Post on 24-Jun-2015
Module
initiatie verpleegkunde
Thema 4
Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw ii
Westlaan 99 - 8800 Roeselare T. 051/20 73 54 F. 051/24 70 45 info@icdien.be www.icdien.b
e
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iii
Module: Initiatie verpleegkunde
Thema 4: Zorg bij uitscheiding
1ste jaar verpleegkunde Uren : 29
Leerkracht(en):
Verantwoording
Als hulpverlener is het belangrijk dat je de patiënt kunt helpen bij het elimineren van lichaamsvochten
zoals urine, stoelgang, transpiratievocht en menstruatie.
De verschillende opvangmaterialen die daarbij kunnen gebruikt worden, komen in dit thema aan bod.
Als verpleegkundige zal men, op aanvraag van de behandelende arts, stalen van lichaamsvochten
moeten opnemen. Deze basiscompetenties zullen in dit thema ook behandeld worden.
Hierbij is het noodzakelijk de anatomie en de fysiologie te kennen van het maagdarmstelsel en het
urinestelsel. De anatomie en fysiologie van de huid komt aan bod in thema 2.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iv
Doelstellingen
Zijn per hoofdstuk toegevoegd aan het thema.
Didactische methodes en didactisch materiaal
Doceren
Maquette: nier – nefron – glomerulus
Anatomische kaarten:urinestelsel
spijsverteringsstelsel
Leergesprek
Demonstratie
Inoefenen
Overheadprojector
Cursus
PowerpointPresentatie met grootbeeldprojector
Evaluatie
Er worden evaluatiemomenten voorzien waar de leerinhouden getoetst worden.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw v
Leerinhouden
Verantwoording.................................................................................................................................... iiDoelstellingen...................................................................................................................................... iiiDidactische methodes en didactisch materiaal..................................................................................... iiiEvaluatie............................................................................................................................................. iiiLeerinhouden....................................................................................................................................... ivI Spijsverteringsstelsel................................................................................................................... I.1
Doelstellingen................................................................................................................................. I.11 Inleiding................................................................................................................................. I.2
1.1 Functies van het spijsverteringsstelsel............................................................................. I.21.2 Organen van het spijsverteringsstelsel............................................................................. I.2
2 Mond...................................................................................................................................... I.42.1 Mondholte algemeen....................................................................................................... I.4
2.1.1 Bouw van de mondholte.............................................................................................. I.42.1.2 Functie van de mondholte........................................................................................... I.4
2.2 Gebit............................................................................................................................... I.52.2.1 Bouw van de tanden.................................................................................................... I.52.2.2 Functie van de tanden.................................................................................................. I.5
2.3 Speekselklieren............................................................................................................... I.62.3.1 Ligging van de speekselklieren.................................................................................... I.62.3.2 Functie van het speeksel.............................................................................................. I.6
2.4 Tong................................................................................................................................ I.72.4.1 Bouw van de tong........................................................................................................ I.72.4.2 Functie van de tong..................................................................................................... I.7
3 Pharynx................................................................................................................................... I.84 Oesophagus............................................................................................................................. I.8
4.1 Bouw van de oesophagus................................................................................................ I.84.2 Functie van de oesophagus.............................................................................................. I.8
5 Gaster..................................................................................................................................... I.95.1 Bouw van de gaster......................................................................................................... I.95.2 Functie van de gaster..................................................................................................... I.10
5.2.1 Productie van maagsap.............................................................................................. I.105.2.2 Kneden van voedsel................................................................................................... I.10
6 Dunne darm.......................................................................................................................... I.116.1 Bouw van de dunne darm.............................................................................................. I.11
6.1.1 Duodenum................................................................................................................. I.116.1.2 Jejunum en ileum...................................................................................................... I.116.1.3 Wand van de dunne darm.......................................................................................... I.12
6.2 Functie van de dunne darm............................................................................................ I.136.2.1 Neutraliseren van de darminhoud.............................................................................. I.136.2.2 Afscheiden van darmsappen...................................................................................... I.136.2.3 Resorptie van voedingsstoffen................................................................................... I.146.2.4 Afscheiding van hormonen........................................................................................ I.146.2.5 Darmtransit............................................................................................................... I.14
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw vi
7 Dikke darm........................................................................................................................... I.157.1 Bouw van de dikke darm............................................................................................... I.15
7.1.1 Caecum..................................................................................................................... I.167.1.2 Colon......................................................................................................................... I.167.1.3 Rectum...................................................................................................................... I.177.1.4 Wand van de dikke darm........................................................................................... I.17
7.2 Functie van de dikke darm............................................................................................ I.187.2.1 Indikken van de resterende voedselmassa..................................................................I.187.2.2 Verteren door bacteriën............................................................................................. I.187.2.3 Darmtransit............................................................................................................... I.187.2.4 Opstapelingsfunctie................................................................................................... I.18
8 Pancreas................................................................................................................................ I.198.1 Bouw van de pancreas................................................................................................... I.198.2 Functie van de pancreas................................................................................................. I.20
8.2.1 Exocriene klieren...................................................................................................... I.208.2.2 Endocriene secretie.................................................................................................... I.20
9 Hepar.................................................................................................................................... I.219.1 Bouw van de hepar........................................................................................................ I.21
9.1.1 Macroscopische bouw............................................................................................... I.219.1.2 Microscopische bouw................................................................................................ I.22
9.2 Functies van de hepar.................................................................................................... I.249.2.1 Opslag en stofwisseling van voedingsstoffen.............................................................I.249.2.2 Galvorming............................................................................................................... I.259.2.3 Vorming en opslag van vitaminen............................................................................. I.259.2.4 Ontgiftende werking.................................................................................................. I.25
10 Galwegen en galblaas............................................................................................................ I.2610.1 Bouw van de galwegen en galblaas............................................................................... I.2610.2 Functie van de galwegen en de galblaas........................................................................I.26
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw vii
II Urinestelsel................................................................................................................................ II.1Doelstellingen............................................................................................................................... II.11 Inleiding................................................................................................................................ II.12 Nieren.................................................................................................................................... II.3
2.1 Anatomie....................................................................................................................... II.32.1.1 Macroscopisch uitzicht............................................................................................... II.32.1.2 Microscopisch uitzicht............................................................................................... II.4
2.2 Fysiologie...................................................................................................................... II.62.2.1 Ultrafiltratie............................................................................................................... II.62.2.2 (Terug)resorptie......................................................................................................... II.72.2.3 Invloed van hormonen op de urineproductie..............................................................II.82.2.4 Productie van hormonen............................................................................................ II.8
3 Ureters................................................................................................................................... II.94 Blaas.................................................................................................................................... II.10
4.1 Anatomie..................................................................................................................... II.104.2 Mictie.......................................................................................................................... II.11
5 Urethra................................................................................................................................ II.116 Urine................................................................................................................................... II.13
6.1 Kenmerken van urine................................................................................................... II.136.2 Normale bestanddelen van urine.................................................................................. II.13
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw viii
III Aanbrengen van materiaal voor het opvangen van urine en feces.............................................III.1Doelstellingen.............................................................................................................................. III.11 Het plaatsen van de bedpan.................................................................................................. III.12 Het plaatsen en fixeren van de urinaal.................................................................................. III.13 Het aanbrengen van incontinentiemateriaal..........................................................................III.1
3.1 Inlegluier met fixatiebroekje......................................................................................... III.23.2 Kleefluier..................................................................................................................... III.3
4 Het aanbrengen van de condoomkatheter.............................................................................III.44.1 Toelichting bij het aanbrengen en verzorgen van een condoomkatheter........................III.4
4.1.1 Wat ?........................................................................................................................ III.44.1.2 Waarom ?................................................................................................................. III.54.1.3 Bijzonderheden :....................................................................................................... III.5
4.2 Het aanbrengen van opvangmateriaal bij menstruatie...................................................III.5IV Eliminatie van urine................................................................................................................. IV.1
Doelstelling.............................................................................................................................. IV.11 De preventieve taak van de verpleegkundige i.v.m. het urinair stelsel..................................IV.12 Observeren van de urine....................................................................................................... IV.2
2.1 Doel............................................................................................................................. IV.22.2 Observatiepunten.......................................................................................................... IV.3
2.2.1 Helderheid................................................................................................................ IV.32.2.2 Kleur........................................................................................................................ IV.32.2.3 Geur......................................................................................................................... IV.42.2.4 Hoeveelheid.............................................................................................................. IV.4
3 Observeren van de mictie..................................................................................................... IV.53.1 Pollakisurie.................................................................................................................. IV.53.2 Enuresis nocturna......................................................................................................... IV.53.3 Nycturie....................................................................................................................... IV.63.4 Blaasdistentie............................................................................................................... IV.63.5 Blaasatonie................................................................................................................... IV.63.6 Dysurie......................................................................................................................... IV.63.7 Urineretentie................................................................................................................. IV.73.8 Urineresidu................................................................................................................... IV.73.9 Urine-incontinentie....................................................................................................... IV.7
3.9.1 Definitie................................................................................................................... IV.73.9.2 Soorten incontinentie................................................................................................ IV.7
4 Verzorging van een patiënt met verblijfskatheter.................................................................IV.94.1 Omschrijving van een verblijfskatheter........................................................................IV.94.2 Indicaties...................................................................................................................... IV.94.3 Gevaren van een verblijfskatheter................................................................................. IV.94.4 Urethratoilet............................................................................................................... IV.10
4.4.1 Voorbereiding......................................................................................................... IV.104.4.2 Uitvoering.............................................................................................................. IV.104.4.3 Nazorg.................................................................................................................... IV.11
5 Opname van urine voor onderzoek..................................................................................... IV.135.1 Algemeenheden i.v.m. opnemen van stalen................................................................IV.13
5.1.1 Doel........................................................................................................................ IV.135.1.2 Vereisten en algemene voorzorgen......................................................................... IV.13
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw ix
5.2 Verschillende mogelijkheden...................................................................................... IV.145.2.1 Microscopisch onderzoek....................................................................................... IV.145.2.2 Bacteriologisch onderzoek...................................................................................... IV.145.2.3 Chemisch onderzoek............................................................................................... IV.145.2.4 Cytologisch onderzoek........................................................................................... IV.14
5.3 Opname bij patiënt zonder verblijfskatheter...............................................................IV.155.3.1 Steriele opname of midstream via spontane mictie.................................................IV.155.3.2 Niet-steriele opname............................................................................................... IV.16
5.4 Opname bij patiënt met verblijfskatheter....................................................................IV.185.4.1 Steriele opname...................................................................................................... IV.185.4.2 Niet-steriele opname............................................................................................... IV.19
5.5 Verzamelen van urine................................................................................................. IV.195.5.1 24-uur debiet.......................................................................................................... IV.195.5.2 Strikt 24-uur debiet................................................................................................. IV.19
6 Stoornissen in de waterhuishouding................................................................................... IV.206.1 Vochttekort t.g.v. een falend regulatiemechanisme (dehydratatie)..............................IV.206.2 Vochtteveel t.g.v. een falend regulatiemechanisme (hyperhydratatie).........................IV.20
V Eliminatie feces......................................................................................................................... V.1Doelstellingen............................................................................................................................... V.11 Observeren van de feces........................................................................................................ V.1
1.1 Samenstelling van de feces............................................................................................V.11.2 Observatiepunten........................................................................................................... V.2
1.2.1 Hoeveelheid............................................................................................................... V.21.2.2 Kleur.......................................................................................................................... V.21.2.3 Vastheid of consistentie.............................................................................................V.31.2.4 Frequentie.................................................................................................................. V.31.2.5 Geur........................................................................................................................... V.41.2.6 Aanwezigheid van vreemde lichamen........................................................................V.4
1.3 Taak van de verplegende...............................................................................................V.51.4 Opname van een staal feces...........................................................................................V.5
2 Defecatiestoornissen.............................................................................................................. V.62.1 Obstipatie...................................................................................................................... V.6
2.1.1 Bepaling.................................................................................................................... V.62.1.2 Oorzaken................................................................................................................... V.62.1.3 Behandeling............................................................................................................... V.72.1.4 Verwikkelingen.........................................................................................................V.7
2.2 Diarree........................................................................................................................... V.72.2.1 Bepaling.................................................................................................................... V.72.2.2 Oorzaken................................................................................................................... V.72.2.3 Behandeling............................................................................................................... V.8
3 Middelen ter bevordering van de ontlasting...........................................................................V.93.1 Orale middelen.............................................................................................................. V.9
3.1.1 Voorwaarden............................................................................................................. V.93.1.2 Soorten...................................................................................................................... V.93.1.3 Tijdstip van toedienen is afhankelijk van.................................................................V.10
3.2 Rectale middelen.........................................................................................................V.113.2.1 Zetpil of suppositorium............................................................................................V.113.2.2 Lavement................................................................................................................. V.12
4 Het toedienen van lavementen.............................................................................................V.144.1 Gegevens verzamelen en ordenen................................................................................V.14
4.1.1 Administratieve gegevens........................................................................................V.144.1.2 Verpleegkundige gegevens.......................................................................................V.14
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw x
4.1.3 Medische gegevens..................................................................................................V.144.2 Doelstellingen.............................................................................................................. V.154.3 Verschillende mogelijkheden van toedienen................................................................V.15
4.3.1 Lavement met irrigator............................................................................................V.154.3.2 Met spuit.................................................................................................................. V.184.3.3 Microklysmata......................................................................................................... V.214.3.4 Plaatsen van een rectale sonde.................................................................................V.23
5 Manueel verwijderen van feces............................................................................................ V.245.1 Doel............................................................................................................................. V.245.2 Wanneer...................................................................................................................... V.245.3 Voorbereiding.............................................................................................................. V.245.4 Materiaal...................................................................................................................... V.245.5 Techniek...................................................................................................................... V.245.6 Nazorg......................................................................................................................... V.255.7 Gevaren....................................................................................................................... V.25
6 Huishoudelijke verzorging van een A.P...............................................................................V.266.1 Gegevens verzamelen en ordenen................................................................................V.266.2 Doelstellingen.............................................................................................................. V.266.3 Planning....................................................................................................................... V.266.4 Actie............................................................................................................................ V.26
6.4.1 Voorbereiding.......................................................................................................... V.266.5 Soorten opvangapparaten voor colostomie...................................................................V.27
6.5.1 Eendelig systeem.....................................................................................................V.276.5.2 tweedelig systeem....................................................................................................V.28
6.6 Nazorg......................................................................................................................... V.306.7 Aanvullende hulpmiddelen..........................................................................................V.30
6.7.1 Stomacap................................................................................................................. V.306.7.2 Stomaplug................................................................................................................ V.316.7.3 Irrigatiesysteem voor een stoma...............................................................................V.316.7.4 Accordeon Flange systeem.......................................................................................V.316.7.5 Gordeltje.................................................................................................................. V.326.7.6 Filters....................................................................................................................... V.326.7.7 Beschermhoezen......................................................................................................V.326.7.8 Pasta of poeder......................................................................................................... V.32
VI Eliminatie transpiratie.............................................................................................................. VI.1Doelstellingen.............................................................................................................................. VI.11 Bepaling............................................................................................................................... VI.12 Wanneer transpireert iemand?..............................................................................................VI.13 Plaatsen waar men vooral transpireert..................................................................................VI.14 Observatiepunten................................................................................................................. VI.25 Verpleegkundige interventies...............................................................................................VI.2
Bibliografie......................................................................................................................................... iii1. Boeken..................................................................................................................................... iii2. CD-roms.................................................................................................................................. iii3. Websites................................................................................................................................... iv4. Video....................................................................................................................................... iv
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 1
I Spijsverteringsstelsel
Doelstellingen
- De student kan de functies van het spijsverteringsstelsel uitleggen.
- De student kan de organen van het spijsverteringsstelsel benoemen en aantonen op een
anatomische kaart.
- De student kan de bouw en de functie van de mond verwoorden.
- De student kan de functie(s) van de tanden met betrekking tot de spijsvertering toelichten.
- De student kan de functie(s) van de speekselklieren met betrekking tot de spijsvertering uitleggen
in eigen woorden.
- De student kan de functie(s) van de tong met betrekking tot de spijsvertering toelichten.
- De student kan de bouw en de functie van de pharynx uitleggen (zie ademhalingsstelsel 2.1.2).
- De student kan de bouw en de functie van de oesophagus in eigen woorden toelichten.
- De student kan de bouw van de maag (verschillende delen en samenstelling van de maagwand)
schematisch weergeven en aantonen op een anatomische kaart en de functies van de maag.
- De student kan de bouw van de dunne darm schematisch weergeven en de verschillende delen
aantonen op een anatomische kaart en de functies beknopt verwoorden.
- De student kan de bouw van de dikke darm schematisch weergeven en de verschillende delen
aantonen op een anatomische kaart.
- De student kan de functies van de dikke darm met betrekking tot de spijsvertering toelichten in
eigen woorden.
- De student kan de bouw en de functies van de pancreas verduidelijken.
- De student kan de bouw van de lever (macroscopisch en microscopisch) en zijn functies met
betrekking tot het spijsverteringsstelsel verduidelijken.
- De student kan de bouw en de functies van de galblaas en galwegen in eigen woorden uitleggen.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 2
1 Inleiding
1.1 Functies van het spijsverteringsstelsel
Het voedsel dat men eet, kan niet zonder meer uit het spijsverteringskanaal in het bloed worden
opgenomen. Het voedsel moet worden omgezet tot bruikbare stoffen voor het lichaam. Tussen het
moment waarop het voedsel op het bord ligt en het moment waarop de voedingsstoffen in de cellen
van de verschillende organen worden verbrand, speelt zich heel wat af.
Men kan hierbij een aantal processen onderscheiden:
1. het opnemen van voedsel door de mond
2. het fijnmalen van voedsel en het mengen met water tot een vloeibare brij
3. het verder transporteren van de voedselbrij doorheen het spijsverteringskanaal
4. het mengen van voedsel met spijsverteringssappen (verteren1)
5. het opnemen van voedingsstoffen vanuit het spijsverteringskanaal in het bloed (resorptie)
6. het verwijderen van de onverteerbare voedselresten (feces) uit het lichaam
1.2 Organen van het spijsverteringsstelsel
Het spijsverteringsstelsel bestaat uit het spijsverteringskanaal (holle organen) en de klieren die de
spijsverteringssappen afscheiden (vaste organen).
Holle organen : mond
keelholte (pharynx)
slokdarm (oesophagus)
maag (gaster)
dunne darm : twaalfvingerige darm (duodenum)
nuchtere darm (jejunum)
kronkeldarm (ileum)
1 Verteren is het afbreken van voedingsstoffen opdat ze door de darmwand kunnen worden opgenomen in de bloedbaan.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 3
dikke darm : blinde darm (caecum) met appendix
karteldarm (colon) :
stijgend deel (colon ascendens)
dwarsverlopend deel (colon transversum)
dalend deel (colon descendens)
s-vormig deel (sigmoïd)
endeldarm (rectum)
Vaste organen : speekselklieren
alvleesklier (pancreas)
lever (hepar) met galblaas
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Het spijsverteringskanaal.
1. gehemelte
2. mondholte
3. mond
4. tong (lingua)
5. speekselklieren
6. epiglottis
7. oesophagus
8. diafragma
9. hepar
10. galblaas
11. duodenum
12. colon ascendens
13. appendix
14. rectum
15. anus
16. sluitspier van het rectum
17. sigmoïd
18. ileum
19. colon descendens
20. jejunum
21. colon transversum
22. pancreas
23. milt
24. gaster
25. pharynx
26. oorspeekselklier
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 4
2 Mond
2.1 Mondholte algemeen
2.1.1 Bouw van de mondholte
De mondholte wordt door verschillende delen gevormd :
aan de voorzijde door de lippen
aan de zijkanten door de wangen
aan de bovenzijde door het harde en zachte (bevat de huig) gehemelte
aan de achterzijde door de voorste gehemeltebogen
aan de onderzijde door de tong (lingua) en de mondbodemspieren
2.1.2 Functie van de mondholte
1. Opname van voedsel
2. Fijnmaken van voedsel
3. Vermengen van voedsel met speeksel
4. Gelaatsuitdrukking (met behulp van de gezichts- en mondspieren)
5. Spraak :
a. tong en lippen helpen mee in het vormen van letters (articulatie)
b. geluid wordt gevormd door de lucht die meetrilt in de mondholte (resonantie)
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
De mondholte1. bovenlip2. hoektand3. harde gehemelte4. zachte gehemelte5. huig6. ingang van de pharynx7. tongpapillen8. onderlip9. ware kies10. keelamandel11. achterste
gehemelteboog12. voorste gehemelteboog13. verstandskies14. snijtand
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 5
2.2 Gebit
Men wordt zonder tanden geboren. Wanneer het kind een half jaar oud is, breken de eerste tanden door (het melkgebit). Het melkgebit bevat 20 melktanden.Het bestaat in boven- en onderkaak uit : 4 snijtanden, 2 hoektanden, 4 melkkiezenTussen 7 en 12 jaar verliest men het melkgebit en wordt het vervangen door het blijvend gebit. Dit proces heet tandwisseling.Het blijvend gebit bevat 32 tanden en kiezen.Het bestaat in boven- en onderkaak uit : snijtanden, 2 hoektanden, premolaren of valse kiezen, molaren of echte kiezen2
2.2.1 Bouw van de tanden
Een tand bestaat uit:
1. de kroon: dit is het gedeelte dat boven het tandvlees en de kaak uitsteekt
2. de hals: deze wordt bedekt door het tandvlees
3. één of meerdere wortels: deze zitten in de kaak, een tand heeft één wortel, een kies meerdere
4. de tandholte: deze bevindt zich binnen in de tand deze holte bevat capillairen en zenuwen
De tanden en kiezen zijn opgebouwd uit tandbeen. Bij de kroon is dit met glazuur (email) bedekt.
Email beschermt de tanden en kiezen tegen bederf.
2.2.2 F
u n
ctie van de tanden
Het fijnmaken van het voedsel, dat eigenlijk al in de keuken begint, wordt voortgezet door het gebit.Met behulp van de snijtanden hapt men het voedsel af. Met behulp van de andere tanden en kiezen wordt het voedsel verder gekauwd.Een goed gebit is essentieel voor een goede spijsvertering: hoe kleiner het voedsel gekauwd is, hoe makkelijker de verdere vertering zal zijn.Anderzijds helpt het gebit ook om het voedsel te vermengen met speeksel.
2 Het derde paar ware kiezen van iedere kaak heet de wijsheidstand. Deze breekt pas na het achttiende jaar door, soms blijft ze achterwege.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Doorsnede van een kies in de kaak.
1. tandvlees (gingiva)
2. deel van de kaak waarin de
tand zich bevindt
3. tandwortel
4. capillairen en zenuwen naar
de wortel
5. wortelkanaal
6. tandbeen
7. tandhals
8. tandholte
9. kroon, bedekt met email
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 6
2.3 Speekselklieren
2.3.1 Ligging van de speekselklieren
In de mondholte monden speekselklieren uit. De drie paar grote speekselklieren zijn:
1. oorspeekselklieren (glandulae parotideae)
2. onderkaakspeekselklieren (glandulae submandibulares)
3. ondertongspeekselklieren (glandulae sublinguales)
De oorspeekselklieren liggen links en rechts in de wangen en monden uit in het wangslijmvlies. De
onderkaakspeekselklieren liggen aan de onderzijde tegen de onderkaak en monden uit achter de
middelste rij snijtanden in de onderkaak, samen met de ondertongspeekselklieren. De
ondertongspeekselklieren liggen in de mondbodem.
2.3.2 Functie van het speeksel
De speekselklieren scheiden per dag ongeveer een anderhalve liter speeksel af. Het speeksel is een
kleurloos, troebel vocht dat onder meer het enzyme3 amylase bevat.
Amylase is het eerste enzyme waarmee het voedsel in aanraking komt en breekt het zetmeel af.
De speekselproductie is een autonoom proces, dat op gang wordt gebracht door het ruiken, zien en
proeven van voedsel. Ook het denken aan of het praten over voedsel kan de speekselsecretie op gang
brengen.
3 Enzymen zijn stoffen die in staat zijn om andere stoffen te splitsen in bruikbare voedingsstoffen.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
De speekselklieren.1. (tong en voorste tongspeekselklier)2. (uitmonding van de ondertong- en
onderkaakspeekselklieren)3. (tongriempje)4. mandibula5. ondertongspeekselklier6. onderkaakspeekselklier7. (afvoergang van de
oorspeekselklier)8. oorspeekselklier
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 7
2.4 Tong
2.4.1 Bouw van de tong
De tong bestaat uit dwarsgestreept willekeurig spierweefsel en is bedekt met mucosa (slijmvlies).
In de mucosa bevinden zich de smaakpapillen waarmee men kan proeven.
2.4.2 Functie van de tong
2.4.2.1 Kauwen :
De tong brengt het voedsel, dat moet gekauwd worden, steeds weer tussen de tanden en kiezen.
Samen met de wangspieren kan de tong het voedsel rondbewegen in de mondholte.
2.4.2.2 Slikken
Slikken gebeurt reflexmatig : wanneer voedsel of vocht achter in de mond komt, maakt men
automatisch een slikbeweging. Slikken is onmogelijk als men niets in de mond heeft.
Bij het slikken drukt de tong tegen het harde gehemelte en wordt het voedsel naar de pharynx
geschoven.
2.4.2.3 Proeven
Het proeven gebeurt door de smaakzintuigen in de smaakpapillen.
Men kan vier verschillende smaken proeven : zout, zuur, bitter en zoet. Andere smaken worden
geroken door de neus.
2.4.2.4 Gebit en mondholte reinigen
Doordat de tongspier een willekeurige spier is, kan men de vorm en stand van de tong veranderen.
Daardoor speelt de tong een rol in het reinigen van het gebit en de mondholte.
2.4.2.5 Spreken
Doordat de vorm en de stand van de tong kan worden veranderd, kan men eveneens spreken (letters
vormen), zingen en blaasinstrumenten bespelen.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 8
3 Pharynx
Nadat het voedsel de mondholte is gepasseerd, begint de pharynx. Hier kruisen luchtweg en spijsweg
elkaar.
De afsluiting van de neusholte met de pharynx geschiedt door de huig (uvula). De huig zorgt ervoor
dat bij het eten en drinken niets in de neusholte terecht komt.
4 Oesophagus
4.1 Bouw van de oesophagus
De oesophagus is gelegen achter de trachea. De wand van de oesophagus lijkt op de wand van de rest
van het spijsverteringskanaal. Van binnen naar buiten onderscheidt men de volgende lagen :
mucosa (slijmvlies)
bindweefsel (submucosa) met daarin bloedvaten en zenuwen
glad spierweefsel : kringspieren
lengtespieren
dun laagje bindweefsel (serosa)
4.2 Functie van de oesophagus
De oesophagus dient om het voedsel vanuit de pharynx naar de maag te brengen. Dit gebeurt
gedeeltelijk door de zwaartekracht, maar het belangrijkste hulpmiddel is de peristaltiek: een
voorwaarts knedende spierbeweging.
Deze spierbewegingen treft men aan in het hele spijsverteringskanaal.
.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Schematische voorstelling van de peristaltische beweging in de slokdarm
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 9
5 Gaster
5.1 Bouw van de gasterDe maag wordt ook wel gaster genoemd. Het is een peervormig, hol orgaan. De grootte en de vorm
is afhankelijk van de vulling : een matig gevulde maag is ongeveer 30 cm lang en heeft een inhoud
van 1500 ml.
De maag is gelegen linksboven in het abdomen, net onder het diafragma (middenrif). Aan de
voorzijde wordt de maag bedekt door de lever. Aan de achterzijde van de maag ligt de pancreas.
In de bouw van de maag merkt men de
volgende delen :
De maagwand is, net als de oesophagus, opgebouwd uit verschillende weefsels. Van binnen naar buiten bevinden zich :
mucosa: hierin bevinden zich de maagklieren die
het maagsap aanmaken
submucosa
glad spierweefsel : kringspieren en lengtespieren
serosa : peritoneum4 (buikvlies)
4 Het peritoneum bedekt de buikholte en de organen in de buikholte.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
De maag.
1. oesophagus2. diafragma3. cardia (maagingang of –mond)4. kleine curvatuur (kleine bocht)5. antrum (voorhof)6. pylorus ((maagpoort of –
uitgang))7. duodenum8. maagslijmvliesplooien9. (grote net of omentum majus)10. grote curvatuur (grote bocht)11. fundus (maagkoepel)
De lagen van de maagwand (lengtedoorsnede).1. mucosa2. submucosa3. glad spierweefsel met kringspieren
(A) en lengtespieren (B)4. peritoneum
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 10
5.2 Functie van de gaster
5.2.1 Productie van maagsap
Per dag wordt er ongeveer 1500 ml maagsap geproduceerd. De productie van maagsap staat onder invloed van een aantal factoren : uitzetting van de maag door vocht of voedsel prikkeling door de nervus vagus (een onwillekeurige zenuw) gastrine5
psychisch-nerveuze invloeden (smaak, geur, uitzicht, stress, …)Het maagsap is een waterige, zure vloeistof die bestaat uit verschillende bestanddelen:
5.2.1.1 Zoutzuur (HCl)
Het zoutzuur veroorzaakt een sterk zure omgeving in de maag (pH 2). Dit zure milieu activeert de enzymen van het maagsap (pepsine) en doodt de micro-organismen die de maag binnengeraken.
5.2.1.2 Mucus
Doordat mucus (slijm) de mucosa volledig bedekt, beschermt zij de mucosa tegen het zure maagsap. Daarnaast zorgt het mucus ervoor dat het voedsel beter glijdt doorheen de maag.
5.2.1.3 Pepsinogeen
Het maagsap bestaat tevens uit pepsinogeen, dat na contact met het zoutzuur wordt omgezet tot pepsine. Pepsine is een eiwitsplitsend enzyme.
5.2.1.4 Intrinsiek factor
Deze stof staat in voor de opname (resorptie) van Vit B12 ter hoogte van de darmwand. Vit B12 is belangrijk in de aanmaak van bloedcellen.
5.2.2 Kneden van voedsel
In de maag wordt het voedsel verder gekneed en vermengd met het maagsap. Tijdens het kneden is de pylorus gesloten. Als de maaginhoud voldoende gekneed is en vloeibaar en zuur genoeg is, kan het voedsel de maag verlaten.
De maag ledigt zich in kleine beetjes. De cardia sluit zich, de pylorus gaat open en een deel van de maaginhoud verlaat de maag door middel van peristaltische bewegingen.Als het voedsel in het duodenum is, sluit de pylorus zich.
In het duodenum wordt het voedsel geneutraliseerd door natriumbicarbonaat (zie 6.2.1). De pylorus blijft gesloten tot het zure voedsel niet meer zuur is. Dan gaat de pylorus opnieuw open om het volgende zure voedselbrokje uit de maag door te laten.Dit proces herhaalt zich zo vaak tot de maag volledig leeg6 is.
5 Gastrine is een hormoon dat gevormd wordt door de maagklieren. Het heeft een stimulerende invloed op de zoutzuur- en pepsinogeensecretie.6 Men is nuchter (de maag is volledig leeg) 2-3 uren na een ontbijt, 4-5 uren na een gewoon middagmaal.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 11
6 Dunne darm
6.1 Bouw van de dunne darm
De dunne darm is 5 à 6 m lang en ongeveer 3 cm in doorsnede. Het vult een groot deel van het
abdomen op.
Men onderscheidt drie delen : het duodenum
het jejunum
het ileum
6.1.1 Duodenum
Het duodenum is ongeveer 12 vingerbreedten (21 cm) lang. Het heeft een hoefijzervorm met een
uitholling naar rechts, waarin de pancreas past. Gal (afkomstig vanuit de lever via de ductus
choledocus) en pancreassappen (via het kanaal van Wirsung) komen tesamen in het duodenum via de
papil van Vater.
6.1.2 Jejunum en ileum
Het jejunum en ileum zijn niet duidelijk van elkaar te onderscheiden. Ze liggen in allerlei bochten in
het abdomen. Het eindpunt van het ileum mondt haaks uit in het eerste deel van het colon (caecum).
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Het duodenum.1. hepar2. ductus hepaticus (communis)3. ductus cysticus4. galblaas5. ductus choledocus6. kanaal van Wirsung7. papil van Vater8. duodenum
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 12
6.1.3 Wand van de dunne darm
De wand van de dunne darm bestaat net als de rest van het spijsverteringskanaal uit (van binnen naar
buiten) : mucosa : hierin bevinden zich de darmklieren die het darmsap aanmaken
submucosa
glad spierweefsel : kringspieren
lengtespieren
peritoneum
De mucosa van de dunne darm is sterk vergroot door plooien en vlokken (villi). De villi zijn
uitstulpingen van de mucosa.
Tussen de villi monden de darmklieren uit.
Deze villi en darmklieren zijn het talrijkst aan het begin van het jejunum, hun aantal neemt in distale
(richting dikke darm) richting af.
Vergroting van het darmweefsel.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
De wand en het slijmvlies van de dunne darm.1. dwarse plooien (van Kerckring)2. villi3. mucosa4. darmklierweefsel5. submucosa6. uitgang van het darmklierweefsel (crypte)7. glad spierweefsel 8. peritoneum
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 13
6.2 Functie van de dunne darm
In het eerste gedeelte van de dunne darm staat het afscheiden van verteringssappen op de voorgrond.
Verderop in de dunne darm komt het opnemen van voedingsstoffen in de bloedbaan (resorptie) meer
op de voorgrond te staan.
6.2.1 Neutraliseren van de darminhoud
Zodra de zure maaginhoud in het duodenum terecht komt, prikkelt het zuur de mucosa van het
duodenum. Hierdoor komen twee hormonen vrij :
secretine (prikkelt de pancreas tot afscheiding van pancreassappen)
cholecystokinine (prikkelt de galblaas tot afscheiding van gal)
De pancreassappen bevatten natriumbicarbonaat en neutraliseren op deze manier de zure maaginhoud.
Het neutraliseren van de darminhoud.
6.2.2 Afscheiden van darmsappen
Het darmsap dat in de dunne darm wordt afgescheiden, bestaat uit :
water
mucus
enzymen7 : amylasen (breken suikers af)
proteïnasen (breken eiwitten af)
lipasen (breken vetten af)
7 Het pancreassap bevat dezelfde enzymen.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
maag maag
Secretine gaat naar pancreas. Cholecysto-kinine gaat naar galblaas
gevolg
gal
pancreas
Zuur prikkelt de mucosa van het duodenum
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 14
6.2.3 Resorptie van voedingsstoffen
Na de vertering zorgt de mucosa van de dunne darm voor de resorptie. De mucosa is hierop voorzien
van een aantal aanpassing om het oppervlakte te vergroten : plooien en villi.
De villi zorgen voor de resorptie van voedingsstoffen. Ze zijn rijkelijk voorzien van capillairen. Deze
capillairen voeren voedingsstoffen en zuurstof aan naar de dunne darm en voeren afvalstoffen af.
Tegelijk worden de verteerde voedingsstoffen opgenomen vanuit de dunne darm. De bloedvaten
vervoeren dit voedselrijk bloed verder naar de vena portae.
6.2.4 Afscheiding van hormonen
Naast secretine en cholecystokinine worden door de dunne darm nog andere hormonen afgescheiden :
villikinine (zorgt voor de beweeglijkheid van de villi)
enterogastron (remt de maagfunctie)
6.2.5 Darmtransit
De voedselbrij wordt verder doorgeschoven doorheen de dunne darm, richting dikke darm, door
peristaltische bewegingen.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 15
7 Dikke darm
7.1 Bouw van de dikke darm
De dikke darm is het laatste deel van het spijsverteringskanaal en vormt als het ware een kader rondom
de dunne darm. Hij is ongeveer 120 cm lang en 7 cm in doorsnede.
Hij bestaat uit drie delen : caecum
colon : colon ascendens
colon transversum
colon descendens
sigmoïd
rectum
.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Ligging van de dikke darm ten opzichte
van de andere buikorganen1. hepar2. colon transversum3. colon ascendens4. caecum5. appendix6. ileum7. anus8. rectum9. sigmoïd10. colon descendens11. jejunum12. duodenum13. gaster14. bocht van het colon bij de
milt15. bocht van het colon bij de
lever
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 16
7.1.1 Caecum
Het laatste gedeelte van de dunne darm mondt uit in het caecum.
Op de overgang tussen het ileum en het caecum ligt de klep van Bauhin die ervoor zorgt dat de inhoud
van de dikke darm niet terug kan naar de dunne darm.
Aan het onderste einde van het caecum bevindt zich een wormvormig aanhangsel : de appendix.
7.1.2 Colon
De colon is opgebouwd uit :
1. opstijgend deel of colon ascendens:
dit deel ligt rechts in het abdomen en loopt naar boven tot aan de lever
2. dwarsverlopend deel of colon transversum:
dit deel loopt van rechts naar links, onder de maag door tot aan de milt
3. Afdalend deel of colon descendens: dit deel loopt links in het abdomen
4. S-vormig deel of sigmoïd:dit deel ligt in het bekken het gaat over in het rectum
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Overgang van ileum naar caecum. De pijl geeft de richting aan waarin voedselresten zich verplaatsen.
1. colon ascendens2. inmonding van de appendix3. appendix4. ileum5. klep van Bauhin
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 17
7.1.3 Rectum
Het laatste deel van de dikke darm (en het spijsverteringskanaal) is het rectum. De uitgang van het
rectum is de aars of anus.
Het rectum bevat twee sluitspieren (sfincters), een binnenste en een buitenste.
De binnenste aarssfincter is een onwillekeurige spier. De buitenste aarssfincter staat onder invloed
van de wil. Door de werking van deze buitenste aarssfincter kan men stoelgang gewild ophouden
(continentie voor stoelgang).
7.1.4 Wand van de dikke darm
Van buiten naar binnen bemerkt men de volgende weefsellagen :
mucosa (hierop bevinden zich geen villi meer zoals in de dunne darm)
submucosa
glad spierweefsel : kringspieren (liggen hier samen in groepjes, vandaar het gekarteld
uitzicht)
lengtespieren
peritoneum
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Rectum en anus.1. rectum2. anaal kanaal3. anus4. binnenste aarssfincter5. buitenste aarssfincter6. capillairen in de wand
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 18
7.2 Functie van de dikke darm
7.2.1 Indikken van de resterende voedselmassa
De voedselmassa die terechtkomt in de dikke darm is heel vloeibaar. In de dikke darm wordt het
water geresorbeerd (terug opgenomen in de bloedbaan).
7.2.2 Verteren door bacteriën
In de dikke darm leven ontelbare bacteriën8, deze worden de fysiologische darmflora genoemd
De functie van deze darmbacteriën is niet volledig gekend. Sommige spelen een rol in de vertering
van de onverteerde voedselresten (cellulose)9. Anderen spelen een rol in de gisting en rotting van de
darminhoud (waardoor flatulentie ontstaat).
7.2.3 Darmtransit
Ook hier wordt de voedselbrij verdergeschoven door middel van peristaltische bewegingen.
7.2.4 Opstapelingsfunctie
Het rectum heeft een opstapelingsfunctie. Wanneer voldoende stoelgang (resterende voedselbrij) in
het rectum aanwezig is, ontstaat defecatiedrang. Dit zijn peristaltische bewegingen die ontstaan
doordat het rectum wordt uitgerokken.
Door het opspannen van de uitwendige aarssfincter kan stoelgang tijdelijk worden opgehouden. Men
defeceert door de uitwendige aarssfincter te ontspannen. Ook de buikpers helpt mee bij de defecatie.
- Samenstelling van stoelgang : onverteerbare voedselresten
water
mucus
dode en zeer veel levende darmbacteriën
zouten (o.a. calcium, fosfaten, ijzer)
galkleurstoffen
dode cellen
- Uitzicht van stoelgang : stevig gebonden
bruin gekleurd
8 De bekendste bacterie die in de darmen leeft is de Escherichia Coli (colibacterie).9 In de dikke darm worden geen verteringssappen meer afgescheiden, alleen maar slijm. De vertering van de voedselbrij gebeurt hier enkel door bacteriën.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 19
8 Pancreas
8.1 Bouw van de pancreasDe pancreas is een langwerpige klier die 12 à 15 cm lang is en 5 à 6 cm breed.
Zij ligt achter de maag.
Men onderscheidt drie delen : kop (caput), gelegen in de bocht van het duodenum
staart (caudaal gedeelte), geheel links gelegen
lichaam (corpus), het middelste gedeelte
De pancreas bevat kanalen die instaan voor het vervoeren van pancreassap naar het duodenum.
Het kanaal van Wirsung is het grootste kanaal. Zij loopt doorheen de hele klier en begint in de staart.
Onderweg monden zijtakjes uit in het kanaal van Wirsung. In de kop verenigt zij zich met de ductus
choledocus en mondt ter hoogte van de papil van Vater uit in het duodenum.
De pancreas wordt bedekt door het peritoneum.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
De ligging van de pancreas.1. gaster2. duodenum3. kop van de pancreas4. lichaam van de
pancreas5. staart van de pancreas6. kanaal van Wirsung
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 20
8.2 Functie van de pancreas
De pancreas bevat twee soorten klieren en wordt daarom ook een klier met gemengde werking
genoemd : exocriene klieren
endocriene klieren
8.2.1 Exocriene klieren
Dit zijn trosvormige klieren die spijsverteringssappen (pancreassap) afgeven aan het
spijsverteringsstelsel. Per dag wordt er ongeveer 1 liter pancreassap aangemaakt.
Het pancreassap bevat : enzymen : amylasen
proteïnasen
lipasen
natriumbicarbonaat
Het pancreassap komt via het kanaal van Wirsung en de papil van Vater (samen met de gal) in het
duodenum.
8.2.2 Endocriene secretie
De eilandjes van Langerhans zijn groepen van endocriene klieren (behoren tot het hormoonstelsel).
De eilandjes bevatten twee soorten cellen :
α-cellen (alfacellen) die glucagon produceren
β-cellen (bètacellen) die insuline produceren
Beide hormonen zijn betrokken in de regeling van de glycemie.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 21
9 Hepar
9.1 Bouw van de hepar
9.1.1 Macroscopische bouw
De lever is de grootste en zwaarste klier van het menselijk lichaam. Hij weegt ongeveer 1,5 kg.
Hij is gelegen rechtsboven in het abdomen, net onder het diafragma.
De hepar bestaat uit een grote rechter kwab en een kleinere linker kwab (die vlak voor de maag ligt).
Aan de onderkant komen de vena portae (met bloed vanuit het maagdarmstelsel) en de arteria hepatica
(zuurstofrijk bloed) de lever binnen, deze plaats wordt de leverhilus genoemd. De ductus hepaticus
(leverbuis), die de gal vanuit de lever naar de galblaas voert, verlaat op deze plaats de lever. De
ductus hepaticus splitst zich in de ductus cysticus (gaat naar de galblaas) en de ductus choledocus (gaat
naar het duodenum).
De arteria hepatica en de vena portae vertakken doorheen heel de lever (capillairen). Uiteindelijk
wordt het bloed terug verzameld in de vena hepatica, die uitmondt in de vena cava inferior.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Schematisch overzicht van de bloedvaten van de lever en de galwegen :1. vena cava inferior2. vena hepatica3. rechter leverkwab4. linker leverkwab5. vena portae6. arteria hepatica7. ductus hepaticus (communis)8. galblaas9. leverhilus
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 22
9.1.2 Microscopische bouw
De lever is opgebouwd uit talloze leverlobjes. Deze lobjes zijn meestal zeshoekig. Hierin liggen de
levercellen.
Onder microscoop is te zien dat op de hoekjes van elke lobje telkens één klein tak van de arteria
hepatica, één klein takje van de vena portae en één kleine galgang ligt (deze drie takjes worden de
driehoekjes van Kiernan genoemd)10.
10 Deze structuren zijn dezelfde als in de leverhilus, nu gaat het om kleine vertakkingen hiervan in de lever.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
Microscopische bouw van de hepar. De levercellen zijn gerangschikt in balkjes. Tussen de balkjes vertakken zich capillairen en galwegen.
1. centrale ader (mondt uit in de vena hepatica)2. levercel3. sinus4. galgang (mondt uit in de ductus hepaticus)5. zijtak van de vena portae6. zijtak van de arteria hepatica7. uitmonding van een sinus in de centrale ader8. galcapillairen (monden uit in de galgang)
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 23
9.1.2.1 Bloedvaten
In de leverlobjes vertakken de bloedvaten (zowel van de vena portae als van de arteria hepatica) zich
in vele dunne capillairen (sinussen). Het bloed in de sinussen omspoelt de levercellen, die in rijen
rond de sinussen gelegen zijn.
Uiteindelijk wordt dit bloed terug afgevoerd naar een centraal gelegen adertje, gelegen in het midden
van een leverlobje. Alle centrale adertjes komen tenslotte uit in de vena hepatica.
Het bloed in de lever leverslagader met zuurstofrijk bloed poortader met voedselrijk bloed
levercellen
leverader
9.1.2.2 Galwegen
De galwegen beginnen als capillairen(kleine bloedvaten) tussen de levercellen (galcapillairen). Zij
vervoeren gal vanuit de levercellen naar de rand van een leverlobje. De gal vanuit de beide
leverkwabben verenigen zich tot de grote gemeenschappelijke leverbuis (ductus hepaticus communis),
die de gal vanuit de lever naar de galblaas vervoert (zie 10.1).
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 24
9.2 Functies van de hepar
9.2.1 Opslag en stofwisseling van voedingsstoffen
Telkens men eet komen er voedingsstoffen in het bloed terecht. Als deze voedingsstoffen meteen in
de grote bloedsomloop terecht komen, zou dat de samenstelling van het bloed telkens sterk veranderen
na een maaltijd. De extracellulaire ruimte zou hierdoor ook steeds veranderen van samenstellingen.
Dit zou schadelijk zijn voor de cellen.
De lever is een bewaar- en opslagplaats van voedingsstoffen. Het zorgt ervoor dat het bloed in de
grote bloedsomloop niet te veel wisselt van samenstelling : de lever slaat de voedingsstoffen op en
geeft deze aan het bloed af wanneer dat nodig is.
9.2.1.1 Opbouw en afbraak van suikers
De lever helpt mee het bloedsuikergehalte (glycemie) op peil te houden :
ze geeft glucose af aan het bloed wanneer de glycemie te laag is
ze stapelt een teveel aan glucose op in de vorm van glycogeen
Dit proces staat onder invloed van insuline en glucagon.
Daarnaast kan de lever zelf glucose maken uit eiwitten (gluconeogenese) en glucose omzetten in
vetten.
9.2.1.2 Opbouw en afbraak van eiwitten
Eiwitten komen onder de vorm van aminozuren via de vena portae bij de lever. De lever gaat hieruit
bloedeiwitten maken (zoals albumine, fibrinogeen, protrombine, …).
Aminozuren die niet meer nodig zijn voor het lichaam worden in de lever afgebroken. Hierbij ontstaat
onder andere ammoniak. Deze giftige stof wordt in de lever omgezet tot het onschadelijke ureum, dat
via de nieren wordt uitgescheiden.
9.2.1.3 Opbouw en afbraak van vetten
De lever slaat vetten en cholesterol op.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 25
9.2.2 Galvorming
Het uitscheidingsproduct van de lever is de gal. Gal bevat water, zouten, bilirubine en galzuren.
9.2.2.1 Bilirubine
Het afbraakproduct van hemoglobine (een deel van de rode bloedcellen) is bilirubine. Bij de afbraak
van rode bloedcellen in de milt komt bilirubine vrij.
In de lever wordt bilirubine wateroplosbaar gemaakt, zodat het kan worden uitgescheiden via de
nieren (vandaar de gele kleur van urine). Een gedeelte van het bilirubine wordt uitgescheiden via de
stoelgang, vandaar de bruine kleur.
9.2.2.2 Galzuren
Galzuren helpen mee in de vertering van vetten : gal emulgeert vet. Dit wil zeggen dat grote
hoeveelheden vet verdeeld worden in kleine stukjes. Hierdoor wordt vet beter toegankelijk voor het
enzyme lipase11.
Galzuren binden zich aan de vetzuren in de darmen. Hierdoor kunnen de vetzuren worden opgenomen
in het bloed (de vetzuren zijn nu wateroplosbaar).
Samen met de vetzuren worden ook de galzuren terug opgenomen in de bloedbaan. Via de vena
portae bereiken zij opnieuw de lever. Zij worden opnieuw uitgescheiden via de gal en kunnen hun
functie opnieuw uitoefenen in de darmen.
Dit proces van uitscheiding in de darmen en heropname in het bloed wordt de entero-hepatische
kringloop genoemd.
9.2.3 Vorming en opslag van vitaminen
De lever heeft een belangrijke functie in de aanmaak en opslag van vitaminen :
Vitamine A wordt hier aangemaakt
Vitamine B-soorten worden hier opgeslagen.
9.2.4 Ontgiftende werking
In de lever kunnen giftige stoffen worden ontgiftigd. De giftige stof kan door de lever worden
gebonden aan een andere stof of worden omgezet tot een andere stof die voor het lichaam niet meer
giftig is (zie 9.2.1.2). Ook medicatie wordt op deze manier in de lever verwerkt.
Deze stoffen kunnen met de gal of met de urine worden uitgescheiden.
11 Gal kan vetten niet afbreken, het heeft geen enzymenwerking.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 26
10 Galwegen en galblaas
10.1 Bouw van de galwegen en galblaas
De gal verlaat de lever door een gemeenschappelijke buis (ductus hepaticus). Deze splitst zich in de
ductus cysticus (galblaasbuis) die de gal voert naar de galblaas en de ductus choledocus (galbuis) die
de gal voert naar het duodenum.
10.2 Functie van de galwegen en de galblaas
Gal stroomt voor het grootste deel vanuit de lever naar de galblaas (via de ductus hepaticus en ductus
cysticus).
De galblaas dikt de gal in, door water te onttrekken aan de gal. De gal krijgt daardoor een donkere
bruingroene kleur (de gal uit de lever is geel).
Daarnaast dient de galblaas als opslagplaats voor gal. Als er in de darmen voedsel aanwezig is, wordt
de galblaas geprikkeld door hormonen (cholecystokinine) om gal af te staan aan de darmen.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
De ductus choledocus en het kanaal van Wirsung monden uit in het duodenum ter hoogte van de papil van Vater.
1. galblaas2. ductus choledocus3. kanaal van Wirsung4. papil van Vater5. duodenum
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
II Urinestelsel
Doelstellingen
- De student kan de verschillende delen van het urinestelsel aanduiden op een anatomische kaart.
- De student kan de nier anatomisch beschrijven (macroscopisch en microscopisch).
- De student kan de fysiologie van de nieren bespreken in eigen woorden (ultrafiltratie en resorptie).
- De student kan de invloed van hormonen op de urineproductie uitleggen.
- De student kan de anatomie en fysiologie verwoorden van de ureters.
- De student kan de anatomie en fysiologie van de blaas in eigen woorden weergeven.
- De student kan de mictie bespreken.
- De student kan de anatomie en fysiologie van de urethra omschrijven.
- De student kan de anatomische verschillen van de urethra bij mannen en vrouwen aanduiden op
een anatomische kaart en uitleggen.
- De student kan urine-continentie in eigen woorden uitleggen.
- De student kan de normale kenmerken en samenstelling van urine weergeven.
1 Inleiding
Vroeger dacht men dat de urinewegen, en meer bepaald de nieren, enkel afvalstoffen uit het lichaam
verwijderden. Later is men erachter gekomen dat de nieren de hoeveelheid en de samenstelling van de
lichaamsvloeistoffen (homeostase van de samenstelling van het bloed) regelen (water- en
zouthuishouding).
Tot het urinestelsel behoren:
- De nieren die urine produceren en uitscheiden in het nierbekken
- De ureters die de urine transporteren naar de blaas
- De blaas waar de urine tijdelijk wordt opgeslagen
- De urethra die de urine transporteert vanuit de blaas naar de buitenwereld
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
1
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
De nieren en de urinewegen.1. linker bijnier2. arteria renalis3. linker nier4. vena renalis5. (buik)aorta6. ureter7. blaas8. opening van de ureter in de blaas9. blaashals10. urethra11. vena cava inferior12. rechter nier13. rechter bijnier
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
2
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2 Nieren
2.1 Anatomie
2.1.1 Macroscopisch uitzicht
De nieren zijn twee boonvormige organen die gelegen zijn achter en bovenin het abdomen, ter hoogte van de eerste lumbale wervels, links en rechts van de wervelkolom.De nieren liggen retroperitoneaal (achter het peritoneum12). De rechter nier ligt onder de lever en
daardoor lager dan de linker nier.
De nieren zijn roodbruin van kleur. Ze hebben een glanzend uitzicht omdat ze omgeven zijn door een
vettig bindweefselkapsel.
De nier1. cortex2. pyelum3. nierkelk4. ureter5. medulla (piramide)6. (mergpapil)7. nierkapsel
Bij doorsnede is, aan de holle zijde, het
nierbekken (pyelum) te zien. Hierin
verzamelt zich de urine die in de nieren
wordt gemaakt. De uitlopers van het
pyelum worden de nierkelken genoemd.
Om het pyelum bevindt zich het nierweefsel. Het nierweefsel bestaat uit twee lagen:
- schors of cortex: de buitenste laag
- merg of medulla: de binnenste laag. Deze laag lijkt opgebouwd uit piramidevormige stukjes
weefsel. De toppen van de piramiden monden uit in de nierkelken.
De nieren ontvangen zuurstofrijk bloed via de arteria renalis (nierslagader), een rechtstreekse
vertakking van de aorta. Deze arteria renalis splitst zich in duizenden vertakkingen die steeds kleiner
worden. De slagaders bevatten naast zuurstof en voedingsstoffen ook wateroplosbare afvalstoffen.
Zuurstofarm, gezuiverd bloed verlaat de nier via de vena renalis (nierader). Deze mondt rechtstreeks
uit in de vena cava inferior.
12 Het peritoneum, of buikvlies, bedekt zowel de buikwand als de organen die in de buikholte gelegen zijn
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
3
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.1.2 Microscopisch uitzicht
2.1.2.1 Tubulair (nierbuis-) gedeelte
Het nierweefsel is opgebouwd uit verschillende nierkanaaltjes, de nefronen. Per nier zijn er ongeveer
een miljoen nefronen. Het is in de nefronen dat de samenstelling van het bloed en de urine wordt
geregeld.
De nefronen zijn opgebouwd uit een aantal onderdelen:
- het kapsel van Bowman
- 1ste of proximale (het dichtst bij het kapsel van Bowman gelegen) kronkelbuis
- Lis van Henle met een dalend en een opstijgend deel
- 2de of distale (het verst van het kapsel van Bowman gelegen) kronkelbuis
- de verzamelbuis: hierin monden verschillende nefronen uit
Een nefron1. kapsel van Bowman2. proximale tubulus3. lis van Henle4. distale tubulus5. verzamelbuis6. distale tubulus van een ander nefron7. andere verzamelbuisjes8. (nierpapil)9. nierkelk
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
4
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.1.2.2 Glomerulair (bloedvat-) gedeelte
Bij het kapsel van Bowman bevindt zich een kleine nierslagader (nierarteriool) die bloed aanvoert. Dit
bloedvat wordt het aanvoerend bloedvat of vas afferens genoemd.
Dit bloedvat vertakt zich in een soort kluwen van capillairen. Dit kluwen wordt de glomerulus
genoemd en bevindt zich in het kapsel van Bowman13.
De kluwen komt weer samen tot een groter bloedvat. Dit bloedvat wordt het afvoerend bloedvat of
vas efferens genoemd. Het vas efferens is nog steeds een slagadertje met zuurstofrijk bloed.
Wanneer het vas efferens het kapsel van Bowman heeft verlaten, vertakt het zich weer in capillairen.
Deze capillairen bevinden zich om de kronkelbuisjes en de lis van Henle.
Het verloop van de capillairen in de nefronen.1. arterie2. aanvoeren bloedvat3. glomerulus4. afvoerend bloedvat5. capillairen6. vene7. kapsel van Bowman8. proximale tubulus9. lis van Henle10. distale tubulus11. verzamelbuisje
13 Het kapsel van Bowman en het bloedvatenkluwen wordt ook het lichaampje van Malpighi genoemd.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
5
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.2 FysiologieDe grote hoeveelheid bloed die de nieren krijgen, is noodzakelijk voor de functie van de nieren: het
regelen van de samenstelling van het bloed. Deze taak is te verdelen in het regelen van:
- de hoeveelheid water die in de urine komt (waterhuishouding)
- de hoeveelheid zouten die in de urine komt (zoutuitscheiding)
- het uitscheiden van schadelijke stoffen
In de nefronen gebeuren een aantal processen om dit te regelen:
- ultrafiltratie
- (terug)resorptie
2.2.1 Ultrafiltratie
De arteriae renales komen rechtstreeks uit de aorta. De bloeddruk in deze arteriën en in de capillairen
van de glomeruli is nog zeer hoog. Hierdoor wordt vloeistof vanuit de capillairen van een glomerulus
als het ware in het kapsel van Bowman geperst. Dit proces wordt ultrafiltratie (of eerste filtratie)
genoemd.
De vloeistof die op deze manier in het kapsel van Bowman terecht komt, wordt ultrafiltraat of
voorurine genoemd.
De wand van de haarvaten van de glomerulus werkt als een soort filter :
water, zouten, suiker en andere kleine stoffen
worden doorgelaten en komen terecht in het kapsel
van Bowman.
Eiwitten en bloedcellen worden niet doorgelaten en
blijven in de bloedvaten14
De vorming van voorurine.A. capillairen van de glomerulusB. kapsel van BowmanC. proximale tubulus
14 De samenstelling van de voorurine is hetzelfde als het (bloed)plasma zonder de eiwitten. Per dag wordt er ongeveer 170 liter voorurine geproduceerd in de nieren.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
6
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.2.2 (Terug)resorptie
Per dag produceert een gezonde volwassene slechts 1,5 tot 2 liter urine. De rest van de voorurine
wordt teruggegeven aan het bloed (geresorbeerd). Deze resorptie (of 2de filtratie) is 99% van de
voorurine (of ongeveer 168 liter vocht).
- Het grootste deel van het water, afhankelijk van wat het lichaam nodig heeft, komt terug in de
bloedbaan (waterhuishouding).
- Maar ook stoffen die voor het lichaam belangrijk zijn, worden terug geresorbeerd (glucose en
aminozuren15). Normaal zit er dus geen glucose in de uiteindelijke urine.
- Zouten worden ook gedeeltelijk terug opgenomen. Ook dit hangt af van de hoeveelheid
(homeostase) die nodig is in het lichaam (zouthuishouding).
Stoffen die het lichaam niet meer nodig heeft, worden niet terug opgenomen. Dit geldt bijvoorbeeld
voor ureum (een afvalstof van de eiwitstofwisseling) en creatinine (een afvalstof die ontstaat uit de
spierstofwisseling). Deze stoffen worden door de urine uitgescheiden.
De terugresorptie vindt plaats ter hoogte van de 1ste kronkelbuis, de lis van Henle, de 2de kronkelbuis
en de verzamelbuizen.
15 Aminozuren zijn bouwstenen van eiwitten.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
7
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.2.3 Invloed van hormonen op de urineproductie
2.2.3.1 ADH
Het ADH (antidiuretisch hormoon) stimuleert de resorptie van water ter hoogte van de distale
niertubuli en de verzamelbuisjes. Het zorgt ervoor dat de wanden van deze buisjes meer water
doorlaten naar de bloedbaan.
ADH wordt door de hypofyse-achterkwab gevormd als er te weinig water in het lichaam aanwezig is.
Voorbeelden zijn als er te weinig wordt gedronken of als een grote hoeveelheid water verloren is
gegaan door zweten of diarree.
2.2.3.2 Aldosteron
Het aldosteron (mineralocorticoïd), afkomstig van de bijnierschors, heeft een effect op de
zouthuishouding. Het regelt voor een groot deel de uitscheiding van :
natruim : resorptie16 vermeerderen
kalium : uitscheiding vermeerderen
2.2.3.3 Parathormoon
Het parathormoon, afkomstig vanuit de bijschildklieren, bevorderen de resorptie van calcium en de
uitscheiding van fosfaat.
2.2.4 Productie van hormonen
De nieren produceren ook enkele hormonen :
- Renine : speelt een rol in de bloeddrukregeling (verhogen)
- Erythropoëtine: bevordert de aanmaak van erytrocyten
3 Ureters
16 Doordat er minder natrium wordt uitgescheiden, wordt er ook minder water uitgescheiden: het natrium neemt als het ware het water mee naar de bloedbaan.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
8
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Urine wordt vanuit het pyelum vervoerd naar de blaas via de ureters (urineleiders). Evenals de nieren
zijn de ureters retroperitoneaal gelegen. Ze zijn 25 à 30 cm lang en hebben de dikte van een potlood.
De wand van de ureters bestaat onder andere uit glad spierweefsel. De urine wordt door peristaltische
bewegingen naar de blaas vervoerd. Druppelsgewijs komt de urine in de blaas terecht.
De ureters komen de blaas binnen aan de achter-onderkant van de blaas. Ze lopen schuin door de
blaaswand. De blaaswand heeft zo het effect van een klep : urine kan niet vanuit de blaas naar de
ureters stromen, ze worden vanzelf dichtgedrukt wanneer de blaas gevuld is.
Ingang van de ureters in de blaas (man).1. ureters2. urethra3. blaas(driehoek)4. prostaat5. ingang van de ureters in de blaas
De sfincters van de blaas en de urethra.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
9
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4 Blaas
4.1 Anatomie
De blaas is gelegen in het bekken, vlak achter het os pubis. Als de blaas leeg is, is ze driehoekig van
vorm en ligt ze volledig achter de symfyse. Een gevulde blaas kan zeer groot zijn : ze kan tot aan de
navel reiken.
De blaas is aan de binnenzijde bedekt met mucosa (slijmvlies). Deze mucosa heeft een bactericide
(bacteriëndodende) werking.
Boven de mucosa bevinden zich verschillende lagen glad (onwillekeurig) spierweefsel.
Naar onderen in de blaas gaan deze spieren over in de kringspieren (sfincters) van de blaashals. Deze
kringspieren bestaan zowel uit glad (onwillekeurig) als uit dwarsgestreept willekeurig spierweefsel.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
10
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4.2 Mictie
De urine die druppelsgewijs vanuit de ureters de blaas binnenkomt, wordt in de blaas opgeslagen.
Hierdoor is het mogelijk dat men slechts enkele keren per dag moet urineren.
De werking van de spieren van de blaaswand en de blaassfincters zijn op elkaar afgestemd. Bij een
matige blaasvulling is de spanning van alle spieren (blaaswand en sfincters) vrij laag. Bij een sterkere
vulling neemt de spanning van beide spieren toe. Hierdoor ontstaan er prikkels die naar de hersenen
worden geleid. Hierdoor wordt men zich bewust van de blaasvulling : mictiedrang (drang om te
urineren). Toch kan een gezond iemand, door de blaassfincter op te spannen, urine gewild ophouden
(continentie). Pas wanneer de blaassfincter zich ontspant en de spieren in de blaaswand (samen met de
spieren van de buik) gaan samentrekken, kan de urine de blaas verlaten.
5 Urethra
Als de blaas samentrekt, komt de urine terecht in de urinebuis (urethra). Aan het einde van de urethra
bevindt zich nog een sluitspier : de urethrasfincter. Deze sfincter bestaat uit dwarsgestreept
(willekeurig) spierweefsel en wordt ondersteund door de bekkenbodemspieren (eveneens willekeurig
spierweefsel). De urethrasfincter (en de bekkenbodemspieren) helpen bij het bewust ophouden van de
urine(=continentie). Pas wanneer deze spieren zich ontspannen, kan de urine het lichaam verlaten.
Het verloop van de urethra is bij mannen en vrouwen verschillend :
- bij de vrouw is de urethra 4 à 5 cm lang en mondt ze uit bij de uitwendige
geslachtorganen (tussen de schaamlippen)
– bij de man is de urethra langer (15 à 20 cm) en loopt ze eerst door de prostaat,
na de urethrasfincter loopt ze verder tot aan het uiteinde van de penis
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
11
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Het verloop van de urethra bij de man.
1. wervelkolom2. blaas3. urethra4. penis5. prostaat6. rectum7. symfyse8. uterus (baarmoeder)9. vagina10. uitmonding van de urethra
Het verloop van de urethra bij de vrouw.
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
12
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
6 Urine
De samenstelling van urine wisselt voortdurend. Dit in tegenstelling tot het (bloed)plasma dat vrijwel
constant is (homeostase). Omdat de samenstelling van urine per keer wisselt, is het niet mogelijk
vaste waarden voor de samenstelling van urine te geven. Daarom onderzoekt men meestal urine die
gedurende 24 uur is verzameld. De samenstelling van deze urine kan men beter vergelijken met de
gemiddelde waarden dan elke portie apart.
6.1 Kenmerken van urine
Het soortelijk gewicht van urine schommelt gedurende een etmaal (tussen 1,005 en 1,025). Overdag is
het soortelijk gewicht laag (er is dan naar verhouding veel water aanwezig en weinig opgeloste
stoffen).
Meestal is urine zuur of licht alkalisch (zout). Dit is afhankelijk van de voeding die men eet.
De kleur van urine is zeer licht- tot donkergeel, afhankelijk van de hoeveelheid water, soort voeding
en ingenomen medicamenten.
Urine ruikt nauwelijks. Geuren ontstaan door bepaald voedsel en door rotting. De rotting wordt
veroorzaakt door bacteriën en vindt plaats wanneer men urine een tijd aan de lucht laat blootstaan.
6.2 Normale bestanddelen van urine
De urine bestaat normaal onder andere uit :
- water
- afbraakproducten : ureum
creatinine
urinezuur (afkomstig van afbraak uit de celkern)
…
- zouten/ionen: calcium: Ca+
kalium: K+
natrium: Na+
fosfaat: (PO4)3-
…
- eventueel hormonen en vitaminen
- dode cellen, afkomstig vanuit de urinewegen
Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding
13
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
III Aanbrengen van materiaal voor het opvangen van urine en feces
Doelstellingen
De studenten kunnen:
- Een bedpan en een urinaal plaatsen.
- Incontinentiemateriaal aanbrengen.
- Een condoomkatheter aanbrengen
- Opvangmateriaal bij menstruatie aanbrengen.
1 Het plaatsen van de bedpan
Ze moet steeds droog en proper geplaatst worden. De bedpan wordt in de ene hand genomen met de
platte kant naar de rug toe. Men vraagt aan de patiënt de benen op te trekken en te steunen op de
hielen. Met de andere hand de patiënt ondersteunen in de lendenen, terwijl men de bedpan onder de
stuit plaatst. De verpleegkundige moet steeds nagaan of de bedpan goed geplaatst is.
De bovenlaag over de patiënt brengen en de bel en toiletpapier binnen zijn / haar bereik leggen.
Na defaecatie stuitwassing uitvoeren (indien nodig) en de patiënt de gelegenheid geven zijn / haar
handen te wassen.
Onmiddellijk de bedpan, voorzien van een deksel of doekje, uitdragen.
De verpleegkundige moet consistentie, hoeveelheid, geur en kleur van feces observeren, vooraleer de
bedpan uit te gieten. Bij abnormale observaties de hoofdverpleegkundige verwittigen. Bedpan
grondig ontsmetten, reinigen, spoelen en afdrogen. Wekelijks worden alle bedpannen grondig
afgewassen.
2 Het plaatsen en fixeren van de urinaal
respecteer de privacy door de geslachtsdelen niet aan te raken met de blote hand, maar
neem een handschoen of gebruik een handdoek
gebruik een opgeplooid steeklaken om de urinaal te fixeren
3 Het aanbrengen van incontinentiemateriaal
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
1
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3.1 Inlegluier met fixatiebroekje
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
2
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3.2 Kleefluier
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
3
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4 Het aanbrengen van de condoomkatheter
indien noodzakelijk, scheert u lang schaamhaar weg
maak het gebied rond de penis schoon en droog goed af
open de verpakking door het papier in de lengte te scheuren
verwijder beide beschermpapieren van de kleefstrip
bevestig de strip op de penis, maar boven de eikel
rol de externe katheter over de penis met plakstrip
bevestig de Conveen urinezak aan de externe katheter
Bij verwijdering van de externe katheter: rol deze terug,
de kleefstrip komt vanzelf mee
NB: Om hygiënische redenen moet u het systeem elke 24 uur verschonen.
4.1 Toelichting bij het aanbrengen en verzorgen van een condoomkatheter
4.1.1 Wat ?
Een condoomkatheter is een condoom van stevig materiaal met een aansluiting voor een urinezak. Door middel van een condoomkatheter wordt bij een mannelijke patiënt de urine opgevangen en afgevoerd. Het condoom wordt daarvoor aangesloten op een urinezakje met afvoerslang.Het gebruik van een condoomkatheter is één van de middelen om de gevolgen van verminderde controle over de blaas op te vangen.Een condoomkatheter is in verschillende maten verkrijgbaar. Ook de manier van bevestigen is verschillend. Deze kan variëren van een plaklaag, aan de binnenzijde van het condoom, tot het gebruik van een tweezijdig hechtend pleister.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
4
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4.1.2 Waarom ?
Voor het aanbrengen van een condoomkatheter is geen medische indicatie nodig. Voor een
verblijfskatheter is dit wel het geval.
Waarom juist deze methode wordt gekozen, is afhankelijk van verschillende factoren:
de aard van de incontinentie
het gevaar van een infectie,
persoonlijke voorkeur van de patiënt
In tegenstelling tot een verblijfskatheter, die in de blaas wordt ingebracht, wordt een condoomkatheter
over de penis gerold. Het voordeel daarvan is dat de blaas zijn normale functie blijft vervullen en de
patiënt dus “aandrang” kan blijven voelen vóór een urinelozing.
4.1.3 Bijzonderheden :
Gebruik zo mogelijk een zelfklevende condoomkatheter. Op deze wijze is het vrijwel onmogelijk
dat er urine langs het condoom loopt.
De juiste maat van de condoomkatheter is van groot belang. Neem de eerste keer verschillende
maten mee, zodat je de juiste keuze kunt maken.
Wanneer de patiënt het koud heeft, heeft de penis de neiging ‘terug te trekken’. Houd daarmee
rekening bij de temperatuur van het waswater en de temperatuur in de ruimte waar de
condoomkatheter wordt aangebracht.
Een condoomkatheter kan maximaal 24 uur op zijn plaats blijven. Bij een hulpbehoevende,
bedlegerige patiënt is het het handigste om deze te verwisselen bij de wasbeurt.
Bij een condoomkatheter is een erectie van de penis geen probleem. Het materiaal past zich
daaraan aan. Informeer de patiënt hierover.
Vanzelfsprekend moet het urinezakje van tijd tot tijd worden geleegd. Verreweg het handigst is
het wanneer je beschikt over een urinezak met onderaan een aftapkraantje. Je hoeft dan niets af te
koppelen. Gebruik een urinaal om daarin de urine op te vangen.
Doe een urinezakje altijd in een afzonderlijk zakje van textiel. Het is voor de patiënt niet
aangenaam wanneer de urine voor iedereen in de omgeving zichtbaar is.
Laat zoveel mogelijk handelingen door de patiënt zelf doen. Dit vindt hij meestal prettiger.
Vanzelfsprekend moet je dan wel zorgen voor een duidelijke instructie en controleren of de
condoomkatheter op de juiste wijze is aangebracht.
4.2 Het aanbrengen van opvangmateriaal bij menstruatie
Dit komt aan bod bij het bezoek aan de thuiszorgwinkel.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
5
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
IV Eliminatie van urine
Doelstelling
- De preventieve taak van de verpleegkundige i.v.m. het urinestelsel toelichten.
- De urine en de mictie observeren en afwijkingen opmerken en interpreteren.
- De vochttoestand bij de patiënt vaststellen en deze beschrijven.
- De mogelijke urine-onderzoeken opnoemen en uitleggen.
- De algemeenheden bij het afnemen van stalen uitleggn.
- Een staal urine kunnen opnemen voor onderzoek, zowel bij patiënten met als zonder
verblijkfsonde.
- Op een correcte manier urine verzamelen voor 24-uur debiet.
- Een patiënt met een verblijfskatheter verzorgen en nodige aandachtspunten opnoemen.
- Een urethratoilet toedienen.
1 De preventieve taak van de verpleegkundige i.v.m. het urinair stelsel
- De verpleegkundige zal de patiënt aansporen tot voldoende vochtopname, rekening houdend met de
aandoening en de algemene toestand van de patiënt. Hij zal in staat moeten zijn om dehydratatie
op te sporen en te voorkomen.
- De verpleegkundige moet regelmatig controle uitoefenen op mictie, hoeveelheid, geur, kleur van de
urine.
- De verpleegkundige moet de geriatrische patiënt stimuleren bij de vochtopname daar deze
patiënten vaak te weinig drinken omdat zij bang zijn ‘s nachts te zullen moeten urineren of omdat
zij bij het urineren aangewezen zijn op de hulp van de verpleegkundigen.
- De verpleegkundige moet om incontinentie te voorkomen de patiënt op geregelde tijdstippen naar
het toilet brengen of indien zij bedlegerig zijn en niet mogen opstaan, hen op de bedpan plaatsen of
het urinaal aanleggen. Tevens moet de verpleegkundige de tijdstippen waarop de patiënt nat lag
noteren, het gebruik van verblijfsonden moet tot het strikte minimum herleid worden daar ze
incontinentie in de hand werken.
- De verpleegkundige wordt geacht onmiddellijk aan de beloproepen te beantwoorden, daar nat
liggen op de patiënt psychologisch kan inwerken.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
1
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- De verpleegkundige kan bij eventueel moeilijk urineren:
water laten lopen in de lavabo
de handen van de patiënt in koud water dompelen
eventueel druk uitoefenen op de blaas ter hoogte van de suprapubische streek
de bedlegerige patiënt, indien toegelaten, in halfzittende houding op de rand van het bed
brengen
de patiënt alleen laten
de patiënt de kans geven erover te praten
de verpleegkundige moet steeds proper en ongeschonden materiaal gebruiken.
2 Observeren van de urine
2.1 Doel
Observatie van urine is van belang omdat de afbraakproducten van de stofwisseling voor een groot
gedeelte via de nieren en de blaas uitgescheiden worden. Het onvoldoende functioneren en letsels ter
hoogte van de urinewegen kunnen via nauwlettend onderzoek van de urine geconstateerd worden.
bvb. - bij diabetici
- bij patiënten met nierpathologie
- bij bewusteloze patiënten
- bij patiënten in shocktoestand
- bij operatiepatiënten
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
2
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.2 Observatiepunten
2.2.1 Helderheid
- Normaal: urine is helder bij lozing.
- Afwijkingen = troebele urine
niet-pathologische oorzaken:
Het bewaren van urine geeft aanleiding tot vertroebeling.
Dit wordt veroorzaakt door neerslag en ontwikkeling van bacteriën waarbij ureum
omgezet wordt tot amoniak.
pathologische oorzaken:
* aanwezigheid van etter in de urine = PYURIE
* aanwezigheid van eiwitten in de urine = PROTEÏNURIE
* bij koorts: zanderige urine
2.2.2 Kleur
- Normaal: citroengele kleur, welke veroorzaakt wordt door de galkleurstoffen.
- - Afwijkingen
niet-pathologische oorzaken:
* verhoogde vochtopname heldere, waterige urine
* verhoogd vochtverlies donkergele urine
* inname van geneesmiddelen bvb. vitamine B oranje kleur van de urine
* inname van bepaalde voeding bvb: rode bieten
pathologische oorzaken:
* donkerbruine kleur met aanwezigheid van geel schuim
dit duidt op een hoog gehalte aan galkleurstoffen bvb. aandoeningen van lever
en galwegen
* roodbruine urine
dit duidt op aanwezigheid van bloed = HEMATURIE
bvb. - hevige ontstekingen van het urinestelsel
- letsels ter hoogte van de urinewegen
- operaties ter hoogte van de urinewegen
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
3
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.2.3 Geur
- Normaal: verse urine heeft een flauw zure geur.
- Afwijkingen:
niet-pathologische oorzaken:
* het bewaren van urine, hierbij ontstaat een amoniakale geur
* voeding bvb. Asperges
* medicatie bvb. Antibiotica, vitamine B
pathologische afwijkingen:
* visgeur: komt voor bij ontsteking van de blaas = CYSTITIS
* appelgeur = acetongeur: komt vrij bij een verhoogde vetafbraak bvb. bij diabetici
* fecale geur: komt voor bij fistelvorming tussen blaas en darm.
2.2.4 Hoeveelheid
- Normaal: 1 l tot 1,5 l over 24 uur = normale DIURESE
Is afhankelijk van: * voedsel- en vochtopname
* waterafgifte via transpiratie, feces, verdamping
. Er bestaat een verband tussen wateropname en urine uitscheiding.
Wanneer een persoon veel vocht opneemt, zal er veel urine uitgescheiden worden,
wanneer er weinig vocht opgenomen wordt, zal de urine uitscheiding ook beperkt
zijn.
Dit verschijnsel noemt men verdunnings- en concentratievermogen van de nier.
- Afwijkingen:
niet pathologische oorzaken:
* POLYURIE = meer urine dan 2 tot 2,5 l / 24 uur
komt voor bij: - verhoogde vochtopname zowel oraal als parentaal
- bij gebruik van diuretica
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
4
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
* OLIGURIE = minder urine dan 500 ml / 24uur
komt voor bij: - overdreven vochtverlies ten gevolge van koorts -
brandwonden
- sterk verminderde vochtopname
pathologische afwijkingen:
* POLYURIE komt voor bij diabetespatiënten
* ANURIE = minder urine dan 40 ml / 24 uur
komt voor bij: - nierinsufficiëntie
- niertrauma
- hypovolemische shock
3 Observeren van de mictie
3.1 Pollakisurie
= het frequent en in kleine hoeveelheden urineren. Diurese over 24 uur is normaal.
- pijnlijke pollakisurie
komt voor bij: - cystitis
- prostaathypertrofie
- blaaspoliepen
- pijnloze pollakisurie
komt voor bij: - zenuwachtigheid
- zwangerschap
3.2 Enuresis nocturna
= het bedwateren op een normaal reeds zindelijke leeftijd
Oorzaken: meestal heeft dit geen lichamelijke, maar wel een psychische oorzaak.
bvb.: verhuis, verandering van school
3.3 Nycturie
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
5
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
= verhoogde urineproductie gedurende de nacht komt voor bij: hart- en nieraandoeningen welke
gepaard gaan met oedeemvorming
3.4 Blaasdistentie
= uitzetting van de blaas
komt voor bij: - prostaathypertrofie
- letsels van de urethra
3.5 Blaasatonie
= onvoldoende samentrekking van de blaas
komt voor bij: - M.S.-patiënten
- na epidurale verdoving
- na langdurig gebruik van V.S.
3.6 Dysurie
= het moeilijk en pijnlijk urineren
komt voor bij: - cystitis
- prostaathypertrofie
- vernauwing van de urethra
-blaas- of urethrasteen
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
6
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3.7 Urineretentie
= onmogelijkheid tot normale lediging van een gevulde blaas
komt voor bij: - traumata van de blaas en urethra
- bij prostaathypertrofie
- postoperatief ten gevolge van de verdoving
- na langdurige aanwezigheid van een verblijfsonde
- bij M.S.-patiënten
3.8 Urineresidu
= urine die na de lozing achterblijft in de blaas
3.9 Urine-incontinentie
3.9.1 Definitie
Onvrijwillig, objectief aantoonbaar verlies van urine via de urethra.
3.9.2 Soorten incontinentie
3.9.2.1 Stressincontinentie
= inspanningsincontinentie
= verlies van kleine hoeveelheden urine ( 50 ml), enkel uitgelokt door fysische
inspanningen, zoals hoesten, niezen, heffen van gewichten, lachen, sporten
3.9.2.2 Drangincontinentie
= drangincontinentie of urge-incontinentie
= plots optredende drang tot plassen, die vaak niet in voldoende mate kan geremd
worden. De oorzaak is een overactiviteit van de blaas. De blaasspier trekt onverwacht
samen en men plast zonder waarschuwing, zodat men het toilet niet tijdig kan bereiken.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
7
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Oorzaken:
- van psychische aard (spanningen, emoties)
- lichamelijke aard (infecties, blaasontsteking, buikoperatie) waardoor verminderde
blaascapaciteit.
- prikkeling van de blaas door alcoholgebruik of cafeïne.
3.9.2.3 Reflexincontinentie
= Met redelijk voorspelbare tussenpozen, onvrijwillig urine verliezen bij het bereiken van een
bepaald blaasvolume.
Oorzaak: neurologische aandoeningen, bvb. dwarslaesie.
3.9.2.4 Functionele incontinentie
= Onvrijwillig en onvoorspelbaar urineverlies, ondanks een normale blaas- en sfincterwerking.
Oorzaken: - veranderde omgeving
- gewijzigde zintuigelijke waarneming (sufheid, slecht zien)
- verminderde mobiliteit.
3.9.2.5 Totale incontinentie
= vaak en onvoorspelbaar urineverlies: op onvoorspelbare tijdstippen.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
8
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4 Verzorging van een patiënt met verblijfskatheter
4.1 Omschrijving van een verblijfskatheter
= sonde of katheter die ingebracht wordt via de urethra in de blaas.
Folley-sonde: dubbelwandige katheter
ballonsonde die zowel bij vrouw als bij man gebruikt wordt
katheter met aan het uiteinde een ballon die gevuld wordt met aqua, om te beletten dat
de sonde uit de blaas valt
Soorten: Nelatonkatheter = rechte, slappe katheter
Tiemankatheter = harde, iets gebogen punt, gebruikt bij man met prostaathypertrofie
De diameter van de sonde wordt aangegeven met een nummer volgens de schaal van Charrière
(nummer altijd delen door 3: bijv. nr. 18 = 18 : 3 = 6 mm diameter).
4.2 Indicaties
- Incontinentie (wordt niet geplaatst als dit niet verantwoord is)
- Patiënt met operatie t.h.v. de blaas en urinestelsel
- Na zware operaties (bijv. heupoperaties)
- Patiënten die niet spontaan kunnen urineren (bijv. prostaathypertrofie)
4.3 Gevaren van een verblijfskatheter
Een verblijfskatheter wordt niet geplaatst wanneer dit niet verantwoord. Wanneer de katheter
gedurende meerdere dagen ter plaatse blijft is er meer gevaar voor het ontstaan van:
- opstijgende infectie t.g.v. …
- dilatatie van de urethra met incontinentie als gevolg, continu opengerokken zijn van de urethra
- blaasatonie t.g.v. een langdurige sonde (patiënt krijgt luie blaas, want spierwand moet niet meer
samentrekken)
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
9
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4.4 Urethratoilet
4.4.1 Voorbereiding
- Verpleegkundige
- Materiaal: * 4 steriele kompressen (10/10 of 7/10cm). Bij de man nog 1 steriele kompres zalf
* niet steriele handschoenen
* ontsmettingsstof: waterachtige oplossing (bijv. Braunol, Hibidil, Isobethadine) -
fysiologisch
* mefix, sluitspeld, kompres, zalf (bijv. Geomycine, Furacine, Terra-Cortil)
- Kamer
- Patiënt
4.4.2 Uitvoering
- Debiet nagaan en urinecollector ledigen (ofwel vóór verzorging ofwel vóór intiem toilet):
opvangrecipiënt onder urinecollector plaatsen, deze openen door te draaien en te trekken, op
kloppen om de laatste druppels te verwijderen en terug toedraaien, gradatie noteren en uitgieten.
Nooit het debiet aflezen op het urinezakje zelf.
Urinecollector nooit overvol laten lopen.
- Patiënt wassen
- Komende aan het I.T.-kompres in nierbekken leggen en sluitspeld losmaken, mefix zonodig
verwijderen, met ether resten van kleefpleister verwijderen met kompres (voorzichtig !), goed
wassen rond de urethra en de sonde (niet trekken aan de sonde)
- Urethratoilet uitvoeren.
4.4.2.1 Vulvatoilet bij de vrouw
- Pakje kompressen openen en ontsmettingsstof opdoen (op plastieken verpakking)
- Handschoenen aandoen
- Patiënt een gynaecologische houding laten aannemen, benen doen optrekken en spreiden
- Kompressen tussen gespreide benen op bed leggen
- Met duim en wijsvinger van li-hand, de kleine schaamlippen openspreiden (met re-hand voor
linkshandigen)
- Met kompres de binnenzijde van de verste, kleine schaamlip ontsmetten van boven naar beneden
in één beweging
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
10
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- Met tweede kompres de binnenzijde van de dichtste, kleine schaamlip ontsmetten van boven naar
beneden in één beweging
- Met derde kompres de urethra-opening en deel van de sonde ontsmetten
- Met vierde kompres nadrogen, deppen, niet wrijven
- Ev. nieuwe mefix kleven, sluitspeld terug vastmaken
- Bij opzetten een knik in de leiding maken om terugvloei van urine te voorkomen
4.4.2.2 Penistoilet bij de man
- Pakje kompressen openen, ontsmettingsstof opdoen en tussen de gespreide benen leggen
- Handschoenen aandoen
- Met duim en wijsvinger de voorhuid achteruitschuiven
- Met eerste kompres circulair ontsmetten t.h.v. de basis van de eikel
- Met tweede kompres de eikel zelf circulair ontsmetten
- Met derde kompres de urethra zelf en een deel van de sonde
- Met vierde kompres nadrogen, deppen, niet wrijven
- De voorhuid terugschuiven vóór het verwijderen van de handschoenen
- Ev. kompres met zalf rond de urethra-opening en sonde aanbrengen, penis naar boven leggen en
sonde vastkleven op de buik.
4.4.3 Nazorg
- Patiënt en kamer
- Materiaal verwijderen
- Verpleegkundige: handschoenen afdoen
dossier invullen, observatie urine, debiet, …
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
11
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Verpleegkundige zorgen en aandachtspunten bij patiënten met een verblijfskatheter
- Gesloten systeem behouden. Dit is het effectiefste middel ter bestrijding van een urinaire infectie.
Het drainagesysteem wordt niet geopend tenzij op doktersvoorschrift.
- Goede hygiëne. Bij voorkeur 2x daags een intiem toilet uitvoeren (de aangekleefde secreties ter
hoogte van de sonde worden zo verwijderd).
- Controle of de sonde nog goed gefixeerd is om reactie t.h.v. de blaashals te voorkomen
- Goede diurese verzekeren. Veel drinken werkt opstijgende infectie tegen en sterk verdunde urine
is een slecht milieu voor bacteriën. Indien geen tegen-indicaties: 2 liter vochtinname per dag
- De urinecollector mag de grond niet raken
- Het urine-opvangrecipiënt nooit hoger brengen dan het blaasniveau van de patiënt (reflux
van stagnerende urine uit de leiding biedt grote infectiekans). Indien men toch het recipiënt hoger
moet brengen, plaatst men een klem op de sonde. Deze achterna niet vergeten te verwijderen.
- Indien lekkage van urine, de oorzaak opsporen:* ontkoppeling sonde-drainagesysteem?* sonde uit?* urine naast sonde: blaasspasmen? sonde verstopt? sonde afgeklemd? te kleine charrière?
- Indien geen afvloei van urine, de oorzaak opsporen:* sonde verstopt?* sonde afgeklemd of knik in de leiding?
- Blaastraining:
Hiertoe wordt de sonde gedurende bepaalde periode afgesloten met een klem. Op vastgestelde
tijdstippen wordt de klem losgemaakt om de urine te laten afvloeien (of indien de patiënt erom
vraagt). Tijdens de afsluitingsperiode is een goede observatie vereist: pijn in de onderbuik,
lekkage, mictiedrang, …
Bij urinaire infectie moet de sonde voortdurend openblijven.
Blaasreëducatie is steeds aangewezen voordat een verblijfskatheter die langer dan 36 uur bij de
patiënt aanwezig was, wordt verwijderd.
- Observeren van: * kleur van de urine * hoeveelheid: 1.5-2 liter/24 uur * geur
* helderheid
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
12
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
5 Opname van urine voor onderzoek
5.1 Algemeenheden i.v.m. opnemen van stalen
5.1.1 Doel
Stalen worden opgenomen met het doel te laten onderzoeken
- om de diagnose te stellen
- om de evolutie van een ziektetoestand na te gaan.
5.1.2 Vereisten en algemene voorzorgen
5.1.2.1 Benoemen van een staal
Alle stalen moeten correct worden benoemd. Ook dit is een belangrijke verpleegkundige taak :
- Ten eerste moet het staal worden afgenomen bij de juiste persoon (identificatienummer of
naam en kamernummer).
- Daarnaast moet ook duidelijk zijn over welk soort staal (urinestaal, bloedstaal, neuswisser,
wondwisser, …) het gaat.
5.1.2.2 Aanvraagformulier
Zoals eerder al werd vermeld, moet de aanvraag voor het onderzoek uitgaan van de
behandelende arts. Hij vult het aanvraagformulier in en geeft hierbij voldoende informatie17
over de patiënt, de diagnose en de antimicrobiële therapie.
Datum en uur van afname en de naam van de persoon die het heeft afgenomen wordt eveneens
vermeld.
5.1.2.3 Veiligheid
De stalen moeten altijd met de nodige voorzichtigheid worden behandeld. Zij zijn potentieel
besmet en vormen daardoor ook een risico voor allen die ermee in contact komen.
17 Hierbij wordt deze informatie bedoeld die belangrijk is voor de microbioloog.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
13
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
5.1.2.4 Transport
De afgenomen stalen moeten zo snel mogelijk worden bezorgd aan het labo microbiologie.
Door ze een tijdje te laten liggen, kunnen de verkregen resulaten een vals beeld geven :
- Urine bijvoorbeeld is voor sommige micro-organismen een ideaal milieu. Zij zullen in het
staal dat blijft staan, volop kunnen groeien vooraleer ze worden gebruikt voor een cultuur.
Op deze manier verkrijgt men een vals positief resultaat.
- Andere micro-organismen overleven nauwelijks in een staal. Als men hier te lang wacht om
het te gebruiken voor een cultuur, kan het micro-organisme al afgestorven zijn.
5.2 Verschillende mogelijkheden
5.2.1 Microscopisch onderzoek
= URINESEDIMENT of bezinksel
Is het onderzoek waarbij, na centrifuge van de urine, een zekere neerslag ontstaat. In deze neerslag
telt men de r.b.c., w.b.c., micro-organismen en epitheelcellen.
5.2.2 Bacteriologisch onderzoek
= URINEKULTUUR EN ANTIBIOGRAM
Via dompelmethoden (urine wordt ondergedompeld in speciale voedingsbodems) onderzoekt men of
er kiemen aanwezig zijn in het urinemonster. De eventuele kiemen groeien op deze cultuurbodem en
men telt de kolonies. De zich ontwikkelde kiemen worden geïdentificeerd en getest op verschillende
antibiotica: cultuur en antibiogram.
5.2.3 Chemisch onderzoek
= onderzoek van de urine met teststrookjes
Het zijn kwalitatieve analyses die bij positief resultaat moeten bevestigd worden met andere methoden.
5.2.4 Cytologisch onderzoek
= opsporen van kankercellen in de urine
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
14
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
5.3 Opname bij patiënt zonder verblijfskatheter
5.3.1 Steriele opname of midstream via spontane mictie
- Gegevens verzamelen, ordenen:
* Gegevens over de patiënt: identificatie
reden van opname
diagnose
moet patiënt nuchter blijven ?
* Gegevens over de verpleegkundige handeling.
* Gegevens over het materiaal.
Wordt vulva- of penistoilet met steriele fysiologische oplossing of waterige antiseptische
oplossing uitgevoerd ?
- Doelstelling: middenportie urine steriel opvangen (foutieve interpretatie vermijden).
- Planning: De midstream integreren in het totale zorgenpakket.
- Actie:
* Voorbereiding van:
~ Verpleegkundige: uurwerk uit, juwelen afdoen
handen en voorarmen goed wassen
~ Patiënt: duidelijke informatie geven, aangepast aan het begripsniveau van de patiënt
zorgen dat de blaas voldoende vol is: zo nodig patiënt laten drinken, indien hij niet
nuchter hoeft te blijven
eventueel intiem toilet toedienen en urethra-toilet
~ Materiaal: materiaal voor vulva- of penistoilet
bij vrouwen: steriel recipiënt met brede hals om urine op te vangen
bij mannen: gewoon steriel recipiënt
bedpan bij vrouw; urinaal bij man (indien de midstream in bed gebeurt en de patiënt
goed kan recht zitten)
eventueel bedbeschutting
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
15
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
* Uitvoering:
~ materiaal verzamelen
~ bij patiënt: zorgen voor privacy
aandacht voor intiem toilet
vulva- of penistoilet met een steriele fysiologische oplossing of waterig
antisepticum
bijv. Hibidil
de patiënt gaat met gespreide benen zittend of staand (man) urineren
nadat de eerste straal urine is afgelopen wordt de middenstroom urine opgevangen
in het steriel recipiënt (voor normale cultuur 15 ml), de laatste urine komt in het
toilet, bedpan of urinaal terecht
bij vrouwen blijven de labia gespreid tijdens het urineren
bij mannen blijft de voorhuid naar achter getrokken
het opvangrecipiënt wordt onmiddellijk afgesloten
* Nazorg:
~ Patiënt : eventueel bedbeschutting, bedpan, urinaal wegnemen
patiënt goede houding geven
~ Materiaal (zie vroeger)
~ Verpleegkundige
~ Administratie: verpleegdossier invullen
staal urine tekenen (patiënt, kamer, bed, eventueel datum en uur) en samen met
het aanvraagformulier naar het labo brengen.
* Evaluatie: Is de doelstelling bereikt ?
5.3.2 Niet-steriele opname
- Urine opvangen in zuivere bedpan of urinaal en overgieten in zuiver recipiënt.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
16
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
17
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
5.4 Opname bij patiënt met verblijfskatheter
5.4.1 Steriele opname
5.4.1.1 Gegevens verzamelen en ordenen:
* Gegevens over de patiënt:identificatiegegevens
reden van opname, diagnose, ingreep
toestand van de patiënt
* Gegevens over de verpleegkundige handeling
* Gegevens over het materiaal
5.4.1.2 Doelstelling : Urinestaal steriel opnemen (foutieve interpretaties
voorkomen).
5.4.1.3 Planning: De verpleegkundige handeling integreren in het totale
zorgenpakket.
5.4.1.4 Actie:
* Voorbereiden van:
~ Patiënt: informatie verstrekken in begrijpelijke taal
~ Verpleegkundige (zie vroeger)
~ Materiaal: steriele spuit van 5 ml, 10 ml of 20 ml volgens gevraagd staal
steriele SC-naald
steriel labo-recipiënt + aanvraagformulier
ontsmettingsstof
klem
steriele kompressen
nierbekken
* Uitvoering:
~ in de dienstkamer
~ materiaal verzamelen
~ bij de patiënt: 15 min. op voorhand katheter afklemmen op de leiding, zo dicht mogelijk bij de
connectie
na 15 min.: katheter ontsmetten ter hoogte van de prikplaats ; op de katheter zelf
aanprikken met SC-naald en urine aanzuigen ( zie tekening)
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
18
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
urinestaal zonder naald overbrengen in laborecipiënt of spuit + naald getekend
naar labo brengen
klem verwijderen.
* Nazorg
~ Patiënt
~ Verpleegkundige
~ Materiaal
~ Administratie: staal, getekend met aanvraagformulieren naar labo brengen.
5.4.1.5
5.4.1.6 Evaluatie: Is de doelstelling bereikt ?
Nota: Aspiratie van urine uit de verblijfskatheter door middel van spuit en naald geeft niet alleen
minder kans tot contaminatie van het urinestaal, maar laat tevens toe om het drainagesysteem gesloten
te houden. Drainagesysteem wordt nooit gedeconnecteerd indien het niet echt nodig is.
5.4.2 Niet-steriele opname
Na het ledigen van de urinezak, verse urine opvangen in zuivere bedpan of urinaal en overgieten in
een zuiver recipiënt.
5.5 Verzamelen van urine
5.5.1 24-uur debiet
urine wordt verzameld in een recipiënt welke met een deksel afgesloten is.
5.5.2 Strikt 24-uur debiet
Op een bepaald tijdstip de patiënt laten urineren, urine weggieten. De tijd wordt op dit moment
ingezet. Vanaf dit ogenblik wordt bij elke mictie de volledige hoeveelheid urine in een recipiënt
gegoten, tijdens de 24 uur die hierop volgen. De volgende dag, juist 24 uur later moet de patiënt voor
de laatste keer urineren, en deze hoeveelheid wordt bij de inhoud van het recipiënt gegoten. De
volledige hoeveelheid wordt naar het labo gebracht.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
19
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
6 Stoornissen in de waterhuishouding
6.1 Vochttekort t.g.v. een falend regulatiemechanisme (dehydratatie)
= uitdrogingstoestand t.g.v.:
- groot vochtverlies dat onvoldoende gecompenseerd wordt
- een gebrekkige vochtopname
Symptomen: - klinisch onderzoek
* hypotonie van de huid, weinig turgor
* koude extremiteiten
* verlaging van de RR
* beslagen tong
* verminderde eetlust en gewichtsverlies
- urine: verminderde urineproductie
- bloed: wijst op indikking
6.2 Vochtteveel t.g.v. een falend regulatiemechanisme (hyperhydratatie)
= doordrenkingstoestand t.g.v.:
- overdreven vochttoediening
- slechte hart- en nierwerking
Symptomen: - klinisch onderzoek
* hypertonie van de huid, sterke spanning
* oedeemvorming t.h.v. O.L.
* stijging van de RR met neiging tot longoedeem
* gewichtstoename
- bloed: wijst op een verdunnigstoestand
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
20
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
V Eliminatie feces
Doelstellingen
- De feces observeren en de afwijkingen opmerken en interpreteren.
- Defecatiestoornissen herkennen en interpreteren.
- Een A.P. huishoudelijk proper verzorgen.
- De soorten opvangmateriaal herkennen en gebruiken.
- Op de juiste manier een staal feces opnemen.
- Uitleggen hoe een patiënt op natuurlijke manier zijn ontlasting kan bevorderen.
- Het begrip ‘laxeren’ verklaren en de methoden welke hierbij aangewend worden opnoemen.
- De aanwijzingen, tegenaanwijzingen en gevaren bij het toedienen van lavementen uitleggen.
- De verschillende lavementen toedienen.
- Bij patiënt met fecalomen de stoelgang verwijderen.
1 Observeren van de feces
1.1 Samenstelling van de feces
Feces zijn de resten van onze spijsvertering die het lichaam al dan niet verteerd verlaten.
Feces bestaat uit:
- 75 % H2O
- 7 % afgeschilferd darmepitheel, zouten en slijmen
- 8 % bacteriën
- 10 % voedselresten (cellulose)
Deze getallen maken begrijpelijk waarom zelfs mensen die geen voeding krijgen ontlasting hebben.
De consistentie is afhankelijk van de opgenomen voeding en de snelheid van de darmpassage.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
1
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
1.2 Observatiepunten
1.2.1 Hoeveelheid
De dagelijkse hoeveelheid ontlasting is afhankelijk van de opgenomen hoeveelheid en soort voedsel en
bedraagt meestal 100 à 300 gr / 24 uur.
Bij diarree, aandoeningen van de pancreas en resorptiestoornissen is de hoeveelheid groter.
1.2.2 Kleur
- Normaal: bruin –bruingeel, is afhankelijk van de voeding
uitzondering: zwart - groen = meconium: de eerste stoelgang van de zuigeling.
- Pathologische afwijkingen:
* zwart of melaena bij maag- en darmbloedingen, als het bloed langere tijd in de maag
blijft, wordt door de inwerking van zoutzuur: zwart
* rood bloederig bij bloeding van het onderste deel van de darm,
o.a. bij rectumkanker, bij hemorroïden
* bleekgeel of mastiekkleur (= stopverfachtige kleur) door het ontbreken van
galkleurstoffen, bijv.: bij obstructie van de galwegen, bij leverziekten (hepatitis)
* erwtensoepdiarree bij tyfus
* rijstwaterachtige ontlasting bij cholera
- Niet-pathologische verkleuringen ten gevolge van bepaalde voedingsmiddelen en medicijnen:
* zalfachtige lichtgele feces bij melkdieet
* zwart bij inname van ijzer of druivensap
* rood door rode bieten, tomaten, wortelen
* wit na bariumpap
* groen/zwart na het eten van spinazie
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
2
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
1.2.3 Vastheid of consistentie
- Normaal:
Normale ontlasting is halfvast, het is afhankelijk van de opgenomen voeding en de
snelheid van de darmpassage.
- Afwijkingen:
* Dunne ontlasting: = diarree; dit wijst op een snelle doorgang van het voedsel in het
darmstelsel. De stoelgang verliest zijn normale consistentie en kleur
* Glanzend – vetachtig
bij gestoorde vetresorptie of pancreasinsufficiëntie
* Brijerig
is een overgang van diarree naar normale stoelgang
* Obstipatie of constipatie
= harde, brokkelige ontlasting. Er is een vertraagde of onvolledige doorgang van de
voedselmassa door het spijsverteringsstelsel.
1.2.4 Frequentie
= aantal lozingen per 24 uur
- Normaal:
tot 2 maal per dag, het is persoonsgebonden en kan dus erg verschillen.
- Afwijkingen:
* het aantal lozingen ligt hoger bij diarree
* het aantal lozingen ligt lager, of geen stoelgang bij obstipatie
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
3
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
1.2.5 Geur
- Normaal:
niet sterk ruikend. De geur is afhankelijk van de voeding en de vertering.
- Afwijkingen:
* Zure geur: bleek en schuimend bij gistingsdiarree.
* Slecht riekend en donker bij rottingsdiarree en melaena.
1.2.6 Aanwezigheid van vreemde lichamen
- Normaal: geen
- Afwijkingen
* onverteerd voedsel bij diarree
* slijm en etter bij ontstoken darmslijmvlies
* ingeslikte onverteerbare voorwerpen (kralen, geldstuk, ...)
* aanwezigheid van parasieten
maden of oxyuren: kleine witte wormpjes van 4 - 12 mm lengte (veroorzaken jeuk
rond de anus)
. spoelwormen of ascariden 15 tot 25 cm lengte
. lintworm 2 tot 10 meter lang. Er kunnen segmenten in de ontlasting worden
gevonden
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
4
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
1.3 Taak van de verplegende
Nazien of de patiënt regelmatig ontlasting heeft en het uitzicht controleren. Indien de feces een
abnormaal uitzicht hebben dan zal de verpleegkundige:
- de dokter verwittigen
- de feces bewaren en aan de dokter tonen.
De controle van de feces kan van groot belang zijn om de diagnose te stellen (bij maagbloeding) of om
het verloop van een ziekte te volgen.
1.4 Opname van een staal feces
- Meestal is geen steriele opname vereist. Men neemt het staal van het binnenste van de stoelgang,
dat niet met bedpan of anus in aanraking kwam.
- In uitzonderlijke gevallen neemt men een staal rechtstreeks uit de darm.
- Men moet ervoor zorgen dat de feces niet vermengd worden met vreemde stoffen.
- Voor de opname gebruikt men het materiaal van de instelling nl. recipiënt met stop en lepeltje.
- Voor 24 uur verzameling: recipiënten gebruiken voorgeschreven door het labo.
- Staal feces naar labo brengen samen met het aanvraagformulier.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
5
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2 Defecatiestoornissen
2.1 Obstipatie
2.1.1 Bepaling
Het is een vertraagde doorgang van feces en daardoor harde droge stoelgang en verminderde
frequentie.
2.1.2 Oorzaken
- Constitutioneel, meer bij dikke mensen door te weinig lichaamsbeweging.
- Verslapping of te grote contractie van de darmwandspieren.
- Onvoldoende lichaamsbeweging bij bedlegerige patiënten en mensen met een zittend leven.
- Ziekten van de darm
bvb. - tumor die de passage van de stoelgang belemmert
- hemorroïden en fissuren, pijn bij stoelgang, waardoor de stoelgang wordt uitgesteld
- Langdurig gebruik of misbruik van laxantia
de prikkelende stoffen van de laxantia vervangen de natuurlijke prikkel (gewenning).
- Dieetfouten
te weinig vezelrijke voeding (cellulose). Cellulose is nodig om vocht aan te trekken en vast te
houden.
- Psychische factoren
stress, depressie, verandering van omgeving, ziekenhuisopname waardoor men onvoldoende
privacy heeft.
- Door het keer op keer niet reageren op de prikkel tot defeceren.
- Door medicijnengebruik of narcose ;
morfine, largactil en andere verdovingsproducten vertragen de peristaltiek van de darmen.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
6
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
2.1.3 Behandeling
- Preventieve maatregelen:
* voldoende bewegen
* aangepaste voeding (groenten en fruit), rijk aan vezels
* voldoende vochttoevoer nl: 1 tot 1,5 l extra vocht
* ontwikkel een regelmaat en probeer elke dag op hetzelfde tijdstip naar de WC te gaan
* begrijpende houding van de verpleegkundige bij het aanbieden van de bedpan
* onderhoudsdosis met laxatief, bvb. Duphalac bij verlamden en bedlegerige patiënten
* na RX met Barium: lavement + laxatief
- Curatieve maatregelen:
* medicatie: laxativa - purgativa
* fleet - microlax
2.1.4 Verwikkelingen
fecalomen: patiënt heeft geen defecatie zodat de feces verharden in het rectum
oorzaken: patiënt blijft in bed - krijgt bariumpap - voedsel is niet zoals thuis - ...
behandeling: manueel verwijderen van feces.
2.2 Diarree
2.2.1 Bepaling
Diarree is een versnelde passage van de voedselbrij en daardoor frequente aandrang tot uitscheiding
van dunne, vloeibare ontlasting er kan onvoldoende vocht worden geresorbeerd.
2.2.2 Oorzaken
- Onaangepaste voeding, door gebruik van verse groenten of andere voedingsgewoonten
(reizigersdiarree).
- Ontstekingen van het darmslijmvlies door bacteriën uit voedsel - bvb. paratyfus door salmonella
- Door interne ziekten (bvb. colitus ulcerosa, ziekte van Crohn)
- Tumoren (door giftige stoffen van het gezwel kan diarree ontstaan).
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
7
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- Geneesmiddelen:
* medicamenteuze diarree door het geven van antibiotica (normale flora wordt gedood, vooral de
breedspectrum antibiotica geven diarree).
* te veel laxeermiddelen.
- Emotioneel, door spanning: meer zenuwprikkeling.
- Verteringsstoornissen:
door slechte werking van de lever, pancreas of de darmen, dan worden bepaalde
voedingsbestanddelen niet of slecht afgebroken
* bij onvoldoende afbraak van suiker, door inwerking van gistingsbacteriën komt het tot
abnormale gistingsprocessen. Stoelgang is bleek en schuimend: gistingsdiarree.
* stoornis in E.-afbraak leidt tot abnormale rottingsprocessen, donker gekleurde rottingsdiarree.
* gebrekkige vetopneming: vetdiarree.
- Diarree ten gevolge van obstipatie (overloopdiarree)
2.2.3 Behandeling
Diarree is slechts een symptoom, men moet dus de oorzaak nagaan en behandelen (cultuur van
stoelgang om bacteriën op te sporen).
- Voeding
* eventueel gedurende 12 of 24 uur niets eten, enkel drinken om dehydratatie te voorkomen.
* restenarme voeding, astronautenvoeding of etenswaren die een stoppende functie
hebben (geraspte appel, rijst en rijstwater, wortelen, ...)
- Medicatie (op doktersvoorschrift)
* vertraagt de darmperistaltiek
bvb. Reasec, Immodium,
Laudanum (met zeker voorbehoud gegeven !!)
* herstelt de darmflora
vitamine B, bvb. Becozyme
Bactisubtil (enzymen)
Perenterol (gist, bestand tegen antibiotica, wordt preventief of curatief toegediend)
Noot: VOLDOENDE HANDEN ONTSMETTEN !!!
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
8
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3 Middelen ter bevordering van de ontlasting
3.1 Orale middelen
3.1.1 Voorwaarden
- bij voorkeur: natuurlijke stoffen
- moet gemakkelijk toe te dienen zijn
- moet een aangename smaak hebben
- mag niet te prikkelend zijn voor maag- darmstelsel.
- mag resorptie van voedingsstoffen niet verstoren
3.1.2 Soorten
3.1.2.1 Zwelmiddelen
Doen volume van feces toenemen en dit stimuleert dan op natuurlijke wijze de motoriek van de darm.
Volume-verhoging wordt verkregen door:
- inname van vezels
- inname van niet-verteerbare suikers
Waarbij telkens veel moet gedronken worden omdat dit het volume nog vergroot, zelfs bij inname van
een kleine dosis.
Voorbeelden: Normacol korrels
Colofiber korrels
Tamarine confituur
3.1.2.2 Vloeibare paraffine producten
Op basis van paraffine die de stoelgangmassa doet doorglijden. Maar pas op voor vetoplosbare
vitamines. Deze gaan samen met paraffine het lichaam verlaten.
Voorbeeld: Laxamalt (vloeibare olie, zuiver in te nemen)
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
9
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3.1.2.3 Osmotische laxativa
Dit zijn laxeermiddelen die vocht in de darmen trekken en daardoor kan de stoelgang niet volledig
ingedikt worden en worden geen fecalomen gevormd.
- niet resorbeerbare suikers: zij trekken water aan en vergroten het volume van de feces. Nadeel is
dat de patiënt wel last kan hebben van flatulentie.
Voorbeelden: Importal (zakjes)
Duphalac (zakjes siroop of poeder om op te lossen)
Bifiteral
Zouten: vooral Natrium- en Kaliumzouten. Zij verhogen het volume omdat ze H2O aantrekken.
Hierdoor zal de vloeistof niet geresorbeerd worden, maar volledig uit het lichaam worden verdreven.
Voorbeelden: Colopeg (zakje poeder oplossen in 1 liter water)
Prepacol (vloeibare oplossing)
Kleanprep (zakje poeder)
Transipeg (zakje poeder)
3.1.2.4 Contactlaxativa
Ze prikkelen de darmmotiliteit via verschillende mechanismen (o.a. zenuwprikkeling).
Ze kunnen hevige darmkrampen veroorzaken en de darmperistaltiek blijvend storen bij langdurig
gebruik.
Voorbeelden: Prunasine (siroop)
Dulcolax (dragéé)
Wylaxine (comprimé)
Laxoberon (druppels)
3.1.3 Tijdstip van toedienen is afhankelijk van
- het gebruikte product
- hoeveelheid
- gevoeligheid van de persoon
Noot: Voorkom misbruik van orale middelen
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
10
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3.2 Rectale middelen
3.2.1 Zetpil of suppositorium
3.2.1.1 Bepaling
Heeft een olijf- of kegelvormig lichaam met of zonder geneesmiddel dat langs de aars toegediend
wordt.
3.2.1.2 Doel
Defecatie verwekken of vergemakkelijken
3.2.1.3 Indeling
- verharde zeep of glycerine
- vetstof + medicatie die de darm prikkelt tot defecatie, bijv. Dulcolax
3.2.1.4 Techniek
- Zetpil met een kompresje vastnemen (smelt gemakkelijk als ze in de hand genomen wordt).
- Als ze te droog is, eerst met koud H2O bevochtigen.
- Men schuift de punt van de zetpil eerst in de aars, zodanig dat de aarssluitspier zich achter de
doorgang van de zetpil kan sluiten.
- Wanneer 2 zetpillen moeten ingebracht worden, legt men de basis van de tweede tegen die van de
eerste en duwt ze samen in.
- Bij kinderen houdt men na het inbrengen van de zetpil, enkele ogenblikken de billetjes
samengedrukt om de uitdrijving van de zetpil te voorkomen.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
11
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3.2.2 Lavement
3.2.2.1 Bepaling
Het inbrengen op doktersvoorschrift van een min of meer grote hoeveelheid vloeistof in het rectum of
colon d.m.v. een sonde met als doel de feces te verweken, de darmperistaltiek te bevorderen en de
feces te verwijderen.
3.2.2.2 Aanwijzingen
- Obstipatie
Zowel bij functionele als mechanische obstipatie, als purgativa of ontlastingszetpillen onvoldoende
resultaat geven.
- Vóór en na heelkundige ingrepen
vóór:- om paralytische ileus te voorkomen
- bij darmoperatie: zorgen dat het operatieveld niet besmet wordt met stoelgang
na: - om de darmwerking op gang te brengen
- Vóór en na de bevalling
vóór:om stoelgang te voorkomen bij het persen (microlax)
na: in geval van episiotomie: zorgen voor regelmatige stoelgang zodat parturiënte niet
obstipeert.
- Vóór en na radiografische opnamen van abdominale organen
vóór: maag-darmstelsel wordt volledig gevuld met bariumpap: hiervoor moet de darm volledig
vrij zijn.
na: patiënt obstipeert gewoonlijk door de bariuminname, dus lavement geven.
- Vóór een darmspoeling
Het inbrengen van een grote hoeveelheid vloeistof in de darm, die men dadelijk terug laat afvloeien
met de bedoeling de ingewanden te zuiveren of het darmslijmvlies te prikkelen.
De darm moet immers vrij zijn van feces om die vloeistof te kunnen laten inwerken.
- Vóór een geneeskrachtig lavement, bijv. Betnesol, Bifeterol
geneesmiddelen rechtstreeks op de darm laten inwerken.
- Vóór een rectoscopie
rechtstreeks bekijken van de darm, slijmvlies moet volledig vrij zijn.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
12
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
3.2.2.3 Tegenaanwijzingen
- perforatie van de darmen
vloeistof komt in de vrije buikholte terecht
- trauma van het abdomen
bij het geven van een lavement wordt de inwendige druk verhoogd, zodat een darm- of
blaasruptuur kan ontstaan
- peritonitis
hierbij is het buikvlies erg gevoelig zodat bij prikkeling hevige pijn ontstaat
- infectietoestanden van de darmen
* door het geven van een lavement kunnen microben rond gezaaid worden
* kan het ontstoken slijmvlies zodanig prikkelen zodat het perforeert.
3.2.2.4 Gevaren
- Te veel toepassen kan een ernstige stoornis geven van het elektrolyten evenwicht, vooral zoutla-
vementen.
- Toegepaste druk te groot: ruptuur van de wand van rectum en karteldarm.
- Beschadiging van het rectum en darmslijmvlies door het inbrengen van een irriterende stof of
vloeistof welke een te hoge temperatuur heeft.
- Tumoren kunnen door druk van klysmata verspreid worden.
- Bloedingen bij hemorroïden
3.2.2.5 Soorten
- Niet-prikkelende:
Ze worden toegediend om de feces te verweken of om de inhoud van de darmen te vermeerderen,
waardoor de darmperistaltiek verhoogd wordt en aldus de defecatie gemakkelijker en minder
pijnlijk te laten verlopen.
Meest gebruikte: olie en zuiver H2O (200 à 300 cc, lage druk) op 37°C
- Prikkelende:
Werken door hun volume of toegevoegde stoffen: deze oefenen een sterke druk uit op het
darmslijmvlies, waardoor de peristaltiek verhoogt en defecatie kan verwekt worden.
- De gebruikte vloeistoffen zijn meestal hypertonisch, d.w.z. dat de concentratie van de stoffen in de
vloeistof hoger is dan de normale concentratie in de lichaamsvloeistoffen, zodat de vloeistof niet
onmiddellijk opgenomen wordt in de bloedsomloop maar wel doordringt in de feces en deze dus
verweekt.
Meest gebruikte vloeistoffen zijn:Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
13
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
* zeepoplossing: 10 à 15 g. vloeibare zeep of zeepschilfers / l H2O
* zoutoplossing: 9 g. (afgewogen zout) / l H2O is een isotonische oplossing
meer dan 9 g. / l H2O is een hypertonische oplossing
* glycerine: 25 ml tot 250 ml / l H2O, volgens doktersvoorschrift
* warm water: tot max. 42°C (thermometer)
Nota: Zoutoplossing mag nooit gebruikt worden bij patiënten, die een zoutarm dieet volgen.
Prikkelingsgraad is afhankelijk van: * aard van de vloeistof:
* concentratie van de gebruikte stoffen
* druk waarmee de oplossing wordt toegediend
* temperatuur van de vloeistof
* volume van de vloeistof (is afhankelijk van het doel waarvoor
het toegediend wordt).
4 Het toedienen van lavementen
4.1 Gegevens verzamelen en ordenen
4.1.1 Administratieve gegevens
Gegevens over de patiënt: identificatie van de patiënt
fysische toestand (kan de patiënt draaien ? verlamming ?)
psychische toestand (schrik, ...)
4.1.2 Verpleegkundige gegevens
Gegevens over het lavement: soort lavement,
hoeveelheid
reden
tijdstip
4.1.3 Medische gegevens
diagnose
reden waarom patiënt een lavement moet krijgen
4.2 Doelstellingen
Een lavement op een correcte en nauwkeurige manier voorbereiden en toedienen.Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
14
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Economisch werken.
Patiënt gerust stellen - info geven.
Resultaat van het lavement nagaan en evalueren.
Vlotte en handige uitvoering.
4.3 Verschillende mogelijkheden van toedienen
De verpleegkundige handeling integreren in het totale zorgenpakket.
4.3.1 Lavement met irrigator.
Bijv. zeepoplossing – zoutoplossing
4.3.1.1 Voorbereiding
- Verpleegkundige:
handen wassen
verzorgingsboek nazien: soort lavement, hoeveelheid vloeistof
- Materiaal:
verbandwagen
irrigator met slang en kraantje
rectale sonde (is een gummitube met zijdelingse openingen die in de aars gebracht wordt om de
uitdrijving van darmgassen te vergemakkelijken of vloeistof in te brengen),
bijv. na OP of vóór het toedienen van een lavement. Ze is 20 à 25 cm lang en ± 10 mm dik.
Vooraf nagaan of de R.S. past op de irrigator.
zuivere vaseline - kompresje
cellulose - nierbekken
zeep (niet-prikkelende) of zout
onderlegger - handschoenen
beschermdoekje - linnenmand - vuilniszakje.
- Klaarmaken:
Met kompresje met vaseline de R.S. ± 15 cm inwrijven (ervoor zorgen dat de openingen niet
dicht zitten met vaseline). R.S. in cellulose in nierbekken leggen.
Irrigator vullen met water op lichaamstemperatuur
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
15
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Handen wassen (niet afdrogen) zeep in water brengen en mengen tot water vettig aanvoelt.
Leiding purgeren.
Beschermdoekje op irrigator leggen.
Gerief op verbandwagen schikken
1. Kamer:
Belet maken.
Gordijnen dichttrekken.
2. Patiënt:
Inlichten, uitleg geven (doel).
Ev. de patiënt vooraf laten urineren.
4.3.1.2 Techniek
- Gerief plaatsen op stoel of nachtkastje aan linkerzijde van bed bij lavementen van meer dan 1 l.
- Bedpan in bereik + toilet of nachtstoel klaarmaken.
- Molton aanleggen en bovenlaag van bed in waaiervorm openleggen.
- Vragen aan patiënt rechter zijligging aan te nemen met onderste been gestrekt, bovenste been ge-
plooid = houding van Sims.
- Handschoenen aandoen
- Bedbeschutting aanbrengen onder stuit van patiënt.
- Nierbekken met sonde tegen stuit van patiënt plaatsen - cellulose uit nierbekken leggen.
- R.S. inbrengen d.m.v. cellulosedoekje terwijl patiënt diep in- en uitademt, met linkerhand de
bilplooi spreiden en R.S. voorzichtig inbrengen in de richting van de navel.
- Aanzetstuk met de sonde verbinden.
- Irrigator omhoog houden ± 50 cm en dan pas kraantje openen met linkerhand.
- Vloeistof traag inbrengen terwijl de patiënt zich ontspant, goed diep in- en uitademen (eventueel
met mond open).
- Indien de vloeistof niet goed loopt, R.S. eens bewegen of terugtrekken.
- Als patiënt klaagt van pijn of hevige krampen, sonde dichtknijpen en een beetje wachten.
- Wanneer de vloeistof bijna leeggelopen is, het kraantje sluiten en dan pas de irrigator op de stoel
plaatsen.
- Met cellulose de sonde verwijderen, de leiding vooraf niet losmaken.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
16
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- Eventueel de bedpan plaatsen of de patiënt helpen bij het opstaan. De patiënt vragen zo lang
mogelijk de vloeistof op te houden (10').
- Bedbeschutting wegnemen.
- Bel in bereik.
4.3.1.3 Nazorg
1. Patiënt:
Resultaat nagaan.
Ev. stuitwassing geven.
2. Kamer:
In orde verlaten.
3. Materiaal:
Gewoon geval: * Cellulose, kompresje, rectale canule en onderlegger wegwerpen.
* Irrigator doorspoelen met warm water en de slang eens tegen elkaar drukken,
om zeep te verwijderen.
* Irrigator uitdrogen en ophangen.
* Dienbord ontsmetten.
Besmet geval: * Altijd wegwerpmateriaal gebruiken.
* Materiaal in plastiek zak voor besmet materiaal.Indien irrigator lager gehouden wordt dan het niveau van de darm, waardoor darmvocht
terugloopt in de irrigator, wordt deze besmet.Irrigator los maken en alle delen apart in
ontsmettingsstof reinigen en naar de sterilisatie brengen.
4. Verpleegkundige: handen wassen, dossier aftekenen en resultaat vermelden
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
17
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
Nota:
- Patiënt die niet kan of mag gedraaid worden:
patiënt in rugligging
bedpan plaatsen
nierbekken en sonde vóór bedpan plaatsen
sonde inbrengen
lavement toedienen terwijl patiënt in rugligging ligt.
- Bij patiënten van wie men vermoedt dat zij de vloeistof niet kunnen ophouden zijn er ballonsonden
aangeraden. Dit zijn gummi rectaalsonden met een opblaasbare manchet (Rusch-sonde). Nadat de
sonde ingebracht is, wordt via het luchtslangetje lucht in de ballon gebracht waardoor het rectum
wordt opgevuld en afgesloten. Met een kocher wordt het luchtslangetje afgesloten. Lucht verwijderen
voor het uitnemen van de sonde.
4.3.2 Met spuit
Toepassing: kleine lavementen, bvb: zeep, zout, olie, glycerine.
4.3.2.1 Olielavement (= niet-prikkelend)
- Doel: Om harde ontlasting zacht te maken, zodat na enige uren de feces zonder persen verwijderd
kunnen worden.
- Een olieklysma wordt soms gegeven aan: * patiënt met hartinfarct, met oogoperatie
* patiënt met hersenbloeding
* patiënt met een rectumcarcinoom.
- Het is de bedoeling dat de olie zo lang mogelijk wordt ingehouden zelfs vele uren. Daarom moet de
patiënt zo rustig mogelijk blijven liggen (wordt dikwijls ‘s avonds gegeven).
- Hoeveelheid: Kan sterk variëren: van 50 - 250 ml. De olie traag inbrengen: 50 cc olie over 5 min.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
18
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- Materiaal: verbandwagen
nierbekken, cellulose, kompresje, zuivere vaseline
rectale sonde en niet steriele handschoenen
bedbeschutting
beschermdoekje, linnenemmer
maatglas, bolkom
spuit, (50 cc), kochertang
- Klaarmaken lavement: kompresje klaarmaken met vaseline
olie meten in maatglas
overgieten in bolkom
Gewoonlijk olie op kamertemperatuur, anders au bain-marie tot lichaamstemperatuur opwarmen
(15' in water van 80°C).
Te koude olie prikkelt sterk.
Te warme olie is pijnlijk en kan darmslijmvlies prikkelen en verbranden.
- Werkwijze:
* Patiënt op linker zijde (linker Simshouding).
* handschoenen aandoen
* Bedbeschutting aanleggen.
* Nierbekken + sonde + kocher in bed.
* R.S. inbrengen.
* Met spuit lauwe olie optrekken en lucht verwijderen.
* Spuit op R.S. steken en langzaam inspuiten.
* Kocher plaatsen op sonde en eventueel spuit terug vullen. Laatst 20 cc lucht naspuiten.
* Kocher op sonde plaatsen, spuit verwijderen, met cellulose R.S. verwijderen en in nierbekken
leggen.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
19
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4.3.2.2 Lavement met glycerine
- Doel: Om darmperistaltiek te stimuleren.
Bijv. patiënt met KA, wanneer men vermoedt dat er stoelgang is, glycerinelavement geven
om defecatie te bevorderen.
- Materiaal: Idem olieklysma.
- Techniek: Idem olieklysma.
Hier kan men lauw water bij de hoeveelheid glycerine voegen zodat de glycerine op die
manier verwarmd wordt.
Terug 20 cc lucht naspuiten.
4.3.2.3 Zeeplavement
Bijv. 200 cc zeepoplossing toedienen.
4.3.2.4 Zoutlavement
- Isotonisch lavement: 9 g/l water
Osmotische druk van vloeistof = aan osmotische druk in de darmen.
1. Hypertonisch lavement: 20 gr/200 cc water
bevordert de darmperistaltiek
niet toedienen bij patiënt met zoutloos
dieet.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
20
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4.3.3 Microklysmata
Het zijn volledig voorbereide verpakkingen (prikkelend), bijv: microlax, travad, fleet, klyx.
- Voordelen: gemakkelijk voor de patiënt
minder angstig
het vraagt minder tijd
gemakkelijk toe te dienen
de kans op vergissingen is uitgesloten.
- Gebruik: Wanneer zich feces in het rectum hebben opgehoopt en de patiënt er zich moeilijk van
kan ontdoen, kan een dergelijk middel afdoende zijn.
- Soorten:
* Microlax: inhoud 5 ml
ondoorzichtig
voorzien van canule met dopje
canule glijbaar maken door lucht te verwijderen en druppel te laten overlopen.
* Fleet: 100 ml
doorzichtig
voorzien van ingesmeerde canule met dop
lucht verwijderen vóór gebruik.
* Klyx: 120 ml
doorzichtig
voorzien van een niet-gesmeerde canule die volledig afgesloten is
vóór het gebruik canule afknippen, juist boven de verdikking
lucht verwijderen en druppel laten overlopen (glijmiddel).
- Materiaal: nierbekken of vuilniszakje aan verbandwagen
cellulose
voorbereide verpakking - handschoenen
bedbescherming
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
21
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- Werkwijze:
* patiënt in zijligging brengen, linker Simshouding
* bedbeschutting aanleggen en handschoenen aandoen
* verpakking purgeren
* canule inbrengen en de fles langzaam samendrukken (eerst in 2 dan in 4)
* haal de fles in samengeknepen toestand uit het rectum, hierdoor voorkomt men dat de
darminhoud of klysmavloeistof wordt teruggezogen
* trek je handschoen over de samengeknepen fles en zo in nierbekken leggen.
- Nazorg: nierbekken afwassen
resultaat bij patiënt controleren.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
22
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4.3.4 Plaatsen van een rectale sonde
- Doel: Wordt geplaatst om evacuatie van darmgassen te vergemakkelijken.
- Materiaal: dienbord of verzorgingskar
nierbekken
enkele kompresjes
rectale sonde
niet steriele handschoenen
zuivere vaseline
onderlegger (rond uiteinde van R.S.)
beschermdoekje
cellulose om de R.S. tussenin te reinigen.
- Werkwijze:
* rectale sonde insmeren
* patiënt in linker zijligging brengen
* bedbeschutting aanbrengen, handschoenen aandoen
* sonde inschuiven in de richting van de navel en ± 10' tot 15' laten zitten (max. 20':
darmslijmvlies
zou kunnen geïrriteerd worden)
* af en toe de sonde wat terugtrekken om darmperistaltieken te bevorderen.
- Nazorg:
* dienbordje mag in de kamer blijven daar de behandeling verschillende keren per dag herhaald
wordt (afdekken met beschermdoekje)
* tussenin sonde reinigen met cellulose
* steeds opnieuw canule inwrijven met proper kompresje + vaseline.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
23
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
5 Manueel verwijderen van feces
5.1 Doel
- fecalomen uit rectum verwijderen
- bij zeer verzwakte personen (darmperistaltiek verzwakt, weinig beweging)
- bij verlamde personen, bij langdurige bedlegerigheid.
5.2 Wanneer
Best bij morgentoilet uitvoeren.
5.3 Voorbereiding
De verplegende moet goed op de hoogte zijn van de toestand van de patiënt, goed de patiënt kennen.
5.4 Materiaal
- verbandwagen
- 1 nierbekken of bedpan
- wegwerphandschoenen en vaseline
- bedbeschutting
- cellulose
- voldoende toiletpapier
- linnenzak.
5.5 Techniek
- wasgerief klaarzetten + nierbekken + voldoende toiletpapier
- patiënt goed voorbereiden en geruststellen
- patiënt in goede houding brengen: zijligging (L. Simshouding)
- bedbeschutting aanbrengen
- ev. nierbekken of bedpan in bed plaatsen
- handschoen aandoen en inwrijven met vaseline
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
24
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- eerst anusdilatatie uitvoeren
- de patiënt vragen om met de mond toe te persen (zoals men zou doen bij een normale defecatie)
- fecalomen “haken” met de wijsvinger
- zeer voorzichtige handelswijze is nodig (pijnlijk en gevaarlijk voor irritatie van het
darmslijmvlies). Deze behandeling vraagt veel ervaring.
5.6 Nazorg
- stuitwassing toedienen
- nierbekken met toiletpapier : in toilet ledigen
- gebruikt materiaal ontsmetten en afwassen.
5.7 Gevaren
- anusscheur
- aarskloven
- bloedingen
- darmperforatie
- hevige pijn
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
25
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
6 Huishoudelijke verzorging van een A.P.
6.1 Gegevens verzamelen en ordenen
- Patiënt: patiëntendossier
* administratieve gegevens
* medische gegevens: reden van opname
diagnose
* verpleeggegevens
- materiaal: soort opvangmateriaal
6.2 Doelstellingen
- een efficiënte stomazorg uitvoeren (technisch aspect)
- geen huidirritatie veroorzaken
- geen lekkage toelaten
- zelfzorg mogelijk maken of stimuleren tot zelfzorg
- vaardigheid ontwikkelen omtrent de manipulatie van specifieke materialen.
6.3 Planning
Stomazorg integreren in het totale zorgenpakket.
6.4 Actie
6.4.1 Voorbereiding
- Verpleging:
Verschaft voldoende info betreffende de patiënt en niet alleen zijn stoma (patiëntendossier en
patiëntenbespreking). Hygiënische voorbereiding is gekend.
- Patiënt:
* comfortabele houding (verzorging kan soms veel tijd in beslag nemen)
* psychische voorbereiding: zorgen voor voldoende privacy - patiënt kan zijn problemen uiten.
- Materiaal:
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
26
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
* Wasgerief om bevuilde omgeving van A.P. te wassen (lauw of koud water, zeep met
neutrale PH) en eventueel haardroger.
* wattenstaafjes of eventueel pincet
* kompressen niet steriel of cellulose
* opvangsysteem
* meetkaart en schaar
* wegwerphandschoenen
* onderlegger
* nierbekken en / of plastiek zak om vuil materiaal in te doen.
6.5 Soorten opvangapparaten voor colostomie
6.5.1 Eendelig systeem
Opvangzakje en huidbeschermende plaat zijn één geheel. De zelfklevende huidplaat bestaat uit
stomahesive of curagard.
- Eigenschappen:
* beschermt tegen irritaties
* non-woven bekleding op de achterzijde van het zakje
* meestal met ingebouwde filter (neutraliseert onaangename geuren en voorkomt
opzwelling van het zakje)
* doorschijnende of ondoorschijnende (huidskleur) plastiek.
- Nota:
* zowel bij ééndelig als tweedelig systeem bestaan er open en gesloten zakjes
* kunnen met of zonder gordel gedragen worden
* kunnen gecombineerd zijn met een extra hypo allergische kleefpleister.
- Vernieuwen van een ééndelig systeem:
* Klaarzetten van alle benodigdheden:
water, washandje, handdoek, zacht toiletpapier, vuilniszakje
opvangzakje
* Patiënt een gemakkelijke houding geven en bedbescherming aanbrengen.
* Handschoenen aantrekken en opvangsysteem verwijderen.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
27
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
* Plaat met zakje voorzichtig losmaken (huid ondersteunen) van boven naar beneden zodat geen
schade onstaat aan de huid (stripeffect vermijden).
* Plooi het zakje dicht met de kleefranden op elkaar en deponeer in vuilniszakje.
* De huid en stoma reinigen met cellulose en daarna wassen.
* Goed droog deppen, niet wrijven, zonodig föhnen (lauwe stand).
* observeer de huid en de stoma
* Klaarmaken van opvangsysteem:
de maat nemen van de anus met de meetkaart en de opening van de plaat op juiste grootte
knippen of iets kleiner
dan aan de rand inkepingen maken, om de huidplaat makkelijker over de stoma te schuiven
* Een weinig lucht in zakje brengen en het binnenste beschermpapier van zelfklevend zakje
verwijderen.
* Aan patiënt vragen de buikspieren op te spannen (op hand blazen) en opvangsysteem
aanbrengen van onder naar boven toe.
* Verwijder het beschermpapier van de buitenste ring en druk de kleeflaag goed aan op de huid.
* Controleer of het opvangsysteem goed vastzit.
6.5.2 tweedelig systeem
- beschermplaat:
* is samengesteld uit natuurlijke niet-irriterende stoffen, die de huid beschermen (stomahesive of
curagard)
* voorkomt en behandelt irritatie
* is flexibel en soepel en volgt de bewegingen van het lichaam
* eventueel voorzien van een microporeuze pleister
* blijft ± 3 dagen op de huid (baden, douchen geen probleem)
- opvangzakje:
* deze zijn aangepast aan de beschermplaten en worden dagelijks vervangen
* een niet los te raken fixatiesysteem (tupperware systeem), die perfecte lekvrijheid verzekert
* meestal met ontgeurende filter
* non-woven bekleding van het zakje (absorbeert het transpiratievocht)
* doorschijnend of ondoorschijnend plastic.
* eventueel kan speciale pasta gebruikt worden om plooien en oneffenheden in de huid rond de
stoma op te vullen.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
28
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
- Vernieuwen van een tweedelig systeem:
Huidplaat en zakje worden vervangen:
* Klaarzetten van de benodigdheden
* Patiënt aangepaste houding geven en beschermlaag aanbrengen
* Handschoenen aantrekken en opvangsysteem verwijderen
* Het zakje losmaken, dichtplooien en in vuilniszakje werpen
* De huidplaat voorzichtig losmaken (huid ondersteunen)
* De huid en de stoma reinigen met cellulose en daarna wassen
* Goed droogdeppen, zonodig föhnen
* Klaarmaken van opvangsysteem: de maat nemen van de anus met de meetkaart en de juiste
diameter uitknippen
* De huidplaat aanbrengen, zorgen dat het overal goed vast hangt
* Lucht brengen in het zakje (anders kan het gebeuren dat de stoelgang bovenaan in het zakje
blijft hangen)
* Druk de ring van het zakje goed op de ring van de plaat, van onder beginnen tot het helemaal
vastzit. Wanneer u een zachte klik hoort, zit het helemaal vast. Dit nog controleren door
even onderaan aan het zakje te trekken
6.5.2.1 De huidplaat blijft, het opvangzakje wordt vervangen:
* Klaarzetten van de benodigdheden
* Patiënt een goede houding geven
* Handschoenen aantrekken en opvangzakje verwijderen
* Reinigen van A.P.:
fecesresten verwijderen met cellulose
ring van de plaat en onder de rand van van de A.P. reinigen met wattenstaafje
indien nodig
* Aanbrengen van nieuw opvangzakje
* Controle fixatie zakje
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
29
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
6.6 Nazorg
- Patiënt: uitleg geven - comfortabele houding
patiënt eens laten rechtstaan of rechtzitten om na te gaan of het opvangapparaat goed zit.
- Kamer en bed: ( zie vroeger)
- Verpleegkundige: rapporteren (patiëntendossier - hoofdverpleegkundige)
- Materiaal: vuil materiaal wordt samen in een vuilniszakje gebracht tijdens of direct na de
verzorging. Werk discreet (reukhinder).
Belangrijke nota
A Gewone goede hygiëne is voldoende.
B Geen geparfumeerde zepen gebruiken, noch alcohol of ether.
C Niet systematisch eosine 2 % gebruiken om de peristomale huid aan te stippen. Men
maskeert daarmee soms een beginnende huidirritatie, sommige patiënten vertonen
allergische reacties op bepaalde ontsmettingsmiddelen.
D Nauwkeurig de diameteropening van het opvangmateriaal laten overeenstemmen met de
diameter van de stoma.
E De kleefstof rondom de stoma moet niet noodzakelijk verwijderd worden, integendeel, het is
nog een tweede beschermlaag tegen irritatie.
6.7 Aanvullende hulpmiddelen
6.7.1 Stomacap
Een stomacap is een afsluitkleefkompres met filter bestemd voor mensen die irrigatie toepassen.
Het is speciaal ontworpen voor colostomiepatiënten die wensen een bad te nemen, te zwemmen of
sport te beoefenen.
Bestaat uit:
- houtskoolstoffilter: neutraliseert reuk, laat gassen ontsnappen
- speciaal plastic film: waterdicht en reukwerend
- zacht en absorberend kompres: opslorpen van mucus of andere colonafscheidingen
- hypo allergische kleefband voor gevoelige huid.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
30
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
6.7.2 Stomaplug
Stomaplug bestaat uit zacht en stevig schuimmateriaal. Wanneer dit in de stoma wordt gebracht, lost
het buitenste beschermende laagje op. De plug zet uit en houdt de ontlasting tegen. De gassen gaan
door de filter en de geuren worden geëlimineerd.
Enkel dragers voor een linker colostomie komen ervoor in aanmerking. Dit systeem maakt gedurende
12 uur het dragen van een zakje overbodig, zelfs tot 24 uur voor de irrigerende patiënt.
6.7.3 Irrigatiesysteem voor een stoma
6.7.4 Accordeon Flange systeem
Deze plaat met veerbare ring biedt een optimaal comfort aan de patiënt omdat er geen druk
uitgeoefend wordt op de buik.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
31
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
6.7.5 Gordeltje
Geeft meer zekerheid en veiligheid aan de stomadrager.
6.7.6 Filters
Er kunne losse filters verkregen worden indien de opvangzakjes geen filter bevatten. De vooraf
ingebouwde filter van sommige firma ‘s moet indien nodig doorprikt worden vóór gebruik.
6.7.7 Beschermhoezen
Katoenen hoezen die over het stomazakje kunnen getrokken worden.
6.7.8 Pasta of poeder
Om de huid te beschermen tegen irritatie of om oneffenheden en plooien in de huid rond de stoma op
te vullen.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
32
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
VI Eliminatie transpiratie
Doelstellingen
De studenten kunnen een patiënt hulp bieden bij sterke transpiratie.
1 Bepaling
We verliezen dagelijks vocht en elektrolyten via de huid door transpiratie. Je gaat transpireren als het
lichaam warmte wil afgeven. Normaal gebeurt dit door straling of stroming maar als je op die manier
niet voldoende warmte kwijt kunt, ga je zweten. Door het zweten ben je in staat hogere temperaturen
van de omgeving te verdragen. Mensen die dit wat moeilijker kunnen, hebben vaak veel sneller last
van de warmte.
Nota: Bij het opmaken van de vochtbalans rekent men op 1200 cc / 24 uur voor een volwassen
persoon.
2 Wanneer transpireert iemand?
- Bij grote lichamelijke inspanning.
- Bij angst en stress.
- Bij grote hormonale schommelingen (menopauze).
- Bij warmte (hoge omgevingstemperatuur).
- Bij verhoogde lichaamstemperatuur (hyperthermie).
3 Plaatsen waar men vooral transpireert
- Vooral onder de oksels.
- Voetzolen.
- Handpalmen.
- Voorhoofd.
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
1
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw
4 Observatiepunten
- De patiënt voelt klam aan.
- De kleding is nat van het zweten.
- De patiënt heeft dorst.
- De patiënt voelt warm aan en ziet rood in het gezicht.
5 Verpleegkundige interventies
- De patiënt verfrissen en eventueel de kledij en het beddengoed verversen.
- Aangepaste kledij, stof die goed het transpiratievocht opslorpt (katoen).
- Lederen schoenen dragen en regelmatig veranderen van schoeisel (om de andere dag).
- De patiënt voldoende vocht toedienen.
- Gebruik van deodorantspray, -roller en -zeep
Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding
2
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iii
Bibliografie
1. Boeken
BERNARDS (J.A.) en L.N. BOUMAN. Fysiologie van de mens. Utrecht/Antwerpen, Bohn, Scheltema & Holkema, 1986. 488 pp.
DELEU (P.). Het menselijk lichaam : wat het is en hoe het werkt. Antwerpen/ Utrecht, Standaard Uitgeverij, 1970. 400 pp.
JUCHLI (L.). Leerboek Verpleegkunde 1. Basisverpleegkunde. Amsterdam/Brussel, Elsevier, 1980. 418 pp.
KERSTENS (J.A.M.) e.a. Basisverpleegkunde. Houten/Diegem, Bohn, Stafleu Van Loghum, 1997. XIX-254 pp.
KIRCHMANN (L.-L.), bewerkt door SCHOLS-ELIE (H.J.M.). Anatomie en fysiologie van de mens. Utrecht, ELSEVIER/De Tijdstroom, 1997. 445 pp.
KOK (K.). Inleiding anatomie, fysiologie en pathologie. Lochem-Gent, De Tijdstroom, 1985. 128 pp.
SCHADÉ (J.P.). Atlas van het menselijk lichaam. Utrecht, Lemma, 1996. 189 pp.
SILBERNAGEL (S.) EN A. DESPOPOULOS. Sesam Atlas van de Fysiologie. Baarn, Bosch & Keuning NV, 1987. 336 pp.
STERKEN (R.G.). Medische terminologie, anatomie en fysiologie. Utrecht, Lemma, 1995. 180 pp.
WESTON (T.). Atlas of Anatomy. Marshall Cavendish Books Limited, London, 1985. 156pp.
2. CD-roms
BERO (R.) e.a. click-on Het menselijk lichaam. Interactief boek en cd-rom. Artis-Historia en OGC, 2000.
Glashelder team. Ons lichaam 3D. Megasystems, 1998.
Maus Software. 3D-Anatomie-atlas. Infowear Multimedia Ltd., 1998.
Philips Media. Medische encyclopedie. Tirion, Baarn/ Medical Press AG, Zürich, 1996
STUUR (A.) EN VAN DORP ERIC JAN EDUROM Het menselijk lichaam. A.W. Bruna uitgevers B.V., 1998.
TLC Domus, voor meer kennis. Body Works 6.0. Ontdek de wereld onder uw huid. TLC Domus, Amsterdam, 1998.
--. Het lichaam van de mens 2.0. Interactieve encyclopedie. VNU Interactive Media B.V., Nieuwegein, 1997.
HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iv
3. Websites
SCHOLTE (G.) en I. MARREE. Bioplek. Beschikbaar op 25 mei 2005, www.digischool.be/bioplek
DAHMEN (L.). B.I.O. beschikbaar op 25 mei 2005, www.trq.nl/school
4. Video
Incontinentiemateriaal “Tenaform”