Iedereen ontevreden

Prisoners dilemma’s in ruimtelijke planning

Drs. M. Mosterman

Waarom is iedereen ontevreden?

Omdat ambities niet worden gerealiseerd.• Projecten zijn inhoudelijk onbevredigend;• De kosten vallen te hoog uit;• Het project is te laat afgerond;• Belangen van derden zijn geschaad.

Idee Resultaat

Proces

Waarom worden ambities niet gerealiseerd?

• Geld? (Grote investeringen brengen grote opbrengsten) Nee: De oorzaak ligt in een proces zonder inhoud.

• De Nederlandse ruimtelijke ordening is gebaseerd op:De inhoud is zo complex dat alleen het proces nog maar kan worden gestuurd.

• Een goed proces kan echter net zo goed leiden tot een slechte uitkomst.

Een goed proces:

• Definitie: Een proces waarin alle actoren hun belangen op een rationele manier behartigen.

• Leidt een rationeel proces tot een goed resultaat?

Prisoners dilemmaEr is een ernstig misdrijf gepleegd. Twee gewapende mannen worden gepakt en het lijkt dat het de daders zijn, maar het bewijs ontbreekt. Ze worden apart in de cel gezet en kunnen niet met elkaar communiceren. De officier van justitie doet elke verdachte het volgende voorstel:1. Als jullie allebei blijven zwijgen, kan ik jullie niet veel maken. Je krijgt dan alleen een lichte straf wegens wapenbezit zonder vergunning.2. Als er één bekent, is de zaak rond. Degene die bekent zal ik vrijspreken omdat hij zo goed heeft meegewerkt. Degene die niet bekent kan minstens tien jaar gevangenisstraf verwachten.3. Als jullie allebei bekennen, krijgen jullie allebei vijf jaar. De vraag is: wat kan een gevangene het beste doen (optimale strategie)?De kern van het dilemma is dat het voor beide verdachten samen beter is te zwijgen, maar elke verdachte denkt alleen aan zijn eigen voordeel. Ongeacht wat de ander doet, is het voor elke verdachte beter te bekennen. Immers, als de ander zou zwijgen heeft bekennen het grootste voordeel, en als de ander bekent, heeft wederom bekennen het grootste voordeel. In het volgende schema kruipen we in de huid van een van de verdachten.

Schema prisoners dilemma

Ik zwijg Ik beken

Hij zwijgt Ik krijg een geldboete, hij ook (samen nul jaar)

Ik ben vrij, hij krijgt tien jaar (samen tien jaar)

Hij bekent Ik krijg tien jaar, hij is vrij (samen tien jaar)

Ik krijg vijf jaar, hij ook (samen tien jaar)

Hoe werkt het

Samenwerken Deserteren

Samenwerken A, A C, B

Deserteren B, C D, D

Voor een prisoners dilemma, moet aan het volgende worden voldaan:B > A > D > C

Dit geldt ook voor meer dan twee partijen, aangetoond door John Nash (Non-cooperative games, 1950)

Gebeurt dit ook in het echt?• Casus herontwikkeling rijenwoningen naar appartementengebouw

Een ontwikkelaar wil gedateerde rijenwoningen vervangen voor een winkelcentrum met appartementen. De gemeente staat positief tegenover het plan, maar wel moeten alle kosten door de ontwikkelaar worden gedragen. Alle onderzoeken zijn uitgevoerd, zo ook een planschadeonderzoek. De ontwikkelaar weet dat er planschade zal ontstaan en heeft daarvoor een bedrag in de projectbegroting gereserveerd. Ook weet de ontwikkelaar dat omwonenden vaak niet weten dat voor planschade een wettelijke vergoedingsregeling bestaat. Omwonenden vergeten dit vaak. Het project staat wel onder tijdsdruk, want tijd is geld. Een bewoner naast de rijenwoningen hoort via de krant van het plan. Gesproken wordt van geluidhinder door laden en lossen van vrachtwagens, schaduw door het hoge appartementengebouw en verlies van privacy doordat vanuit de appartementen de woning in kan worden gekeken. De adviesbureaus van de ontwikkelaar verklaren dat aan de normen wordt voldaan, maar de bewoner betwijfelt de onafhankelijkheid van de adviesbureaus en zogenaamde deskundigen die dit beweren. Waar de bewoner zich nog het meeste zorgen over maakt is de invloed van het appartementengebouw op de waarde van zijn woning. De markt is toch al niet gunstig en als hij zijn huis ooit wilt verkopen raakt hij het aan de straatstenen niet kwijt. Al met al ziet de bewoner het hele plan met deze onzekerheid niet zitten en hij zou het liefste alles bij het oude laten. De bewoner overweegt om een procedure aan te spannen en de betwiste onderzoeken te laten toetsen, maar hij weet dat dit een lange weg kan betekenen.

Voorkeuren ontwikkelaar

A. Zekerheid project, kans geen vergoeding planschade;

B. Zekerheid project, zeker vergoeding planschade;

C. Kans geen project, kans geen vergoeding planschade;

D. Kans geen project, zeker vergoeding planschade.

Voorkeuren bewoner

A. Kans geen project, wel zekerheid vergoeding planschade;

B. Zekerheid vergoeding planschade, geen beslommeringen procedure;

C. Kans geen project geen zekerheid, vergoeding planschade;

D. Zekerheid project, geen zekerheid vergoeding planschade.

Schema prisoners dilemma

Ontwikkelaar

Bewoner

Wel planschade-vergoeding vooraf bekend maken

Geen planschade-vergoeding vooraf bekend maken

Geen procedure aanspannen

Zekerheid project zeker vergoeding planschadeZekerheid vergoeding planschade geen beslommeringen procedure

Zekerheid project kans geen vergoeding planschadeZekerheid project geen zekerheid vergoeding planschade

Wel een procedure aanspannen

Kans geen project zeker vergoeding planschadeKans geen project wel zekerheid vergoeding planschade

Kans geen project kans geen vergoeding planschadeKans geen project geen zekerheid vergoeding planschade

Hoe dan?

• Verander de inhoud, door na te denken over de belangen (laat ook de gevolgen van deserteren zien);

• Verander het aantal ‘spelronden’ (langdurige relatie, tit-for-tat strategie).

Verander de inhoud

1. Inventariseer shareholders en stakeholders

2. Orden de stakeholdersBe

voeg

dhei

d

Belang HoogLaag

Laag

Hoo

g

3. Inventariseer belangen

1. Welke belangen zijn tegenstrijdig?2. Waar zijn prisoners dilema’s te verwachten?3. Wat hebben partijen elkaar te bieden?4. (Hoe) leggen we deze afspraken vast?

Of ga een langdurige relatie aan

• Een langdurige relatie geeft een belang om samen te werken;

• De strategie die het beste resultaat oplevert is de ‘Tit for tat-strategie’ (door Anatol Rapoport, 1980).

Tit for tat strategie

Deze strategie is bepaald door vier voorwaarden:1. De belanghebbende werkt altijd mee, totdat de

opponent deserteert;2. Wanneer de opponent deserteert, ‘slaat’ de

belanghebbende terug;3. De belanghebbende vergeeft snel;4. De belanghebbende moet behoorlijk zeker zijn dat

er meerdere ‘spelronden’ zijn.

Conclusies

• Een proces zonder inhoud zal waarschijnlijk mislukken.

• Gelegenheidsbelangen hebben een grote kans op prisoners dillemma’s.

• Langdurige relaties ondervangen het inhoudelijke risico.

• Samenwerken biedt het beste resultaat.