Een humanistisch kunstwerk

Hans Holbein – Georg Gisze

Door Jeether Antonissen & Maria Vitters

TDK - Simone Rijs

Hans HolbeinHans Holbein was een Duitse Renaissance kunstenaar. Hij tekende en schilderde, maar maakte daarnaast ook nog meubels, kledingstukken en illustreerde boeken.Hij is een zoon van Hans Holbein de Oudere, waardoor hij ook wel eens Hans Holbein de Jonge wordt genoemd. Samen met zijn broer is hij gaan reizen, en maakte hij houtsneden voor boekillustraties. Daarnaast schilderde hij ook vooraanstaande burgers.Na een reis naar Italië keerde hij terug naar Bazel. Hier schilderde hij portretten van de humanisten Amerbach en Erasmus. Holbein de Jonge voelde zich verbonden met de humanisten, daardoor kreeg hij steeds minder opdrachten. Dat kwam doordat de Reformatie steeds sterker werd. Daarom reisde hij naar Engeland, waar de Reformatie nog niet compleet was ingeburgerd. Hij heeft daar onder andere aan het Engelse hof gewerkt voor koning Hendrik VIII. Zijn schilderwerk is te herkennen aan de heldere, koele kleuren. Hij werkte vaak in detail. Veel van zijn portretten zijn bewaard gebleven, die bekend zijn door de levensechte gelaatsexpressies1.

VormWe zien een man. Om het portret is ruimte gecreëerd om symbolen weer te kunnen geven.Om de man zijn allerlei brieven te zien, waarop een naam naar voren komt. In zijn hand houdt hij ook een brief vast.

Achter de man, net boven hem, hangt een gedicht over hem. In het gedicht staat: “De afbeelding die je hier ziet, laat je de eigenschappen van Georg zien, zoals zijn levendige ogen, zo is zijn gezicht”2.

1 http://www.statenvertaling.net/kunst/biografie/hans.holbein.de.jonge.html 2 Ganz, P., Blz. 238.

Georg Gisze

Er staat een spreuk op de muur links van de man geschreven: ‘Nulla sine merore voluptas’3; rechts naast deze zin is een weegschaal te zien. De weegschaal is niet in balans, maar er is geen gewicht te zien op de weegschaal.

Op de tafel ligt een tapijt. Op tafel staat een glazen vaas. Voor de rest liggen er op tafel nog een aantal schrijfmaterialen, zoals een inktpotje, pennen, en er zijn scharen te zien. Helemaal rechts onderin, op de punt van de tafel, zie je een metalen bakje met een aantal munten er in liggen.

InhoudOp het schilderij is Georg Gisze te zien. Hij is een trotse burgerman. Hij wilde dan ook geportretteerd worden als een machtige en rijke man, met verstand van de wetenschap.Je ziet om de man allerlei brieven, waarop zijn naam naar voren komt. Op de brief die hij in zijn hand houd staat: “Dem erszamen Jergen Gisze to Lunden in engelant Mynem

broder to handen”, wat betekend: “Aan mijn broeder Georg Gisze in Londen”4.

Achter Georg hangt een gedicht over hem. Het gedicht is in het Latijn. “De afbeelding die je hier ziet, laat je de eigenschappen van Georg zien, zoals zijn levendige ogen, zo is zijn gezicht”5.

De spreuk op de muur links van Georg Gisze is: ‘Nulla sine merore voluptas’ 6; Geen vreugde zonder smart. Naast deze zin is de weegschaal te zien, wat kan slaan op de spreuk; namelijk de vreugde en de smart moeten even zwaar zijn, zodat de weegschaal in evenwicht blijft. Bij dit schilderij hangt de weegschaal niet in balans. Dat zou kunnen betekenen dat het evenwicht tussen vreugde en verdriet in het leven van de geportretteerde wankel verloopt of zelfs verloren is gegaan7.

De grote hoeveelheid objecten die om hem heen zijn afgebeeld, leiden een beetje af van het portret. Er is daardoor zoveel te zien, dat je een beetje vergeet dat het om hem gaat. Ook door zijn blik wordt hij zelf een soort object om naar te kijken. Hij kijkt naar een punt links van ons, de toeschouwer, waardoor er geen direct oogcontact is8.

De voorwerpen die er zijn verhogen de interesse in de persoon, het laat zijn voorliefde voor mooie dingen zien, en geeft informatie over de persoon en zijn manier van leven. In de vaas zie je anjers, die zijn huwelijk aankondigen9. 3 Ganz, P., Blz. 238.4 Ganz, P., Blz. 238.5 Ganz, P., Blz. 238.6 Ganz, P., Blz. 238.7 Buck, S., Sander, J., Suchtelen, A. van, Buvelot, Q., Ploeg, P. van der, Blz. 26.8 Bätschmann, O., Griener, P., Blz. 184.9 Bätschmann, O., Griener, P., Blz. 184.

Detail schilderij

Detail schilderij

Detail schilderij

Detail schilderij

FunctieDit schilderij is vooral bedoeld om Georg Gisze op te hemelen. Overal om hem heen zie je brieven over hem, waarin staat hoe goed hij wel niet is, en hoe knap. Daarnaast laat hij zien hoe machtig en rijk hij is, bijvoorbeeld door de munten voor op tafel. Met dit werk liet de portretschilder zich bij de kooplieden van zijn beste kant zien. Holbein pronkt hier met zijn vermogen de verschillende voorwerpen die de opdrachtgevers omringen zo natuurgetrouw af te beelden, dat ze bijna tastbaar lijken10. Dit zie je bijvoorbeeld door de vaas, die erg knap geschilderd is. Ook zie je allerlei verschillende stofuitdrukkingen, wat zijn virtuositeit laat zien.Door de ordening van details wordt de beschouwer in zijn verwachting een natuurgetrouwe weergave van de werkelijkheid te zien, bedrogen. De tafel loopt niet rechthoekig; de weegschaal is niet in balans, terwijl er niets te zien is op de weegschaal waardoor hij uit balans zou raken. Holbein laat mensen nadenken om zo meer te weten te komen over de geportretteerde persoon. De schilder verwijst naar iets dat verder gaat dan de wereld, hoewel het daar op het eerste gezicht een objectieve weergave van lijkt te zijn11.

10 Buck, S., Sander, J., Suchtelen, A. van, Buvelot, Q., Ploeg, P. van der, Blz. 26.11 Buck, S., Sander, J., Suchtelen, A. van, Buvelot, Q., Ploeg, P. van der, Blz. 26.

Bronnen

Boeken:• Buck, S., Sander, J., Suchtelen, A. van, Buvelot, Q., Ploeg, P. van der, Hans Holbein Portretschilder van de Renaissance, Zwolle, Waanders Uitgevers, 2003.• Bätschmann O., Griener P., Hans Holbein, Zwolle, Waanders Uitgevers, 1997.• Ganz P., The Paintings of Holbein, London, Phaidon Press Ltd., 1950.

Plaatje voorkant:• Bätschmann O., Griener P., Hans Holbein, Zwolle, Waanders Uitgevers, 1997. Blz. 182

Plaatjes details:• Ganz, P., The Paintings of Holbein,London, Phaidon Press Ltd., 1950. Blz. 239. 98, 99

Internetbronnen:• http://www.statenvertaling.net/kunst/biografie/hans.holbein.de.jonge.html