Een van de wijngebieden die nog op mijn verlanglijstje stonden, was Bairrada in Portugal.

In de proeverij van Portugese wijnen afgelopen jaar zagen we mooie, zij het niet zo

gemakkelijke rode wijnen uit Bairrada. En tijdens een eerder bezoek aan het naburige

Dão hoorde ik steeds dat er in Bairrada heel andere wijnen worden gemaakt. Dat maakte

me nieuwsgierig. Maar de wijnen van Bairrada geven zich niet gemakkelijk en de streek

zelf laat zich evenmin zomaar ‘vatten’. Zelfs na mijn bezoek vond ik het lastig om precies

te begrijpen wat hier gebeurt. Dat de streek eigenlijk alles in huis heeft voor kwaliteit in

wit, rood én mousserend, is duidelijk. Maar veel producenten maken er een rommeltje van.

T E K S T & f o T o g r a f i E : r o n a l d d e g r o o t

Bairrada heeft het (maar niemand weet dat)

Repor tage : Por tugal 2120 Repor tage : Por tugal

Bij rood is met name merlot populair als mengdruif, om de wijnen van baga zachter te maken. Ook de alomtegenwoordige touriga nacional wordt daarvoor gebruikt, zeker in de wat mindere jaren, als de baga zuurder en strakker van karakter is. Dat vertellen ze ons bij Ataide Semedo, een klein bedrijf met 5 hectare eigen wijngaarden. “In moeilijke jaren maken we een blend van touriga nacional en baga. In de goede jaren maken we van deze druiven een aparte wijn, omdat de baga dan rijp en zacht genoeg is. Bij de blend overheerst de touriga nacional als de wijn jong is. Maar als je hem laat rijpen, dan komt de baga terug en drukt zijn stempel op de wijn. Goed beschouwd zijn de regels van deze DO erg rekkelijk. We maken ook een wijn met 100% viognier en die mag gewoon Bairrada heten.” In commercieel opzicht een begrijpelijke keuze. Toch lijkt dit de achilleshiel van de streek, want het maakt de herkenbaarheid van de wijnen er niet beter op. Het gaat bovendien ten koste van het vlaggenschip van de streek, de klassieke rode Baga.

‘ J e m o e t g e d u l d h e b b e n ’Je kunt je baga natuurlijk rücksichtslos rooien, of mengen met merlot dan wel touriga nacional. Maar je kunt ook proberen er gewoon goede wijnen van te maken. Een aantal wijnmakers is daar gelukkig heel bedreven in. Zoals Hugo Oliveira e Silva, de (parttime)wijnmaker van het kleine bedrijf Castel Venegas. “Ik ben als wijnmaker afgestudeerd op de druif baga. Daardoor heb ik enigszins begrepen hoe je ermee om moet gaan. Het probleem is dat deze druif moeilijk rijp te krijgen is, zelfs in een vrij warme streek als Bairrada. In dat opzicht kun je hem vergelijken met cabernet sauvignon: je moet veel geduld hebben. Hij rijpt zo’n twee weken na touriga nacional en zelfs drie tot vier weken na de tinta roriz. Eerder dan begin oktober kun je hem in Bairrada niet

De wijngaarden van Bairrada liggen tussen de steden Coimbra in het zuiden en Aveiro in het noorden. Bairrada ligt ten westen van Dão, en dus ook ten westen van de hoge heuvels die dat gebied afschermen van de Atlantische invloed. In Bairrada wordt het weer veel meer dan in Dão bepaald door wind en regen van zee. Gemiddeld valt hier jaarlijks 800 tot 1200 millimeter regen, met uitschieters van bijna 1600 millimeter aan de oostkant, tegen de heuvels van Dão aan. Dat kan een behoorlijke uitdaging betekenen om de druiven goed rijp te krijgen. Iets wat zeker geldt voor de eigenzinnige blauwe druif van de streek, de laatrijpe baga – een druif die zelfs als hij perfect rijp is ruim in zijn zuren zit.Ondanks deze beperkingen heeft de streek veel mogelijkheden. Ze worden alleen nog (lang) niet allemaal benut. Baga, de ‘eigen’ blauwe druif, is historisch gezien onverbrekelijk verbonden met Bairrada. Dat is het (nood)lot, zou je bijna kunnen zeggen. Maar je lot wordt ook bepaald door hoe je ermee omgaat. Je moet erin geloven, anders wordt het écht een noodlot. Degenen die in deze druif geloven, vergelijken hem graag met pinot noir. Of ze noemen hem de ‘nebbiolo van Portugal’. Ook nebbiolo levert wijnen op die in hun jeugd gemakkelijk streng en zuur overkomen. Met nebbiolo worden echter wijnen gemaakt die tot de absolute wereldtop worden gerekend. Zover is Bairrada (nog) niet. Wel komen hier steeds meer mooie wijnen vandaan, die laten zien wat de potentie is van de streek en zijn bijzondere druif.

m a t e u s s t a a t i n d e w e gHelaas worden de positieve ontwikkelingen in Bairrada geremd door een onmiskenbaar gebrek aan samenhang in de wijnen en door het ontbreken van de wil om samen te werken aan een goed streekimago.

Het is voornamelijk ieder voor zich – dat wordt ook openlijk zo uitgesproken – met alleen de Baga Friends, het clubje van icoonwijnmaker Luis Pato en zijn dochter Filipa, voor allen (zie kader). Maar werkt dat wel zo? Het is natuurlijk vooral van belang dat iederéén goede Baga maakt en niet alleen maar de ‘vrienden van’. De Baga Friends moeten tegen een weerbarstige praktijk opboksen. Een van de grote obstakels voor goede rode Baga is Mateus rosé, het succesnummer van Sograpes. Bijna de helft van de ongeveer 2000 producenten van de streek verkoopt zijn baga aan Sogrape voor de productie van deze rosé. Geef ze eens ongelijk. De druiven kunnen voor rosé eerder worden geoogst dan voor rood, zodat de boeren ze gemakkelijker voor de herfstregens binnen kunnen halen en er geen risico is op zure en onrijpe wijn van baga. De opbrengsten kunnen ook hoger zijn. Het is een hele zorg minder én je krijgt gelijk je geld. Maar het helpt Bairrada niet vooruit.

V e r k e e r d b e l e i dAanleiding voor het oprichten van Baga Friends was het op grote schaal rooien van oude bagastokken. Net als in de Dão, waar de lokale touriga nacional en encruzado grote concurrentie ondervinden van streekvreemde druiven, zie je in Bairrada de aanplant van druiven als merlot, cabernet sauvignon en syrah hand over hand toenemen, ten koste van baga. De aanplant van deze druiven werd in 2003 toegestaan, evenals die van ‘nationale’ Portugese druiven als touriga nacional en alfrocheiro: druiven die in Bairrada evenmin thuishoren. Voor wit mag men onder andere sauvignon blanc en viognier gebruiken. En dat in een streek waar van de lokale arinto prachtige witte wijnen worden gemaakt, die ook goed op vat kunnen rijpen.

oogsten. Daar komt bij dat de baga compacte trossen heeft en dunne schillen, waardoor hij gevoelig is voor rot. Ook de moderne aanplant, op draden, helpt niet echt. In het verleden werd hij geplant als bush vine, vaak zelfs in een hoge bos op een stok in de vorm van een kurkentrekker, om het blad verder van de (vochtige) grond te houden. Bij de bush vines krijgen de bladeren meer zon, op draden hangt veel blad in de schaduw. Daardoor worden de planten onder vochtige omstandigheden sneller aangetast door meeldauw.”

Baga FriendsBaga Friends werd in 2010 opgericht door Filipa Pato (Filipa Pato Wines) en Mário Sérgio nuno (Quinta das Bágeiras). andere leden zijn Filipa’s vader, luis Pato (luis Pato Wines), Paulo Sousa (Sidónio de Sousa Wines), antónio rocha (Buçaco), João Póvoa (Kompassus), en nieuwkomers in de streek François Chasans (Quinta da Vacariça) en dirk niepoort (Quinta de Baixo). de belangrijkste aanleiding was het feit dat er op grote schaal oude bagastokken gerooid werden na de toelating van druiven van buiten in 2003. In de negentiende eeuw was 90% van de wijngaarden beplant met baga. na 2003 kwam het rooien in een stroomversnelling en daalde het aandeel baga tot slechts 40%. de Baga Friends laten zien dat je heel goede wijnen van deze bijzondere druif kunt maken. Zo proberen ze andere producenten de weg te wijzen en de traditie van Bairrada in stand te houden.

Portugese bubbels proeven in de kelder

“De druiven doen het het best op de dalbodems met een warmer microklimaat, omdat ze dan door de heuvels worden beschut tegen de wind van de Atlantische Oceaan. Bovendien is – net als voor pinot noir – een kleiachtige, kalkrijke bodem vrijwel onmisbaar.”

o V e r l e V e n i s m o e i l i J kVoor een bedrijf als Castel Venegas is het knokken. In het verleden werden wijnen met veel zuren en (onrijpe) tannine nog wel geaccepteerd, maar de moderne wijndrinker wil rijpe en zachte tannine. Bewaren is er niet meer bij, terwijl goede Bairrada een bewaarwijn bij uitstek is. Niet zo gek dat de consument Bairrada gemakkelijk links laat liggen. Daar komt bij dat veel coöperaties in de streek – en er zijn er hier veel – meestal geen positieve rol spelen. Niet naar de boeren toe en niet op het vlak van kwaliteit. Hugo Oliveira e Silva: “De eigenaar van Castel Venegas besloot in 2012 uit de coöperatie te stappen. Hij heeft mooie oude stokken staan, maar kreeg van de coöperatie van Souselas maar 18 cent per kilo. De presidenten van veel coöperaties zijn gewoon schurken, die helemaal niet in het belang van hun leden werken.” Door de lage prijzen voor druiven en wijnen kom je hier gemakkelijk in een negatieve spiraal. Dat benadrukt ook Carlos Campolargo, eigenaar van Campolargo, een van de grote en vooruitstrevende producenten in Bairrada. “We hebben 170 hectare eigen wijngaarden en 34 verschillende wijnen. Dat lijkt heel mooi, maar onder de huidige omstandigheden kan eigen bezit ook een nadeel zijn. Er is hier wijn te koop voor 20 cent per liter. Daar kunnen wij het gewoon niet voor maken. En afnemers betalen uiteindelijk te weinig; ook Nederlanders. Zelfs bij een korting van 40% willen ze nog niet kopen. Dat maakt overleven lastig.” Daar komt nog bij dat de wijndrinker van Portugese wijnen al snel veel kracht en kleur verwacht, maar voor baga zijn dat – net als bij pinot noir en nebbiolo – geen positieve eigenschappen. Iedereen die goede Baga maakt, benadrukt het belang van een voorzichtige extractie, omdat de wijnen anders te hard worden. Campolargo: “Voor de gisting gebruiken we open lagares, waardoor de wijnen elegant blijven en licht van kleur. Deze methode werd vroeger ook gebruikt. Rode Bairrada is traditioneel nooit een wijn met veel kleur geweest.”

o o k g o e d e c o ö p sGelukkig zijn er ook coöperaties die wél goed presteren, zoals Cantanhede, de grootste producent van de streek. De rol van de

coöperatie is heel belangrijk, want net als in andere Portugese streken is het wijngaardbezit erg versnipperd, met veel kleine familiewijngaarden. Cantanhede heeft 750 leden, met een totaal wijngaardbezit van 1200 hectare. Dat levert jaarlijks zo’n 6 tot 7 miljoen kilo druiven op, goed voor ruwweg 5 miljoen flessen, met onder meer 400.000 flessen mousserende Bairrada (waarover straks meer). Net als bij andere kwaliteitscoöperaties wordt veel tijd en mankracht besteed aan het begeleiden en ‘opvoeden’ van de boeren. Twee professionele wijngaardeniers zijn continu bezig met adviseren en hebben een doorslaggevende stem bij het bepalen van de oogstdatum. De kiloprijs hangt af van het suikergehalte, of de druiven gezond zijn en of ze apart, per druivenras, worden aangeleverd. De druiven die het meest opleveren, zijn baga en de witte druiven bical en arinto. Want laten we niet vergeten dat Bairrada ook mooie witte wijnen maakt. Vooral arinto levert hier prachtig wit op, zo wordt ons verzekerd. De wijnen op de proeftafel bevestigen het naadloos. Alleen zijn ze zo mogelijk nóg onbekender dan de rest van de wijnen uit Bairrada.

l u i s p a t o : e n f a n t t e r r r i b l eDe bekende producent Luis Pato is een vurig pleitbezorger van de druif baga. Hij is de informele leider van de Baga Friends, waarin producenten zijn verenigd die zich richten op de verdediging van deze druif, onder andere door het redden van oude stokken die met rooien worden bedreigd. Want dat is het geval in deze streek: de klassieke druif moet worden verdedigd door een kleine groep producenten. Pato doet dat met verve, maar tegelijk is hij ook iemand die zich vaak afzet tegen de streek, zijn leiders en zijn regels. “In 1999 ben ik uit de DO Bairrada gestapt, omdat het de toenmalige regering behaagde om een incompetente partijbons tot president te benoemen. Ze dachten dat ik dat nooit kon doen, omdat ze in de veronderstelling leefden dat ik niet zonder het imago van Bairrada zou kunnen. Een deerlijke vergissing. Bairrada heeft alleen maar enige naam in Portugal en Brazilië. Mijn wijnen werden gebotteld als landwijnen, als Vinho Regional Beiras. Ik

niepoort in Bairrada goed nieuws voor de streek was het feit dat de beroemde wijnmaker dirk niepoort in 2012 een wijngoed in Bairrada kocht: Quinta de Baixo. dirk is een echte blikvanger met zijn dourowijnen. Hij sloot zich aan bij de Baga Friends, waarmee hij impliciet ook zijn vertrouwen uit sprak in Bairrada en baga. niepoort gelooft vooral in het terroir, met zijn mooie kalkhoudende klei en in het bijzondere, zeker voor Portugese begrippen koele atlantische klimaat. toch moet zijn aanwezigheid niet worden overschat. Want net als bij luis Pato is het ‘merk’ niepoort voor hem belangrijker dan de do Bairrada. de kopers kijken daar dan ook vooral naar, en vergeten gemakkelijk dat de wijn ook Bairrada is. Bovendien is dirk niepoort iemand die – ook weer net als luis Pato – altijd zijn eigen gang gaat. Hij profileert zich als liefhebber van baga, maar maakt hier net zo goed een wijn van puur syrah. niettemin is de kwaliteit van zijn wijnen zeker reclame voor Bairrada.

‘Bairrada zou in Portugal nummer één kunnen zijn in mousserend’

naast Baga en arinto zijn ook de mousserende wijnen uit Bairrada opvallend goed

Hugo oliveira e Silva luis Pato

22 Repor tage : Por tugal

24 Repor tage : Por tugal

bleef gewoon verkopen.” Het zegt veel over de reputatie van Bairrada. Inmiddels is Pato weer teruggekeerd in de schoot van Bairrada, na de benoeming van een nieuwe en nu wel capabele president.De mousserende wijnen van Pato zijn eveneens een verhaal apart. Ook hierbij zet Luis Pato zich af, in dit geval tegen de regels van de DO Bairrada. Hij is tegen de verplichting om de klassieke champagnemethode te gebruiken. “Als je voor een tweede gisting op fles extra suiker moet toevoegen, zoals in de Champagne, dan verhoog je onnodig het alcoholgehalte van de wijnen. Ik heb liever dat de wijnen het laatste deel van de gisting op fles voltooien met hun eigen suiker.” Pato’s houding op dit vlak zegt veel over de situatie in Bairrada in het algemeen. Natuurlijk is hij een icoon, maar hij is tegelijk ook iemand die volledig zijn eigen gang gaat en zich niets aantrekt van andere producenten in de streek. En dat is niet altijd gunstig voor Bairrada als geheel.

t o e k o m s t V o o r m o u s s e r e n d ?Bairrada heeft door zijn koele klimaat en druiven met goede zuren uitstekende mogelijkheden voor het maken van mooie mousserende wijnen en dat blijkt hier dan ook toenemend populair. Zelfs op basis van baga. Niet eens zo gek: goede bubbelwijnen gedijen nu eenmaal op veel zuren. En het is ook een perfecte manier om van je onrijpe bagadruiven af te komen. Veel beter dan ze te gebruiken voor (te) zure

de wijnbouwschool van Bairrada opslagtanks

Ook wel eens jaloers op het Perswijnpanel dat zoveel mooie wijnen mag proeven? Op zondag 25 en maandag 26 oktober kunt u zélf een topselectie van die wijnen proeven op Perswijn Select in de Kookfabriek in Amsterdam. Op deze proeverij presenteren we u de beste wijnen die zijn geproefd en beoordeeld door het proefpanel van Perswijn. Daarnaast staan er presentaties, masterclasses en begeleide proeverijen op het programma. Zo is er een wijn-spijsproeverij van Wijn & Ko (Wijnbar van het Jaar 2015), een workshop Het perfecte glas van Royal Leerdam en op de vakdag onder andere een topproeverij van Californische wijnen: 4 x Napa Cabernet & 4 x Sonoma Zinfandel. Meer over Perswijn Select leest u op www.perswijn.nl/select. Koop nu uw kaarten met korting en meld u aan voor de workshops op www.perswijn.nl/select.

WWW.PERSWIJN.NL/SELECT

PROEVERIJ

TOPSELEC TIE W IJNEN

PERSWIJN

Meer over mousserend de belangrijkste witte druiven voor mousserend in Bairrada zijn maria gomes, goed voor zachte wijnen, en daarnaast arinto, bical en cercial, die een wat strakkere stijl opleveren, met meer uitgesproken zuren. ook zit er soms wat chardonnay in de blend. Blanc de noirs wordt als regel gemaakt van direct geperste baga, en kan mooi karaktervol zijn. Probleem is wel dat er voor mousserende wijnen in Bairrada minimaal drie verschillende herkomstbenamingen zijn: Bairrada espumante, Vinho regional Beira atlântico espumante en Vinho espumante de Qualidade. die laatste aanduiding is zelfs helemaal niet streekgebonden. dat lijkt me onnodig complex en zeker niet dé manier om een streekimago op te bouwen. Het zou beter zijn om voor alle bubbelwijnen dezelfde appellation (en consistente stijl) te gebruiken.

rode wijn. Producenten als Luis Pato gebruiken in feite de groene oogst voor hun mousserende wijnen; voorheen werden die druiven gewoon op de grond gegooid. Pato oogst begin september tot wel 70% van de druiven, als ze nog veel zuren hebben, en maakt er mousserende wijn van. De overige druiven kunnen dan beter, vaak tot in perfectie rijpen, en zijn geschikt voor de productie van een mooie rode wijn. Zo slaat hij twee vliegen in één klap.Dat hier veel mousserende wijnen worden gemaakt, en nog heel goede ook, was me eerlijk gezegd volstrekt onbekend. Ook weer een Portugees staaltje van ‘gemiste kansen’. Als je zulke goede sprankelende wijnen maakt, waarom weet niemand dat dan? Bij Primavera, een familiebedrijf dat goed is voor zo’n 700.000 flessen mousserende wijnen, verbaast men zich over het gebrek aan samenwerking. “Bairrada zou in Portugal de onbetwiste nummer één kunnen zijn in mousserend, als er beter zou worden samengewerkt. Maar iedereen vindt zijn eigen bubbel de beste, zodat er totaal geen consistentie is in de stijl. Daardoor weet de wijndrinker niet waar hij aan toe is. Bovendien is er ook geen enkele vorm van gezamenlijke promotie. Als we dat zouden kunnen organiseren, zouden we cava naar de kroon kunnen steken. Zonde.”

e i g e n i d e n t i t e i t e s s e n t i e e lZo blijft Bairrada worstelen met zijn imago en het karakter van de wijnen. Het vasthouden aan de eigen wijn en druif levert op de lange termijn waarschijnlijk de beste resultaten op, hoe moeilijk de wijnen ook zijn. Het blijft een kwestie van kwaliteit maken en dat ook uitleggen. Voor Bairrada breken pas echt betere tijden aan als de kopers inzien dat hier mooie rode en witte wijnen worden gemaakt en begrijpen dat niet alle goede Portugese wijnen krachtig, diep en zacht zijn, of uitsluitend gemaakt worden van touriga nacional. Daarvoor is ook nodig dat álle producenten zich inzetten voor het maken van Baga van hoge kwaliteit en met een eenduidig karakter. Het is natuurlijk aardig om je druif te vergelijken met nebbiolo, maar dan moet je ook een stap verdergaan. In de DOCG’s Barolo en Barbaresco zijn druiven als barbera en dolcetto domweg niet toegestaan, zodat de wijnen een echte afspiegeling zijn van druif en terroir. Door in Bairrada andere druiven wél toe te staan en baga grootschalig te rooien, heeft men er zelf voor gezorgd dat deze vergelijking mank gaat.

notities van de geproefde wijnen vindt u op www.perswijn.nl.