Onderwijs in Transitie: wat is geschikte strategie?

Jan Rotmans

Utrecht, 24 februari 2014

www.twitter.com/janrotmans

Onderwijs in Transitie

Onderwijs zit in een Kramp

dwang en drang

scholen gevangene van systeem

tuchtiging van toetsing

Kernprobleem in het Onderwijs

mensen staan in dienst van de structuur

leerlingen zijn onderwijsconsumenten

scholen zijn onderwijsfabrieken

Persistente Probleem in Onderwijs

continue vernieuwing van lesmethodieken

bureaucratisering en schaalvergroting

controle en beheersing

uniformisering en standaardisering

efficiency-instellingen die concurreren

Persistente Probleem in Onderwijs

mens en systeem zijn vervreemd van elkaar

verbroken verbindingen tussen:

leraar en leerling

school en leerling

monitoring en werkelijkheid

imago school en identiteit school

Verbroken Verbinding

kennisoverdracht tussen leraar en leerlingpassie, aandacht, bezieling

is verworden tot

overdracht tussen onderwijsproducent & consumentdoelmatigheid, efficiency, onderwijsmethodiek

Afleren

leerlingen worden gedisciplineerd

groeien niet in hun ontwikkeling

mogen niet falen

afleren

Universiteiten

onderwijsfabrieken

leerlingen zijn onderwijsconsumenten

outputfinanciering

onderwijs ondergewaardeerd

mono-disciplinair

silo-structuur

Hoge Scholen

ondermaatse kwaliteit

devaluatie diploma’s

schaalvergroting en fusering

bureaucratie & overhead

stimulerend en motiverend

onderwijs in dienst van ondersteunende diensten

Voortgezet Onderwijs

kwaliteit taal- en rekenonderwijs

voortijdige schooluitval

zeer zwakke scholen

kennis versus compenties

leraren onvoldoende gestimuleerd

holistisch principe ontbreekt

Middelbaar Beroeps Onderwijs

hoge uitval leerlingen

kloof met arbeidsmarkt

niet transitierijp

studenten onvoldoende uitgedaagd

docenten timulerend en motiverend

MBO groter probleem dan arbeidsmarkt

Basis Onderwijs

uniformisering & standaardisering

overvolle klassen

unieke leerling niet erkend

CITO-terreur

kwaliteit leraren

bureaucratie

Onderwijssysteem is niet

toekomstbestendig

Onderwijs 3.0

Transitie Onderwijs

transitie van het onderwijs is noodzakelijk

van naar

standaard diversiteit

bureaucratisch flexibel

rendement kwaliteit & ruimte

Uitgangspunten van Onderwijs 3.0

leerling specifiek

leraar en leerling centraal

balans tussen kennis- & competenties

ruimte voor professional

stimulerend en motiverend

met zo weinig mogelijk overhead

Hoe Werken transities?

Transitie

fundamentele verandering van structuur, cultuuren werkwijzen op systeemniveau

structuur: institutionele opbouw, economischestructuur, fysieke structuur

cultuur: gedeelde beelden, waarden,paradigma’s en perspectief

werkwijzen: routines, regels, gedrag

fundamentele omslag in denken, organiseren, handelen

regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen met macht en gevestigde belangen

niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en werkwijzen op klein schaalniveau

niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime overnemen; regime beschermt zich daartegen door deniche onschadelijk te maken of op te nemen

transitie = regime-wisseling = machtswisseling

Transitie = Machts Wisseling

Binnen versus Buiten Regime

een transitie mislukt als de structurele veranderingvanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen

‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’

een transitie mislukt als de structurele verandering vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen

‘muis en olifant stampen samen op de brug’

een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderingsgezinderegime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken

Transitie Zorg

structuur: machtig zorgregimewijdvertakt en diep geworteldspecialisatie

cultuur: ‘artsen’cultuursterke autonomie en grote autoriteitgesloten, naar binnen gekeerd

werkwijzen: klacht-diagnose georiënteerd ‘Kurieren am Symptoom’specialisatie

medische maakbaarheid staat centraal

Onderwijs Regime

Regime in Onderwijsland

onderwijsraad ministerie OCW onderwijsinspectie

branche-organisaties onderwijsbonden

managerskaste

onderwijsorganisaties

besturenorganisaties bovenbestuurlijke samenwerking lerarenopleidingen

Regime in Onderwijsland

wijdvertakt en fijnmazig

dicht en hecht netwerk

is er een niche-regime?

waar bestaat dat uit?

Hoe kunnen we de

transitie versnellen?

macht = vermogen om hulpbronnen te mobiliseren voor een bepaald doel

hulpbronnen mensen, kennis, grondstoffen, materialen infrastructuur, lobbykracht, fondsen, geld

transformatieve macht herverdeling van hulpbronnen

Nieuwe Macht Nodig

nog meer kennis delen met elkaar

alles wordt ‘open source’

delen van kennis wordt machtsfactor

Kennis Delen

meer verbindingen realiseren

tussen projecten, mensen, organisaties

zijn 1000 verbinders per jaar nodig

nieuwe verdienmodel voor verbinden?

Verbinden

hybriditeit is manifestatie van kanteling

samenwerking grote bedrijven en entrepreneurs

koplopers hebben grote bedrijven nodig

grote bedrijven hebben koplopers nodig

Hybride Samenwerking

lobbykracht is essentie van nieuwe macht

vanuit gemeenschappelijk belang

vergt competenties, kennis en expertise

Lobbykracht

It is the process, stupid!

in wat voor samenleving willen we leven?

waar verdienen wij ons geld mee over 20 jaar?

geen blauwdruk, maar stip op de horizon

consistent beleid over langere periode

Visie, Strategie, Actie

Leiderschap

kantelaars: koplopers die sector/branche/domein/regio laten kantelen

uitzonderlijke mensen

inhoudelijk, organisatorisch, empathisch, authentiek