Medialandschap van morgenBart van Leeuwenafstudeershift 2013-2014, stedenbouwkunde

Bart van Leeuwen

stedenbouwkunde 2013-2014

Vaartweg 131

1217 SN te Hilversum

b.vanleeuwen@hotmail.com

http://www.linkedin.com/in/bvleeuwen1987

06 3020 1375

commissie

A. de Bond (mentor)

M. Broekman

M. Lankester

Waarom 135.000 m2 uitbreiden in het groen als ruim 190.000 m2 commercieel vastgoed leeg staat? Hilversum is van oudsher de mediastad van Nederland. De omroepen zijn er gevestigd, opkomende mediabedrijven in het centrum en de grootste media opleiding van Nederland. Om in de toekomstige vraag te voorzien is een masterplan opgesteld om het Media-Park uit te breiden. Het plan gaat uit van grootschalige ontwikkeling in het laatste stukje groen binnen de gemeentegrenzen. Met dit afstudeerplan heb ik onderzocht of er een alternatief is voor het megalomane plan van de gemeente. In dit boekwerk neem ik u mee in de zoektocht naar het medialandschap van morgen.

Bart van Leeuwen

feestelijke opening AVRO pand in 1936

leegstandskaart

01

194.800m2

leegstand...

135.000m2

nieuwbouw?!?

02

Inhoudsopgavep.04 historische analyse

Medianomade

p.12 ruimtelijk economische analyse

Keteneconomie

p.12 visie op dorpsniveau

Hilversums medialandschap

p.54 visie 2040

Groene hart van de mediaregio

p. 26 uitwerking

1. Mediawijk omzoomd door 1.000 hagen2. Van bedrijventerrein naar Mediapark3. Broedplaats voor de media

03zendmast van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek rond 1920

04

Medianomade1. historische analyse

05

06

NSF

07

De bron

De oprichting van de Nederlandse

Sientoestellen Fabriek (NSF) in 1918 vormt het

fundament waarop het mediadorp Hilversum

is gebouwd. De oprichter zocht een betaalbare

plek in de luwte van Amsterdam om de

fabriek op te richten waar later de eerste

radiotoestellen zouden worden ontwikkeld.

In tegenstelling tot landen als de VS, waar al

vroeg veel commerciële omroepen ontstonden,

en landen als het Verenigd Koninkrijk, waar

staatsradio ontstond, ontstond in Nederland een

systeem met onafhankelijke radio-omroepen.

In de jaren twintig zendden omroepen als de

KRO en de NCRV voor het eerst programma’s

uit via de radio. Om kosten te drukken was het

noodzakelijk dat deze omroepen zich nabij de

NSF vestigden. In de lommenrijke villawijken,

oorspronkelijk gebouwd voor welgestelde

Amsterdammers, streken omroepen als de

KRO, NCRV, AVRO en de VARA neer. Het

mediadorp was geboren.

statige Gooische villa’s waar de VPRO zich vestigde

08

09

Verzuilde samenleving

Na de oorlog kreeg de verzuiling een

steeds grotere invloed op de Nederlandse

samenleving. Elke bevolkingsgroep kreeg haar

eigen omroep en deze schoten dan ook als

paddenstoelen uit de Hilversumse gronden.

De omroepen begonnen in een villa en deze

werden in loop der jaren uitgebreid met onder

meer kantoor- en studioruimten. Hilversum

ontwikkelde zich in de jaren na de oorlog tot

een waar mediadorp. Zowel ruimtelijk als

economisch vormden Hilversum en de media

één systeem. De omroepmedewerkers woonden

in de Dudok wijken en maakten gebruik van

dezelfde kruidenier als andere Hilversummers.

Groei van de AVRO midden in het mediadorp

10

11

Vercommercialisering

Eind jaren tachtig werd het televisiebestel

geopend voor commerciële zenders. Er kwamen

nieuwe zenders bij en producties werden

groter. Een nieuwe plek was noodzakelijk

voor grootschalige kantoorpanden en studio’s.

Aan de rand van Hilversum was nog een plek

onbebouwd, het latere MediaPark. Nagenoeg

alle omroepen en grote televisiebedrijven

vestigden zich er in de loop der jaren. Deze

plek groeide uit tot het episch centrum van de

media. Wat in 2002 gebeurde is exemplarisch

voor de relatie tussen de media en Hilversum.

Na de moord op Pim Fortuijn werden grote

hekken geplaatst rond het MediaPark. Het

kloppende hart van de media ontwikkelde zich

tot een gesloten campus aan de rand van het

dorp.

Maatschappelijk economische ontwikkelingen

vormden door de jaren heen continu de basis

voor het ruimtelijke model van de media

in Hilversum. Bij media is vernieuwing en

innovatie steeds belangrijker geworden, een

van de wereld afgesloten campus met de

uitstraling van een bedrijventerrein past hier

niet bij.

Het MediaPark ontwikkelde zich als afgesloten campus

12

Keteneconomie2. ruimtelijk economische analyse

13

14

Institutionalisering van de media....

15

Evolutie van de keten

Om te weten hoe de media zich zal

ontwikkelen, is een stap terug in de tijd

nodig. In de verzuilde samenleving na de

oorlog had elke omroep alle faciliteiten

in huis om een tv- of radioprogramma te

maken. In de omroeppaleizen was alles

aanwezig van apparatuur en studio’s tot

aan bezoekersruimten. Kostenbesparing,

risicospreiding en de opkomst van internet

zorgden ervoor dat steeds meer werk uit

besteed werd. In plaats van één omroep

werkt nu een keten van verschillende kleinere

bedrijven aan een mediaproductie. Dit heeft

een grote ruimtelijke invloed. Elk mediabedrijf

heeft zijn eigen vestigingsvoorwaarden.

Architectuur heeft plaatsgemaakt voor

community building. Waar vroeger de NSF de

belangsijkste vestigingsvoorwaarde was, zijn nu

bereikbaarheid, betaalbaarheid en ruimtelijke

kwaliteit doorslaggevend. Het mediadorp is dan

ook gegroeid tot mediaregio en architectuur

heeft plaatsgemaakt voor community building.

... heeft plaatsgemaakt voor de mediaketen

16

omroepen studio en techniek

start ups

content builders

Media als ruimtelijke keten

17

Schaalverkleining

Met het uiteenvallen van de mediaeconomie in

een keten is het belang van kleinere bedrijven

groot geworden. Voor delen van de keten is

nabijheid steeds belangrijker geworden. Niet

alleen vanwege identiteit, maar ook om de

simpele reden dat een klein mediabedrijf op

de fiets naar een opdrachtgever wil kunnen.

De omroepen zijn oorspronkelijk het hart

van de Hilversumse media. Er zijn drie

andere type mediabedrijven die daar in de

nabijheid zich willen vestigen. Dit zijn dan

ook de focusbedrijven voor Hilversum. Het

gaat hierbij om grootschalige techniek en

studio’s, contentbuilders (programmamakers,

online media, productie etc.) en start ups

(jonge mediabedrijven die ook content,

bijvoorbeeld apps, maken voor de media). Het

oorspronkelijke plan van de gemeente speelt

niet in op deze verscheidenheid en is daarmee

niet toekomstbestendig.

Nieuwe mediabedrijven zoeken de reuring van het dagelijks leven

18

Hilversums medialandschap3. visie op dorpsniveau

19

20

Studio’s en opslag Omroepen

€ €

€ vastgoedkosten

korrelgrootte

functionaliteit

levendigheid

21

Focusgroep

De focusbedrijven hebben elk hun eigen

vestigingsvoorwaarden wat betreft

bereikbaarheid, korrelgrootte, vastgoedkosten

en type omgeving. Omroepen en studio’s/

techniek vragen een grote korrel in

een functionele omgeving. De content

builders en met name de start ups willen

onderdeel zijn van het dagelijks leven.

Functies en levendigheid zijn hierbij

belangrijkere vestigingsvoorwaarden. Door

de vestigingsvoorwaarden te koppelen aan

de karakteristieken en kernkwaliteiten van

Hilversum, worden vraag en aanbod gematcht.

Omroepen Content builders Start ups

€€

22

Bestaande mediastructuur

Leegstand

Landschappelijk fundament

23

PotentiekaartLandschappelijk fundament

Potentie

Op basis van de bestaande mediastructuur,

leegstand en onderscheidende landschappelijke

kwaliteit is een potentiemap opgesteld. Aan

de noordzijde van Hilversum is het MediaPark

gelegen, het huis van de omroepen en

studio´s. Direct ten zuiden is het villagebied

gelegen waar voorheen de media floreerde. Aan

deze wijk grenst vervolgens het dorpse centrum

van Hilversum gelegen. Deze gebieden hebben

de potentie om door ontwikkeld te worden

vanuit de eigen kwaliteit. Leegstand, met per

gebied een andere korrel en vastgoedkosten,

zal geschikt worden gemaakt voor verschillende

type mediabedrijven. Een historisch lint vormt

centraal het verbindende element tussen

de gebieden. Er worden vier type gebieden

onderscheiden, met elk eigen karakteristieken

en kernwaarden. Van noord naar zuid worden

de volgende gebieden onderscheiden, de

Mediafactory, het MediaPark, de Mediawijk en

de Broedplaats. Elk gebied is toegespitst op een

focusgroep. Er ontstaat zo een ruimtelijke keten

van mediagebieden in de directe nabijheid van

elkaar.

media factory

mediapark

mediawijk

broedplaats

mediapad

missing link

heidepark

24

Hilversumse medialandschappen

lint

dorpsring

stationsontsluting

gebiedsentree

25

Autoluw hart

26

Uitwerking4. deelgebieden

27

28

Mediawijk met allure

29

Mediawijk omzoomd door 1.000 hagenIn een villawijk waar vroeger de media

floreerde, staat een groot aantal typisch

Gooische villa’s leeg. Door meer planologische

ruimte en verbetering van de ruimtelijke

kwaliteit, wordt het leegstaande vastgoed

interessanter voor ontwikkeling. Een

mediapad, dat loopt vanaf het MediaPark

naar het centrum, vormt de landschappelijke

ruggengraat van het gebied. De voorzijden van

de kavels veranderen in een groene voorruimte

van het kantoor. Op een eerste kavel is een

open air studio ontwikkeld, de volgende biedt

ruimte voor het terras van een grand café.

De achterzijdes worden functioneel gebruikt.

Auto’s worden er geparkeerd en er is ruimte

voor uitbreiding van de villa’s. Op deze manier

ontwikkelt de villawijk zich plotsgewijs tot een

mediawijk van allure.

30

1. werkveld• ontharden• verlenging kantoor• haag als erfgrens

2. flexibel• achter bebouwing• < bestaande goot• < bestaande breedte • flexibel

3. functioneel• parkeren• recht op overpad

Ontwikkelregels

31

Strategie

De belangrijkste reden dat leegstaande villa’s

op dit moment niet worden ontwikkeld is het

beperkte aantal metrages. Ontwikkelaars, die

de leegstaande villa’s in handen hebben, krijgen

de ruimte om de villa’s aan de achterzijden

uit te breiden. Het gebied wordt opgedeeld in

ontwikkelplots met gemiddeld vier kavels per

plot. Door deze opdeling kan de ontsluiting

via de achterzijde direct worden gerealiseerd.

Achterpaden worden verlengd zodat alle

kavels bereikbaar zijn. De achterzijde wordt

zo gebruikt om te parkeren en de voorzijden

van de kavels vergroenen geleidelijk. Met de

opbrengsten die ontstaan door de meerwaarde

van de kavels wordt het Mediapad aangelegd.

Aan de achterzijden wordt ruimte geboden voor nieuwe ontwikkelingen

33

34

soundstudiowandeltuin kinderdagverblijf lunch tuin

35

lunch tuin flexofficesopen air studiogrand café

mediahotel

kinderdagverblijf

flexoffices

open air studio

soundstudio

business support

379-12m

4.5m

Het Mediapad als landschappelijke ruggengraat

38

Het MediaPark krijgt een gezicht naar het Heidepark

39

Van bedrijventerrein naar MediaParkOp dit moment heeft het episch centrum van

de media de uitstraling van een gemiddeld

bedrijventerrein langs de A1. Het huidige beeld

van asfalt en de auto zal plaatsmaken voor

een groene werkomgeving. Het MediaPark

zal hierdoor haar naam weer naar eer mogen

dragen. De gesloten campus opent zich

naar het ten westen gelegen heidepark.

De functionele zijde aan de oostkant, met

entrees vanaf het station en een historisch

lint, zorgt voor de ontsluiting van het gebied.

Aan de westkant wordt een langzaam netwerk

ontwikkeld, waar mediawerkers in hun pauze

een ommetje maken.

P

P

P

1. nieuwbouw=herontwikkelen• verdichten tot kwaliteit• herbruik leegstand

2. heroriëntatie• gezicht naar heidepark• max 10 m hoog• overgang privé-openbaar• geleidelijke ontwikkeling mediapad

3. hoogwaardigheid• architectonische kwaliteit• ontwikkeling mediapark

Ontwikkelregels

leegstand, kansloos

leegstand, kansrijk

ontwikkellocatie

special

langzaam netwerk

snel netwerk

41

Strategie

Met name de grootschalige opslagruimten

en gedateerde kantoorruimte staan leeg op

het MediaPark. Bouwtechnisch zijn ze in orde

maar functioneel gezien voldoen ze vaak niet

meer aan de vraag. Door de herontwikkeling

van leegstaande panden te verplichten

bij nieuwbouw, ontwikkelt het MediaPark

zich toekomstbestendig. Allereerst zullen

grootschalige parkeervoorzieningen worden

bebouwd, parkeren zal gebouwd of (half-)

verdiept worden opgelost. In de tweede fase

zal het MediaPark aan de westzijde, door het

toestaan van hoogwaardige bebouwing, een

gezicht krijgen naar het Heidepark. Routes

van en naar dat park worden aangelegd. Als

de media-economie totaal instort is het ook

mogelijk dat andere, hoogwaardige, functies

aan het Heidepark worden gerealiseerd. Elke

ruimtelijke ontwikkeling vormt zo een stuk van

een steeds groener wordende puzzel.

42

De televisietoren als baken van de media

43

studio

horecapaviljoen

omroepkantoor

kantoren

mediacenter

omroepgebouw

454.5mHet Mediapad als verbindend element tussen MediaPark en Heidepark

46

47

Broedplaats voor de media

Er vindt een verpublikalisering van de media

plaats. Het contact met de consument wordt

steeds meer door de media gezocht. Het

mediapodium in het centrum van Hilversum

vormt een publieke anker tussen media en

consument. Tijdelijke festiviteiten versterken

het merk van Mediadorp Hilversum. Studenten

stellen hun afstudeerprojecten tentoon, het

games bedrijf Spill Games organiseert een

city gaming evenement en het online media

bureau MediaMonks test er haar nieuwe

clicks2bricks installaties. In leegstaande panden

kunnen start ups hun eigen bedrijf beginnen.

De leegstand vermindert en de relatie tussen

media en Hilversum wordt in ere hersteld.

48

1. tijdelijkheid• tijdelijke werkateliers• flexibilliteit• coalitiestedenbouw met gemeente als regisseur

2. ontwikkeling• verticaal samenvoegen winkelruimten• woningsplitsing voor studenten

3. ondernemende straten• medialab• branding• mediafestival

Ontwikkelregels

49

Strategie

Hilversum heeft zich ontwikkeld tussen drie

brinken. In de centrumschil die daarmee

ontstaan is, zaten tot enkele jaren terug

specialistische winkels. Dat zijn precies de

winkels die door de opkomst van internet en

de crisis langzaam maar zeker verdwenen. De

winkelpanden zijn ruim, betaalbaar en toch

midden in de levendigheid die wordt gezocht

door jonge media bedrijven. Met enkel een

laptop start elke student tegenwoordig een

mediabedrijf. Studenten van de media-afdeling

van de Hogeschool Kunsten Utrecht kunnen de

leegstaande panden gebruiken om hun eigen

bedrijf te starten en langzaam doorontwikkelen

tot volwassen mediabedrijf. De bedrijven

kunnen in de breedte groeien door het koppelen

van winkelpanden. Zo wordt de Hilversume

keten continu van onderaf gevoed.

studentenateliers

incubator programma

mediabrink

lunchtuin

werkspot

mediapad

50

Brink als vrijplaats voor de media met wisselende exposities

51

medialab

Top 2000 café

Media Monks screen

Spill Game centre

studentenatelier

media incubator

tentoonstelling HKU

5310m

2.5m

Het Mediapad als ondernemende straat

Groene hart van de mediaragio5. visie 2040

55

Hilversum als het groene hart van de mediaregio

57

Visie 2040

In 2040 is Hilversum het groene hart van de

mediaregio. In plaats van de concurrentie

aan te gaan met andere plaatsen in de regio,

heeft Hilversum zich van uit de eigen, groene

en lommenrijke kwaliteit ontwikkeld. Door de

kleine ontwikkelkorrel, kan er beter ingespeeld

worden op de vraag van het moment. Alle

ontwikkelingen vormen samen een nieuw,

groen fundament van het dorp. Hilversum en

media versterken elkaar weer. Het mediapad

wordt gebruikt door mediawerkers, maar

vormt tevens het verbindende element tussen

centrum en buitengebied. Niet concurreren,

maar onderscheiden is de basis van het

Hilversumse medialandschap.

84%110.000m2

herbestemd kansrijk leegstand en

herontwikkeld kansloos leegstand

59