Chromosomale afwijkingen

HET NORMALE KARYOTYPE

Metafase-chromosomen

Interfase celkern

metafase

Normaal mannelijk, 46,XY

Normaal vrouwelijk karyotype 46,XX

Prometafasechromosomen = hoge resolutie onderzoek+ bandering

Chromosomale afwijkingen

• Numerieke afwijkingen (genoommutatie)

• Structurele afwijkingen (chromosoommutatie)

• Meest gekende numerieke afwijking?

Kliniek

• Hypotoon• Nekplooi• XXXXXXX oogstand (schuin naar boven)

• Grote tong• Hand: kromme korte pink, plooi

• Hartgebrek

Luik 2 : Familiale anamnese

• Veelal sporadisch (95%)• Translocatie (4%)• Mozaïektrisomie (1%)

Klassieke trisomie 21

Materneel – leeftijdsgebonden - eicel

RISICO TRISOMIE 21& MATERNELE LEEFTIJD

Syndroom van Down

• Meest frequente vorm van trisomie bij pasgeborenen– Gemiddeld 1/800 geboortes, zowel meisjes als jongens

• Oorzaken– Trisomie 21 (95%)

• Risico neemt toe met leeftijd van de moeder: zie figuur 10.5– Translocatie (ongebalanceerd)

• Als ouders drager van een gebalanceerde translocatie, verhoogd risico op herhaling

– Mozaïcisme (somatisch) (zeldzaam)

Syndroom van Down• Typische kenmerken (fig 10.4)

– Kleiner hoofd of vlakker achterhoofd– Smalle oogspleten die enigszins schuin omhoog lopen– (Soms) huidplooi aan de binnenkant van de ogen

(epicanthusplooi)– Kleine bovenkaak en smal gehemelte → relatief grote tong

komt wat naar buiten– Lage spierspanning (spiertonus)– Hals, armen en benen in verhouding korter– (Soms) dwarse lijn over de handpalm

Klinische kenmerken

• Mongoloïde oogstand• Epicanthus• Hypotonie• Dwarse handpalmlijn

Syndroom van Down• Gezondheidsproblemen die vaak optreden

– Congenitale (aangeboren) hartafwijkingen in 35 à 40% van de gevallen.

• Meestal goed operationeel te verhelpen– Verhoogd risico op infecties– Gestoorde werking van de schildklier– Grotere kans op leukemie– Vernauwing aan slokdarm en twaalfvingerige darm

• Meestal goed operationeel te verhelpen– Ogen: scheelzien door spierslapte, frequent voorkomen van andere

oogproblemen– Oren: frequent voorkomen van slecht gehoor aan één of aan beide

ogen. Vaak oorinfecties.– Tanden: vertraagde of verstoorde ontwikkeling van het gebit– Gestalte: kleiner en neiging tot zwaarlijvigheid

• Levensverwachting – Strenge natuurlijke selectie in de baarmoeder: 70% vd Down-

bevruchtingen spontane abortus– Hogere kindersterfte (vooral tengevolge van de aangeboren

hartziekten)– Wanneer ze de leeftijd van 10 jaar voorbij zijn, sterftecijfer doorgaans

niet veel hoger dan bij de doorsneebevolking– Vanaf de leeftijd van 40 jaar opnieuw stijging sterftecijfer (versneld

verouderingsproces, verhoogde kans op Alzheimer)

Syndroom van Down

• Ontwikkeling– Algemeen verstandelijke handicap maar zeer grote

verschillen: • Matig verstandelijke beperking• Vertraagde ontwikkeling van de spraak: meestal beter begrijpen

dan het zelf onder woorden kunnen brengen • Ook motorische ontwikkeling vertraagd

– Sommige kinderen in normaal onderwijs, de meesten in buitengewoon onderwijs

– Algemeen: een goede opvang en begeleiding van jongsaf is uiterst belangrijk voor de intellectuele, sociale, emotionele en motorische ontwikkeling van het kind.

Syndroom van Down

Techniek

• Fish en prenatale

Fluorescentie In Situ Hybridisatie

FISH OP AMNIOS-CELLEN ZONDER KWEEK

Probe: LSI-21 (chrom. 21)

Besluit

• Meest voorkomende numerieke fout

• Monosomie: één chromosoom te weinig

– Autosomaal: niet levensvatbaar– X-gebonden:

• Turner 45,XO

• Trisomie: één chromosoom te veel– Autosomaal:

• Trisomie 21 • Trisomie 13 en 18

– X-gebonden:• Triple X• Klinefelter 47,XXy• 47, Xyy

Andere numerieke chromosoomafwijkingen

TRIPLOIDIE

Kleine foetus Grote placenta

Triploidie 69,XXY

Trisomie 13 = Syndroom v Patau

verminderde groei,stoornis in de aanleg van de hersenen en van het hart, soms: nieraandoeningen, schisis, het ontbreken van de neus en oogafwijkingen, extra tenen of vingers, zijn.

Trisomie 18 = Syndroom v Edwards

Kenmerken zijn hersenafwijkingen, hartafwijkingen, een kleine mond en afwijkende handjes met gebalde vuistjes.

Invloed op verschillende domeinen

• Zorgverlening• Gynecologie• Oncologie• Multi-problem gezinnen• …

+

geboorte 1/150 à 1/200 chromosomale afwijking

Preimplantatie verlies : +/- 30%- trisomie 1, trisomie 17, …

Postimplantatie verlies : 30%( < 6 we : 25%, > 6 we : 10%)

> 80% chromosomale afwijkingen :trisomie 16, 21, triploidie, 45,X, monosomies

Turner Syndroom, 45XO

Klinisch fenotype

• Kleine gestalte

• Faciale kenmerken

• Onvruchtbaarheid• Hart- en/of nierproblemen

Motorisch profiel (meisjes, vrouwen)

• Motorische problemen• Zwak planmatig vermogen

Begeleiding (motoriek)

• Kinesitherapie/fysiotherapie• Ergotherapie

• Schrijfmotorische hulpmiddelen (laptop)• Tempo trager !!

Cognitieve ontwikkeling

• Normale intelligentie• Verstandelijke handicap maar hoge incidentie

VH bij 45 r(X) !

• Verbale IQ > performantiële IQ• Leerproblemen: rekenen, aardrijkskunde,

wetenschappelijk tekenen

Neuro-cognitief profiel (meisjes, vrouwen)

•Aandachtproblemen•Visueel-ruimtelijke problemen•Perceptuele problemen•Zwak visueel geheugen

Begeleiding (leerproblemen)• Structureren !!• Verbaal ondersteunen• Visueel vereenvoudigen• Aanpak van de aandachts- en

concentratieproblemen (o.a. Rilatine)• Regelmatig overleg tussen ouders en school

Sociaal-emotionele ontwikkeling

Sommige meisjes zijnop jonge leeftijd hyperactief, maar dit verdwijnt naarmate ze ouder worden.

Socio-emotionele ontwikkeling

• Vertraagde lichamelijke groei• Relationele problemen• moeite hebben met het aangaan of

onderhouden van relaties• de neiging hebben om zich te isoleren• een vlotte sociale inpassing in een groep

Begeleiding

• Informatie aan het meisje en haar ouders (counseling)

• Ontwikkelen en stimuleren van sociaal vaardig gedrag (thuis, klas, individueel)

• Evenwicht lichamelijke – psychologische ontwikkeling bevorderen

Multidisciplinaire samenwerking

Klinefelter Syndroom (FS)

• Historiek: Harry Klinefelter, 1942: 9 mannen met gynecomastie, groot en infertiel cytogenetica, 1956 (Jacobs): 46,XY , 46 XX

KS: 47,XXY (Jacobs, 1959)• Prevalentie

• 47,XXY (1.68/1000)

Leeftijd Diagnose

• Diagnose vooral in puberteit en adolescentie n.a.v. ontwikkelingsproblemen, psychosociale moeilijkheden en/of schoolproblemen , ook infertiliteit

• Steeds meer prenatale diagnostiek

Diagnose

Studie Abramsky en Chapelle, 1997: 10% prenataal 13% gedurende kinderleeftijd wegens

ontwikkelings- en/of gedragsproblemen 13% wegens hypogonadisme en infertiliteit 64% niet gediagnosticeerd

Klinisch/medische kenmerken

• Bij Geboorte:- normale biometrie, enkel kleine hoofdomtrek - geen opvallende faciale en/of lichamelijke

kenmerken- Normale testes en testiculaire groei

• Van kinderjaren tot puberteit:– versnelde groei tussen 3 en 9 jaar. Sommige naar

pc 97 (vooral lange benen en armen)– Kleine hoofdomtrek– Neiging tot overgewicht (75%)– Geslachtsorganen: normale penis en testes

• Puberteit en adolescentie :– Normaal tijdstip groeispurt: grotere eindgestalte

188 cm (pc75)– normale penislengte– testes stoppen met groeien– Na puberteit: testosteronconcentratie te laag– Secundaire geslachtskenmerken:

• Weinig beharing (pubis, oksel en gezicht)• Gynecomastie in 56%, maar verdwijnt meestal binnen 2 jaar• Weinig spieren• Vrouwelijke vetverdeling

– Infertiliteit

Substitutietherapie

1. Meer faciale en pubisbeharing, meer mannelijke vetverdeling, betere spierontwikkeling en minder lang.

• Geen effect op grootte testes, op gynecomastie en infertiliteit.

• Neveneffecten: gewichtstoename en acné2. Bescherming tegen osteoporose3. Verbetering op psychologisch/emotioneel

vlak4. Opvolging !: omgaan met agressie en

seksuele interesse/drift

Motorische kenmerken

• Laag activiteitsniveau• Vertraagd • Zwakke spierontwikkeling• Onhandig• Zwakke motorische coördinatie en

evenwichtproblemen• Schrijfproblemen: traag en onduidelijk• Vlug vermoeid

Cognitieve eigenschappen

• Algemeen 10 tot 15 IQ punten lager maar vooral door een significant lager verbaal IQ: specifiek intelligentieprofiel : problemen met verwerven, ophalen en toepassen van linguistische informatie

Leuven study (geen verschil pre- en postnataal)• 2 personen met licht mentale achterstand (15%)• TIQ normaal begaafden: 79-113 (gem. 93)• VIQ < PIQ 78%, VIQ=PIQ 22%

• Prestaties op specifieke cognitieve functies:Zwakke prestaties

– Specifieke cognitieve taalfuncties– Verwerkingssnelheid– Geheugenproeven, vooral auditief korte termijn

geheugen– Aandachtsproeven

Goede prestaties– Visueel spatiale proeven– Strategieverwerking

• Schoolse presteren (Toronto cohort; 36 47,XXY):– Speciaal onderwijs: 40% – Leerstoornissen: 64% tot 85%

• Dyslexie (language based learning disability)• Rekenvaardigheid (toch beperkte achterstand vanaf leeftijd 10

jaar): invloed problemen met logisch en conceptueel denken

– Leerstoornissen stijgen met leeftijd

Psychosociale Ontwikkeling

• Van baby tot puberteit – ‘Volgzame’ kinderen– Lage intensiteit van energie: passiviteit,

verminderd initiatief, mijden ruwe spelletjes– Terugtrekken (voorzichtig, twijfelen) – Bedeesd en vermijdingsgedrag naar vreemden. – Bij gekende volwassenen: goede

relatievaardigheid.

– Gemakkelijk afgeleid– Sociaal immatuur en risico voor regressie

(psychisch infantilisme)– Moeilijk aanpassen aan conflicten: grote

agressiecontrole, te weinig assertief– afhankelijkheid– Verminderd zelfvertrouwen – Behoefte aan duidelijkheid, nieuwe situaties

beangstigen– Vertraagde psychosexuele ontwikkeling met

verminderde seksuele interesse (zwak libido)

• Puberteit en adolescentie: ernstige ‘puberteitsproblemen’

– Afzijdig– Negeren van regels, moeilijker sociale normen

accepterenmeer antisociaal gedrag

– Zwakkere impulscontrole: agressie met woedeaanvallen

– Minder geliefd bij leeftijdsgenoten zelfevaluatie:– Meer op zoek naar genegenheid en gevoeliger– Vlugger ongerust en groter onveiligheidgevoel – Vlugger zelf-beschuldigend

Psychiatrische stoornissen

• Op kinderleeftijdAutisme:

Leuven : 3/13 (23%) PDD/autisme

ADD Leuven : naar eind van LS 6/13

(46%)

Gedragstoornissen Leuven : 6/13 (46%) sociale

problemen en agressiviteit/delinquentie

• Op volwassenleeftijdDepressie Crimineel gedrag (antisociaal

en/of psychopathologisch gedrag)

Schizofrenie

47,XYY

Kenmerken• GEEN bijzondere kenmerken• Een versnelde groeispurt in hun kinderjaren, en daardoor een

een grotere lichaamslengte • licht vertraagde spraakontwikkeling • vertraagde emotionele rijping • normale intelligentie, doch de populatie met het XYY-

syndroom heeft een lager gemiddeld IQ • leermoeilijkheden • verhoogde kans op spataderen en acné • Over het algemeen drukker en actiever dan te verwachten

valt als er naar familieleden wordt gekeken