BART VAN DEN HEUVEL

Auteur Bart van den Heuvel

Opleiding De Theaterschool

Opleiding Theatermaker / Techniek & Theater Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

Groep OTT T4

Interne begeleider Anke Nust

Externe begeleider

Karel Wil lemen

Datum voltooiing 30 mei 2014

14-06-2014

3

Inhoudsopgave

INLEIDING 6

1. WELKE THEMAPARKEN ZIJN EEN INSPIRATIEBRON? 10

1.1 HET LAND VAN OOIT 10 1.2 PUY DU FOU 11 1.3 EFTELING 12 1.4 HALLOWEEN FRIGHT NIGHTS 13

2. HOE ONTWIKKEL JE EEN CONCEPT EN WAT IS EEN EXPERIENCE? 16

2.1 WAT IS EEN CONCEPT? 16 2.2 WAT IS EEN EXPERIENCE? 17 2.3 HOE ONTWIKKEL JE EEN CONCEPT? 19

3. HOE ONTWIKKEL JE EEN THEMAPARK? 25

3.1 WAT IS DE PLANNING VOOR DE ONTWIKKELING? 25 3.2 WAT IS HET THEMAPARK ALS RECREATIEF PRODUCT? 26 3.3 HOE ONTWERP JE EEN MASTERPLAN? 28 3.4 WAT ZIJN DE INGREDIËNTEN VOOR EEN MOGELIJK SUCCESVOL THEMAPARK? 29

4. WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE PRAKTISCHE RANDONDERWERPEN? 32

4.1 HOE BEPAAL JE DE DOELGROEP? 32 4.2 HOE BEPAAL JE DE IDEALE LOCATIE? 32 4.3 HOE KAN THEATER WORDEN GEÏNTEGREERD EN WAT IS DE GESCHIEDENIS DAARVAN? 35

5. HOE ZIET MIJN THEMAPARK ER UIT? 38

5.1 HET SLAPENDE CONCEPT 38 5.2 HET ONTWAKENDE CONCEPT 41

14-06-2014

4

5.3 HET MASTERPLAN 42 5.4 DE INDELING VAN HET PARK MET EERSTE ONTWERP 43

SLOT 49

BRONNEN 50

GEPUBLICEERDE BRONNEN 50 ONGEPUBLICEERDE BRONNEN 51

BIJLAGEN 52

BIJLAGE 1 52 BIJLAGE 2 53 BIJLAGE 3 54 BIJLAGE 4 57 BIJLAGE 5 58 BIJLAGE 6 59 BIJLAGE 7 60 BIJLAGE 8 61 BIJLAGE 9 62 BIJLAGE 10 63 BIJLAGE 11 66 BIJLAGE 12 67 BIJLAGE 13 68 BIJLAGE 14 69 BIJLAGE 15 70 BIJLAGE 16 72 BIJLAGE 17 75 BIJLAGE 18 76 BIJLAGE 19 77 BIJLAGE 19 80

14-06-2014

6

Inleiding Bij het lezen van de titel denkt men niet meteen aan de scriptie van

een student Theatermaker / Techniek en Theater aan de

Theaterschool te Amsterdam. Toch is dit zo; in deze scriptie ga ik

de haalbaarheid onderzoeken van het opzetten van een themapark

in Nederland waarbij theater de hoofdattractie is. Maar dat niet

alleen; ook zal ik na het onderzoek een concept voor dit themapark

maken.

Door voorwerpen met eigen ogen te zien, er een verhaal over te

horen en er dan ook nog iets mee te doen, zoals voelen of ruiken,

wordt de lesstof aanschouwelijk gemaakt en het leren

gestimuleerd. Dit hoeft zich niet te beperken tot de kunstvakken of

geschiedenis; ook bij lessen in taal, maatschappijleer,

natuurwetenschappen, biologie of aardrijkskunde, kunnen museale

objecten de lesstof illustreren en leerlingen bredere verbanden

laten zien.1

Uit het citaat van deze brief van juni 2013 opgesteld door het

Ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap blijkt dat zelfs

vanuit de overheid recente signalen worden gegeven waarbij men

1 Ministerie van OCW.

op zoek is naar nieuwe manieren om kinderen en jongeren iets mee

te geven. Dit sluit perfect aan op mijn droom, die ik later in deze

inleiding zal toelichten.

Al langere tijd speelt het idee van een nieuw themapark in

Nederland door mijn hoofd. Ik merk in mijn omgeving dat steeds

meer mensen behoefte hebben om een dag te ontvluchten aan de

echte wereld en zich te wanen in een fictieve omgeving. Een

moment het echte leven laten vervagen en genieten in een

ontspannen en gemoedelijke omgeving. En hoe kan je mensen

beter laten ontvluchten aan het dagelijkse leven dan met theater.

Daarom denk ik dat de combinatie van een dagattractie met

theater een gat in de markt is.

Ontvluchten aan de echte wereld betekent voor mij het vergeten

van je dagelijkse gedachten en met je hoofd totaal ergens anders

zijn. Dit kan bij mijzelf bereikt worden door naar het theater of naar

een themapark te gaan. Ik merk dat ik daar zelf behoefte aan kan

hebben. Maar ik merk ook in mijn omgeving dat anderen er

behoefte aan hebben. Zulke momenten bieden namelijk vaak

inspiratie. Maar naast inspiratie ook ontspanning. Vaak gaan deze

twee begrippen voor mij dan ook samen. De drang naar het

ontvluchten aan het dagelijkse leven heeft bij mij het idee van het

ontwikkelen van dit themapark tot stand gebracht. Dit alles vanuit

een ideologie anderen dit gevoel te bieden.

14-06-2014

7

De manier om te ontvluchten aan het dagelijkse leven is voor mij

een dagattractie. In dit geval is dat een themapark waarin men zich

een dag lang in een andere wereld begeeft. Bij een

theatervoorstelling wordt, bij het aangaan van het zaallicht aan het

eind van de voorstelling, namelijk abrupt de sfeer doorbroken. Ik

wil het gevoel dat je in een andere wereld bent langer vast houden.

Een dag moet een week lijken door de hoeveelheid dingen die je

beleeft. Een relaxt en ontspannen gevoel zal de bezoekers bij

moeten blijven als ze weer thuis op de bank zitten. Maar ook het

'wow' gevoel, de verwondering van dingen die je meegemaakt

hebt op deze dag. Een belevenis die je niet had kunnen

verwachten.

De praktische, economische en esthetische vorm van dit themapark

wil ik gaan ontwikkelen. Ik ben niet alleen geïnteresseerd in de

praktische haalbaarheid maar ook in het daadwerkelijke concept en

ontwerp ervan. Deze twee aspecten wil ik combineren met als

onderzoeksvraag:

Hoe ontwikkel je een themapark in Nederland, waarin theater de

hoofdattractie is?

De scriptie bestaat uit twee delen:

1. Het praktische aspect; een onderzoek naar de theorie achter het

ontwikkelen van themaparken en praktische randvoorwaarden.

2. Het artistieke aspect; een onderzoek naar het concept,

vormgeving, verhaallijnen, en het uiteindelijk ontwerp.

Als kind ben ik in Brabant opgegroeid met twee toonaangevende

themaparken van die tijd, het Land van Ooit te Drunen en de

Efteling te Kaatsheuvel. Het Land van Ooit is in 2007 failliet

verklaard maar is nog steeds een grote inspiratiebron voor mij. De

Efteling staat al jaren op nummer één in de ranglijst van best

bezochte dagattracties in Nederland, en geldt tot op de dag van

vandaag als grote inspiratiebron voor mij.

Als kind bezocht ik samen met mijn familie tenminste een keer per

jaar het Land van Ooit. Deze bezoeken waren voor mij de eerste

aanrakingen met theater. In dit themapark draaide het namelijk niet

om grote attracties maar om een totaal belevenis met voornamelijk

theater. Van intiem staattheater tot grote voorstellingen en van de

totale vormgeving tot de leus 'kinderen zijn de baas', alles straalde

theatraliteit uit. Ik denk dan ook dat mijn ervaringen met het Land

van Ooit er toe hebben geleid dat ik nu professioneel in het theater

werkzaam ben. De Efteling is een heel ander themapark maar wel

met als basis hetzelfde belangrijke hoofdaspect: alles draait om de

totaalbeleving. Bij de Efteling weet men de vormgeving van het

14-06-2014

8

gehele park zo te maken dat je je als publiek echt in een andere

wereld waant. Deze totaalbelevenis is naar mijn mening dan ook

een van de hoofdredenen dat de Efteling zo veel bezoekers trekt

en zo populair is. Deze totaalbelevenis die nu nog steeds veel

indruk op mij maakt is een grote inspiratiebron voor mij. Een

andere grote inspiratiebron is het Franse themapark Puy du Fou. In

dit themapark is alleen maar theater aanwezig, en dan voornamelijk

in de vorm van grote spektakelshows. Dit succesvolle themapark

toont aan dat een dagattractie met alleen maar theater in Frankrijk

mogelijk is. De Halloween Fright Nights in Walibi Holland is een van

de weinige evenementen in een Nederlands attractiepark waarin

theater zo centraal staat. Vandaar dat ook Walibi benoemd wordt in

het eerste hoofdstuk.

In het eerste hoofdstuk ga ik onderzoeken welke themaparken een

inspiratie zijn geweest en wat de geschiedenis van deze parken is.

Maar ook een theoretische beschrijving van deze parken om

achtergrondinformatie te hebben. In het tweede hoofdstuk

onderzoek ik de begrippen concept en experience. Wat betekenen

deze begrippen nou eigenlijk? En wat is het concept van mijn

themapark? Dat je een concept moet ontwikkelen voor een

themapark is duidelijk. Maar wat ook steeds vaker genoemd wordt

is het begrip experience. Steeds meer musea en themaparken

willen een experience zijn. Wat betekent dat begrip? En waarom

lijkt het zo veelvuldig gebruikt te worden? In het derde hoofdstuk

onderzoek ik de theorie achter het ontwikkelen van een themapark.

Is daar een theorie voor? En hoe zou je deze toe kunnen passen?

Vervolgens onderzoek ik in het vierde hoofdstuk de praktische

randonderwerpen die komen kijken bij het ontwikkelen van een

themapark. Zoals de doelgroep en locatie. In het vijfde hoofdstuk

ga ik dan daadwerkelijk in op mijn themapark en het idee

daarachter. Een eerste basis concept voor het park waarbij ik de

theorie toepas die is onderzocht in het eerste deel van de scriptie.

14-06-2014

9

14-06-2014

10

1. Welke themaparken zijn een inspiratiebron?

In dit eerste hoofdstuk zullen vier inspiratiebronnen en voorbeelden

van themaparken beschreven worden. Een korte beschrijving van

Het land van Ooit, Puy du Fou, De Efteling en de Halloween Fright

Nights in Walibi Holland. Dit om achtergrondinformatie te

verwerven van bestaande gerelateerde parken. Maar ook van het

enige grote theatrale evenement in een Nederlands pretpark: de

Halloween Fright Nights in Walibi Holland. Dit korte vooronderzoek

zal achtergrondinformatie bieden voor het verdere verloop van mijn

onderzoek. Want voor de helderheid is het goed om te weten wat

voor gerelateerde parken er al bestaan. En wat de achtergrond is

van deze parken.

1.1 Het Land van Ooit In 1989 opende Marc Taminiau, die daarvoor adjunct directeur bij

de Efteling was, het nieuwe themapark het Land van Ooit te

Drunen. Het eerste park in Nederland dat in plaats van attracties als

hoofdonderdeel theater als hoofdattractie heeft. Naast enkele

simpele en niet spectaculaire attracties ging het met name om de

totaalbelevenis van vooral kinderen waarbij theatraliteit centraal

stond. In 2007 werd Het Land van Ooit definitief failliet verklaard, na

in 2006 al een doorstart te hebben gemaakt. Bezoekersaantallen

bleven tegenvallen, wat vooral gewijd werd aan de negatieve

publiciteit van het nieuwe Belgische themapark Ooit Tongeren. Dit

park in België stond officieel los van het park in Drunen maar werd

door de naam natuurlijk vaak gelinkt aan Het Land van Ooit. Ooit

Tongeren werd al binnen een jaar na de opening na een onrustig

jaar failliet verklaard.

Het Land van Ooit legde de focus vooral op de belevenis voor

kinderen. De leus kinderen zijn de baas stond centraal en telde als

gouden regel in het park. Naast grote voorstellingen was er ook

vooral veel straattheater. Centraal stond een totale verhaallijn die in

alle vormen in het park werd doorgevoerd. Hierdoor had men als

bezoeker, en vooral de kinderen, echt het gevoel in een andere

wereld te zijn. De originaliteit van de verhaallijnen viel op, met als

hoofdthema reuzen, jonkheren en -vrouwen, ridders en vele

14-06-2014

11

randpersonages. Door de vele vormen van theater en theatraliteit

hoefde men zich niet te vervelen en was er vaak ook geen behoefte

aan grote attracties. Bezoekers moesten alleen niet denken dat ze

naar een attractiepark gingen maar naar een themapark. De

theatraliteit kwam terug bij de acteurs maar ook bij de vormgeving

van het gehele park. Er was duidelijk gekozen voor een stijl van

inrichting wat in alles doorgevoerd werd. Dit hielp bij de totale

geloofwaardigheid van de theatrale elementen.2

1.2 Puy du Fou Het Franse themapark Puy du Fou, dat vlak bij Nantes ligt, is een

actueel succes in tegenstelling tot het Land van Ooit. Zo kopte de

Nederlandse pretpark website www.rides.nl een artikel geschreven

door Adri van Esch op vrijdag 27 september 2013 nog Het

succesverhaal van Puy du Fou. In dit artikel wordt uitgebreid

aandacht besteed aan de geschiedenis van Puy du Fou en het

huidige opvallende succes. Puy du Fou begon in 1978 met het

opvoeren van het grootse spektakel La Cinéscénie voor een oude

kasteelruïne. Deze grote voorstelling, destijds volledig gedraaid

door vrijwilligers, was het begin van het huidige park.

2 http://mens-en-samenleving.infonu.nl/ouder-en-gezin/115254-jeugdsentiment-het-land-van-ooit-een-verdwenen-pretpark.html

In 1989 opende Puy du Fou haar deuren voor het themapark, los

van de avondvoorstelling La Cinéscénie. In het huidige park worden

vijf grote voorstellingen opgevoerd en daarnaast acht kleinere

voorstellingen. Alle voorstellingen zijn hyperrealistisch en vaak gaan

deze gepaard met grote spektakel special effects. Alle

voorstellingen worden in de buitenlucht opgevoerd in het vijf

hectare bosrijke groots opgezette park. Naast deze dagattractie

met voorstellingen wordt tot op de dag van vandaag nog het

grootse spektakel La Cinéscénie opgevoerd. Tegenwoordig staat

deze show op dezelfde plaats in een openluchttheater dat plaats

biedt aan 14.000 toeschouwers per voorstelling. Aan de show doen

1200 acteurs en dansers en 120 ruiters te paard mee. Voor dit

spektakel moeten vaak maanden van te voren al kaartjes geboekt

worden en het is vrijwel elke dag uitverkocht.

Voor het park hoeft men niet te reserveren. Naast theater en

themagebieden zijn er geen verdere attracties te vinden in het

park. Het themapark brengt de bezoekers terug in de tijd, met

voorstellingen die zich afspelen voor onder andere een

middeleeuws kasteel of op een Vikingschip. De speciale effecten

zijn ongekend: het kasteel kan draaien en bewegen en het schip

verrijst vol met acteurs vanuit het niets uit het water. Gigantische

14-06-2014

12

spektakels dus. Na Disney Land Paris is dit het best bezochte park

van Frankrijk.3

CEO van Puy du Fou, Nicolas de Vielliers, vertelt het volgende over

het themapark:

We creëren geen voorstelling omdat er een markt voor is, we

bedenken en maken een show omdat we het leuk vinden. En pas

dan zeggen we tegen onze marketingafdeling: alsjeblieft, doe er

maar wat mee. Als een show een rapportcijfer 8 krijgt, gaat ie eruit.

Dan maken we een nieuwe voorstelling. Een 8 is te weinig. Maar als

een verhaal goed is en de bezoekers waarderen de show hoog, dan

veranderen we er niks wezenlijks aan. Het verhaal van La Cinéscénie

is al 35 jaar hetzelfde. Natuurlijk, de show is groter geworden, met

lichteffecten, vuurwerk, dieren, bewegende decors en heel veel

vrijwilligers. Maar de storyline is nog dezelfde als die in 1978. Die is

nog steeds goed. Want als je het juiste verhaal vertelt, wordt

iedereen geraakt.4

3 http://www.rides.nl/nieuws/3092/het-succesverhaal-van-puy-de-fou-we-geloven-niet-in-namaak.html 4 Telefonisch interview afgenomen met Jan-Erik Alderlieste (09-11-2013).

1.3 Efteling De Efteling is de meest succesvolle dagattractie van Nederland en

steekt met kop en schouders boven de concurrenten uit als het

gaat om bezoekersaantallen. In 2013 ontving de Efteling 4.150.000

bezoekers en stond daarmee op nummer een in de ranglijsten van

best bezochte dagattracties van Nederland. De nummer twee van

deze lijst is het Rijksmuseum Amsterdam die 2.220.000 bezoekers

mocht ontvangen. Hieruit kan dus geconcludeerd worden dat de

Efteling de meest succesvolle dagattractie van Nederland is op dit

moment.5

De Efteling wordt door Nederlanders als het tweede meest

inspirerende merk van Nederland gezien, na IKEA dat op de eerste

plaatst staat. Inspirerende merken onderscheiden zich door hun

visie, track record, productinnovaties en producten. Dit blijkt uit de

Inspirational Image Index 2013 van Synergie en MindWorld. In 2012

stond de Efteling ook op de tweede plaats van dit onderzoek en

verloor hiermee de eerste positie aan het merk Apple.6

De Efteling is een heel ander soort park dan het Land van Ooit en

Puy du Fou. Het is niet zozeer theater dat centraal staat maar wel

de totaalbelevenis van de bezoekers. Dit uit zich voornamelijk in de

5 NBTC Top 50 dagattracties in Nederland 2013 6 http://www.synergie.nl/inspiratie/inspirerende-merken

14-06-2014

13

vormgeving van het park en de gedetailleerde wijze waarmee alle

attracties gelinkt worden aan een verhaal. Het ultieme voorbeeld

van een themagedeelte in het park is Het Lavenlaer. Dit dorp met

fantasierijke bewoners, het volk van Laaf, gaat puur om de

belevenis om als bezoeker in een andere wereld te zijn. In 1990

opende de Efteling dit themagedeelte dat ontworpen is door

toenmalig hoofdontwerper van de Efteling Ton van de Ven.7

De Efteling staat bekend om zijn vele gethematiseerde attracties.

Het gaat bij vrijwel alle attracties om de totaalbelevenis.

Thematisering wordt hierbij tot in detail uitgevoerd. Van een

complete verhaallijn tot nieuw gecomponeerde muziek en van een

perfecte spanningsopbouw tot een gedetailleerde rit.8

De Efteling won in 2012 nog de Zoover Award voor beste pretpark.

Met 448 beoordelingen op de beoordelingswebsite staat de

gemiddelde boordeling van het themapark op 8,7 punten van de

10. Door het onderzoek van Zoover weet je wat bezoekers van het

park vinden omdat zij hun mening op deze website kunnen geven.

Cijfers van drie andere Nederlandse pretparken: Walibi scoort een

7,1, Slagharen scoort een 6,7 en Duinrell scoort een 6,9. Hieruit kan

dus opgemaakt worden dan de Efteling een hoog

7 http://www.efteling.com/volkvanlaaf 8 http://www.efteling.com/attracties

tevredenheidsgehalte heeft onder de bezoekers. Uit de vele

reacties op de website van Zoover komt duidelijk naar voren dat

men de bijzondere sfeer en thematisering van de Efteling zo

waardeert.9

1.4 Halloween Fright Nights In 2013 werd in pretpark Walibi Holland voor de dertiende keer de

Halloween Fright Nights georganiseerd. Een succesvol evenement,

bij voorgaande edities moest het pretpark regelmatig de toegang

sluiten omdat er te veel mensen in het park aanwezig waren.

Daarom is het vandaag de dag alleen nog mogelijk om tickets

vooraf te kopen. De maximale capaciteit wordt nog regelmatig

gehaald waardoor deze kaarten dan ook snel uitverkocht raken.10

Maar wat zijn de Halloween Fright Nights nou eigenlijk? Dit

evenement staat volledig in het teken van Halloween. In de

weekenden van oktober verandert Walibi tussen 18:00 en 23:00 in

een horror park. Verschillende 'scare zones' in het park hebben een

bepaald thema. In deze zones jagen acteurs verkleed als horror

figuren bezoekers de stuipen op het lijf. Los van deze vorm van

straattheater zijn er ook verschillende 'haunted houses' in het park.

9 http://www.zoover.nl 10 http://www.frightnights.nl/nl/fright-nights/

14-06-2014

14

Spookhuizen in verschillende thema's waar je als bezoeker

doorheen moet lopen. Alles staat in het teken van angsten en dit

hele evenement heeft dan ook als doel de bezoekers een

angstaanjagende sfeer te bezorgen. Los van de 'haunted houses'

en 'scare zones' worden er ook nog buiten shows gegeven door

horrorfiguren, de bekendste is die van Eddy de clown.11

Al deze elementen die samen de Halloween Fright Nights vormen

zijn natuurlijk een vorm van theater. Een groot theatraal evenement

dat, kijkend naar de bezoekersaantallen, heel goed aanslaat bij het

publiek. Wel zou je de wedervraag kunnen stellen of de gebruikte

theatraliteit niet alleen gebruikt wordt voor enge schrikeffecten.

Maar het gaat ook om de totale sfeer die het park weet te creëren

in de avonden. Dat is zeker theatraal. En succesvol. Dus blijkbaar

hebben veel mensen behoefte aan deze ervaring rond Halloween.

11 http://www.frightnights.nl/nl/fright-nights/

14-06-2014

15

14-06-2014

16

2. Hoe ontwikkel je een concept en wat is een experience?

In dit hoofdstuk staat het ontwikkelen van een concept centraal.

Want wat is nu eigenlijk een concept? En hoe ontwikkel je dat? Ook

komt aan de orde wat de definitie van het begrip experience

inhoudt. Dit begrip wordt steeds meer gebruikt en komt steeds

vaker voor in de marketing campagnes van onder andere musea.

Enkele voorbeelden zijn: de Beeld en Geluid Experience in

Hilversum, Corpus Experience 'een reis door de mens' in

Oegstgeest, Museum Olympic Experience in Amsterdam, Ajax

Experience in Amsterdam, de Dino Experience in Venlo en zo is de

lijst met voorbeelden nog veel langer. Bij een experience gaat het

om de totaalbelevenis. Maar om te begrijpen wat een experience

onderscheidt van een normaal museum of themapark moet

onderzocht worden wat dit begrip inhoudt. Voordat verder

ingegaan wordt op het onderwerp 'themapark' moeten eerst deze

twee begrippen helder zijn zodat daarna de focus kan liggen op

specifiekere zaken. Het is wel belangrijk om te onderzoeken hoe je

een concept ontwikkelt omdat dit de basis zal zijn bij het opzetten

van een nieuw themapark.

2.1 Wat is een concept? Deze vraag wordt door vele mensen op een andere manier

ingevuld:

Concept: opzet, plan; ontwerp - Van Dale, 2009.

Een gedachtegoed - Rijkenberg, 2009.

De gedachte die alle activiteiten een basis geeft. Geursen 1996.

Een subjectieve tussenstap tussen droom en daad. - Nijs & Peters,

2002.

Het zichtbaar maken van je visie. - Broekman & Broekman, 2003.

Er zijn vele interpretaties van het begrip 'concept' te benoemen. In

het boek Conceptdenken van Gaby Crucq-Toffolo en Sanne Knitel

wordt de verwarring van het begrip 'concept' uitgesproken en

onderzocht. Want wat is een concept nu eigenlijk? Vaak staat een

concept voor de samenhang tussen ideeën of standpunten. Maar

als je het op die manier bekijkt is alles met samenhang een

concept, want achter vrijwel alles zit een principe, een idee: denk

aan een auto, stoelen, tafels, etc...12

Het begrip concept kan in drie fases gevangen worden. De eerste

fase is het slapende concept. In deze fase gaat het voor een

organisatie om het formuleren van een uitgebreide visie en

12 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

17

kernwaarden. Neem deze visie onder de loep en bepaal de

essentie. Het slapende concept is de essentie ofwel de kern van de

visie. Dit ontwikkel en communiceer je intern. De tweede fase is het

ontwakende concept. Om de visie zichtbaar te maken gebruikt men

een oneliner of begrip. Soms is de essentie van de visie al een

oneliner maar vaak zal deze nog moeten verder uitgewerkt worden.

Taal is hierbij een belangrijk aspect. De oneliner moet goed

verwoord worden en bij de visie passen. Je gaat de visie

concretiseren in een actieplan. Hierin staan bijvoorbeeld de

kernwaarden en doelstellingen. De derde fase is het levende

concept. Het concept komt tot leven door de essentie van je visie

door te voeren in alle conceptdragers die je inzet: je product en/of

dienst, je organisatie, je fysieke omgeving, je netwerk en je

communicatie. Kortom, in alles wat je zegt en doet. De

conceptdragers dragen het concept zodat het concept voor alle

gebruikers gaat leven. Het actieplan zorgt ervoor dat intern alle

mensen weten hoe ze de visie tot leven moeten brengen. Je visie

draag je dus door van binnen naar buiten: je begint intern bij de

organisatie en als de visie hier volledig wordt nageleefd, kun je de

visie en het concept naar buiten toe vertalen in conceptdragers.

Het levende concept dient als tastbaar bewijs van je visie.13

13 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

Kort samengevat: het slapende concept is het waarom, de essentie

van de visie. Het ontwakende concept is het vertalen van de

essentie van de visie in een oneliner of begrip. En het levende

concept is het doorvoeren in conceptdragers.14

2.2 Wat is een experience? Anna Snel beschrijft in haar boek For the love of Experience het

begrip Experience:

Een individu krijgt een ervaring (in de zin van bepaalde effecten,

zoals emoties of belevenissen) die voortvloeien uit ervaring (in de

zin van ontmoetingen, persoonlijke observaties of contact) met een

ervaring (in de zin van gebeurtenissen, objecten of activiteiten in de

omgeving).15

Mocht dit niet duidelijk genoeg zijn geeft Ruud Mulder in zijn boek

De kunst van cultuur marketing een andere definitie van dit begrip:

Er is sprake van een belevenis wanneer consumenten zodanig

geïnvolveerd raken dat ze een blijvende indruk opdoen. Een

belevenis is memorabel en persoonlijk. De consument wordt op

een of andere wijze geraakt.16

14 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne. 15 Snel, Anna. 16 Mulder, Ruurd.

14-06-2014

18

Om deze omschrijving nog helderder te maken beschrijft Ruud

Mulder in zes criteria waaraan belevenissen in meer of mindere

mate aan moeten voldoen. Deze criteria kunnen gezien worden als

belangrijke eigenschappen van experience:

Interactiviteit: de consument of het publiek kan zelf invloed

uitoefenen op het verloop van de experience.

Multimedialiteit: een goede experience is onderhoudend, maar

appelleert ook aan andere basisbehoeften.

Onderhoudend: momenten van verveling zijn misschien wel

memorabel, maar zijn daarmee geen experience. Publiek moet

uiteraard geboeid zijn tijdens de experience.

Vernieuwend: was ooit eten bij de Chinees of Japanner een

belevenis, inmiddels zijn afhaalchinees en sushi de normaalste zaak.

En eten in een decor van Hollywoodsterren wordt op den duur

minder boeiend wanneer steeds dezelfde 'steak Schwarzenegger'

op het menu staat. Wil iets een experience blijven, dan zal het zich

steeds weer moeten vernieuwen.

Appelleren aan meerdere zintuigen: bij experiences gaat het om

zowel zien als horen, maar soms ook om ruiken en proeven.

Memorabel/het navertellen waard: misschien is dit wel het

belangrijkste kenmerk van experiences. Wat de consument ziet of

beleeft maakt zoveel indruk dat het wordt onthouden en men er na

afloop onderling of met anderen over wil praten.17

Maar waarom hebben mensen nu eigenlijk behoefte aan een

experience? Deze vraag is onderzocht door Ruud Mulder en hij

beschrijft waarom in zes essentiële ontwikkelingen van onze

maatschappij. De eerste is de psychologische ontwikkeling, hierbij

staat centraal dat mensen veel willen meemaken tijdens hun leven

en ze willen kunnen terugkijken op een leven dat niet saai en

oninteressant is geweest. De tweede is de sociologische

ontwikkeling, hierbij gaat het om het feit dat mensen streven naar

een beter leven op aarde deels hebben ingeruild voor het zo nuttig

en aangenaam besteden van de tijd die iemand is gegeven. Veel

'beleven' kan hier een bijdrage aan leveren. De derde ontwikkeling

is de filosofische. Hierbij gaat het er om dat mensen tobben over

zingeving, over de vraag: hoe moet ik leven? Religies voorzien hier

steeds minder in waardoor het leiden van een prettig en

betekenisvol leven in deze wereld het hoogst haalbare lijkt.

Hierdoor voorzien experiences meer in een behoefte dan

voorheen. De vierde ontwikkeling is de economische. Door de

grote economische groei in de tweede helft van de twintigste eeuw

17 Mulder, Ruurd.

14-06-2014

19

zijn grote groepen burgers in de westerse wereld welvarend

geworden. Er is heel veel bereikbaar voor veel burgers waardoor de

consument verwend en verveeld raakt. Met unieke en exclusieve

experiences kunnen mensen nog verrast worden. De zesde

ontwikkeling is de marketingontwikkeling. Hierbij wordt het begrip

'commodization' gebruikt, wat betekent dat goederen en diensten

voor de consument inwisselbaar zijn. Experiences kunnen ervoor

zorgen dat goederen of diensten zich nog onderscheiden.18

O' Sullivan & Spangler beschreven in 1998 in hun boek Experience

marketing: Strategies for the new millenium dat er drie vormen van

organisaties zijn waarbij experience een rol speelt. De eerste vorm

is Experience infuser. Hierbij voegen bedrijven een vorm van

experience toe aan het bestaande product om zo tot meer verkoop

te komen. De twee vorm is Experience enhancer. Hierbij gebruikt

het bedrijf een experience om de levensvatbaarheid en

aantrekkelijkheid van hun diensten te verbeteren. Denk hierbij aan

ziekenhuizen, luchtvaartmaatschappijen, restaurants en

winkelcentra. De laatste vorm is Experience maker. Hierbij wordt

een volledige experience ontwikkeld en dat is dan ook het

hoofddoel. Denk hierbij aan entertainment, vrijetijdbesteding,

18 Mulder, Ruurd.

vermaak en dus ook thema parken. Deze laatste vorm is dus van

toepassing bij het creëren van een eigen concept.19

Edward Reed beschrijft in zijn boek The Necessity of Experience

een andere manier om verschillende vormen van experience te

onderscheiden. Het eerste verschil dat gemaakt wordt is primary

versus secondary experience. De primary experience is de

informatie die alle mensen ontvangen vanuit hun omgeving door te

kijken, te luisteren, te voelen, te ruiken en te proeven. Deze

informatie kan ook in andere woorden beschreven worden als de

experience die we op onze eigen interpretatie en manier beleven.

De secondary experience is de informatie die is verwerkt doordat

deze is geselecteerd, gewijzigd, verpakt en gepresenteerd

waardoor deze tweedehands of indirecte kennis bieden.20

2.3 Hoe ontwikkel je een concept? Conceptontwikkeling behelst het ontwikkelingsproces van

concepten. Het is onderdeel van innovatie: het bedenken of

uitvinden van iets nieuws wat als basis kan dienen voor nieuwe

producten of organisatieprocessen. Conceptontwikkeling gaat

hand in hand met betekenisgeving, en dat heeft betrekking op het

vervullen van emotionele behoeften. Conceptontwikkeling zou

19 O' Sullivan & Spangler. 20 Edward, Reed.

14-06-2014

20

omschreven kunnen worden als een trein die nooit stopt. De

treinreis verloopt alleen niet lineair maar kriskras door elkaar, de

stations zijn bekend maar dat geldt niet voor de route en de

logische volgorde.21

Nog voordat je kunt beginnen met het ontwikkelen van een

concept moet je weten wat het startpunt is. Dit startpunt noemt

men de aanvliegroute. Deze aanvliegroute bepaalt hoe je

conceptontwikkelingsproces eruit zal zien. Om deze aanvliegroute

te bepalen geef je antwoord op de volgende twee vragen: Start ik

vanuit vraagsturende of verkennende concept-ontwikkeling? En is

er al een hoger gelegen concept? 22

Om de eerste vraag te beantwoorden wordt er gekeken naar de

twee hoofdaanvliegroutes binnen conceptontwikkeling: de

vraagsturende conceptontwikkeling en de verkennende

conceptontwikkeling. De vraagsturende conceptontwikkeling komt

voort uit een bestaand probleem dat opgelost moet worden en

vervolgens wordt dit probleem geformuleerd als een vraag. In de

meeste gevallen zal er een vraag van derden komen. Er geldt

eigenlijk het volgende: er is een opdrachtgever, er is een probleem

of vraag en er zijn regels, kaders en randvoorwaarden aanwezig. De

21 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne. 22 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

verkennende conceptontwikkeling kent geen opdrachtgever. Het is

een onderzoekende, verkennende variant van conceptontwikkeling.

Je gaat op zoek naar kansen. Je hebt een goed gevoel bij een

nieuw idee en dat ga je verder verkennen. Pas daarna bedenk je

voor wie het interessant zou kunnen zijn. Eigenlijk geldt er het

volgende: je bent je eigen opdrachtgever, er is geen vraag, je

creëert vanuit kansen je eigen mogelijkheden en je bepaalt je eigen

regels, kaders en randvoorwaarden.23

Hieronder is een model uitgeschreven dat de verschillende

elementen met hun output beschrijven per fase in het proces. Dit

model wordt ook wel het elementenmodel genoemd. De

elementen zijn letterlijk de onderdelen die gedaan moeten worden.

Als de uitvoering de elementen volbracht is in een van de drie fasen

komt er een bepaald resultaat uit, de output. Dit model biedt een

schematisch overzicht van wat er in welke fase gedaan moet

worden met welk resultaat als doel: 24

23 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne. 24 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

21

ELEMENTEN OUTPUT

SLAPEND: - Probleemverkenning - Essentie van

- Organisatie analyse de visie

- Trendonderzoek

- Doelgroepverkenning

- Marktverkenning

- Valuefit

ONTWAKEND: - Concretisering essentie - Actieplan

van de visie - Conceptnaam

- Vertalen

LEVEND: - Implementatie - Product en/of

dienst

- Communicatie

- Organisatie

- Fysieke

omgeving

- Netwerk

Er zijn ook elementen die in alle drie de stadia terugkomen, in

zowel het slapende, het ontwakende als het levende concept. Deze

elementen gebruik je altijd en zijn dus in elke fase toepasbaar.

Deze elementen worden hieronder toegelicht. Omdat deze

namelijk altijd toegepast kunnen worden zijn deze van groot belang

voor het gehele proces. Het betreft de volgende elementen:

In- en uitzoomen. Dit begrip betreft eigenlijk toetsing. In elk

stadium kom je op momenten dat je terug moet kijken en

inzoomen om vervolgens weer uit te kunnen zoomen om door te

gaan. Door in te zoomen kun je dingen nog aanpassen om zo

bijvoorbeeld het slapende concept aan te laten blijven sluiten op

de analyse. Zo blijft dus alles op elkaar aansluiten.

Divergeren. Dit element is een denkactiviteit waarbij het gaat om

het produceren van veel, zowel mogelijke als onmogelijke

oplossingen. Tijdens het conceptontwikkelingsproces ga je

voortdurend de breedte in. Het gaat dus om kwantiteit waarbij je

naar zo veel mogelijk oplossingen zoekt. Hierdoor kan je later

kiezen en combineren.

Convergeren. De ideeën uit de divergerende fase worden verrijkt

en naar de realiteit vertaald. Dat levert dan vervolgens één of

enkele antwoorden op. Je gaat van kwantiteit naar kwaliteit.25

25 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

22

Naast deze elementen die altijd toegepast kunnen worden zijn in

het elementenmodel op de vorige pagina elementen verdeeld per

fase. Om te duiden wat het resultaat zou kunnen zijn van dit model

volgt nu een beschrijving van de output per fase. De output van het

slapende concept is er voornamelijk om invulling te geven aan de

visie. Er kan nu een grove omschrijving gemaakt worden. De visie

bouw je op uit twee delen: Wat zie ik? en Wat vind ik daarvan?. Om

hierachter te komen stel je jezelf vragen. Als je werkt vanuit

verkennende conceptontwikkeling beantwoord je de vragen vanuit

jezelf. Bij vraagsturende conceptontwikkeling doe je dit vanuit de

opdrachtgever. Wat zie ik? Hierbij kan je antwoord geven op de

volgende vragen: Wat zijn volgens jou de belangrijkste waarden?

Wat zijn de belangrijke trends in de maatschappij op consumenten

niveau? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in de markt? Wat

vindt de doelgroep belangrijk? Wat is de belevingswereld van de

doelgroep? Wat is de value fit tussen trends, waarden, doelgroep

en de organisatie? Na het beantwoorden van deze vragen ga je

kritisch kijken naar de antwoorden. Op basis hiervan ga je en

mening vormen. Wat vind ik? Hieruit volgt de visie.26

Na het slapende concept komt het ontwakende concept. Hierbij

gaat het om het vertalen en concretiseren van de essentie van de

visie. Ten eerste moet er een conceptnaam komen. Dit is de naam

26 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

waar de consumenten mee in aanraking komen. De kracht van deze

naam is dus essentieel. De formule voor het bedenken van een

naam is als volgt: De essentie van je visie --> vertalen = de

conceptnaam. Natuurlijk zijn er uitzonderingen op deze formule

maar je kan er vanuit gaan dat deze formule het vaakst gebruikt

wordt bij het bedenken van een conceptnaam. Ten tweede moet er

een actieplan komen. Dit plan is voor iedereen anders. Maar om je

visie te ondersteunen heb je in elk geval de kernwaarden nodig die

je specifiek hebt gemaakt bij de concretisering van je visie. Je moet

dus zelf goed bedenken hoe je dit actieplan wilt vormgeven.

Veelvoorkomend is bijvoorbeeld het nemen van de essentie van de

visie, doelstelling en kernwaarden. Vervolgens kan je de

kernwaarden dan uitdiepen en verder toelichten.27

Het laatste stadium van het proces is het levende concept. De

output van dit stadium bestaat uit vijf conceptdragers zoals te zien

is in het model. Het concept kan worden door vertaald in meerdere

producten en/of diensten die voortkomen uit de visie van het

concept. Het concept heeft invloed op de interne organisatie en

komt dus pas goed tot leven als de interne organisatie het concept

voelt en begrijpt. Zo is het leidend voor de cultuur en het gedrag

binnen een organisatie, de manier waarop een organisatie

communiceert, het aannamebeleid van personeel, interne

27 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

23

communicatie en processen. De fysieke omgeving is de uiterlijke

verschijning. Welke sfeer, uitstraling, kleuren en vormen worden er

gebruikt? Met de fysieke omgeving kun je letterlijk de wereld van je

concept vormgeven. Vaak worden de vijf zintuigen ingezet om de

wereld van je concept vorm te geven. Dit gaat ook over de huisstijl

en dus de vormtaal van alles wat met het concept te maken heeft.

Het netwerk rondom een concept bestaat uit medeproducenten

van de belevenis van een concept. Dit kunnen leveranciers,

sponsors, consumenten en bedrijven zijn. Zij voegen elk ook op hun

eigen manier waarde toe. Deze netwerkpartij moet dus matchen

met de waarden van de organisatie.28

28 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

24

14-06-2014

25

3. Hoe ontwikkel je een themapark?

In dit hoofdstuk staat de theorie voor het ontwikkelen van een

themapark centraal. Bij het beschrijven van deze theorie wordt

voornamelijk het boek The global Theme Park industry van Salvador

Anton Clavé uit 2007 belicht. In dit boek beschrijft Clavé de theorie

achter het ontwikkelen van themaparken. Er worden vragen

beantwoord als: wat is er nodig bij de oprichting van een nieuw

themapark? En, hoe ontwikkel je een nieuw themapark? Maar Clavé

haalt er ook theoretisch materiaal bij dat door anderen is

ontwikkeld. Hij haalt vrijwel alle belangrijke personen omtrent dit

onderwerp aan in zijn boek. Dit hoofdstuk draait om de

theoretische kennis over het ontwikkelen van een nieuw themapark.

3.1 Wat is de planning voor de ontwikkeling? De Themed Entertainment Association heeft in 2000 een model

gemaakt waarin de planning van het ontwerp en de constructie van

een themapark wordt beschreven. Deze planning is de start van het

hoofdstuk zodat er een kader is waarbinnen de komende theorie

valt. De planning bestaat uit vier hoofdfases en elf tussenstappen.

De vier hoofdfases zijn het projectprogramma, de ontwerpfase, de

realisatiefase en de opening. Onder de eerste fase vallen drie

tussenstappen, dat zijn project initiatie, project ontwikkeling en

masterplan en conceptontwerp. De tweede fase bevat drie

tussenstappen, dat zijn schematisch ontwerp, ontwerp ontwikkeling

en constructie/fabricatie documenten. Onder de derde fase vallen

de tussenstappen constructie/prodcutie/fabricatie en

show/attractie installatie. Bij de laatste fase behoren de

tussenstappen pre-opening, officiële opening en project voltooiing.

Binnen dit onderzoek zal de focus voornamelijk liggen op de eerste

twee hoofdfases, het projectprogramma en de ontwerp fase. En de

focus zal ook voornamelijk liggen op de tussenstappen project

initiatie, project ontwikkeling, masterplan / conceptontwerp en

schematisch ontwerp. Zie bijlage 1 voor het schema.29

29 Clavé, Salvador Anton.

14-06-2014

26

3.2 Wat is het themapark als recreatief product? Het doel van een themapark is om een unieke belevenis te bieden

aan bezoekers. De ervaring van deze belevenis is opgebouwd uit

vele elementen zoals attracties, winkels, restaurants, de service van

het personeel, de verwachting van de bezoeker en zo nog vele

andere elementen. En los hiervan spelen dan ook nog onder

andere de volgende onderdelen een rol: het weer, de drukte in het

park, de locatie van het park en de bereikbaarheid ervan. Van deze

factoren kan een samenvatting gemaakt worden van de volgende

kernelementen: 30

Het hoofdthema van het park is het punt waar alle visuele en

artistieke keuzes binnen het park starten. Het wordt gebruikt om de

structuur en organisatie in het park te ontwikkelen. Het hoofdthema

van het park is te vergelijken met het verhaal van een toneeltekst in

het theater.

In het vormgevingsconcept wordt de manier waarop het

hoofdthema geuit wordt bepaald. Dit is belangrijk om de kern van

het thema te vinden. Maar ook om te bepalen hoe het concept

over gebracht moet worden op het publiek.

30 Clavé, Salvador Anton.

Attracties zijn het focuspunt om het hoofdthema mee te

uiten. Er moeten hoofdattracties zijn maar ook sub-attracties. Denk

bij hoofdattracties aan voorstellingen en attracties en denk bij sub-

attracties aan restaurants en winkels.

De vormgeving focust op de totale thematisering van het

park en zorgt ervoor dat de atmosfeer constant gevuld is met het

hoofdthema. Dit doormiddel van decorstukken, architectuur,

landschap en het personeel. De vormgeving heeft een rol die zorgt

voor de gehele atmosfeer en belevenis.

Er zijn ook belangrijke praktische behoeften van bezoekers

zoals veiligheid, informatie, oriëntatie, honger, dorst en

persoonlijke behoeften. Deze facetten moeten altijd bevredigd

kunnen worden zodat de emotionele ervaringen van de totale

belevenis verhoogd en verlengd kunnen worden.

Voormalige ervaringen en verwachtingen van bezoekers

resulteren in huidige prikkels. In tegenstelling tot traditioneel

theater waar het publiek in de zaal zit en de performance op het

toneel is, is het in een themapark zo dat het publiek onderdeel is

van de totale omgeving en dus onderdeel is van de totale

belevenis.31

31 Scheurer, R.

14-06-2014

27

Een product is iets dat kan worden aangeboden aan een markt

voor aandacht, toe-eigening, ge- of verbruik zodat voldaan kan

worden aan een behoefte of noodzaak. Het kan fysieke objecten,

services, personen, plaatsen, organisaties en ideeën bevatten.

Vanuit een conceptueel oogpunt zou deze omschrijving

gedefinieerd kunnen worden als een recreatief product. Dit

recreatief product bevat alle service activiteiten, die materiële

goederen en immateriële diensten combineert.32

Het vaststellen van de condities van een themapark als een

recreatief product is fundamenteel vanuit het oogpunt van de

ontwikkelaars en het management. Deze condities zijn vastgesteld

vanuit de basis van het service product, gekarakteriseerd door de

volgende aspecten. Alle medewerkers van het product zijn

onderdeel van het product zelf. De bezoekers zijn betrokken bij het

productieproces. Het is continu aan het veranderen, en niet te

standaardiseren, afhankelijk van een grote hoeveelheid factoren

zoals onder andere de houding van het personeel en het weer. Het

is vergankelijk en kan nooit opgeslagen worden omdat het

geproduceerd en gebruikt wordt op een bepaald gelijk moment.

Er is geen materieel product om mee naar huis te nemen. De

32 Kotler, P.

omgeving van waaruit de service wordt geboden is onderdeel van

de service zelf.33

In bijlage 2 is te zien hoe de verdeling wordt gemaakt waarmee het

thema in een park verwerkt wordt. Er wordt onderscheid gemaakt in

drie faseringen: Core Product, Tangible Product en Augmented

Product. Oftewel, er wordt onderscheid gemaakt tussen de kern,

het tastbare en de bijzaken. Het draait allemaal om de

totaalbeleving van de bezoeker en zijn emoties. Dat is de kern waar

alles om draait. Dit wordt in een themapark tastbaar gemaakt door

middel van de facetten in de middelste cirkel. Daarin staan tastbare

invloeden zoals de veiligheid, de naam van het park, de service

kwaliteit, de andere bezoekers en de attracties. In deze facetten

wordt de ervaring van de bezoeker tastbaar beïnvloed. Alle

facetten in de buitenste cirkel staan aan de zijlijn van de andere

facetten en dragen indirect bij aan de kern. Hierin staan invloeden

zoals de parkeerplaats, openingstijden, weer, catering en services

voor gehandicapten. Dit zijn bijzaken die de kern, dus de

totaalbeleving van de bezoeker, zeker beïnvloeden maar niet zo

tastbaar en direct voelbaar zijn zoals de tastbare invloeden in de

Tangible Product cirkel. Wat duidelijk wordt gemaakt met dit

diagram is dat alles in een themapark draait om het

bewerkstellingen van de algehele atmosfeer waardoor de emoties

33 Swarbrooke, J.

14-06-2014

28

en gevoelens van het publiek beïnvloed kunnen worden. Het

themapark als recreatief product staat dus centraal. Er moet

zorgvuldig gekeken worden naar alle mogelijkheden om deze kern

zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen. En dit gebeurt

tastbaar door de facetten in de tweede cirkel en iets meer

onbewust door de facetten in de buitenste cirkel.34

3.3 Hoe ontwerp je een masterplan? Het masterplan is een basisinstrument voor de ontwikkeling,

constructie en de opstart van het themapark. Het is een

gedetailleerd plan dat het ontwerp, de uitvoering en de

ingebruikname bevat. Dit plan vormt de basis van alle stappen die

doorlopen moeten worden bij het ontwikkelen van een

themapark.35

In bijlage 3 worden alle punten van aandacht van een masterplan

benoemd in het schema van Hsu, C.T. Dit schema geeft een

gedetailleerd overzicht van de punten waar zorg voor gedragen

moet worden in het masterplan van het te ontwikkelen themapark.

Dit moet worden gedaan in verschillende actievormen en in

overeenstemming met de doelstellingen die moeten worden

vastgesteld, de cijfers die moeten worden geanalyseerd, de

34 Swarbrooke. J. 35 Clavé, Salvador Anton.

concepten die getest moeten worden en de behoeften die in kaart

gebracht moeten worden. In ieder geval moet benadrukt worden

dat de hoeveelheid bezoekers direct bepaald wordt door de

omvang van de investering, de juiste marktonderzoeken en het plan

van aanpak. Dit vormt het fundament voor de schaal van het

themapark en dus een cruciaal onderdeel van het themapark.36

In het schema zijn vier fases onder te verdelen. Namelijk:

doelstellingen vaststellen, feiten organiseren en analyseren,

concepten testen en benodigdheden vaststellen. Deze vier

onderdelen kunnen gedetailleerder uitgewerkt worden aan de

hand van vijf fases facetten. Namelijk fysiek, functioneel, sociaal,

juridisch en economisch. Onder fysiek verstaan we de locatie,

omgeving, ecologie en het landschap. Functioneel bevat de

nabijheid, services en openbare voorzieningen. Het sociale facet

bevat de perceptie, psychologie, historie en symboliek. Onder het

vierde facet, juridisch, verstaan we het vastgoedrecht, statuut en

rechtsgebieden. Het laatste facet, economisch, bevat de vastgoed

economie, afzetgebied en financiering. Deze facetten dragen dus

bij aan het uitwerken van de vier fases.

36 Clavé, Salvador Anton.

14-06-2014

29

De informatie van deze facetten meegenomen bij het omschrijven

van de vier fases betekent voor de eerste fase, doelstellingen

vaststellen, dat fysiek gezien het gaat om de fysieke impact,

omgeving en locatie. Functioneel gezien gaat het om de

bouwplaats, openbare voorzieningen, services en de gebruiker.

Sociaal gezien gaat het om de impact en het effect. Juridisch en

economisch wordt in de komende beschrijving niet meer

meegenomen omdat dat voor dit onderzoek niet van toepassing is

doordat het te ver uitwijkt van het hoofdonderwerp. Bij de tweede

fase, feiten organiseren en analyseren, gaat het fysiek gezien om de

wegen, vegetatie, geologie, grond, ecologie en klimaat.

Functioneel gaat het om de voetgangers, voertuigen en parameters

uit de omgeving. Sociaal gezien gaat het om de structuur, het

gedrag, de perceptie en historie. Bij de derde fase, concepten

testen, gaat het fysiek gezien om de ecologische stabiliteit, het

microklimaat en de ecologische analyse. Functioneel gezien gaat

het om de connectiviteit en het grondgebruik. Sociaal gezien gaat

het om de lifestyle en het gedrag. Bij de laatste fase, de

benodigdheden vaststellen, gaat het om het fysiek gezien om de

bebouwbare grond en de ecologische analyse. Functioneel gezien

gaat het om de gebied vereisten, de verkeer capaciteit en de

openbare voorzieningen. Sociaal gezien gaat het om de

psychologie, sociologie en de perceptie.37

37 Hsu, C.T.

Dit is een lijst van veel begrippen die bij het masterplan horen.

Door de vier fases te doorlopen: de doelstellingen vast te stellen,

de feiten te organiseren en te analyseren, de concepten te testen

en de benodigdheden vast te stellen wordt het gehele proces van

het ontwikkelen van een themapark doorlopen. Het begrip

masterplan beschrijft dus letterlijk waar het om gaat. Dit plan bevat

vrijwel alle benodigdheden die nodig zijn bij het ontwikkelen van

een themapark. De verschillende facetten die bij de fases horen

moeten elk natuurlijk wel goed uitgediept worden om tot een

grondig gedetailleerd masterplan te komen.38

3.4 Wat zijn de ingrediënten voor een mogelijk succesvol themapark? De kracht van het succes van een themapark zit in vele facetten. In

het kort, rekening houdend met de keuzes die gemaakt kunnen

worden en de aard van themaparken als recreatief product, moeten

de volgende punten worden opgelost voor een succesformule:

- Een exacte definitie van het thema

- Een verstandige keuze van de locatie

- Rigoureuze mis-en-scene (verhoudingen van volumes en

oppervlakten)

- Een exacte definitie van de doelgroep

38 Clavé, Salvador Anton.

14-06-2014

30

- Juiste grootte

- Een juiste marketing strategie

- Een juiste organisatie structuur

- Zorgvuldig financieel management

- Personeel dat commitment heeft met het project

- Een reëel budget om het draaiend te houden en te promoten

- Een hoge service kwaliteit

- Een adequaat management voor vernieuwingen

- Goede visualisaties van de thema's, plaatsen en bezoekers

- Integratie van een ontwikkelingsstrategie in het project 39

Deze lijst lijkt wellicht in eerste instantie uit de lucht gegrepen maar

feitelijk bevat deze lijst alle aandachtspunten voor een themapark.

Met het streven naar deze punten goed voor elkaar te krijgen zou je

een succesformule in handen kunnen hebben. Natuurlijk hoort daar

een goed concept bij, dit begrip werd eerder toegelicht. Jan-Erik

Alderlieste, werkzaam bij Puy du Fou als Managing Director Puy du

Fou International, benoemt dat een aantal van deze punten zorgen

voor het succes van dat themapark. Hij heeft het voornamelijk over

de exacte definitie van het thema, de juiste locatiekeuze, exacte

definitie van de doelgroep, juiste marketing strategie en een juiste

organisatie structuur. Maar eigenlijk heeft hij in het interview alle

39 Clavé, Salvador Anton.

punten wel een keer benoemd als essentieel. Deze lijst bevat dus

de kernpunten van het ontwikkelen van een themapark.40

40 Telefonisch interview afgenomen met Jan-Erik Alderlieste (09-11-2013).

14-06-2014

31

14-06-2014

32

4. Wat zijn de belangrijkste praktische randonderwerpen?

Naast de theoretische onderbouwing voor de ontwikkeling van het

creëren van dit themapark zijn er een aantal praktische aspecten

die onderzocht moeten worden. Ten eerste de doelgroep. Aan de

hand van vijf vragen kan dit beantwoord worden. Maar ook de

locatie voor het themapark. De locatie is essentieel voor het gehele

concept, dit komt zowel in de theorie naar voren als in het interview

met Jan-Erik Alderlieste.

4.1 Hoe bepaal je de doelgroep? Deze vraag wordt beantwoord aan de hand van de vijf vragen die

gesteld kunnen worden zoals beschreven wordt op de website van

Business Bootcamp:

1. Wie is je doelgroep? Dit betreft de algemene gegevens zoals

geslacht, leeftijd, burgerlijke status en inkomen.

2. Wat is hun levensstijl? Dit betreft onder andere de waarden,

persoonlijkheid, idealen en hobby’s van die doelgroep.

3. Waar zijn de klanten? De locatie is essentieel. Maar ook waar de

doelgroep zijn informatie vandaan haalt en waar ze hun tijd

doorbrengen. En waar ze heen gaan voor ontspanning en op welke

tijden.

4. Waar zoeken ze naar? Als je weet wat je doelgroep wil kan je ook

makkelijker mee veranderen.

5. Wat heb je hen te bieden? Vertaal wat je verkoopt in de

vervulling van wat je klanten willen.41

Maar ook de volgende punten zijn belangrijk zijn om te weten van

je doelgroep: de belevingswereld, drijfveren, het mediagedrag en

waarden van je doelgroep. Deze informatie heb je nodig om

aansluiting te vinden bij je doelgroep.42

4.2 Hoe bepaal je de ideale locatie? Als je kijkt naar de top 50 best bezochte

dagattracties van Nederland in 2013 zie

je een grote centrering van deze

attracties in Noord- en Zuid-Holland.

Dit zou logisch verklaard kunnen

worden omdat dit de meest

dichtbevolkte provincies van Nederland

41 http://businessbootcamp.nl 42 Crucq-Troffolo, Gaby & Knitel, Sanne.

14-06-2014

33

zijn. Maar ook blijkt uit onderzoek van het NBTC uit 2013 dat

verreweg de meeste toeristen zich in de vier grootste steden van

Nederland bevinden. Wat direct opvalt is dat er weinig echt grote

trekpleisters zijn rond de provincie Utrecht. Terwijl dit letterlijk het

midden van Nederland is en goed bereikbaar is. Als je kijkt naar de

bevolkingsopbouw in de provincie Utrecht zie je dat het een

provincie is met een hoog percentage jonge mensen en juist weinig

vergrijzing. Maar wat ook opvalt in de provincie Utrecht is dat er

veel natuur is Er zijn veel beschermde natuur gebieden waardoor je

niet makkelijk iets kan bouwen.43

Los van waar het themapark zich moet bevinden zijn er ook

theorieën over de indeling en vorm van een themapark. Elke

gebruiker van het park heeft andere benodigdheden en behoeften,

die invloed hebben op de indeling van het park. Door de

verschillende behoeften en eisen te combineren vanuit

verschillende perspectieven kan er een plan van eisen voor de

indeling van het park gemaakt worden. Het eerste perspectief is

gezien vanuit het doel van de bezoekers. Voor hen is het

ontsnappen aan de realiteit, het rondzwerven in het park en

vermaakt worden van belang. Het volgende perspectief is gezien

vanuit het doel van de manager. Het is belangrijk voor de manager

om een atmosfeer te creëren, de bezoekersstromen te managen en

43 http://www.nbtc.nl/

het managen van de attracties. Het derde perspectief is gezien

vanuit de behoeften van het gebied. Het gebied moet de

verschillende ruimten onderscheiden van elkaar, de aandacht van

de bezoekers vasthouden en de gebieden tussen de attracties

invullen. Het vierde perspectief is gezien vanuit de representatie

behoeften. Hieronder valt het voldoen aan verwachtingen, het

maken van visueel onderscheid en het induceren van emoties. Het

laatste perspectief is gezien vanuit de organisatorische behoeften.

Dit bevat het landschap creëren, de route systematiseren en het

creëren van een feestelijk gevoel. Door vanuit verschillende

perspectieven te kijken naar de benodigdheden en behoeften voor

het themapark als recreatief product krijg je een zo volledig

mogelijke omschrijving hiervan.44

44 Chazaud, P.

14-06-2014

34

Je kunt twee hoofdvormen onderscheiden voor de indeling van een

themapark, dit is gebaseerd op Rebori uit 1993:

Hub en spoke format

Bij deze indeling zijn er

verschillende

themagebieden die ieder

een aparte kern hebben.

In het midden ligt de

centrale kern van het

. themapark. De

bezoekers komen binnen via de ingang waarna vervolgens via een

main street het park bereikt wordt. Dit alles ligt aan een cirkel

waardoor je als bezoekers kunt kiezen welke afzonderlijke

gedeeltes je wilt bezoeken. Elk losse hub heeft dus zijn eigen

ingang gelegen aan de hoofdweg. 45

Loop format

Het loop format heeft

dezelfde ronde vorm als

een hub and spoke

format. Hierbij lopen de

bezoekers alleen een

vaste route waardoor ze

45 Clavé, Salvador Anton.

langs alle thema gebieden komen. Er is dus een hoofdweg die elke

bezoeker aflegt waardoor men langs elke attractie komt.46

Naast deze twee hoofdvormen voor de indeling van een themapark

zijn er natuurlijk tal van variaties te bedenken. Gebaseerd op Rebori

in 1993 zijn er bijvoorbeeld nog de volgende twee specifieke

vormen:

Double loup format

Zoals de titel al doet

vermoeden heeft dit

ontwerp twee kernen met

daarom een cirkel

waardoor er een dubbele

cirkel ontstaat die in het

midden gekoppeld is.47

Urban fabric format

Hierbij wordt alles rond

een centraal focus punt

gebouwd. Bijvoorbeeld

een groot meer. Daarbij

ligt dat het centrale punt

46 Clavé, Salvador Anton. 47 Clavé, Salvador Anton.

14-06-2014

35

vanwaar je via allerlei wegen naar de verschillende delen in het pak

kan gaan.48

Deze voorbeelden van indelingen voor een themapark zijn

natuurlijk maar een greep uit alle mogelijkheden. Maar dit zijn de

meest voorkomende bij het opzetten van een nieuw themapark.

Voor deze 'standaard' indelingen zijn wel tegenargumenten te

bedenken. Zowel Jan-Erik Alderlieste van Puy du Fou als Senior

Designer Karel Willemen van de Efteling zien juist het succes van

beide parken onder andere voortkomen door de indeling van de

parken. Beide parken liggen namelijk in een bosrijke natuurrijke

omgeving. Hierdoor voelt het alsof je door de natuur loopt in deze

parken en niet in een kunstmatig gecreëerde wereld zoals bij

Disney Land Paris. In dit laatste park is namelijk alles wat te zien is

bedacht door mensen. Bij de eerste parken niet waardoor paden

soms langer zijn dan zonder bomen nodig was geweest. Maar

blijkbaar wordt hierdoor een andere sfeer gecreëerd die voor die

parken werkt.

48 Clavé, Salvador Anton.

4.3 Hoe kan theater worden geïntegreerd en wat is de geschiedenis daarvan? Het eerste moment waarop bezoekers van een themapark niet

alleen keken naar iets maar er werkelijk onderdeel van werden was

in 1903 te Coney Island in New York City. Martin A. presenteerde

het publiek voor het eerst een andere experience in het themapark,

namelijk live couveuses met daarin menselijke baby's. Deze baby's

werden veel bezocht door bezoekers als onderdeel van het

'Amusement Spectacle' in Coney Island. Dit vormde de basis van

de freakshows die hierop volgden. Deze freakshows gaf het publiek

een nieuwe ervaring die in de boeken, bioscopen, en het dagelijkse

leven niet te ervaren was. Verschillende mensen vanuit de hele

wereld met een excentriek uiterlijk werden samengebracht binnen

de poorten van Coney Island. Deze shows waren geen vluchtige

momenten voor het publiek zoals bij gewone performances maar

brachten het publiek in een andere omgeving en wereld waardoor

ze ook ergens anders wilden zijn en door zo'n bizarre ervaring ook

zichzelf konden veranderen. Dit is het begin geweest van

entertainment in een themapark waardoor bezoekers een andere

ervaring zouden beleven dan alleen met attracties.49

49 Kasson, John F.

14-06-2014

36

Vervolgens volgde er een nieuwe golf van theatraliteit in

themaparken. Die van het ontwerp van de gebouwen en objecten

in het park. Hier werd het volgende over gezegd:

Vormgegeven bebouwing is niet enkel en alleen functioneel of

heeft alleen een bepaalde structuur, maar is een geheel event. Het

is de geïllustreerde boekcover die naar de verhalen lijdt die

binnenin wachten. Doordat de bebouwing een bepaald gevoel van

tijd, plaats en sfeer met zich meebrengt kan dit je meevoeren naar

een andere wereld.50

Er kwam steeds meer invloed van theater en theatraliteit in

themaparken. Zoals eerder beschreven in het eerste hoofdstuk, zijn

het Land van Ooit en Puy du Fou daar de bekendste voorbeelden

van, op dit moment. Bij het Land van Ooit kreeg iedere acteur bij

aanvang van het seizoen een rollenboek. In dit boek stonden alle

rollen tot in detail beschreven. Zoals ze er uit moesten zien, wat ze

moesten zeggen in welke voorstelling, wat ze moesten zeggen in

verschillende straatacts en ga zo maar door. In dit boek is te zien

welke vormen van theater er in het Land van Ooit allemaal gebruikt

werden. Dat was voornamelijk grote voorstellingen, kleine

voorstellingen, geplande straatvoorstellingen en geïmproviseerd

50 The Imagineers, Walt Disney.

straattheater. Bij Puy du Fou is het voornamelijk alleen grote

spektakelvoorstellingen en een aantal kleine voorstellingen.51

Er zijn dus vele vormen van theater die op verschillende manieren

geïntegreerd kunnen worden in een themapark. Het meest

voorkomende is een park show, met een bepaald thema dat

aansluit op het park. Dit komt in vrijwel elk themapark voor op dit

moment. Maar er zijn dus meer mogelijkheden dan de standaard

park show.

51 Rollenboek, Land van Ooit.

14-06-2014

37

14-06-2014

38

5. Hoe ziet mijn themapark er uit?

In de voorgaande hoofdstukken heb ik de theorieën feitelijk

onderzocht die nodig kunnen zijn bij het opzetten van een

themapark. Sommige delen van de theorie neem ik mee als bagage

op de achtergrond tijdens het ontwikkelen van mijn concept maar

sommige delen zal ik ook letterlijk toepassen. Ik zal dus alleen de

noodzakelijke theorie voor een eerste concept toepassen, en ook

alleen dat wat binnen mijn bereik ligt. Want ik ben mij er van

bewust dat voor de werkelijke uitwerking van mijn ideeën een team

van professionals nodig is. Ik heb wel een idee en visie, die ik in dit

hoofdstuk deel, maar de uitwerking en uitvoering hiervan kan ik niet

alleen. Wat ik wel alleen kan is het delen van mijn ideeën en visie.

Dat is dan ook wat in dit hoofdstuk centraal zal staan, een eerste

concept versie van mijn ideeën. Mijn ideeën zal ik uitwerken vanuit

de theorieën in de voorgaande hoofdstukken. Ik werk vanuit een

verkennende concept ontwikkeling zonder een hoger gelegen

concept. Het is dus een onderzoekende en verkennende concept

ontwikkeling waarbij ik op zoek ga naar kansen. Ik creëer dus vanuit

kansen mijn eigen mogelijkheden en bepaal eigen regels, kaders

en randvoorwaarden.

5.1 Het slapende concept Wat zie ik?

De basis van het plan is ontstaan doordat ik graag wil dat kinderen

en jeugd op een toegankelijke manier in aanraking kunnen komen

met theater en het vertellen van verhalen. Het laten spreken van de

fantasie en verbeelding. De drempel vind ik nu vaak te hoog.

Jeugdtheater brengt kinderen natuurlijk wel in aanraking met

theater maar vaak is dit niet genoeg of jeugdtheater bereikt niet

genoeg mensen in verschillende lagen van de bevolking. Ik wil dat

dit themapark toegankelijk theater biedt aan kinderen waardoor zij

geënthousiasmeerd worden. De fantasie en belevingswereld van

een kind staat dus centraal. Ze enthousiast maken voor theater is

het hoogst haalbare doel van dit project. Door een dag in een

themapark te zijn moet men kunnen ontsnappen aan het dagelijkse

leven. Waar ik moeite mee heb is dat theater vaak elitair wordt

gemaakt en dat het instapniveau vaak te hoog is of lijkt voor veel

mensen. Natuurlijk moeten er verschillende vormen van theater

gemaakt worden maar op dit moment ontbreekt er vaak

toegankelijk en kwalitatief hoogwaardig theater. Wel is er genoeg

theater dat puur voor vermaak is zonder van een kwalitatief hoog

niveau te zijn. Zo wordt er in mijn ogen vaak gekeken naar wat het

publiek wil zien waardoor het niet zo snel meer verrast wordt. Als

theatermaker wil ik het publiek verassen door het iets te laten zien

wat het niet verwacaht zou kunnen hebben. En dat is precies wat er

14-06-2014

39

in mijn ogen te weinig gemaakt wordt op dit moment. Ik ben

opgegroeid in een milieu waar theater geen gebruikelijke invulling

is van vrije tijd. Dus toen ik in aanraking kwam met theater is er een

gigantische deur voor mij opengegaan. Ik denk dat dit voor meer

kinderen en jongeren zo werkt. Het bestaan van theater is vaak heel

onbekend dus ik wil met dit themapark deze deur openen.

Wat vind ik?

Ik wil dat meerdere generaties, maar ook meerdere doelgroepen,

in kunnen zien wat theater met mensen kan doen. Wat het teweeg

kan brengen. Wat het bij mij los maakt is zo waardevol voor mijzelf

dat ik dat anderen ook wil laten ervaren. Het verrijkt mijn leven en ik

hoop die beleving en verrijking ook door een breder publiek te

laten ervaren.

Doelgroep

1. Wie is je doelgroep? Het themapark moet tijdloos zijn voor

vrijwel elke generatie. De hele familie moet kunnen genieten in

het park. Maar natuurlijk ligt de focus niet op daadwerkelijk

iedereen. In eerste instantie is de doelgroep voor het algehele

park kinderen tussen 3 en 14 jaar. Want de fantasie van kinderen

is nog onbedorven, en die fantasie wil ik stimuleren te

gebruiken. Laten voelen hoe het is om fantasie te gebruiken

zodat deze deur voor langere tijd open blijft. Maar zij komen

natuurlijk niet alleen, maar met hun ouders, grootouders of

andere verwanten. Voor allen moet het park interessant zijn. Het

is noodzaak, zoals ook bij Puy du Fou gedaan is, de

voorstellingen en thema's zo te ontwikkelen dat deze voor zowel

kinderen als ouderen interessant is. Jan-Erik Alderlieste vertelde

in het telefonisch interview al dat dit een van de kernsuccessen is

van Puy du Fou. Daar hebben de makers het voor elkaar

gekregen dat zowel kinderen als ouderen de voorstellingen

interessant vinden. Dit komt doordat er kinderlijke elementen in

de voorstellingen zitten maar ook elementen die alleen door

ouderen begrepen kunnen worden. Dit maakt het voor iedereen

interessant. En daarnaast zou het park ook nog interessant

moeten kunnen zijn voor alleen ouderen. Jan-Erik Alderlieste

vertelde dat mensen in de leeftijd 65+ het heerlijk vinden om in

een natuurrijk park rond te lopen met een theatrale sfeer. Op dit

moment hebben we in Nederland te maken met een grote

groep mensen die de pensioengerechtigde leeftijd bereiken ,

ontstaan door de geboortegolf na de tweede wereldoorlog. Om

mijn idealen te koppelen aan commerciële belangen, is het

wellicht interessant mezelf in de uitwerking ook op deze groep

te richten.

2. Wat is hun levensstijl? De doelgroep moet geïnteresseerd zijn in

een vermakelijk dagje uit met elkaar. En eigenlijk ook een eerste

interesse hebben in theater. Maar dat is niet noodzakelijk,

aangezien de doelgroep juist ook geënthousiasmeerd moet

14-06-2014

40

worden door dit themapark. Het begrip 'levensgenieters' zou

ook betrokken kunnen worden bij de levensstijl van de

doelgroep. Mensen die graag op pad gaan om dingen buiten

de deur te doen. In dit park wordt beroep gedaan op het

sentiment zonder de digitale wereld, dus mensen moeten zich

daar ook aan over willen geven. Dat zou een aanleiding kunnen

zijn, net zoals bij Puy du Fou, dat bezoekers sneller naar dit

themapark zou kunnen gaan. Zowel ouders als kinderen. Naast

de groter wordende groep ouderen zien we in Nederland ook

dat mensen door de crisis meer teruggaan naar de basis.

Daardoor lijkt er meer ruimte maar ook noodzaak te ontstaan

voor onthaasten. Mijn park is de ideale manier hieraan invulling

te geven. Het is een ontvluchting aan het digitale en snelle leven

van deze tijd. Ik denk dan ook dat veel mensen, nu nog,

onbewust behoefte hebben aan dit park. Want ik denk dat hoe

meer de wereld om ons heen aan het digitalerseren en

versenllen is, hoe meer we behoefte hebben aan het onvluchten

hieraan. Dit themapark zou een perfecte dagbesteding kunnen

zijn waarbij het publiek ontvlucht aan de huidige wereld.

3. Waar zijn de klanten? Gezinnen en mensen die in en rond de

locatie wonen of de afstand van huis naar deze locatie makkelijk

bereisbaar vinden. De provincie Utrecht lijkt vanwege de

centrale ligging de meest logische keus, het is makkelijk te

bereizen vanuit grote delen van het land. Ook het Amsterdamse

bos zou een geschikte locatie in Nederland kunnen zijn. De PR

moet een grote omgeving bevatten aangezien veel mensen

aangesproken moeten kunnen worden. Waarschijnlijk wordt dit

park vooral bezocht in de weekendeinden, woensdagen en

vakanties. Dit omdat kinderen en jeugd vrij moeten zijn om het

te kunnen bezoeken. Maar wat ik me ook kan voorstellen is dat

scholen hun schoolreisjes doen in dit park en dat er educatieve

excursies en workshops plaatsvinden.

4. Waar zoeken ze naar? Mensen zoeken naar een ontspannen dag

uit waarbij ze niet aan het dagelijkse leven hoeven te denken.

Kinderen moeten op kunnen gaan in de fantasiewereld van het

park. Ook voor volwassenen kan het erg ontspannend zijn een

dag je fantasie de vrij loop te laten gaan. Er moet ook een factor

van leerzaamheid aanwezig zijn in het park. Zo kan de dag ook

nog informatief worden voor kinderen, wat een extra reden is

voor ouders om met hun gezin naar het park te komen. Het

spreekt op deze manier wellicht ook scholen aan. Maar de

doelgroep zoekt voornamelijk naar een gezellige dag uit voor

het hele gezin.

14-06-2014

41

5.2 Het ontwakende concept Tijdens het telefoongesprek met Jan-Erik Alderlieste van Puy du

Fou sprong er uit dat het thema van het park tijdloos moet zijn. Dat

is de enige mogelijkheid om het park lange tijd te kunnen laten

bestaan. Trends veranderen heel snel dus moet de basis van het

park tijdloos zijn zodat over tien jaar het park nog steeds

aantrekkelijk is, ondanks dat de tijdgeest al veranderd is. Puy du

Fou doet dit doormiddel van het vertellen van de geschiedenis in

theatrale vorm. Dat blijft natuurlijk altijd interessant. En het spreekt

veel generaties aan. Wat ook werd benoemd in het gesprek is dat

mensen zich verbonden moeten voelen. Daarom wordt in Puy du

Fou voor een groot deel plaatselijke geschiedenis verteld. Hierdoor

kunnen bezoekers zich snel verbonden voelen met de verhalen die

verteld worden. Maar wat ik mis bij het vertellen van de

geschiedenis is een verbeeldingswereld die meer tot de fantasie

spreekt. Iets ontdekken dat juist nog niet bekend is en de eigen

beleving en fantasie meer aanspreekt.

Mijn idee is om Nederlandse legendes en volksverhalen centraal te

laten staan maar ik wil ook enkele verhalen uit het buitenland

gebruiken. Wat heeft er in de afgelopen eeuwen gespeeld onder

het Nederlandse volk? En waarom? Volksverhalen en legendes zijn

voor mij typerend voor wat er gaande is in het land. Ze spreken

vaak enorm tot de verbeelding, zijn tijdloos en bevatten veel

historische waarde. De verhalen zijn ook heel erg fantasierijk zonder

door te slaan in een compleet fictieve wereld. Los van dit heb ik

persoonlijk een enorme fascinatie voor volksverhalen en legendes.

Het spreekt mij heel erg aan en veel verhalen vind ik ook echt

interessant en mooi. De spanning die vaak in zo'n verhaal schuilt is

heel goed te gebruiken in theatrale vorm.

In dit park wil ik dat de bezoeker door een bosrijk dorp kan

wandelen waarin een volk leeft waarbij alle volksverhalen en

legendes nog verteld worden. Dit dorp moet absoluut niet

realistisch zijn maar juist heel erg tot de verbeelding spreken.

Verschillende locaties in dit dorp bevatten dan een onderdeel van

een legende of volksverhaal waar dan bij sommige plekken grote

spektakelvoorstellingen zijn maar bij sommige plekken ook juist

kleinschalig straattheater of alleen een verwijzing in vormgeving.

Een concrete invulling zal nog verder uitgewerkt moeten worden.

Om tot de conceptnaam te komen moet ik eerst de essentie van de

visie vaststellen. Deze essentie is voor mij: Het doorvertellen van

Nederlandse verhalen en legendes die tot de verbeelding spreken

en je uit het normale dagelijkse denkpatroon halen door beroep te

doen op je eigen fantasie. De vertaling hiervan als conceptnaam is:

ONSCH VERHAEL. Oftewel oud Hollands voor 'ons verhaal'. Het

actieplan zou dan als volgt vormgegeven kunnen worden. De

essentie van de visie zoals hierboven beschreven is, is het eerste

14-06-2014

42

onderdeel van het actieplan. Vervolgens de doelstelling: de

nummer 1 dagattractie te worden in Nederland in het genre

experience en themapark door een zo groot mogelijke afzetmarkt

te creëren en vaste bezoekers te generen. De kernwaarden zijn dan:

authenticiteit, saamhorigheid, gezelligheid, gemoedelijkheid,

inspiratie en verbeeldingskracht.

5.3 Het masterplan Voor dit eerste concept van het eigen themapark focus ik me vooral

op de eerste hoofdfase van het masterplan, doelstellingen

vaststellen. En daarnaast ook een klein beetje op de tweede

hoofdfase, feiten organiseren en analyseren. Bij doelstellingen

vaststellen is de eerste stap het fysieke. Dus de locatie en

omgeving. Het meest ideaal zou zijn om het themapark aan de

Utrechtse Heuvelrug te maken. Dit omdat de locatie heel centraal

ligt in Nederland en omdat er niet veel grote andere dagattracties

in de buurt zijn. Maar er is natuurlijk ook een reden waarom hier

nog niet veel bebouwd is en er geen andere grote dagattracties

zijn. De voornaamste reden is omdat de gehele Utrechtse

Heuvelrug beschermd natuurgebied is. Hierdoor zal het heel

moeilijk zijn om hier nog een themapark te bouwen. Vervolgens is

mijn oog gevallen op een andere plek, namelijk het Amsterdamse

Bos. Dit is een kunstmatig aangelegd bos dat in 1964 in gebruik is

genomen. Het Amsterdamse Bos is aangelegd zodat er meer groen

rond de stad zou komen. Het ligt ten zuidwesten van Amsterdam

tussen de Ringvaart bij Schiphol en Amstelveen. Het Amsterdamse

Bos is ook een beschermd gebied. Het zuidelijkste puntje van het

bos is gescheiden van het grootste deel van het bos omdat de

snelweg A9 er doorheen loopt. Dit zuidelijkste deel zou een ideale

plek zijn voor mijn themapark. Een bosrijke omgeving met een

aantal grote open velden.

Op het kaartje in bijlage 3 is met een rode lijn het gehele

Amsterdamse Bos omcirkelt en met een blauwe lijn het deel waar ik

mijn themapark idealiter zou willen bouwen. Doordat dit deel aan

de snelweg A9 ligt en tussen de snelwegen A4 en A2 is het super

makkelijk bereikbaar vanuit alle grote steden in de randstad. De

infrastructuur is dus perfect. Het is ook een dicht bevolkt gebied

dus een grote afzetmarkt voor potentiele bezoekers. Het bos trekt

nu al zo'n 4,5 miljoen bezoekers per jaar. Het bos is nu vrij

toegankelijk, dus als er een deel van in gebruik wordt genomen

door dit themapark en er dus entree betaald moet worden gaan

waarschijnlijk veel gebruikers van dit deel bos protesteren. En het is

een natuurgebied, dus bebouwing zal ook niet makkelijk zijn. Maar

met het oogpunt de natuur zo veel als mogelijk te behouden en

altijd een groot percentage van de oppervlakte van het park ook

natuur te laten blijven zouden er wellicht mogelijkheden zijn. Maar

om dit feitelijk rond te krijgen zal er veel moeten gebeuren. De

enige manier om hier achter te komen is om dit aan de gemeente

te vragen, maar die zullen niet snel serieus ingaan op dit verzoek

14-06-2014

43

voordat er een officieel grondig plan is. Dus voor nu blijven dit even

aannames. Naast het park ligt op dit moment een camping. Dat zou

in de toekomst wellicht een samenwerking kunnen zijn waardoor dit

zou kunnen aansluiten op het park. Hierin zal dus verder onderzoek

nodig zijn. Voor dit moment blijven het aannames vanuit mijn

idealen.

5.4 De indeling van het park met eerste ontwerp In bijlage 5 is een gedetailleerde afbeelding te zien van het park en

de paden die er nu al lopen. Kijkend naar de indeling van het park

zou ik me willen focussen op een hub en spoke format. Hierbij loop

je een bepaalde route door park waarop je kan kiezen een bepaald

sub themagedeelte in te gaan. Mijn idee is een grote wandelroute

die je op verschillende manieren kan lopen waarbij er de keuze is

om in sub gedeeltes van het park terecht te komen. In bijlage 5 is te

zien hoe de belangrijkste onderdelen in het park liggen. Met een

oranje lijn is de route getekend voor het hub en spoke format. Dit is

de hoofdroute, met natuurlijk veel zijroutes, die je door het gehele

park leidt. Deze hoofdroute komt langs allerlei themagebieden en

theater faciliteiten. De mogelijkheden voor locaties waar een

voorstelling zou kunnen zijn, zijn gemarkeerd met groen. Dat zijn

dus zes plekken voor grote voorstellingen, elk op een eigen locatie.

De zesde locatie is een groot open veld dus hier zou een grote

spektakel show plaats kunnen vinden. Nummer 2 ligt aan het water

wat weer andere mogelijkheden biedt. Zo heeft iedere locatie zijn

eigen kenmerken waardoor er veel verschillende soorten theater

plaats kunnen vinden.

Vanaf de parkeerplaats kom je eerst

bij de entree van het park met de

kassa's. Hier komen de bezoekers in

aanraking met de eerste sage: de

Nibelungensage. In bijlage 9 is de

samenvatting van dit verhaal te

lezen. Een aantal essentiële

voorwerpen uit deze sage zijn te

zien in de vormgeving van de

kassa's. Elke kassa is de ring uit het

verhaal en de lanen voor de kassa's worden omringd door de

speren van Hagen. De Nibelungensage is een Middeleeuws

14-06-2014

44

heldenepos dat ik alleen rond de entree van het park terug wil laten

komen. Hiermee is de eerste sfeerbeleving gecreëerd.

Vervolgens loop je via een lange laan naar de toegangspoort van

de fictieve stad. Een oude stenen poort met stadsmuren aan beide

kanten. Grote rode fluwelen gordijnen in de poort. Want dat is in

mijn ogen het meest sprekende van een theater dat iedereen

herkent. De entree naar het park en een dag vol theater kan dan

echt beginnen. Aan het begin en aan het eind van de dag staan er

wachters voor de poort om de toegangsbewijzen, verkocht als

visum, te controleren welke de bezoekers toegang geven tot de

stad. Alle bezoekers moeten voor sluitingstijd het park verlaten

hebben voordat het visum verlopen is. Anders volgen er sancties.

Bij de stadspoort roepen de wachters telkens: "Zij die Imke de

Jong ziet staan, zal voor

altijd met roem door het

leven gaan!". Deze leus slaat

terug op de sage van Imke

de Jong die mensen kon stil

laten staan, of hun kleren af

laten zakken. Hij kon uit elke

gevangenis ontsnappen.

Vandaar dat de wachters

nog steeds op zoek naar

hem zijn.

De laan vervolgt zich en komt bij de centrale hub aan. Het

hoofdplein van het fictieve dorp. Aan dit hoofdplein ligt het

stadhuis van het dorp, wat ik voor me zie als een combinatie van

het Hundertwasserhaus in Wenen en het nieuwbouw Inntel hotel in

Zaandam. Dit gebouw is met nummer 1 aangegeven in bijlage 5.

Deze zijn te zien in bijlage 6 en 7. Maar dan authentieker oud

Hollands. Een soort van oud Hollandse flat in Hundertwasser stijl,

maar dan vierkant rondom zodat het centraal op het plein kan

staan. Dit is het stadhuis van de stad. Op de voorgevel van het

stadhuis zijn zeven stenen hoofden te zien. Deze komen voort uit

de sage Het huis met de hoofden uit Amsterdam. In bijlage 8 is dit

huis aan de Keizersgracht in Amsterdam te zien. Deze stijl zal dan

ook verwerkt worden in combinatie met de inspiraties van bijlage 6

14-06-2014

45

en 7. In bijlage 10 is een samenvatting van dit verhaal te lezen. Voor

het stadhuis staat een grote trap met bordes. Op dit Bordes

spreekt de burgemeester van het dorp aan het eind van de dag de

dankgroet uit aan alle bezoekers. Een laatste gedicht zal

voorgedragen worden door hem, dat elke dag nieuw geschreven

wordt. Een actueel gedicht dat de afsluiting van de dag vormt.

In het gebouw is een voorstelling te zien gebaseerd op de sage Het

huis met de hoofden. Naast de voorstelling waarbij het publiek

letterlijk in de keuken gaat en daar de sage te zien krijgt, is er ook

een walk-through. Deze walk-through is een route door het gebouw

die altijd open is, waarbij je als bezoekers door het huis kan dwalen.

De mogelijkheid om te kunnen lopen door het gebouw als publiek

en zelf alle kamers te ontdekken met attributen uit de sage is een

ware experience. In deze experience kan er in iedere kamer op een

knop gedrukt worden waarna er een stuk van de sage verteld

wordt. Door in alle kamers te komen kom je dus achter het gehele

verhaal. Deze sage wordt dus in twee vormen uiteengezet. De

vertelling van het verhaal doordat je door het huis loopt. En de

voorstelling waarbij de spannende scene in de keuken centraal

staat.

Op weg van nummer 1 op de route naar nummer 2 komt men een

schelpenhuis tegen. In dit schelpenhuis zit een viskraam waar

kibbeling en vis friet te koop is naast drinken. Dit schelpenhuis

verwijst naar de sage waarin de burgemeester een weddenschap

verloor met zijn slaaf. De inspiratie voor dit schelpenhuisje is te zien

in bijlage 11. Op de viskraam hangen de volgende borden:

De Panhuyzens ha ek in

skelpehûs meitsje litten. Dat

gong om in weddenskip. Hja

hienen in slaef. As dy binnen in

bipaelde tiid dat skelpehûs

meitsje koe, dan soed er de

frijheit ha. Dat hat dy slaaf opret

en hy hat syn frijheit krigen. Dat

skelpehûs is noch altyd to

bisichtigjen.

De rijke burgemeester

Panhuyzen had een

weddenschap met zijn slaaf. Als

deze binnen een bepaalde tijd

een schelpenhuis kon maken,

zou hij vrij zijn. Het lukte de slaaf,

en hij was vrij. Het schelpenhuis

is nog altijd te bezichtigen.

De locatie aangegeven met nummer 2 ligt aan het water. Op deze

plek zal een dansvoorstelling te zien zijn naar de sage uit Benschop,

Lopik en Polsbroek. De sage vertelt het verhaal van gedaanten in

het wit die langs en over het water liepen, dansten en muziek

maakten. Deze tot de verbeelding sprekende sage zal uitgewerkt

kunnen worden tot een moderne dansvoorstelling waarbij dit

uitgebeeld zou kunnen worden door dansers op, in en voor het

water. In bijlage 12 is een foto te zien van dansende Derwisjen in

Turkije. Deze traditionele dans, waarbij de dansers voornamelijk

rondjes draaien, wordt gedanst in witte gewaden. Dit kostuum en

14-06-2014

46

deze vorm van beweging vormt een inspiratiebron voor de

voorstelling rond deze sage.

Bij de derde locatie is een voorstelling rond De legende van het

Solse gat. Het verhaal is te lezen in bijlage 13 en een foto van de

locatie is te zien in bijlage 14. Dit wordt een grote spektakel

voorstelling in een arena opstelling. De tribune is rondom de plas

die nagemaakt wordt op de locatie in het Amsterdamse Bos. Uit

deze plas kan het complete klooster herrijzen waarna het verhaal

zowel beeldend als met tekst wordt verteld. Het publiek krijgt een

opgesloten gevoel doordat ze rondom het toneel zitten. Het is een

spannende voorstelling waarbij aan het eind het klooster weer

verdwijnt in de plas.

Op de vierde locatie wordt een moestuin gemaakt. In deze

moestuin is een doorlopende activiteit. Hier kan namelijk van verse

kruiden eigen thee gemaakt worden. En daarnaast is hier meerdere

keren per dag een verhaal vertelling in de open lucht. Deze

verhaalvertelling is de Russische legende van De stijgbeugel van

Nikola. Mensen kunnen hier op krukjes en kussens in de tuin zitten

luisteren naar deze verhaalvertelling. Tevens lopen er begeleiders

rond in kostuum om te helpen bij het maken van je eigen thee met

verse kruiden die je zelf uit de moestuin moet plukken. De legende

van De stijgbeugel van Nikola is te lezen in bijlage 15.

Op weg naar de vijfde locatie staat een grote boerderij: De Woeste

Hoeve, naar de gelijknamige sage. In bijlage 16 is het verhaal te

lezen en in bijlage 17 is de boerderij te zien. In mijn park zal er een

restaurant in dit gebouw komen waar iedere tafel een eigen

barbecue heeft. Buiten zijn ook grote tafels met in het midden

barbecues. Dit alles naar het verschijnsel van Gluënde Gerrit uit de

sage.

Op de vijfde locatie is een aantal keer per dag een quiz. Deze quiz

is voor jong en oud en wordt gepresenteerd door Vaar-Köbke de

tovenaar, naar de gelijknamige sage. In deze quiz wordt de

interactie opgezocht met het publiek en worden er winnaars

beloond in verschillende leeftijdscategorieën. Met fragmenten,

muziek, verhalen en moppen wordt in deze quiz de kennis van het

publiek over legendes en sages getest. Legendes en sages die in

het park te vinden zijn komen terug maar ook andere. Op deze

manier is er een interactief element in het park dat ook nog eens

educatief is. De prijzen zijn objecten uit sages die je mee naar huis

mag nemen. De quiz wordt verhult in een theatrale jas waardoor

het ook interessant is om naar te blijven kijken.

14-06-2014

47

Op de zesde locatie is de grootste voorstelling van het park naar de

sage van De boze geest van hoge Duvel. Het publiek bevindt zich

op een grote draaitribune in de open lucht zoals deze ook al

bestaat in een klein Tsjechisch dropje zoals te zien in bijlage 18. Het

verhaal van de sage is te lezen in bijlage 19pdf. Ik heb er voor

gekozen om op het grote open veld een grote draaitribune neer te

zetten zodat de locatie optimaal gebruikt kan worden. Zeker voor

de vertelling van deze sage kan het spectaculair zijn wanneer we als

publiek mee draaien met de acteurs. Zo volgen we letterlijk het

verhaal als een volgspot. Deze voorstelling wordt groots gespeeld

met echte paarden en honden als weerwolven. De achtervolging

wordt groots opgezet waarin de tribune blijft meedraaien maar ook

in tegengesteld richting zal draaien. Hierdoor wordt het publiek

gedesoriënteerd. Met filmische muziek en beelden is deze

voorstelling de laatste van de dag in het park, waarna het publiek

via het stadhuis en centrale dorpsplein het park kan verlaten.

Los van de benoemde locaties zal de inrichting van het gehele park

gericht zijn op beleving van de sages, op een dusdanige manier dat

alleen een wandeling door het park al als een prettige beleving

wordt ervaren. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan wandelpaden door

een moeras met bijbehorende geluiden in de vorm van een

soundscape en wandelpaden door dichtbegroeid bos met

bijbehorende muziek. Er is in elk geval veel natuur waardoor de

beleving van een dag in het park al heel onthaastend is. In deze

natuurlijke omgeving zijn ook een aantal plekken met

speeltoestellen, drinktentjes en zitgelegenheden. Maar ook een

aantal huisjes en winkeltjes die in een echt dorp ook zouden

kunnen staan. Dit alles straalt oud Hollands uit. Zoals de bebouwing

in het Zuiderzeemuseum zoals te zien in bijlage 20. Maar dan

bevinden alle huisjes zich in het bos. Dit alles om het genot van de

bezoekers zo groot mogelijk te laten zijn.

Natuurlijk moet er ook nog goed gekeken worden naar de

infrastructuur van het park. Om zo veel mogelijk bezoekers aan te

kunnen zullen voorstellingen meerdere keren op een dag gespeeld

moeten worden zodat er een roulatie in zit qua publiek. Maar ook

de horeca voorzieningen en plekken waar mensen kunnen zitten en

rusten moeten voldoende aanwezig zijn.

14-06-2014

48

14-06-2014

49

Slot

Op de hoofdvraag van dit onderzoek: Hoe ontwikkel je een

themapark in Nederland, waarin theater de hoofdattractie is, is niet

direct een compleet antwoord te geven. Mijn onderzoek heeft

hoofdlijnen opgeleverd waarin een themapark ontwikkeld kan

worden en tevens welke mogelijkheden er zijn voor het ontwikkelen

van een themapark waarin theater de hoofdattractie is. In dat

opzicht is mijn doel bereikt. Een verzameling van theorieën over het

ontwikkelen van een concept en vervolgens een themapark. Het

heeft voor mij veel nieuwe theorie opgeleverd welke mijn idealen

ondersteunen. De theorie heeft zeker gefungeerd als een kapstok

waar ik mijn eigen ideeën aan op kan hangen. Zowel de specifieke

theorie voor themaparken van Clavé als de standaard concept

theorieën.

Door de theorie toe te passen ben ik er nog meer overtuigd van

geworden dat dit themapark echt een gat in de markt kan zijn.

Door je visie te benoemen en daar de doelgroep aan te linken

vormt er zicht een duidelijkere richting waar ik heen wil met het

themapark. Waar ik mij niet bewust van was voordat ik begon aan

dit onderzoek is dat er dus daadwerkelijk theorieën ontwikkeld zijn

over het ontwikkelen van een themapark. Het zijn er niet veel maar

er zijn wel degelijk mensen mee bezig geweest. Maar ook de

duiding van de begrippen concept en experience vind ik erg

interessant. Een uitleg onder andere hiervan, heeft meer kennis

gebracht om mijn idealen breder uit te kunnen denken en meer

diepgang te kunnen geven. De duiding van deze begrippen en

uitleg over de invulling daarvan kan ik dan ook zeker meenemen in

mijn huidige werk in het theater.

De droom om dit park ooit echt te realiseren is een stap dichterbij

gekomen met dit onderzoek. Het vergt heel veel tijd. Daar ben ik

me van bewust. Het gaat om meer dan alleen een goed idee

hebben. En dat is terecht. Om dit idee te kunnen verwezenlijken is

verder onderzoek nodig. En daarbij heb ik dan een team van

mensen nodig die binnen hun discipline daar ook echt verstand van

hebben. De wereld van themaparken wil ik niet loslaten na dit

onderzoek. Theater en themaparken kunnen in mijn ogen gelinkt

worden aan elkaar. Bij beide draait het om theatraliteit alleen is de

invulling hiervan in een theater voorstelling anders dan in een

themapark. En dat heeft voornamelijk te maken met de

spanningsboog van het publiek en de vorm waarin theatraliteit

overgebracht wordt. De grens tussen theater en themaparken zou

ik meer willen laten overlappen, ook buiten het idee van mijn eigen

themapark om. Omdat ik er van overtuigd ben dat theatraliteit de

essentie is van een themapark. En die stelling is in dit onderzoek

altijd overeind gebleven.

14-06-2014

50

Bronnen

Gepubliceerde bronnen

Chazaud, P. 'Le parc à theme, production touristique hors sol.'

Cahier Espaces. 1998, pagina's 88 - 96.

Clavé, Salvador Anton. The global theme park industry.

Wallingford: CABI, 2007.

Crucq-Troffolo, Gaby en Knitel, Sanne. Conceptdenken.

Amsterdam: BIS Publishers, 2013.

Esch, Adri van. Het succesverhaal van Puy de Fou: 'We geloven niet

in namaak'. www.rides.nl. Publicatie: 27-09-2013. Bekeken: 08-10-

2013. <http://www.rides.nl/nieuws/3092/het-succesverhaal-van-puy-

de-fou-we-geloven-niet-in-namaak.html>

Hsu, C. T. Master Planning for successful theme park development.

Singapore: niet gepubliceert, 1997. Asia Pacific Theme Parks and

Attractions 97' Conferentie, bijgewoond door Clavé, Salvador

Anton.

Kasson, John F. Amusing the Million; Coney Island at the Turn of the Century. New York: Farrar, Straus and Giroux, 1978.

Kotler, P. Marketing Management: Analysis, Planning,

Implementation and Control. Englewood Cliffs: Prentice Hall, 1994.

Mapa. Jeugdsentiment: het land van Ooit, een verdwenen

pretpark. www.infonu.nl. Publicatie: 24-05-2013. Bekeken: 08-10-

2013. <http://mens-en-samenleving.infonu.nl/ouder-en-

gezin/115254-jeugdsentiment-het-land-van-ooit-een-verdwenen-

pretpark.html#bronnen_en_referenties>

Ministerie van OCW. Museumbrief. Ministerie van OCW, 2013.

Mulder, Ruurd. De kunst van cultuurmarketing. Bussum: Couthino,

2013.

Neta, Nisandeh. Je doelgroep bepalen. www.businessbootcamp.nl

Bekeken: 25-09-2013. <http://businessbootcamp.nl/vraag/je-

doelgroep-bepalen?cid=6989>

NBTC. Kerncijfers Toerisme en Recreatie 2013. www.nbtc.nl.

Publicatie: 10-04-2014. Bekeken: 10-04-2014. < http://www.nbtc.nl/

nl/homepage/cijfersentrends/algemene-cijfers-toerisme.htm>

14-06-2014

51

NBTC. Top 50 dagattracties in Nederland 2013. www.nbtc.nl.

Publicatie: 10-04-2014. Bekeken: 10-04-2014. <http://www.nbtc.nl/

nl/homepage/artikel/efteling-blijft-meest-bezochte-

dagattractie.htm>

O'Sullivan, Ellen en Spangler, Kathy. Experience marketing:

Strategies for the new Millenium. Stage College: Venture

Publishing, 1998.

Reed, Edward. The Necessity of Experience. New Haven: Yale

University Press, 1996.

Scheurer, R. 'Theme park tourist destinations: creating an

experience setting in traditional tourist destinations with staging

strategies of theme parks.'The Tourism and Leisure Industry,

Shaping the Future. (K. Weiermair en C. Mathies) Hawordt

Hospitality Press, 2004.

Scott, A. Lukas. Theme Park. London: Reaktion Books, 2008.

Snel, Anna. For the love of Experience. Amsterdam: Faculty of

Economics and Business, 2011.

Swarbrooke, J. The Development and Managment of Visitor

Attractions. Oxford: Butterworth-Heinemann, 2002.

Synergie. De inspirerende 40 2013. www.synergie.nl. Publicatie:

2013. Bekeken: 08-11-2013. <http://www.synergie.nl/inspiratie/

inspirerende-merken/>

The Imagineers. Walt Disney Imagineering. Glendale: Disney

Publishing Inc, 2010.

Ongepubliceerde bronnen

Er is een telefonisch interview afgenomen met Jan-Erik Alderlieste,

Managing Director bij Puy du Fou International. Amsterdam, 09-11-

2013.

Bijlagen

Bijlage 1 De Themed Entertainment Association, 2000.

I. Het projectprogramma 1. Project initiatie

2. Project ontwikkeling

3. Master plan en concept ontwerp

II. De ontwerp fase 4. Schematisch ontwerp

5. Ontwerp ontwikkeling

6. Constructie/fabricatie documenten

III. De realisatie fase 7. Constructie/productie/fabricatie

8. Show en attractie installatie

IV. Opening 9. Pre-opening

10. Officiële opening

11. Project voltooiing

14-06-2014

53

Bijlage 2 Swarbrooke, 2002. Theme parks as a recreational product.

14-06-2014

54

Bijlage 3 Hsu, C.T. Points for consideration in a master plan for the development of a theme park. 1997.

Facetten

Fysiek Functioneel Sociaal Juridisch Economisch

Locatie

Omgeving

Ecologie

Landschap

Oppervlakten

Nabijheid

Openbare

voorzieningen

Services

Verzamel

bekken

Circulatie

Perceptie

Psycho-

logisch

Historisch

Symbolisch

Vastgoed-

recht

Statuut

Zonering

Rechts-

gebieden

Vastgoed

economie

Afzetgebied

Financiering

Doelstell ing-

en:

vaststellen

Fysiek

Fysieke impact

Omgeving

Locatie

Bouwplaats

Openbare

voorzieningen

Services

Nabijheid

Gebruiker

Effecten

Impact

Eigendoms-

recht

Politieke

verengingen

Zonering

limieten

Politieke

Winst

Vermogen

Markt

grenzen

Huur

Verkoop

14-06-2014

55

strategieën

Financiering

Budget

Impact

Feiten:

organiseren en

analyseren

Wegen

Hellingen

Uitzichten

Vegetatie

Geologie

Grond

Klimaat

Ecologie

Omgeving

parameters

Voetgangers

Verzamel

bekken

Statistieken

Voertuigen

Statistieken

Sociale

structuur

Gedrag

Perceptie

Historisch

Onderzoek-

en

Codes

Zonering

Notariële

akte

Overgangs-

boden

Rechtsmacht

Investering

Belastingen

Kosten land

Huur / Verkoop

Transport

Economie

Financiering

Nutsbedrijven

Concepten:

testen

Ecologische

stabiliteit

Microklimaat

Ecologische

analyse

Connectiviteit

Verzamel

bekken

Grondgebruik

Lifestyle

Gedrag

Coöperaties

Hoogbouw

Lucht

rechten

Advocatie

Economisch

rendement

Exploitatie

Gebruik

Kosten

gevoeligheid

14-06-2014

56

Erfpacht

Joint venture

Domeinen

Absorptie ratio

Benodigd-

heden:

vaststellen

Bebouwbare

grond

Beperkingen

Ecologische

analyse

Gebied

vereisten

Verkeer

capaciteit

Parkeren

Verzamel

bekken

Openbare

voorzieningen

Capaciteit

Toegang

Sociologisch

Psycho-

logisch

Perceptueel

Afzetmarkt

analyse

Populatie

projectie

Economische

impact

Verkeer

projectie

Geld stromen

14-06-2014

57

Bijlage 4 Locatie park en omgeving.

14-06-2014

58

Bijlage 5 Locatie park met de route van het hub en spoke format.

14-06-2014

59

Bijlage 6 Hundertwasser haus in Wenen.

14-06-2014

60

Bijlage 7 Inntel hotel in Zaandam.

14-06-2014

61

Bijlage 8 Het Huis met de Hoofden, Keizersgracht 123, Amsterdam.

14-06-2014

62

Bijlage 9 Het heldenepos verhaalt hoe Siegfried, der helt ûz Niderlant, naar het hof van Bourgonden in Worms gaat om naar de hand te dingen van de

mooie Kriemhilde. Zij is de zus van de drie broers die over Bourgonden regeren. Van de drie koningen is Gunther de primus inter pares.

Gunther wil aan het verzoek van Siegfried voldoen, op voorwaarde dat deze hem helpt om de vrouw te verwerven op wie Gunther zelf zijn

zinnen heeft gezet, namelijk de sterke Brunhilde, koningin van IJsland: zij trouwt alleen met de man die haar in drie spelen kan overwinnen.

Gunther slaagt daarin, maar alleen omdat Siegfried als zijn stand-in optreedt. Aansluitend vindt de dubbele bruiloft plaats: Gunther trouwt met

Brunhilde en Siegfried met Kriemhilde. Het bedrog tijdens de bruidwerving leidt er na een aantal verwikkelingen – die zeer smakelijk worden

verteld – uiteindelijk toe dat Hagen, de belangrijkste vazal aan het hof, op instigatie van Brunhilde en met medeweten van Gunther en zijn

broers een moordaanslag op Siegfried beraamt. Tijdens een jachtpartij doodt Hagen Siegfried door hem een speer in de rug te steken.

Kriemhilde is ontroostbaar en zint op wraak. Later hertrouwt zij met Etzel, de koning van de Hunnen. Na een aantal jaren nodigt ze haar broers

en Hagen uit voor een feest aan het hof van Etzel. Het blijkt een hinderlaag te zijn: in Etzels burcht openen de vertrouwelingen van Kriemhilde

de aanval op de Bourgonden (die nu ook Nibelungen worden genoemd). Gunther, zijn broers en Hagen gaan met alle Bourgonden in een

bloedige strijd ten onder. Ook Kriemhilde sterft. Dâ hât daz maere ein ende. diz ist der Nibelunge nôt, zegt de laatste strofe: ‘Hier is het

verhaal ten einde. Zo gingen de Nibelungen ten onder’.

<http://www.vanvredendaal.nl/nibelungenlied/samenvatting.html>

14-06-2014

63

Bijlage 10 Het Huis met de Hoofden

Er was eens een rijke heer die op de Keizersgracht te Amsterdam woonde. Eens op een avond ging hij met zijn familie uit en liet de zorg voor

het huis aan zijn bedienden over. De knecht was toevallig afwezig en de twee dienstmeisjes, die thuis waren, besloten voor alle zekerheid alles

secuur te sluiten.

Na het avondmaal klaar gezet te hebben, ontdekte de keukenmeid Anna, dat het vleesmes niet al te scherp was. Daarom ging zij naar de

keuken om het op de slijpplank aan te zetten. Daar vernamen de meisjes duidelijk het geluid van mannenstemmen, dat uit de kelder opsteeg.

Het tweede meisje bedacht zich niet lang, maar ijlde het huis uit. Anna evenwel bleef en hoorde hoe de dieven met elkaar overlegden, hoe het

beste het huis in te dringen. Daar ontdekten zij een luik, dat toegang gaf tot de keuken: men zou één voor één door dat luik in de keuken

klimmen. Degene die volgde zou roepen: "Ben je er?" Hoorde hij 'ja', dan moest hij zijn geluk beproeven, totdat zij allen, zeven in getal, er

waren: dan zou de roof- en plundertocht beginnen.

Anna stond doodsbleek, maar vastberaden bij het luik met het grote scherpe vleesmes in de hand geklemd. Toen de eerste rover zijn hoofd

door het luik stak, sloeg zij hem het hoofd af en trok vervolgens zijn lichaam door het luik, legde het snel terzijde en toen nu een zware stem

vroeg: "Ben je er?" antwoordde zij dof en zwaar: "Ja." Hierop volgde nummer twee en zo verder. Nummer zeven evenwel vond iets niet in de

haak en ging dus aan de haal.

Niet lang daarna kwam de familie thuis. Vol ontzetting vernamen zij van de komst van de rovers en hoorden met bewondering het heldhaftige

gedrag van Anna. De heer gaf Anna tot beloning een prachtige diamanten ring en liet de hoofden in steen nabeitelen en aan het huis

bevestigen, opdat een ieder die het huis voorbij zou gaan, het heldhaftige gedrag van het meisje indachtig zou zijn.

14-06-2014

64

Anna leefde nu gelukkig, geëerd en geacht door de familie, tot er een nieuwe knecht in huis kwam. De knecht, Piet geheten, was er vooral op

uit bij Anna in de gunst te komen. Dit gelukte hem dan ook zo goed, dat hij aanzoek bij haar deed en het jawoord ontving. Daarop stelde hij

haar voor eens een dagje vrijaf te vragen opdat hij haar met zijn oude lui in kennis kon brengen. Anna stemde toe. De toestemming der familie

werd gevraagd en er werd besloten dat het paar een week vrijaf zou krijgen. Zij vertrokken dus.

Anna was nu met haar vrijer in een sjees gezeten. Nadat zij buiten de stad enige uren gereden hadden, vroeg Anna voortdurend: "Zijn wij er

nog niet?" Een angstig voorgevoel maakte zich van haar meester. Het antwoord luidde: "Nog niet, nog niet!" Eindelijk klonk het: "Verlang je

zo naar je dood?" Daar Anna hem in de grootste verbazing aanstaarde, vervolgde hij: "Je hebt mijn broers vermoord en nu zul je er ook aan

moeten geloven."

Zij begreep nu dadelijk, dat hij die ene rover was, die ontkomen was: daar ze gehoord had, dat er van te voren sprake was geweest van zeven

en er slechts zes door het luik gekomen waren. Zij reden bliksemsnel. Eindelijk zagen zij een groot huis: dat was het rovershol en hier woonden

zijn ouders. Zij hielden een herberg en de arme reizigers, die voorbij kwamen, of er overnachtten, werden, wanneer zij geld of veel goed bij

zich hadden, lafhartig vermoord.

Anna werd van de wagen getild en overgeleverd aan Piets vader en moeder, die haar dadelijk stevig vastbonden en naar een kamer brachten.

Hier had zij ruimschoots de tijd na te denken. Haar tegenwoordigheid van geest had haar echter geen ogenblik verlaten, en zij had, terwijl zij

gebonden was, gezorgd dat de koorden haar niet al te stijf zaten. Zij had haar diamanten ring nooit aan Piet laten zien, en de steen die dag

naar binnen gedraaid, zodat die aan zijn opmerkzaamheid ontsnapt was.

Terwijl zij daar nu zat te overleggen hoe te ontvluchten, hoorde zij hen beraadslagen of zij die avond, dan wel de volgende morgen vermoord

zou worden. Haar Piet was er voor om haar diezelfde avond te vermoorden, daar hij haar vastberaden karakter en moed kende. Vader en

moeder waren echter voor de volgende avond en zo ook de overige rovers, daar er die avond nog verschillende karweitjes op te knappen

waren.

14-06-2014

65

Het gegil van de slachtoffers dat tot Anna doordrong, versterkte haar in haar voornemen al het mogelijke te beproeven om te ontvluchten. Zij

slaagde er in om de koorden met de diamant stuk te snijden en daar zij een venster ontdekt had, die boven een sloot uitkwam, werkte zij zich

door die opening, knoopte de koorden aan elkaar en liet zich naar beneden zakken.

Eenmaal in vrijheid liep zij door totdat zij aan een boerderij kwam. Dat was juist een boer, die wel eens kaas en boter aan de familie leverde en

nu smeekte zij hem haar te verbergen en zo spoedig mogelijk naar Amsterdam te brengen. De boer, die juist een kolossale hooiwagen had

klaar gemaakt en er de volgende dag mee naar Amsterdam ging, besloot Anna hierin te verbergen. Zij verzocht hem haar vlak vooraan een

plaats te geven in het breedst van de wagen achter zijn rug en zij ging zitten op haar tenen, zodat zij met de grote hooivork niet te treffen was.

De volgende morgen vroeg gingen zij op weg. Wat Anna gevreesd had, gebeurde. Nadat zij op de grote weg gekomen waren, kwamen

enige, als boeren verklede rovers te voorschijn en eisten dat de boer stil zou houden en het hooi afladen. De boer weigerde dat, maar stond

toe dat zij met de grote hooivork driemaal in het hooi staken; wanneer hij werkelijk iemand verborg, zouden zij bloed aan de punten moeten

zien, en dan zou hij afladen. Het voorstel van de boer dreef hun vermoeden op de vlucht. Toch staken zij driemaal met kracht in de volgeladen

wagen, maar aan geen enkel puntje bespeurden zij bloed. Zij lieten de boer dus gaan, die doorreed en tegen de avond in Amsterdam

aankwam. Anna werd spoedig verlost en kwam terug bij de familie, die haar hoogst verbaasd ontving en liefderijk verpleegde. In het begin kon

zij, door de angst die zij uitgestaan had, niet spreken, doch weldra verhaalde zij alles. Men besloot omzichtig te werk te gaan. De politie werd

gewaarschuwd en men wachtte de dingen af, die komen zouden.

Toen de week om was, kwam de knecht heel kalmpjes terug en vertelde dat Anna ziek was geworden en daarom nog wat bij zijn ouders zou

blijven. Men deed alsof met hem geloofde en bracht hem naar boven. Plotseling stond Anna voor hem. Hij schrok wel, maar hield zich vrij

goed, ook toen hij gevangen werd genomen en weggevoerd. Het roversnest werd op de aanwijzingen van Anna gevonden en uitgeroeid en

Anna woonde verder rustig bij de familie.

J.R.W. Sinninghe en A. Storm Van Leeuwen. Hollandsch Sagenboek, Legenden en sagen uit Noord- en Zuid-Holland. 's Gravenhage, 1943.

14-06-2014

66

Bijlage 11 Schelpenhuisje in Thyboron, Denemarken.

14-06-2014

67

Bijlage 12 Dansende Derwisjen.

14-06-2014

68

Bijlage 13 De legende van het Solse Gat

Midden op de Veluwe - in het bos tussen Putten, Garderen en Drie - ligt het Solse gat, een grote kuil tussen de heuvels. Daar stond eens een

machtig klooster met veel torens. Het werd omgeven door een gracht en een brede, statige laan leidde naar de poort. Maar het was een boos

klooster; de overste en alle monniken hadden hun ziel aan de duivel verkocht. Ze leidden een leven van overdaad en weelde. Midden in de

nacht werd de zwarte mis gelezen waar alle heksen en spoken uit de omgeving aan deelnamen. Men dronk wijn uit emmers en de hele nacht

werden er overvloedige maaltijden opgediend. De duivel zorgde ervoor dat de voorraad nooit opraakte en hij mengde zelf de wijn. Er werd

gedanst, gezongen en gevloekt tot in de vroege morgen. Velen hadden 's nachts binnen het klooster vreemde en angstaanjagende geluiden

gehoord en iedereen wist dat de hele nacht de vensters van alle zalen hel verlicht waren. Dat heeft geduurd, tot in een stormachtige

kerstnacht, nu al eeuwen geleden. De dorpelingen bleven tijdens die storm angstig in hun huizen en hoorden midden in de nacht plotseling

één hevige donderslag. De volgende ochtend kwam een jongetje het dorp binnenrennen en vertelde dat het klooster in het bos geheel was

verdwenen en er op die plaats een ijzingwekkend diepe kuil ontstaan was. De bomen er omheen lagen ontworteld ter aarde. Alle bewoners

wilden het wonder zien. Men vond nog een met klinkertjes geplaveid straatje en de brede, statige laan; dat was alles wat van het klooster

restte. De aarde had zich geopend en zich weer gesloten. Sinds die tijd komt er om middernacht uit de diepte van het Solse gat een vreemd

geluid. De klokken van het verzonken klooster beginnen onregelmatig en schor te luiden, alsof ze allen gebarsten zijn; eerst zacht, maar steeds

harder en angstiger. Dan komen uit het duister van de brede laan de geesten van de monniken. Al klagend wandelen ze in een lange sombere

rij: langzaam en gebogen gaan ze rondom het gat, waaruit een blauwe gloed opstijgt. Dan zweven ze allen rusteloos uiteen, om opnieuw uit

de schaduw van de laan in een lange rij langzaam naar voren te treden. Dit gaat door tot aan het daglicht, dan vluchten ze plotseling

jammerend weg in het diepste duister van de sombere kuil. Zodra de zon schijnt, is het alsof er niets is voorgevallen. Alles is er rustig en men

zou er haast aan twijfelen, dat even tevoren de schimmen verdwenen zijn in het water midden in de kuil van het Solse gat.

Gust. van de Wall Perné. Veluwsche sagen. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1921.

14-06-2014

69

Bijlage 14 Het Holse gat.

14-06-2014

70

Bijlage 15 De sti jgbeugel van Nikola

Er leefde, er was eens een boertje; hij heette Morgoén. Morgoén sloofde zich af, werkte tot hij er bij neerviel, pakte van alles aan, maar niets

lukte hem, alles liep verkeerd af. Eens was Morgoén bezig zijn moestuin te bewerken, die vlak aan de straatweg lag; op de weg reed Nikola de

Genadige. "God helpe u, boer!" - "Dank u wel, Sint Nikola! Waar gaat ge, de Gode Welgevallige, naar toe?" - "Ik ga naar de Verlosser." -

"Barmhartige Nikola, wilt ge zo goed zijn de Verlosser te vragen, of er iets in de wereld is, dat mij geluk zou kunnen brengen?" - "Goed, ik zal

het vragen." - "Zult ge het heus niet vergeten?" - "Nee, ik vergeet het niet, wees gerust." Het boertje keek aandachtig en zag: de stijgbeugels

aan het zadel van Nikola waren van goud. "Genadige Nikola, wilt ge zo goed zijn een stijgbeugel af te binden en hem hier te laten? Als ge bij

de Verlosser weer op uw paard zult gaan zitten, zult ge bemerken, dat er een stijgbeugel ontbreekt en dan zult ge aan ons gesprek denken."

De Barmhartige stemde er in toe, maakte een stijgbeugel los, gaf hem aan het boertje - en met één stijgbeugel reed hij naar de Verlosser.

Nikola de Gode Welgevallige kwam bij de Verlosser, hij besprak er, wat hij te bespreken had en maakte aanstalten om te vertrekken - doch hij

dacht niet aan de afspraak met Morgoén. Toen hij zijn paard zou bestijgen, herinnerde hij zich zijn belofte en zei: "Allerreinste Verlosser, de

Waarachtige! Het boertje Morgoén heeft mij verzocht U naar zijn geluk te vragen. Hij is zo ongelukkig; is er iets in de wereld, dat hem geluk

zou kunnen brengen?" - "Zeker, ook voor hem is er iets, dat hem geluk zou kunnen brengen, zijn geluk is stelen en zweren."

Morgoén werkte op zijn moestuin en wachtte op Nikola: Nikola de Gode Welgevallige zou hem vertellen, waarin zijn geluk zat! Er is veel tijd

voorbijgegaan. Het boertje was doodop, maar hij bleef wachten. Doch daar zag hij Nikola de Gode Welgevallige rijden. Nikola reed naar de

boer. "Genadige Nikola, hebt ge naar mijn geluk gevraagd?" - "Wel zeker! Er is ook voor u geluk in de wereld." - "Waarin steekt mijn geluk?"

- "Uw geluk is: stelen en zweren. Geef me nu mijn stijgbeugel terug." Maar Morgoén bleef staan, als had hij niets gehoord, als was hij doof

geworden. "Ik zeg u, geef mij mijn stijgbeugel terug!" - "Wat voor stijgbeugel? Ik kan er een eed op doen: ik weet niets van een stijgbeugel

af!" En zo moest Nikola met één stijgbeugel verder rijden. Hij reed door het Russische land, hij leerde de nood en ellende der mensen

kennen; de Barmhartige was steeds bereid snel te helpen, waar hulp nodig was.

14-06-2014

71

Intussen heeft het boertje de gouden stijgbeugel aan een paal vastgemaakt - de stijgbeugel schitterde en scheen, als de zon! De boer ging

met zijn werk voort. Op de weg reed uit Sint Petersburg een rijke heer met een driespan, de belletjes aan de paarden rinkelden vrolijk. Reeds

op grote afstand zag hij de gouden stijgbeugel en reed naar de boer. Bij de paal hield hij zijn paarden in. "Waar hebt ge de stijgbeugel

gestolen, boer?" - "Maar u vergist u, uw edele, ik kan er een eed op doen, het is mijn eigen stijgbeugel." - "Dat lieg je, ik zal je voor het

gerecht brengen." Maar Morgoén bleef op zijn stuk staan, hij zwoer bij alles wat heilig is: "Ik ben bereid ook voor de rechtbank alles onder ede

te verklaren; de stijgbeugel is van mij."

De heer haalde de stijgbeugel van de paal, beval de boer op de bok naast de koetsier plaats te nemen en zij reden naar de rechtbank.

Onderweg bekeek de heer het boertje. "Wat ziet ge er vreselijk uit," zei de heer, "ge hebt geen kleren aan, maar alleen vodden! Ik schaam mij

iemand in zulke vodden voor de rechter te brengen. Weet je wat, hier heb je mijn overjas, trek hem aan." Daarna bedacht de heer, dat het niet

genoeg was. Hij haalde uit zijn koffer een hoed en een paar schoenen en gaf ze aan Morgoén. Deze trok alles aan en zag er piekfijn uit;

niemand zou hem nu herkennen.

Morgoén zag er als een heer uit, toen zij voor de rechtbank kwamen De heer, die hem meegebracht had, getuigde tegen hem en zei, dat de

boer de gouden stijgbeugel moest hebben gestolen, dat het niet anders kon. "Ik kan een eed afleggen, dat de stijgbeugel van mij is!" hield

het boertje voet bij stuk. En iedereen geloofde hem. Toen keek Morgoén naar de heer en zei: "Nu zult ge nog wellicht gaan beweren, dat de

jas, die ik aan heb, ook niet van mij is?" - "Dat is toch zo, het is mijn jas." - "En dat het driespan ook van u is?" - "Maar natuurlijk is het driespan

van mij!" - "En ik kan een eed afleggen, dat zowel de jas als het driespan mijn eigendom zijn!" En iedereen in de zaal geloofde hem.

Ook de rechters geloofden hem en wezen het boertje toe: én de gouden stijgbeugel én het driespan van de heer. Van af die tijd werd de boer

steeds rijker - hij had zijn geluk gevonden! En hij dacht nooit meer aan zijn treurig lot van voorheen.

A. Rezimov. Nikola de Barmhartige, Russische Nicolaaslegenden. Zeist: Uitgeverij Vrij Geestesleven, 1986.

14-06-2014

72

Bijlage 16 De Woeste Hoeve

De Woeste Hoeve stond midden in de eindeloze onherbergzaamheid tussen Apeldoorn en Arnhem. Het was een belangrijke pleisterplaats

voor reizigers.

Moeder Eva bewoonde het grote huis met haar twee zonen en een meid. Jan, haar oudste zoon, was een flinke schrandere kerel, maar haar

tweede zoon Gerrit was wat achterlijk en niet zo vlug van begrip. Ze waren beiden - zonder het van elkaar te weten - verliefd op de meid, een

jonge vrolijke dame van net twintig.

De jongste van de beide broers had op een avond, toen ze samen op de deel waren, zijn liefde bekend aan het knappe meisje. Hij deed het

op een zo'n onbeholpen wijze, dat ze hem had uitgelachen en stoeiend in het hooi had laten vallen. Spoedig daarna moest hij het aanzien, dat

zijn oudere broer meer geluk had in de liefde dan hij. Hij werd schuwer en stiller dan hij al was en er begon een kwaadaardige jaloersheid in

hem te groeien tegen het meisje en tegen zijn broer, die in alles zo veel meer bevoorrecht was.

Moeder Eva stierf na een korte maar hevige ziekte, en een jaar later ging haar oudste zoon Jan trouwen met de meid.

Tante Tonia was al dagen te voren op de Woeste Hoeve gekomen om de bruid te helpen bij al de toebereidselen. Er moesten broden en

koeken en krentenmik gebakken worden voor de gasten en dat kon niemand beter dan tante Tonia. Op de ochtend van de feestdag zei ze

tegen haar jongste neef: "Gerrit, je moest eens wat dennentakken en klimop halen en de stoelen van het bruidspaar groen maken. En dan

strooi je daarna eens netjes met wit zand op de vloer: 'Leve Bruid en Bruidegom'."

Maar Gerrit had wat gemompeld, was naar buiten gegaan en niet teruggekeerd. Toen had tante Tonia zelf een mes genomen, was op haar

oude benen naar buiten gestrompeld, had dennentakken gehaald en klimop en hulst, die vol rode bessen was. Ze had de twee stoelen al

14-06-2014

73

groen, toen Dirk en Marie uit Loenen kwamen om te helpen versieren. Die hingen slingers om de deurpost en staken de vlag uit, en Marie

greep met haar vlugge handen in de bak met schuurzand, liet het zand dan met een fijn straaltje op de vloer lopen en schreef in grote sierlijke

krullen: 'Leve Bruid en Bruidegom'.

Al vroeg in de morgen kwamen de familieleden en vrienden uit Loenen, Beekbergen, Eerbeek en Hoenderlo naar de Woeste Hoeve gereden

om de bruiloft mee te vieren. Er kwam al meer en meer drukte op het erf van wagens, die rolden over de hard bevroren grond, en paarden die

stampten en snoven. Vrolijke stemmen klonken op in de heldere wintermorgen. Toen het bruidspaar in de versierde kamer binnenkwam, stond

de tafel al vol geschenken. In het grote oude vertrek knetterde het haardvuur en er werd gelachen en gestoeid rondom de zware tafel. Steeds

kwamen er nieuwe bruiloftsgasten aan. Het erf stond vol tilbury's en Utrechtse wagentjes en in de stal was bijna geen plaats genoeg voor de

paarden.

Tegen de avond was het wat beginnen te waaien en de lucht betrok hoe langer hoe meer. Dikke sneeuwwolken stapelden zich over elkaar.

Toen de laatste gasten vertrokken, joeg de sneeuw in kleine scherpe naaldjes naar binnen en een half uur later gilde de sneeuwstorm

langgerekte tonen om het oude eenzame huis. Spoedig lag de gehele Woeste Hoeve in duisternis en waren de bewoners naar bed gegaan.

De fijne jachtsneeuw kwam onder de deur en door de raamkieren naar binnen stuiven.

Gerrit, de jongste broeder, was met zijn kleren nog aan in bed gaan liggen, maar korte tijd daarna sloop hij zachtjes naar de haard, rakelde het

ingerekende vuur onder de as uit, deed dat in een test* en ging er mee naar de deel. Daar wierp hij de test met de gehele inhoud in het hooi,

schoof voorzichtig en zonder geluid de grendel van de kleine deur en verdween in de koude voortjagende sneeuwstorm van de gure

winternacht.

Het hooi had snel vlam gevat en het vuur greep al spoedig in het rieten dak. Door de staldeur die was blijven openstaan, joeg een koude tocht

naar binnen die in een oogwenk de hele hoeve in lichte laaie zette. De vlammen sloegen rode gaten in het rieten dak en kronkelden op in de

zwarte lucht, waar ze gegrepen werden door de storm. De dikke binten kraakten en knapten als spaanders op een vuurhaard. Rode

rookwolken builden tegen de rossig verlichte lucht op, woest loeiden de vlammen in de bulderende stormnacht, en een dwarrelende wolk van

14-06-2014

74

vonken stoof in een wervelwind ver over de besneeuwde heide. De vlammen floten en knetterden en grepen alles in hun kromme klauwen. De

Woeste Hoeve was verloren.

Toen de andere dag in de grauwe morgen de dampende paarden van de diligence stil hielden bij de tot de grond afgebrande boerenplaats,

droeg men de twee verkoolde lichamen van de jonggehuwden weg uit de smeulende en rookende puinhoop.

Gerrit was gevlucht naar de 'Onzalige Bossen', waar hij zich een tijdlang ophield, maar ten slotte werd hij door gebrek genoodzaakt zichzelf bij

het gerecht aan te geven en hij stierf in de gevangenis.

Sinds die tijd zien de mensen af en toe in de buurt van de Woeste Hoeve een vlammend vuur over de heide dwalen wel zo groot als een

brandende strobos en sommigen herkennen duidelijk een gloeiende man met een vuurkist in zijn hand. Men noemt het verschijnsel Gluënde

Gerrit (Gloeiende Gerrit).

Gust. van de Wall Perné . Veluwsche sagen, tweede bundel. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1921.

14-06-2014

75

Bijlage 17 De Woeste Hoeve.

14-06-2014

76

Bijlage 18 Revolving theatre Cesky Krumlov, Tsjechië.

14-06-2014

77

Bijlage 19 De boze geest van Hoge Duvel

Er was eens een boer uit Nunspeet die in Wiesel hakhout kwam halen. Maar toen hij de wagen had volgeladen en huiswaarts wilde keren, kon

zijn paard niet voort en merkte hij dat het dier ziek was geworden. Zo kwam het dat hij zijn paard in Wiesel liet en een veearts ging halen, na

eerst aan een daar wonende boer verzocht te hebben de wagen met hout voor hem naar Nunspeet te rijden. Deze boer zond zijn knecht met

zijn paard. De knecht spande een zwart paard voor de wagen en reed naar Nunspeet. In de nacht keerde de knecht op het losse paard weer

huiswaarts. Een enkele ster stond te pinken tussen wat zacht zwevende tere nachtwolken. Het was stil overal. De dorpjes en buurten welke hij

door reed, lagen al te slapen tegen de heuvelhellingen. Het ketsen van de hoeven sloeg de stilte stuk en in het bos schreeuwde de bosuil:

"Krie-oe, 'k krieg oe." Dat hoorde de boerenknecht wel, maar hij was een onverschillige jongen en hij schreeuwde terug, zodat de slapende

echo's er van wakker schrokken.

Diep in de nacht kwam hij eindelijk bij 'Hoge Duvel'. Hij herinnerde zich de verhalen die hij gehoord had over de boze geest Ossaert die daar

woonde en een plaag was voor heel de omtrek, totdat de heilige monnik - die aan het Uddelermeer woonde - met een ijzeren kruis de

kwelduivel teruggedrongen had op 'Hoge Duvel' en waar hij 99 jaar moest blijven. De boer bij wie de knecht diende had de boze Ossaert wel

in de struiken horen snurken en ook wel een blauw licht op 'Hoge Duvel' gezien. En de buurman had er eens honend geroepen:

"Griepke, griepke grauw

a'j' me griepen wilt, griep me dan gauw."

Toen was er een groot zwart monster met vreselijke zwaarte boven op hem gesprongen. Hij had de klauwen in zijn rug gevoeld en dacht te

zullen sterven. Hij had gelopen met de moed der wanhoop totdat het monster ineens losliet, omdat het niet verder dan 'Hoge Duvel' kon

komen.

De knecht geloofde van al die verhalen 'helemaal geen zak' en had er om gelachen. Nu hij de berg opreed wilde hij toch wel eens zien, wat er

14-06-2014

78

van al die onzin waar was. Gebeurde er iets, dan was het nog niet erg. Als hij aan de andere kant de voet van de berg bereikt had, zou de

kwelgeest hem toch moeten loslaten. En boven op de berg gekomen riep hij uit alle macht:

"Griepke, griepke grauw

a'j' me hebben wilt, griep me dan gauw."

Er sloeg een vlam uit de weg omhoog en een dreunende klap volgde. Het paard steigerde hoog, zodat de jongen - als hij een minder goed

ruiter was geweest - er af gevallen zou zijn. Tegelijkertijd zag de knecht achter zich een groot zwart gevaarte op hem afkomen, dat met vurige

klauwen naar hem greep. Hij zette het paard in draf en met de oren in de nek stormde het met zijn berijder de berg af. De boze Ossaert bleef

achter.

Wel was de ruiter wat geschrokken; maar zich bij de eik aan de voet van de berg veilig achtend, nu het monster hem niet verder volgen kon,

keerde hij zich op het paard om en lachte de kwelduivel honend uit. Daar stootte de geest een woedend gebrul uit dat ver in het rond

weerklonk en uit het bos dat ter weerszijden van de weg gelegen is en 'De Roode Heggen' genoemd wordt, sprongen een aantal weerwolven

met groen lichtende ogen te voorschijn. Nu was het lachen uit en de roekeloze knecht werd door een grote angst bevangen.

Het schichtige paard stormde als een wervelwind over de weg. De kop vooruit gestrekt, de neusvleugels trillend van angst. De galop van zijn

neerbeukende hoeven sloeg de kluiten en keien uit de grond. Het werd een duivelse rit op leven en dood. In duizelingwekkende vaart sleurde

het paard zijn berijder langs takken en struiken en de man zette het tot nog grotere spoed aan, tegelijk doodsangsten uitstaande, dat de

krachten van het vermoeide dier uitgeput zouden zijn vóór het einde van de weg.

De weerwolven huilden als een dolle verschrikking vlak achter hen aan; maar het paard won eindelijk iets op de achtervervolgers, die een

vreselijk gehuil aanhieven en de vervolging sneller en sneller voortzetten. Nu scheen het paard uitgeput te zullen neerstorten. Telkens

struikelde het, maar schoot dan weer vooruit. In de verte zag de ruiter de veilige hoeve al, maar de weerwolven wonnen. Hij hoorde hun gehuil

steeds dichterbij komen en voor het laatst zette hij zijn trouwe paard tot uiterste spoed aan. Het dier wankelde, struikelde weer; de ruiter hield

het nog op. De takken striemden de jongen in het gelaat. In een razende vaart reden ze het erf op en met de laatste en uiterste

krachtsinspanning, droeg het kloeke dier zijn berijder tot op de deel. Het was net op tijd.

14-06-2014

79

Toen de knecht de grote deeldeuren snel dichtsloeg en er de boom voorschoof, waren de spookwolven op geen twee vadem meer van hem

af. Hij hoorde hen buiten janken. Het trillende paard zag met verwilderde ogen rond of het zijn eigen stal niet herkende en het was zo nat

bezweet, dat het wel leek of het uit het water kwam. De knecht klopte het arme dier vriendelijk en dankbaar op de hals, verzorgde het goed en

ging toen naar bed.

Maar de volgende morgen vond de boer zijn zwarte paard dood op het stro liggen. 's Nachts, toen iedereen sliep, had - ondanks dat er een

paardenkop boven op de stal stond - de nachtmerrie toch nog binnen weten te komen, om zich te wreken op het onschuldige dier. De boer

ontstak in hevige woede toen zijn knecht hem het verhaal van de nachtelijke rit deed en hij zond hem om zijn roekeloosheid op staande voet

weg.

Gust. van de Wall Perné . Veluwsche sagen. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1921.

14-06-2014

80

Bijlage 20 Zuiderzeemuseum.