p rak

tisc

h

Andersom denken

Denk meer in beeld: beelden leiden naar creatieve oplossingen

Creativiteit is belangrijkerdan kennis: “Kennis is alles wat we nu weten en begrijpen, creativiteit wijst naar alles wat we nog kunnen ontdekken en maken” Albert Einstein

Door je oordeel uit te stellen, schep je ruimte om na te denken (zie pagina 26)Verbeeldingskracht hebbensommige kinderen vannature, de anderen kunnen het ontwikkelen doordat ze leren in vrijheid te denken

Ga er vanuit dat er nooitéén oplossing is, bedenk er altijd meteen zes… (zie pagina 24)

Kinderen bezitten

alle talenten die

nodig zijn om

optimaal creatief

bezig te kunnen

zijn

Howard Gardner

Als we nu eens naar die kuil

zoeken, dan vinden we hem

vast ook niet, en dat is al

heel wat, want dan vinden

we misschien iets wat we

niet zoeken, en dat is dan

misschien precies wat we

eigenlijk zochten.

Winnie the Pooh - A.A. Milne

e d u c a r e 3/2011 [ pagina 23 ]

e d u c a r e[ pagina 24 ] 3/2011

Websiteshttp://vindingrijk.wordpress.com

SinaasappeltestNeem een plakje sinaasappel.Vraag hoeveel dingen je hierinkunt ontdekken en laat allewaarnemingen op een velpapier tekenen. Geef ruim detijd (ongeveer 15 minuten),waardoor de kinderen steedsmeer dingen ontdekken in datene plakje. De timing is cruciaal,want na een korte tijd zijn de eer-

ste ideeën meestal ‘opgedroogd’. Jenormale reactie is dan om te stoppen.

Als je dan toch doorzet blijken daarnajuist de meest creatieve ideeën op te

komen. Het gaat overigens niet alleen om hetkijken: wat gebeurt er als je de sinaasappel vastpakt,

van de andere kant bekijkt, proeft? Hoe schijnt het licht erdoorheen en focus even op dat ene pitje, waar lijkt dat op?

Denken om een hoekjeCreatief denken kun je leren en begrijpen. Door deze bewustwordingopen je deuren voor de kinderen naar een wereld met ongekend veelmogelijkheden. Daarom moeten we in het onderwijs creatief denkenexpliciet en gericht op de lesagenda zetten. De bewering dat kinde-ren al creatief zijn – en dat extra aandacht niet nodig is – gaat hierniet op. Ja, kinderen zijncreatief, maar moetencreatief blijven. Dat hetniet zo ingewikkeld isom de ontwikkeling vancreatief denken te kop-pelen aan bestaandelesonderwerpen en leer-doelstellingen, laatDavid Kooij zien doorcreatief denken te kop-pelen aan brainstormenen aan uitvinden. www.denkenomeenhoekje.nl

De regel van zesPaula Underwood was de dochter van een Irokese medicijnman. Ze groeide opin de Indiaanse traditie waarin verhalen centraal staan. Haar vader, dyslectischen praktisch analfabeet, leerde haar ‘the rule of six’: als je ergens een oplos-sing voor zoekt, kijk dan of je zes verschillende oplossingen kunt vinden. Zemoest zelf antwoorden verzinnen op een vraag, en er daardoor echt zelf overnadenken. Er zijn waarschijnlijk wel zestig mogelijkheden, maar door er zes tezoeken leg je je niet neer bij het meest voor de hand liggende antwoord. Dooriets van alle kanten goed te bestuderen, behoud je een open blik op je vraag.Pas daarna kun je beslissen wat op dit moment en voor jou het juiste ant-woord is. Dit is wel een heel andere manier van werken dan het standaard-antwoord op een multiplechoice-vraag waarbij er altijd maar eentje goed is.

Vakantiehuis op MarsEen originele context en een vreemd probleem maken creatief denkenlenig. In deze opdracht wordt eerst gebrainstormd aan de hand vaneen natuurfoto. Wat zijn er voor mogelijkheden, wat valt je op? Niette veel erover nadenken, maar zoveel mogelijk associaties opschrijven,alles wat in je opkomt. Daarna laat je deze ‘eigenschappen’ als inspi-ratie gebruiken om een vakantiehuis op Mars te maken. Dus geengewoon vakantiehuis, maar een huis dat weg kan rollen, een ufo-citroen of eentje met een buitenaardse ingang. Het gaat erom dat ervoortgebouwd wordt op de eerdere ideeën. Juist de buitenaardse din-gen, die eigenlijk helemaal niet kunnen zijn interessant. Samenwerkenmaakt het nog spannender: als de één met iets begint, kan de anderdaar iets heel anders in zien. En dat kan weer de aanleiding zijn toteen aanpassing of een nieuwe manier van ergens mee omgaan.

e d u c a r e 3/2011 [ pagina 25 ]

Dit is geen stoel…Zet midden in de kring een stoel. De eerste persoon pakt de stoel enzegt: “Dit is geen stoel, het is een winkelwagentje” pakt de stoel en‘rijdt’ ermee weg. De volgende zegt, “Nee, het is geen stoel, het is geenwinkelwagentje, het is een schommelwieg”, en wiegt de stoel heen enweer. Iedere volgende deelnemer noemt de hele rij weer op, bedenkteen nieuwe mogelijkheid en voert die uit..

Hapje humor‘Mama ik eet roodkapje’. Moeder begrijpt het niet. “Nou, ik heb een kapjevan het brood met rode jam, het is dus een rood kapje en ik ga het lekkeropeten, dus ik ben de wolf”. Deze spontane opmerking wordt veroorzaaktdoor associatief denken. Door deze manier van denken te stimuleren, ont-staat er opeens meer ruimte in je hoofd. Want waarom zou er maar éénantwoord goed zijn op de vraag wat hoort er niet in dit rijtje thuis? Appel– komkommer – kikker – gazon rozen? (denk aan kleur, lettergrepen,meervoudsvorm…)In plaats van een test met maar één goed antwoord is het veel leuker omeens te bedenken hoeveel verschillende antwoorden je kunt vinden. Enhet verhaal er achter. Door kinderen op deze manier uit te dagen, krijg jeheel andere antwoorden, en veel originelere lunchverhalen. Het is vanbelang voor onze flexibiliteit van denken om te zorgen voor een onder-wijs- en opvoedingsomgeving waar deze ‘natuurlijke’ manier van denkengewaardeerd wordt zodat de creatieve mentaliteit en sensitiviteit behou-den blijven. E. Alkema en W. Tjerkstra, Meer dan onderwijs, Van Gorcum, 2006.

Susan, Ingrid en Ankie voerden in het kader van hun scriptie eenproject uit op drie zeer verschillende scholen. De vraag was of jekinderen kon (aan)leren om creatief te denken. Alle kinderen(groep 6 tot 8) deden eerst een nulmeting, een beeld- en taaltesten de sinaasappeltest, om uit te vinden hoe zij in staat waren omeen oordeel uit te stellen en alternatieven te zoeken. De kinderenwaren na de training gericht op het ontdekken van zoveel mogelijkalternatieven. Er kwamen reacties uit de hele groep, en eigenlijkgeen enkele negatieve opmerking. Het idee achter de training (vanenkele maanden) is, dat kinderen de vaardigheden blijven gebrui-ken en gaan toepassen in andere situaties. In conflictsituaties ble-ken ze de vaardigheden ook in te zetten. Het interessante was, datop alle drie de scholen vooruitgang in het creatief leren denken tezien was, terwijl in de beginsituatie grote verschillen waren in hoede scholen hier aandacht aan besteedden. De conclusie van deze scriptie: “Wij hebben ervaren dat er tijdensde lessen creatief denken meer tolerantie en openheid ontstaatwaardoor alle ideeën van de groep de vrije ruimte konden krijgen

om zich te ontwikkelen tot een creatieve oplossing.”S. Oudhuis, A. Schumacher, I. Merkx, Creatief denken, meer dan je denkt!

Afstudeeronderzoek COCD InHolland 2010

Creatief denken is te leren

GroepscreativiteitVan belang voor creatief denken zijn creatief waarnemen, uitstel van oor-deel door niet gelijk te toetsen aan bestaande kennis maar open te staanvoor nieuwe ideeën, flexibel associëren door de ‘logische’ denkpatronen tedoorbreken of de oplossing in een heel andere hoek te zoeken (draai heteens om), divergeren en verbeeldingskracht ontwikkelenDeze vaardigheden stimuleren de interactie met anderen: je leert je open-stellen voor nieuwe inbreng. Je ontdekt dat anderen op een andere manierdenken waardoor ze op andere ideeën komen, je leert van elkaar en krijgtwaardering voor andere visies. In de meeste scholenwordt creatief denkenniet expliciet aangeleerd,wel komt het bij Dalton-en Jenaplanonderwijs enop vrijescholen indirectaan de orde.Theresa M. Amabile, Creativity in

context; 1996.

e d u c a r e[ pagina 26 ] 3/2011

Tekst: Susan den Otter, Ankie Schumacher, Ingrid Merkx, David van der Kooij, Adriënne BaarsFoto's: Susan den Otter, Ingrid Merkx, Admar Kwant, Adriënne Baars, Antien Grijsseels

De gele kaartOpenstaan voor nieuwe ideeën, tot creatieve oplossingen voor een pro-bleem komen lukt alleen als je niet meteen alles afschiet wat er geop-perd wordt. Door open te staan voor de mogelijkheden die anderenzien, ontstaat er ruimte om de informatie te verkennen en pas later tebeoordelen wat ermee gedaan gaat worden. Het uitstellen van het oor-deel tot een later moment is een vaardigheid die geoefend kan wor-den. De ‘gele kaart’ is een hulpmiddel met de spelregels van creatiefdenken er op. Hierdoor is het mogelijk om te voorkomen dat er teveelin één richting gedacht wordt of dat alleen de meest praatgrage kin-deren gehoord worden. Juist gekke, afwijkende ideeën leiden vaak totcreatieve resultaten, maar helaas worden deze ideeën normaliter vaakgelijk afgeschoten. Met de gele kaart voorkomt je dat.Brainstormen met

Marja en Moes

verkrijgbaar via

www.onderwijs-

maakjesamen.nl

1001 geluidenIn een klas of een groep is het nooit helemaal stil, de geluiden die je ‘erbij’ maakt:schuiven met je stoel, een pennendoos dichtklappen, iets neerleggen mogen ookwel eens gehoord worden. Neem nu een stoel, hoeveel verschillende geluiden kunje daar mee maken? Schuiven, tikken, erop neerploffen. Welke geluiden komen ertevoorschijn en welke ritmes? Maak er een concert van waarbij de uitdaging is omverschillende geluiden in een bepaalde volgorde aan bod te laten komen. Om latereen presentatie te geven is de uitdaging om de verschillende geluiden op te schrij-ven in je eigen partituur. Het is ook spannend om er een geluidsopname van temaken.Ph. Brasseur, Creatief met voorwerpen; 2009

Ja-maar testEr wordt veel gezeurd over en in het onderwijs, vooral over wat er niet goed gaat. Op vrijwelalles kun je een antwoord geven dat met ’ja, maar…’ begint. Creatiever is om er op de ‘ja-en’-manier naar te kijken. Daarbij ligt het accent op de dingen die WEL goed gaan. Ergebeuren immers dag in dag uit ook heel veel mooie dingen (en niet alleen in het onderwijs).Probeer het maar eens uit als je jezelf weer “ja, maar…” hoort zeggen. Met de ja-en gedach-te kom je op veel meer ideeën en kun je meeliften met elkaars ideeën en zo samen nieuwedingen bedenken. Het geeft ook aan in hoeverre je zelf je oordeel uit kunt stellen. Als je eenswil kijken hoe lenig je denken is kun je de online Ja-maar® doen. www.ja-maar.nl

Dit katern kreeg je van Educare! Educare is een tijdschrift over opvoeden en onderwijzen vanuit verbondenheid. Het wordt uitgegeven door Stichting Universele Opvoeding en verschijnt 5x per jaar. Ieder nummer bevat een uitneembaar katern met praktische oefeningen en informatie die je thuis en/of in de klas kunt uitvoeren. Wanneer je op de hoogte wilt blijven van nieuws over opvoeding en onderwijs in verbondenheid, dan kun je je inschrijven op onze digitale nieuwsbrief. We sturen je dan ook bericht wanneer de nieuwe Educare (het tijdschrift) uitkomt. We gebruiken de nieuwsbrief tevens voor nieuws wat niet in het tijdschrift gedrukt kon worden en om je op de hoogte te houden van ontwikkelingen op onze websites. Schrijf je nu in op de nieuwsbrief en ontvang direct 6 Educare katernen (pdf):

1. Leren met Hart Focus 2. Schatgraven in jezelf 3. Verrassend tekenen 4. Opgroeien in verbondenheid 5. Leren kun je leren 6. De rol van spiegelneuronen

Je vindt het inschrijfformulier op onze homepage op www.educare.nl Op onze website kun je ook een abonnement afsluiten op het tijdschrift zelf of ter kennismaking een proefnummer aanvragen. De websites van Stichting Universele Opvoeding:

www.educare.nl – alles over het tijdschrift Educare www.opvoedingsboek.nl – wekelijks een boekbespreking... www.opgroeieninverbondenheid.nl – wekelijks een praktische tip... opvoedingenonderwijs.ning.com – digitale ontmoetingsplaats voor leden

Copyrights van alle teksten en foto’s in deze pdf berusten bij Stichting Universele Opvoeding en de respectievelijke auteurs en fotografen. Je mag er niets uit kopiëren zonder hier vooraf toestemming voor te vragen. Je mag wèl deze pdf in zijn geheel doorgeven aan vrienden en/of collega’s van wie je denkt dat ze belangstelling hebben voor de inhoud ervan. St. Universele Opvoeding – Hendrik Marsmanweg 16 – 4103 WS Culemborg – redactie@educare.nl