1

Handhaving in de ruimtelijke ordening: wat brengt de

omgevingsvergunningstoekomst?

Jan Beleyn(m.m.v. Merlijn De

Rechter)

Gooik30/11/2016

Plan+

2

Outline

• Verwelkoming • Korte voorstelling • Opzet van deze uiteenzetting • Praktisch

3

Capita selecta en methodologie

• Decreet van 25 april 2014 betreffende de handhaving van de omgevingsvergunning

• Eerst een korte recapitulatie van het bestaande systeem• Wat is er nieuw?

4

Handhaving in de VCRO

• Waar: Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (hoofdstuk 6) • Korte terugblik en enkele basiskenmerken

5

De misdrijven

• Handelingen zonder of in strijd met een (uitvoerbare) vergunning uitvoeren of voortzetten– “handelingen”= werkzaamheden, wijzigingen of activiteiten met ruimtelijke

implicaties • Handelingen in strijd met zekere ruimtelijke uitvoeringsplannen /

plannen van aanleg / verordeningen uitvoeren of voortzetten• Eigenaarsmisdrijf• Inbreuken op de informatieplicht • Miskenning van de staking van wederrechtelijke handelingen (zie

verder, preventieluik)• Instandhouden in ruimtelijk kwetsbaar gebied

6

Repressieluik: de strafsancties

• Gevangenisstraf en / of geldboete– gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar (theorie) – geldboete van € 26 – € 400.000

• Minimumstraf voor “professionele overtreders”– gevangenisstraf van minimaal 15 dagen (theorie) en / of– geldboete van minimaal € 2.000

7

Reparatieluik: begrip

• Fysiek of pecuniair herstel van de stedenbouwkundige overtreding (herstelmaatregel)

• Op vordering van het College van Burgemeester en Schepenen / stedenbouwkundige inspecteur (“publieke herstelvordering”) of op vordering van derde benadeelden (“private herstelvordering”)

• Het advies van de Hoge Raad voor het Handhavingsbeleid als ontvankelijkheidsvereiste bij de publieke herstelvordering

• Mogelijk voor de strafrechter en / of de burgerlijke rechter

8

Reparatieluik: de maatregelen

• Nog steeds drie soorten herstelmaatregelen:– herstel in de vorige toestand – bouw – of aanpassingswerken– meerwaarde

• Prioriteitenorde

9

Reparatieluik: de maatregelen

• Het herstel in de vorige toestand– fysiek herstel– meest volmaakte vorm van herstel– herstel in een “niet-wederrechtelijke staat”– veelal sloop, maar verschillende varianten denkbaar: vb. heropbouw,

herbebossen…– belangrijke variant: staking van het strijdige gebruik

10

Reparatieluik: de maatregelen

• Bouw- of aanpassingswerken – ook fysiek herstel– kan zowel bestaan uit positieve handelingen (uitvoering van opgelegde maar niet

gerealiseerde werken) als negatieve handelingen (gedeeltelijke sloop)

11

Reparatieluik: de maatregelen

• Meerwaarde – pecuniair herstel – bedrag gelijk aan de meerwaarde die het onroerend goed verkregen heeft door

het bouwmisdrijf – Besluit van de Vlaamse regering van 5 mei 2000– maar rechter legt finaal autonoom het bedrag van de meerwaarde vast

12

Reparatieluik: de maatregelen

• Voorrangsregels– bij de publieke herstelvordering primeert steeds de vordering van de

stedenbouwkundige inspecteur op deze van het CBS (ook al is het door hem gevorderde minder zwaar)

– in combinatie met een private herstelvordering kiest de rechter de maatregel die hem passend lijkt

13

Transactieluik: begrip

• Minnelijke schikking = vergelijk tussen de stedenbouwkundige inspecteur en de overtreder waarvan de uitvoering leidt tot het verval van de strafvordering én de herstelvordering

• Het vergelijk kan bestaan uit de betaling van een geldsom en / of de uitvoering van de door de stedenbouwkundige inspecteur opgelegde aanpassingswerken (dit laatste behoudens bij regularisatie van het onvergunde of spontaan herstel in de vorige toestand)

• Wanneer kan gebruik gemaakt worden van de minnelijke schikking?

14

Transactieluik: modaliteiten

• Voor dagvaarding voor correctionele rechtbank of inleiding van de herstelvordering

• Voorafgaand schriftelijk akkoord van de Procureur des Konings is vereist

• Stedenbouwkundige toetsing bij het opleggen van bouw- of aanpassingswerken (protocolakkoord)

15

Transactieluik: modaliteiten

• Besluit van de Vlaamse Regering van 29 mei 2009 betreffende de minnelijke schikking in de ruimtelijke ordening:– bedragen tussen de € 150 en € 5000 voor geregulariseerde en niet-

geregulariseerde misdrijven afhankelijk van de objectieve zwaarte van het stedenbouwmisdrijf en de omstandigheden waaronder dat misdrijf is begaan

– aanvullend bedrag voor niet-geregulariseerde misdrijven: meerwaarde! – aanvraagprocedure

16

Transactieluik: bemiddeling

• Tussenkomst Hoge Raad voor het Handhavingsbeleid• Indien de stedenbouwkundige inspecteur een minnelijk schikking

weigert (om andere redenen dan het gebrek aan akkoord van de Procureur des Konings) kan de overtreder om een bemiddelingspoging van de Hoge Raad voor het Handhavingsbeleid verzoeken

• Maar ook in elke stand van het geding kan de reeds geadieerde rechter een bemiddelingspoging door de Hoge Raad bevelen, zolang de zaak niet in beraad genomen is. Hierbij is de instemming van de Procureur des Koning niet vereist, maar in dergelijk geval kan een en ander enkel tot verval van de herstelvordering leiden

17

Preventieluik: begrip en inleiding

• Staking van de in overtreding verrichte werken / handelingen of het strijdig gebruik

• Zeer succesvol middel

18

Preventieluik: procedure

• Onmiddellijke staking der werken • Kennisgeving van proces-verbaal van vaststelling binnen 8 dagen

per aangetekende zending of deurwaardersexploot• Binnen 8 dagen na kennisgeving bekrachtiging door de bevoegde

stedenbouwkundige inspecteur en mededeling van de bekrachtiging binnen de twee werkdagen per aangetekende zending

• Vordering tot opheffing

Handhaving omgevingsvergunning

• Decreet van 25 april 2014 betreffende de handhaving van de omgevingsvergunning – herschrijving hoofdstuk 6 VCRO– inwerkingtreding

• Ratio legis?• Geen eengemaakte handhaving inzake de omgevingsvergunning

– onderscheid DABM en VCRO blijft– wel een harmonisatie

Misdrijven en inbreuken

• Nieuw onderscheid tussen “stedenbouwkundige misdrijven” en “stedenbouwkundige inbreuken”– zekere oude misdrijven, waaronder het instandhouden in ruimtelijk kwetsbaar

gebied, worden gedecriminaliseerd. Dit worden “stedenbouwkundige inbreuken”. Maar ook een belangrijk nieuw misdrijf

– voor een stedenbouwkundige misdrijf kan – desgevallend – een “alternatieve bestuurlijke geldboete” opgelegd worden van maximum € 250.000 (naast een eventuele “herstelmaatregel” s.l.), indien de Procureur des Konings zijn zegen geeft. Voor de stedenbouwkundige inbreuken wordt voorzien in een mogelijke exclusieve geldelijke geldboete van maximum € 50.000 (naast een eventuele “herstelmaatregel” s.l.)

Misdrijven

• Handelingen zonder of in strijd met een (uitvoerbare) vergunning uitvoeren of voortzetten

• Handelingen in strijd met bepaalde ruimtelijke uitvoeringsplannen / plannen van aanleg / verordeningen uitvoeren of voortzetten

• Miskenning van de staking van wederrechtelijke handelingen • Het uitvoeren of voortzetten van handelingen aan niet-hoofdzakelijk

vergunde constructies die niet het voorwerp hebben uitgemaakt van uitgevoerde herstelmaatregelen (cf. cassatierechtspraak)

• Eigenaarsmisdrijf

Inbreuken

• Instandhouden in ruimtelijk kwetsbaar gebied • Inbreuken op de informatie- en mededelingsplicht(en) • Handelingen in strijd met bepaalde ruimtelijke uitvoeringsplannen /

plannen van aanleg / verordeningen uitvoeren of voortzetten• Miskenning van de meldingsplicht• Miskenning van de verplichting om beroep te doen op een architect• Eigenaarsinbreuk

Repressieluik: sancties voor misdrijven

• Gevangenisstraf en / of geldboete– gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar (theorie) – geldboete van € 26 – € 400.000

• Minimumstraf voor “professionele overtreders”– gevangenisstraf van minimaal 15 dagen (theorie) en / of– geldboete van minimaal € 2.000

• Alternatieve bestuurlijke geldboete – Procureur des Konings als “nummer 10”

Repressieluik: sancties voor inbreuken

• Exclusieve bestuurlijke geldboete

Repressieluik: bestuurlijke geldboete

• De bestuurlijke geldboete– de geldboete wordt opgelegd door een “gewestelijke beboetingsambtenaar” na

een “verslag van vaststelling” of proces-verbaal– bestuurlijk sepot – intentie tot beboeting– het “voorstel tot betaling van een geldsom”– mogelijkheid tot schriftelijk en mondeling verweer– schorsend jurisdictioneel beroep bij het Handhavingscollege – cassatieberoep bij de Raad van State– diverse invorderingsgaranties– bestuurlijke geldboete als straf? – samenloop met milieu-inbreuken

Reparatieluik: rechterlijke reparatie

• Rechterlijke maatregelen – voor misdrijven en inbreuken, maar inbreuken natuurlijk enkel voor de burgerlijke

rechtbank– grosso modo gelijkaardig aan de bestaande procedure, maar met toch enkele

belangrijke wijzigingen– Hoge Raad voor de Handhavingsuitvoering – rol van de burgemeester– andere “prioriteitenorde” inzake herstelmaatregelen: de “regel van

noodzakelijkheid” in de nieuwe “rangorde”– de meerwaarde wordt een “gedoogvergoeding”– rol van de rechter bij het vastleggen van de meerwaarde – het OM wordt herstelvorderende overheid – de rechtbank kan ambtshalve een herstelmaatregel kiezen en opleggen– “dading” mogelijk inzake (oude) herstelvonnissen

Reparatieluik: bestuurlijke reparatie

• Bestuurlijke maatregelen– introductie van een “gewapend bestuur”– voor welke gevallen: cf. Handhavingsprogramma Ruimtelijke Ordening 2015 – bestuursdwang als alternatief voor de rechterlijke handhaving. Bestuursdwang

houdt in dat bestuurlijke maatregelen aan overtreders worden opgelegd door middel van een bestuurlijke beslissing die onmiddellijk uitvoerbaar is en steeds het recht op ambtshalve uitvoering insluit. De bestuurlijke maatregelen, genomen in het kader van bestuursdwang, hebben dezelfde inhoud als de herstelmaatregelen die een rechter kan opleggen

– last onder dwangsom als alternatief voor de rechterlijke handhaving. Last onder dwangsom houdt in dat bestuurlijke maatregelen aan overtreders worden opgelegd door middel van een bestuurlijke beslissing die onmiddellijk uitvoerbaar is en bij negatie steeds de verbeurte van een dwangsom als sanctie tot gevolg heeft. De bestuurlijke maatregelen, genomen in het kader van bestuursdwang, hebben dezelfde inhoud als de herstelmaatregelen die een rechter kan opleggen (met uitzondering van de meerwaarde als enig voorwerp)

– samenloop met rechterlijke handhaving?

Reparatieluik: bestuursdwang

• Bestuursdwang– bij besluit van de burgermeester of de stedenbouwkundige inspecteur– conform de nieuwe rangorde en met eenzelfde inhoud als bij de rechterlijke

handhaving – schorsend administratief beroep bij de Vlaamse regering– jurisdictioneel beroep bij de Raad van State – diverse uitvoerings – en invorderingsgaranties

Reparatieluik: last onder dwangsom

• Last onder dwangsom – variant op de zuivere bestuursdwang– betaling van een meerwaarde kan niet het voorwerp zijn– dezelfde procedure als bij de bestuursdwang– diverse uitvoerings – en invorderingsgaranties

Transactieluik: minnelijke schikking

• Hernieuwde minnelijke schikking – regelt enkel nog de “burgerlijke gevolgen” van gepleegde inbreuken of misdrijven– bemiddelingsrol van HRH uitgeschakeld – modaliteiten

Preventieluik: nieuwe figuren

• Zachte preventieve handhaving• Raadgeving (zuiver zachte handhaving)• Aanmaning (opstapje naar hardere handhaving)

Preventieluik: staking

• Harde preventieve maatregel• Grosso modo hetzelfde, maar met zekere “nuanceverschillen”

33

Vragen?

• …

34

Gegevens

Jan Beleynjbeleyn@publius.be

PUBLIUSBeneluxpark 27B  8500 Kortrijk Belgiumt +32 (0)56 74 56 00  f +32 (0)56 74 56 01

Gulledelle 96/3 1200 Brussel Belgiumt +32 (0)2 234 66 02  f +32 (0)2 234 66 01  www.publius.be