15 juni 2013 , pag. 22

A

Zelf lerennadenken

GEZONDHEID DESKUNDIGAls we het even niet meer weten, klop-Als we het even niet meer weten, klop-pen we aan bij een deskundige die wélweet hoe we moeten afvallen, ons huisopruimen of ons lastige kind in het gareelkrijgen. De leek vraagt, de expert ant-woordt. Wat is er gebeurd met ons eigengezond verstand, vraagt gedragsfilosoofJan Bransen zich af.gezond verstand, vraagtJan Bransen zich af.

vraagt gedragsfilosoof. Door Patricia van der Zalm

Als je ’een tikkeltje’ te zwaar

bent, ga je minder eten en

meer bewegen. Wanneer je een

kind hebt dat lak heeft aan

afspraken, dan grijp je in. Is er

een conflict, dan probeer je dat met een

redelijk gesprek op te lossen en zorg je

ervoor dat het niet escaleert. Als je huis een

bende is, pak je de stofzuiger en een natte

lap. Logisch. Of toch niet?

Steeds minder, vindt Jan Bransen, hoog-

leraar Filosofie van de Gedragswetenschap-

pen bij het Behavioural Science Institute vande Radboud Universiteit Nijmegen. We zijn

geneigd om voor van alles en nog wat een

deskundige erbij te halen, omdat we den-

ken dat diegene de antwoorden heeft op

onze vragen. In zijn pas verschenen boek

Laat je niets wijsmaken – Over de macht vanexperts en de kracht van gezond verstandbetoogt hij dat we een beetje lui zijn ge-

worden. Waarom gebruiken we ons gezond

nuchter verstand niet wat vaker? Waarom

stellen we niet meer vragen bij de zogehe-

ten vanzelfsprekendheden die dagelijks

over ons worden uitgestort?

Neem bijvoorbeeld de medicalisering van

’lastige’ kinderen. Die zijn niet gewoon

druk, maar hebben nu ADHD. Een kind dat

een beetje op zichzelf en eenkennig is? Dat

heeft vast een autistische stoornis. Heb je

overgewicht, dan ben je niet te dik, maar

heb je obesitas. In een illustratie bij een

artikel in VK Magazine over ’het heden-daagse opvoeden’ zegt een moeder tegen

een expert over haar zoon: ’Hij luistert niet

en verliest zó snel z’n zelfbeheersing.’ De

vader oppert: ’Misschien is er iets mis met

zijn frontale cortex?’ Dat zoon een etterbak

is en zij slappe ouders, komt niet bij ze op.

Bij al onze vragen laten we ons de weg

wijzen door experts, deskundigen en we-

tenschappers. Natuurlijk hebben die veel

nuttigs en zinvols te melden, vindt Bransen.

"Maar zij nemen de rol over die vroeger opa

en oma of een goede buur hadden. Het is de

vraag of we zoveel deskundigen nodig heb-

ben. Een van de risico’s is dat we denken: er

is een professional voor, dus die zal het wel

weten." Door zaken te medicaliseren – van

ADHD tot obesitas – verschuift bovendien

de vraag wie er verantwoordelijk is, vindt

Bransen. "Je ontneemt mensen ook de

noodzaak om zich te verantwoorden: ik heb

nu eenmaal obesitas of kan me niet con-

centreren, daar kan ik zelf niets aan doen."

Hierdoor ga je voorbij aan het meest voor

de hand liggende: zelf in actie komen, vindt

de hoogleraar. "Pedagogen opperen bijvoor-

beeld wel eens dat aanstaande ouders een

cursus opvoeden zouden moeten volgen.

Voor sommigen zou dat inderdaad geen

slecht idee zijn. Maar het effect kan zijn dat

je als aanstaande ouders te gemakkelijk

overgaat op de automatische piloot: ande-

ren weten het vast beter, dus ik doe een

stap terug. Daardoor spreken we onze on-

derzoekende houding niet meer aan. We

worden aangemoedigd om niet meer zelf

na te denken. Je kunt mensen veel leren,

maar ze moeten met die kennis wel zelf

verder aan de slag."

Die hang naar ’deskundig advies’ zorgt

voor een kloof, ziet Bransen. "Tussen de

wetende intellectueel en de afhankelijke,

aanbiddende leek. De leek lijkt ondeskundig

en vraagt, de expert schijnt alles te weten

en geeft antwoord. Beide vind ik overigens

vervelende types. Zowel leken als deskun-

digen gaan uit van allerlei vanzelfsprekend-

heden die niet worden bediscussieerd: voor

het opvoeden van een lastig kind heb je een

supernanny als opvoedcoach nodig, dat is

schijnbaar te moeilijk om zelf te kunnen.

Maar de vraag is of je er met wat gezond

verstand niet gewoon zelf achterkomt wel-

ke aanpak de beste is."

Of stel: een kind eet niet goed. "Dat

kwam ongetwijfeld duizend jaar geleden

ook voor. Ouders hadden waarschijnlijk

geen flauw idee, maar probeerden van alles

uit. Nu we worden overspoeld door experts,

is onze eerste reactie: wie kan mij helpen?"

Hoe zou dat komen, die hang naar des-

kundig advies van anderen? Zijn we door de

gecompliceerde, snelle maatschappij onze-

ker geworden over ons eigen inschattings-

vermogen? Zorgt de vloed aan mogelijkhe-

den voor keuzestress en zoeken we daarom

ons heil bij mensen die het volgens ons

beter weten? "Ik zou het liever omdraaien",

zegt Bransen. "Al die onzekerheid en keuze-

stress zijn eerder het gevolg dan de oorzaakvan het bestaan van zoveel experts. Je kunt

niet alles zelf weten, dus is het goed dat je

met je computer bij een helpdesk terecht

kunt. Maar experts geven ’algemene kennis’

die moet worden aangepast aan je eigen

situatie. Het lijkt gemakkelijk: het probleem

uit handen geven als je het even niet meer

weet, maar dat gemak is misleidend."

We weten meer niet dan wel. Dan is het

toch prettig dat er deskundigen zijn? "Ze-

ker. Maar het heeft ook keerzijden. We

vergeten zelf na te denken."

Gezond verstand?

Wat is dat eigenlijk, gezond verstand?

Gedragsfilosoof Jan Bransen omschrijft

het zo: op een onderzoekende manier

omgaan met de vragen die je hebt en de

antwoorden die je krijgt. Hoe hou ik

mijn kind in het gareel? Hoe bewaar ik

thuis de vrede? Hoe val ik af?

Gezond verstand is ook nodig om te

kunnen bepalen wat je voor je eigen

probleem hebt aan de antwoorden die de

wetenschap geeft. "Na hulp van een

helpdesk doet je mobieltje het weer. Na

inschakeling van een coach gaat de op-

voeding je makkelijker af. Maar daarin

speelt het gezond verstand een grote rol.

We zijn, als het erop aankomt, allemaal

onze eigen experts. Iedereen moet im-

mers zijn eigen leven leiden. Leven is

ook gewoon ploeteren en uitproberen.

Dat kun je niet uitbesteden."

Overschat Bransen het gezond ver-

stand niet? Op het gebied van voeding en

gezondheid, heerst bijvoorbeeld onwe-

tendheid. Tussen lager en hoger opgelei-

den bestaan grote gezondheidsverschil-

len, blijkt uit onderzoek. "Het gezond

verstand zou moeten worden getraind.

Je moet het mensen in elk geval niet

moeilijker maken, door te doen alsof

experts alle antwoorden hebben."

Boek Laat je niets wijsma-ken – Over de macht vanexperts en de kracht vangezond verstand AuteurJan Bransen UitgeverijKlement Prijs €19,90.

Ð We zijn geneigd ons snel tot een ex-

pert te richten, omdat we denken dat hij

de antwoorden heeft. We hijsen hem op

een voetstuk en vergeten om zelf na te

denken. Illustratie: Archief DvhN