels zich in deze tijd van het jaar vaak goed laten bekijken. Uiteraard besteden we ook uitgebreid aandacht aan de talrijke andere moerasvogels, zoals grote zilverreigers, kleine zilver- reigers, bruine kiekendieven en zo veel meer. Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be

zondag 5 september

Natuurwandeling in het Stadspark

afd. Aalst

10:00Hoofdingang Stadspark, D. De Wolfsstraat, AalstDoor het ecologisch groenbeheer biedt het stadspark veel verrassingen voor de natuurliefhebber.Inge Singelyn Stad Aalst, dienst Leefmilieu 053 73 24 12

zondag 5 september

Landschap- en bomenexcursie

afd. Denderleeuw

14:00 – 17:30Parking kerk ErembodegemWandeling in de omgeving van de St.-Amanduskapel en Dendervallei aan de Kapellemeersen, Erembodegem.Dirk De Vis Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

vrijdag 10 september

Nachtvlinderinventarisatie

afd. Ninove

20:00Venebroeken, aan het einde van de Spoorwegstraat te OuterIedereen kan een kijkje komen nemen of meewerken, ook als je nog geen ervaring hebt, voor enkele uurtjes of de hele nacht. Je kan ook zaterdagochtend (van 7 tot 11 uur) een kijkje komen nemen. Christian Pické - 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be

zondag 12 september

Wandeling langs trage wegen in Hemelveerdegem

afd. Boven-Dender

14:00 - 17:30Kerk HemelveerdegemHemelveerdegem ligt op een

smalle heuvelrug en biedt schit- terende vergezichten. We bekijken het 15-eeuwse Sint-Jansretabel en wandelen vervolgens langs beide heuvelflanken, met zicht op Zottegem, Brakel en Geraardsbergen met zijn alom bekende Oudenberg. We bezoeken ook de autochtone zaadtuin, een samenwerking tussen het INBO en Natuurpunt. We ronden af in het café aan de kerk. Carlos D’haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

zondag 12 september

De Honegem: een monument van een landschap

afd. Erpe-Mere

14:00Kruising Honegemstraat- Honegemmeersweg, aan de MolenbeekEen unieke gelegenheid om de oude Turfputten te verkennen op een wandeling met bijzondere aandacht voor de cultuurhistorische achtergrond van de Honegem als beschermd landschap. Peter D’Hondt – 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

woensdag 15 september

Info-avond biodiversiteit

afd. Ninove

20:00 Kalisj, Pollarestraat 126 te Ninove We staan naar aanleiding van “Countdown 2010” even stil bij biodiversiteit. Belang? Wat kan jij doen? Wim Veraghtert Christian Pické 0477 – 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be

zondag 19 september

Wandeling doorheen de Boelaremeersen

afd. Boven-Dender

14:00 - 17:30Kerk SchendelbekeOp 10 jaar tijd is het landschap in de Boelaremeersen grondig veranderd. Homogene populieren- plantages werden omgevormd tot een natuurlijk valleilandschap met rietvelden, natte ruigten, grote zeggenvegetaties en elzenbosjes. Waarom er zoveel populieren werden gekapt en vooral welke resultaten dit had op de fauna en flora van het gebied wordt uitgelegd door de beheerders van het reservaat. Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

nr. 3 - juli 2010 1�

zondag 19 september

Wandeling rond “Steen” in Affligem

afd. Affligem-Liedekerke14:15 – 16:45Samenkomst om 14 uur op de parking aan de Abdij van AffligemZandsteen in Affligem in al zijn facetten met aandacht voor de typische natuuromgeving. Wim Van Grieken – 0477 40 78 41 wim.van.grieken@advalvas.be

zondag 26 september

Natuurreservatentocht van De Padstappers

afd. Boven-DenderVertrek 7:00-15:00 Aankomst tot 18:00Parochiezaal, Beverstraat, VianeVrije wandeltochten van 6 tot 32 km door een aantal van onze reservaten. Vrije wandelingen, zonder gids, langs bewegwijzerde routes.Inschrijven op de dag zelf op het vertrekpunt. Kostprijs: 1,50 e p.p. (1,10 e voor leden van de wandelfederatie) www.padstappers.be

zondag 26 september

Gezinsnamiddag Neigembos

afd. Ninove14:00 - 17:00Kapel van Bevingen, Bevingen, NinoveNatuurbeleving voor het hele gezin. Ontdek, proef en geniet op een andere wijze van de natuur. Ook met kleinere kinderen. Christian Pické – 0477 30 03 41 christian.picke@natuurpuntninove.be

zaterdag 3 juli

Beheerswerken Heidemeersen

afd. Dendermonding 9:00 – 12:00 Heidemeersen Bestrijding (uittrekken, uitsteken) Amerikaanse vogelkers op de rivierduin Hoge berg. Vooraf contact nemen met Dirk De Mesel – 052 42 67 28

zaterdag 17 juli

Werkvoormiddag in één van onze reservaten

afd. Boven-Dender 9:00 - 12:30 Verzamelpunt nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een of ander werkje op te knappen. Dat kan gaan om het aanplanten van bomen en struiken, het herstellen of afbreken van afsluitingen, het inrichten van een wandelpad, het maaien van distels, enz. Wat we vandaag precies zullen doen, wordt later nog ingevuld. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

zaterdag 21 augustus

Werkvoormiddag in één van onze reservaten

afd. Boven-Dender 9:00 - 12:30 Verzamelpunt nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een of ander werkje op te knappen. Zie beheerswerken 17 juli. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

zondag 5 september

Beheerswerken

afd. Affligem-Liedekerke 8:30 – 12:30 Beheerswerken in onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Afspraakplaats en info Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@yahoo.com

zaterdag 11 september

Beheerswerken Sint-Onolfspolder

afd. Dendermonding 9:00 - 12:00 Sint-Onolfspolder Hooilandbeheer. Vooraf contact nemen met Bart Dierickx - 052 21 03 81

zaterdag 18 september

Werkvoormiddag in één van onze reservaten

afd. Boven-Dender 9:00 - 12:30 Verzamelpunt nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een of ander werkje op te knappen. Zie beheerswerken 17 juli. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@skynet.be

zaterdag 18 september

Beheerswerken Heidemeersen

afd. Dendermonding 9:00 - 12:00 Heidemeersen Afvoeren maaisel droge graslanden. Vooraf contact nemen met Stefaan Thibau – 052 42 69

BEHEERSWERKEN

1� nr. 3 - juli 2010

Het beheerplan, de basis voorelk reservaatprojectEen reservaat start meestal vanuit één of enkele enthousiaste Natuurpunters die een aanbod gekregen hebben om enkele waardevolle perce-len aan te kopen. Op dat moment zijn er wel al ideeën over het beheer op perceelsniveau, maar niet over een grotere omliggende zone. Na de eerste aankoop start eigenlijk het (grote) denk-werk over het beheerplan. Binnen de afdeling wordt overleg gepleegd over de grootte van het interessegebied om een natuurreservaat uit te bouwen.Er wordt gekeken welke juridische beschermin-gen en mogelijkheden er zijn voor het gebied. Wat is de gewestplanbestemming? Hoe staat het gebied beschreven in het gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan? Ligt het binnen een habitatrichtlijngebied? Is het een beschermd landschap?In tweede instantie wordt naar geologie, bodem en waterhuishouding gekeken, waaruit de poten-ties voor vegetaties kunnen worden afgeleid.De huidige natuurwaarden worden in kaart gebracht, waarbij vooral de inbreng van de inventarisatiewerkgroepen belangrijk zijn, zoals de vogelwerkgroep Cinerea, de planten-werkgroep Allium, de zoogdierenwerkgroep, de paddenstoelenwerkgroep, de werkgroep inverte-braten en de werkgroep amfibieën en reptielen “Ward”. Plantengemeenschappen en de daarin voorkomende diersoorten worden op perceels-niveau beschreven.Op basis van de juridische gegevens, de poten-ties qua bodem en waterhuishouding en de hui-

dige biologische waarden gaan we nadenken over de doelstellingen voor het interessegebied. Deze vertrekken vanuit een algemeen land-schapsbeeld en worden verfijnd op vegetatie- niveau, maar steeds in relatief grote eenheden.Pas na deze oefening komen we tot de beheer-keuzes, die we op perceelsniveau voor de door Natuurpunt beheerde percelen uitschrijven. Al met al is dit een uitgebreide denkoefening die

NatuurbeheerKeuzes maken

Maaien, begrazen, kappen, planten, hakhoutcultuur, knotten en niets doen zijn enkele van de beheertechnieken die we in onze reservaten toepassen. We doen dit niet om ons zomaar bezig te houden, maar vanuit welover-wogen keuzes om de natuurwaarden en de biodiversiteit zo veel mogelijk kansen te geven. In deze artikelenreeks leggen we uit hoe we die keuzes maken, waarom we net die beheervorm kiezen en hoe we die keuze omzetten in de praktijk.

Bosorchis in een hooiland in het Osbroek

Rem

i Pau

l Mat

hys

nr. 3 - juli 2010 19

al gauw meer dan een jaar kan duren, maar die dan wel doordacht is en rekening houdt met alle bekende gegevens.Het resultaat is dan een plan met beheerkeuzes op perceelsniveau waar we enkele jaren kunnen op voortbouwen. We weten dan perfect waar we gaan maaien, begrazen, kappen en aanplanten.

Beheerkeuze: maaien en afvoerenIn verschillende reservaatprojecten wordt geko-zen voor het maaien van graslanden om de bio-diversiteit te behouden of te verhogen. Deze beheervorm is eigenlijk een voortzetten van een traditioneel landbouwgebruik dat in het verleden tot zeer mooie botanische resultaten heeft geleid. Het maaien en afvoeren (als hooi of strooisel) verarmt de bodem en, raar maar waar, arme bodems zorgen voor een soorten-rijker grasland. Door het maaien van de stik-stofminnende planten, zoals grote brandnetel, fluitenkruid en grassen, krijgen ijlere, minder snel groeiende planten weer kansen. Bloemrijke

vegetaties met pinksterbloem, echte koekoeks-bloem, dotterbloem en veldlathyrus, worden zo hersteld.Het maaien en afvoeren zorgt ook voor kleine open plekken in de grasmat, waar een- en twee-jarige planten kunnen kiemen en opgroeien tot bloeiende planten, zoals grote ratelaar, echte koekoeksbloem, pinksterbloem en grote katten-staart.

Topgraslanden in de DenderregioNatuurpunt beheert in de Denderregio enkele tientallen hectare als nat of droog hooiland. De resultaten zijn dikwijls zeer spectaculair. Hieronder geven we enkele voorbeelden van deze bloemrijke graslanden, tevens een aanra-der om een wandeling in die gebieden mee te maken.

Orchideeën bij de vleetOrchideeën zijn ongetwijfeld dé plantensoorten die het meest tot de verbeelding spreken. Het

Hooiland in Moenebroek, een paar jaren na het kappen van de populieren

John

ny C

orne

lis

20 nr. 3 - juli 2010

terug omgezet naar dotterbloemgrasland. Alle populieren werden zorgvuldig gekapt en opge-ruimd, waarna een intensief maaibeheer werd gestart. De resultaten van dit beheer zijn ronduit schitterend. Pareltjes met brede orchis en bosor-chis werden zo hersteld in Honegem. In de Sint-Onolfspolder en Moenebroek zijn de resultaten niet zo spectaculair, maar wel veelbelovend.

Hooilandbeheer voor weidevogelsDe keuze om percelen in hooilandbeheer te nemen is niet alleen vanuit plantkundig stand-punt te verdedigen. In de Heidemeersen worden enkele percelen laat gemaaid, na 1 juli, om grut-to’s kans te geven hun jongen groot te brengen. Zowat tien jaar geleden werden enkele ha weiland aangekocht in de potpolder. Deze percelen krijgen een late maaibeurt, waardoor kieviten en andere weidevogels ongestoord hun legsel kunnen uit-broeden. Nog geen twee jaar later kwamen grut-to’s hier tot broeden, vermoedelijk doordat deze vogels op de laat gemaaide percelen voldoende plaats vonden om niet alleen hun eieren uit te

zijn dan ook de kensoorten van zeer goed ont-wikkelde soortenrijke graslanden. Een orchi-deeënrijk hooiland wordt dan ook als de top beschouwd. Een schitterend voorbeeld hiervan is de Keelman in Haaltert, slechts één ha groot, maar met honderden bloeiende brede orchissen een parel voor het oog. Ook in Honegem zijn enkele kleine graslanden met orchideeën in beheer. Brede orchis en bosorchis komen broe-derlijk naast elkaar voor. Ook de orchidee-arme hooilanden in de Dendervallei, zoals in Ninove, Moenebroek en de Wellemeersen, kunnen schitterende parels zijn. Echte koekoeksbloem, pinksterbloem, grote ratelaar en veldlathyrus wedijveren hier om de meeste kleurenpracht.

Van populierenbos naardotterbloemgraslandEen deel van de vroegere natte graslanden werden tientallen jaren geleden al door de landbouw ver-laten en ingeplant met populieren, om toch enige economische opbrengst te realiseren. Een aantal populierenbossen in de Dendervallei werden

Gevlekte orchis in Honegem

Wim

D’H

aese

leer

nr. 3 - juli 2010 21

broeden, maar ook hun jongen in een beschut grasland groot te brengen. Momenteel broeden er 3 of 4 kop-pels grutto, wat een decennium geleden nog onmogelijk werd geacht.

Hoger gelegendroge hooilanden:zeldzaamals diamantDroge hooilandperce-len zijn veel minder aanwezig. De droge gronden zijn veelal omgezet in akkerperce-len of intensief bemeste graslanden. Enkele percelen zijn echter nooit omgezet in akkerland, maar zijn altijd in hooi-landbeheer geweest en behoren nu tot de voor

Wim

D’H

aese

leer

de regio meest zeldzame natuurtypes. Reebroek in Honegem en het grasland van de Oudenberg in Geraardsbergen zijn hiervan de mooiste voor-

Meiorchis in Honegem

Echte koekoeksbloem in Honegem

Wim

D’H

aese

leer

22 nr. 3 - juli 2010

Hooiland met ratelaar in Honegem

Wim

D’H

aese

leer

Ratelaar, de helpende hand

Ratelaar is een eenjarige halfparasiet op gras-sen, die een open vegetatie nodig heeft om te kiemen en te kunnen doorgroeien. Deze struc-tuur wordt bereikt door een jarenlang maai-beheer uit te voeren, tot de bodem voldoende verschraald is en een ijle lage vegetatie is ont-staan met voldoende kleine open plekken in de bodem. Ratelaar kan zich hier dan vestigen, waarbij zaden via overstromingen of ongewild door de mens (via schoenen of maaimachines) verspreid worden. Aangezien ratelaar een half-parasiet is op grassen wordt de grasmat, na vestiging van ratelaar, nog ijler, zodat er nog meer kansen zijn om zich uit te zaaien. In die ijler geworden grasmat kunnen ook andere een- en tweejarigen kiemen zodat het bloei aspect nog spectaculairder wordt. Ratelaar wordt dan ook als gewaardeerde hulp beschouwd in het natuurbeheer.

Carlos D’Haeseleercarlos.dhaeseleer@skynet.be

Afdeling Boven-Dender

INF

O

beelden. Blauwe knoop is hier de topsoort, zelfs op Europees niveau erkend.

Bermvegetaties in en buiten reservatenDankzij de toepassing van het bermbesluit vinden we nu overal mooi ontwikkelde droge hooilandvegetaties, voornamelijk langs gewest-wegen en autosnelwegen. Bloeiende margrieten en knoopkruid zorgen voor een kleurrijk aspect, met daartussen het blauw van rapunzelklokjes en het geel van biggenkruid.De Elverenberg in Ninove en de Palitsebeekvallei in Liedekerke zijn al mooi ontwikkelde voorbeel-den van dit hooilandtype.

nr. 3 - juli 2010 23

Even voorstellenDe wespendief lijkt wat op de buizerd, een algemene roofvogelsoort die bij ons voorkomt. Wespendieven zijn iets groter en verschillen van buizerds op basis van een aantal kleedkenmerken. Anders dan bij de buizerd kan je bij de wespendief het verschil zien tussen het mannetje en het vrouwtje. Het is een vrij discrete vogel. Geen luidruchtige cirkelaar of opvallende paaltjeszitter zoals de buizerd. Daarom hebben wespendieven een enigszins mysterieuze aura. De fascinerende trekgewoonten en levens-wijze dragen ook bij tot dat beeld!

Pendelen tussen Europa en AfrikaNog een belangrijk verschil met de buizerd is de trekstrategie. Buizerds blijven het hele jaar door in Europa. Onze eigen broedvogels blijven in de buurt en noordelijke broedvogels zakken naar zuidelijker contreien af. Wespendieven pakken het echter anders aan. Pas in mei komen ze bij ons aan, als één van de laatst arriverende trekvogelsoorten. Hun broed-seizoen duurt amper drie maanden. Vanaf augustus trekken ze alweer zuidwaarts. De wintergebieden van de soort liggen in Subsaharaans Afrika, ruim 4.500

Mysterieus en fascinerend

De wespendiefIn onze streek broeden zes soorten dagroofvogels. Eentje daarvan is een wel heel opmerkelijk beest. Jaarlijkse trektochten van duizenden kilometers, een dieet dat hoofdzakelijk uit wespenlarven bestaat en af en toe rondvliegend als een reusachtige vlinder. Klinkt speciaal? Maak kennis met de wespendief!

Vrouwtje (links) en mannetje (rechts) wespendief, Falsterbo, Zweden, aug 2007

Jean

Van

Hol

en

CINEREA

2� nr. 3 - juli 2010

kilometer hiervandaan! Bijzonder aan hun jaarlijkse trektochten is dat ze slechts gebruik maken van enkele vaste plaatsen om de Middellandse Zee over te steken. Wespendieven maken op trek graag gebruik van ther-miek (opstijgende warme lucht). Die vormt zich niet boven zee, en daarom trekken ze via plekken waar de oversteek over zee het smalst is. West-Europese wes-pendieven maken gebruik van de westelijke route, via de Straat van Gibraltar. Vogels van meer oostelijke populaties vliegen via Italië of Israël.

Een ecologisch buitenbeentjeRoofvogels worden veelal beschouwd als geduchte predatoren. Bij de wespendief valt dat wel mee. Het hoofdvoedsel bestaat uit larven en poppen van wespen. Deze worden verkregen door de grondnes-ten van wespen uit te graven, tot wel 40 cm diep. De klauwen van de wespendief zijn veeleer graafin-strumenten dan grijpklauwen, zoals bij andere roof-vogels. Daarnaast zijn ook het verenkleed, de poten en de neusgaten aangepast aan het graven naar wes-pennesten. Af en toe wordt er melding gemaakt van een ‘buizerd’ die ergens op een gazon in de grond zit te graven. Wees maar zeker dat het dan om een

wespendief gaat! In Geraardsbergen en Galmaarden zijn er al meerdere waarnemingen bekend van een wespendief die in een tuin een wespennest aan het opgraven was! Leuker en goedkoper dan wanneer de brandweer het komt doen… Behalve wespenbroed eten ze ook bijvoorbeeld amfibieën en nestjonge vogels. Houtduivenkuikens zijn een geliefde prooi.Iets heel bijzonder is de zogenaamde ‘vlinder-vlucht’. Het is nog niet helemaal duidelijk wat de precieze functie is van dit gedrag maar spectaculair is het zeker. De vogel vliegt op en neer in diepe duik- en stijgvluchten om op het hoogste punt telkens de vleugels boven het lichaam te klappen. Van op afstand lijkt hij een reusachtige vlinder!

In Vlaanderen en in de DenderregioWespendieven komen in heel Vlaanderen voor. Volgens de Vlaamse broedvogelatlas gaat het om 160 tot 240 territoria. Hun voorkeur voor bosrijke gebieden zorgt ervoor dat ze het meest algemeen zijn in het oostelijke deel. In westelijk Vlaanderen vormt zuidelijk Oost-Vlaanderen een belangrijk broedgebied. Het zuiden van de Denderregio maakt deel uit van dat gebied. De soort komt er voor in de

Vrouwtje Wespendief, Falsterbo, Zweden, aug 2007

Jean

Van

Hol

en

Mannetje Wespendief met prooi, Grimminge, aug 2009

Jean

Van

Hol

en

nr. 3 - juli 2010 2�

meeste grote boscomplexen. In het verleden werd de populatie op 4 à 5 territoria geschat. Uitgebreid onderzoek in 2009 wees echter uit dat het om maar liefst 9-10 territoria gaat! De wespendief wordt in de streek van nabij opgevolgd door vogelwerkgroep Cinerea in het kader van het project ‘Bijzondere Broedvogels Vlaanderen’.

Wespendieven zienHartje zomer is het, met enige inspanning, niet erg moeilijk om wespendieven te zien te krijgen in de Denderregio. Je zal er bij voorkeur wel naar de grote boscomplexen in het zuiden van de regio voor moeten afzakken. Vooral juli en augustus zijn geschikt om wespendieven voor de kijker te krij-gen. De vogels zijn dan het meest actief. Een wan-deling op een mooie zomerse dag, af en toe een blik omhoog werpen en goed kijken naar elke roofvogel die je te zien krijgt... Vóór je het weet ben je aan het genieten van een prach-tige wespendief tegen de blauwe zomerlucht. Met wat geluk ben je zelfs getuige van de adembenemende vlindervlucht! Vergeet je waarneming niet online in te voeren via denderstreek.waarnemingen.be!

Wouter FaveytsWespendief

© V

ilda

- Yv

es A

dam

s

Waarnemingen gezocht!Losse natuurwaarnemingen door vrijwilligers vormen de basis van verspreidingskaarten van soorten, en van heel wat onderzoek naar de toestand en de evolutie van de natuur. Recent werd een zeer interessant initiatief gelanceerd waardoor waarnemingen zeer gemakkelijk kunnen worden ingevoerd, maar ook bekeken in een centrale databank: maak kennis met de natuurwaarne-mingen-website: www. waarnemingen.be!Om waarnemingen in te voeren en te bekijken, moet je enkel registreren. Dat is heel simpel: je gaat naar de web-site, en in de rechterbovenhoek klik je op ‘Registreer’. Je geeft vervolgens een gebruikersnaam, je echte naam, je provincie en je e-mailadres in en klaar is kees. De gebrui-kersnaam moet wel uniek zijn en heeft minimaal 5 let-ters en geen spaties of punten. Waarnemingen uit heel Vlaanderen kunnen worden ingevoerd en bekeken.

Als natuurliefhebber uit de Denderstreek maak je bij voorkeur gebruik van het regionale scherm dat werd gecreëerd voor de Denderstreek:

Meer informatie staat in het artikel in het oktobernum-mer van Dendriet uit 2008 over dit onderwerp.Je waarnemingen zijn zeer welkom: van een egel in de tuin tot een overvliegende ooievaar: het is allemaal het invoeren waard! Neem een kijkje op de website en ontdek zelf hoe eenvoudig het is. Door mee te werken draag je niet alleen een steentje bij tot het opvolgen van de fauna en flora van de Denderstreek; het is ook een zeer handige manier om je eigen waarnemingen bij houden.

denderstreek.waarnemingen.be

2� nr. 3 - juli 2010

Denkbeeldige lifetrapDe Wellemeersen voorstellen aan de Dendrietlezer is eigenlijk niet meer nodig. Dit waterrijk gebied langs de Dender is doorspekt met allerlei vijvers, bomputten, natte weiden en vloeiweiden en daardoor bijzonder attractief voor

libellen. In het verslag vind je naast een histo-risch overzicht ook een gedetailleerde beschrij-ving van al deze biotopen.Het is bekend dat libellen tijdens hun trek- of zwerftochten de aanwezige landschapselemen-ten volgen. Rivieren en andere grote waterlopen

Libellen in de WellemeersenOude en nieuwe glorieHet natuurreservaat de Wellemeersen staat bij de natuurliefhebber uit de Denderstreek sinds jaar en dag bekend voor zijn rijkdom aan libellen en waterjuffers. In 1971 wijdde professor Henri Dumont, zelf afkomstig uit Denderleeuw, er een publicatie aan in het Bulletin et Annales de la Société Royale Entomologique de Belgique. Het resultaat van zijn onderzoek over een periode van dertien jaar (1957-1969) was verbluffend en bezorgde het gebied zijn faam. Hij vond er niet minder dan 29 soorten libellen en waterjuffers, waaronder de zeldzame glassnijder en de vroege glazenmaker. Een groepje lokale enthousiastelingen uit de toenmalige verenigingen VZW Natuurreservaten en De Wielewaal vatten in 1995, na spectaculaire libellenwaarnemingen van zuidelijke glazenmaker en zwervende pantserjuffer in het reservaat Honegem, het idee op om na te gaan wat er nog restte van die oude glorie. In het voorjaar van 1996 werd de eerste waarneming opgetekend en twaalf jaar later waren er 1840 records opgeslagen in een kleine databank. De verwerking van deze gegevens is nu gebundeld in een bijna 100 bladzijden tellend verslag.

Platbuik - vrouwtje

Joos

t Mer

tens

Zwervende pantserjuffer - mannetje

Kur

th V

ande

rhey

den

nr. 3 - juli 2010 2�

in het algemeen, maar ook door de mens gecre-eerde opvallende lijnvormige bakens in het land-schap. De Dender in het oosten, de autosnelweg E40 in het noorden, de steile spoorwegbermen in het westen, zuidwesten en het zuiden, al deze grenzen van de Wellemeersen doen dienst als artificiële routes voor de verspreiding van libel-len. Het hele lager gelegen gebied ertussen doet vervolgens dienst als een denkbeeldige lifetrap die om het even welke zwervende libel kan “gevangen” houden. Eens dit het geval is, vindt zij een veelheid aan habitats op hoogstens een paar honderd meter van de Dender.

Meten is wetenDe gegevens die voor het opstellen van het ver-slag werden gebruikt, zijn voor het grootste deel afkomstig van zichtwaarnemingen. In tegenstel-ling tot veel andere insecten is het herkennen van libellen relatief gemakkelijk en vergelijkbaar met vogels kijken. Met behulp van een goede verrekijker is het in de meeste gevallen dan ook mogelijk de soort op naam te brengen. Wanneer

dit toch nodig bleek, werd de soort gevangen en op naam gebracht aan de hand van een (of meer-dere) determinatiewerken.De waarnemers noteerden soortnaam, aantal (globaal of zo mogelijk gesplitst in mannetjes en wijfjes), waarnemingsdatum, plaatsbepa-ling en speciale gedragingen (paring, eiafzet…). Ook waarnemingen van larven en larvenhuidjes werden nauwkeurig bijgehouden.

LibellenmeersenTijdens de periode 1996-2007 werden op die manier over het hele gebied 34 soorten libellen waargenomen (zie tabel). Een vrij groot aantal als je weet dat er in België tot op heden slechts 69 soorten bekend zijn. Aan de hand van de geno-teerde speciale gedragingen werden 23 soorten genoteerd als “vaste” bewoners van het gebied. Dit zijn de soorten die zich op regelmatige basis voortplanten binnen het gebied. Deze staan in de tabel in het vet aangeduid.Naar Vlaamse normen hebben de Wellemeersen dus een vrij rijke libellenfauna. Met 23 reside-

Vuurjuffer

Brun

o D

e Br

uyn

2� nr. 3 - juli 2010

rende soorten is het al een gebied met een meer dan gemiddelde libellenfauna, maar de waarne-mingen van zwervende dieren brengt het totaal voor de periode 1996-2007 op 34 soorten, wat toch een aanzienlijk aantal is. Sinds 1957 werden er zelfs 36 soorten waargenomen. Een 37ste soort, de zwervende pantserjuffer, werd in 2009 aan het lijstje toegevoegd, na het verwerken en publiceren van het verslag.Al deze soorten zijn in het verslag apart beschreven met wat meer uitleg over de bio-toop waarin de imago’s en hun larven voorko-men, de vliegtijd, het verbreidingsvermogen, de waarnemingen in de twee periodes en enkele beschermingstips die de soort ten goede kunnen komen. Een foto, een verspreidings-kaartje en een fenologiegrafiek maken het geheel compleet.

Enkele resultatenHet grootste deel (85%) van alle waargenomen libellen worden in de Rode lijst Vlaanderen beschouwd als “momenteel niet bedreigd”. Hieronder vallen ook alle vaste bewoners van het reservaat.Vaste bewoners zijn soorten die overwegend stil-staande wateren bewonen (gezien het gebrek aan helder stromend water). Hieronder zijn soorten te onderscheiden (bijv. kanaaljuffer en watersnuffel) die vooral de grotere vijvers bewonen, dus wate-ren met een rijk voedselaanbod, en soorten (bijv. de meeste heidelibellen en de blauwe glazenma-ker) die de kleinere poelen, bomputten, slenken en sloten als voortplantingsplaatsen verkiezen, die ook een veel kleiner voedselaanbod bieden.Een aantal onder hen zijn door de jaren heen dui-delijk algemener geworden, wat erop wijst dat het

Viervlek

Brun

o D

e Br

uyn

nr. 3 - juli 2010 29

juiste habitat aanwezig bleef, zodat deze soorten volledig ingeburgerd geraakten in het gebied, vaak ook ten koste van andere soorten.De glassnijder en de vroege glazenmaker werden niet meer waargenomen in de periode 1996-2007 en zijn dus vermoedelijk volledig uit het gebied ver-dwenen. Het gaat om twee soorten die ook elders in Vlaanderen een algemene historische achteruit-gang vertonen.Twee andere soorten, de variabele waterjuffer en de blauwe breedscheen-juffer, verdwenen van hun vroegere voort-plantingsplaatsen en werden in de periode 1996-2007 nog slechts sporadisch zwervend aangetroffen. Hoewel de oorzaak van het verdwijnen niet pre-cies achterhaald kan worden, lijkt het aan-nemelijk dat dit niet alleen te wijten is aan het verlies van hun leefgebied, maar zeker ook aan de onderlinge competitie met andere soorten.Nieuwkomers zijn de kleine roodoogjuf-fer, de vuurlibel en de smaragdlibel. De eerste soort was tijdens de periode 1957-1969 nog niet aanwezig in het gebied, deed er zijn intrede tussen 1969 en 1974 en nam sindsdien gestaag toe, vermoede-lijk door het warmere klimaat en de tolerantie voor meer voedselrijke omstandigheden. Het is nu een zeer algemeen voorkomende juffer in de Wellemeersen. De twee andere soorten werden in de eerste

periode slechts occasioneel waargenomen. Maar nu wijst alles erop dat zij zich in kleine aantallen voortplanten.Opvallend is ook dat soorten die bekend staan als pioniers het reservaat regelmatig aandoen (tengere grasjuffer) of er volledig ingeburgerd zijn (gewone pantserjuffer, platbuik). Deze profiteren vermoe-delijk ten volle van de met regelmaat uitgevoerde beheerswerken in het reservaat.

Weidebeekjuffer Calopteryx splendens Houtpantserjuffer Lestes viridis Zeer algemeenGewone pantserjuffer Lestes sponsa Vrij algemeenAzuurwaterjuffer Coenagrion puella AlgemeenVariabele waterjuffer Coenagrion pulchellum Vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula Vrij algemeenLantaarntje Ishnura elegans Zeer algemeenTengere grasjuffer Ishnura pumilio Kanaaljuffer Erythromma lindeni Vrij algemeenGrote roodoogjuffer Erythromma najas AlgemeenKleine roodoogjuffer Erythromma viridulum Zeer algemeenWatersnuffel Enallagma cyathigerum AlgemeenBlauwe breedscheenjuffer Platycnemis pennipes Blauwe glazenmaker Aeshna cyanea Zeer algemeenBruine glazenmaker Aeshna grandis ZeldzaamPaardenbijter Aeshna mixta AlgemeenZuidelijke glazenmaker Aeshna affinis Grote keizerlibel Anax imperator AlgemeenZuidelijke keizerlibel Anax parthenope Plasrombout Gomphus pulchellus Viervlek Libellula quadrimaculata Vrij algemeenPlatbuik Libellula depressa AlgemeenGewone oeverlibel Orthetrum cancellatum AlgemeenBeekoeverlibel Orthetrum coerulescens Bruinrode heidelibel Sympetrum striolatum AlgemeenSteenrode heidelibel Sympetrum vulgatum AlgemeenGeelvlekheidelibel Sympetrum flaveolum Algemeen / fluctuerendZwervende heidelibel Sympetrum fonscolombii Bandheidelibel Sympetrum pedemontanum Zwarte heidelibel Sympetrum danae Vrij algemeenBloedrode heidelibel Sympetrum sanguineum Zeer algemeenVuurlibel Crocothemis erythraea ZeldzaamSmaragdlibel Cordulia aenea ZeldzaamGewone bronlibel Cordulegaster boltonii

Tabel met de 3� waargenomen soorten in de periode 199�-200�De 23 in het vet-aangeduide soorten planten zich op regelmatige basis voort binnen het gebied

Nederlandse naam Wetenschappelijk naam Status in de Wellemeersen

30 nr. 3 - juli 2010

Libellen in de Wellemeersen

Is te downloaden op volgende site:www.natuurpunt.be/nl/natuurbehoud/natuurstudie/rapporten-studie_�99.aspx

Het verslag is ook nog, na aanvraag via mail, in beperkte oplage verkrijgbaar in boekvorm.

Het aantal zwervende soorten in de laatste periode nam ten slotte sterk toe. Dit heeft vermoedelijk niet alleen te maken met een grotere inventarisa-tieactiviteit, maar ook met het feit dat het gebied op zich een hoge immigratie van libellen meemaakt. Het vermogen van dergelijke soorten om zich te vestigen wordt waarschijnlijk

niet alleen bepaald door het aanbod in habitats, maar ook en vooral door de competitie met de al aanwezige, residerende soorten.

Geen vergane glorieDe Wellemeersen hebben dus nog steeds heel wat te bieden aan de liefhebber van libellen en water-juffers. Een paar bezoekjes tijdens het libellensei-zoen (eind april tot eind oktober) leveren vrijwel zeker mooie waarnemingen op. Het verslag kan bij het plannen van de uitstap alvast een goede leidraad zijn.

Bruinrode heidelibel

Fred

erik

De

Cos

ter

Danny Van Schandevijldanny.van.schandevijl@telenet.be

Werkgroep WID

INF

O

Natuurpunt is een open en onge-bonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maat-schappelijke visie. Onze activitei-ten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en reservatenwerking.www.natuurpunt.be

AFDELINGENAalstRik De Baere - 053 21 29 13rik.debaere@telenet.be

Affligem-LiedekerkeKern AffligemWim Van Grieken - 053 77 70 06wim.van.grieken@advalvas.beKern LiedekerkeErik De Block - 053 68 35 88edebe@advalvas.be

DenderleeuwBruno De Bruyn - 053 67 07 85bruno.de.bruyn@kindengezin.be

DendermondingStefaan Thibau - 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Erpe-MerePeter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Boven-DenderWouter Faveyts - 0479 27 32 78wouter.faveyts@telenet.be

Groot-HaaltertStijn De Ryck 0472 70 20 00stijnderyck@telenet.be

Lede-HoutemPeter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

NinoveWouter Mertens - 0495 68 89 33wouter.mertens@natuurpuntninove.be

WERKGROEPENWerkgroep InvertebratenEric De Tré - 053 66 04 32eric.detre@vhm.be - 2255

Vogelwerkgroep CinereaWouter Faveyts 0479 27 32 78wouter.faveyts@telenet.be

Plantenwerkgroep AlliumPeter Tolleneer - 0498 40 83 28allium@belgacom.net

Zoogdierenwerkgroep DenderstreekJoachim De MaeseneerJoachimdm@yahoo.com

Paddestoelenwerkgroep ZwamvlokPeter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Werkgroep amfibieën & reptielen WardKoen De Maeregreatskua2002@hotmail.com0485 68 89 82

RESERVATEN ENNATUURPROJECTEN

Giften Reservatenfonds:rekeningnummer:293-0212075-88 met vermel-ding van de projectnaam en het projectnummer.Giften vanaf e 30 zijn fiscaal aftrekbaar.

Boelaremeersen te Neder-boelare - 6640Johnny Cornelis - 0474 58 08 38johnny_cornelis@hotmail.com

Brede Schoren enKonkelschor te Berlare 6616Stefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Dendervallei te Ninove6099Jeroen Vanhee 054 33 50 29jeroen.vanhee@telenet.be

Den Dotter/Blauwboste Haaltert/Aaigem/Mere 6149Stijn De Ryck 0472 70 20 00stijnderyck@busmail.net

Everbeekse bossen - 6210Koen Van Den Berge055 42 83 90koen.vandenberge@skynet.be

Gemene Meers te Idegem6647Tom Van Muylem 054 24 02 10tom.tinne@telenet.be

't Groot Schoor te Grembergen6603Tarcy Verstraeten 052 21 11 11

Heidemeersen te Berlare6644Stefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Hogedonk te Gijzegem/Herdersem / Mespelare - 6243Brian RoelandtBrian.Roelandt@telenet.be052 22 57 71

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123Wim D’Haeseleer - 0495 87 50 50wim.dhaeseleer@honegem.bewww.honegem.be

Keelman te Denderhoutem6178Guido Van Rossen054 32 23 01

Korte Lake te Overboelare6655Willem Boonen - 054 41 75 85willem.boonen@skynet.be

Kravaalbos te Meldert6071Frans Roggemanfransroggeman@msn.com

Dendriet is het regionale contact-blad voor de leden van negen Natuurpuntafdelingen en zes studiewerkgroepen in de Dender-streek. Deze afdelingen en werk-groepen willen zowel occasioneel als structureel intens samenwer-ken. Je kan voor meer inlich-tingen steeds terecht bij de con-tactpersoon voor jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt. Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en natuurpuntjes door naar de redac-tie. Deadline volgende Dendriet:1 augustus 2010.

Dendriet ontvangen:Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreek-afdeling kunnen Dendriet ont-vangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit doe je door middel van een overschrijving van e 7,50 op rekeningnummer 393-0491337-24 van Dendriet, Heldergemstraat 161, 9450 Heldergem, met ver-melding van je lidnummer en “abonnement Dendriet, midden-katern afdeling...”.Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

REDACTIERAADKoen Steenhoudt - verzending en redactiesecretaris.Wouter Mertens - hoofdredacteur en verantwoordelijke uitgever.Daan Stemgée, Joachim De Maese- neer - redactiekern.Stijn De Ryck - budgettering.Marc Symoens - corrector.Willy Beeckman, Rik De Baere, Dirk De Mesel, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Wouter Faveyts, Jo Ottoy, Peter Tolleneer, Wim Van Grieken.Wilfried Veldeman - lay-out

Werkten ook mee aan dit nr :BAHA, Johnny Cornelis, Bruno De Bruyn, Luc De Keersmaeker, Carlos D’ Haeseleer, Wim D’ Haeseleer, JNM-Niger, Remi Paul Mathys, Joost Mertens, Kurth Vanderheyden, Jean Van Holen, Danny Van Schandevijl, ©Vildaphoto: Yves Adams - Misjel Decleer.

DRukDrukkerij Druk in de Weer, GentPapier: CyclusPrint 90 gram, 100% kringlooppapierInkt: gedrukt met vegetale inkten en plantaardige wasmiddelen.

Ledezijde 6657Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be

Moenebroek te Geraards-bergen/Lierde - 6620Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09carlos.dhaeseleer@skynet.be

Molenbeekmeersen te Den-derleeuw/Okegem - 6646Eric De Tré 053 66 04 32eric.detre@vhm.be

Padde- en Porrebeekvalleite Dendermonde - 6652Dirk Van den Bossche 052 42 49 60

Palitsebeek te Liedekerke - 9427Marc Michiels 053 67 11 91marcusmichiels@skynet.be

Pamelse meersen, Domme-lingen te Liedekerke - 9972Marc Michiels 053 67 11 91marcusmichiels@skynet.be

Phenixberg te Okegem - 6618Wouter Mertens 054 32 51 71wouter.mertens: zie eerder

Raspaillebos te Grimminge 6164Koen Steenhoudt 054 58 67 58k.steenhoudt@skynet.be

Rietbeemd te Moerbeke/Viane/Lessines - 6058Godfried Merlevede 068 30 01 070486 87 17 87derietbeemd@hotmail.com

Sint-Onolfspolder te Appels/Dendermonde - 6623Bart Dierickx 052 21 03 81

Valier te Liedekerke - 9418Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@skynet.be

Wachtbekken 6In Sint-Gillis/DendermondeStefaan Thibau 052 42 69 72stefaan.thibau@skynet.be

Walputbeek/Dendermeersente Meerbeke - 6213Georges Jacobs 054 33 60 64georges.jacobs@pandora.be

Wellemeersen te Denderleeuw/Erembodegem - 6612Eric De Tré 053 66 04 32eric.detre@vhm.be

Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/Gerstjens te AalstPeter Tolleneer 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net

nr. 3 - juli 2010 31

SchenK een lIdMaatSchap !Gezinslidmaatschap: e 24 op rekening 230-0044233-21

Je ontvangt natuur.blad en dendrietVoor e 8,50 meer ontvang je ook natuur.focus (studie en beheer) of natuur.oriolus (vogels)

Voor e 38,50 in totaal ontvang je zowel natuur.blad, -focus, -oriolus en dendriet(vermeld de tijdschriften die je wenst op de overschrijving)

Big Denderjump11 juli 14u30 Ninove

Deze titel verwijst naar:

Ahet Griekse dendron, wat boom betekent,Aeen mineraal in de vorm van een boompje op voegvlakken van sommige gesteenten,Ade vertakte uitlopers van hersen- zenuwcellen: een communicatie - kanaal dus,Ahet Denderbekken met een netwerk van sloten en beken,A tenslotte staat er natuurlijk ook veel riet langs de Dender...

Retouradres: Koen Steenhoudt,Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden

Redactieadres: Dendriet,Pamelstraat 119, 9400 Ninove

E-mail: dendriet@skynet.be

Websites:www.natuurpunt.be/denderstreekwww.denderstreek.waarnemingen.be

Verantwoordelijke uitgever:Wouter Mertens,Pamelstraat 119, 9400 Ninove

Rekeningnummer:393-0491337-24,Dendriet, Heldergemstraat 1619450 Heldergem

Foto’s voorpagina:

Inhuldiging oorlogsmonument Moenebroek:BAHA

Grote ratelaar: Johnny Cornelis

Parende lantaarntjes: Joost Mertens

2 Een lelijke vijfling

� Oorlogsvliegtuigen in onze reservaten

� Bosreservaat Liedekerkebos

12 JNM zomerkampen

1� Denderkalender

1� Graslandbeheer in de regio

23 Fascinerende wespendieven

2� Libellen in Wellemeersen

I N H O U D