- Crazy Times -

2

- Crazy Times -

3

Voorwoord

Beste leerkrachten of vormingswerkers,

Wij zijn enkele laatstejaarsstudenten van de opleiding Sociale Readaptatiewetenschappen aan de

Katholieke Hogeschool te Leuven. In het kader van projectonderwijs besloten wij een samenwerking

aan te gaan met Te Gek!?, een project van vzw Sint-Annendael Grauwzusters uit Diest.

Te Gek!? probeert geestelijke gezondheidsproblemen in de media en bij het grote publiek

bespreekbaar te maken. Met deze gedachte bracht zij onder andere enkele cd’s uit en werkte zij mee

aan tv- en radioreportages (Canvas, Radio 1) en krantenbijlagen (De Standaard).

Voor jullie ligt een educatieve bundel die dezelfde doelstellingen nastreeft. Wij willen jonge mensen

uit de derde graad van het middelbaar onderwijs, die in belangrijke mate bezig zijn met het vormen

van hun identiteit en met het bepalen van hun toekomst, laten stilstaan bij de maatschappij waarin

ze leven.

‘Crazy Times’ is daartoe opgebouwd uit een tweeluik. Het pakket wil jongeren enerzijds informeren

over bepaalde maatschappelijke tendensen. Anderzijds maken zij ook kennis met Borderline, een

stoornis die uit deze tendensen voortkomt. Borderline is in de huidige psychiatrie veruit de meest

gestelde diagnose. Zou het niet kunnen dat deze stoornis ons dan allen aanbelangt?

Deze vraagstelling, maar ook de naam van de bundel, is ontleend aan het boek ‘Borderline Times’

van Dirk De Wachter, diensthoofd systeem- en gezinstherapie aan het Universitair Psychiatrisch

Centrum van de KU Leuven. Wanneer we met zijn allen wat beter leren omgaan met wat ‘ziek zijn’ is,

krijgen de zieken meer ademruimte en worden zij niet zomaar meer aan de kant gezet.

Wij hopen dat wij met dit pakket dit inzicht onder jongeren kunnen verder zetten. Een inzicht alleen

is echter niet voldoende. Door een acceptatie en een respecteren van dat mensen – soms enkel

tijdelijk – problemen kunnen ondervinden, willen wij ook inspelen op een duurzame

gedragsverandering. Ziek zijn is inherent aan de mens. We kunnen dit dus maar beter opvangen met

een stabiel netwerk, een omgeving die dit niet de rug toekeert.

Voor concrete gebruikerstips, verwijzen wij jullie naar de inleiding, die eveneens dienst doet als een handleiding. Wij wensen jullie via dit boekje een inspirerende uitwisseling met jonge mensen toe! Lindsay Vanhellemont Jolien Peeters Marijse Minnen Charlotte De Graef Hanne Bertens Lien Dierickx Silke Van Loo

- Crazy Times -

4

Inhoud

Voorwoord 3 Inleiding en handleiding 5 Kennismaking 6 Geschiedenis 12 Borderline 20 Symptomen Borderline 28 Preventie 44 1. Fit in je hoofd, goed in je vel 46 2. Mindfulness 60 Beeldvorming 66 1. Negatieve beeldvorming 68 2. Positieve beeldvorming 96 Evaluatie 100 Dankwoord 108

- Crazy Times -

5

Inleiding en handleiding

Deze educatieve bundel werd oorspronkelijk samengesteld voor jongeren van de derde graad van

het middelbaar onderwijs. Buiten de schoolse context, kan de bundel ook in een andere context

gebruikt worden en aan een andere doelgroep aangereikt worden. Wij denken bijvoorbeeld aan een

setting binnen het sociaal-cultureel werk. Voor het gebruikersgemak hebben wij echter geopteerd

om consistent te spreken over ‘leerlingen in een klasgroep’.

De bundel handelt over ‘borderline en beeldvorming’. Om over psychische stoornissen te spreken,

heb je nood aan een afbakening. Er zijn immers enorm veel varianten van psychisch ziek zijn.

‘Crazy Times’ is gebaseerd op het boek ‘Borderline Times’ van Dirk De Wachter (2012). Hij gaf ons de

afbakening voor het verhaal dat wij willen vertellen: één ziekte in verhouding tot de maatschappij.

Wie het boek gelezen heeft, begrijpt dat het onderwerp niet enkel handelt over de borderline

stoornis op zich. Het gaat veeleer over bepaalde kenmerken van de stoornis die zich in de

maatschappij veruiterlijken. Dit gedachtepatroon over borderline kan ongetwijfeld doorgevoerd

worden naar andere stoornissen. Wij vinden in essentie dat alle psychische stoornissen even veel

aandacht verdienen, maar voor de praktische samenstelling van deze bundel was het nuttig deze

afbakening te maken.

‘Crazy Times’ is opgebouwd uit verschillende hoofdstukken. Om de open sfeer in een groep te

bevorderen, starten we met een kennismaking. Vervolgens blikken we terug in de tijd. Zo gaan we na

hoe de psychiatrie doorheen de geschiedenis is ontwikkeld. Het middelste deel van de bundel wordt

concreet. We spitten uit wat de borderline stoornis nu eigenlijk inhoudt, om vervolgens te gaan

kijken hoe de symptomen zich in de maatschappij veruiterlijken. Naar het einde van de bundel gaan

we kijken hoe we stoornissen preventief kunnen behandelen en worden de processen van negatieve

en positieve beeldvorming belicht. We sluiten af met een paar suggesties om het leerproces te

evalueren binnen de doelgroep.

Elk hoofdstuk is in de mate van het mogelijke opgebouwd uit een inleiding, doelen, een algemene

theorie, didactische werkvormen, een bijlage- en een bronnenlijst. De bedoeling van dit pakket is om

een zo interactief mogelijke leeromgeving te stimuleren. De theorie is belangrijk, maar de

aangereikte werkvormen maken dat de theorie wat aangenamer ‘verteerd’ kan worden. Het nuttige

aan het aangename koppelen, dat leek ons belangrijk voor de doelgroep.

Idealiter zien we dat dit pakket wordt aangereikt binnen een projectweek, waarbij verschillende

leerkrachten hun krachten bundelen om de verschillende hoofdstukken systematisch bij de

leerlingen aan te brengen. Toch begrijpen we ook dat dit niet vanzelfsprekend is. Daarom kan vrijwel

elk hoofdstuk ook op zichzelf gebruikt worden. Een combinatie uit verschillende hoofdstukken is ook

mogelijk. De leerkracht of de vormingswerker staat vrij om er naar eigen goeddunken onderdelen te

gebruiken en te combineren.

- Crazy Times -

6

- Crazy Times -

7

Kennismaking

Inleiding

Onderstaande werkvormen bieden een creatieve en laagdrempelige inleiding op dit lessenpakket.

Praten over geestelijke gezondheid vergt een groot inlevingsvermogen en moet in een onderlinge

sfeer van vertrouwen gebeuren.

Het creëren van deze vertrouwelijke sfeer, kennismaken op een ‘andere’ manier, een positieve blik

werpen op alledaagse dingen,.. Dit zijn slechts enkele van de doelstellingen die met deze

kennismakingsles worden beoogt.

De theoretische achtergrond van deze inleidende les(sen) is gebaseerd op de comfort-learning-panic

zone cirkel. We willen leerlingen bewegen naar hun learning-zone en hen zo de kans geven om op

een laagdrempelige, aangename manier kennis te maken met elkaar en kort het onderwerp van dit

lessenpakket aan te raken.

Doelen

Op het einde van de les kunnen de leerlingen:

Een sfeer van openheid en vertrouwen tussen elkaar en tussen hen en de leerkracht creëren.

Communiceren met respect voor de anderen.

Kennismaken met persoonlijke verschillen en gelijkenissen.

Vertellen wat comfort-, stretch- en paniekzones zijn.

Nadenken over wat zij belangrijk vinden in hun leven en te weten komen waar anderen

belang aan hechten.

Hun kijk verbreden en hun inlevingsvermogen vergroten.

Theorie

- Crazy Times -

8

Comfort zone

De comfortzone omvat de vaardigheden en kennis die we reeds hebben opgedaan. Deze zone is,

zoals de naam zegt, de meest comfortabele zone. De zone waarin je je bevindt als je bijvoorbeeld

languit in de zetel ligt en naar je favoriete programma aan het kijken bent. In deze zone kunnen we

echter niets meer bijleren, niet qua kennis en niet qua vaardigheden. Hiervoor moeten we ons

‘bewegen’ naar de learning zone.

Learning zone

De grote uitdaging van een pedagoog is om activiteiten te selecteren voor zijn cliënten die zich

bevinden in deze learning zone. In deze zone is er een evenwicht tussen het bieden van activiteiten

die uitdagend genoeg zijn, maar niet té uitdagend (panic zone) en activiteiten die uitgevoerd worden

in een veilige en vertrouwde sfeer. Belangrijk is dat de cliënt zich niet té comfortabel voelt (comfort

zone). Een dunne lijn, maar het loont zeker om op zoek te gaan naar dit evenwicht.

Panic zone

Personen die zich in deze zone bevinden voelen zich enorm gespannen, gestresseerd en onveilig. Het

spreekt voor zich dat dit niet het ideale klimaat is om dingen bij te leren. Een algemeen gevoel van

ontmoedigd zijn en stress overheerst en bijleren is onmogelijk.

Geluk, een hype

Bij onderstaande werkvormen treedt geluk in al zijn facetten sterk op de voorgrond en we willen

even kaderen waarom we er voor kozen om dit thema zo uitgebreid te belichten.

Er heerst als het ware een ‘gelukshype’. Geluk is maakbaar en wordt op allerlei manieren gepromoot,

denk maar aan programma’s als ‘Bouwen aan geluk’, tijdschriften en workshops om je ‘innerlijke

geluk’ te vinden.

In een maatschappij waar iedereen op zoek is naar geluk is het belangrijk om even stil te staan en van

op een afstand te kijken naar de steeds sneller draaiende wereld. Waar zoeken wij ons geluk ? Wat

betekent geluk voor ons ? Zoeken we niet te ver, verkeerd ?

Wij willen jongeren de kans geven om na te denken over de verwachtingen en hoop die zij stellen.

Denken ze na over wat ze van hun leven willen maken ? Waarop baseren ze dit idee ? Op hun eigen

wensen en verlangens, of op de wensen en verlangens die de maatschappij hen oplegt ?

Werkvormen

1. Spel bij comfort-, stretch- en panic zone

Alle leerlingen staan recht. De klas wordt verdeeld in 3 vakken: comfort, stretch en panic. Na de

uitspraak van een vaardigheid lopen de leerlingen naar de vak van hun keuze. De leerlingen mogen

zelf ook vaardigheden verzinnen. Mogelijke vaardigheden: veters binden, schema’s maken, wc

kuisen, spreekbeurt houden, tekst vanbuiten leren, alleen zijn, opera luisteren, opstel schrijven,

- Crazy Times -

9

vraagstuk oplossen, brood bakken, dansen, tekenen, gras maaien, mondeling examen doen, strijken,

gedicht schrijven, babysitten, vergaderen, hout zagen, chocomousse maken, …

2. Speeddaten

Creëer met stoelen twee cirkels: een binnen- en een

buitencirkel. Zorg dat de stoelen zo staan dat er

gespreksduo’s ontstaan. Je geeft de groep telkens een

onderwerp of een opdrachtje, en ze krijgen drie minuten voor

een kort gesprek. (Houd de vaart erin, als je merkt dat de

leerlingen sneller uitgepraat zijn.) Op jouw signaal schuift de

buitencirkel een plaatsje op, zodat er nieuwe duo’s ontstaan.

Voorbeelden van opdrachtjes

o Ga op zoek naar een plaats waar jullie ooit

allebei zijn geweest, liefst zo precies mogelijk en

zo ver mogelijk van hier.

o Zoek een boek of film die jullie allebei heel leuk vinden, en vertel elkaar waarom.

o Zoek iets bijzonders dat jullie allebei op je kamer hebben.

Voorbeelden van onderwerpen

o Vertel elkaar hoe je huis eruit ziet.

o Vertel elkaar wat je meestal doet op een zaterdag.

o Vertel elkaar wat je het leukste vak op school vindt en vertel ook waarom.

3. De regels van geluk

Stel zelf je ‘5 regels voor geluk’ op. Wat vind jij

belangrijk? Wat is voor jou onmisbaar?

Maak ‘5 regels voor een leuke klas’. Doel: Wat vind

ik belangrijk? Wat vinden mijn klasgenoten

belangrijk? Elkaar leren kennen en

gemeenschappelijke ‘belangen’ ontdekken.

- Crazy Times -

10

4. Wat als geluk een ding was?

Ik wou

dat geluk een ding was en dat ik het

ergens vond en mee naar huis nam.

Ik zou niemand vertellen dat ik het had gevonden.

Ik zou het verstoppen en alleen tevoorschijn halen

als ik zeker wist dat ik alleen was.

Dan zou ik het oppoetsen.

Geluk moet glimmen, ook al

is het in het geheim.

Toon Tellegen

Voer een groepsgesprek met als onderwerp ‘Wat als geluk een ding was?’. Stel deze vraag en laat de

leerlingen even in kleine groepjes nadenken. Na een tiental minuten verzamelen alle leerlingen en

gaan ze in een grote cirkel zitten. Ieder om beurt vertelt aan de groep welk voorwerp voor hem/haar

geluk representeert en waarom. Nadien kan hierover wat worden nagepraat in groep.

Mogelijke bijvragen:

Wil iemand zijn keuze bijstellen?

Heeft er iemand vragen voor een andere leerling?

Denk je dat je als kind een ander voorwerp had gekozen?

Zal je op je dertigste nog steeds voor dit voorwerp kiezen?

…

5. De kunst van het complimenteren

Alle namen van de leerlingen van de klas worden opgeschreven en in een zakje gestopt. Ieder trekt

een naam uit het zakje en die persoon is voor de rest van de dag of week zijn ‘beste vriend’.

- Crazy Times -

11

Geef hem complimentjes en zet hem in de bloemetjes. Verzin leuke en originele manieren om hem

te complimenteren én als leuke twist: probeer dit te doen zonder dat hij ontdekt wie zijn ‘beste

vriend’ is. Op het einde van de dag / week gaan jullie allemaal samen zitten: wie weet wie zijn ‘beste

vriend’ is? Op welke manier ben jij de afgelopen dag / week in de bloemetjes gezet en

gecomplimenteerd? Wat vond je hiervan?

Bronvermelding

Internet

Extra tijd, http://www.extratijd.be/2012/02/hoe-je-leerzone-maximaal-gebruiken, (20.04.2013)

- Crazy Times -

12

- Crazy Times -

13

Geschiedenis van de psychiatrie

Inleiding

In dit onderdeel geven we een algemene kijk op de psychiatrie en zijn patiënten door de eeuwen

heen. Zo krijgen de leerlingen een beeld over hoe de psychiatrie zich tot bepaalde tijdsperiodes kan

verhouden. Wat vandaag een depressie is, was vroeger misschien wel iets heel anders...

Doelen

Op het einde van de les hebben de leerlingen kennis gemaakt met:

De evolutie van de psychiatrie binnen verschillende tijdsvakken.

De psychiatrie van vandaag, waarin opnieuw een geloof aanwezig is in de mogelijkheden en

de toekomst van mensen die ziek zijn.

Theorie

Psychiatrie door de eeuwen heen

De Prehistorie

Tijdens de primitieve culturen (prehistorie) geloofde men dat waanzin werd veroorzaakt door oergeesten; demonen of natuurgoden. Deze zouden uit onvrede of wraakzucht het lichaam of een deel van het lichaam (namelijk het cognitieve) in bezit nemen. Maar ook werden zij gezien op een positieve manier, namelijk als boodschapper van een god.

Medicijnmannen/vrouwen hadden het vermogen om met de geestenwereld te communiceren. Zij trachtten toen de boze geesten uit het lichaam van het ‘slachtoffer’ te verjagen door allerlei trucs met planten, mineralen en dergelijke toe te passen.

Als deze methoden niet zouden helpen (wat meestal ook zo was) ging men echter op meer drastische manieren te werk: inwrijven met uitwerpselen, martelen, verbannen worden uit de groep, schedelboringen of de dood passeerden de revue.

Het Oude Nabije Oosten

Bij de Egyptenaren ging men er nog steeds van uit dat psychische stoornissen het werk waren van de goden. Kinderen en volwassenen die met een psychische achterstand of stoornissen kampten werden gezien als een mislukking en dus hiervoor verbannen uit de maatschappij of onmiddellijk gedood.

- Crazy Times -

14

Ook in dit tijdsperk konden alleen priesters en medicijnmannen de demonen uit het lichaam verweren, de persoon die kampte met de psychische stoornis had weinig inspraak in wat er met hem of haar zou gebeuren. Een vaak voorkomende methode om deze goden uit het lichaam te verdrijven ging als volgt: door in de tempel van de god die deze ziekte zou veroorzaken een heilige slaap over de patiënt te brengen, zou deze god de patiënt genezen in zijn of haar slaap. Vaak werden de patiënten in een coma gehouden waar ze niet meer van ‘herstelden’ en dus stierven ze.

De Klassieke Oudheid

De Grieken

Tijden waar goede soldaten werden ‘geproduceerd’. Gehandicapten kinderen (mentaal of lichamelijk) en krankzinnigen werden onmiddellijk gedood met als hoofdreden ‘waardeloos’ te zijn voor de samenleving. Hoofdreden tot oorzaak van krankzinnigheid zijn nog steeds de goden (met als voorbeeld de godin Mania = manisch).

Bij de opkomst van de antieke medische wetenschap beschouwde Hippocrates krankzinnigheid als een ziektebeeld. De vier belangrijkste lichaamsvochten: bloed, gele gal, zwarte gal en slijm werden gezien als de oorzaak van de ziekte. Men ging zo verbanden leggen tussen deze lichaamssappen en de symptomen.

Te veel bloed: vurige, energieke persoonlijkheid de persoon was cholerisch

Te veel gele gal: snel kwaad, geïrriteerd de persoon was sanguinisch

Te veel zwarte gal: depressief, neerslachtig de persoon was melancholisch

Te veel slijm: heel kalm en weinig emotie de persoon was flegmatisch

Hippocrates trachtte de juiste verhouding tussen de lichaamsappen te herstellen door middel van: aderlaten, braaktherapieën, afzuigen van gal/slijmen door ontlastende of waterafdrijvende kruiden te gebruiken.

Ook koude en warmte baden, rust, dieet, zang en muziek werden als geneesmiddel gebruikt.

De Romeinen

Bij de Romeinen werd bij het verdikt psychische stoornis gebruik gemaakt van repressie of therapie. Bij repressie werd de stoornis beschouwd als een poging te ontkomen aan de maatschappelijke verplichtingen. Als straf gebruikte men hier opsluiting of marteling.

Bij therapie werd de stoornis gezien als een symptoom van stress vanwege de omgeving. Rust, regelmaat, muziek, het drinken en eten van bizarre substanties, enz. werden als geneeswijze toegepast.

Zowel bij de Grieken als bij de Romeinen werden psychische stoornissen vastgesteld door de familie van de lijder. Vervolgens werden deze vaststellingen bevestigd door een rechter. Een wettelijke basis waarin psychische stoornissen beschreven werden hadden ze echter niet, deze werden vaststellingen werden subjectief beoordeeld. De patiënt(en) zelf had(den) geen rechten en werden beschouwd als wilsonbekwaam. Verzorging viel in de handen van de familie of geestelijken.

Geesteszieken werden soms gebruikt als nar aan het hof van de keizer. Deze hofnarren kregen echter een goede verzorging in tegenstelling tot andere geesteszieken die geen nar waren.

- Crazy Times -

15

De Middeleeuwen

Zolang men in deze tijdsperiode in de gemeenschap productief was, werd men geaccepteerd. Tussen de verschillende vormen van psychische stoornissen werd nog geen onderscheid gemaakt. De opvattingen van Hippocrates dat psychische personen een medische behandeling nodig hadden werd verdongen naar de achtergrond en in de plaats kwam opnieuw het geloof in exorcisme en hekserij.

Met de opkomst van de kerk kregen psychische personen ‘het recht op leven’ en kwam een van de eerste vormen van zorg aan bod. Patiënten werden gezien als ‘kinderen van God’ en hadden dus bescherming en zorg nodig. Rond het jaar 1200 werden dolhuizen gesticht. Een soort verzorgingstehuis opgericht door de kerk, deze ‘dolhuizen’ stonden absoluut nog niet op hun punt qua zorg en doelgroep. Er werden namelijk buiten psychische patiënten ouderen, wezen, zieken, prostituees en andere ‘uitschot’ uit de samenleving gehuisvest.

Opnieuw werden psychische patiënten gezien als ‘overbodig’ in de samenleving. Heksenvervolgingen, martelingen en moorden kwamen weer aan de orde.

Keisnijding (Middeleeuwen)

Duiveluitbanning (Middeleeuwen)

- Crazy Times -

16

De Vroeg Moderne Tijd

In de 17de eeuw zorgden economische redenen voor een verschuiving. Dolhuizen werden tuchthuizen, binnen deze tuchthuizen moest dwangarbeid worden verricht. Deze tuchthuizen werden voorzien voor diegenen die eigen onderhoud niet konden voorzien en werden dus verplicht opgenomen. De verschillende instellingen en hun doelpubliek kregen de noemer ‘gesticht’. Tot in de 19de eeuw konden ‘normale’ burgers een bezoek brengen aan zo’n gesticht als vermaak in ruil voor geld. De vervolging, verbanning, foltering en verbranding van geesteszieken duurde voort tot de helft van de 18e eeuw. Daarna verdwijnt het geloof in bezetenheid en hekserij.

De daarop volgende periode met onder andere de Franse Revolutie, de industriële revolutie en tal van andere wetenschappelijke ontdekkingen in de loop van de 19de eeuw droegen bij tot het besef dat psychische patiënten ziek waren en dus hiervoor medische zorg nodig hadden.

Door dit besef stegen de opnames enorm. Patiënten werden verzorgd door ongeschoolden en werden op basis van intuïtie verzorgd. Er werden behandelingen toegepast zonder dat men de oorzaak van de psychische stoornis kende. Allerlei bizarre theorieën passeerden de revue: masturbatie was een oorzaak van krankzinnigheid, een overschot van bloed in de hersenen zou krankzinnigheid tot uiting doen komen. Daarom zou het schrikken dat leidt tot angst een remedie zijn om een persoon te doen genezen.

Onder meer op grond van deze theorieën werden geesteszieken nog steeds opgesloten en gefolterd om hen tot de rede te brengen. Belangrijkste therapieën:

De hoeveelheid bloed in de hersenen te laten dalen: bijvoorbeeld door aderlating, het snel laten ronddraaien van de patiënt (Rotatietherapieën)

Patiënten in doodsangst brengen door deze bijna te laten verdrinken of onder te dompelen in ijskoud water

Het fixeren van onrustige patiënten in een dwangstoel, waarbij de armen naar achteren konden worden getrokken. Wie kleren stuk beet kreeg een ijzeren beugel in de mond

Dolhuizen (Vroeg Moderne tijd)

- Crazy Times -

17

Dolhuizen (Vroeg Moderne tijd)

De Nieuwste Tijd

De toon die werd aangezet in de Vroeg Moderne tijd ging verder in de 19de eeuw. Er ontstond meer behoefte aan een classificatie voor geestesziekten. Er kwam ook meer aandacht op het gebied van zorg. In 1808 werd de term psychiatrie bedacht. De psychiater van toen werd op dat moment nog een ‘aliëntist’ genoemd.

Specifieke psychische ziektebeelden werden erkend. Schizofrenie, manisch depressieve psychoses en hysterie waren populair. Niet alleen psychische patiënten maar ook personen met een mentale beperking werden gezien als geesteszieken. Er werd een nieuwe vorm van verpleging toegepast. Dwangmiddelen en geweld werden niet langer gebruikt. Binnen de instelling waren de patiënten vrij. Het werken in werkplaatsen en moestuinen werd ingevoerd.

Behandelingen waaronder kalmerende middelen, aderlaten en braakmiddelen waren erg populair. Psychiatrische patiënten werden vooral beschouwd lichamelijk ziek te zijn, daarom diende men in bed verpleegd te worden. Op deze manier kon het lichaam en de hersenen tot innerlijke rust komen en was observatie beter mogelijk. Bij onrustige patiënten werd badverpleging toegediend waarbij een patiënt meerdere uren in bad werd gelegd met hier over een soort van ‘zeil’ dat hen ertoe verplichte in bad te blijven liggen.

De Eigen Tijd

Tot laat in de twintigste eeuw viel de zorg voor mentaal gehandicapten onder de psychiatrie. In 1952 komt de eerste versie van de DSM uit. De DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) is een Amerikaans handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen dat in de meeste landen als standaard in de psychiatrische diagnostiek wordt gebruikt. Een ander schrijnend voorbeeld is dat tot 1973 homoseksualiteit in dit handboek beschouwd werd als een psychiatrische aandoening.

Tot de jaren vijftig waren voor psychiatrische aandoeningen weinig tot geen medicijnen beschikbaar. Persoonlijke therapie had een grote invloed, zo werden ‘bewakers’ almaar meer begeleiders. Vanaf de jaren vijftig werd als oorzaak voor de psychische stoornissen vooral gezocht in sociale en

- Crazy Times -

18

maatschappelijke oorzaken. Hedendaagse onderzoeken tonen aan dat ze ook te maken hebben met genetische en biologische factoren.

Moderne psychiatrie

De psychiatrie van vandaag is lang niet meer wat het vroeger was. Letterlijk werden de muren rond de psychiatrie gesloopt. De psychiatrie van vandaag zit niet altijd in een instituut opgeborgen. Al blijven er nog drempels, de deuren en vensters zijn naar buiten opengezet. De televisie toont dit ook overvloedig: in allerlei films, documentaires en praatshows lijkt het er zelfs op of de psychiatrie alom tegenwoordig is. Gisteren een taboe, vandaag mode en morgen... Wie zal het ons vertellen?

Andere tijden, andere zeden. Normen en waarden zijn voortdurend aan verandering onderhevig. Daardoor wijzigen zich ook de opvattingen over gedragingen en personen die men als ‘abnormaal’ beschouwt. Bij de moderne psychiatrie is men meer gaan geloven in de mogelijkheden van mensen met een psychische stoornis. Het is geen optie meer om ze te laten steken in ziektebeelden en ze hier in te laten wegkwijnen. Een psychiatrische stoornis kan niet langer door één persoonlijke conclusie getrokken worden. Andere deskundigen moeten is staat zijn dezelfde conclusie te trekken.

De psychiatrie heeft op grond van principes een gemeenschappelijke taal ontworpen, waarmee psychiatrische stoornissen beschreven en geordend kunnen worden. Namelijk de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) dit is een (Amerikaans) handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Het wordt in de meeste landen als standaard psychiatrische diagnostiek gebruikt. De huidige versie is aan zijn 5de editie toe. Noodzakelijk is dat, er op een kritische en wetenschappelijke werkwijze met deze DSM omgegaan wordt. Psychiatrie kan immers niet ontsnappen aan invloed van sociale normen en men wil op deze manier misbruik voorkomen.

Bij personen met een psychiatrische stoornis gaat men op het heden als volgt te werk: men maakt gebruik van het medische model. Er wordt met het medische model niet bedoeld dat psychiatrische stoornissen louter op lichamelijke gronden zijn te verklaren of behandelen. Het medische model houdt een systematische werkwijze in om pathologische verschijnselen te bestuderen en indien mogelijk, te wijzigen.

Bij het medische model kan men volgende stappen onderscheiden:

1. Diagnose: Beschrijving van de karakteristieke eigenschappen

2. Verklaring: Factoren die deze stoornis(sen) hebben veroorzaakt, uitgelokt, in stand gehouden hebben

3. Prognose: Voorspelling hoe het mogelijke beloop van de stoornis kan voortvloeien

4. Therapie: Ontwerp en uitvoering van een interventie op grond van diagnose, verklaring en prognose. Deze om stoornissen te voorkomen.

5. Preventie: Ontwerp en uitvoering van een actieplan op grond van diagnose, verklaring, prognose en therapie, om stoornissen te voorkomen. Zo snel en effectief mogelijk te behandelen ter voorkoming van resttoestanden of om nadelige gevolgen te beperken.

- Crazy Times -

19

Bronvermelding

Boeken Rümke, A., Tjaden, B., Verkenning in de psychiatrie: een holistische benadering, Amsterdam (2007)

Vandereycken, W., van Deth, R., Psychiatrie: van diagnose tot behandeling, Houten: Bohn Stafleu Van

Loghum (2011)

Internet

Het oude gesticht, www.hetoudegesticht.com, (20.04.2013)

- Crazy Times -

20

- Crazy Times -

21

Borderline

Inleiding

‘Ook de psychiatrie kent zijn modes en trends. Vroeger hadden veel patiënten een neurose,

tegenwoordig is ‘borderline’ de meest gehanteerde diagnose in de geestelijke gezondheidszorg.

Psychologische aandoeningen weerspiegelen de tijdgeest.’ – Dirk De Wachter (2012)

In het vorige hoofdstuk bespraken we al dat psychiatrische diagnoses onderhevig zijn aan een

bepaalde tijdsgeest. In de hedendaagse psychiatrie wordt de diagnose borderline zeer vaak gesteld,

maar wat houdt deze stoornis nu precies in voor de persoon die eraan lijdt? In dit onderdeel geven

we er een concreet antwoord op. Voor een uitgebreide informatie over de symptomen van

borderline, concrete voorbeelden en hoe deze symptomen zich veruiterlijken in de maatschappij,

verwijzen we naar het volgende hoofdstuk: ‘Symptomen Borderline’.

Doelen

Op het einde van de les hebben de leerlingen kennis gemaakt met:

Borderline als een persoonlijkheidsstoornis.

De gedragingen die iemand met een borderlinestoornis kan stellen.

Borderline als een containerbegrip.

Enkele cijfers van Vlaamse bodem rond borderline.

De mogelijke oorzaken van de borderlinestoornis.

Enkele historische wetenswaardigheden over borderline.

De behandeling en therapie die bij borderline gegeven wordt.

Theorie

Onderstaande informatie is deels overgenomen van de site www.geestelijkgezondvlaanderen.be, een

realisatie van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid (VVGG). Via deze site wil het VVGG

in associatie met Te Gek?! psychische problemen bespreekbaar maken en het taboe doorbreken. Op

de site is onder andere informatie te vinden omtrent allerlei psychische aandoeningen. We kozen voor

deze bron omdat de vaak complexe informatie op een duidelijke, bevattelijke manier wordt

aangebracht.

- Crazy Times -

22

Wat is borderline?

Persoonlijkheidsstoornis

Borderline is een persoonlijkheidsstoornis. Dit wil zeggen dat het te maken heeft met de manier

waarop je als persoon in elkaar steekt. Je gedachten, gevoelens en gedragingen zijn anders dan wat

als normaal of gezond wordt beschouwd.

Niet iedere persoon die ‘eigenaardigheden’ in zijn denken en/of gedrag vertoont heeft een

persoonlijkheidsstoornis. We kunnen spreken van een persoonlijkheidsstoornis wanneer de

gedachten en gedragingen van een persoon schadelijk zijn voor hemzelf en voor zijn omgeving.

De symptomen van een persoonlijkheidsstoornis uiten zich op een systematische manier, dit wil

zeggen dat ze zich regelmatig en herhaaldelijk voordoen en dus niet tijdelijk zijn. Er zijn 10 types van

persoonlijkheidsstoornissen gecategoriseerd in 3 groepen. De borderline persoonlijkheidsstoornis is

hier één van.

Gedrag

Hevig, zo zou je iemand met een borderlinepersoonlijkheid kunnen omschrijven, en ook erg extreem

in zijn gedachten, gevoelens en gedragingen.

Mensen met borderline zijn erg impulsief en kunnen moeilijk maat houden. Dat uit zich bijvoorbeeld

in verslavingen, eetstoornissen, snel wisselende seksuele contacten of woede-uitbarstingen.

- Stemmingswisselingen

Typisch voor mensen met de borderlinestoornis is dat hun stemmingen hevig zijn en extreem snel

kunnen wisselen. Het ene moment is er geen vuiltje aan de lucht, het volgende zijn ze boos, en

omgekeerd. Daardoor lijken ze voortdurend overgevoelig te reageren en weet je nooit waar je je aan

kan verwachten.

Ze denken erg zwart-wit: zaken zijn of goed of slecht, mooi of lelijk, ze kennen geen tussenin. Ook de

mening over een en dezelfde persoon kan in korte tijd helemaal omslaan.

Mensen met een borderlinestoornis hebben een grote behoefte aan intimiteit maar zijn tegelijk erg

bang om verlaten te worden. Daardoor stellen ze mensen die hen graag zien voortdurend op de

proef. Ze testen hen als het ware uit. Ze leggen doorgaans gemakkelijk contacten, maar slagen er

moeilijk in een langdurige (intieme) relatie te onderhouden.

Veel mensen met borderline verwonden zichzelf opzettelijk. Ongeveer tien procent van de mensen

met een borderlineproblematiek maakt uiteindelijk een eind aan zijn leven.

- Stuurloos

Mensen met borderline hebben doorgaans weinig zelfvertrouwen en een ontzettend laag zelfbeeld.

Dat maakt hen buitengewoon gevoelig voor kritiek. Omdat ze geen sterke identiteit ontwikkeld

hebben, twijfelen ze voortdurend over wat ze met hun leven willen aanvangen. Mede door hun

impulsiviteit veranderen ze voortdurend van baan of relatie. Ze lijken wel een stuurloos schip.

Soms lijken ze zichzelf echt kwijt te zijn. Ze ervaren dan een beangstigend gevoel van innerlijke

leegte. Soms kunnen ze ook last hebben van psychotische verschijnselen zoals in de war of

- Crazy Times -

23

achterdochtig zijn of stemmen horen.

Als mensen met borderline in de hulpverlening terechtkomen is het vaak wegens de duidelijk

zichtbare problemen zoals agressie (bij mannen) of eetstoornissen (bij vrouwen). De achterliggende

persoonlijkheidsstoornis wordt niet altijd herkend.

Containerbegrip

Tegelijk wordt de diagnose ‘borderline’ vaak erg snel gesteld bij mensen die moeilijk doen, lastig of

veeleisend zijn. Adolescenten die met identiteitsproblemen worstelen, kunnen typisch

borderlinegedrag vertonen, maar dit kan van voorbijgaande aard zijn. Dat je een tijdje op zoek bent

naar een opleiding, een relatie of baan die jou goed past, wil nog niet zeggen dat je een

borderlinepersoonlijkheid hebt.

Vandaag de dag krijgen steeds meer gedragsstoornissen de stempel ‘borderline’. Borderline lijkt een

containerbegrip te worden: een diagnose waaronder alle ziektebeelden worden geplaatst die men

niet meteen kan thuisbrengen.

Cijfers

60.000 tot 80.000 mensen in Vlaanderen kampen met een borderlinestoornis. Kwantitatief bekeken

krijgen meer vrouwen dan mannen te maken met deze stoornis. Een duidelijke oorzaak hiervoor is

tot op vandaag nog niet gekend.

Risicofactoren

Een borderlinepersoonlijkheid ontstaat door een combinatie van biologische, psychische en sociale

factoren. Je kan meer aanleg hebben dan anderen voor impulsief gedrag, heftige emoties en

stemmingswisselingen. Dat heeft te maken met hoe je hersenen prikkels verwerken.

De psychische en sociale factoren hebben vaak te maken met gevoelens van grote onveiligheid in de

kindertijd. Die kunnen te maken hebben met een slechte ouder-kindhechting in het eerste levensjaar

of traumatische gebeurtenissen in de kindertijd zoals misbruik, verwaarlozing of scheiding van de

ouders. Er is zeker niet altijd een duidelijke oorzaak voor het gevoel van onveiligheid.

Tegenwoordig wordt ook weleens gezegd dat we in een maatschappij leven die aanzet tot

borderlinegedrag doordat er veel nadruk ligt op extreme ervaringen en snelle veranderingen. Voor

een verder inzicht van dit fenomeen, verwijzen we naar het volgende hoofdstuk.

Historiek

Borderline paste niet voldoende in de al gekende stoornissen. Het was uniek. Toch heeft het tot in

1953 geduurd tot arts en therapeut Robert P. borderline loskoppelde van schizofrenie. Dit is het

begin van waarop mensen met afwijkende kenmerken hun eigen stoornis kregen.

In 1967 kwam Otto Kernberg met een theorie van de drie types afwijkende persoonlijkheden.

Borderline was één van deze drie. Dit was de eerste keer dat kenmerken werden toegeschreven aan

- Crazy Times -

24

een op zichzelf staande persoonlijkheidsstoornis. Nog eens dertien jaar later werd de term

“borderline” officieel erkend.

In 1980 verscheen de term borderline voor het eerst in het DSM model. De criteria die in het DSM

werden neergeschreven waren tot stand gekomen door een onderzoek van meer dan 800

Amerikaanse Psychiaters.

Borderline heeft al een lange weg afgelegd van totaal onhandelbaar tot niet onbehandelbaar.

Hoewel de stoornis veel overlappingen heeft met andere stoornissen heeft het een eigen karakter

kunnen vormen die momenteel officieel erkend wordt.

Bewijzen dat iemand met borderline een traumatisch verleden achter de rug heeft is er momenteel

niet. Maar het komt wel vaak voor dat patiënten zijn afgestaan voor adoptie, emotioneel

verwaarlozing, seksueel misbruik zijn of mishandeling. Ook kan het genetische bepaald zijn.

Behandeling

De behandeling die volgt hangt sterk af van de gevolgen die men van de persoonlijkheidsstoornis

heeft . Er wordt voornamelijk gewerkt aan de symptomen en de gevolgen die er kunnen zijn. Wat

opvalt zijn de stemmingswisselingen die bij sommige patiënten soms uren tot dagen kunnen blijven

aanhouden. Deze stemmingswisselingen zorgen er voor dat deze slecht relaties kunnen opbouwen

en vasthouden.

De behandeling richt zich vooral op het omgaan, accepteren en ook ombuigen van het denken en

voelen van de persoon met borderline. Vaak wordt er psychotherapie aangeboden in combinatie met

medicatie. Tijdens de behandeling gaat men proberen om de processen die de symptomen

veroorzaken te doorbreken.

Afhankelijk van de symptomen krijgt men een behandeling met medicatie en psychotherapie of

verblijft men in een ziekenhuis of speciale kliniek. Tijdens de behandeling moeten de sociale

vaardigheden van de persoon met borderline intensief getraind worden. Medewerking en begrip van

de familie en vrienden is hier van essentieel belang.

De behandeling van borderline is voornamelijk gericht op :

- Het trainen van de sociale vaardigheden.

- De processen doorbreken die de symptomen veroorzaken.

- Het stabiliseren van de persoonlijkheidsstoornis.

De behandeling kan medicatie, ambulante hulpverlening, dagopname of dag- en nachtopname zijn.

- Medicatie: Men moet eerst overleggen met een arts voordat men deze medicatie mag innemen.

Niet elk lichaam reageert hetzelfde en men kan verslaafd raken aan de medicatie. Enkele

voorbeelden zijn antidepressiva, antipsychotica en kalmeringsmiddelen.

- Ambulante hulpverlening: Een gesprek met een psycholoog of psychiater kan structuur, veiligheid

en rust bieden. Het is wel belangrijk dat het goed klikt tussen de patiënt en hulpverlener. Praten en

leren uiten kan meewerken aan het beter leren omgaan met emotie en gevoel.

- Dagklinische of klinische opname: De ernst van de klachten en de thuissituatie bepalen of de

persoon met borderline thuis slaapt of in de kliniek.

- Crazy Times -

25

Therapie

- Bewegingstherapie:

Beweging- of oefentherapie is een soort van fysiotherapie waarbij men gebruik maakt van

oefeningen of bewegingen. Hierdoor kan men lichaamsklachten voorkomen en de lichaamsfuncties

verbeteren. Zoals het bevorderen van de bloedsomloop, de lenigheid of het versterken van spieren.

Wanneer men dit preventief gebruikt kan men rug- of nekklachten voorkomen. Bij bewegingtherapie

moet men de oefeningen zelf uitvoeren of kan de therapeut helpen. Soms verzwaart men ook de

oefeningen door bepaalde bewegingen tegen te werken of te verzwaren.

- Muziektherapie:

Hier wordt muziek ingezet om mensen met problemen op emotioneel, sociaal, gedragsmatig of

cognitief vlak verder te helpen. Muziek zet aan tot beweging of kan de stemming beïnvloeden.

Hierdoor kunnen ze hun gevoelens uiten of verwerken. Bij het horen van muziek reageert het

lichaam, letterlijk of figuurlijk. Je kan bijvoorbeeld ontroerd zijn door muziek of kippenvel krijgen.

- Behandeling met geneesmiddelen

- Gesprekken met een psychiater

- Gesprek met een psycholoog (individueel of in groep )

- Vaktherapie of creatieve therapie:

Vaktherapie is erop gericht om de ontwikkeling, verandering, en/of acceptatieprocessen te

bewerkstelligen. Het is een vorm van non-verbale communicatie waarbij gebruik wordt gemaakt van

drama, muziek, dans en beeldende vorming. Via bijvoorbeeld het gebruik van dramatherapie kunnen

ze hun verhaal naar buiten brengen op een andere manier. Onder creatieve therapie wordt

voornamelijk het werken met beeldende kunsten verstaan zoals tekenen of schilderen.

- Dialectische gedragstherapie of linehantherapie:

Dit is een therapie voor personen met een ernstige borderline problematiek. Het is een soort

vaardigheidstraining met als doel het zo goed mogelijk reageren op problemen. Je leert om je gedrag,

gedachten en emoties te managen. Je leert je bewust te worden van de manier waarop je handelt,

denkt en voelt. De therapie bestaat uit vier modules :

1. Kernoplettendheid

Met volledige aandacht of overgave op een taak gericht zijn. Zowel de gerichtheid op de taak als op

je eigen belevingen zijn belangrijk.

2. Intermenselijke effectiviteit

Er worden effectieve strategieën aangeleerd om te kunnen omgaan met intermenselijke conflicten

en om bijvoorbeeld “nee te kunnen zeggen”.

3. Emotieregulatie

In dit deel wordt aangeleerd hoe men emoties moet herkenen en benoemen. Men leert er ook op

een gepaste manier mee omgaan. Men probeert de emotionele kwetsbaarheid te verminderen en de

prettige gebeurtenissen te vermeerderen.

- Crazy Times -

26

4. Het verdragen van crisis

Men leert vaardigheden aan die men kan gebruiken in crisissituaties zoals bijvoorbeeld concentratie,

afleiding zoeken en ontspanning.

Werkvormen

1. Verbind na het lezen van de theorie de juiste woorden met elkaar.

Therapie gebaseerd op muziek Trainen van de sociale vaardigheden

Behandeling borderline … Kernberg

Bewegingstherapie Vaardigheidstraining

Medicatie Muziek therapie

Otto … Medicatie

Dialectische gedragstherapie Processen doorbreken

Behandeling borderline Oefentherapie

Psychotherapie in combinatie met… Antidepressiva

2. Rollenspel in klasgroep

Zoek op in kleine groepjes :

Wat is het verschil tussen een psychiater en een psycholoog?

Wat is borderline, depressie, anorexia, alcoholafhankelijk, drugsverslaafde, paranoïde, schizofrenie?

Deel de klasgroep op in personen met een ziektebeeld (één of twee personen per ziektebeeld, al

naargelang de grootte van de groep), één of twee psychiaters en één of twee psychologen.

Na het opzoeken van de betekenis van de ziektebeelden gaat de groep in een kring zitten. De

leerlingen improviseren hoe het ziektebeeld er in het echt zou uitzien. Kunnen de anderen raden

over welke ziekte het gaat?

3. Filmfragment “De gelukkige huisvrouw”

Kringsgesprek : 01:02:44 tot 01:05:57

Door de bepaald niet vlekkeloze geboorte van Harry jr. schiet Lea, een stralende jonge vrouw in een

angstaanjagende psychose. Het gevecht wat volgt, in het gesticht tussen haar

‘mede-gekken’, en eenmaal weer thuis met haar moeder, haar man en het verleden, maakt De

Gelukkige Huisvrouw tot een ontroerend, aangrijpend maar vooral ook geestige film over de

universele thema´s als geboorte, dood en moederschap.

- Crazy Times -

27

Bron : De gelukkige huisvrouw, www.degelukkigehuisvrouwdefilm.nl, (20.04.2013 )

4. Geluidsfragment

Geluidsfragment van Barbara Rottiers over identiteit.

Bron : Canvas, www.canvas.be/programmas/te-gek, (20.04.2013 )

Bronvermelding

Internet

Leefgids, www.leefgids.be/borderline-persoonlijkheidsstoornis, (14.04.2013 )

Leerwiki, www.leerwiki.nl/De_geschiedenis_van_Borderline, (14.04.2013 )

PZ-Duffel, www.pz-duffel.be, (14.04.2013)

Startpunt hulpverlening, www.startpunthulpverlening.nl, (14.04.2013 )

VVGG, www.geestelijkgezondvlaanderen.be, (14.04.2013)

- Crazy Times -

28

- Crazy Times -

29

Symptomen Borderline

Inleiding

In dit lessenpakket behandelen wij de symptomen van borderline apart. Er is namelijk iets speciaal

mee aan de hand... Volgens de vaststellingen in het boek ‘Borderline Times’ van Dirk De Wachter, zijn

er heel veel mensen in de maatschappij van vandaag ook ‘drager’ van de borderline kenmerken.

Mensen worden tegenwoordig sterk onder druk gezet om te presteren. Er worden torenhoge

verwachtingen gesteld en perfectie is vandaag de dag geen streefdoel meer, maar een noodzaak.

De maatschappij stelt enorm veel verwachtingen; je moet goed presteren op school, je moet een

goede job vinden, je moet er goed uiziet en ga zo maar verder… Deze cultuur van hoge

verwachtingen brengt druk en stress met zich mee. Er is amper nog plaats om op je eigen tempo te

evolueren en groeien. Maar is dit wel nodig? Gaat alles niet wat te snel? Zijn de gestelde

verwachtingen realistisch?

Verschillende psychiaters opperen dat deze hogesnelheidsmaatschappij die steeds meer eisen stelt,

lijdt tot een verhoogd aantal mensen dat te maken krijgt met psychische problemen en dan vooral

met de persoonlijkheidsstoornis borderline.

Vanuit bovenstaande vaststellingen kozen wij ervoor om de gevaren van deze maatschappij van hoge

verwachtingen onder de loep te nemen en te kijken of we inderdaad evolueren naar ‘Borderline

Times’.

Als volgt een fragment uit een interview met Dirk De Wachter in het weekblad Humo.

Humo: In 'Borderline Times' kondigt u het einde van de normaliteit aan. Maakt de maatschappij ons gek? De Wachter «Ja. De problemen worden groter en talrijker. Ik krijg dagelijks twintig oproepen van mensen die nu onmiddellijk op consultatie willen komen. Hetzelfde met mijn collega's: ze zijn pas afgestudeerd, hebben ternauwernood een praktijk geopend en na een halfjaar zitten ze al met een wachtlijst. »De Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) worden overrompeld door mensen die vragen hebben, niet weten wat te doen, zich niet goed voelen. En dat is snel gebeurd: je zit rap aan de andere kant. Ik zie veel succesvolle mensen die hun job, hun geliefde, hun gezondheid of – de meest schrijnende gevallen – hun kind kwijt zijn, en daardoor volkomen de pedalen verliezen. Ons enige houvast – en dat geldt ook voor mij – is ons succes, maar het haakje waaraan we ons vastklampen, is heel broos. »We doen allemaal graag alsof het heerlijk leven is: we genieten met volle teugen en benutten alle mogelijkheden die voorbijflitsen. Maar hoe sneller alles gaat, hoe meer mensen uit de boot vallen. En dan is het natuurlijk aan de psychiater en de psychiatrie om de reddingssloepen te water te laten. Iemand die niet meekan, moet een pilletje gaan halen. Een

- Crazy Times -

30

kort gesprekje voeren, misschien, maar toch liefst een pil zodat-ie snel weer geweldig gelukkig is. »Helaas werkt het niet zo: wij zijn de kneusjes van de gezondheidszorg, want we kúnnen niet iedereen

op korte termijn heel gelukkig maken. En dus moeten er betere therapieën komen, meer psychiaters,

meer onderzoeken, betere medicatie en betere diagnoses. Dat kan een stuk van de oplossing zijn,

maar of het de verzuring en de ontevredenheid zal doen afnemen? De mens is malcontent.»

Met dit onderdeel van de educatieve bundel willen wij aanstippen waar het in de maatschappij mis

loopt, op een borderline manier. Van zodra jongeren kennis hebben van bepaalde tendensen,

kunnen zij hier ook iets tegen ondernemen. Wanneer ze deze thema’s kunnen lokaliseren, krijgen ze

ook de keuze hoe ze hiermee om kunnen gaan. Een verandering in het bewustzijn kan een

gedragsaanpassing teweeg brengen.

Het is geen lichte materie om te onderwijzen aan de jeugd. De onderwerpen dienen dus behoedzaam

aangebracht te worden. Toch is het belangrijk jongeren het vertrouwen te geven dat zij aan deze

boodschappen een positieve wending kunnen geven. Verschillende initiatieven in de maatschappij

van vandaag trachten immers tegen deze fatalistische gevoelens in te gaan.

De hoofdstukken rond preventie en beeldvorming geven een blik op enkele van deze initiatieven. Zij

vormen een aanzet om mensen ook als veerkrachtige wezens te bekijken.

Doelen

De leerlingen maken kennis met de 9 symptomen van borderline:

Zoals zij in de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) omschreven

staan.

Hoe deze symptomen in de maatschappij vandaag tot uiting komen.

De leerlingen worden betrokken in het idee dat:

De grens tussen ‘ziek’ en ‘niet ziek’ soms vaag is.

De symptomen ons allen aanbelangen en dat we niet onverschillig mogen zijn ten opzichte

van mensen met problemen.

Theorie

Borderline wordt in de DSM-IV-TR (dit is momenteel het standaard handboek voor diagnostisering

van psychische aandoeningen) gedefinieerd als een aanhoudend patroon van instabiele

interpersoonlijke relaties, een instabiel zelfbeeld, instabiele emoties en een sterke impulsiviteit.

De diagnose van borderline kan worden gesteld als een individu voldoet aan minstens vijf van de

volgende negen criteria: verlatingsangst, instabiele en intense persoonlijke relaties, onaangepaste

agressiebeheersing, identiteitsstoornissen, emotionele labiliteit, impulsiviteit, dissociatiesymptomen,

automutilatie of zelfmoordneigingen en chronische gevoelens van leegte.

- Crazy Times -

31

① Verlatingsangst

Veel mensen met borderline leven met de angst om verlaten te worden (ook als hiervan reëel geen

sprake is). Zelfs in een groep mensen kunnen ze zich eenzaam voelen.

Maatschappelijke tendens:

Individualisering, een heersende mentaliteit van ‘ieder voor zich’.

Veel nieuw samengestelde gezinnen.

Geen vaste waarden meer.

Mensen hebben veel beslissingsvrijheid.

② Instabiele en intense persoonlijke relaties

De relaties van mensen met borderline bestaan uit een voortdurende wisseling van aantrekken en

afstoten. Eerst idealiseren ze hun vrienden, erna minachten ze hen.

Maatschappelijke tendens:

Mensen willen veel kopen, maar gooien het ook snel weer weg.

Het huwelijk in België houdt gemiddeld 12 jaar stand, 20% van de scheidingen zijn

‘vechtscheidingen’.

Op facebook kan je iets ‘liken’, maar je kan het meteen weer ongedaan maken. Iets leuk

vinden gebeurt op een impulsieve, weinig duurzame manier.

③ Onaangepaste agressiebeheersing

De persoon met borderline heeft intense woedeaanvallen of problemen om de woede te beheersen

(bijvoorbeeld regelmatige driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen).

Maatschappelijke tendens:

‘Zinloos geweld’ is een recent fenomeen. Voorbeelden: terroristische daden in het nieuws,

hooligans, verkeersagressie, … Het lijkt wel dat mensen enkel zin in het leven kunnen krijgen

als ze iets gewelddadig doen.

Op de televisie, op internet en in pc-games overschrijdt men soms ook de grenzen van het

gewelddadige.

④ Identiteitsstoornissen

Mensen met borderline kunnen een identiteitsprobleem hebben. Ze hebben een aanhoudend sterk

instabiel zelfbeeld of een sterk negatieve eigenwaarde.

Maatschappelijke tendens:

Traditionele verschillen tussen man en vrouw vervagen.

Door de vele trends in mode, life style en design, kunnen we onze identiteit ‘kopen’.

We hebben minder en minder woorden voor wat ons overkomt, omdat we leven in een

cultuur waar vooral gecommuniceerd wordt met beelden.

- Crazy Times -

32

⑤ Emotionele labiliteit

De persoon met borderline is emotioneel instabiel doordat hij of zij vaak wisselende stemmingen

heeft. Voorbeelden van zulke stemmingen kunnen zijn: intense episoden van woede, irritatie of

stress, die meestal enkele uren duren en zelden langer dan een paar dagen. Het is volkomen normaal

om zulke extreme schommelingen te voelen als puber, maar mensen met borderline hebben er

voortdurend last van, ook als ze volwassen zijn.

Maatschappelijke tendens:

Mensen willen steeds gevaarlijkere of specialere hobby’s.

Mensen lijken soms ‘enkel voor het weekend’ te leven, genieten staat centraal.

⑥ Impulsiviteit

Iemand met borderline is impulsief op minimaal twee terreinen die mogelijk zelfbeschadigend zijn.

Bijvoorbeeld: met geld smijten, seks, drugs- of alcoholmisbruik, gevaarlijk rijden, te veel of te weinig

eten, …

Maatschappelijke tendens:

Men kan nu leningen aangaan voor het kopen van kleine zaken, zoals reizen en

huishoudapparaten.

Vrijwel alle etenswaren hebben een toevoeging van suiker.

⑦ Stressgebonden paranoïde / dissociatie symptomen

Stressgebonden : Wanneer mensen door een zeer stressvolle gebeurtenis gaan, kunnen zij soms niet

meer bevatten wat er gebeurt. Hun lichaam en hun geest zullen dan een natuurlijke

verdedigingsreactie hebben. Ze zetten zichzelf even op een afstand of ‘splitsen zich af’, zodat ze niet

meer herinneren wat er juist heeft plaatsgevonden. (Zo treedt dissociatie op.) Sommige mensen

hebben een stuk van zichzelf zodanig moeten inleveren dat ze geen juist beeld meer kunnen vormen

van de werkelijkheid. Het lijkt wel of hun voelsprieten in de knoop liggen. (Zo krijgen ze paranoïde

symptomen.)

Paranoïde ideeën : Mensen met borderline kunnen overdreven achterdochtig zijn voor al of niet

reële beledigingen, krenkingen en bedriegerijen door anderen. Ze lijden dan aan waanvoorstellingen.

Dissociatie : Mensen met borderline kunnen het idee hebben buiten de werkelijkheid te staan.

Maatschappelijke tendens:

Er bestaan spelletjes zoals ‘second life’.

Mensen creëren een profiel op sociale netwerksites, maar dit profiel komt niet noodzakelijk

overeen met wie ze echt zijn.

Er zijn heel wat protestacties, maar hebben ze ook wel effect?

Mediabeelden bombarderen ons met kleine stemmetjes, hoe we ons zouden moeten

gedragen.

Elke dag gebeuren er nieuwe drama’s op het nieuws, we zien dit en gaan dan door met ons

normale leventje alsof er niets is gebeurd.

- Crazy Times -

33

⑧ Automutilatie of zelfmoordneigingen

De persoon met borderline vertoont regelmatig zelfmoordneigingen of zelfbeschadigend gedrag of

dreigt hiermee. Zelfbeschadiging en de neiging tot gedachten aan zelfmoord zijn twee aparte

symptomen. Zij komen niet noodzakelijkerwijs samen voor.

Maatschappelijke tendens:

Tatoeages en piercings zijn helemaal niet zo raar meer.

Mensen passen plastische chirurgie toe, soms tot in het absurde.

Euthanasie wordt steeds meer bespreekbaar.

⑨ Chronische gevoelens van leegte.

Iemand met borderline kan steeds opnieuw gevoelens hebben van ‘leeg’ te zijn. Alles wordt dan als

hopeloos of zinloos ervaren.

Maatschappelijke tendens:

De kerk vervult geen zingevingsrol meer.

Traditionele gedachten vallen weg.

Werkvormen

1. Groepsdiscussie 1

Lees deze tekst luidop voor: “Als je jong bent, denk je dat er normale mensen bestaan, maar dat jij de

pech hebt ze niet te kennen. Later kom je erachter dat dat onzin is, dat er geen normale mensen

bestaan. Er bestaan alleen patiënten. Sommige patiënten weten zich staande te houden ten koste van

andere patiënten en die noemen we daarom geen patiënten. Die noemen we geslaagd”

Fragment uit “Het aapje dat geluk pakt”, Arnon Grunberg, 2005

Bespreek het fragment aan de hand van volgende richtvragen:

Ben je het eens met deze tekst of niet? Waarom?

Denk je dat er ‘normale mensen’ bestaan?

Zijn we nu allemaal ziek?

Wat betekent het voor jullie om ‘geslaagd’ te zijn? Hoe ziet een ‘geslaagd’ leven er voor jou uit?

Zouden er mensen zijn die pech hebben, of is ziek zijn vooral je eigen schuld?

Hoe komt het dat mensen ziek worden?

2. Groepsdiscussie 2

Beluister en bespreek de gedichten en muziekteksten uit de bijlage 1 in de klas aan de hand van

volgende richtvragen:

- Crazy Times -

34

Welke kenmerken van borderline vind je in deze tekst terug? Uit welke woorden leid je dit af?

Welke emoties kan je terugvinden in de tekst? Is er sprake van boosheid, angst, verdriet, wanhoop?

Kan je ook positieve emoties terugvinden zoals liefde, sympathie, vreugde of euforie?

Welke gevoelens roepen deze teksten bij jou op?

Zijn er situaties in je leven waarbij je wel eens hetzelfde gevoel had? Indien ja, wat heeft je toen

geholpen om je beter te voelen?

Denk je dat muziek en poëzie kunnen helpen om problemen te verzachten?

3. Onaangepaste agressiebeheersing

Schrijf het woord ‘ zinloos geweld’ op het bord. Laat de leerlingen naar voren komen en

voorbeelden opschrijven over zinloos geweld in de media of in hun dagelijkse leven.

Laat de leerlingen nadenken over mogelijke actie die ze zouden kunnen opzetten tegen

zinloos geweld.

4. Identiteitsstoornissen

Neem een papier en deel dit in vier. Aan de linkerbovenkant teken je jezelf op dit moment. Aan de

rechterbovenkant teken je jezelf als hoe je eruit zou willen zien. Na de les over identiteit neem je

opnieuw het papier dat in vier gedeeld is. Aan de linkeronderkant teken je jezelf op dit moment.

Aan de rechteronderkant teken je jezelf als hoe je eruit zou willen zien.

Bespreek dit kort in de klasgroep.

5. Impulsiviteit

Klasgesprek over impulsiviteit

Doel: kennis over impulsiviteit toetsen, erkennen dat er negatieve en positieve voorbeelden zijn van

impulsief gedrag.

Richtvragen: Kunnen jullie voorbeelden geven van impulsief gedrag? Zijn er ook momenten dat

impulsief gedrag iets positief is? Is er iemand die een eigen impulsieve reactie wil delen? Was de

uitkomst van je impulsiviteit positief of negatief? Kent er iemand trucjes om minder impulsief te

reageren?

Leesopdracht: (15min.)

Doel: De leerlingen kunnen impulsieve gedragingen herkennen, benoemen en de gevolgen ervan

inschatten.

Lees de getuigenis ‘borderline en impulsiviteit, nooit saai’(zie bijlage 2). Duid hierin impulsieve

beslissingen aan, maak een onderscheid tussen handelingen met een positieve uitkomst en een

negatieve.

- Crazy Times -

35

Richtvragen:

Welke impulsieve gedragingen vind je terug? Zou jij kunnen leven met een impulsief iemand? Hoe zou

je reageren? Zou dit verhaal ook negatief kunnen aflopen door de impulsiviteit?

Stel, je wint de lotto wat zou je dan doen?

Doel: leerlingen uitdagen om impulsief te denken, nadenken over onze consumptiemaatschappij en

hierover hun mening uiten.

Je kan hier eventueel een collage laten maken

Nabespreking: Hoeveel van deze dingen zijn te koop en worden bepaald door de huidige

maatschappij?

Gedragscylcus/reflectie:

Doel: impulsief handelen herkennen, nadenken over een alternatief van handelen in een

gelijkaardige situatie

Laat de leerlingen allemaal een situatie bedenken waarin ze impulsief gehandeld hebben. Kunnen ze

op deze vragen antwoorden?

Beschrijf de situatie.

Wat dacht je, voelde je toen?

Wat heb je gedaan?

Wat was het resultaat?

Was dit een gewenst resultaat?

Wat wou je dat er zou gebeuren?

Wat zou je de volgende keer anders kunnen doen?

6. Gedachten keren

Denk met de klas na over de mogelijke voordelen van de opgesomde symptomen. Elke medaille

heeft namelijk zijn keerzijde! We zetten deze gedachtegang alvast even op weg:

- Verlatingsangst: veel belang hechten aan familie en vrienden.

- Instabiele en intense persoonlijke relaties: een intens gevoelsleven hebben.

- Onaangepaste agressiebeheersing: een sterk rechtvaardigheidsgevoel hebben, opkomen voor jezelf

- Identiteitsstoornissen: op zoek zijn naar jezelf.

- Emotionele labiliteit: een intens gevoelsleven hebben.

- Impulsiviteit: gezonde naïviteit, onbevangenheid.

- Dissociatiesymptomen: een normale, soms zelfs gezonde verdedigingsreactie.

- Automutilatie of zelfmoordneigingen: het laatste wat deze mensen willen, is anderen pijn doen.

- Chronische gevoelens van leegte: een sterke nood aan diepgang en zingeving.

- Crazy Times -

36

Bijlagen

Bijlage 1: gedichten en muziekteksten rond borderline

Schaduwgedicht

Mag niet praten, niet bewegen

Niet in jullie wereld zijn

Wil niet meer ademen of aandacht vragen

Ben slechts een schaduw achter het gordijn

Wat daar gebeurt zal niemand weten

Niemand kan bevatten wat ik voel

Zóveel pijn, t'is niet te dragen

Je zou niet snappen wat ik bedoel

Toch zou ik graag een hand willen pakken

Een hand die warm is en om mij geeft

Een hand die heel graag wil begrijpen

Wat er allemaal in mij leeft

Maar hoe doe ik dat als ik geen contact heb

met de wereld om mij heen

Hoe graag ik je ook wil bereiken

Het lukt mij niet en ik duik weer ineen

Machteloos voel ik mij in mijn strijd

Heel graag willen maar niet kunnen

Ik wil me overgeven aan jullie warmte

Maar durf het mijzelf niet meer te gunnen

Eenzaam zwoeg ik maar weer verder

Kan niet leven, kan niet dood

Dat lichaam zal blijven tot het einde

Maar ik ben niet eens de naamgenoot

Deze woorden zijn afkomstig

Uit een heel diep donker dal

Misschien dat de echo van mijn woorden

nog iemand bereikt voor het breken zal?

Bron : Vlinderkind

- Crazy Times -

37

RADIOHEAD – “Paranoid android”

Please could you stop the noise,

I'm trying to get some rest

From all the unborn chicken voices in my head

What's that?

(I may be paranoid, but not an android)

What's that?

(I may be paranoid, but not an android)

When I am king,

you will be first against the wall

With your opinion which is of no consequence at all

What's that?

(I may be paranoid, but no android)

What's that?

(I may be paranoid, but no android)

Ambition makes you look pretty ugly

Kicking and squealing gucci little piggy

You don't remember (2x)

Why don't you remember my name?

Off with his head, man (2x)

Why don't you remember my name?

I guess he does....

Rain down, rain down

Come on rain down on me

From a great height (2x)

Rain down, rain down

Come on rain down on me

From a great height (2x)

Rain down, rain down

Come on rain down on me

That's it, sir

You're leaving

The crackle of pigskin

The dust and the screaming

The yuppies networking

The panic, the vomit

The panic, the vomit

God loves his children,

God loves his children, yeah

- Crazy Times -

38

PARANOIA

Het zijn gewoon de oren, begrijpt u wel

die kraakbenen schelpjes bedekt met vel

horen alsmaar geluiden die op onheil duiden.

En die niet echt zijn of iets anders blijken.

Heel normaal eigenlijk als iedereen je zo aanstaart

op straat, alsof je de baarlijke duivel waart.

Jij werd vast ook achterdochtig

als iedereen over je fluisterde.

Ja, het is hier tochtig

maar ik laat de deur zo, stel dat er iemand aan luisterde.

Ik: Wat was dat?

Hoorde jij dat ook?

Jij: Was gewoon een rat.

Ik: Zo, dus jij bedondert me ook!

Bron: Jotie T Hooft, 'De laatste gedichten', 1977.

- Crazy Times -

39

PLUMB - "Cut"

I'm not a stranger

No I am yours

With crippled anger

And tears that still drip sore

A fragile frame aged

With misery

And when our eyes meet

I know you see

I do not want to be afraid

I do not want to die inside just to breathe in

I'm tired of feeling so numb

Relief exists I find it when

I am cut

I may seem crazy

Or painfully shy

And these scars wouldn't be so hidden

If you would just look me in the eye

I feel alone here and cold here

Though I don't want to die

But the only anesthetic that makes me feel anything kills inside

I do not want to be afraid

I do not want to die inside just to breathe in

I'm tired of feeling so numb

Relief exists I find it when

I am cut

Pain

I am not alone

I am not alone

I'm not a stranger

No I am yours

With crippled anger

And tears that still drip sore

But I do not want to be afraid

I do not want to die inside just to breathe in

I'm tired of feeling so numb

Relief exists I found it when

I was cut

- Crazy Times -

40

K’s Choice - "Not An Addict"

Breathe it in and breathe it out

And pass it on, it's almost out

We're so creative, so much more

We're high above but on the floor

It's not a habit, it's cool, I feel alive

If you don't have it you're on the other side

The deeper you stick it in your vein

The deeper the thoughts, there's no more pain

I'm in heaven, I'm a god

I'm everywhere, I feel so hot

It's not a habit, it's cool, I feel alive

If you don't have it you're on the other side

I'm not an addict (maybe that's a lie)

It's over now, I'm cold, alone

I'm just a person on my own

Nothing means a thing to me

(Nothing means a thing to me)

It's not a habit, it's cool, I feel alive

If you don't have it you're on the other side

I'm not an addict (maybe that's a lie)

Free me, leave me

Watch me as I'm going down

Free me, see me

Look at me, I'm falling and I'm falling.

It is not a habit, it is cool I feel alive I feel...

It is not a habit, it is cool I feel alive

It's not a habit, it's cool, I feel alive

If you don't have it you're on the other side

I'm not an addict (maybe that's a lie)

I'm not an addict...

- Crazy Times -

41

Bijlage 2: Getuigenis impulsiviteit

Borderline en impulsiviteit, nooit saai?

Mijn vriend zegt altijd dat hij onze relatie nooit saai vind en dat dat waarschijnlijk komt omdat ik

borderliner ben! Na ja, het is maar net hoe je het bekijkt, toch?

Borderliners staan bekend om hun impulsieve gedrag en hun stemmingswisselingen.

Natuurlijk herken ik mezelf hier ook helemaal in, al moet ik zeggen dat ik door de

psychotherapie en de interne therapie in een kliniek wel heel goed heb leren omgaan met de

stemmingswisselingen...deze zijn aanzienlijk minder geworden!

Ik heb mijn vriend weleens gevraagd waarom hij bij me is gebleven? In de periode dat hij me

leerde kennen was ik net bezig met intake gesprekken bij een psychotherapeutisch centrum

waar ik voor 1 jaar opgenomen zou worden zodat ik kon leren omgaan met mijn PTSS en

borderline.

In die periode had ik dus nog heel veel stemmingswisselingen, was ik extreem jaloers en

hartstikke impulsief.

Hij heeft me ook verteld dat als ik niet zou gaan werken aan mijn persoonlijkheidsproblematiek,

dat hij waarschijnlijk niet bij me was gebleven, aangezien ik dan waarschijnlijk ook alleen maar

verder achteruit zou zijn gegaan.

Ik was niet altijd gezellig. Ik kon kwaad worden om niks, het ene moment heel gezellig en het

andere moment helemaal down en dan was ook niks meer goed. Ik dronk teveel, was erg

argwanend naar mensen in mijn omgeving en beschadigde mezelf. Hij had best veel te verduren

maar gelukkig had hij veel begrip heeft hij zelf wel een hele sterke en positieve persoonlijkheid.

Ook was ik dus erg impulsief maar dat vond hij meestal dus wel leuk..al moet ik zelf zeggen dat

dit ook veel nadelen heeft hoor. Nu nog trouwens!:-) Vaak doe ik eerst dingen voordat ik er over

na ga denken en dat kan weleens leiden tot vervelende situaties voor omstandigers en mezelf...

Maar het voordeel is wel dat ik dus nooit echt saai zal worden (volgens mijn vriend haha).

Wanneer ik zin heb om een weekend wat leuks te gaan doen dan hoef ik daar niet over na te

denken. Ik boek een leuk arrangement en verras mijn vriend daarmee. (tegenwoordig overleg ik

met hem of hij het er mee eens is maar in de meeste gevallen komt dat dan wel goed. Het

voordeel met overleggen is wel dat ik nu eerst naar verschillende opties kijk qua prijzen

bijvoorbeeld zodat we goedkoper uit zijn.

Behalve dat maak ik dus ook makkelijk beslissingen wanneer hij dit weer wat moeilijker vind.

Ook voor mijn omgeving is mijn impulsiviteit vaak handig. Als iemand zijn huis geverfd wilt

hebben dan zeg ik zonder na te denken dat ik dat wel kom doen!

Mijn vriend en ik zijn al vaker samen op reis geweest in Azië waar we ook op het idee kwamen

om daar ergens te gaan werken. Na de reis kwamen we thuis en ik merkte dat hij toch wel zijn

twijfels kreeg...denk aan praktische zaken en typische vragen zoals; Wat als we nou geen baan

vinden?Hoe vinden we überhaupt een baan? Wat als we er niks aan vinden?

- Crazy Times -

42

Het voordeel aan mijn impulsiviteit is dan dus dat ik gewoon gelijk achter de pc ga zitten met als

hoofddoel: Binnen een jaar werk vinden in Azië!! Die twijfelende vragen heb ik dan helemaal

niet!

Ik ging kijken waar je banen kunt vinden, ervaringsverhalen zoeken van andere mensen,

bekijken het financieel te regelen is en voor de rest is het een kwestie van Simpelweg DOEN.

We hebben geen eigen huis en geen kinderen. Simpel toch?

Nu gaan we dus samen werken in Azië en voor de rest komt het allemaal wel goed. Als het bevalt

zou dat het mooiste zijn maar als het niet bevalt dan gaan we weer naar Nederland en zoeken we

hier weer een leuke baan, huis etc etc.

Ik moet wel zeggen dat mijn voordeel ook wel is dat verder wel heel goed kan omgaan met geld.

Ik kan goed sparen, houdt de financiën goed bij en geef geen geld uit aan materiële zaken zoals

onnodig kleding kopen, make-up artikelen, of als er leuke spulletjes in een winkel staan voor in

huis dan kan ik daar heel makkelijk voorbij lopen. Ik vind sowieso dat wij hier in nederland een

veel te grote koop drang hebben en we weten ondertussen dat materiële spullen je echt niet

gelukkiger maken.

Ik denk dat voor mensen die Borderline hebben en dus heel impulsief zijn zo'n koopdrang wel

heel erg in het nadeel kan liggen.

Mensen weten dat wanneer ze mij iets vragen, ik gelijk "ja"of "nee" zal zeggen. het woord

"misschien" zul je niet snel horen uit mijn mond.

(uit: http://puzzlehead-dirk.blogspot.be/2012/09/borderline-en-impulsiviteit-nooit-saai.html)

- Crazy Times -

43

Bronvermelding

Boek

De Wachter, D., Borderline Times: Het einde van de normaliteit, Leuven: Lannoo (2012)

Internet

Breinwijzer, www.breinwijzer.be/studio-brein/borderline-times-het-einde-van-de-normaliteit-een-

verslag-van-de-gespreksavond-met-prof, (20.04.2013)

Lezing

Dirk De Wachter, Zin in deze tijd? deel I: Borderline Times, UPC Leuven (06.03.2013)

- Crazy Times -

44

- Crazy Times -

45

Preventie

Inleiding

Uit de voorgaande hoofdstukken hebben we geleerd wat ziek zijn is en dat er in de samenleving een

mechanisme bestaat dat mensen bij ziekte ‘aan de rand’ plaatst. Op zich is dat geen slecht gegeven,

als je ziek bent, heb je ook tijd en ruimte nodig om te herstellen.

Maar: herstellen kan wel enkel en alleen als de maatschappij haar zieken ook de kans geeft om zich

opnieuw een positie eigen te laten maken. In dit onderdeel van het educatief pakket wordt dan ook

het belang van preventie onderstreept. Wij laten de leerlingen kennismaken met enkele belangrijke

denkwijzen die het mogelijk maken een positieve wending te geven aan ziek zijn. Eerst bespreken we

de tips die de website ‘Fit in je hoofd’ meegeeft, opgesteld door het Vlaams Agentschap Zorg en

Gezondheid. Vervolgens belichten we hoe het is om ‘mindful’ door het leven te gaan. Want ziek zijn,

dat kan iedereen overkomen!

Doelen

Op het einde van de les over ‘Fit in je hoofd’ zijn de leerlingen in staat om:

Tips te formuleren om fit in je hoofd te blijven

Open te communiceren over hun problemen en mogelijke oplossingen

Complimenten te aanvaarden

Complimenten te geven aan anderen

Een hulpvraag te formuleren naar iemand anders toe

Het belang van beweging in verband te brengen met psychische gezondheid

Het belang van een breed sociaal netwerk in verband te brengen met psychische gezondheid

Hun eigen levensstijl te toetsen aan de tien tips voor een goede psychische gezondheid. Op het einde van de les over ‘Mindfulness’ kunnen de leerlingen:

Vertellen wat mindfulness is en waarom mensen het doen.

Enkele effecten van mindfulness opsommen.

Vertellen over een beknopte ervaring met mindfulness en boeddhisme.

- Crazy Times -

46

① Fit in je hoofd, goed in je vel!

Theorie

Voorkomen is nog steeds beter dan genezen. Daarom willen we je hier tien 'gouden' tips meegeven

voor een gezond en gelukkig leven.

1. Vind jezelf oké!

Jezelf aanvaarden zoals je bent is belangrijk. Wie zichzelf niet aanvaardt, voelt zich minderwaardig en

kan zich daardoor niet gelukkig voelen. Veel mensen zijn ongelukkig omdat ze willen voldoen aan

onrealistische verwachtingen. Laat je echter niet doen door een samenleving die van ons verwacht

dat we allemaal mooi, slim, sexy, gezond, gelukkig en rijk zijn. Dat is niet mogelijk. Hou dus op met

vergelijken. Er zijn toch altijd mensen die beter, mooier, slimmer of rijker zijn dan jij. Doe er dus niet

alles aan om beter te worden dan een ander, maar aanvaard jezelf.

Een gebrek aan zelfvertrouwen?

Hoe je naar jezelf kijkt, zegt iets over je zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen is eerder een gevoel. Vind je

bijvoorbeeld van jezelf dat je mooi bent? Dan ga je dat ook uitstralen. Je kan niet altijd vol

zelfvertrouwen zijn, er zijn situaties of gedachten die ons wel eens onzeker maken. Dit overkomt

iedereen, door met de situatie om te gaan of de gedachten te verzetten stijgt je zelfvertrouwen

weer. Als dit niet het geval blijkt, kan een gebrek aan zelfvertrouwen voor meerdere negatieve

gevolgen lijden. Zoals onzekerheid, angst, eenzaamheid enz.

Mensen met een gebrek aan zelfvertrouwen denken doorgaans negatief over zichzelf. Omdat ze zich

zo focussen op het negatieve, krijgen ze nog een lager gevoel van eigenwaarde. Heel vaak vergelijken

ze zich met anderen en voelen zich daardoor onzeker. Ze denken dan dat ze minder, slechter, lelijker

of dommer zijn. Als iemand hen voorbij loopt, denken ze bijvoorbeeld zoiets als: "Zie je wel dat hij/zij

mij niet mag, hij/zij kijkt niet eens naar mij! Ach ja… ik zie er toch niet goed uit, dus waarom zou

hij/zij naar mij moeten kijken?" Zoals je merkt denken mensen met een gebrek aan zelfvertrouwen

zeer zwart-wit. Ofwel ben je een succes ofwel ben je een mislukking.

Negatieve gedachten over jezelf kunnen ervoor zorgen dat je niet snel nog contact met iemand zal

zoeken. Op die manier is er ook niemand die je van die negatieve gedachten kan af helpen.

Integendeel, door je terug te trekken, worden je negatieve gedachten alleen maar sterker. Iemand

die zich goed in zijn vel voelt, zichzelf respecteert en aanvaardt, krijgt vanzelf een positief zelfbeeld

en zal makkelijker nieuwe mensen aanspreken.

Ook met voldoende zelfvertrouwen kan je af en toe toch onzeker zijn. Mensen verwachten veel van

jou. Je moet een goed rapport hebben en er hip uit zien. Je moet leuke hobby’s hebben en het liefst

veel vrienden. Je moet ook durven praten in groep. En ga zo maar verder. Het is normaal dat je niet

overal even goed in bent!

- Crazy Times -

47

Geloof in jezelf

Schaam je niet. Ga uit van je krachten. Denk positief. Er zijn vele zaken waar je echt goed in bent. Ga

daarom maar eens na wat jou bijzonder maakt. Iedereen kan aantrekkelijk zijn. Misschien ben je heel

handig of heel grappig. Misschien ben je zeer verstandig of ben je enorm sportief. Of ben je

misschien een muzikaal talent? Een kei in je vak? Zoek iets waarin je goed bent, en probeer met die

eigenschap naar anderen toe te stappen.

Weet dat je dikwijls veel te streng bent voor jezelf. Anderen bekijken je doorgaans veel positiever

dan je denkt. Dit komt omdat zij zich echt niet blindstaren op dat tekort van jou. Ze schenken

aandacht aan jouw totale persoon met al je gebreken én vaardigheden. Probeer dus minder in te

gaan op je negatieve gedachten, maar besteed meer aandacht aan de positieve signalen die je van

anderen krijgt. Denk niet dat je weet hoe anderen over je denken. Interpreteer reacties van anderen

niet steeds negatief.

Soms zijn je tekorten echt vervelend. En ja, het lijkt er soms op dat het voor jou echt moeilijk is om te

geloven dat je waardevol bent. Ook al zou je dat zo graag willen, veranderen gaat niet zomaar. Dat

wil daarom niet zeggen dat je je hier zomaar bij moet neerleggen. Je kan je dan misschien niet zelf

veranderen, maar je kan wel je houding veranderen. Sluit je niet op, maar wees open en laat je zien.

Vertrouwen hebben in jezelf komt er niet zomaar

Het is het resultaat van een lang leerproces. Bepaalde ervaringen kunnen er echter voor zorgen dat

het vertrouwen in jezelf vermindert. Mogelijk gevolg? Negatieve gedachten en een tekort aan

zelfvertrouwen. Maar wat je hebt aangeleerd, kan je ook afleren. Hoe? Door op een andere manier

te leren kijken naar jezelf, naar de anderen en naar de wereld.

Een voorbeeld. Je kan jezelf lelijk vinden, maar toch merken dat je een compliment krijgt over hoe

goed je er vandaag wel uitziet. Nu kunnen er twee zaken gebeuren. Ofwel blijf je bij je overtuiging

dat je lelijk bent, ("Het is puur toeval dat ik een compliment krijg want hij/zij meent het toch niet.")

ofwel stel je je zelfbeeld bij ("Gezien ik een compliment krijg, zal het dus wel zo slecht nog niet zijn

met mij.") Op basis van de reacties van anderen kan je je zelfbeeld bijstellen. Leer jezelf dus zo goed

mogelijk kennen en sta open voor veranderingen!

Iedereen verandert in zijn leven. Jij bepaalt echter in welke richting je verandert. Als je vooral

onthoudt hoe anderen negatief op je reageren, dan word je ongelukkig. Onthoud je vooral de

positieve zaken, dan ligt de weg naar geluk volledig open.

2. Praat erover.

Door met iemand te praten over je zorgen, is er een kans dat de ander jouw probleem kan

verhelpen.Hij weet misschien iets waaraan jij nog niet gedacht hebt. Door zijn woorden kan je

misschien anders gaan denken over het probleem.Misschien zegt je gesprekspartner wel iets

waarvan je dan denkt:"Zo had ik nog niet bekeken,""Daar had ik nog niet aan gedacht,"

of"Inderdaad, ik moet professionele hulp zoeken voor mijn probleem."

- Crazy Times -

48

Als twee mensen over een probleem denken, dan weten ze doorgaans een stuk meer. Als je weet dat

er iemand naar je luistert en begrip heeft voor jouw probleem, dan krijg je het gevoel dat je er niet

meer alleen voor staat.

Praten over een probleem, is als het masseren van een pijnlijke spier. Problemen die anders dreigen

vast te roesten, worden losgeweekt. Veel wetenschappers komen tot dezelfde conclusie: door

woorden te zoeken voor wat er in je omgaat, maak je vage gedachten concreet. Verwarde gevoelens

worden ontrafeld en krijgen een naam. Wat zich binnen in je afspeelt, wordt minder bedreigend.

Stop je problemen dus niet weg. Lucht je hart als je het nodig vindt. Deel je gevoelens met anderen.

Het is een cliché, maar praten helpt echt.

Door te praten over je problemen, bouw je een bepaalde relatie op. Je hebt contact met iemand en

dat op zich kan al een leuk gevoel geven. Als je met iemand kan praten, kan het je helpen om minder

te piekeren.

Ik wil wel praten, maar het lukt me niet goed

Misschien denk je dat je niet begrepen zal worden of dat de ander je maar vreemd vindt. Bang om

uitgelachen te worden? Dikwijls fluistert je eigen angst je dat in. Het kan immers evengoed dat die

ander echt met je meeleeft. Je hebt dan iemand gevonden die jouw kijk op het leven apprecieert en

ondersteunt. En net daardoor wordt het voor jou makkelijker om vervelende en verwarrende

gedachten bij jezelf te aanvaarden. Als je niet praat over je problemen, dan blijf je er zelf mee

rondlopen en raak je misschien geïsoleerd of depressief.

Misschien denk je dat de anderen je een zwakkeling zullen vinden. Je schaamt je voor je probleem en

het feit dat je er met iemand wilt over praten. Opnieuw ben je eigenlijk te bang om te praten. Toch

moet je het proberen. Je probleem ter sprake brengen is zeker geen zwakte. Integendeel, het vergt

moed toe te geven dat het even niet zo goed met je gaat . Anderen zullen je eerlijkheid waarderen en

helpen zoeken naar een oplossing.

Als je een schokkende gebeurtenis hebt meegemaakt, kan het gebeuren dat bepaalde beelden je

blijven achtervolgen. Je moet die beelden in woorden proberen te gieten. Dat kan door te praten.

Wat massief is, moet vloeibaar worden. Wees echter realistisch, als je vindt dat praten niet helpt,

dan moet je beroep doen op een professionele hulpverlener.

Met wie praat ik het best?

Soms lijkt het of er niemand is waarmee je kan praten. Het lijkt er dan op alsof je er alleen voor staat.

Dat is niet zo. Kijk rond jou en durf naar mensen toe te stappen. Je vindt vast iemand die naar je

verhaal wil luisteren. De eerste zorg zou je eigenlijk moeten kunnen vinden bij je buren, vrienden,

familie of collega's. Stap dus niet meteen naar een hulpverlener. Misschien lucht het gewoon op met

een bekende te praten. Luisteren en elkaar helpen, dat zou eigenlijk de gewoonste zaak van de

wereld moeten zijn. Helaas leven vele mensen een jachtig leven en hebben ze geen tijd meer om

echt met elkaar bezig te zijn. Dat is jammer.

Vind je dus toch niemand, dan kan je altijd naar je huisarts stappen of bellen of chatten naar een

vrijwilliger van anonieme telefoondiensten. Tele-onthaal staat bijvoorbeeld open voor jouw verhaal

- Crazy Times -

49

en zal jou zeker niet veroordelen. Alles kan je met deze mensen bespreken. Maak er dus gebruik van,

ze zijn er voor jou.

Je hoeft niet steeds uren en uren met iemand te praten. Gewoon eens kort je emoties tonen, kan al

echt deugd doen. Soms is het heel moeilijk om je gevoel te verwoorden. Soms zal de ander je ook

niet goed begrijpen. Check dus of je gesprekspartner je begrepen heeft. Als de ander geen tijd of

geen zin heeft om met jou te praten, respecteer dat dan. Dring niet teveel aan, want een zinvol

gesprek zal je toch niet bekomen. Begrijp dat niet iedereen altijd tijd voor je heeft. Beschouw dat niet

meteen als een afwijzing. Het kan gewoon zijn dat die persoon echt geen tijd heeft. Vraag of hij

misschien morgen een moment heeft om eens te praten.

3. Beweeg.

Een gezonde geest in een gezond lichaam! De Romeinen hebben dat goed gezien. Dagelijks goed

bewegen en je voelt je op psychisch, lichamelijk en sociaal alle gebied veel beter. We overlopen even

alle voordelen van bewegen.

Psychische voordelen

Als je je goed voelt in je lichaam, dan voel je je ook geestelijk beter. Je zal je minder neerslachtig of

angstig voelen als je voldoende beweegt. Het maakt je energieker, verbetert je humeur en geeft je

een prettig gevoel. Het is ontspannend voor je geest en kan je ontstressen. Na het sporten kan je

makkelijker slapen. Het verhoogt de concentratie. Als je een sport kiest die je graag doet, wordt het

vast een succes. Deze ervaringen fleuren je op en zorgen voor een goed zelfbeeld.

Lichamelijke voordelen

Er is een verminderde kans op hart- en vaatziekten, maar ook op ziekten of aandoeningen zoals

diabetes, kanker, verhoogde bloeddruk of botontkalking. Bewegen verlaagt je totale vetgehalte in je

bloed en verbetert de verhouding tussen goede en slechte cholesterol in je lichaam. Terwijl je

gewrichten versoepelen, versterken je spieren en botten. Je adrenaline verbetert en de elasticiteit

van je longen neemt toe. Het gaat beter met je spijsvertering. Je uithoudingsvermogen bij fysieke

inspanningen neemt toe. Het is makkelijker om je gewicht onder controle te houden.

Sociale voordelen

Je ziet vrienden, familie, buren, collega's, … meer. Je leert nieuwe mensen kennen die eenzelfde

interesse delen. Je isolement wordt doorbroken. Als je een ploegsport kiest, maak je deel uit van een

groep die zich samen inzet voor een goed resultaat. Dat geeft en doet deugd. Als je afspreekt met

vrienden om te sporten, word je gestimuleerd om de deur uit te gaan, zelfs als je er al eens minder

zin in hebt. Heb je geen sportieve vrienden? Zoek dan contact met een sportvereniging. Jezelf

opleggen om de deur uit te gaan en te sporten is de belangrijkste en vaak ook de moeilijkste stap.

Hou vol!

- Crazy Times -

50

Kleine stapjes

Onder bewegen hoef je niet meteen een atletische sport verstaan. Extra beweging kan je in kleine

dingen terugvinden. We geven jullie een paar voorbeelden mee: neem de trap, stap eens een halte

vroeger af bij mooi weer, waarom 's middags eens niet buiten eten in het park, ga te voet naar de

bakker, als je pauze neemt, ga niet voor de tv hangen, maar laat de hond een keer extra uit…

Bewegen slaat vooral op een minder passief leven. Je zou iedere dag een half uur matig moeten

bewegen. Bouw regelmaat in je bewegingsactiviteit en zoek geen excuses om het een keer over te

slaan. Bewegen vereist een zekere discipline.

4. Probeer iets nieuws.

Doorbreek de sleur

Aan de dagelijkse sleur ontkomen is niet altijd simpel. Maar nieuwe prikkels en ervaringen geven je

het gevoel dat je écht leeft. Ze kunnen een hele nieuwe wereld voor je openen met aangename

ervaringen en nieuwe vriendschappen.

Je hoeft niet meteen een marathon te lopen of uit een vliegtuig te springen, dat kan maar ook een

brief schrijven een lekker gerecht klaarmaken voor vrienden, een leuke cartoon tekenen enz.

Zelfbeeld

Door verschillende vaardigheden te proberen en aan te leren kan je creatiever omspringen met de

wereld om je heen. Als je zelf iets creëert kan je daar trots over zijn. Je bepaalt in grotere maten je

eigen weg en bent minder afhankelijk van anderen. Je zelfbeeld zal hierdoor een aangename boost

krijgen.

Hou vol(doening)

Nieuwe vaardigheden ontdekken en leren betekent niet dat je die meteen onder de knie hebt. Als je

iets leert, leer je ook jezelf. Iedere ontdekking vraagt een zoektocht naar jezelf: wat kan ik, wil ik dit,

waarom wil ik dit? Enz. Als het aanleren niet vlot verloopt, maar je wil het graag geef dan niet te snel

op. Je zal er achteraf veel voldoening uit halen.

Geniet

Geniet van de dingen die je al goed kunt of graag doet!

Als je iets goed kan of ergens in uitblinkt dan kan je hierover trots zijn, je tonen aan de buitenwereld.

Het geeft een leuk gevoel, je wordt gewaardeerd om wat je kan.

Maar je hoeft niet goed zijn in iets om ervan te genieten. Het zinvol bezig zijn op zich, uittesten en

soms mislukken is al voldoende op zich als je er maar van kan genieten!

5. Reken op vrienden.

Hoe meer vrienden, hoe meer vreugd. Deze uitspraak mag men ter harte nemen.

Het is belangrijk dat men steeds nieuwe contacten legt en vriendschappen smeedt. Gedurende het

- Crazy Times -

51

leven verdwijnen om allerlei redenen mensen uit je vriendenkring. Zij zijn onvervangbaar, maar er

zijn altijd wel mensen waarmee je het kan vinden.

Met de een kan je goed praten, met de ander kan een te gekke avond beleven. Hoe meer vrienden,

hoe meer je je ervaringen, nieuwe ideeën en gevoelens kan delen.

Té veel vrienden, als in verre kameraden en kennissen is van het goede te veel. Je moet ervoor

zorgen dat je al je vriendschappen kan onderhouden. Op je beste vrienden kan je rekenen, ze bieden

een luisterend oor, waarderen je om wie je bent, helpen je uit de nood, en wijzen je op je fouten om

je eigen bestwil. Dit moet je ook hen kunnen bieden om een gezond evenwicht te bewaren.

Hoe minder sociale contacten je hebt, hoe meer je gaat verwachten van de relaties. De relatie kan

onder druk te komen staan met het gevaar dat deze zal afspringen.

Losse contacten door iemand een 'goedendag' te wensen en een glimlach terug krijgen kan ook eens

deugd doen.

6. Durf nee zeggen.

Grenzen

Durf je eigen grenzen te stellen, tegenover anderen, maar ook tegenover jezelf.

Je eigen lichaam en geest geven regelmatig signalen dat het nood heeft aan rust of ergens geen zin in

heeft. Je moet kunnen luisteren naar deze signalen en ze respecteren door ook neen te durven

zeggen.

Nee tegen anderen

Het is niet makkelijk om nee te zeggen tegen iemand die je graag ziet. Maar als je het niet doet, ga je

een gevoel van boosheid creëren tegenover de ander en jezelf. Met als resultaat dat je je slechter zal

voelen. Het is vaak verleidelijk om ja te zeggen om van het gezeur af te zijn of omdat je de energie

niet hebt om neen te zeggen, angstig bent voor de gevolgen van je neen enz.

Weet dan dat een nee een bevrijdend gevoel kan geven voor jezelf en de ander. Er is iets mis met

opkomen voor jezelf en dat wordt vaak gerespecteerd door de ander. Je zal gezien worden als

iemand met een eerlijke eigen mening waar men op kan rekenen.

Nee tegen jezelf

Als je je niet goed in je vel voelt, is het moeilijker om nee te zeggen. Niet alleen tegen anderen maar

ook tegen jezelf. Je laat je makkelijk verleiden door 'slechte' gewoonten je wil genieten van een

glaasje alcohol, van je aankoop van die nieuwe schoenen, een vettige hamburger van een

fastfoodketen of een reuze ijsje. Helaas zijn deze genotsmiddelen maar van korte duur en blijkt er

achteraf niets veranderd. Sterker nog, als je achteraf beseft dat je geen nee hebt kunnen zeggen, ga

je je slechter voelen.

Als je lichaam went aan deze kunstmatige genotsmiddelen heb er steeds meer van nodig en kunnen

ze al snel een verslaving worden.

Je hoeft niet altijd nee te zeggen tegenover deze genotsmiddelen, maar houdt de controle! Wees

bewust van wat je eet, drinkt, doet en de reden waarom. Als je geen nee meer kan zeggen en zo de

- Crazy Times -

52

controle houden, is het tijd om beroep te doen op een professionele hulpverlener.

7. Stop met piekeren en ga ervoor!

Piekeren

Het loopt niet altijd van een leien dakje, dat heeft iedereen wel eens. Maar het is ook niet altijd

makkelijk te verklaren of op te lossen. Dan moet je de zaken aanvaarden, maar ook dat is makkelijker

gezegd dan gedaan.

Het probleem kan blijven dolen in je hoofd, het lijkt of je niets anders kan dan erover na te denken

tot het weg is. Met andere woorden: je piekert je suf!

Piekeren is alles behalve aangenaam en neemt je makkelijk mee in een negatieve spiraal van

gedachten.

Ga ervoor

Doe wat aan dat gepieker! Door je in te zetten voor anderen of initiatieven kan je je op iets ander

concentreren. Je doorbreekt je gedachten en kan makkelijker ontspannen.

Zoek contact met anderen, spreek eens af met vrienden of ga nieuwe contacten aan. Door het

contact met anderen ga je zaken beter kunnen relativeren. Anderen hebben misschien hetzelfde

probleem en kennen creatieve oplossingen.

Ga op zoek naar leuke verenigingen in de buurt, leef je daar uit of leg nieuwe contacten.

8. Durf hulp vragen.

Samen sta je sterker dan alleen.

Als je hulp vraagt, kan je samen oplossingen bedenken waar je alleen niet op komt.

Hulp vragen helpt jezelf, maar ook je omgeving. Zij zijn blij dat erover gepraat kan worden en ze niet

langer moeten vissen naar wat er in je om gaat.

Sterkte en wilskracht

Hulp vragen wordt vaak gezien als een zwakte, dat is jammer. Hulp vragen is een teken van sterkte

en wilskracht. Je blijft niet bij de pakken zitten en weet van aanpakken. Degene die stil een hoek

blijven wachten tot andere hulp aanbieden kunnen in onze huidige vluchtige maatschappij lang

wachten en krijgen vaak geen gepaste hulp. Daarom is het erg belangrijk dat je vragen durft te stellen

en hulp durft in te roepen. In de psychotherapie wordt het vragen om hulp al lang gezien als één van

de meest essentiële sociale vaardigheden. Mensen die hulp vragen, zijn zelfredzaam. Ze nemen hun

lot in eigen handen, zetten zelf de eerste stap en voelen zich verbonden met de anderen.

Wanneer en aan wie moet ik hulp vragen?

Wanneer je hulp moet vragen is een vraag wanneer jij alleen het antwoordt op kent. Jij beslist

wanneer je hulp nodig hebt. Wanneer jij vindt dat dat je probleem je dagelijks leven of je humeur

verstoort en je zelf geen oplossing kan vinden is het tijd om hulp te vragen.

- Crazy Times -

53

Het vraagt heel wat zelfkennis om te weten wat je zelf nog kan oplossen en wanneer je hierbij hulp

nodig hebt.

In eerste instantie kan je hulp vragen in je nabije omgeving vb. Je ouders, familie, vrienden, een

leerkracht op school,... Als zij je niet kunnen helpen, of jij vindt dat ze je onvoldoende kunnen helpen

is het tijd om naar professionele hulpverlening te stappen. Als je niet goed weet hoe je hier aan

moet beginnen, kan je advies vragen aan je huisarts, hij zal je doorverwijzen naar geschikte

professionele hulp in je buurt.

9. Gun jezelf rust.

Onze dagen zijn vaak goed gevuld: vroeg opstaan, een hele dag les volgen, huiswerk maken, nog naar

de training en daarna nog even herhalen voor die test van morgen. We leven in een prestatiegerichte maatschappij waar de nadruk ligt op de resultaten en waar

iedereen onder druk staat om dingen te realiseren. Zelfs binnen onze ontspanningsactiviteiten

moeten we presteren: het mooiste kunstwerk afleveren, de beste spits worden enz. Er lijkt geen tijd meer over om de zaken zijn beloop te laten en rust in te plannen. Toch is dit

belangrijk voor je gezondheid! Zorg ervoor dat je iedere ochtend, middag en avond tijd voor jezelf

neemt. Dit hoeft daarom geen uren in beslag te nemen.

Hoe je ontspant is voor iedereen anders. Voor de één is het een warm bad nemen, voor de ander is

het languit in bed blijven liggen, voor de ander is het misschien een uurtje gewoon voor de televisie

hangen of naar muziek luisteren en voor nog een ander betekent het eindelijk eens dat boek lezen

dat al zo lang in de boekenkast ligt. Iedereen ontspant zich op zijn manier. Nog voorbeelden? Wel, je

kan je prima ontspannen met kleine, gewone activiteiten die je leuk vindt: dieren verzorgen, naar de

sauna gaan, met de kinderen spelen, gezellig babbelen,... Ook creatieve expressie werkt heel

ontspannend: tekenen, schilderen, musiceren, iets bouwen, een gedicht maken of in je dagboek

schrijven,… Doe je liever aan sport? Wandelen, fietsen, zwemmen, lopen,… doen de spanning

verdwijnen.

10. Hou je hoofd boven water.

Het leven kan niet altijd even makkelijk zijn. Iedereen maakt tegenslagen mee en hoezeer je

omgeving je hierin wil steunen, soms lukt het even niet meer. Dat kan en mag! We geven je nog

enkele tips mee voor in de periodes dat het wat moeilijker gaat.

Sta jezelf een dipje toe. Het is de normaalste zaak van de wereld en je komt deze waarschijnlijk wel door. Neem wat afstand en probeer het te doorstaan. Als deze periode te lang duurt, is het wenselijk om hulp te vragen.

Zoek de personen op die je aanvaarden zoals je bent en praat erover.

Laat je emoties zien. Een keertje uithuilen alleen of op een gekende schouder kan wonderen doen.

Verwen jezelf of laat je verwennen. Dit kan eenvoudig zijn: een extra lange douche, iets drinken op de zonnige oude markt,...

Kijk in een moeilijkere periode niet te veel vooruit, maar kijk realistisch naar het hier en nu. Met kleine stapjes positief denken is makkelijker dan je toekomst rooskleurig plannen.

- Crazy Times -

54

Zorg voor voldoende rustmomenten en laad je batterijen op met je favoriete bezigheden.

Denk aan vorige moeilijke periodes en hoe je deze hebt doorstaan. Toen lukte het, dus nu zal het je ook lukken!

Werkvormen

De 10 stappen test van Fit-in-je-hoofd. (20')

Doel: de leerlingen krijgen inzicht in hun persoonlijke veerkracht tegen psychische tegenslagen.

Benodigdheden: pc met internet

Op de website www.fitinjeoofd.be kan je een test terugvinden onder doe de test. Door de vragen van

deze test te beantwoorden krijg je een zicht over je persoonlijke veerkracht. De test geeft je geen

psychische diagnose!

1. Vind jezelf oké!

Ik ben uniek want... (10')

Doel: Leerlingen denken na over hun unieke eigenschappen of ervaringen. Leerlingen leren elkaar

beter kennen.

De leerlingen zeggen om de beurt een eigenschap, droom of ervaring waarvan hij denkt dat die uniek

is. De andere leerlingen luisteren naar de aangebrachte aspecten, indien zij dezelfde ervaring,

eigenschap of droom delen staan ze recht.

Nabespreking: Was het moeilijk om iets 'unieks' te bedenken over jezelf?

Zijn er verrassende dingen naar voor gekomen? Was het leuk om te doen?

Time's up! (30')

Doel: elkaar beschrijven en herkennen a.d.h.v. positieve of opvallende eigenschappen.

Benodigheden: timer, kaartjes met de namen van de leerlingen.

Time's up is een gekend gezelschapsspel onder jongeren.

Maak een stapel kaartjes met de namen van alle leerlingen op. Deel de klasgroep op in twee

groepen, zij zullen tegen elkaar spelen. Iedere groep kiest een afgevaardigde. Deze afgevaardigde zal

de personen op de kaartjes moeten beschrijven. De anderen moeten raden over wie het gaat. Ze

krijgen hiervoor telkens een halve minuut de tijd voor, dan is het aan de andere groep.

Het spel wordt in drie rondes gespeeld (een ronde duurt tot alle kaartjes zijn geraden)

Ronde 1: de afgevaardigde mag de persoon op het kaartje beschrijven met positieve kenmerken of

eigenschappen

Ronde 2: de afgevaardigde moet de persoon omschrijven in 1 woord

Ronde 3: de afgevaardigde mag enkel uitbeelden.

- Crazy Times -

55

Nabespreking: Was het makkelijk om een persoon te beschrijven?

Wat vond je van de beschrijving over jou? Was het confronterend? Zie je jezelf ook zo?

Zaten er verrassende beschrijvingen in?

Mijn eigen junglebook: (45')

Doel: vanuit een andere hoek kijken naar wie je bent, wat je al bereikt hebt en nog wil bereiken.

Bedenk eerst wel soort dier bij jou zou kunnen passen. Denk hierbij aan je positieve eigenschappen.

De volgende website kan je hierbij helpen:

https://www.scoutsengidsenvlaanderen.be/kijk-op-scouting/rituelen/totemisatie/totem-zoeker

Beschrijf je wereld als je totemdier. Hoe ziet je wereld eruit? Wie ben je? Met wie zou je omgaan?

(denk aan belangrijke mensen in je leven en geef deze eventueel ook een totem) Wat zou je willen

bereiken? Hoe wil jij herinnert worden? Hoe evolueer je en je omgeving? Enz.

Positief denken! (10')

Doel: elkaar complimenten geven, complimenten aanvaarden.

Benodigdheden: post-its

Iedereen krijgt een aantal post-its. Schrijf iets positief over een persoon op de post-it. Loop naar

iemand toe en kleef de post-it op zijn rug. Als je klaar bent loop je naar iemand anders en zo ga je

iedereen af. Als iedereen ‘bij iedereen’ iets opgeschreven heeft, mogen de post-its van de rug

gehaald worden en mogen ze het lezen. Maak wel de afspraak dat er enkel positieve dingen worden

gezegd.

Nabespreking:

Hoe is het om zoveel leuke dingen over jezelf te lezen?

Zitten er eigenschappen tussen die je niet verwacht had?

Zijn er dingen bij die je niet aan jezelf zou toeschrijven?

Als iemand wil mag hij zijn positieve boodschap toelichten aan de ander.

2. Praat erover. Een moeilijk gesprek voorbereiden (45')

Doel: De leerlingen leren een moeilijk, persoonlijk gesprek voor te bereiden.

De leerlingen een mogelijkheid bieden om hun frustraties, problemen op een correcte manier te

verwoorden.

Bedenk iemand waarmee je een probleem zou willen bespreken. Het is een fictieve oefening, dus je kan je proleem bespreken met iemand die overleden is, je amper

kent of een andere taal spreekt. De mogelijkheden zijn eindeloos.

- Crazy Times -

56

Schrijf een brief aan je persoon waarin je het probleem omschrijft. Let bij het schrijven van de brief op volgende aspecten:

- Beschrijf de situatie en je gevoel daarbij

- Schrijf geen persoonlijke verwijten, maar probeer de situatie objectief te beschrijven

- Hou in je achterhoofd wat je duidelijk wil maken en hiermee wel bereiken.

- Neem de tijd om te zoeken naar de juiste woorden.

Hoe zou je de boodschap willen overbrengen? Zou je de brief bijhouden, zou je hem overhandigen, voorlezen of een gesprek in groep willen

aanraden of onder twee ogen?

4. Probeer iets nieuws.

100 dingen die je wil doen voor je sterft: (10')

Doel: Nadenken over nieuwe uitdagingen die je graag wil doen

Som voor jezelf 100 dingen op die je absoluut wil doen voor je sterft. Heb je even een dipje of een

leeg moment denk dan hier eens aan terug! Voor wie inspiratie nodig heeft, hier vind je alvast een

korte lijst van enkele bv's: http://www.vier.be/hallelujaaah/artikels/de-loodjeslijst/40620

5. Reken op vrienden.

Als de klasgroep een hechte groep vormt kan je overwegen om enkele samenwerkingsopdrachten te

geven.

Mijn sociale kaart (20')

Doel: De leerlingen brengen hun eigen sociaal netwerk in kaart.

Je maakt een soort van vriendenroutekaart.

Neem een blad en plaats jezelf in het midden. Denk na over alle mensen die je kent, je familie,

klasgenoten, vrienden, losse contacten enz. Deze plaats je rondom jou. De personen die je het vaakst

ziet plaats je dicht bij jou, degene die je minder vaak ziet verder weg.

Neem een andere kleur, duid aan welke personen je vaker zou willen zien, of meer contact mee wil

krijgen. Denk na over hoe je dit zou kunnen verwezenlijken.

6. Durf nee zeggen.

Persoonlijke afstand (10')

Doel: Je persoonlijke ruimte kunnen afbakenen. Non-verbale signalen kunnen opvangen.

Zet de groep in twee rijen tegenover elkaar op een 2-tal meter van elkaar. Elk lid uit de ene rij stapt

naar het lid van de andere rij dat tegenover hem/haar staat tot die stop zegt. Daarna wisselen de

- Crazy Times -

57

rollen. Een variant kan zijn: Vraag de jongeren om non-verbaal duidelijk te maken dat de ander moet

stoppen.

Nabespreking: Leg een hoop prenten, foto’s, tijdschriften, boomerangkaarten of voorwerpen kriskras

in het midden van de groep. Vraag de jongeren een foto, kaartje, prent of voorwerp te kiezen. Stel

hierbij volgende vraag: ‘Wat geeft het beste weer hoe jij je hebt gevoeld tijdens deze activiteit?’ Laat

de jongeren vervolgens even kort uitleggen waarom ze een bepaald voorwerp, prentje, kaartje of

foto kozen.

8. Durf hulp vragen.

Speeddaten met hulpverleners (50')

Doel: leerlingen kennis laten maken met de hulpverlening

Nodig indien mogelijk hulpverleners vanuit de buurt uit vb. CAW, JAC, CGGZ, huisarts enz. Of

verzamel informatie over dergelijke instanties: folders, artikels, websites over hulpverlening.

Verdeel de leerlingen in groepjes, laat ieder groepje informatie verzamelen over een

hulpverleningsorganisatie via websites, folders, artikels enz. Zij zullen later hun organisatie moeten

'vertegenwoordigen' in een speeddate.

Geef de groepjes de tijd om informatie op te zoeken over:

wie kan er terecht?

met welke hulpvragen kunnen ze je helpen?

waar ken je deze organisatie reeds van?

zorg voor enkele voorbeelden

laat ze eventueel een stand maken (met posters, steekwoorden, ...) over hun organisatie

Op de volgende website vind u informatie over verschillende hulpverleningsorganisaties binnen de

geestelijke gezondheidszorg:

http://www.geestelijkgezondvlaanderen.be/hulp-zoeken

Nu is het tijd dat de groepjes hun organisatie vertegenwoordigen. De helft van de groepjes beginnen

als vertegenwoordigers, de andere helft zullen vragen mogen stellen. Na 5 min. Draaien de vragende

groepjes door tot ze iedereen hebben gehad. Daarna mogen de vragers vertegenwoordigers worden

en omgekeerd. Op deze manier hebben alle leerlingen kennis kunnen maken met de verschillende

hulpverleningsorganisaties.

- Crazy Times -

58

9. Gun jezelf rust.

Commandotroepen (10')

Doel: Leerlingen ondervinden dat er soms veel op je kan afkomen. Leerlingen zoeken naar manieren

om met druk om te gaan.

Iemand gaat even naar buiten, terwijl de rest van de groep zich kort voorbereidt. Bedoeling is dat het

team in een kring gaat staan met diegene die even buiten ging in het midden. Elk lid heeft een

commando in zijn hoofd en iedereen roept dit commando naar degene die in het midden staat. Je

roept bijvoorbeeld ‘klap in je handen’, terwijl iemand anders roept dat hij/zij een liedje moet zingen,

nog iemand anders zegt dat hij kikkersprongetjes moet maken, enzovoort. Bedoeling is dat degene in

het midden zoveel mogelijk commando’s tegelijk opvolgt. Je kan ook verschillende personen tegelijk

even naar buiten sturen en ze een voor een deze opdracht laten doen en bekijken wie het meeste

commando’s kon opvolgen.

Nabespreking: Bespreek met de groep wat je kan doen als er teveel op je afkomt, hoe je kan omgaan

met problemen die je niet onmiddellijk kan oplossen.

Buddy's (doorheen de dag of week)

Doel: elkaar een moment van rust/verwennerij bieden

Benodigdheden: kaartjes met namen van de leerlingen

Iedereen trekt een kaartje met daarop de naam van iemand in de klas. Dit wordt je buddy voor een

dag/week. Als buddy moet je acties bedenken waarbij je de ander verwent met iets klein vb. Geef

hem een massage tijdens de middag, knutsel een cadeautje, fluister hem het goede antwoord voor,

enz. Het is het leukst als je de namen voor elkaar geheim houdt.

Mindfulness: kijk ook eens naar het volgende deel over preventie, daar staan mindfulness

oefeningen beschreven die zich hier voor lenen.

10. Hou je hoofd boven water.

Mijn eigen handleiding (15')

Doel: Nadenken over hoe je geholpen wil worden/ hoe je kan helpen

Hulp vragen is niet makkelijk maar hulp aanvaarden of zelf hulp bieden is dit evenmin.

Maak een je eigen handleiding zodanig dat je vriend, ouders, klasgenoten, leerkracht weten hoe ze

jou kunnen helpen als je je even minder goed voelt.

Beschrijf welke acties je apprecieert als je je wat minder goed in je vel voelt.

Beschrijf ook de dingen die je niet wil dat anderen doen als je je minder goed voelt. Ga ook eens na

hoe anderen kunnen zien als je je wat minder goed voelt: trek je je terug? Word je heel aanhankelijk?

Ben je emotioneel of laat je geen emoties meer binnen? Enz .

- Crazy Times -

59

Nabespreking: Je kan de handleidingen bespreken in de klas. Indien er veel overeenkomsten zijn kan

je een klashandleiding maken.

Heb je al situaties meegemaakt waarin je niet wist hoe te reageren?

Zijn mensen wel al eens kwaad geworden omdat je ze wou helpen?

Ben je zelf al eens kwaad geworden op iemand met goede bedoelingen?

Was het moeilijk om je eigen handleiding te schrijven?

Bronvermelding

Internet Vlaams Agentschap zorg en gezondheid, “Fit in je hoofd, goed in je vel”, www.fitinjehoofd.be,

(14/4/2013).

Vlaams instituut voor gezondheidspromotie en ziektepreventie, “Nok nok het klopt in mijn hoofd”,

www.noknok.be (14/4/2013).

Vlaamse vereniging voor geestelijke gezondheidszorg, “Hulp zoeken”,

www.geestelijkegezondvlaanderen.be (14/4/2013).

Scouts en gidsen Vlaanderen, “Totemzoeker”, https://www.scoutsengidsenvlaanderen.be/kijk-op-

scouting/rituelen/totemisatie/totem-zoeker (14/4/2013).

Vier, "Hallelujaah de loodjeslijst", http://www.vier.be/hallelujaaah/artikels/de-loodjeslijst/40620

(14/4/2013).

- Crazy Times -

60

② Mindfulness

Theorie

Definitie Mindfulness betekent letterlijk opmerkzaamheid. Het is een meditatietechniek en levensvisie die je leert aandacht schenken aan wat zich voordoet in het heden, zonder erover te oordelen. Hierdoor verlaagt het stressniveau en leef je meer ontspannen. Mindfulness kan therapeutisch, maar ook preventief worden toegepast.

Effecten

Cognitief: meer bewust, betere aandacht, minder piekeren en oordelen

Fysiek: relaxatie respons, toegenomen lichaamsbewustzijn, pijnvermindering

Emotioneel: minder reactief, meer bewust van emotionele patronen, meer

gelijkmatig, meer positieve emoties

Gedrag: minder impulsief, meer bewust van wijze van reageren, meer compassie

gedrag, deconditioneren

Relatie tot zelf en ander: zeer zelfbewust en zelfacceptatie, minder egogericht, meer

verbonden met anderen, empathie

Spiritueel: meer spiritueel betrokken, mystieke ervaringen, meer compassie,

onbaatzuchtige liefde

(Psychfysio, 21.04.2013)

Mindfulness en borderline

In de trainingen leren mensen hun eigen kracht in te zetten om anders met zichzelf, stress, pijn en

vermoeidheid om te gaan. De oefeningen binnen een mindfulnessprogramma helpen het dagelijks

gedrag te analyseren. Voor mensen met borderline is het zeer goed om stil te staan bij hun

impulsieve karakter. Met mindfulness kunnen ze hun automatische (overdreven) reacties reguleren

en kunnen ze op zoek gaan naar een meer gecontroleerde en sociaal aanvaardbare reactie. (Dirk

Vieren, 2008)

Mindfulness valt onder cognitieve therapie. Een voorbeeld hiervan is de schemagerichte cognitieve

therapie op de volgende bladzijde. (Hannie van Genderen en Arnoud Arntz)

- Crazy Times -

61

model van heftige emoties:

1. Gebeurtenissen kunnen meteen tot hevige emoties leiden vb. ongeluk, ruzie 2. Gebeurtenissen kunnen bepaalde gedachten oproepen 3. De gedachten op de gebeurtenis zullen hevige emoties oproepen 4. De heftige emoties zullen leiden tot bepaald gedraging 5. Deze gedragingen lokken dan weer reacties van de omgeving uit 6. De reactie van de omgeving kan weer leiden tot een hevige emotie bij de persoon op zich

Bij personen met borderline staan de hevige emoties centraler. Zij zullen sneller reageren met een

zwart-wit reactie of gevoelens. Hun hevige gevoelens zijn het eerste wat we waarnemen, en gaan

ook niet zomaar weg. De beste eerste reactie is dan ook om deze gevoelens bij de persoon te

accepteren. De oefeningen binnen een mindfulnessprogramma helpen het dagelijks gedrag (dus de

werking van het model) te analyseren. Hierdoor kunnen automatische (overdreven) reacties

uitblijven en kunnen we op zoek gaan naar een meer gecontroleerde en sociaal aanvaardbare

reactie.

Je kan een logboek bijhouden over gebeurtenissen, je gevoelens, emoties en reacties hierop.

Bepaalde typische situaties worden gekenmerkt door terugkerende gevoelens en gedachten. Deze

gevoelens en gedachten zullen bepalen hoe we ons gedragen.

Elk element kan je observeren.

wat gebeurde er? Beschrijf de situatie

wat waren mijn gedachten? Wat zei ik tegen mezelf? Wat zij ik in mijn hoofd tegen de ander? Welke beelden kwamen er in mij op?

Wat waren mijn gevoelens? Kwamen er emoties bij mij op? (basisgevoelens: bang, boos, bedroefd, beschaamd, blij) geef je emoties een cijfer: hoe hevig waren je gevoelens op een schaal van 1 tot 10?

Wat voor gedrag stelde ik? Wat deed en zei ik precies?

Wie reageerde op mijn gedrag? Hoe? Wat deed en zei deze persoon precies?

Door deze handelingen gedetailleerd te beschrijven, kan men meer inzicht krijgen in je eigen

functioneren.

- Crazy Times -

62

Werkvormen

De leerlingen gaan in een cirkel zitten, elk op een kussen met een dekentje rond hen geslagen.

1. Ademen met aandacht (15’)

Begin deze mindfulness oefening met gewoon ontspannen zitten.

Haal diep adem, sluit je ogen en volg je ademhaling. Voel hoe je ademhaling door je neus naar

binnen en naar buiten gaat.

Breng na korte tijd je aandacht naar je lichaam. Ga met je aandacht van je voeten via je lichaam tot

aan je kruintje. Merk in ieder lichaamsdeel of je een sensatie van koude of warmte hebt, of je kleding

strak knelt, of dat je pijnlijke plekken hebt. Doe niets anders dan je milde aandacht en je ademhaling

er naar toe brengen.

Breng na een paar minuten je aandacht naar je omgeving. Luisteren naar de geluiden in de kamer,

zonder te oordelen of over de geluiden na te denken. Gewoon luisteren, wees aanwezig in het hier

en nu. Hou ondertussen steeds een besef van je lichaam en je ademhaling.

Open langzaam je ogen en kijk rond alsof je voor de eerste keer ziet. Laat je ogen gedurende een

halve minuut rustig op een object in je omgeving rusten. Bestudeer het object zonder oordeel,

zonder gedachten te vormen in je hoofd.

Herhaal dit met een volgend object en met nog een. Hou nog steeds een besef van je lichaam en je

van ademhaling. Ga door in deze staat van mindfulness totdat je klaar bent om op te staan.

Bron: http://in-balans-met-onrust.blogspot.be/2012/02/mindfulness-oefeningen.html

2. Het weerbericht (15’)

Iedereen in de kring vertelt om de beurt vertelt welk weer het is in zijn/haar hoofd. Dit gebeurt aan

de hand van een ‘spreekstok’. Wie de stok vastheeft, mag spreken. De rest luistert zwijgzaam en

oordeelt niet. Voorbeelden van weerberichten: “Het is koud, alles is ondergesneeuwd”, “Het regent

lichtjes” of “De zon schijnt, de aarde warmt op.”

3. Mindfull eten (20’)

Elke leerling krijgt een ‘gezond’ snoepje. Bijvoorbeeld: druif, rozijn, noot, olijf, chocolaatje, lange

vinger, … We gaan dit snoepje opeten, maar niet zomaar ... met maximale aandacht voor wat we

doen en ervaren en dat op elk moment, van seconde tot seconde. Eerst kijken we naar het snoepje.

We observeren het zo lang en zo gedetailleerd als we nog nooit voorheen hebben gedaan. We voelen

de textuur ervan, zien de kleuren, zien de vorm . We ruiken eraan. We zijn ons bewust van de

gedachten die dat begeleiden, van de gevoelens en verlangens die er opkomen, van de afkeer

misschien. We likken er even aan.

- Crazy Times -

63

Tenslotte steken we het in onze mond. We doen dat heel bewust en volgen in het kleinste detail elke

beweging van onze arm en onze hand. We bijten niet. We houden het snoepje gewoon in zijn geheel.

Dan eten we het op. Héél langzaam en focussen ons elke seconde en deelseconde op wat er in en

met ons gebeurt. We smaken het snoepje en het sap dat vrijkomt. Zolang mogelijk. Tenslotte slikken

we alles in.

Terwijl we dat doen nemen we elk detail waar van de handeling, van de gedachten en van de

sensaties die we voelen. We kunnen nu ook de weg volgen die de druif aflegt en zo nog minutenlang

verder gaan terwijl we helemaal opgaan in wat die druif met ons lichaam doet.

Bron: http://www.breinwerk.be/mindfulness_soorten.php

4. Citaten uit het boeddhisme (20’)

Er gaat een hoed rond met allerlei citaten in. Deze citaten zijn geschreven door Thich Nhat Hanh, een

Vietnamese boeddhistische monnik, vredesactivist, dichter en schrijver. (zie bijlage 1)

De leerlingen die willen, nemen een citaat uit de hoed uit en lezen dit luidop voor. Wat betekent dit

citaat voor hen? Ze mogen er wat bij vertellen, maar ze zijn niet verplicht.

5. Bloempje water geven (20’)

De leerlingen schrijven hun naam op een papiertje. De papiertjes gaan in een hoed of doos.

Vervolgens mag iedereen een papiertje trekken.

Over de klasgenoot die op zijn of haar papiertje staat, mag de leerling nu zijn waardering uiten. Denk

aan gebeurtenissen die leuk waren met de klasgenoot, of specifieke gedragingen of uitspraken die hij

of zij deed die te bewonderen waren.

Deze oefening is een kans om licht te laten schijnen op een klasgenoot, om zo de groei van zijn of

haar positieve eigenschappen aan te moedigen.

6. Handen geven (10’)

Materiaal: een bel of een afgesproken sein.

De leerlingen duwen de handpalmen tegen elkaar en buigen naar het midden van de cirkel. Zo

erkennen ze elkaars aanwezigheid. Dan nemen ze allen elkaars handen vast en sluiten de ogen.

De leerkracht leest voor:

Bij het eerste belsignaal: Probeer je je bewust te worden van je eigen aanwezigheid. Probeer je blij te

voelen en dankbaar dat je hier op deze aarde bent, in dit land, in dit klaslokaal.

Bij het tweede belsignaal: Word je bewust van de handen die je vast hebt. Het zijn handen van je

klasgenoten. Oordeel niet over de handen, laat ze zijn hoe ze zijn. Ze zijn goed zoals ze zijn.

- Crazy Times -

64

Bij het derde belsignaal: Word je bewust dat je hier samen bent, in deze kring, op deze aarde. Wees

dankbaar dat het kan. Vul jezelf met geluk dat het kan.

Vervolgens mogen de leerlingen elkaar loslaten. Ze buigen nog eens naar het midden van de cirkel.

7. Mindfulness doorheen een klasgesprek

Deze oefening gebeurt niet per sé in de cirkel, maar kan ook gewoon tijdens de les gebeuren.

Neerbuigen is een Aziatische vorm van groeten en

eerbied betuigen. De groet is een fundamenteel gebaar

dat de ene persoon naar de ander maakt. Neerbuigen

zuivert schadelijk karma, creëert positieve energie en

vergroot ons vertrouwen. Neerbuigen gaat trots en

hoogmoed tegen, we erkennen dat iemand anders (de

Boeddha) verder is dan wijzelf. Neerbuigen is een daad

van vrijgevigheid en een beoefening in morele

zelfdiscipline.

In plaats van de vinger op te steken, maken we de

afspraak deze les te buigen als we iets willen zeggen.

Telkens als iemand heeft gebogen, is de rest van de klas

stil. Dan mag die leerling vragen stellen of iets opmerken. De opmerking is klaar als de leerling

opnieuw buigt. Wanneer de leerkracht begint te spreken doet hij of zij helemaal hetzelfde: buigen bij

het begin van de uitleg en buigen bij het einde. Tijdens het spreken van iemand proberen we zo

weinig mogelijk te oordelen.

Het is niet zo’n gemakkelijke oefening, maar het zal helpen de stilte in de klas te bewaren en om

authentiek naar elkaar te leren luisteren.

Bronvermelding

Boeken Vieren, D., Mindfulness: Een klare kijk, Rotterdam: Asoka, 2008 Internet Psychfysio, de effecten van mindfulness, http://www.psychfysio.nl/Nieuws/2_05_3.html

(21.04.2013)

- Crazy Times -

65

Bijlagen

Bijlage 1: Citaten uit het boeddhisme

Buddha kreeg de volgende vraag voorgelegd: "Welke meditatie beoefenen u en uw leerlingen?

Hij antwoordde: "we zitten, we lopen en we eten."

De vraagsteller merkte op: "Maar mijnheer , iedereen zit, loopt en eet."

Boeddha vertelde hem: "Als we zitten, wéten we dat we zitten. Als we lopen, weten we dat we lopen. Als we

eten, weten we dat we eten."

Meestal verliezen we onszelf in het verleden of worden we weggevoerd naar de toekomst. Als we aandachtig

zijn en in direct contact met het huidige ogenblik, verdiept zich ons inzicht in wat er in en om ons heen gebeurt,

waardoor we geleidelijk vervuld worden van instemming, vreugde, vrede en liefde.

Bij elke inademing breng ik rust in mijn lichaam.

Bij elke uitademing glimlach ik.

Ik blijf in het moment van nu

en ervaar het grote wonder van dit moment.

Als je denkt dat vrede en geluk ergens anders zijn en je rent er achteraan, zul je nooit aankomen. Alleen

wanneer je beseft dat vrede en geluk hier in dit moment beschikbaar zijn, zul je in staat zijn je te ontspannen.

In het dagelijks leven is er zoveel te doen en zo weinig tijd. Je voelt je misschien gedwongen de hele tijd te

rennen. Stop er gewoon mee! Raak de diepste grond aan van het huidige ogenblik en je zult ware vrede en

vreugde aanraken.

Zitten, glimlachen, naar de dingen kijken en ze werkelijk zien,

dat vormt de basis van vredeswerk.

Leven met volle bewustzijn, de pas vertragen

en elke seconde en elke ademhaling proeven,

dat volstaat.

Als er oorlog in ons woedt,

zal het niet lang duren of we voeren oorlog met anderen,

zelfs met diegenen waarvan we houden.

Als je in ieder moment doordringt,

zie je de werkelijkheid zoals zij is,

en dat bevrijdt je van lijden en verwardheid.

Een goed tuinman kan de compost zien in de roos en de roos in de compost. Zonder compost zijn er geen

rozen, zonder rozen is er geen compost.

Wie zijn grenzen duidelijk aangeeft, hoeft geen muren te bouwen.

- Crazy Times -

66

- Crazy Times -

67

Beeldvorming

Inleiding

Als we spreken over beeldvorming over personen met psychische moeilijkheden, zal wellicht

niemand twijfelen dat er nog veel werk aan de winkel is. Met de regelmaat van een klok worden we

opgeschrikt door dramatische gebeurtenissen, waarbij ongenuanceerd het verband wordt gelegd

met psychiatrische problemen. De geruchten die dan de ronde doen, zijn in twee groepen onder te

brengen. Ofwel was de dader onder invloed van drugs of alcohol, ofwel was hij ‘ontsnapt uit de

psychiatrie’. Ontsnapt uit de psychiatrie: gewelddadig gedrag wordt gelijkgesteld met een psychische

ziekte, en tegelijk wordt de psychiatrie gelijkgesteld met een gevangenis waarin mensen die een

gevaar vormen voor de samenleving opgesloten worden. (Verhaege, M., 2009)

Het voorlaatste hoofdstuk in dit lessenpakket handelt over beeldvorming. Net zoals het hoofdstuk

over Preventie bestaat dit uit twee delen. Enerzijds willen we de leerlingen bewust maken van

negatieve beeldvorming, zoals dat bij personen met borderline kan gebeuren. Anderzijds willen we

hen ook laten kennis maken met positieve beeldvormingsacties.

Doelen

Op het einde van de les over ‘negatieve beeldvorming’ zijn de leerlingen in staat om:

De begrippen beeldvorming, vooroordelen, stereotypering, etikettering, stigmatisering en

discriminatie te verklaren en toe te passen in de oefeningen.

Vragen te beantwoorden in verband met de begrippen.

Te vertellen wat de oorzaken zijn van negatieve beeldvorming ten opzichte van personen

met psychische problemen.

Een eigen mening te vormen over mensen met psychische problemen

Een eigen mening over mensen met psychische problemen te verantwoorden naar andere

leerlingen.

Stereotype beelden van de psychiatrie te halen uit films en cartoons.

Voorbeelden aan te geven van stereotypering van de psychiatrie in films, series en cartoons.

Samen te werken in een groep.

Het verschil te vertellen tussen toerekeningsvatbaarheid en ontoerekeningsvatbaarheid.

Op het einde van de les over ‘positieve beeldvorming’ zijn de leerlingen in staat om:

De redenen voor de nood aan positieve beeldvorming van de psychiatrie te vertellenen.

Te vertellen Voorbeelden van positieve beeldvormingsacties van de psychiatrie te geven.

Een positieve beeldvormingsactie te ontwikkelen en uit te voeren

Samen te werken in een groep om een beeldvormingsactie op te richten.

- Crazy Times -

68

① Negatieve beeldvorming

Theorie

Begrippen

1. Beeldvorming is een ruim begrip en kan worden gedefinieerd als het geleidelijk aan laten ontstaan van een idee of een opvatting van iets. We geven een betekenis aan een persoon, zaak of organisatie uit de wereld rondom ons. De betekenis komt niet altijd overeen met de feiten of de werkelijkheid. Onze beeldvorming wordt beïnvloed door 3 aspecten uit ons leven: de opvoeding, onze ervaringen en door structuren in de samenleving, bijvoorbeeld de media. Wij vormen een beeld over alles wat we ervaren en zien. Het beïnvloedt ons denken, voelen, handelen en gedrag.

2. Stereotypering kan gedefinieerd worden als een vaststaand beeld van iets. We schrijven

eigenschappen en kenmerken aan mensen toe op basis van hun lidmaatschap van een groep, bijvoorbeeld een ras, een religie. Het beeld is vaak overdreven en komt niet (volledig) overeen met de werkelijkheid.

Stereotypen kunnen positief, negatief of neutraal zijn. Meestal worden er negatieve stereotypen gebruikt. Een voorbeeld van een negatief stereotype is dat mensen met psychische problemen altijd agressief zijn.

3. Een vooroordeel is een oordeel over een persoon of groep met verzonnen informatie of

zonder voldoende informatie over die persoon of groep. Het is een ongegronde mening. Een vooroordeel is meestal gebaseerd op één kenmerk van een stereotype. Voorbeelden zijn alle mensen uit Nederland zijn gierig of iemand met psychische problemen is gevaarlijk.

4. Van Dale verklaart stigmatiseren als brandmerken, te schande maken. Het is een manier van

de samenleving om o.a. personen met een ziekte of een handicap te bestempelen. Volgens hun label wijken de mensen af van de geldende norm in de maatschappij. Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen ‘normaal’ en ‘anders’ op basis van een aantal eigenschappen of karakteristieken zoals ziekte, ras enz. De personen ondervinden een duidelijke hinder van de stigmatisering, het kan leiden tot uitsluiting en discriminatie.

5. Etikettering of stigmatisering is het

toeschrijven van een bepaald negatief kenmerk aan een individu of groep. Het zijn twee synoniemen in de geestelijke gezondheidszorg.

6. Discriminatie kunnen we definiëren

als het maken van een ongeoorloofd onderscheid tussen mensen of groepen. Het onderscheid kan

- Crazy Times -

69

gemaakt worden op gebied van geslacht, gedrag enz. Een groep van mensen of een individu wordt achtergesteld of anders behandeld dan de anderen, meestal op een negatieve manier. De oneerlijke behandeling kan zich op verschillende manieren uiten. Het kan schade toebrengen aan de mensen. Discriminatie is strafbaar en het wordt bij wet verboden.

7. Reactieketen vanuit negatieve stereotypering: vanuit een negatieve stereotype

beeldvorming kan een reactieketen worden ingezet.

a. Vooroordelen naar stigmatiseren: vooroordelen kunnen leiden tot stigmatisering

b. Etikettering naar discriminatie en uitsluiting: etikettering kan leiden tot discriminatie

en uitsluiting.

Hoe komen we tot beeldvorming – oorzaken beeldvorming Angst voor het onbekende Mensen voelen vaak angst voor het onbekende. Elke situatie of omstandigheid die onbekend is, wordt ervaren als vreemd en dit gaan ze proberen te vermijden. Dit geldt ook voor personen die niet bekend zijn. Het probleem lijkt te zijn dat mensen met psychische problemen worden waargenomen als wezens die anders zijn dan normale mensen en dus onbekend. Persoonlijk aandeel Als iemand zelf verantwoordelijk wordt gehouden voor een eigen aandeel in de stoornis dan veroorzaakt dit boosheid en uitsluiting. Een voorbeeld is druggebruik. De omgekeerde beweging zorgt voor medelijden en de neiging om te helpen. De stoornis wordt gezien als een ongeluk dat iemand overkomt. Een voorbeeld is een trauma.

Opnameplaats De plaats van opname kan een rol spelen in de reacties van mensen. Als iemand is opgenomen in een algemeen psychiatrisch ziekenhuis1 dan krijgt hij/zij meer negatieve reacties dan iemand die opgenomen is in een PAAZ (Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis2).

Opvoeding (nurture) Eigenschappen van een individu zijn bepaald door de opvoeding en de omgeving waarin het individu opgroeit. De manier waarop we kijken naar anderen wordt ook beïnvloed door onze opvoeding. Onze opvoeding bepaalt dus hoe we kijken naar mensen met psychische problemen (vermijden, medelijden, aanvaarden, …).

1 Een Psychiatrisch ziekenhuis is een gespecialiseerd ziekenhuis voor mensen met psychische problemen die

(moeten) kiezen voor een intramurale en intensieve zorgverlening 2 Een Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis, of PAAZ, is een afdeling van een algemeen ziekenhuis waar

zorg wordt geboden aan psychiatrische patiënten.

- Crazy Times -

70

Grote boosdoener: media De media spelen een grote rol in het in stand houden van een stigmatiserende opvoeding. Kranten,

internet en televisie geven vaak een vertekend beeld van mensen met psychische problemen. Ze

worden afgeschilderd als gevaarlijk.

Bewust of onbewust sturen de media boodschappen de wereld in over mensen met psychische

problemen. Mensen met psychische problemen zijn gevaarlijk en agressief. De boodschap wordt

regelmatig herhaald waardoor het stigma in stand gehouden blijft.

Nieuwsberichten over psychiatrische patiënten zijn vaak spectaculair of hebben een grote

nieuwswaarde. Voorbeelden zijn seriemoordenaars. Die spectaculaire verhalen komen terug in films

en boeken. Films creëren dus een eigen beeld over de psychiater, de psychiatrische patiënt, het

psychiatrisch ziekenhuis en de psychische stoornis. Vaak sluit dit aan bij de al aanwezige angst, spot

en stereotypering van de kijker.

De media leggen ook verbanden tussen criminaliteit en psychiatrie. Mensen vangen de informatie op

en maken zelf de associaties tussen mensen met psychische problemen en criminaliteit. Termen

zoals opsluiting en bescherming worden dan vaak gebruikt. Toch is er slechts een minderheid van de

bevolking effectief een slachtoffer geworden van psychiatrische patiënten.

Stereotypen in de media

- De psychiater In films bestaan er drie types van psychiaters: de gevaarlijke, gekke psychiater; de dwaze psychiater en de perfecte psychiater. Het eerste type brengt de veiligheid van zijn patiënten in gevaar. Hij wil bijvoorbeeld zijn lusten bevredigen door zijn patiënten te vermoorden. Het tweede type maakt vreemde en dwaze handelingen om zijn patiënten te genezen. De handelingen zijn ongevaarlijk. Het derde type psychiater kan alle problemen oplossen en al zijn patiënten genezen van hun stoornis.

- De patiënt Een patiënt kan volgens twee types worden neergezet. Je hebt enerzijds de geesteszieke. Anderzijds heb je de gezonde mens die in de handen van een psychiater terechtkomt en er niet meer aan ontsnapt.

- Het psychiatrisch ziekenhuis Een psychiatrisch ziekenhuis wordt meestal afgebeeld als een groot en koud gebouw. De patiënten zitten er gevangen.

- De psychische aandoening Meestal worden de meest sensationele aandoeningen in beeld gebracht. Iemand met schizofrenie brengt meer entertainment voor de kijker dan iemand met een depressie. Ook wil men de meest spectaculaire behandeltechnieken tonen, zelfs als deze niet meer gebruikt worden zoals elektroshocktherapie.

- Crazy Times -

71

Sociale media Een nieuw medium waarmee we moeten oppassen zijn de sociale

netwerksites zoals Facebook en Twitter. We accepteren vaak een

vriendschapsverzoek van een onbekende of worden gevolgd. Het is

daarom belangrijk om een selectie te maken van de foto’s en

filmpjes die je post. Zodra je iets op het internet zet, krijg je het er

niet meer af en je weet niet wie de dingen te zien krijgt.

Naast foto’s, tweets en filmpjes van jezelf, zetten sommigen er

dingen van anderen op. Een persoon begint dingen te delen over

anderen en daar hebben ze geen controle meer over. In deze foto’s

of filmpjes kan een negatief beeld van de persoon neergezet

worden. Mensen met een psychisch probleem kunnen zo te kijk gezet en bespot worden.

De sociale media kunnen ook zorgen voor een sensatiezucht. We zetten de spectaculaire

gebeurtenissen er zo snel mogelijk op of we zetten er enkel sensatiegerichte dingen op.

Begrip toerekeningsvatbaarheid Als iemand ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard dan was hij/zij in een toestand van krankzinnigheid tijdens zijn/haar daad. De persoon is dan niet in staat om zijn/ haar daden te controleren of te verwerpen. De persoon kan een onweerstaanbare drang voelen om zijn/haar daden te plegen. Volgens het strafwetboek vindt er dan geen misdaad plaats. De daad wordt niet gezien als misdaad dus de persoon kan geïnterneerd worden. De persoon wordt verplicht opgenomen in een psychiatrische instelling voor een behandeling. Als iemand toerekeningsvatbaar wordt verklaard dan was hij/zij verantwoordelijk voor zijn/haar daden. De persoon verkeerde niet in een toestand van krankzinnigheid en kon dus zijn/haar daden controleren. De daad wordt gezien als een misdaad. De persoon kan schuldig verklaard worden en een straf krijgen passend bij de misdaad. In de gevangenis vindt geen behandeling plaats voor psychische problemen zoals ze kan aangeboden worden in een psychiatrische instelling. Artikel ontoerekeningsvatbaarheid zie bijlage 11

- Crazy Times -

72

Werkvormen

Begrippen Sommige begrippen lijken op elkaar of zijn abstract. Om duidelijk te maken wat ieder begrip betekent, kunnen onderstaande oefeningen uitgevoerd worden. Beeldvorming Caesar en Cleopatra De leerkracht vertelt het verhaal en aan de hand van ja-/neen-vragen proberen de leerlingen de situatie te schetsen. Er liggen 2 lijken op de grond genaamd Caesar en Cleopatra. Naast de lijken ligt een plasje water en glasscherven. Wat is er gebeurd? Caesar en Cleopatra zijn twee vissen. De huiskat wou hen opeten. Hij stootte tegen de visbokaal en deze viel in scherven op de grond. De vissen stierven op het droge en de kat vluchtte door de klap. Stereotypering Wie is het? We spelen het spel ‘Wie is het?’ niet op basis van het uiterlijk, maar op basis van wat we denken. Iedere groep neemt een persoon voor ogen en verzint er een verhaal bij. Voorbeeld: Joe is een echte familieman. Naast een vrouw heeft hij 3 kinderen. Joe blijft thuis terwijl zijn vrouw gaat werken. In zijn vrije tijd speelt hij zaalvoetbal en zijn lievelingseten is spaghetti. Hij leest graag de Gazet van Antwerpen en kijkt het liefste naar detectivereeksen. Als iedere groep een verhaal heeft dan mogen beide groepen beurtelings, aan de hand van enkele vragen, de persoon van de andere groep proberen te achterhalen. Past een figuur niet bij het antwoord dan wordt deze omgedraaid. Voorbeeldvragen:

- Wat is de gezinssituatie? - Wat is zijn/haar nationaliteit? - Wat is zijn/haar lievelingseten? - Waar kijkt hij/zij naar op tv? - Wat is zijn/haar beroep? - …

Vooroordelen Quiz met meerkeuzevragen De leerlingen krijgen verschillende situaties voorgelegd. Na het lezen van de situatie hebben ze de keuze uit een aantal antwoorden. Op het einde van de quiz vergelijken ze hun antwoorden met het scoringssysteem. Quiz: zie bijlage 1

- Crazy Times -

73

Stigmatisering De leerlingen lezen een artikel en na het lezen van het artikel beantwoorden ze volgende vragen. Vragen die gesteld kunnen worden voor een geanimeerd gesprek:

- Waren of worden mensen met psychische problemen gestigmatiseerd? Waarom denk je dat?

- Hoe voel jij je bij deze acties? - Zou jij een psychiatrisch patiënt vergezellen bij een cultureel

evenement (festival) of sportactiviteit? Waarom wel of niet? - Wat vind jij van een kaartje dat je discreet toegestopt krijgt in

de horeca met de vermelding ‘Gelieve de zaak te verlaten’? - Stigmatiseren jullie weleens? - Hoe kun je stigmatisering tegengaan?

Voorbeeldartikel stigmatisering: zie bijlage 2 Etikettering Foto's Er zijn 8 foto’s waarop telkens een persoon staat. Op de foto’s staan mensen met een stoornis en mensen zonder een stoornis. Leg de foto op tafel, zodat iedereen de foto kan zien. Het gaat er niet om dat je zegt wat er op de foto staat. Vertel welke gedachte of associaties jij hebt bij deze foto (passend bij het thema). Sommige leerlingen zullen enkele foto’s van de sterren herkennen. Mogelijke conclusie: je kan geen label kleven op mensen dat enkel gebaseerd is op het uiterlijk. Foto’s: zie bijlage 3 Discriminatie – uitsluiting Het spel van discriminatie kan gespeeld worden met heel de klasgroep. De leerlingen zullen een beeld krijgen wat het begrip discriminatie inhoudt. In het spel worden ze gediscrimineerd of discrimineren ze. Speluitleg: zie bijlage 4 Alle begrippen Rendictee De woorden en hun betekenis worden verspreid in de klas. De leerlingen rennen door de klas en proberen de woorden met de juiste betekenis te verbinden. Opmerking: als de leerlingen de verklaringen van stigmatisering en etikettering met elkaar wisselen dan hoeft dit niet als fout gerekend te worden. Kaartjes met woorden en betekenis: zie bijlage 5

- Crazy Times -

74

Oorzaken beeldvorming Angst voor het onbekende Vertrouwensspel Een leerling of enkele leerlingen staan geblinddoekt op een stoel. Een leerling of enkele leerlingen staan achter hen.

1. De leerling weet wie er achter hem/haar staat. De leerling laat zich naar achteren vallen en wordt opgevangen. Voor de val wordt een vraag gesteld. Durf jij jezelf laten vallen of niet? Waarom wel of niet?

2. De leerling weet niet wie er achter hem/haar staat. De leerling laat zich naar achteren vallen en wordt opgevangen. Voor de val wordt een vraag gesteld. Durf jij jezelf laten vallen of niet? waarom wel of niet? Voelde je hetzelfde als de eerste keer? Wat was er anders?

Mogelijke conclusie: Als je vertrouwen heb dan durf je meer. Als je iets of iemand kent dan heb je minder angst. Persoonlijk aandeel Vragen

- Wat denk jij van iemand die psychische problemen heeft door druggebruik? - Zou jij medelijden krijgen met iemand die psychische problemen heeft door een trauma?

Waarom wel of niet? Opvoeding (nurture) De opvoeding bepaalt voor een deel onze manier van denken. Kijk naar de persoon naast je. Hij/zij zal over sommige dingen hetzelfde denken en over andere dingen anders denken door zijn/haar opvoeding. De leerlingen krijgen een stelling per twee en gaan in gesprek met elkaar. Enkele voorbeelden van simpele stellingen:

- Boeken lezen is saai. - Ik moet iedere week sporten. - Ik moet geluiden horen om te kunnen leren. - Ik eet enkel wat ik lekker vind. - …

- Crazy Times -

75

Beeldvorming door media Films Van de verschillende films worden enkele fragmenten getoond. Tijdens het kijken naar de fragmenten worden enkele vragen opgelost.

- Wie is de persoon met psychische problemen? Hoe wist je dit? Welke gedragingen vertoont hij/zij?

- Is dit een realistisch beeld of een overdreven beeld? Waarom denk je dit? - Welke stereotypen zie je nog in verband met de wereld van de geestelijke gezondheid? - …

Voorbeelden van films: zie bijlage 6 Ga in series op zoek naar stereotypen die te maken hebben met de wereld van de geestelijke gezondheid.

- Welke serie? - Leg kort de situatie uit. - Welke stereotypen zie je?

Muziek De leerlingen luisteren naar enkele nummers. Tijdens het luisteren denken ze na over enkele vragen.

- Waarover gaat het nummer, denk je? - Hoe wordt de psychiatrie hierin betrokken? - Komt de psychiatrie hier positief of negatief uit? Waarom vind je dat? - Welk nummer trekt jou het meeste aan? Waarom?

Voorbeelden van muziek: zie bijlage 7 Cartoons De leerlingen bekijken enkele cartoons en beantwoorden volgende vragen.

- Wat zie je in de cartoon? - Waarom werd deze cartoon gemaakt? - Vind je de cartoon terecht? Leg uit.

De leerlingen tekenen zelf een cartoon over een stereotype in de psychiatrie. Cartoons: zie bijlage 8 Krantenartikel / krantenkoppen Het proces Kim De Gelder is een voorbeeld van negatieve beeldvorming in de media. Wekenlang heeft het proces onze kranten geteisterd met krantenkoppen als:

- Hij had geen motief, maar zieke geest – GVA (21/03) - Kim De Gelder: gek of niet? – GVA (22/03) - Ernstige afwijkingen vastgesteld in hersenscans Kim De Gelder – De Standaard (15/03) - Ouders deden niet genoeg om Kim De Gelder te laten behandelen – Het nieuwsblad (20/03) - Onenigheid over psyche De Gelder – Het belang van Limburg (15/03/13)

- Crazy Times -

76

Er werden met verschillende ziektebeelden gegooid: psychopaat, schizofrenie, … Psychiaters waren het niet eens over zijn psyche, maar de jury vond hem toerekeningsvatbaar. Volgens hen was hij niet in een staat van krankzinnigheid toen hij de daden pleegde. Voorbeeld krantenartikel Kim De Gelder: zie bijlage 9 Daarnaast lazen we verschillende artikels over Lhermitte. Zij heeft in 2007 haar 5 kinderen vermoord. Ook hier vond een discussie plaats over toerekeningsvatbaarheid. Volgens haar verdediging was ze geestesgestoord toen ze de moorden pleegde of ze handelde vanuit een onweerstaanbare drang. Volgens de aanklager is ze toerekeningsvatbaar. De jury heeft haar uiteindelijk toerekeningsvatbaar verklaard en een levenslange celstraf. Voorbeeld krantenartikel Lhermitte: zie bijlage 9 Ook in het buitenland halen spectaculaire over mensen met een mogelijk psychisch probleem de krantenkoppen. Een voorbeeld hiervan zijn ‘The Columbine murders’ van 1999. Twee tieners hebben op hun school 12 studenten en één leraar vermoord. Naast de 12 doden waren er ook 21 gewonden. Daarna pleegden de twee jongens zelfmoord. Na deze zware gebeurtenis laaide de discussie op over gamen, pesten, gewelddadige films en jongeren en antidepressiva. Telkens er in de Verenigde Staten meerdere mensen vermoord worden, komt dit drama ter sprake. De ene keer wordt de gebeurtenis enkel vermeld en andere keren worden er gelijkenissen gezocht tussen alle moordenaars. Wil dit zeggen dat jongeren die graag gamen, zwart dragen en gewelddadige films kijken allemaal moordenaars zijn? Facebook Dodocaëder Knip rond de vakken van de dodocaëder, vouw het tot een dobbelsteen en lijm vast. Op de verschillende vakken staan vragen/stellingen. Laat de leerlingen de dodocaëder rollen over de banken en beantwoord de vragen. Dodocaëder: zie bijlage 10 Verwerking – reflectie: stellingen – nadenkers Mogelijke werkvormen:

- Alle leerlingen van de klas krijgen een rode, oranje en groene kaart. Rood = oneens; oranje = eens en oneens; groen = eens. Na het lezen van een stelling steken ze een kaart in de lucht. Dan kan de leerkracht iemand aanduiden om de reden van de kaart uit te leggen.

- De klas wordt verdeeld in kleinere groepen en per groep wordt iedere stelling besproken. - De klas wordt verdeeld in 2 groepen. Het ene deel is eens en het tweede deel is oneens. Ze

gaan met elkaar in discussie. - Facebook-ren-je-rot: alle leerlingen staan recht. De klas wordt verdeeld in 3 vakken: like,

dislike en geen mening. Na een stelling lopen de leerlingen naar de vak van hun keuze. Er kan naar een verantwoording van hun keuze gevraagd worden.

- Crazy Times -

77

Alleen marginalen kampen met psychische problemen.

Alle mensen met een geestesziekte behoren achter gesloten muren te zitten.

Eigenlijk zouden alle mensen wel psychiatrische begeleiding kunnen gebruiken.

Mensen die psychisch ziek zijn, weten het meestal zelf niet.

Psychisch zieken worden in onze samenleving belachelijk gemaakt.

Mensen met borderline zijn onhandelbaar.

Als zou blijken dat één van mijn vrienden een psychisch probleem heeft, zou ik deze persoon niet meer vertrouwen.

Geestesziekte is geen echte ziekte. Er bestaat dan ook niet echt een oplossing voor.

Mensen met een psychisch probleem houden geen rekening met anderen.

Op school zou er altijd een psycholoog beschikbaar moeten zijn.

Mensen met borderline zijn agressief.

Geestelijke gezondheidszorg is net zo belangrijk als lichamelijke gezondheidszorg.

Wanneer ik zou vermoeden dat ik een psychisch probleem heb, zou ik dit meteen aan een vertrouwenspersoon vertellen.

Eens je een psychisch probleem hebt gehad, raak je er nooit meer van af.

Psychisch zieken hebben vooral last van een zwakke wil.

Mensen met psychische problemen kunnen niet werken in een betaalde baan.

Mensen met psychische problemen verwaarlozen zichzelf.

Ik zou niet kunnen samenwerken met mensen met borderline.

- Crazy Times -

78

Bijlagen

Bijlage 1: Quiz vooroordelen – Test jezelf!

Je kunt de volgende test voor jezelf invullen en vaststellen of je veel vooroordelen hebt of niet. wees eerlijk met en voor jezelf. Het resultaat mag je met een korrel zout nemen, maar het wijst wel in een bepaalde richting.

1. Je loopt ’s avonds alleen op straat in een stad. Aan de overkant van de straat wandelen twee mensen. Ze steken over als ze jou zien. Wat komt je zo meteen voor de geest? a. Ze willen met mij aanpappen. b. Ze willen drugs verkopen. c. Ze willen je de weg vragen d. Je draait snel om en je snelt weg. e. Je zegt gewoon ‘Goeie avond’ en

gaat verder

5. Je bent in een discotheek. Een jongen/meisje komt op je af om een praatje met je te maken. Hij/Zij vertelt dat hij/zij borderline heeft.

a. Je antwoordt koel en beleefd, heel afstandelijk.

b. Je antwoordt vriendelijk en hartelijk zoals tegen andere jongens/meisjes.

c. Je zegt hem/haar meteen dat hij/zij moet ophoepelen.

2. Op de trein zit je recht tegenover een echte ‘Marina’. Ze zit haar haar nog wat te ‘fatsoeneren’ tot het laatste haartje juist ligt. Jij zit je in je jeans en een slobbertrui af te vragen of de treinstaking morgen zal doorgaan. a. Je vraagt het haar even. b. Je bent ervan overtuigd dat ze niet

zal antwoorden en je vraagt het dus maar niet.

c. Je vindt haar belachelijk en spreekt haar dus maar niet aan.

d. Je durft haar niets te vragen uit angst dat ze je zal afsnauwen.

6. Abdul is een islamitische jongen. De laatste dagen in de refter eet of drinkt hij niets. Het is de vastenmaand: ramadan.

a. Je treitert hem en vraagt hem voortdurend of hij een boterham van jou wil.

b. Je vraagt hem of hij het er niet moeilijk mee heeft om tussen al die etende mensen te moeten zitten.

c. Je lacht hem uit en je vindt het idioot dat hij de godsdienstvoorschriften zo stipt volgt.

d. Je bent geïnteresseerd en vraagt hem op een gemeende manier een woordje uitleg over de vasten in zijn godsdienst.

3. In jouw klas zit een zwaarlijvig(e) meisje/jongen, Sam. Tijdens de gymles wordt een volleybalploeg samengesteld voor de middagcompetitie. Sam wil wel meedoen. a. Je kiest Sam ook uit de kandidaten,

ondanks haar/zijn zwaarlijvigheid. b. Je kiest Sam voor de

‘reservespelers’. c. Je kiest Sam helemaal niet. Met

haar/hem in de ploeg wint de klas zeker niet.

7. Er komt een dagactiviteitencentrum voor mensen met psychische problemen in je buurt. Hoe sta jij ertegenover?

a. Je wilt meteen mee scherp protest aantekenen. Dit is onverantwoord.

b. Je doet voortaan de deur op slot en de ramen dicht als je alleen thuis bent.

c. Je gaat kennismaken. Je vindt het een goed initiatief. Ze zijn welkom.

d. Je beschouwt hen als nieuwe buren. e. Zo’n dagactiviteitencentrum is wel

nodig, maar jij huivert toch als je een van hen op straat tegenkomt.

- Crazy Times -

79

4. Zet een kruisje bij elke uitspraak waarmee je akkoord gaat. a. Eens zot, altijd zot. b. Men heeft dikwijls een aardje naar

zijn vaartje. c. Soort zoekt soort. d. Mensen met borderline zijn

gevaarlijk.

8. Je leest in de krant dat een school in Zuid-Afrika tot nu toe alleen blanke kinderen telde. Na de afschaffing van de apartheid mogen daar in principe ook zwarte kinderen inschrijven. De school weigerde dat en ze kreeg ongelijk van de rechtbank. Jouw reactie:

a. Je vindt dat de school zoiets zelf moet kunnen beslissen. Wil ze geen zwarte kinderen, dan is dat oké.

b. Je vindt het heel normaal dat de school de zwarte kinderen niet wil inschrijven.

c. Je bent het eens met de rechtbank: zwarte kinderen mogen in elke school ingeschreven worden.

d. Je bent verontwaardigd over de houding van de school: elk kind heeft toch recht op onderwijs, blank of zwart, en wel in een school naar eigen keuze.

Sleutel

1. a = 3; b = 3; c = 1; d = 5; e = 0 2. a = 0; b = 3; c = 5; d = 3 3. a = 0; b = 3; c = 5 4. Voor elk kruisje een punt 5. a = 2; b = 0; c = 5 6. a = 3; b = 1; c = 5; d = 0 7. a = 5; b = 3; c = 0; d = 0; e = 3 8. a = 4; b = 5; c = 2; d = 0

Puntentelling 0-8 punten Jij staat meestal onbevooroordeeld tegenover mensen. Je laat ze zelf bewijzen wie ze zijn, zonder ze vast te pinnen op uiterlijk of roddel. Je staat open voor andere en nieuwe ideeën.

16 – 24 punten Je bent een beetje op je hoede. Je weet dat veel geruchten waarschijnlijk fel overdreven en veralgemeend zijn, maar je wilt toch op veilig spelen. Je ziet trouwens wat je ziet: het uiterlijk van mensen zegt al veel over hun gedrag. Je denkt liever mee met de meerderheid dan op te vallen door een andere meningen te verkondigen. Let op: dit kan ‘ongezond’ zijn!

9 – 15 punten Je hebt je idee over bepaalde mensen, maar dat staat niet onherroepelijk vast. Als ze het tegendeel bewijzen, stap jij van je oordeel af. Je geeft mensen kansen; je ziet wel wat het wordt. Je vormt uiteindelijk toch je mening op basis van ervaringen.

25 punten en meer Je loopt met veel vooroordelen in je hoofd. Pas er voor op dat het niet leidt tot vijandigheid en wantrouwen tegenover alles en iedereen. omdat mensen andere waarden hebben, hoeven ze voor jou nog geen constante bedreiging te zijn. stel je een beetje meer open voor nieuwe en ongekende mensen en ideeën.

- Crazy Times -

80

Bijlage 2: Artikel stigmatisering

Is Geel integraal toegankelijk? Het toegankelijkheidsrapport focust op fysieke toegankelijkheid, maar in Geel kunnen we niet

om integrale toegankelijkheid heen. Dit wil zeggen: een stad die niet alleen toegankelijk is voor

wie in een rolstoel zit, maar ook voor mensen die een mentale beperking of een psychisch

probleem hebben. Mirjam Bergmans van het OPZ Geel (Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis)

vertelt hoe het ziekenhuis door de jaren heen sterk geijverd heeft voor de integratie van

personen met een mentaal of psychisch probleem in de stad.

Mirjam is coördinator van de dienst vrije tijd, sport, vrijwilligerswerk en vorming. 1200 à 1300 patiënten

komen in aanmerking voor de activiteiten die zij helpt organiseren. Zowel mensen die in het

ziekenhuis verblijven, patiënten die ambulant behandeld worden als mensen uit de gezinsverpleging.

Sport

"Verschillende reguliere sportclubs doen een aanbod aan onze patiënten. Sommige clubs komen

trainen op ons terrein en laten onze patiënten meedoen, in de hoop dat ze later ook de stap durven

zetten naar de club zelf. Die stap is in eerste instantie vaak nog een te hoge drempel. Eens ze de

sport gewoon zijn op eigen terrein, durven ze al sneller ook naar de sporthal buiten het OPZ stappen,

eventueel met begeleiding. Badminton, korfbal en volleybal zijn de avondsporten die we aanbieden.

Tennissen behoort ook tot de mogelijkheden", aldus Bergmans.

Vrije tijd

Het vrijetijdsteam van het OPZ Geel legt de brug tussen het vrijetijdsaanbod van Geel en de vrije tijd

van de patiënten. Bergmans: "Patiënten vervelen zich soms in het weekend, hebben weinig geld,

willen wel naar het cultureel centrum, maar niet alleen. Voor die mensen treffen we een regeling. Met

het CC De Werft hebben we een werkgroep die mensen met een fysieke handicap, mentale handicap,

mensen in armoede en uit de bijzondere jeugdzorg de kans geeft om naar theatervoorstellingen te

gaan met een vrijwilliger. Het cultureel centrum reserveert elke maand tickets voor een bepaalde

voorstelling die gratis zijn voor de vrijwilliger en iemand uit die kansengroepen."

En er is meer: "Onze patiënten worden ook betrokken bij Geel-a-Mania: een groot toneel met

duizenden figuranten. En als 11 11 11 een noord-zuid-dag organiseert worden onze patiënten ook

betrokken bij de organisatie. We helpen mee aan destigmatiseringsacties van scholen of laten onze

bewoners ook deelnemen aan fotowedstrijden van de Landelijke Gilde om hun kijk op Geel te laten

zien. De stad laat onze mensen bij evenementen ook meewerken om drankjes in te schenken of tafels

af te ruimen. We hebben een goede samenwerking met de stad."

Werken

"Geel heeft een traditie, winkeliers en cafés en marktkramers zijn gewoon van met ons publiek om te

gaan, dankzij de gezinsverpleging", aldus Bergmans. "Men is hier gewend om om te gaan met

psychisch probleem of een verstandelijke beperking. Er zijn zelfs patiënten van ons die werken in

Geelse organisaties: sommigen poetsen de auto's van de politie of helpen in een RVT activiteiten

begeleiden." Kortom: patiënten van het OPZ Geel kan je overal in de stad tegenkomen, niet alleen in

het ziekenhuis.

Bron: www.weliswaar.be

- Crazy Times -

81

Bijlage 3: Foto’s

1. 6.

2.

7.

3.

8.

4.

9.

5. 10.

- Crazy Times -

82

Oplossingen foto’s

1. Kurt Cobain: depressie en verslaving 2. Ashley Olsen: haar tweelingzus Mary-Kate Olsen heeft/had een eetstoornis. 3. Axel Daeseleire: geen psychische problemen 4. Catherine-Zeta Jones: bipolaire stoornis 5. Kate Ryan: eetstoornis 6. Amy Winehouse: alcohol- en drugsverslaving 7. Tom Dice: geen psychische problemen 8. Flip Kowlier: depressie 9. Hugh Jackman: geen psychische problemen 10. Anthony Kiedis: geen psychische problemen

- Crazy Times -

83

Bijlage 4

Spel over discriminatie SPELUITLEG Het spel kan gespeeld worden over een lesperiode of gedurende meerdere lesperiodes. Doelstellingen • Het debat aangaan over regels in de maatschappij en over meerderheid – minderheidsituaties. • Discriminatie ervaren. • Macht en machteloosheid ervaren. Materiaal • Gekleurde zelfklevende etiketten in twee verschillende kleuren, bijvoorbeeld groen en geel. • Plakband of spelden. Voorbereiding • Gekleurde zelfklevende etiketten in twee verschillende kleuren, bijvoorbeeld groen en geel. • Plakband of spelden. • Maak op een lijst op van 6 à 8 speciale regels die voor jouw groep geschikt zijn (op een groot blad papier), bijvoorbeeld: Mensen met groene etiketten

mogen niet op de stoelen zitten

mogen niet op een plaats zijn met meer dan één persoon

mogen niet met een ‘gele’ praten, behalve als ze aangesproken worden

mogen geen toegang hebben tot materiaal zonder speciale toestemming Mensen met gele etiketten

mogen met meerdere mensen op een plaats zijn

hebben vrije toegang tot al het materiaal dat ze nodig hebben,

krijgen een beloning aan het einde van de sessie als ze zich strikt aan de regels houden. Instructies 1. Deel de etiketten willekeurig uit en vraag de deelnemers ze constant te dragen. Iedereen in de groep moet er één hebben. 2. Hang de regels op een opvallende plek en leg uit dat ze allemaal zonder uitzondering gevolgd moeten worden. 3. Als het op een volledige lesdag gespeeld wordt, laat de dag dan zo normaal mogelijk verlopen. Verslag en evaluatie Zorg ervoor dat je voldoende tijd uittrekt voor de nabespreking. Begin met de mensen te vragen hoe ze zich voelden tijdens het spel en wat ze eruit leerden.

- Crazy Times -

84

Stel o.a. volgende vragen:

- Hoe voelde het om een ‘gele’ of een ‘groene’ te zijn? - Wat was het beste/ slechtste aan een ‘groene’ of een ‘gele’ te zijn? - Heeft er iemand geprobeerd om zijn/ haar etiket om te ruilen? - Welk soort discriminatie komt er voor in het echte leven?

Tips voor de begeleider Bereid de regels zorgvuldig voor om controle te houden over het spel. Zorg ervoor dat je weet wie in welke groep zit. Je kan het vormen van de groepen manipuleren, maar laat de deelnemers niet weten dat je dit hebt gedaan. Wees je ervan bewust dat deze activiteit sterke gevoelens aan de oppervlakte kan brengen. Het is belangrijk dat er een tijdslimiet wordt gesteld en dat voor de evaluatie de deelnemers uit hun rol stappen. Als je dieper wilt ingaan op minderheid- meerderheidsthema’s kan je het ook zo organiseren dat er een meerderheid van mensen is met een geel etiket en een minderheid met groene etiketten. Bron: www. spelensite.be - Jongeren tegen racisme

- Crazy Times -

85

Bijlage 5: Begrippen verbinden

Beeldvorming

Het geleidelijk aan laten ontstaan van een idee of een opvatting van iets.

Vooroordelen

Het is een ongegronde mening.

Een oordeel over een persoon of groep met verzonnen informatie of zonder voldoende informatie over die persoon of groep.

Stereotypering

Eigenschappen en kenmerken toeschrijven aan mensen toe op basis van hun lidmaatschap van een groep, bijvoorbeeld een ras, een religie.

Het beeld is vaak overdreven en komt niet (volledig) overeen met de werkelijkheid.

Stigmatisering

Brandmerken, te schande maken

Het is een manier van de samenleving om o.a. personen met een ziekte of een handicap te bestempelen.

Etikettering

Het toeschrijven van een bepaald negatief kenmerk aan een individu of groep.

Discriminatie

Het maken van een ongeoorloofd onderscheid tussen mensen of groepen.

Een groep van mensen of een individu wordt achtergesteld of anders behandeld dan de anderen.

- Crazy Times -

86

Bijlage 6: Films Girl interrupted - http://www.youtube.com/watch?v=5BHHUBZf7y4 (trailer) April 1967. Nadat Susanna zelfmoord probeerde te plegen, gaat ze vrijwillig een inrichting in. Daar komt ze erachter dat ze borderline-persoonlijkheidsstoornis blijkt te hebben. Ze wordt hier vriendinnen met onder andere Polly, Lisa, Georgina en Daisy. Samen met nog een aantal anderen vormen ze een groep van probleemvrouwen. Wanneer Daisy op zichzelf woont, lopen Susanna en Lisa weg van de inrichting met de bedoeling werk te zoeken bij Disney World. Tijdens hun eerste nacht, wanneer ze bij Daisy thuis verblijven, hangt Daisy zichzelf op na een confrontatie met Lisa. Lisa gaat er vervolgens vandoor maar Susanna blijft op de plaats van het 'ongeluk' en gaat terug naar de inrichting, waar ook Lisa niet veel later terug keert. Na de dood van Daisy heeft Susanna eindelijk het licht gezien en begint ze langzaam maar zeker de weg uit de inrichting te vinden. One flew over the cuckoo’s nest – http://www.youtube.com/watch?v=2WSyJgydTsA ( trailer) De herrieschopper Randle P. McMurphy (in de film gespeeld door Jack Nicholson) komt in een psychiatrische inrichting terecht. Hij heeft zich namelijk opzettelijk als geestesziek voorgedaan in de hoop zijn gevangenisstraf in relatief comfort uit te kunnen zitten. Daar vecht hij het autoritaire bewind van zuster Ratched (Louise Fletcher) aan. Het begint met simpele pesterijen uit balorigheid, maar dan ontdekt McMurphy twee dingen die het een serieuzere ondertoon geven. 12 monkeys - http://www.youtube.com/watch?v=CBNMEwNx9x4 (trailer) Eind 1996 wordt er door een onbekende een dodelijk virus verspreid waardoor de mensheid gedwongen wordt ondergronds te leven. Tegen 2035 heeft slechts 1 procent het overleefd. Aan de oppervlakte heersen nu opnieuw de wilde dieren. De veroordeelde sociopaat James Cole (Bruce Willis) wordt vanwege zijn scherpe observatievermogen geselecteerd om terug te gaan in de tijd naar 1996, om de oorzaak van de epidemie te achterhalen. Doel is om het virus te lokaliseren voordat het muteert, zodat wetenschappers het kunnen onderzoeken. Bekend was wel dat het mysterieuze "Army of the Twelve Monkeys" (Leger van de Twaalf Apen) verantwoordelijk was voor de verspreiding. Cole wordt echter per ongeluk teruggestuurd naar 1990, zes jaar te vroeg dus. Hij wordt gearresteerd en opgesloten in een psychiatrisch ziekenhuis waar hij de psychiater Kathryn Railly (Madeleine Stowe) ontmoet. Aan haar probeert hij de situatie uit te leggen, maar zij heeft grote moeite hem te geloven. Eén van zijn mede-patiënten is Jeffrey Goines (Brad Pitt), de gestoorde zoon van een beroemde wetenschapper en virusexpert. Cole wordt door de wetenschappers die hem naar 1990 stuurden, teruggehaald naar 2035 en opnieuw terug in de tijd gestuurd. Ditmaal komt hij wel in het juiste jaar terecht, namelijk 1996. In 1996 ontvoert hij Kathryn Railly en gebruikt haar om de Army of the Twelve Monkeys te vinden. Daardoor krijgt hij de autoriteiten achter zich aan die hem nu verdenken van moord en ontvoering. Terug naar de toekomst ontsnappen is geen optie voor Cole, hij is verliefd geworden op Kathryn. Awakenings - http://www.youtube.com/watch?v=6Wd0s7Hnn1k (trailer) De film speelt in 1969 en draait om Dr. Malcolm Sayer, een verlegen arts in een verpleeghuis waar veel patiënten verblijven die als gevolg van een epidemie van Encephalitis lethargica in 1917-1928 in een catatonische toestand zijn geraakt. Er is geen uitzicht op genezing, maar Sayer hoopt deze mensen toch te kunnen helpen. Bij toeval ontdekt Sayer dat de patiënten op zijn afdeling reflexmatig reageren op impulsen. Zo kunnen zij bijvoorbeeld een toegeworpen bal vangen, terwijl ze verder niet openstaan voor contact. Sayer verzoekt toestemming om een nieuw medicijn, L-DOPA, te mogen proberen op een patiënt, Leonard Lowe. Lowe is sinds zijn kindertijd al in coma is als gevolg van hersenontsteking. Na lang experimenteren met de dosis slaagt Sayer er in Lowe uit zijn coma te laten ontwaken. Hij presenteert zijn ontdekking aan de buitenwereld en krijgt zo genoeg gelddonaties om het middel ook

- Crazy Times -

87

op de andere patiënten toe te passen. Het slaagt en alle patiënten ontwaken. Na de eerste euforie blijkt echter dat het medicijn ernstige bijwerkingen (waaronder agressie) heeft. Ook is de sociale aanpassing van de patiënten, die vaak tientallen jaren in coma zijn geweest, bijzonder moeilijk. Uiteindelijk blijkt L-DOPA toch niet het wondermedicijn waar Sayer op hoopte. De effecten werken maar tijdelijk en de patiënten vallen één voor één weer terug in hun comateuze toestand. Extra behandelingen met steeds grotere hoeveelheden L-DOPA hebben geen resultaat meer.

- Crazy Times -

88

Bijlage 7: Muziek CD 1 http://www.sad.be/tegek/media/cds/te-gek-cd (korte stukken) 01 Zornik, Give a little love 02 Jan De Smet / Jan De Wilde, Moeder weer meisje 03 Dirk Van Esbroeck / Wigbert, Ze is er niet 04 Eva De Roovere & Gerry De Mol, Alle woorden 05 Gert Bettens, A Shelter From The Fog 06 Johan Verminnen, Stemmen in mijn hoofd 07 Guido Belcanto, Meneer de psychiater 08 Guy Swinnen / Kathleen Vandenhoudt, But never mind... 09 Essense, Kevin 10 Roland Van Campenhout / PJDS, Believe no more 11 Patrick Riguelle / Paul Poelmans, The Institute of Mental Health, Burning 12 Lander, Duivelsdans 13 Sioen, Zaterdag op een middag 14 Mintzkov Luna, Blood makes noise 15 Kris de Bruyne / Mauro Pawlowski, Al wie dit hoort 16 Marc de Bel, Er woont een konijn in mijn kop CD 2 http://www.sad.be/tegek/media/cds/te-gek-cd (korte stukken) 01 De Laatste Showband, Crazy 02 Frank Vanderlinden, Dirk doet raar 03 Lalalover, Soul of a man 04 Janez Detd, Need some time 05 Kommil Foo, De man die plots vliegen kan 06 Tom Helsen, Until you fade out 07 Ronny Mosuse, In mezelf 08 Absynthe Minded, I wanna forget 09 Spinvis, Wespen op de appeltaart 10 Anton Walgrave, Naïve 11 Tine & Bert Embrechts, Confessions of a dubious mind 12 Milow, The bed next to you 13 Esmé Bos (Tres Tigres Tristes), Big boy 14 Johannes-Paulus III, Ze nemen me eindelijk mee 15 Mauro Pawlowski, Brief van Waas 16 Het Zesde Metaal, Lore 17 Kristien Hemmerechts, Kristien Hemmerechts leest voor CD3 http://www.sad.be/tegek/media/cds/te-gek-cd (korte stukken) 01 Jan Savenberg, Dit jaar 02 Delavega, No one knows 03 Tim Vanhamel, Broken 04 Stef Bos, Sneeuw 05 Sarah Bettens, Sammi 06 The Rhythm Junks, Maybe Slowly

- Crazy Times -

89

07 Raymond van het Groenewoud, Verlos me 08 Vive La Fête, Els Pynno et les animaux 09 Mira, Glazen bol 10 Jasper Erkens, Elliot 11 Stash, Crazy Charlotte 12 Tom Pintens, Louise 13 Laïs, Go to sleep 14 Pieter Embrechts, Er is niets 15 El Crème Glace Quès ft. Dimitri Leue, WO 16 The Scabs, Nothing on my radio (live in AB) 17 Wouter Deprez, Zot genoeg om op bezoek te mogen komen CD 4 http://www.sad.be/tegek/media/cds/te-gek-cd (korte stukken) 01 Yevgueni & Jan De Wilde, Zalige Zot 02 Customs, Darkness at noon 03 Neeka, Believe 04 Meuris, Het komt voor in de beste families 05 Willy Willy & Isolde Lasoen, Why don't you love me 06 Hannelore Bedert, Motregen 07 A Brand, On the man 08 Freaky Age, Family pictures 09 Hautekiet & de Leeuw, De kinderen 10 Isbells, No light bright light 11 K's Choice, Between all and nothing 12 Walter De Buck & Helmut Lotti, 'k Zou zo gère wille leven 13 Roosbeef, In het bos 14 Filip Kowlier, De pomper 15 Milk Inc., When the pain comes 16 Sien Eggers, De hoeder van kudden CD 5 http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120921_092 (volledige nummers) 01 Aluminium Folie - Isolde Lasoen 02 In Mijn Pyjama - Marcel Vanthilt 03 Hazy - Marble Sounds 04 Drie Dagen Oostende - De Mens 05 Tiny Bird - Amatorski 06 Hoe Op Het Land - Eefje De Visser 07 Oh God (We Worden Ollemaole Zot) - Arno 08 J'ai Perdu Mon Âme - Pieter Embrechts 09 Schete Verdraaid - Willem Vermandere 10 145,13 Km U - Senne Guns 11 Moria - Geike 12 Storing Op De Radio - Gorki 13 Mag Ik Zijn Wie Ik Ben - Kapitein Winokio 14 Merg - Bernard Dewulf Volledige nummers kunnen ook gevonden worden op www.youtube.com

- Crazy Times -

90

Bijlage 8: Cartoons

- Crazy Times -

91

Bijlage 9: Krantenartikels

Kim De Gelder is schuldig en krijgt levenslang "Voor de gezworenen is er niet de minste twijfel dat beschuldigde Kim De Gelder zowel bij de feiten op 14, 16 als 23 januari 2009 niet verkeerde hetzij in staat van krankzinnigheid, hetzij in een ernstige staat van geestesstoornis of van zwakzinnigheid die hem ongeschikt maakte tot het controleren van zijn daden", las assisenvoorzitter Koen Defoort de motivering voor. De jury sluit zich aan bij de bevindingen van het college van deskundigen. Volgens die deskundigen heeft De Gelder een ernstige geestesstoornis, met name van het type schizotypische persoonlijkheidsstoornis, met narcistische en antisociale trekken. De bevindingen van de experts van de verdediging "konden niet overtuigen". In de motivering wordt ook verwezen naar de "volkomen koelbloedige en ijzig kalme manier" waarop de feiten in Fabeltjesland werden gepleegd. Ook de grondige voorbereidingen die De Gelder trof, werden opgesomd. Die bewijzen "dat hij over meer dan voldoende inschattings- en oordelingsvermogen beschikte bij het plegen van de daden". De Gelder maakte ook enkele malen keuzes, luidt het. Ook schuldig aan moordpoging op gezin Van Der Westerlaeken De verdediging van Kim De Gelder betwistte maar één beschuldiging, namelijk de moordpoging op het gezin Van Der Westerlaeken in de Galgstraat in Vrasene op 14 januari 2009, maar beet in het zand. Volgens de assisenjury was er "ontegensprekelijk een begin van uitvoering om het gezin uit te moorden". Het koppel en hun zoon waren niet thuis op het moment dat De Gelder voor hun huis stond. Volgens de advocaat van De Gelder, Jaak Haentjens, ontbrak een begin van uitvoering en trok De Gelder zich vrijwillig terug. Advocaat Walter Damen (foto rechts), die het gezin vertegenwoordigde, pleitte tijdens het proces het tegenovergestelde. De Gelder gaf in verhoren toe dat hij naar het huis van het gezin was gereden met de bedoeling alle aanwezigen te doden. "Zijn voornemen om daar te moorden, stond vast", luidt het in de motivering voor de beslissing van de jury. Daarin wordt verwezen naar de grondige voorbereidingen. De Gelder was op verkenning geweest, bracht een vermomming aan en had een nagemaakte dienstkaart van een onderzoekscentrum bij zich. Ook had hij al een mes uit zijn rugzak genomen. "Deze concrete handelingen maakten ontegensprekelijk een begin van uitvoeren uit van het voornemen om het gezin uit te moorden", luidt het in de motivering. "Kim De Gelder heeft niet vrijwillig afgezien van deze moordplannen." Dat hij zijn plannen niet kon uitvoeren, heeft te maken met omstandigheden onafhankelijk van zijn wil, luidt het. Bron: deredactie.be (02/04/13) Bron foto: knack.be (10/04/13)

- Crazy Times -

92

Verdediging noemt Lhermitte geestesgestoord

do 18/12/2008 - 19:49 De advocaten van Geneviève

Lhermitte zeggen dat hun cliënte geestesgestoord was

toen ze de moord op haar kinderen pleegde. Of anders

handelde ze "onder onweerstaanbare drang" en is ze

niet schuldig. Het openbaar ministerie vindt dan weer

dat Lhermitte toerekeningsvatbaar is en schuldig is

aan de moord op haar vijf kinderen.

Het assisenproces waarin Lhermitte terechtstaat voor

de moord op haar vijf kinderen, begint meer en meer

op een welles-nietesspelletje te gelijken. Tijdens het

gerechtelijk onderzoek beschouwden de psychiaters haar toerekeningsvatbaar.

Twee brieven die Lhermitte aan haar psychiater schreef, maar die de psychiater pas op het proces

zelf onthulde, deden de gerechtspsyciaters echter van mening veranderen. De brieven en een

bijkomend onderzoek toonden nu aan dat Lhermitte ontoerekeningsvatbaar is. Lhermitte is dus niet

verantwoordelijk voor haar daden, vinden de psychiaters.

De advocaten van Geneviève Lhermitte zeggen nu in hun pleidooi dat hun cliënte geestesgestoord

was toen ze haar vijf kinderen heeft vermoord en dus niet toerekeningsvatbaar.

Volgens de advocaten is er geen enkele andere verklaring voor de feiten. Wie kan er aan twijfelen dat

ze in een toestand van mentaal onevenwicht haar kinderen kwaad aandeed?", zei een van de

advocaten in zijn pleidooi.

Internering is voor hen ook geen vrijgeleide om aan een straf in de gevangenis te ontsnappen. Voor

de advocaten is het nieuwe rapport van de psychiaters doorslaggevend.

Als de juryleden de ontoerekeningsvatbaarheid, waardoor ze niet in staat was haar daden te

controleren, verwerpen, moeten ze volgens de advocaten de "onweerstaanbare dwang"

weerhouden.

Het strafwetboek stelt dat er geen misdrijf is wanneer de beschuldigde heeft gehandeld onder een

onweerstaanbare dwang, wat neerkomt op vrijspraak.

"Wel toerekeningsvatbaar"

Het openbaar ministerie volgt die nieuwe conclusie van de psychiaters echter niet en houdt vol dat

de vrouw wel toerekeningsvatbaar is en dus schuldig aan de moord op haar kinderen. Het openbaar

ministerie zit daarmee op dezelfde lijn als de burgerlijke partijen.

De openbare aanklager vindt dat haar methodische manier van doden niet overeenstemt met

iemand die de controle verliest over zijn daden.

Onderzoek naar "schuldig verzuim" psychiater

Intussen opent het parket een onderzoek naar de voormalige psychiater van Lhermitte. Diederik

Veldekens (foto) ontving twee brieven van Lhermitte waarin ze hem om hulp vroeg. De eerste brief

ontving hij twee weken voor de vrouw de moorden pleegde, de tweede daags voordien.

- Crazy Times -

93

In de tweede brief verklaarde de vrouw dat ze wilde sterven en haar kinderen wilde meenemen in de

dood. De psychiater kon Lhermitte echter niet ontvangen, officieel wegens een te drukke agenda.

Volgens de psychiaters die door het hof van assisen werden gehoord, had de man na de brieven

moeten beslissen om Lhermitte met spoed in een ziekenhuis te laten opnemen.

De psychiater maakte de brieven pas vorige week tijdens het proces bekend. Tijdens het

gerechtelijke onderzoek had hij er niets over verteld.

Advocaat-generaal Pierre Rans benadrukt dat er afstand en sereniteit nodig zijn voor het onderzoek.

"Ergens is hij al beschuldigd. Het is de intentie van het openbaar ministerie om een

opsporingsonderzoek te openen dat hem toelaat zich te verklaren", zegt hij.

Rans zegt ook dat Lhermitte sowieso berecht kan worden vooraleer de resultaten van het onderzoek

bekend zijn. Bron: deredactie.be (10/04/2013) Bron foto: Belga

- Crazy Times -

94

Bijlage 10: Dodocaëder

- Crazy Times -

95

Bronvermelding

Boeken De Boer, C.; Brennecke, I., Media en publiek: theorieën over media-impact, Boom, 2003 Verleyen, K.; Verbanck, J., Voor oordelen zien, Davidsfonds/Infodok, 1996 Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheidszorg, Anders Gewoon maken, uitgeverij New Goff, 2009 Eindwerken Freson, S.; Judong, K.; Limerkens, K.; Paesen, C., Laat je niet voor de gek houden! Bijdragen tot een positieve beeldvorming van patiënten met schizofrene symptomen vanuit verpleegkunde, 2010 (Project voorgelegd tot het behalen van de titel Bachelor in de verpleegkunde) Kuppens, E.; Dat is zo gek nog niet! Positieve beeldvorming over psychiatrische patiënten bij jongeren door educatie, Geel, 2009 (Eindverhandeling ingediend voor het behalen van het bachelordiploma in ergotherapie) Vastmans, N., Hoe zie jij mij? De beeldvorming van de forensische psychiatrie, 2009 (Eindverhandeling ingediend voor het behalen van het bachelordiploma in het sociaal werk) Internet Een andere kijk, www.eenanderekijk.com (22/03/2013) Eigenwijs spel, www.eigenwijsspel.nl (22/03/2013) Fonds psychische gezondheid, www.psychischegezondheid.nl (02/04/2013) Klasse, www.klasse.be (16/04/2013) KU Leuven, www.kuleuven.be/thomas (21/03/2013) Onderwijs maak je samen, www.onderwijsmaakjesamen.nl (13.04/2013) Online encyclopedie, www.encyclo.nl (08/04/2013) Platform voor interactieve marketing, www.marketingfacts.nl (25/03/2013) Psy: over geestelijke gezondheid en verslaving, www.psy.nl (23/03/2013) Schooltv, www.schooltv.be (19/03/2013) Steunpunt jeugd, www.steunpuntjeugd.be (10/04/2013) Te Gek!?, www.sad.be/tegek (23/03/2013) Van Dale woordenboek, www.vandale.be (04/03/2013) Weliswaar, www.weliswaar.be (16/04/2013) Werkgroep van de week van de psychiatrie, www.weekvandepsychiatrie.nl (10/03/2013) Wikipedia, www.wikipedia.be (04/03/2013) Wordle, www.wordle.be (16/04/2013) Tijdschrift Van Nuffel, R., Antistigmacampagnes. De onlosmakelijke band tussen stigma en geestelijke gezondheid, Psyche 21(2009) nr.2, blz. 4-6

- Crazy Times -

96

② Positieve beeldvorming

Theorie

In nieuwsberichten lezen en/of horen we voornamelijk negatieve berichten over de geestelijke gezondheidszorg. De berichtgeving zorgt er voor dat de mensen criminaliteit en psychiatrie met elkaar associëren. Het beeld wordt o.a. versterkt door films of berichten op het internet. De boodschappen die de media uitzendt, zorgen voor stigmatisering en uitsluiting. De mensen met een psychisch probleem sleuren naast hun stoornis ook nog een extra handicap mee dat hun leven moeilijker maakt, het stigma. Dit zijn enkele redenen om te werken aan een positieve beeldvorming.

Werken aan positieve beeldvorming Een belangrijke organisatie die werkt aan beeldvorming is Te Gek!?. Dit is een project opgestart door het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Annendael uit Diest. Ze werkten al jaren aan de beeldvorming ten aanzien van personen met psychische problemen door infosessies, tentoonstellingen en muzikale optredens te organiseren. Om voor een ruimere weerklank te zorgen werd in 2004 Te Gek!? opgericht. Het project heeft Kristien Hemmerechts en Guy Swinnen als meter en peter. Te Gek!? probeert geestelijke gezondheidsproblemen in de media en bij het grote publiek bespreekbaar te maken via cd’s, concerten, muzikale en literaire tournees, tv-reportages, lessenpakketten, krantenkaterns en een infomobiel. Te Gek !? is op een kleine 5 jaar tijd uitgegroeid tot een begrip, niet alleen in de gezondheidszorgsector maar ook op maatschappelijk vlak. Vele bekende personen hebben reeds hun medewerking verleend aan een project van Te Gek!? (Pol Goossens, Kate Ryan, Marcel Vanthilt, Jeroen Meus, Sien Eggers, …) Te Gek!? heeft ook een partnerschap met de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid. Het VVGG zet o.a. acties op om de kwaliteit van de zorg te verbeteren en organiseert acties om mensen en organisaties een duidelijker beeld te geven over geestelijke gezondheidsproblemen.

Boodschap De doelstellingen van positieve beeldvormingsacties zijn meestal gelijklopend: mensen met psychische problemen een beter leven geven. De manier waarop ze het aanpakken verschilt meestal. De campagnes vinden plaats op lokaal en/of nationaal niveau. De argumenten die gebruikt worden kunnen ook verschillend zijn. Het Engelse onderzoeksteam rond destigmatisering Sapphire onderscheidt acht soorten argumentaties:

- Biomedische boodschappen (psychische ziekten hebben een biologische basis en zijn een ziekte als een andere)

- Hoge voorkomen van psychische ziekten (1 op 4 krijgt het) - Anti-gevaarsargumenten (niet elke psychisch ziekte is een gevaar voor de

samenleving) - Verschillen zijn waardevol (ooit een normaal mens gezien?) - Inclusie en gelijke rechten (een psychisch zieke is een burger die evenveel rechten

heeft)

- Crazy Times -

97

- Psychosociale boodschappen (omgevingsfactoren kunnen een rol spelen bij het ontstaan van psychische problemen bijvoorbeeld stress op het werk)

- Continuümboodschappen (er is geen scherpe grens tussen ziek en gezond) - Herstelgeoriënteerde boodschappen (ook psychisch zieken kunnen een waardevol en

kwalitatief leven leiden) - Negatieve impact (wijzen op het hoge aantal zelfdodingen, risico’s van onbehandelde

ziekten) De boodschap gaat vaak over de persoon, niet over de ziekte. Voorbeelden van bestaande beeldvormingsacties Nationaal Te Gek op Canvas In de zesdelige documentaire reeks Te Gek gaat Annick Ruyts op zoek naar de psychische problemen van vandaag. Hoe is het gesteld met de geestelijke gezondheid in Vlaanderen? En hebben er zich de voorbije jaren veranderingen voorgedaan in onze samenleving die een invloed hadden op ons psychische welzijn? De Vlaming slikt massaal veel antidepressiva, de wachtlijsten bij psychologen zijn nog nooit zo lang geweest en ons zelfmoordcijfer is schrikwekkend hoog. Iedereen kent wel iemand die ooit in behandeling is geweest. Er is ook sprake van een toenemende medicalisering; mensen grijpen makkelijker naar een pilletje. Tous fous du Tour

In juli 2012 en opnieuw gekoppeld aan de Tour de France zal Te Gek!? een tweede Tous fous du Tour opzetten. Voor de tweede maal tracht Te Gek!? via deze sportieve insteek en naar een brede doelgroep toe, aandacht voor het thema beeldvorming geestelijke gezondheid te bekomen. Een twintigtal fietsers, waaronder verschillende cliënten die in het verleden of momenteel in PZ

Sint-Annendael opgenomen zijn, directie en personeel van vzw Sint-Annendael Grauwzusters, enkele bekende Te Gekke wielerfanaten, vatten op 12 juli in Brussel deze fietstocht aan. Op 16 juli wordt de koninginnenrit gereden met de beklimming van de Col du Tourmalet. Tourpresentator Michel Wuyts zal het project opnieuw steunen, Bart Van Wanzeele reist weer mee om een documentaire over het opzet te maken, Radio-Tour zal het project opnieuw volgen, er wordt een samenwerking met Het Nieuwsblad en De Standaard opgezet, enzovoort. Meter Kristien Hemmerechts, peter Guy Swinnen, Regi Penxten (Milc Ink) en echtgenote Elke Vanelderen zegden toe om dag 1 mee te fietsen, Catherine Van Eylen en echtgenoot Wouter Vandehaute zullen minstens 1 dag meefietsen, acteur Lucas Van de Eynde fietst mee vanaf 15 juli, Rick de Leeuw van 14 tot 18 juli. In de heenreis ontmoet Te Gek!? personeel en patiënten van het PZ “La Borde” in Cheverny. Er wordt ook een samenwerking met Opdepedalen opgezet (fiets- en beeldvormingsproject van de Universiteit Leuven en Universiteit Maastricht).

- Crazy Times -

98

Met deze actie wil men de thematiek binnenbrengen in alle huiskamers en de maatschappelijke beweging naar meer aandacht en zorg voor het psychisch functioneren in de kijker stellen. Cd’s Te Gek!? Het cd-project is in de geschiedenis van Te Gek!? steeds van groot belang geweest. Enerzijds is het een belangrijk gegeven in de samenwerking met mediapartners zoals De Standaard, Radio 1, de Ancienne Belgique, de culturele centra, één en Canvas. De cd en 'muziek' zijn een belangrijk middel geweest om in de media en bij het grote publiek aandacht voor het thema te bekomen en tevens is de cd steeds een start geweest van heel wat projecten die ondermeer samen met de artiesten werden opgezet. Te Gek!? Karavaan XL

Na het grote succes van de provinciale karavaans in 2011 wordt er in 2012 één hele grote Te Gek!? Karavaan XL in Brussel opgezet, op één dag, met één groot concert en één hele grote optocht doorheen het hart van Brussel en één grote infobeurs over welzijn en geestelijke gezondheid (alle organisaties welzijn en geestelijke gezondheid zullen aan deze beurs participeren). De Karavaan XL zal nog versterkt worden door vele plaatselijke initiatieven en er wordt vanuit een breed maatschappelijk draagvlak (inclusief de sector) opgeroepen bij de brede bevolking van Vlaanderen en Brussel om de boodschap van Te Gek!? mee uit te

dragen. Net zoals bij de provinciale Karavaans 2011 zullen heel wat gekende ambassadeurs oproepen om met hen mee op te stappen in deze optocht voor onze geestelijke gezondheid. De Karavaan is het startschot van vele plaatselijke initiatieven rond beeldvorming die in deze periode worden opgezet. Naast tal van organisaties uit de eerste lijnszorg, de sector GG, patiëntenorganisaties, zullen ook het middenveld, onderwijs, jeugdbewegingen, lokale besturen participeren aan dit initiatief. Brede beeldvormingsactie waarbij de verschillende doelgroepen volgens de programmalijnen participeren en bereikt worden. Locomotions De fotoreportage Locomotions vertrekt vanuit de sportieve mogelijkheden en de kracht van het samen sporten: mensen met en zonder geestelijke gezondheidsproblemen samen in beweging. Met de fotoreportage beoogt Psylos dat reguliere sporters en supporters in het bijzonder en een breed lokaal publiek in het algemeen een correct beeld te zien krijgen over de sportieve mogelijkheden en beleving van mensen met geestelijke gezondheidsproblemen enerzijds en dat mensen zonder geestelijke gezondheidsproblemen samen met hen kunnen sporten. Lokaal Kiliaanwandeling Het wandelproject maakt deel uit van het project Beschut wonen Este en het ontmoetingshuis De Passant. De aspecten ‘omgekeerde integratie’ en destigmatisering zijn in dit project sterk aanwezig:

- Crazy Times -

99

gewone burgers maken kennis met ex-psychiatrische patiënten (via de wandeling en organisatie ervan) en komen in contact met de ‘wereld’ van de psychiatrie (het PC, De Spie en De Passant). Met dit wandelproject willen we een bescheiden bijdrage leveren aan de positieve beeldvorming van de psychiatrie en de ex-psychiatrische patiënt. Herfstmarkt ’t Twijgje Op zondag 21 oktober 2012 zal onze 3e herfstmarkt plaats vinden. Deze zal opnieuw doorgaan in 't Twijgje, Steenweg op Gierle 65 te Turnhout. Op deze markt verkopen wij onze producten maar ook andere standhouders verkopen hun handgemaakte, ambachtelijke of fair trade producten. In onze cafetaria kan je genieten van een klein hapje en een drankje. Voor de kleinste onder ons is er animatie voorzien. De markt is open van 10u00 tot 17u00. Inkom is gratis. Andere projecten:

- Kunst voor, met, door en over psychiatrie (PZ Heilige Familie, Kortrijk) - Filmfestival van de geestelijke gezondheid - Binnenkijken in een verzorgingstehuis (Psychiatrisch Verzorgingstehuis Sint-Alexius,

Grimbergen) - In dialoog! (Psychiatrisch Ziekenhuis Onze Lieve Vrouw, Brugge) - …

Werkvormen

Vragen bij beeldvormingsacties

- Wat vind je een goede actie om te werken aan beeldvorming? - Wat zou jij doen om te werken aan positieve beeldvorming? - Bedenk samen een actie om te zorgen voor een positieve beeldvorming van de

geestelijke gezondheidszorg op jullie school. Enkele voorstellen: filmpjes, krant, tentoonstelling, …

Eigen beeldvormingsactie Mogelijke werkmethode: De leerlingen worden verdeeld in groepjes van 4. De leerlingen zitten per groep rond één groot blad dat verdeeld is in 5 vakken. Iedere leerling krijgt een vak en schrijft een mening, een idee, een oordeel, … op zijn/haar vak. Schuif het blad door tot iedereen de antwoorden van elke partij heeft kunnen lezen. Kom tot een gemeenschappelijk compromis en zet dit in het midden van het blad. Iedere groep stelt zijn licht zijn voorstel toe aan de klas. De klas werkt één of meerdere voorstellen uit om te werken aan positieve beeldvorming.

- Crazy Times -

100

- Crazy Times -

101

Evaluatie

Inleiding

We zijn aangekomen bij het einde van ons lessenpakket. De leerlingen hebben door deze bundel de kans gekregen om iets bij te leren over borderline en over hoe psychisch ziek zijn in de maatschappij tot uiting komt. Ze begrijpen nu ook dat de maatschappij zelf een steentje kan bijdragen in het helpen van mensen die het moeilijk hebben. De weg doorheen deze bundel is niet eenvoudig. Het kennis nemen over psychische stoornissen en maatschappelijke problemen is een confronterend proces dat zwaar kan wegen op een klasgroep. Daarom vonden we het belangrijk bij deze bundel ook een mogelijkheid tot evaluatie en reflectie toe te voegen, zodat de leerlingen kunnen terugkijken op het leerproces dat zij hebben ondergaan.

Doelen

Op het einde van de evaluatie zijn de leerlingen in staat om:

Terug te kijken op welke zaken ze hebben bijgeleerd.

Een mening te vormen over het samenwerken in de klasgroep en de bijdrage van de leerkracht.

Open te communiceren over hun belevingen tijdens het leerproces. Te vertellen over het beeld dat zij over mensen met borderline hebben.

Werkvormen

1. Na-kaart memory Wat leer ik hiervan? Terugkijken op wat je zojuist gedaan hebt. Wat heb ik hieraan? Je kunt zo kijken wat er goed ging en wat je de volgende keer anders kunt doen. Wat heb ik nodig? - De opdracht die je zojuist gemaakt hebt met je groepje - het na-kaart memoryspel Wat moet ik doen?

1. Leg de memorykaartjes verspreid op tafel, op z’n kop. 2. Draai om de beurt twee kaartjes om. 3. Heb je twee dezelfde kaartjes omgedraaid? Beantwoord nu de vraag die op de 1. kaartjes staan.

- Crazy Times -

102

4. Je antwoord moet voldoen aan twee regels: a. Begin met ik. b. Het moet een zin zijn.

5. Je tegenspeler controleert of je jezelf aan de twee regels houdt. 6. Vond je tegenspeler dat je op de twee regels hebt gelet? Dan zijn de twee kaartjes 2. voor jou. 7. Je tegenspeler mag nu weer twee kaartjes omdraaien.

Bron: www.onderwijsmaakjesamen.nl

Geef jezelf een compliment voor de

opdracht die je gemaakt hebt.

Geef jezelf een compliment voor de opdracht die

je gemaakt hebt.

Waar ga je tijdens de volgende opdracht

extra opletten?

Waar ga je tijdens de volgende opdracht extra opletten?

Wat vond je goed aan jullie samenwerking?

Wat vond je goed aan jullie samenwerking?

Wat kon je partner goed in de

samenwerking?

Wat kon je partner goed in de samenwerking?

Wat voor gevoel kreeg je tijdens de

samenwerking?

Wat voor gevoel kreeg je tijdens de

samenwerking?

Wat vind je van het resultaat dat je hebt

gemaakt?

Wat vind je van het resultaat dat je hebt

gemaakt?

Hoe denk je dat je leerkracht het vond gaan?

Hoe denk je dat je leerkracht het vond gaan?

- Crazy Times -

103

2. Evaluatie samenwerking Schrijf de naam van ieder groepslid in een apart vak. Kruis aan wat klopt.

Naam _______ _______ _______ _______

Organiseert

Draagt bij

Moedigt aan

Legt verband

Brengt tot elkaar

Legt uit

Onderzoek consensus

Domineert

Doet niet mee

Speelt de clown

Bron: evaluatiemateriaal Brenda Van Den Berk, Katholieke Hogeschool Mechelen

- Crazy Times -

104

3. Samenwerken, evaluatie groep Kruis aan wat klopt

Heel goed

OK Niet goed

Niet van toepassing

Iedereen deed wat van hen verwacht werd.

Iedereen luistert naar de ideeën van anderen.

We worden niet snel afgeleid.

Iedereen heeft zicht op onze toekomstige plannen.

Het doel van de taken is voor iedereen duidelijk.

Bij meningsverschillen vonden we een compromis.

Bron: Van Petegem, P. & Vanhoof, J. (2002). Evaluatie op de testbank. Een handboek voor het ontwikkelen van alternatieve evaluatievormen. Mechelen: Wolters Plantyn Professionele Informatie .

- Crazy Times -

105

4. Wordle Kleur de woorden in. Groen = positief; oranje = geen mening; rood = negatief.

- Crazy Times -

106

5. Vragenlijst ‘Crazy Times’ 1. Beeld over personen met borderline Hieronder vind je een schaal die het beeld over personen met borderline symptomen voorstelt. Het is de bedoeling dat je op de eerste schaal aanduidt hoe je beeld was vóór het en op de tweede schaal je beeld na afronding van het project. Negatief beeld ________________________________________________ Positief beeld Negatief beeld ________________________________________________ Positief beeld Welk beeld had je van personen met borderline symptomen bij aanvang van het project? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Is dit beeld doorheen het project hetzelfde gebleven of veranderd? Indien verandering, waaraan ligt dit volgens jou? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ 2. Kennis Wat wist je over de geestelijke gezondheid voor de lessen? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

Wat dacht je van de geestelijke gezondheid voor de lessen? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Wat wist je al van borderline voor dit project van start ging? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Waar kwam deze kennis vandaan? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ 3. Belevingen tijdens het project Hoe beleefde je het project? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

- Crazy Times -

107

............................................................................................................................ Welke zaken vond je interessant? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Vond je iets minder interessant? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Wat zou je nog willen toevoegen aan het project? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ Zou je nog willen meewerken aan projecten? Welk thema’s mogen aan bod komen? ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................

- Crazy Times -

108

Dankwoord

Het maken van dit lessenpakket was geen eenvoudige klus. We willen dan ook de mensen en organisaties bedanken die ons geholpen en ondersteund hebben. Zonder hen was ons dit niet gelukt. Eerst en vooral een gigantische ‘dank u wel’ voor Te Gek?! en de drijvende kracht achter deze organisatie: Mark Hellinckx. Door de feedback en vele tips die we van hem kregen, hebben we een uitgebreid lessenpakket kunnen maken met de visie van Te Gek?! als uitgangspunt. Ook Tine Aers, onze projectlector, willen we bedanken. Zij heeft ons doorheen het volledige project bijgestaan en af en toe het nodige duwtje in de juiste richting gegeven. De organisaties Similes en het VVGG hebben een beeld geschetst van de geestelijke gezondheidssector en mogelijkheden getoond om een bijdrage te leveren op vlak van beeldvorming. Tot slot willen we Dirk De Wachter, schrijver van het boek ‘Borderline Times’ bedanken. Dit boek heeft ons stof tot nadenken gegeven en is een belangrijk uitgangspunt van ons lessenpakket geworden. Naast bovenstaande organisaties en personen hebben nog tal van andere mensen ons geholpen. We willen hen zeker niet vergeten en willen onze laatste ‘bedankt’ dan ook naar hen allen richten.