M1 t4 zorg_bij_uitscheiding

Module

initiatie verpleegkunde

Thema 4

Zorg bij uitscheiding

HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw ii

Westlaan 99 - 8800 Roeselare T. 051/20 73 54 F. 051/24 70 45 [email protected] www.icdien.b

e

Module initiatie verpleegkunde – visie Thema 4: Zorg bij uitscheiding

http://www.icdien.be/

http://www.icdien.be/

mailto:[email protected]

HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iii

Module: Initiatie verpleegkunde

Thema 4: Zorg bij uitscheiding

1ste jaar verpleegkunde Uren : 29

Leerkracht(en):

Verantwoording

Als hulpverlener is het belangrijk dat je de patiënt kunt helpen bij het elimineren van lichaamsvochten

zoals urine, stoelgang, transpiratievocht en menstruatie.

De verschillende opvangmaterialen die daarbij kunnen gebruikt worden, komen in dit thema aan bod.

Als verpleegkundige zal men, op aanvraag van de behandelende arts, stalen van lichaamsvochten

moeten opnemen. Deze basiscompetenties zullen in dit thema ook behandeld worden.

Hierbij is het noodzakelijk de anatomie en de fysiologie te kennen van het maagdarmstelsel en het

urinestelsel. De anatomie en fysiologie van de huid komt aan bod in thema 2.


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iv

Doelstellingen

Zijn per hoofdstuk toegevoegd aan het thema.

Didactische methodes en didactisch materiaal

Doceren

Maquette: nier – nefron – glomerulus

Anatomische kaarten:urinestelsel

spijsverteringsstelsel

Leergesprek

Demonstratie

Inoefenen

Overheadprojector

Cursus

PowerpointPresentatie met grootbeeldprojector

Evaluatie

Er worden evaluatiemomenten voorzien waar de leerinhouden getoetst worden.


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw v

Leerinhouden

Verantwoording.................................................................................................................................... iiDoelstellingen...................................................................................................................................... iiiDidactische methodes en didactisch materiaal..................................................................................... iiiEvaluatie............................................................................................................................................. iiiLeerinhouden....................................................................................................................................... ivI Spijsverteringsstelsel................................................................................................................... I.1

Doelstellingen................................................................................................................................. I.11 Inleiding................................................................................................................................. I.2

1.1 Functies van het spijsverteringsstelsel............................................................................. I.21.2 Organen van het spijsverteringsstelsel............................................................................. I.2

2 Mond...................................................................................................................................... I.42.1 Mondholte algemeen....................................................................................................... I.4

2.1.1 Bouw van de mondholte.............................................................................................. I.42.1.2 Functie van de mondholte........................................................................................... I.4

2.2 Gebit............................................................................................................................... I.52.2.1 Bouw van de tanden.................................................................................................... I.52.2.2 Functie van de tanden.................................................................................................. I.5

2.3 Speekselklieren............................................................................................................... I.62.3.1 Ligging van de speekselklieren.................................................................................... I.62.3.2 Functie van het speeksel.............................................................................................. I.6

2.4 Tong................................................................................................................................ I.72.4.1 Bouw van de tong........................................................................................................ I.72.4.2 Functie van de tong..................................................................................................... I.7

3 Pharynx................................................................................................................................... I.84 Oesophagus............................................................................................................................. I.8

4.1 Bouw van de oesophagus................................................................................................ I.84.2 Functie van de oesophagus.............................................................................................. I.8

5 Gaster..................................................................................................................................... I.95.1 Bouw van de gaster......................................................................................................... I.95.2 Functie van de gaster..................................................................................................... I.10

5.2.1 Productie van maagsap.............................................................................................. I.105.2.2 Kneden van voedsel................................................................................................... I.10

6 Dunne darm.......................................................................................................................... I.116.1 Bouw van de dunne darm.............................................................................................. I.11

6.1.1 Duodenum................................................................................................................. I.116.1.2 Jejunum en ileum...................................................................................................... I.116.1.3 Wand van de dunne darm.......................................................................................... I.12

6.2 Functie van de dunne darm............................................................................................ I.136.2.1 Neutraliseren van de darminhoud.............................................................................. I.136.2.2 Afscheiden van darmsappen...................................................................................... I.136.2.3 Resorptie van voedingsstoffen................................................................................... I.146.2.4 Afscheiding van hormonen........................................................................................ I.146.2.5 Darmtransit............................................................................................................... I.14


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw vi

7 Dikke darm........................................................................................................................... I.157.1 Bouw van de dikke darm............................................................................................... I.15

7.1.1 Caecum..................................................................................................................... I.167.1.2 Colon......................................................................................................................... I.167.1.3 Rectum...................................................................................................................... I.177.1.4 Wand van de dikke darm........................................................................................... I.17

7.2 Functie van de dikke darm............................................................................................ I.187.2.1 Indikken van de resterende voedselmassa..................................................................I.187.2.2 Verteren door bacteriën............................................................................................. I.187.2.3 Darmtransit............................................................................................................... I.187.2.4 Opstapelingsfunctie................................................................................................... I.18

8 Pancreas................................................................................................................................ I.198.1 Bouw van de pancreas................................................................................................... I.198.2 Functie van de pancreas................................................................................................. I.20

8.2.1 Exocriene klieren...................................................................................................... I.208.2.2 Endocriene secretie.................................................................................................... I.20

9 Hepar.................................................................................................................................... I.219.1 Bouw van de hepar........................................................................................................ I.21

9.1.1 Macroscopische bouw............................................................................................... I.219.1.2 Microscopische bouw................................................................................................ I.22

9.2 Functies van de hepar.................................................................................................... I.249.2.1 Opslag en stofwisseling van voedingsstoffen.............................................................I.249.2.2 Galvorming............................................................................................................... I.259.2.3 Vorming en opslag van vitaminen............................................................................. I.259.2.4 Ontgiftende werking.................................................................................................. I.25

10 Galwegen en galblaas............................................................................................................ I.2610.1 Bouw van de galwegen en galblaas............................................................................... I.2610.2 Functie van de galwegen en de galblaas........................................................................I.26


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw vii

II Urinestelsel................................................................................................................................ II.1Doelstellingen............................................................................................................................... II.11 Inleiding................................................................................................................................ II.12 Nieren.................................................................................................................................... II.3

2.1 Anatomie....................................................................................................................... II.32.1.1 Macroscopisch uitzicht............................................................................................... II.32.1.2 Microscopisch uitzicht............................................................................................... II.4

2.2 Fysiologie...................................................................................................................... II.62.2.1 Ultrafiltratie............................................................................................................... II.62.2.2 (Terug)resorptie......................................................................................................... II.72.2.3 Invloed van hormonen op de urineproductie..............................................................II.82.2.4 Productie van hormonen............................................................................................ II.8

3 Ureters................................................................................................................................... II.94 Blaas.................................................................................................................................... II.10

4.1 Anatomie..................................................................................................................... II.104.2 Mictie.......................................................................................................................... II.11

5 Urethra................................................................................................................................ II.116 Urine................................................................................................................................... II.13

6.1 Kenmerken van urine................................................................................................... II.136.2 Normale bestanddelen van urine.................................................................................. II.13


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw viii

III Aanbrengen van materiaal voor het opvangen van urine en feces.............................................III.1Doelstellingen.............................................................................................................................. III.11 Het plaatsen van de bedpan.................................................................................................. III.12 Het plaatsen en fixeren van de urinaal.................................................................................. III.13 Het aanbrengen van incontinentiemateriaal..........................................................................III.1

3.1 Inlegluier met fixatiebroekje......................................................................................... III.23.2 Kleefluier..................................................................................................................... III.3

4 Het aanbrengen van de condoomkatheter.............................................................................III.44.1 Toelichting bij het aanbrengen en verzorgen van een condoomkatheter........................III.4

4.1.1 Wat ?........................................................................................................................ III.44.1.2 Waarom ?................................................................................................................. III.54.1.3 Bijzonderheden :....................................................................................................... III.5

4.2 Het aanbrengen van opvangmateriaal bij menstruatie...................................................III.5IV Eliminatie van urine................................................................................................................. IV.1

Doelstelling.............................................................................................................................. IV.11 De preventieve taak van de verpleegkundige i.v.m. het urinair stelsel..................................IV.12 Observeren van de urine....................................................................................................... IV.2

2.1 Doel............................................................................................................................. IV.22.2 Observatiepunten.......................................................................................................... IV.3

2.2.1 Helderheid................................................................................................................ IV.32.2.2 Kleur........................................................................................................................ IV.32.2.3 Geur......................................................................................................................... IV.42.2.4 Hoeveelheid.............................................................................................................. IV.4

3 Observeren van de mictie..................................................................................................... IV.53.1 Pollakisurie.................................................................................................................. IV.53.2 Enuresis nocturna......................................................................................................... IV.53.3 Nycturie....................................................................................................................... IV.63.4 Blaasdistentie............................................................................................................... IV.63.5 Blaasatonie................................................................................................................... IV.63.6 Dysurie......................................................................................................................... IV.63.7 Urineretentie................................................................................................................. IV.73.8 Urineresidu................................................................................................................... IV.73.9 Urine-incontinentie....................................................................................................... IV.7

3.9.1 Definitie................................................................................................................... IV.73.9.2 Soorten incontinentie................................................................................................ IV.7

4 Verzorging van een patiënt met verblijfskatheter.................................................................IV.94.1 Omschrijving van een verblijfskatheter........................................................................IV.94.2 Indicaties...................................................................................................................... IV.94.3 Gevaren van een verblijfskatheter................................................................................. IV.94.4 Urethratoilet............................................................................................................... IV.10

4.4.1 Voorbereiding......................................................................................................... IV.104.4.2 Uitvoering.............................................................................................................. IV.104.4.3 Nazorg.................................................................................................................... IV.11

5 Opname van urine voor onderzoek..................................................................................... IV.135.1 Algemeenheden i.v.m. opnemen van stalen................................................................IV.13

5.1.1 Doel........................................................................................................................ IV.135.1.2 Vereisten en algemene voorzorgen......................................................................... IV.13


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw ix

5.2 Verschillende mogelijkheden...................................................................................... IV.145.2.1 Microscopisch onderzoek....................................................................................... IV.145.2.2 Bacteriologisch onderzoek...................................................................................... IV.145.2.3 Chemisch onderzoek............................................................................................... IV.145.2.4 Cytologisch onderzoek........................................................................................... IV.14

5.3 Opname bij patiënt zonder verblijfskatheter...............................................................IV.155.3.1 Steriele opname of midstream via spontane mictie.................................................IV.155.3.2 Niet-steriele opname............................................................................................... IV.16

5.4 Opname bij patiënt met verblijfskatheter....................................................................IV.185.4.1 Steriele opname...................................................................................................... IV.185.4.2 Niet-steriele opname............................................................................................... IV.19

5.5 Verzamelen van urine................................................................................................. IV.195.5.1 24-uur debiet.......................................................................................................... IV.195.5.2 Strikt 24-uur debiet................................................................................................. IV.19

6 Stoornissen in de waterhuishouding................................................................................... IV.206.1 Vochttekort t.g.v. een falend regulatiemechanisme (dehydratatie)..............................IV.206.2 Vochtteveel t.g.v. een falend regulatiemechanisme (hyperhydratatie).........................IV.20

V Eliminatie feces......................................................................................................................... V.1Doelstellingen............................................................................................................................... V.11 Observeren van de feces........................................................................................................ V.1

1.1 Samenstelling van de feces............................................................................................V.11.2 Observatiepunten........................................................................................................... V.2

1.2.1 Hoeveelheid............................................................................................................... V.21.2.2 Kleur.......................................................................................................................... V.21.2.3 Vastheid of consistentie.............................................................................................V.31.2.4 Frequentie.................................................................................................................. V.31.2.5 Geur........................................................................................................................... V.41.2.6 Aanwezigheid van vreemde lichamen........................................................................V.4

1.3 Taak van de verplegende...............................................................................................V.51.4 Opname van een staal feces...........................................................................................V.5

2 Defecatiestoornissen.............................................................................................................. V.62.1 Obstipatie...................................................................................................................... V.6

2.1.1 Bepaling.................................................................................................................... V.62.1.2 Oorzaken................................................................................................................... V.62.1.3 Behandeling............................................................................................................... V.72.1.4 Verwikkelingen.........................................................................................................V.7

2.2 Diarree........................................................................................................................... V.72.2.1 Bepaling.................................................................................................................... V.72.2.2 Oorzaken................................................................................................................... V.72.2.3 Behandeling............................................................................................................... V.8

3 Middelen ter bevordering van de ontlasting...........................................................................V.93.1 Orale middelen.............................................................................................................. V.9

3.1.1 Voorwaarden............................................................................................................. V.93.1.2 Soorten...................................................................................................................... V.93.1.3 Tijdstip van toedienen is afhankelijk van.................................................................V.10

3.2 Rectale middelen.........................................................................................................V.113.2.1 Zetpil of suppositorium............................................................................................V.113.2.2 Lavement................................................................................................................. V.12

4 Het toedienen van lavementen.............................................................................................V.144.1 Gegevens verzamelen en ordenen................................................................................V.14

4.1.1 Administratieve gegevens........................................................................................V.144.1.2 Verpleegkundige gegevens.......................................................................................V.14


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw x

4.1.3 Medische gegevens..................................................................................................V.144.2 Doelstellingen.............................................................................................................. V.154.3 Verschillende mogelijkheden van toedienen................................................................V.15

4.3.1 Lavement met irrigator............................................................................................V.154.3.2 Met spuit.................................................................................................................. V.184.3.3 Microklysmata......................................................................................................... V.214.3.4 Plaatsen van een rectale sonde.................................................................................V.23

5 Manueel verwijderen van feces............................................................................................ V.245.1 Doel............................................................................................................................. V.245.2 Wanneer...................................................................................................................... V.245.3 Voorbereiding.............................................................................................................. V.245.4 Materiaal...................................................................................................................... V.245.5 Techniek...................................................................................................................... V.245.6 Nazorg......................................................................................................................... V.255.7 Gevaren....................................................................................................................... V.25

6 Huishoudelijke verzorging van een A.P...............................................................................V.266.1 Gegevens verzamelen en ordenen................................................................................V.266.2 Doelstellingen.............................................................................................................. V.266.3 Planning....................................................................................................................... V.266.4 Actie............................................................................................................................ V.26

6.4.1 Voorbereiding.......................................................................................................... V.266.5 Soorten opvangapparaten voor colostomie...................................................................V.27

6.5.1 Eendelig systeem.....................................................................................................V.276.5.2 tweedelig systeem....................................................................................................V.28

6.6 Nazorg......................................................................................................................... V.306.7 Aanvullende hulpmiddelen..........................................................................................V.30

6.7.1 Stomacap................................................................................................................. V.306.7.2 Stomaplug................................................................................................................ V.316.7.3 Irrigatiesysteem voor een stoma...............................................................................V.316.7.4 Accordeon Flange systeem.......................................................................................V.316.7.5 Gordeltje.................................................................................................................. V.326.7.6 Filters....................................................................................................................... V.326.7.7 Beschermhoezen......................................................................................................V.326.7.8 Pasta of poeder......................................................................................................... V.32

VI Eliminatie transpiratie.............................................................................................................. VI.1Doelstellingen.............................................................................................................................. VI.11 Bepaling............................................................................................................................... VI.12 Wanneer transpireert iemand?..............................................................................................VI.13 Plaatsen waar men vooral transpireert..................................................................................VI.14 Observatiepunten................................................................................................................. VI.25 Verpleegkundige interventies...............................................................................................VI.2

Bibliografie......................................................................................................................................... iii1. Boeken..................................................................................................................................... iii2. CD-roms.................................................................................................................................. iii3. Websites................................................................................................................................... iv4. Video....................................................................................................................................... iv


HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw 1

I Spijsverteringsstelsel

Doelstellingen

- De student kan de functies van het spijsverteringsstelsel uitleggen.

- De student kan de organen van het spijsverteringsstelsel benoemen en aantonen op een

anatomische kaart.

- De student kan de bouw en de functie van de mond verwoorden.

- De student kan de functie(s) van de tanden met betrekking tot de spijsvertering toelichten.

- De student kan de functie(s) van de speekselklieren met betrekking tot de spijsvertering uitleggen

in eigen woorden.

- De student kan de functie(s) van de tong met betrekking tot de spijsvertering toelichten.

- De student kan de bouw en de functie van de pharynx uitleggen (zie ademhalingsstelsel 2.1.2).

- De student kan de bouw en de functie van de oesophagus in eigen woorden toelichten.

- De student kan de bouw van de maag (verschillende delen en samenstelling van de maagwand)

schematisch weergeven en aantonen op een anatomische kaart en de functies van de maag.

- De student kan de bouw van de dunne darm schematisch weergeven en de verschillende delen

aantonen op een anatomische kaart en de functies beknopt verwoorden.

- De student kan de bouw van de dikke darm schematisch weergeven en de verschillende delen

aantonen op een anatomische kaart.

- De student kan de functies van de dikke darm met betrekking tot de spijsvertering toelichten in

eigen woorden.

- De student kan de bouw en de functies van de pancreas verduidelijken.

- De student kan de bouw van de lever (macroscopisch en microscopisch) en zijn functies met

betrekking tot het spijsverteringsstelsel verduidelijken.

- De student kan de bouw en de functies van de galblaas en galwegen in eigen woorden uitleggen.



1 Inleiding

1.1 Functies van het spijsverteringsstelsel

Het voedsel dat men eet, kan niet zonder meer uit het spijsverteringskanaal in het bloed worden

opgenomen. Het voedsel moet worden omgezet tot bruikbare stoffen voor het lichaam. Tussen het

moment waarop het voedsel op het bord ligt en het moment waarop de voedingsstoffen in de cellen

van de verschillende organen worden verbrand, speelt zich heel wat af.

Men kan hierbij een aantal processen onderscheiden:

1. het opnemen van voedsel door de mond

2. het fijnmalen van voedsel en het mengen met water tot een vloeibare brij

3. het verder transporteren van de voedselbrij doorheen het spijsverteringskanaal

4. het mengen van voedsel met spijsverteringssappen (verteren1)

5. het opnemen van voedingsstoffen vanuit het spijsverteringskanaal in het bloed (resorptie)

6. het verwijderen van de onverteerbare voedselresten (feces) uit het lichaam

1.2 Organen van het spijsverteringsstelsel

Het spijsverteringsstelsel bestaat uit het spijsverteringskanaal (holle organen) en de klieren die de

spijsverteringssappen afscheiden (vaste organen).

Holle organen : mond

keelholte (pharynx)

slokdarm (oesophagus)

maag (gaster)

dunne darm : twaalfvingerige darm (duodenum)

nuchtere darm (jejunum)

kronkeldarm (ileum)

1 Verteren is het afbreken van voedingsstoffen opdat ze door de darmwand kunnen worden opgenomen in de bloedbaan.



dikke darm : blinde darm (caecum) met appendix

karteldarm (colon) :

stijgend deel (colon ascendens)

dwarsverlopend deel (colon transversum)

dalend deel (colon descendens)

s-vormig deel (sigmoïd)

endeldarm (rectum)

Vaste organen : speekselklieren

alvleesklier (pancreas)

lever (hepar) met galblaas


Het spijsverteringskanaal.

1. gehemelte

2. mondholte

3. mond

4. tong (lingua)

5. speekselklieren

6. epiglottis

7. oesophagus

8. diafragma

9. hepar

10. galblaas

11. duodenum

12. colon ascendens

13. appendix

14. rectum

15. anus

16. sluitspier van het rectum

17. sigmoïd

18. ileum

19. colon descendens

20. jejunum

21. colon transversum

22. pancreas

23. milt

24. gaster

25. pharynx

26. oorspeekselklier


2 Mond

2.1 Mondholte algemeen

2.1.1 Bouw van de mondholte

De mondholte wordt door verschillende delen gevormd :

aan de voorzijde door de lippen

aan de zijkanten door de wangen

aan de bovenzijde door het harde en zachte (bevat de huig) gehemelte

aan de achterzijde door de voorste gehemeltebogen

aan de onderzijde door de tong (lingua) en de mondbodemspieren

2.1.2 Functie van de mondholte

1. Opname van voedsel

2. Fijnmaken van voedsel

3. Vermengen van voedsel met speeksel

4. Gelaatsuitdrukking (met behulp van de gezichts- en mondspieren)

5. Spraak :

a. tong en lippen helpen mee in het vormen van letters (articulatie)

b. geluid wordt gevormd door de lucht die meetrilt in de mondholte (resonantie)


De mondholte1. bovenlip2. hoektand3. harde gehemelte4. zachte gehemelte5. huig6. ingang van de pharynx7. tongpapillen8. onderlip9. ware kies10. keelamandel11. achterste

gehemelteboog12. voorste gehemelteboog13. verstandskies14. snijtand


2.2 Gebit

Men wordt zonder tanden geboren. Wanneer het kind een half jaar oud is, breken de eerste tanden door (het melkgebit). Het melkgebit bevat 20 melktanden.Het bestaat in boven- en onderkaak uit : 4 snijtanden, 2 hoektanden, 4 melkkiezenTussen 7 en 12 jaar verliest men het melkgebit en wordt het vervangen door het blijvend gebit. Dit proces heet tandwisseling.Het blijvend gebit bevat 32 tanden en kiezen.Het bestaat in boven- en onderkaak uit : snijtanden, 2 hoektanden, premolaren of valse kiezen, molaren of echte kiezen2

2.2.1 Bouw van de tanden

Een tand bestaat uit:

1. de kroon: dit is het gedeelte dat boven het tandvlees en de kaak uitsteekt

2. de hals: deze wordt bedekt door het tandvlees

3. één of meerdere wortels: deze zitten in de kaak, een tand heeft één wortel, een kies meerdere

4. de tandholte: deze bevindt zich binnen in de tand deze holte bevat capillairen en zenuwen

De tanden en kiezen zijn opgebouwd uit tandbeen. Bij de kroon is dit met glazuur (email) bedekt.

Email beschermt de tanden en kiezen tegen bederf.

2.2.2 F

u n

ctie van de tanden

Het fijnmaken van het voedsel, dat eigenlijk al in de keuken begint, wordt voortgezet door het gebit.Met behulp van de snijtanden hapt men het voedsel af. Met behulp van de andere tanden en kiezen wordt het voedsel verder gekauwd.Een goed gebit is essentieel voor een goede spijsvertering: hoe kleiner het voedsel gekauwd is, hoe makkelijker de verdere vertering zal zijn.Anderzijds helpt het gebit ook om het voedsel te vermengen met speeksel.

2 Het derde paar ware kiezen van iedere kaak heet de wijsheidstand. Deze breekt pas na het achttiende jaar door, soms blijft ze achterwege.


Doorsnede van een kies in de kaak.

1. tandvlees (gingiva)

2. deel van de kaak waarin de

tand zich bevindt

3. tandwortel

4. capillairen en zenuwen naar

de wortel

5. wortelkanaal

6. tandbeen

7. tandhals

8. tandholte

9. kroon, bedekt met email


2.3 Speekselklieren

2.3.1 Ligging van de speekselklieren

In de mondholte monden speekselklieren uit. De drie paar grote speekselklieren zijn:

1. oorspeekselklieren (glandulae parotideae)

2. onderkaakspeekselklieren (glandulae submandibulares)

3. ondertongspeekselklieren (glandulae sublinguales)

De oorspeekselklieren liggen links en rechts in de wangen en monden uit in het wangslijmvlies. De

onderkaakspeekselklieren liggen aan de onderzijde tegen de onderkaak en monden uit achter de

middelste rij snijtanden in de onderkaak, samen met de ondertongspeekselklieren. De

ondertongspeekselklieren liggen in de mondbodem.

2.3.2 Functie van het speeksel

De speekselklieren scheiden per dag ongeveer een anderhalve liter speeksel af. Het speeksel is een

kleurloos, troebel vocht dat onder meer het enzyme3 amylase bevat.

Amylase is het eerste enzyme waarmee het voedsel in aanraking komt en breekt het zetmeel af.

De speekselproductie is een autonoom proces, dat op gang wordt gebracht door het ruiken, zien en

proeven van voedsel. Ook het denken aan of het praten over voedsel kan de speekselsecretie op gang

brengen.

3 Enzymen zijn stoffen die in staat zijn om andere stoffen te splitsen in bruikbare voedingsstoffen.


De speekselklieren.1. (tong en voorste tongspeekselklier)2. (uitmonding van de ondertong- en

onderkaakspeekselklieren)3. (tongriempje)4. mandibula5. ondertongspeekselklier6. onderkaakspeekselklier7. (afvoergang van de

oorspeekselklier)8. oorspeekselklier


2.4 Tong

2.4.1 Bouw van de tong

De tong bestaat uit dwarsgestreept willekeurig spierweefsel en is bedekt met mucosa (slijmvlies).

In de mucosa bevinden zich de smaakpapillen waarmee men kan proeven.

2.4.2 Functie van de tong

2.4.2.1 Kauwen :

De tong brengt het voedsel, dat moet gekauwd worden, steeds weer tussen de tanden en kiezen.

Samen met de wangspieren kan de tong het voedsel rondbewegen in de mondholte.

2.4.2.2 Slikken

Slikken gebeurt reflexmatig : wanneer voedsel of vocht achter in de mond komt, maakt men

automatisch een slikbeweging. Slikken is onmogelijk als men niets in de mond heeft.

Bij het slikken drukt de tong tegen het harde gehemelte en wordt het voedsel naar de pharynx

geschoven.

2.4.2.3 Proeven

Het proeven gebeurt door de smaakzintuigen in de smaakpapillen.

Men kan vier verschillende smaken proeven : zout, zuur, bitter en zoet. Andere smaken worden

geroken door de neus.

2.4.2.4 Gebit en mondholte reinigen

Doordat de tongspier een willekeurige spier is, kan men de vorm en stand van de tong veranderen.

Daardoor speelt de tong een rol in het reinigen van het gebit en de mondholte.

2.4.2.5 Spreken

Doordat de vorm en de stand van de tong kan worden veranderd, kan men eveneens spreken (letters

vormen), zingen en blaasinstrumenten bespelen.



3 Pharynx

Nadat het voedsel de mondholte is gepasseerd, begint de pharynx. Hier kruisen luchtweg en spijsweg

elkaar.

De afsluiting van de neusholte met de pharynx geschiedt door de huig (uvula). De huig zorgt ervoor

dat bij het eten en drinken niets in de neusholte terecht komt.

4 Oesophagus

4.1 Bouw van de oesophagus

De oesophagus is gelegen achter de trachea. De wand van de oesophagus lijkt op de wand van de rest

van het spijsverteringskanaal. Van binnen naar buiten onderscheidt men de volgende lagen :

mucosa (slijmvlies)

bindweefsel (submucosa) met daarin bloedvaten en zenuwen

glad spierweefsel : kringspieren

lengtespieren

dun laagje bindweefsel (serosa)

4.2 Functie van de oesophagus

De oesophagus dient om het voedsel vanuit de pharynx naar de maag te brengen. Dit gebeurt

gedeeltelijk door de zwaartekracht, maar het belangrijkste hulpmiddel is de peristaltiek: een

voorwaarts knedende spierbeweging.

Deze spierbewegingen treft men aan in het hele spijsverteringskanaal.

.


Schematische voorstelling van de peristaltische beweging in de slokdarm


5 Gaster

5.1 Bouw van de gasterDe maag wordt ook wel gaster genoemd. Het is een peervormig, hol orgaan. De grootte en de vorm

is afhankelijk van de vulling : een matig gevulde maag is ongeveer 30 cm lang en heeft een inhoud

van 1500 ml.

De maag is gelegen linksboven in het abdomen, net onder het diafragma (middenrif). Aan de

voorzijde wordt de maag bedekt door de lever. Aan de achterzijde van de maag ligt de pancreas.

In de bouw van de maag merkt men de

volgende delen :

De maagwand is, net als de oesophagus, opgebouwd uit verschillende weefsels. Van binnen naar buiten bevinden zich :

mucosa: hierin bevinden zich de maagklieren die

het maagsap aanmaken

submucosa

glad spierweefsel : kringspieren en lengtespieren

serosa : peritoneum4 (buikvlies)

4 Het peritoneum bedekt de buikholte en de organen in de buikholte.


De maag.

1. oesophagus2. diafragma3. cardia (maagingang of –mond)4. kleine curvatuur (kleine bocht)5. antrum (voorhof)6. pylorus ((maagpoort of –

uitgang))7. duodenum8. maagslijmvliesplooien9. (grote net of omentum majus)10. grote curvatuur (grote bocht)11. fundus (maagkoepel)

De lagen van de maagwand (lengtedoorsnede).1. mucosa2. submucosa3. glad spierweefsel met kringspieren

(A) en lengtespieren (B)4. peritoneum


5.2 Functie van de gaster

5.2.1 Productie van maagsap

Per dag wordt er ongeveer 1500 ml maagsap geproduceerd. De productie van maagsap staat onder invloed van een aantal factoren : uitzetting van de maag door vocht of voedsel prikkeling door de nervus vagus (een onwillekeurige zenuw) gastrine5

psychisch-nerveuze invloeden (smaak, geur, uitzicht, stress, …)Het maagsap is een waterige, zure vloeistof die bestaat uit verschillende bestanddelen:

5.2.1.1 Zoutzuur (HCl)

Het zoutzuur veroorzaakt een sterk zure omgeving in de maag (pH 2). Dit zure milieu activeert de enzymen van het maagsap (pepsine) en doodt de micro-organismen die de maag binnengeraken.

5.2.1.2 Mucus

Doordat mucus (slijm) de mucosa volledig bedekt, beschermt zij de mucosa tegen het zure maagsap. Daarnaast zorgt het mucus ervoor dat het voedsel beter glijdt doorheen de maag.

5.2.1.3 Pepsinogeen

Het maagsap bestaat tevens uit pepsinogeen, dat na contact met het zoutzuur wordt omgezet tot pepsine. Pepsine is een eiwitsplitsend enzyme.

5.2.1.4 Intrinsiek factor

Deze stof staat in voor de opname (resorptie) van Vit B12 ter hoogte van de darmwand. Vit B12 is belangrijk in de aanmaak van bloedcellen.

5.2.2 Kneden van voedsel

In de maag wordt het voedsel verder gekneed en vermengd met het maagsap. Tijdens het kneden is de pylorus gesloten. Als de maaginhoud voldoende gekneed is en vloeibaar en zuur genoeg is, kan het voedsel de maag verlaten.

De maag ledigt zich in kleine beetjes. De cardia sluit zich, de pylorus gaat open en een deel van de maaginhoud verlaat de maag door middel van peristaltische bewegingen.Als het voedsel in het duodenum is, sluit de pylorus zich.

In het duodenum wordt het voedsel geneutraliseerd door natriumbicarbonaat (zie 6.2.1). De pylorus blijft gesloten tot het zure voedsel niet meer zuur is. Dan gaat de pylorus opnieuw open om het volgende zure voedselbrokje uit de maag door te laten.Dit proces herhaalt zich zo vaak tot de maag volledig leeg6 is.

5 Gastrine is een hormoon dat gevormd wordt door de maagklieren. Het heeft een stimulerende invloed op de zoutzuur- en pepsinogeensecretie.6 Men is nuchter (de maag is volledig leeg) 2-3 uren na een ontbijt, 4-5 uren na een gewoon middagmaal.



6 Dunne darm

6.1 Bouw van de dunne darm

De dunne darm is 5 à 6 m lang en ongeveer 3 cm in doorsnede. Het vult een groot deel van het

abdomen op.

Men onderscheidt drie delen : het duodenum

het jejunum

het ileum

6.1.1 Duodenum

Het duodenum is ongeveer 12 vingerbreedten (21 cm) lang. Het heeft een hoefijzervorm met een

uitholling naar rechts, waarin de pancreas past. Gal (afkomstig vanuit de lever via de ductus

choledocus) en pancreassappen (via het kanaal van Wirsung) komen tesamen in het duodenum via de

papil van Vater.

6.1.2 Jejunum en ileum

Het jejunum en ileum zijn niet duidelijk van elkaar te onderscheiden. Ze liggen in allerlei bochten in

het abdomen. Het eindpunt van het ileum mondt haaks uit in het eerste deel van het colon (caecum).


Het duodenum.1. hepar2. ductus hepaticus (communis)3. ductus cysticus4. galblaas5. ductus choledocus6. kanaal van Wirsung7. papil van Vater8. duodenum


6.1.3 Wand van de dunne darm

De wand van de dunne darm bestaat net als de rest van het spijsverteringskanaal uit (van binnen naar

buiten) : mucosa : hierin bevinden zich de darmklieren die het darmsap aanmaken

submucosa

glad spierweefsel : kringspieren

lengtespieren

peritoneum

De mucosa van de dunne darm is sterk vergroot door plooien en vlokken (villi). De villi zijn

uitstulpingen van de mucosa.

Tussen de villi monden de darmklieren uit.

Deze villi en darmklieren zijn het talrijkst aan het begin van het jejunum, hun aantal neemt in distale

(richting dikke darm) richting af.

Vergroting van het darmweefsel.


De wand en het slijmvlies van de dunne darm.1. dwarse plooien (van Kerckring)2. villi3. mucosa4. darmklierweefsel5. submucosa6. uitgang van het darmklierweefsel (crypte)7. glad spierweefsel 8. peritoneum


6.2 Functie van de dunne darm

In het eerste gedeelte van de dunne darm staat het afscheiden van verteringssappen op de voorgrond.

Verderop in de dunne darm komt het opnemen van voedingsstoffen in de bloedbaan (resorptie) meer

op de voorgrond te staan.

6.2.1 Neutraliseren van de darminhoud

Zodra de zure maaginhoud in het duodenum terecht komt, prikkelt het zuur de mucosa van het

duodenum. Hierdoor komen twee hormonen vrij :

secretine (prikkelt de pancreas tot afscheiding van pancreassappen)

cholecystokinine (prikkelt de galblaas tot afscheiding van gal)

De pancreassappen bevatten natriumbicarbonaat en neutraliseren op deze manier de zure maaginhoud.

Het neutraliseren van de darminhoud.

6.2.2 Afscheiden van darmsappen

Het darmsap dat in de dunne darm wordt afgescheiden, bestaat uit :

water

mucus

enzymen7 : amylasen (breken suikers af)

proteïnasen (breken eiwitten af)

lipasen (breken vetten af)

7 Het pancreassap bevat dezelfde enzymen.


maag maag

Secretine gaat naar pancreas. Cholecysto-kinine gaat naar galblaas

gevolg

gal

pancreas

Zuur prikkelt de mucosa van het duodenum


6.2.3 Resorptie van voedingsstoffen

Na de vertering zorgt de mucosa van de dunne darm voor de resorptie. De mucosa is hierop voorzien

van een aantal aanpassing om het oppervlakte te vergroten : plooien en villi.

De villi zorgen voor de resorptie van voedingsstoffen. Ze zijn rijkelijk voorzien van capillairen. Deze

capillairen voeren voedingsstoffen en zuurstof aan naar de dunne darm en voeren afvalstoffen af.

Tegelijk worden de verteerde voedingsstoffen opgenomen vanuit de dunne darm. De bloedvaten

vervoeren dit voedselrijk bloed verder naar de vena portae.

6.2.4 Afscheiding van hormonen

Naast secretine en cholecystokinine worden door de dunne darm nog andere hormonen afgescheiden :

villikinine (zorgt voor de beweeglijkheid van de villi)

enterogastron (remt de maagfunctie)

6.2.5 Darmtransit

De voedselbrij wordt verder doorgeschoven doorheen de dunne darm, richting dikke darm, door

peristaltische bewegingen.



7 Dikke darm

7.1 Bouw van de dikke darm

De dikke darm is het laatste deel van het spijsverteringskanaal en vormt als het ware een kader rondom

de dunne darm. Hij is ongeveer 120 cm lang en 7 cm in doorsnede.

Hij bestaat uit drie delen : caecum

colon : colon ascendens

colon transversum

colon descendens

sigmoïd

rectum

.


Ligging van de dikke darm ten opzichte

van de andere buikorganen1. hepar2. colon transversum3. colon ascendens4. caecum5. appendix6. ileum7. anus8. rectum9. sigmoïd10. colon descendens11. jejunum12. duodenum13. gaster14. bocht van het colon bij de

milt15. bocht van het colon bij de

lever


7.1.1 Caecum

Het laatste gedeelte van de dunne darm mondt uit in het caecum.

Op de overgang tussen het ileum en het caecum ligt de klep van Bauhin die ervoor zorgt dat de inhoud

van de dikke darm niet terug kan naar de dunne darm.

Aan het onderste einde van het caecum bevindt zich een wormvormig aanhangsel : de appendix.

7.1.2 Colon

De colon is opgebouwd uit :

1. opstijgend deel of colon ascendens:

dit deel ligt rechts in het abdomen en loopt naar boven tot aan de lever

2. dwarsverlopend deel of colon transversum:

dit deel loopt van rechts naar links, onder de maag door tot aan de milt

3. Afdalend deel of colon descendens: dit deel loopt links in het abdomen

4. S-vormig deel of sigmoïd:dit deel ligt in het bekken het gaat over in het rectum


Overgang van ileum naar caecum. De pijl geeft de richting aan waarin voedselresten zich verplaatsen.

1. colon ascendens2. inmonding van de appendix3. appendix4. ileum5. klep van Bauhin


7.1.3 Rectum

Het laatste deel van de dikke darm (en het spijsverteringskanaal) is het rectum. De uitgang van het

rectum is de aars of anus.

Het rectum bevat twee sluitspieren (sfincters), een binnenste en een buitenste.

De binnenste aarssfincter is een onwillekeurige spier. De buitenste aarssfincter staat onder invloed

van de wil. Door de werking van deze buitenste aarssfincter kan men stoelgang gewild ophouden

(continentie voor stoelgang).

7.1.4 Wand van de dikke darm

Van buiten naar binnen bemerkt men de volgende weefsellagen :

mucosa (hierop bevinden zich geen villi meer zoals in de dunne darm)

submucosa

glad spierweefsel : kringspieren (liggen hier samen in groepjes, vandaar het gekarteld

uitzicht)

lengtespieren

peritoneum


Rectum en anus.1. rectum2. anaal kanaal3. anus4. binnenste aarssfincter5. buitenste aarssfincter6. capillairen in de wand


7.2 Functie van de dikke darm

7.2.1 Indikken van de resterende voedselmassa

De voedselmassa die terechtkomt in de dikke darm is heel vloeibaar. In de dikke darm wordt het

water geresorbeerd (terug opgenomen in de bloedbaan).

7.2.2 Verteren door bacteriën

In de dikke darm leven ontelbare bacteriën8, deze worden de fysiologische darmflora genoemd

De functie van deze darmbacteriën is niet volledig gekend. Sommige spelen een rol in de vertering

van de onverteerde voedselresten (cellulose)9. Anderen spelen een rol in de gisting en rotting van de

darminhoud (waardoor flatulentie ontstaat).

7.2.3 Darmtransit

Ook hier wordt de voedselbrij verdergeschoven door middel van peristaltische bewegingen.

7.2.4 Opstapelingsfunctie

Het rectum heeft een opstapelingsfunctie. Wanneer voldoende stoelgang (resterende voedselbrij) in

het rectum aanwezig is, ontstaat defecatiedrang. Dit zijn peristaltische bewegingen die ontstaan

doordat het rectum wordt uitgerokken.

Door het opspannen van de uitwendige aarssfincter kan stoelgang tijdelijk worden opgehouden. Men

defeceert door de uitwendige aarssfincter te ontspannen. Ook de buikpers helpt mee bij de defecatie.

- Samenstelling van stoelgang : onverteerbare voedselresten

water

mucus

dode en zeer veel levende darmbacteriën

zouten (o.a. calcium, fosfaten, ijzer)

galkleurstoffen

dode cellen

- Uitzicht van stoelgang : stevig gebonden

bruin gekleurd

8 De bekendste bacterie die in de darmen leeft is de Escherichia Coli (colibacterie).9 In de dikke darm worden geen verteringssappen meer afgescheiden, alleen maar slijm. De vertering van de voedselbrij gebeurt hier enkel door bacteriën.



8 Pancreas

8.1 Bouw van de pancreasDe pancreas is een langwerpige klier die 12 à 15 cm lang is en 5 à 6 cm breed.

Zij ligt achter de maag.

Men onderscheidt drie delen : kop (caput), gelegen in de bocht van het duodenum

staart (caudaal gedeelte), geheel links gelegen

lichaam (corpus), het middelste gedeelte

De pancreas bevat kanalen die instaan voor het vervoeren van pancreassap naar het duodenum.

Het kanaal van Wirsung is het grootste kanaal. Zij loopt doorheen de hele klier en begint in de staart.

Onderweg monden zijtakjes uit in het kanaal van Wirsung. In de kop verenigt zij zich met de ductus

choledocus en mondt ter hoogte van de papil van Vater uit in het duodenum.

De pancreas wordt bedekt door het peritoneum.


De ligging van de pancreas.1. gaster2. duodenum3. kop van de pancreas4. lichaam van de

pancreas5. staart van de pancreas6. kanaal van Wirsung


8.2 Functie van de pancreas

De pancreas bevat twee soorten klieren en wordt daarom ook een klier met gemengde werking

genoemd : exocriene klieren

endocriene klieren

8.2.1 Exocriene klieren

Dit zijn trosvormige klieren die spijsverteringssappen (pancreassap) afgeven aan het

spijsverteringsstelsel. Per dag wordt er ongeveer 1 liter pancreassap aangemaakt.

Het pancreassap bevat : enzymen : amylasen

proteïnasen

lipasen

natriumbicarbonaat

Het pancreassap komt via het kanaal van Wirsung en de papil van Vater (samen met de gal) in het

duodenum.

8.2.2 Endocriene secretie

De eilandjes van Langerhans zijn groepen van endocriene klieren (behoren tot het hormoonstelsel).

De eilandjes bevatten twee soorten cellen :

α-cellen (alfacellen) die glucagon produceren

β-cellen (bètacellen) die insuline produceren

Beide hormonen zijn betrokken in de regeling van de glycemie.



9 Hepar

9.1 Bouw van de hepar

9.1.1 Macroscopische bouw

De lever is de grootste en zwaarste klier van het menselijk lichaam. Hij weegt ongeveer 1,5 kg.

Hij is gelegen rechtsboven in het abdomen, net onder het diafragma.

De hepar bestaat uit een grote rechter kwab en een kleinere linker kwab (die vlak voor de maag ligt).

Aan de onderkant komen de vena portae (met bloed vanuit het maagdarmstelsel) en de arteria hepatica

(zuurstofrijk bloed) de lever binnen, deze plaats wordt de leverhilus genoemd. De ductus hepaticus

(leverbuis), die de gal vanuit de lever naar de galblaas voert, verlaat op deze plaats de lever. De

ductus hepaticus splitst zich in de ductus cysticus (gaat naar de galblaas) en de ductus choledocus (gaat

naar het duodenum).

De arteria hepatica en de vena portae vertakken doorheen heel de lever (capillairen). Uiteindelijk

wordt het bloed terug verzameld in de vena hepatica, die uitmondt in de vena cava inferior.


Schematisch overzicht van de bloedvaten van de lever en de galwegen :1. vena cava inferior2. vena hepatica3. rechter leverkwab4. linker leverkwab5. vena portae6. arteria hepatica7. ductus hepaticus (communis)8. galblaas9. leverhilus


9.1.2 Microscopische bouw

De lever is opgebouwd uit talloze leverlobjes. Deze lobjes zijn meestal zeshoekig. Hierin liggen de

levercellen.

Onder microscoop is te zien dat op de hoekjes van elke lobje telkens één klein tak van de arteria

hepatica, één klein takje van de vena portae en één kleine galgang ligt (deze drie takjes worden de

driehoekjes van Kiernan genoemd)10.

10 Deze structuren zijn dezelfde als in de leverhilus, nu gaat het om kleine vertakkingen hiervan in de lever.


Microscopische bouw van de hepar. De levercellen zijn gerangschikt in balkjes. Tussen de balkjes vertakken zich capillairen en galwegen.

1. centrale ader (mondt uit in de vena hepatica)2. levercel3. sinus4. galgang (mondt uit in de ductus hepaticus)5. zijtak van de vena portae6. zijtak van de arteria hepatica7. uitmonding van een sinus in de centrale ader8. galcapillairen (monden uit in de galgang)


9.1.2.1 Bloedvaten

In de leverlobjes vertakken de bloedvaten (zowel van de vena portae als van de arteria hepatica) zich

in vele dunne capillairen (sinussen). Het bloed in de sinussen omspoelt de levercellen, die in rijen

rond de sinussen gelegen zijn.

Uiteindelijk wordt dit bloed terug afgevoerd naar een centraal gelegen adertje, gelegen in het midden

van een leverlobje. Alle centrale adertjes komen tenslotte uit in de vena hepatica.

Het bloed in de lever leverslagader met zuurstofrijk bloed poortader met voedselrijk bloed

levercellen

leverader

9.1.2.2 Galwegen

De galwegen beginnen als capillairen(kleine bloedvaten) tussen de levercellen (galcapillairen). Zij

vervoeren gal vanuit de levercellen naar de rand van een leverlobje. De gal vanuit de beide

leverkwabben verenigen zich tot de grote gemeenschappelijke leverbuis (ductus hepaticus communis),

die de gal vanuit de lever naar de galblaas vervoert (zie 10.1).



9.2 Functies van de hepar

9.2.1 Opslag en stofwisseling van voedingsstoffen

Telkens men eet komen er voedingsstoffen in het bloed terecht. Als deze voedingsstoffen meteen in

de grote bloedsomloop terecht komen, zou dat de samenstelling van het bloed telkens sterk veranderen

na een maaltijd. De extracellulaire ruimte zou hierdoor ook steeds veranderen van samenstellingen.

Dit zou schadelijk zijn voor de cellen.

De lever is een bewaar- en opslagplaats van voedingsstoffen. Het zorgt ervoor dat het bloed in de

grote bloedsomloop niet te veel wisselt van samenstelling : de lever slaat de voedingsstoffen op en

geeft deze aan het bloed af wanneer dat nodig is.

9.2.1.1 Opbouw en afbraak van suikers

De lever helpt mee het bloedsuikergehalte (glycemie) op peil te houden :

ze geeft glucose af aan het bloed wanneer de glycemie te laag is

ze stapelt een teveel aan glucose op in de vorm van glycogeen

Dit proces staat onder invloed van insuline en glucagon.

Daarnaast kan de lever zelf glucose maken uit eiwitten (gluconeogenese) en glucose omzetten in

vetten.

9.2.1.2 Opbouw en afbraak van eiwitten

Eiwitten komen onder de vorm van aminozuren via de vena portae bij de lever. De lever gaat hieruit

bloedeiwitten maken (zoals albumine, fibrinogeen, protrombine, …).

Aminozuren die niet meer nodig zijn voor het lichaam worden in de lever afgebroken. Hierbij ontstaat

onder andere ammoniak. Deze giftige stof wordt in de lever omgezet tot het onschadelijke ureum, dat

via de nieren wordt uitgescheiden.

9.2.1.3 Opbouw en afbraak van vetten

De lever slaat vetten en cholesterol op.



9.2.2 Galvorming

Het uitscheidingsproduct van de lever is de gal. Gal bevat water, zouten, bilirubine en galzuren.

9.2.2.1 Bilirubine

Het afbraakproduct van hemoglobine (een deel van de rode bloedcellen) is bilirubine. Bij de afbraak

van rode bloedcellen in de milt komt bilirubine vrij.

In de lever wordt bilirubine wateroplosbaar gemaakt, zodat het kan worden uitgescheiden via de

nieren (vandaar de gele kleur van urine). Een gedeelte van het bilirubine wordt uitgescheiden via de

stoelgang, vandaar de bruine kleur.

9.2.2.2 Galzuren

Galzuren helpen mee in de vertering van vetten : gal emulgeert vet. Dit wil zeggen dat grote

hoeveelheden vet verdeeld worden in kleine stukjes. Hierdoor wordt vet beter toegankelijk voor het

enzyme lipase11.

Galzuren binden zich aan de vetzuren in de darmen. Hierdoor kunnen de vetzuren worden opgenomen

in het bloed (de vetzuren zijn nu wateroplosbaar).

Samen met de vetzuren worden ook de galzuren terug opgenomen in de bloedbaan. Via de vena

portae bereiken zij opnieuw de lever. Zij worden opnieuw uitgescheiden via de gal en kunnen hun

functie opnieuw uitoefenen in de darmen.

Dit proces van uitscheiding in de darmen en heropname in het bloed wordt de entero-hepatische

kringloop genoemd.

9.2.3 Vorming en opslag van vitaminen

De lever heeft een belangrijke functie in de aanmaak en opslag van vitaminen :

Vitamine A wordt hier aangemaakt

Vitamine B-soorten worden hier opgeslagen.

9.2.4 Ontgiftende werking

In de lever kunnen giftige stoffen worden ontgiftigd. De giftige stof kan door de lever worden

gebonden aan een andere stof of worden omgezet tot een andere stof die voor het lichaam niet meer

giftig is (zie 9.2.1.2). Ook medicatie wordt op deze manier in de lever verwerkt.

Deze stoffen kunnen met de gal of met de urine worden uitgescheiden.

11 Gal kan vetten niet afbreken, het heeft geen enzymenwerking.



10 Galwegen en galblaas

10.1 Bouw van de galwegen en galblaas

De gal verlaat de lever door een gemeenschappelijke buis (ductus hepaticus). Deze splitst zich in de

ductus cysticus (galblaasbuis) die de gal voert naar de galblaas en de ductus choledocus (galbuis) die

de gal voert naar het duodenum.

10.2 Functie van de galwegen en de galblaas

Gal stroomt voor het grootste deel vanuit de lever naar de galblaas (via de ductus hepaticus en ductus

cysticus).

De galblaas dikt de gal in, door water te onttrekken aan de gal. De gal krijgt daardoor een donkere

bruingroene kleur (de gal uit de lever is geel).

Daarnaast dient de galblaas als opslagplaats voor gal. Als er in de darmen voedsel aanwezig is, wordt

de galblaas geprikkeld door hormonen (cholecystokinine) om gal af te staan aan de darmen.


De ductus choledocus en het kanaal van Wirsung monden uit in het duodenum ter hoogte van de papil van Vater.

1. galblaas2. ductus choledocus3. kanaal van Wirsung4. papil van Vater5. duodenum

HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw

II Urinestelsel

Doelstellingen

- De student kan de verschillende delen van het urinestelsel aanduiden op een anatomische kaart.

- De student kan de nier anatomisch beschrijven (macroscopisch en microscopisch).

- De student kan de fysiologie van de nieren bespreken in eigen woorden (ultrafiltratie en resorptie).

- De student kan de invloed van hormonen op de urineproductie uitleggen.

- De student kan de anatomie en fysiologie verwoorden van de ureters.

- De student kan de anatomie en fysiologie van de blaas in eigen woorden weergeven.

- De student kan de mictie bespreken.

- De student kan de anatomie en fysiologie van de urethra omschrijven.

- De student kan de anatomische verschillen van de urethra bij mannen en vrouwen aanduiden op

een anatomische kaart en uitleggen.

- De student kan urine-continentie in eigen woorden uitleggen.

- De student kan de normale kenmerken en samenstelling van urine weergeven.

1 Inleiding

Vroeger dacht men dat de urinewegen, en meer bepaald de nieren, enkel afvalstoffen uit het lichaam

verwijderden. Later is men erachter gekomen dat de nieren de hoeveelheid en de samenstelling van de

lichaamsvloeistoffen (homeostase van de samenstelling van het bloed) regelen (water- en

zouthuishouding).

Tot het urinestelsel behoren:

- De nieren die urine produceren en uitscheiden in het nierbekken

- De ureters die de urine transporteren naar de blaas

- De blaas waar de urine tijdelijk wordt opgeslagen

- De urethra die de urine transporteert vanuit de blaas naar de buitenwereld


1


De nieren en de urinewegen.1. linker bijnier2. arteria renalis3. linker nier4. vena renalis5. (buik)aorta6. ureter7. blaas8. opening van de ureter in de blaas9. blaashals10. urethra11. vena cava inferior12. rechter nier13. rechter bijnier


2


2 Nieren

2.1 Anatomie

2.1.1 Macroscopisch uitzicht

De nieren zijn twee boonvormige organen die gelegen zijn achter en bovenin het abdomen, ter hoogte van de eerste lumbale wervels, links en rechts van de wervelkolom.De nieren liggen retroperitoneaal (achter het peritoneum12). De rechter nier ligt onder de lever en

daardoor lager dan de linker nier.

De nieren zijn roodbruin van kleur. Ze hebben een glanzend uitzicht omdat ze omgeven zijn door een

vettig bindweefselkapsel.

De nier1. cortex2. pyelum3. nierkelk4. ureter5. medulla (piramide)6. (mergpapil)7. nierkapsel

Bij doorsnede is, aan de holle zijde, het

nierbekken (pyelum) te zien. Hierin

verzamelt zich de urine die in de nieren

wordt gemaakt. De uitlopers van het

pyelum worden de nierkelken genoemd.

Om het pyelum bevindt zich het nierweefsel. Het nierweefsel bestaat uit twee lagen:

- schors of cortex: de buitenste laag

- merg of medulla: de binnenste laag. Deze laag lijkt opgebouwd uit piramidevormige stukjes

weefsel. De toppen van de piramiden monden uit in de nierkelken.

De nieren ontvangen zuurstofrijk bloed via de arteria renalis (nierslagader), een rechtstreekse

vertakking van de aorta. Deze arteria renalis splitst zich in duizenden vertakkingen die steeds kleiner

worden. De slagaders bevatten naast zuurstof en voedingsstoffen ook wateroplosbare afvalstoffen.

Zuurstofarm, gezuiverd bloed verlaat de nier via de vena renalis (nierader). Deze mondt rechtstreeks

uit in de vena cava inferior.

12 Het peritoneum, of buikvlies, bedekt zowel de buikwand als de organen die in de buikholte gelegen zijn


3


2.1.2 Microscopisch uitzicht

2.1.2.1 Tubulair (nierbuis-) gedeelte

Het nierweefsel is opgebouwd uit verschillende nierkanaaltjes, de nefronen. Per nier zijn er ongeveer

een miljoen nefronen. Het is in de nefronen dat de samenstelling van het bloed en de urine wordt

geregeld.

De nefronen zijn opgebouwd uit een aantal onderdelen:

- het kapsel van Bowman

- 1ste of proximale (het dichtst bij het kapsel van Bowman gelegen) kronkelbuis

- Lis van Henle met een dalend en een opstijgend deel

- 2de of distale (het verst van het kapsel van Bowman gelegen) kronkelbuis

- de verzamelbuis: hierin monden verschillende nefronen uit

Een nefron1. kapsel van Bowman2. proximale tubulus3. lis van Henle4. distale tubulus5. verzamelbuis6. distale tubulus van een ander nefron7. andere verzamelbuisjes8. (nierpapil)9. nierkelk


4


2.1.2.2 Glomerulair (bloedvat-) gedeelte

Bij het kapsel van Bowman bevindt zich een kleine nierslagader (nierarteriool) die bloed aanvoert. Dit

bloedvat wordt het aanvoerend bloedvat of vas afferens genoemd.

Dit bloedvat vertakt zich in een soort kluwen van capillairen. Dit kluwen wordt de glomerulus

genoemd en bevindt zich in het kapsel van Bowman13.

De kluwen komt weer samen tot een groter bloedvat. Dit bloedvat wordt het afvoerend bloedvat of

vas efferens genoemd. Het vas efferens is nog steeds een slagadertje met zuurstofrijk bloed.

Wanneer het vas efferens het kapsel van Bowman heeft verlaten, vertakt het zich weer in capillairen.

Deze capillairen bevinden zich om de kronkelbuisjes en de lis van Henle.

Het verloop van de capillairen in de nefronen.1. arterie2. aanvoeren bloedvat3. glomerulus4. afvoerend bloedvat5. capillairen6. vene7. kapsel van Bowman8. proximale tubulus9. lis van Henle10. distale tubulus11. verzamelbuisje

13 Het kapsel van Bowman en het bloedvatenkluwen wordt ook het lichaampje van Malpighi genoemd.


5


2.2 FysiologieDe grote hoeveelheid bloed die de nieren krijgen, is noodzakelijk voor de functie van de nieren: het

regelen van de samenstelling van het bloed. Deze taak is te verdelen in het regelen van:

- de hoeveelheid water die in de urine komt (waterhuishouding)

- de hoeveelheid zouten die in de urine komt (zoutuitscheiding)

- het uitscheiden van schadelijke stoffen

In de nefronen gebeuren een aantal processen om dit te regelen:

- ultrafiltratie

- (terug)resorptie

2.2.1 Ultrafiltratie

De arteriae renales komen rechtstreeks uit de aorta. De bloeddruk in deze arteriën en in de capillairen

van de glomeruli is nog zeer hoog. Hierdoor wordt vloeistof vanuit de capillairen van een glomerulus

als het ware in het kapsel van Bowman geperst. Dit proces wordt ultrafiltratie (of eerste filtratie)

genoemd.

De vloeistof die op deze manier in het kapsel van Bowman terecht komt, wordt ultrafiltraat of

voorurine genoemd.

De wand van de haarvaten van de glomerulus werkt als een soort filter :

water, zouten, suiker en andere kleine stoffen

worden doorgelaten en komen terecht in het kapsel

van Bowman.

Eiwitten en bloedcellen worden niet doorgelaten en

blijven in de bloedvaten14

De vorming van voorurine.A. capillairen van de glomerulusB. kapsel van BowmanC. proximale tubulus

14 De samenstelling van de voorurine is hetzelfde als het (bloed)plasma zonder de eiwitten. Per dag wordt er ongeveer 170 liter voorurine geproduceerd in de nieren.


6


2.2.2 (Terug)resorptie

Per dag produceert een gezonde volwassene slechts 1,5 tot 2 liter urine. De rest van de voorurine

wordt teruggegeven aan het bloed (geresorbeerd). Deze resorptie (of 2de filtratie) is 99% van de

voorurine (of ongeveer 168 liter vocht).

- Het grootste deel van het water, afhankelijk van wat het lichaam nodig heeft, komt terug in de

bloedbaan (waterhuishouding).

- Maar ook stoffen die voor het lichaam belangrijk zijn, worden terug geresorbeerd (glucose en

aminozuren15). Normaal zit er dus geen glucose in de uiteindelijke urine.

- Zouten worden ook gedeeltelijk terug opgenomen. Ook dit hangt af van de hoeveelheid

(homeostase) die nodig is in het lichaam (zouthuishouding).

Stoffen die het lichaam niet meer nodig heeft, worden niet terug opgenomen. Dit geldt bijvoorbeeld

voor ureum (een afvalstof van de eiwitstofwisseling) en creatinine (een afvalstof die ontstaat uit de

spierstofwisseling). Deze stoffen worden door de urine uitgescheiden.

De terugresorptie vindt plaats ter hoogte van de 1ste kronkelbuis, de lis van Henle, de 2de kronkelbuis

en de verzamelbuizen.

15 Aminozuren zijn bouwstenen van eiwitten.


7


2.2.3 Invloed van hormonen op de urineproductie

2.2.3.1 ADH

Het ADH (antidiuretisch hormoon) stimuleert de resorptie van water ter hoogte van de distale

niertubuli en de verzamelbuisjes. Het zorgt ervoor dat de wanden van deze buisjes meer water

doorlaten naar de bloedbaan.

ADH wordt door de hypofyse-achterkwab gevormd als er te weinig water in het lichaam aanwezig is.

Voorbeelden zijn als er te weinig wordt gedronken of als een grote hoeveelheid water verloren is

gegaan door zweten of diarree.

2.2.3.2 Aldosteron

Het aldosteron (mineralocorticoïd), afkomstig van de bijnierschors, heeft een effect op de

zouthuishouding. Het regelt voor een groot deel de uitscheiding van :

natruim : resorptie16 vermeerderen

kalium : uitscheiding vermeerderen

2.2.3.3 Parathormoon

Het parathormoon, afkomstig vanuit de bijschildklieren, bevorderen de resorptie van calcium en de

uitscheiding van fosfaat.

2.2.4 Productie van hormonen

De nieren produceren ook enkele hormonen :

- Renine : speelt een rol in de bloeddrukregeling (verhogen)

- Erythropoëtine: bevordert de aanmaak van erytrocyten

3 Ureters

16 Doordat er minder natrium wordt uitgescheiden, wordt er ook minder water uitgescheiden: het natrium neemt als het ware het water mee naar de bloedbaan.


8


Urine wordt vanuit het pyelum vervoerd naar de blaas via de ureters (urineleiders). Evenals de nieren

zijn de ureters retroperitoneaal gelegen. Ze zijn 25 à 30 cm lang en hebben de dikte van een potlood.

De wand van de ureters bestaat onder andere uit glad spierweefsel. De urine wordt door peristaltische

bewegingen naar de blaas vervoerd. Druppelsgewijs komt de urine in de blaas terecht.

De ureters komen de blaas binnen aan de achter-onderkant van de blaas. Ze lopen schuin door de

blaaswand. De blaaswand heeft zo het effect van een klep : urine kan niet vanuit de blaas naar de

ureters stromen, ze worden vanzelf dichtgedrukt wanneer de blaas gevuld is.

Ingang van de ureters in de blaas (man).1. ureters2. urethra3. blaas(driehoek)4. prostaat5. ingang van de ureters in de blaas

De sfincters van de blaas en de urethra.


9


4 Blaas

4.1 Anatomie

De blaas is gelegen in het bekken, vlak achter het os pubis. Als de blaas leeg is, is ze driehoekig van

vorm en ligt ze volledig achter de symfyse. Een gevulde blaas kan zeer groot zijn : ze kan tot aan de

navel reiken.

De blaas is aan de binnenzijde bedekt met mucosa (slijmvlies). Deze mucosa heeft een bactericide

(bacteriëndodende) werking.

Boven de mucosa bevinden zich verschillende lagen glad (onwillekeurig) spierweefsel.

Naar onderen in de blaas gaan deze spieren over in de kringspieren (sfincters) van de blaashals. Deze

kringspieren bestaan zowel uit glad (onwillekeurig) als uit dwarsgestreept willekeurig spierweefsel.


10


4.2 Mictie

De urine die druppelsgewijs vanuit de ureters de blaas binnenkomt, wordt in de blaas opgeslagen.

Hierdoor is het mogelijk dat men slechts enkele keren per dag moet urineren.

De werking van de spieren van de blaaswand en de blaassfincters zijn op elkaar afgestemd. Bij een

matige blaasvulling is de spanning van alle spieren (blaaswand en sfincters) vrij laag. Bij een sterkere

vulling neemt de spanning van beide spieren toe. Hierdoor ontstaan er prikkels die naar de hersenen

worden geleid. Hierdoor wordt men zich bewust van de blaasvulling : mictiedrang (drang om te

urineren). Toch kan een gezond iemand, door de blaassfincter op te spannen, urine gewild ophouden

(continentie). Pas wanneer de blaassfincter zich ontspant en de spieren in de blaaswand (samen met de

spieren van de buik) gaan samentrekken, kan de urine de blaas verlaten.

5 Urethra

Als de blaas samentrekt, komt de urine terecht in de urinebuis (urethra). Aan het einde van de urethra

bevindt zich nog een sluitspier : de urethrasfincter. Deze sfincter bestaat uit dwarsgestreept

(willekeurig) spierweefsel en wordt ondersteund door de bekkenbodemspieren (eveneens willekeurig

spierweefsel). De urethrasfincter (en de bekkenbodemspieren) helpen bij het bewust ophouden van de

urine(=continentie). Pas wanneer deze spieren zich ontspannen, kan de urine het lichaam verlaten.

Het verloop van de urethra is bij mannen en vrouwen verschillend :

- bij de vrouw is de urethra 4 à 5 cm lang en mondt ze uit bij de uitwendige

geslachtorganen (tussen de schaamlippen)

– bij de man is de urethra langer (15 à 20 cm) en loopt ze eerst door de prostaat,

na de urethrasfincter loopt ze verder tot aan het uiteinde van de penis


11


Het verloop van de urethra bij de man.

1. wervelkolom2. blaas3. urethra4. penis5. prostaat6. rectum7. symfyse8. uterus (baarmoeder)9. vagina10. uitmonding van de urethra

Het verloop van de urethra bij de vrouw.


12


6 Urine

De samenstelling van urine wisselt voortdurend. Dit in tegenstelling tot het (bloed)plasma dat vrijwel

constant is (homeostase). Omdat de samenstelling van urine per keer wisselt, is het niet mogelijk

vaste waarden voor de samenstelling van urine te geven. Daarom onderzoekt men meestal urine die

gedurende 24 uur is verzameld. De samenstelling van deze urine kan men beter vergelijken met de

gemiddelde waarden dan elke portie apart.

6.1 Kenmerken van urine

Het soortelijk gewicht van urine schommelt gedurende een etmaal (tussen 1,005 en 1,025). Overdag is

het soortelijk gewicht laag (er is dan naar verhouding veel water aanwezig en weinig opgeloste

stoffen).

Meestal is urine zuur of licht alkalisch (zout). Dit is afhankelijk van de voeding die men eet.

De kleur van urine is zeer licht- tot donkergeel, afhankelijk van de hoeveelheid water, soort voeding

en ingenomen medicamenten.

Urine ruikt nauwelijks. Geuren ontstaan door bepaald voedsel en door rotting. De rotting wordt

veroorzaakt door bacteriën en vindt plaats wanneer men urine een tijd aan de lucht laat blootstaan.

6.2 Normale bestanddelen van urine

De urine bestaat normaal onder andere uit :

- water

- afbraakproducten : ureum

creatinine

urinezuur (afkomstig van afbraak uit de celkern)

…

- zouten/ionen: calcium: Ca+

kalium: K+

natrium: Na+

fosfaat: (PO4)3-

…

- eventueel hormonen en vitaminen

- dode cellen, afkomstig vanuit de urinewegen


13


III Aanbrengen van materiaal voor het opvangen van urine en feces

Doelstellingen

De studenten kunnen:

- Een bedpan en een urinaal plaatsen.

- Incontinentiemateriaal aanbrengen.

- Een condoomkatheter aanbrengen

- Opvangmateriaal bij menstruatie aanbrengen.

1 Het plaatsen van de bedpan

Ze moet steeds droog en proper geplaatst worden. De bedpan wordt in de ene hand genomen met de

platte kant naar de rug toe. Men vraagt aan de patiënt de benen op te trekken en te steunen op de

hielen. Met de andere hand de patiënt ondersteunen in de lendenen, terwijl men de bedpan onder de

stuit plaatst. De verpleegkundige moet steeds nagaan of de bedpan goed geplaatst is.

De bovenlaag over de patiënt brengen en de bel en toiletpapier binnen zijn / haar bereik leggen.

Na defaecatie stuitwassing uitvoeren (indien nodig) en de patiënt de gelegenheid geven zijn / haar

handen te wassen.

Onmiddellijk de bedpan, voorzien van een deksel of doekje, uitdragen.

De verpleegkundige moet consistentie, hoeveelheid, geur en kleur van feces observeren, vooraleer de

bedpan uit te gieten. Bij abnormale observaties de hoofdverpleegkundige verwittigen. Bedpan

grondig ontsmetten, reinigen, spoelen en afdrogen. Wekelijks worden alle bedpannen grondig

afgewassen.

2 Het plaatsen en fixeren van de urinaal

respecteer de privacy door de geslachtsdelen niet aan te raken met de blote hand, maar

neem een handschoen of gebruik een handdoek

gebruik een opgeplooid steeklaken om de urinaal te fixeren

3 Het aanbrengen van incontinentiemateriaal

Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding

1


3.1 Inlegluier met fixatiebroekje


2


3.2 Kleefluier


3


4 Het aanbrengen van de condoomkatheter

indien noodzakelijk, scheert u lang schaamhaar weg

maak het gebied rond de penis schoon en droog goed af

open de verpakking door het papier in de lengte te scheuren

verwijder beide beschermpapieren van de kleefstrip

bevestig de strip op de penis, maar boven de eikel

rol de externe katheter over de penis met plakstrip

bevestig de Conveen urinezak aan de externe katheter

Bij verwijdering van de externe katheter: rol deze terug,

de kleefstrip komt vanzelf mee

NB: Om hygiënische redenen moet u het systeem elke 24 uur verschonen.

4.1 Toelichting bij het aanbrengen en verzorgen van een condoomkatheter

4.1.1 Wat ?

Een condoomkatheter is een condoom van stevig materiaal met een aansluiting voor een urinezak. Door middel van een condoomkatheter wordt bij een mannelijke patiënt de urine opgevangen en afgevoerd. Het condoom wordt daarvoor aangesloten op een urinezakje met afvoerslang.Het gebruik van een condoomkatheter is één van de middelen om de gevolgen van verminderde controle over de blaas op te vangen.Een condoomkatheter is in verschillende maten verkrijgbaar. Ook de manier van bevestigen is verschillend. Deze kan variëren van een plaklaag, aan de binnenzijde van het condoom, tot het gebruik van een tweezijdig hechtend pleister.


4


4.1.2 Waarom ?

Voor het aanbrengen van een condoomkatheter is geen medische indicatie nodig. Voor een

verblijfskatheter is dit wel het geval.

Waarom juist deze methode wordt gekozen, is afhankelijk van verschillende factoren:

de aard van de incontinentie

het gevaar van een infectie,

persoonlijke voorkeur van de patiënt

In tegenstelling tot een verblijfskatheter, die in de blaas wordt ingebracht, wordt een condoomkatheter

over de penis gerold. Het voordeel daarvan is dat de blaas zijn normale functie blijft vervullen en de

patiënt dus “aandrang” kan blijven voelen vóór een urinelozing.

4.1.3 Bijzonderheden :

Gebruik zo mogelijk een zelfklevende condoomkatheter. Op deze wijze is het vrijwel onmogelijk

dat er urine langs het condoom loopt.

De juiste maat van de condoomkatheter is van groot belang. Neem de eerste keer verschillende

maten mee, zodat je de juiste keuze kunt maken.

Wanneer de patiënt het koud heeft, heeft de penis de neiging ‘terug te trekken’. Houd daarmee

rekening bij de temperatuur van het waswater en de temperatuur in de ruimte waar de

condoomkatheter wordt aangebracht.

Een condoomkatheter kan maximaal 24 uur op zijn plaats blijven. Bij een hulpbehoevende,

bedlegerige patiënt is het het handigste om deze te verwisselen bij de wasbeurt.

Bij een condoomkatheter is een erectie van de penis geen probleem. Het materiaal past zich

daaraan aan. Informeer de patiënt hierover.

Vanzelfsprekend moet het urinezakje van tijd tot tijd worden geleegd. Verreweg het handigst is

het wanneer je beschikt over een urinezak met onderaan een aftapkraantje. Je hoeft dan niets af te

koppelen. Gebruik een urinaal om daarin de urine op te vangen.

Doe een urinezakje altijd in een afzonderlijk zakje van textiel. Het is voor de patiënt niet

aangenaam wanneer de urine voor iedereen in de omgeving zichtbaar is.

Laat zoveel mogelijk handelingen door de patiënt zelf doen. Dit vindt hij meestal prettiger.

Vanzelfsprekend moet je dan wel zorgen voor een duidelijke instructie en controleren of de

condoomkatheter op de juiste wijze is aangebracht.

4.2 Het aanbrengen van opvangmateriaal bij menstruatie

Dit komt aan bod bij het bezoek aan de thuiszorgwinkel.


5


IV Eliminatie van urine

Doelstelling

- De preventieve taak van de verpleegkundige i.v.m. het urinestelsel toelichten.

- De urine en de mictie observeren en afwijkingen opmerken en interpreteren.

- De vochttoestand bij de patiënt vaststellen en deze beschrijven.

- De mogelijke urine-onderzoeken opnoemen en uitleggen.

- De algemeenheden bij het afnemen van stalen uitleggn.

- Een staal urine kunnen opnemen voor onderzoek, zowel bij patiënten met als zonder

verblijkfsonde.

- Op een correcte manier urine verzamelen voor 24-uur debiet.

- Een patiënt met een verblijfskatheter verzorgen en nodige aandachtspunten opnoemen.

- Een urethratoilet toedienen.

1 De preventieve taak van de verpleegkundige i.v.m. het urinair stelsel

- De verpleegkundige zal de patiënt aansporen tot voldoende vochtopname, rekening houdend met de

aandoening en de algemene toestand van de patiënt. Hij zal in staat moeten zijn om dehydratatie

op te sporen en te voorkomen.

- De verpleegkundige moet regelmatig controle uitoefenen op mictie, hoeveelheid, geur, kleur van de

urine.

- De verpleegkundige moet de geriatrische patiënt stimuleren bij de vochtopname daar deze

patiënten vaak te weinig drinken omdat zij bang zijn ‘s nachts te zullen moeten urineren of omdat

zij bij het urineren aangewezen zijn op de hulp van de verpleegkundigen.

- De verpleegkundige moet om incontinentie te voorkomen de patiënt op geregelde tijdstippen naar

het toilet brengen of indien zij bedlegerig zijn en niet mogen opstaan, hen op de bedpan plaatsen of

het urinaal aanleggen. Tevens moet de verpleegkundige de tijdstippen waarop de patiënt nat lag

noteren, het gebruik van verblijfsonden moet tot het strikte minimum herleid worden daar ze

incontinentie in de hand werken.

- De verpleegkundige wordt geacht onmiddellijk aan de beloproepen te beantwoorden, daar nat

liggen op de patiënt psychologisch kan inwerken.


1


- De verpleegkundige kan bij eventueel moeilijk urineren:

water laten lopen in de lavabo

de handen van de patiënt in koud water dompelen

eventueel druk uitoefenen op de blaas ter hoogte van de suprapubische streek

de bedlegerige patiënt, indien toegelaten, in halfzittende houding op de rand van het bed

brengen

de patiënt alleen laten

de patiënt de kans geven erover te praten

de verpleegkundige moet steeds proper en ongeschonden materiaal gebruiken.

2 Observeren van de urine

2.1 Doel

Observatie van urine is van belang omdat de afbraakproducten van de stofwisseling voor een groot

gedeelte via de nieren en de blaas uitgescheiden worden. Het onvoldoende functioneren en letsels ter

hoogte van de urinewegen kunnen via nauwlettend onderzoek van de urine geconstateerd worden.

bvb. - bij diabetici

- bij patiënten met nierpathologie

- bij bewusteloze patiënten

- bij patiënten in shocktoestand

- bij operatiepatiënten


2


2.2 Observatiepunten

2.2.1 Helderheid

- Normaal: urine is helder bij lozing.

- Afwijkingen = troebele urine

niet-pathologische oorzaken:

Het bewaren van urine geeft aanleiding tot vertroebeling.

Dit wordt veroorzaakt door neerslag en ontwikkeling van bacteriën waarbij ureum

omgezet wordt tot amoniak.

pathologische oorzaken:

* aanwezigheid van etter in de urine = PYURIE

* aanwezigheid van eiwitten in de urine = PROTEÏNURIE

* bij koorts: zanderige urine

2.2.2 Kleur

- Normaal: citroengele kleur, welke veroorzaakt wordt door de galkleurstoffen.

- - Afwijkingen


* verhoogde vochtopname heldere, waterige urine

* verhoogd vochtverlies donkergele urine

* inname van geneesmiddelen bvb. vitamine B oranje kleur van de urine

* inname van bepaalde voeding bvb: rode bieten

pathologische oorzaken:

* donkerbruine kleur met aanwezigheid van geel schuim

dit duidt op een hoog gehalte aan galkleurstoffen bvb. aandoeningen van lever

en galwegen

* roodbruine urine

dit duidt op aanwezigheid van bloed = HEMATURIE

bvb. - hevige ontstekingen van het urinestelsel

- letsels ter hoogte van de urinewegen

- operaties ter hoogte van de urinewegen


3


2.2.3 Geur

- Normaal: verse urine heeft een flauw zure geur.

- Afwijkingen:


* het bewaren van urine, hierbij ontstaat een amoniakale geur

* voeding bvb. Asperges

* medicatie bvb. Antibiotica, vitamine B

pathologische afwijkingen:

* visgeur: komt voor bij ontsteking van de blaas = CYSTITIS

* appelgeur = acetongeur: komt vrij bij een verhoogde vetafbraak bvb. bij diabetici

* fecale geur: komt voor bij fistelvorming tussen blaas en darm.

2.2.4 Hoeveelheid

- Normaal: 1 l tot 1,5 l over 24 uur = normale DIURESE

Is afhankelijk van: * voedsel- en vochtopname

* waterafgifte via transpiratie, feces, verdamping

. Er bestaat een verband tussen wateropname en urine uitscheiding.

Wanneer een persoon veel vocht opneemt, zal er veel urine uitgescheiden worden,

wanneer er weinig vocht opgenomen wordt, zal de urine uitscheiding ook beperkt

zijn.

Dit verschijnsel noemt men verdunnings- en concentratievermogen van de nier.

- Afwijkingen:

niet pathologische oorzaken:

* POLYURIE = meer urine dan 2 tot 2,5 l / 24 uur

komt voor bij: - verhoogde vochtopname zowel oraal als parentaal

- bij gebruik van diuretica


4


* OLIGURIE = minder urine dan 500 ml / 24uur

komt voor bij: - overdreven vochtverlies ten gevolge van koorts -

brandwonden

- sterk verminderde vochtopname

pathologische afwijkingen:

* POLYURIE komt voor bij diabetespatiënten

* ANURIE = minder urine dan 40 ml / 24 uur

komt voor bij: - nierinsufficiëntie

- niertrauma

- hypovolemische shock

3 Observeren van de mictie

3.1 Pollakisurie

= het frequent en in kleine hoeveelheden urineren. Diurese over 24 uur is normaal.

- pijnlijke pollakisurie

komt voor bij: - cystitis

- prostaathypertrofie

- blaaspoliepen

- pijnloze pollakisurie

komt voor bij: - zenuwachtigheid

- zwangerschap

3.2 Enuresis nocturna

= het bedwateren op een normaal reeds zindelijke leeftijd

Oorzaken: meestal heeft dit geen lichamelijke, maar wel een psychische oorzaak.

bvb.: verhuis, verandering van school

3.3 Nycturie


5


= verhoogde urineproductie gedurende de nacht komt voor bij: hart- en nieraandoeningen welke

gepaard gaan met oedeemvorming

3.4 Blaasdistentie

= uitzetting van de blaas

komt voor bij: - prostaathypertrofie

- letsels van de urethra

3.5 Blaasatonie

= onvoldoende samentrekking van de blaas

komt voor bij: - M.S.-patiënten

- na epidurale verdoving

- na langdurig gebruik van V.S.

3.6 Dysurie

= het moeilijk en pijnlijk urineren

komt voor bij: - cystitis

- prostaathypertrofie

- vernauwing van de urethra

-blaas- of urethrasteen


6


3.7 Urineretentie

= onmogelijkheid tot normale lediging van een gevulde blaas

komt voor bij: - traumata van de blaas en urethra

- bij prostaathypertrofie

- postoperatief ten gevolge van de verdoving

- na langdurige aanwezigheid van een verblijfsonde

- bij M.S.-patiënten

3.8 Urineresidu

= urine die na de lozing achterblijft in de blaas

3.9 Urine-incontinentie

3.9.1 Definitie

Onvrijwillig, objectief aantoonbaar verlies van urine via de urethra.

3.9.2 Soorten incontinentie

3.9.2.1 Stressincontinentie

= inspanningsincontinentie

= verlies van kleine hoeveelheden urine ( 50 ml), enkel uitgelokt door fysische

inspanningen, zoals hoesten, niezen, heffen van gewichten, lachen, sporten

3.9.2.2 Drangincontinentie

= drangincontinentie of urge-incontinentie

= plots optredende drang tot plassen, die vaak niet in voldoende mate kan geremd

worden. De oorzaak is een overactiviteit van de blaas. De blaasspier trekt onverwacht

samen en men plast zonder waarschuwing, zodat men het toilet niet tijdig kan bereiken.


7


Oorzaken:

- van psychische aard (spanningen, emoties)

- lichamelijke aard (infecties, blaasontsteking, buikoperatie) waardoor verminderde

blaascapaciteit.

- prikkeling van de blaas door alcoholgebruik of cafeïne.

3.9.2.3 Reflexincontinentie

= Met redelijk voorspelbare tussenpozen, onvrijwillig urine verliezen bij het bereiken van een

bepaald blaasvolume.

Oorzaak: neurologische aandoeningen, bvb. dwarslaesie.

3.9.2.4 Functionele incontinentie

= Onvrijwillig en onvoorspelbaar urineverlies, ondanks een normale blaas- en sfincterwerking.

Oorzaken: - veranderde omgeving

- gewijzigde zintuigelijke waarneming (sufheid, slecht zien)

- verminderde mobiliteit.

3.9.2.5 Totale incontinentie

= vaak en onvoorspelbaar urineverlies: op onvoorspelbare tijdstippen.


8


4 Verzorging van een patiënt met verblijfskatheter

4.1 Omschrijving van een verblijfskatheter

= sonde of katheter die ingebracht wordt via de urethra in de blaas.

Folley-sonde: dubbelwandige katheter

ballonsonde die zowel bij vrouw als bij man gebruikt wordt

katheter met aan het uiteinde een ballon die gevuld wordt met aqua, om te beletten dat

de sonde uit de blaas valt

Soorten: Nelatonkatheter = rechte, slappe katheter

Tiemankatheter = harde, iets gebogen punt, gebruikt bij man met prostaathypertrofie

De diameter van de sonde wordt aangegeven met een nummer volgens de schaal van Charrière

(nummer altijd delen door 3: bijv. nr. 18 = 18 : 3 = 6 mm diameter).

4.2 Indicaties

- Incontinentie (wordt niet geplaatst als dit niet verantwoord is)

- Patiënt met operatie t.h.v. de blaas en urinestelsel

- Na zware operaties (bijv. heupoperaties)

- Patiënten die niet spontaan kunnen urineren (bijv. prostaathypertrofie)

4.3 Gevaren van een verblijfskatheter

Een verblijfskatheter wordt niet geplaatst wanneer dit niet verantwoord. Wanneer de katheter

gedurende meerdere dagen ter plaatse blijft is er meer gevaar voor het ontstaan van:

- opstijgende infectie t.g.v. …

- dilatatie van de urethra met incontinentie als gevolg, continu opengerokken zijn van de urethra

- blaasatonie t.g.v. een langdurige sonde (patiënt krijgt luie blaas, want spierwand moet niet meer

samentrekken)


9


4.4 Urethratoilet

4.4.1 Voorbereiding

- Verpleegkundige

- Materiaal: * 4 steriele kompressen (10/10 of 7/10cm). Bij de man nog 1 steriele kompres zalf

* niet steriele handschoenen

* ontsmettingsstof: waterachtige oplossing (bijv. Braunol, Hibidil, Isobethadine) -

fysiologisch

* mefix, sluitspeld, kompres, zalf (bijv. Geomycine, Furacine, Terra-Cortil)

- Kamer

- Patiënt

4.4.2 Uitvoering

- Debiet nagaan en urinecollector ledigen (ofwel vóór verzorging ofwel vóór intiem toilet):

opvangrecipiënt onder urinecollector plaatsen, deze openen door te draaien en te trekken, op

kloppen om de laatste druppels te verwijderen en terug toedraaien, gradatie noteren en uitgieten.

Nooit het debiet aflezen op het urinezakje zelf.

Urinecollector nooit overvol laten lopen.

- Patiënt wassen

- Komende aan het I.T.-kompres in nierbekken leggen en sluitspeld losmaken, mefix zonodig

verwijderen, met ether resten van kleefpleister verwijderen met kompres (voorzichtig !), goed

wassen rond de urethra en de sonde (niet trekken aan de sonde)

- Urethratoilet uitvoeren.

4.4.2.1 Vulvatoilet bij de vrouw

- Pakje kompressen openen en ontsmettingsstof opdoen (op plastieken verpakking)

- Handschoenen aandoen

- Patiënt een gynaecologische houding laten aannemen, benen doen optrekken en spreiden

- Kompressen tussen gespreide benen op bed leggen

- Met duim en wijsvinger van li-hand, de kleine schaamlippen openspreiden (met re-hand voor

linkshandigen)

- Met kompres de binnenzijde van de verste, kleine schaamlip ontsmetten van boven naar beneden

in één beweging


10


- Met tweede kompres de binnenzijde van de dichtste, kleine schaamlip ontsmetten van boven naar

beneden in één beweging

- Met derde kompres de urethra-opening en deel van de sonde ontsmetten

- Met vierde kompres nadrogen, deppen, niet wrijven

- Ev. nieuwe mefix kleven, sluitspeld terug vastmaken

- Bij opzetten een knik in de leiding maken om terugvloei van urine te voorkomen

4.4.2.2 Penistoilet bij de man

- Pakje kompressen openen, ontsmettingsstof opdoen en tussen de gespreide benen leggen


- Met duim en wijsvinger de voorhuid achteruitschuiven

- Met eerste kompres circulair ontsmetten t.h.v. de basis van de eikel

- Met tweede kompres de eikel zelf circulair ontsmetten

- Met derde kompres de urethra zelf en een deel van de sonde

- Met vierde kompres nadrogen, deppen, niet wrijven

- De voorhuid terugschuiven vóór het verwijderen van de handschoenen

- Ev. kompres met zalf rond de urethra-opening en sonde aanbrengen, penis naar boven leggen en

sonde vastkleven op de buik.

4.4.3 Nazorg

- Patiënt en kamer

- Materiaal verwijderen

- Verpleegkundige: handschoenen afdoen

dossier invullen, observatie urine, debiet, …


11


Verpleegkundige zorgen en aandachtspunten bij patiënten met een verblijfskatheter

- Gesloten systeem behouden. Dit is het effectiefste middel ter bestrijding van een urinaire infectie.

Het drainagesysteem wordt niet geopend tenzij op doktersvoorschrift.

- Goede hygiëne. Bij voorkeur 2x daags een intiem toilet uitvoeren (de aangekleefde secreties ter

hoogte van de sonde worden zo verwijderd).

- Controle of de sonde nog goed gefixeerd is om reactie t.h.v. de blaashals te voorkomen

- Goede diurese verzekeren. Veel drinken werkt opstijgende infectie tegen en sterk verdunde urine

is een slecht milieu voor bacteriën. Indien geen tegen-indicaties: 2 liter vochtinname per dag

- De urinecollector mag de grond niet raken

- Het urine-opvangrecipiënt nooit hoger brengen dan het blaasniveau van de patiënt (reflux

van stagnerende urine uit de leiding biedt grote infectiekans). Indien men toch het recipiënt hoger

moet brengen, plaatst men een klem op de sonde. Deze achterna niet vergeten te verwijderen.

- Indien lekkage van urine, de oorzaak opsporen:* ontkoppeling sonde-drainagesysteem?* sonde uit?* urine naast sonde: blaasspasmen? sonde verstopt? sonde afgeklemd? te kleine charrière?

- Indien geen afvloei van urine, de oorzaak opsporen:* sonde verstopt?* sonde afgeklemd of knik in de leiding?

- Blaastraining:

Hiertoe wordt de sonde gedurende bepaalde periode afgesloten met een klem. Op vastgestelde

tijdstippen wordt de klem losgemaakt om de urine te laten afvloeien (of indien de patiënt erom

vraagt). Tijdens de afsluitingsperiode is een goede observatie vereist: pijn in de onderbuik,

lekkage, mictiedrang, …

Bij urinaire infectie moet de sonde voortdurend openblijven.

Blaasreëducatie is steeds aangewezen voordat een verblijfskatheter die langer dan 36 uur bij de

patiënt aanwezig was, wordt verwijderd.

- Observeren van: * kleur van de urine * hoeveelheid: 1.5-2 liter/24 uur * geur

* helderheid


12


5 Opname van urine voor onderzoek

5.1 Algemeenheden i.v.m. opnemen van stalen

5.1.1 Doel

Stalen worden opgenomen met het doel te laten onderzoeken

- om de diagnose te stellen

- om de evolutie van een ziektetoestand na te gaan.

5.1.2 Vereisten en algemene voorzorgen

5.1.2.1 Benoemen van een staal

Alle stalen moeten correct worden benoemd. Ook dit is een belangrijke verpleegkundige taak :

- Ten eerste moet het staal worden afgenomen bij de juiste persoon (identificatienummer of

naam en kamernummer).

- Daarnaast moet ook duidelijk zijn over welk soort staal (urinestaal, bloedstaal, neuswisser,

wondwisser, …) het gaat.

5.1.2.2 Aanvraagformulier

Zoals eerder al werd vermeld, moet de aanvraag voor het onderzoek uitgaan van de

behandelende arts. Hij vult het aanvraagformulier in en geeft hierbij voldoende informatie17

over de patiënt, de diagnose en de antimicrobiële therapie.

Datum en uur van afname en de naam van de persoon die het heeft afgenomen wordt eveneens

vermeld.

5.1.2.3 Veiligheid

De stalen moeten altijd met de nodige voorzichtigheid worden behandeld. Zij zijn potentieel

besmet en vormen daardoor ook een risico voor allen die ermee in contact komen.

17 Hierbij wordt deze informatie bedoeld die belangrijk is voor de microbioloog.


13


5.1.2.4 Transport

De afgenomen stalen moeten zo snel mogelijk worden bezorgd aan het labo microbiologie.

Door ze een tijdje te laten liggen, kunnen de verkregen resulaten een vals beeld geven :

- Urine bijvoorbeeld is voor sommige micro-organismen een ideaal milieu. Zij zullen in het

staal dat blijft staan, volop kunnen groeien vooraleer ze worden gebruikt voor een cultuur.

Op deze manier verkrijgt men een vals positief resultaat.

- Andere micro-organismen overleven nauwelijks in een staal. Als men hier te lang wacht om

het te gebruiken voor een cultuur, kan het micro-organisme al afgestorven zijn.

5.2 Verschillende mogelijkheden

5.2.1 Microscopisch onderzoek

= URINESEDIMENT of bezinksel

Is het onderzoek waarbij, na centrifuge van de urine, een zekere neerslag ontstaat. In deze neerslag

telt men de r.b.c., w.b.c., micro-organismen en epitheelcellen.

5.2.2 Bacteriologisch onderzoek

= URINEKULTUUR EN ANTIBIOGRAM

Via dompelmethoden (urine wordt ondergedompeld in speciale voedingsbodems) onderzoekt men of

er kiemen aanwezig zijn in het urinemonster. De eventuele kiemen groeien op deze cultuurbodem en

men telt de kolonies. De zich ontwikkelde kiemen worden geïdentificeerd en getest op verschillende

antibiotica: cultuur en antibiogram.

5.2.3 Chemisch onderzoek

= onderzoek van de urine met teststrookjes

Het zijn kwalitatieve analyses die bij positief resultaat moeten bevestigd worden met andere methoden.

5.2.4 Cytologisch onderzoek

= opsporen van kankercellen in de urine


14


5.3 Opname bij patiënt zonder verblijfskatheter

5.3.1 Steriele opname of midstream via spontane mictie

- Gegevens verzamelen, ordenen:

* Gegevens over de patiënt: identificatie

reden van opname

diagnose

moet patiënt nuchter blijven ?

* Gegevens over de verpleegkundige handeling.

* Gegevens over het materiaal.

Wordt vulva- of penistoilet met steriele fysiologische oplossing of waterige antiseptische

oplossing uitgevoerd ?

- Doelstelling: middenportie urine steriel opvangen (foutieve interpretatie vermijden).

- Planning: De midstream integreren in het totale zorgenpakket.

- Actie:

* Voorbereiding van:

~ Verpleegkundige: uurwerk uit, juwelen afdoen

handen en voorarmen goed wassen

~ Patiënt: duidelijke informatie geven, aangepast aan het begripsniveau van de patiënt

zorgen dat de blaas voldoende vol is: zo nodig patiënt laten drinken, indien hij niet

nuchter hoeft te blijven

eventueel intiem toilet toedienen en urethra-toilet

~ Materiaal: materiaal voor vulva- of penistoilet

bij vrouwen: steriel recipiënt met brede hals om urine op te vangen

bij mannen: gewoon steriel recipiënt

bedpan bij vrouw; urinaal bij man (indien de midstream in bed gebeurt en de patiënt

goed kan recht zitten)

eventueel bedbeschutting


15


* Uitvoering:

~ materiaal verzamelen

~ bij patiënt: zorgen voor privacy

aandacht voor intiem toilet

vulva- of penistoilet met een steriele fysiologische oplossing of waterig

antisepticum

bijv. Hibidil

de patiënt gaat met gespreide benen zittend of staand (man) urineren

nadat de eerste straal urine is afgelopen wordt de middenstroom urine opgevangen

in het steriel recipiënt (voor normale cultuur 15 ml), de laatste urine komt in het

toilet, bedpan of urinaal terecht

bij vrouwen blijven de labia gespreid tijdens het urineren

bij mannen blijft de voorhuid naar achter getrokken

het opvangrecipiënt wordt onmiddellijk afgesloten

* Nazorg:

~ Patiënt : eventueel bedbeschutting, bedpan, urinaal wegnemen

patiënt goede houding geven

~ Materiaal (zie vroeger)

~ Verpleegkundige

~ Administratie: verpleegdossier invullen

staal urine tekenen (patiënt, kamer, bed, eventueel datum en uur) en samen met

het aanvraagformulier naar het labo brengen.

* Evaluatie: Is de doelstelling bereikt ?

5.3.2 Niet-steriele opname

- Urine opvangen in zuivere bedpan of urinaal en overgieten in zuiver recipiënt.


16



17


5.4 Opname bij patiënt met verblijfskatheter

5.4.1 Steriele opname

5.4.1.1 Gegevens verzamelen en ordenen:

* Gegevens over de patiënt:identificatiegegevens

reden van opname, diagnose, ingreep

toestand van de patiënt

* Gegevens over de verpleegkundige handeling

* Gegevens over het materiaal

5.4.1.2 Doelstelling : Urinestaal steriel opnemen (foutieve interpretaties

voorkomen).

5.4.1.3 Planning: De verpleegkundige handeling integreren in het totale

zorgenpakket.

5.4.1.4 Actie:

* Voorbereiden van:

~ Patiënt: informatie verstrekken in begrijpelijke taal

~ Verpleegkundige (zie vroeger)

~ Materiaal: steriele spuit van 5 ml, 10 ml of 20 ml volgens gevraagd staal

steriele SC-naald

steriel labo-recipiënt + aanvraagformulier

ontsmettingsstof

klem

steriele kompressen

nierbekken

* Uitvoering:

~ in de dienstkamer

~ materiaal verzamelen

~ bij de patiënt: 15 min. op voorhand katheter afklemmen op de leiding, zo dicht mogelijk bij de

connectie

na 15 min.: katheter ontsmetten ter hoogte van de prikplaats ; op de katheter zelf

aanprikken met SC-naald en urine aanzuigen ( zie tekening)


18


urinestaal zonder naald overbrengen in laborecipiënt of spuit + naald getekend

naar labo brengen

klem verwijderen.

* Nazorg

~ Patiënt

~ Verpleegkundige

~ Materiaal

~ Administratie: staal, getekend met aanvraagformulieren naar labo brengen.

5.4.1.5

5.4.1.6 Evaluatie: Is de doelstelling bereikt ?

Nota: Aspiratie van urine uit de verblijfskatheter door middel van spuit en naald geeft niet alleen

minder kans tot contaminatie van het urinestaal, maar laat tevens toe om het drainagesysteem gesloten

te houden. Drainagesysteem wordt nooit gedeconnecteerd indien het niet echt nodig is.

5.4.2 Niet-steriele opname

Na het ledigen van de urinezak, verse urine opvangen in zuivere bedpan of urinaal en overgieten in

een zuiver recipiënt.

5.5 Verzamelen van urine

5.5.1 24-uur debiet

urine wordt verzameld in een recipiënt welke met een deksel afgesloten is.

5.5.2 Strikt 24-uur debiet

Op een bepaald tijdstip de patiënt laten urineren, urine weggieten. De tijd wordt op dit moment

ingezet. Vanaf dit ogenblik wordt bij elke mictie de volledige hoeveelheid urine in een recipiënt

gegoten, tijdens de 24 uur die hierop volgen. De volgende dag, juist 24 uur later moet de patiënt voor

de laatste keer urineren, en deze hoeveelheid wordt bij de inhoud van het recipiënt gegoten. De

volledige hoeveelheid wordt naar het labo gebracht.


19


6 Stoornissen in de waterhuishouding

6.1 Vochttekort t.g.v. een falend regulatiemechanisme (dehydratatie)

= uitdrogingstoestand t.g.v.:

- groot vochtverlies dat onvoldoende gecompenseerd wordt

- een gebrekkige vochtopname

Symptomen: - klinisch onderzoek

* hypotonie van de huid, weinig turgor

* koude extremiteiten

* verlaging van de RR

* beslagen tong

* verminderde eetlust en gewichtsverlies

- urine: verminderde urineproductie

- bloed: wijst op indikking

6.2 Vochtteveel t.g.v. een falend regulatiemechanisme (hyperhydratatie)

= doordrenkingstoestand t.g.v.:

- overdreven vochttoediening

- slechte hart- en nierwerking

Symptomen: - klinisch onderzoek

* hypertonie van de huid, sterke spanning

* oedeemvorming t.h.v. O.L.

* stijging van de RR met neiging tot longoedeem

* gewichtstoename

- bloed: wijst op een verdunnigstoestand


20


V Eliminatie feces

Doelstellingen

- De feces observeren en de afwijkingen opmerken en interpreteren.

- Defecatiestoornissen herkennen en interpreteren.

- Een A.P. huishoudelijk proper verzorgen.

- De soorten opvangmateriaal herkennen en gebruiken.

- Op de juiste manier een staal feces opnemen.

- Uitleggen hoe een patiënt op natuurlijke manier zijn ontlasting kan bevorderen.

- Het begrip ‘laxeren’ verklaren en de methoden welke hierbij aangewend worden opnoemen.

- De aanwijzingen, tegenaanwijzingen en gevaren bij het toedienen van lavementen uitleggen.

- De verschillende lavementen toedienen.

- Bij patiënt met fecalomen de stoelgang verwijderen.

1 Observeren van de feces

1.1 Samenstelling van de feces

Feces zijn de resten van onze spijsvertering die het lichaam al dan niet verteerd verlaten.

Feces bestaat uit:

- 75 % H2O

- 7 % afgeschilferd darmepitheel, zouten en slijmen

- 8 % bacteriën

- 10 % voedselresten (cellulose)

Deze getallen maken begrijpelijk waarom zelfs mensen die geen voeding krijgen ontlasting hebben.

De consistentie is afhankelijk van de opgenomen voeding en de snelheid van de darmpassage.


1


1.2 Observatiepunten

1.2.1 Hoeveelheid

De dagelijkse hoeveelheid ontlasting is afhankelijk van de opgenomen hoeveelheid en soort voedsel en

bedraagt meestal 100 à 300 gr / 24 uur.

Bij diarree, aandoeningen van de pancreas en resorptiestoornissen is de hoeveelheid groter.

1.2.2 Kleur

- Normaal: bruin –bruingeel, is afhankelijk van de voeding

uitzondering: zwart - groen = meconium: de eerste stoelgang van de zuigeling.

- Pathologische afwijkingen:

* zwart of melaena bij maag- en darmbloedingen, als het bloed langere tijd in de maag

blijft, wordt door de inwerking van zoutzuur: zwart

* rood bloederig bij bloeding van het onderste deel van de darm,

o.a. bij rectumkanker, bij hemorroïden

* bleekgeel of mastiekkleur (= stopverfachtige kleur) door het ontbreken van

galkleurstoffen, bijv.: bij obstructie van de galwegen, bij leverziekten (hepatitis)

* erwtensoepdiarree bij tyfus

* rijstwaterachtige ontlasting bij cholera

- Niet-pathologische verkleuringen ten gevolge van bepaalde voedingsmiddelen en medicijnen:

* zalfachtige lichtgele feces bij melkdieet

* zwart bij inname van ijzer of druivensap

* rood door rode bieten, tomaten, wortelen

* wit na bariumpap

* groen/zwart na het eten van spinazie


2


1.2.3 Vastheid of consistentie

- Normaal:

Normale ontlasting is halfvast, het is afhankelijk van de opgenomen voeding en de

snelheid van de darmpassage.

- Afwijkingen:

* Dunne ontlasting: = diarree; dit wijst op een snelle doorgang van het voedsel in het

darmstelsel. De stoelgang verliest zijn normale consistentie en kleur

* Glanzend – vetachtig

bij gestoorde vetresorptie of pancreasinsufficiëntie

* Brijerig

is een overgang van diarree naar normale stoelgang

* Obstipatie of constipatie

= harde, brokkelige ontlasting. Er is een vertraagde of onvolledige doorgang van de

voedselmassa door het spijsverteringsstelsel.

1.2.4 Frequentie

= aantal lozingen per 24 uur

- Normaal:

tot 2 maal per dag, het is persoonsgebonden en kan dus erg verschillen.

- Afwijkingen:

* het aantal lozingen ligt hoger bij diarree

* het aantal lozingen ligt lager, of geen stoelgang bij obstipatie


3


1.2.5 Geur

- Normaal:

niet sterk ruikend. De geur is afhankelijk van de voeding en de vertering.

- Afwijkingen:

* Zure geur: bleek en schuimend bij gistingsdiarree.

* Slecht riekend en donker bij rottingsdiarree en melaena.

1.2.6 Aanwezigheid van vreemde lichamen

- Normaal: geen

- Afwijkingen

* onverteerd voedsel bij diarree

* slijm en etter bij ontstoken darmslijmvlies

* ingeslikte onverteerbare voorwerpen (kralen, geldstuk, ...)

* aanwezigheid van parasieten

maden of oxyuren: kleine witte wormpjes van 4 - 12 mm lengte (veroorzaken jeuk

rond de anus)

. spoelwormen of ascariden 15 tot 25 cm lengte

. lintworm 2 tot 10 meter lang. Er kunnen segmenten in de ontlasting worden

gevonden


4


1.3 Taak van de verplegende

Nazien of de patiënt regelmatig ontlasting heeft en het uitzicht controleren. Indien de feces een

abnormaal uitzicht hebben dan zal de verpleegkundige:

- de dokter verwittigen

- de feces bewaren en aan de dokter tonen.

De controle van de feces kan van groot belang zijn om de diagnose te stellen (bij maagbloeding) of om

het verloop van een ziekte te volgen.

1.4 Opname van een staal feces

- Meestal is geen steriele opname vereist. Men neemt het staal van het binnenste van de stoelgang,

dat niet met bedpan of anus in aanraking kwam.

- In uitzonderlijke gevallen neemt men een staal rechtstreeks uit de darm.

- Men moet ervoor zorgen dat de feces niet vermengd worden met vreemde stoffen.

- Voor de opname gebruikt men het materiaal van de instelling nl. recipiënt met stop en lepeltje.

- Voor 24 uur verzameling: recipiënten gebruiken voorgeschreven door het labo.

- Staal feces naar labo brengen samen met het aanvraagformulier.


5


2 Defecatiestoornissen

2.1 Obstipatie

2.1.1 Bepaling

Het is een vertraagde doorgang van feces en daardoor harde droge stoelgang en verminderde

frequentie.

2.1.2 Oorzaken

- Constitutioneel, meer bij dikke mensen door te weinig lichaamsbeweging.

- Verslapping of te grote contractie van de darmwandspieren.

- Onvoldoende lichaamsbeweging bij bedlegerige patiënten en mensen met een zittend leven.

- Ziekten van de darm

bvb. - tumor die de passage van de stoelgang belemmert

- hemorroïden en fissuren, pijn bij stoelgang, waardoor de stoelgang wordt uitgesteld

- Langdurig gebruik of misbruik van laxantia

de prikkelende stoffen van de laxantia vervangen de natuurlijke prikkel (gewenning).

- Dieetfouten

te weinig vezelrijke voeding (cellulose). Cellulose is nodig om vocht aan te trekken en vast te

houden.

- Psychische factoren

stress, depressie, verandering van omgeving, ziekenhuisopname waardoor men onvoldoende

privacy heeft.

- Door het keer op keer niet reageren op de prikkel tot defeceren.

- Door medicijnengebruik of narcose ;

morfine, largactil en andere verdovingsproducten vertragen de peristaltiek van de darmen.


6


2.1.3 Behandeling

- Preventieve maatregelen:

* voldoende bewegen

* aangepaste voeding (groenten en fruit), rijk aan vezels

* voldoende vochttoevoer nl: 1 tot 1,5 l extra vocht

* ontwikkel een regelmaat en probeer elke dag op hetzelfde tijdstip naar de WC te gaan

* begrijpende houding van de verpleegkundige bij het aanbieden van de bedpan

* onderhoudsdosis met laxatief, bvb. Duphalac bij verlamden en bedlegerige patiënten

* na RX met Barium: lavement + laxatief

- Curatieve maatregelen:

* medicatie: laxativa - purgativa

* fleet - microlax

2.1.4 Verwikkelingen

fecalomen: patiënt heeft geen defecatie zodat de feces verharden in het rectum

oorzaken: patiënt blijft in bed - krijgt bariumpap - voedsel is niet zoals thuis - ...

behandeling: manueel verwijderen van feces.

2.2 Diarree

2.2.1 Bepaling

Diarree is een versnelde passage van de voedselbrij en daardoor frequente aandrang tot uitscheiding

van dunne, vloeibare ontlasting er kan onvoldoende vocht worden geresorbeerd.

2.2.2 Oorzaken

- Onaangepaste voeding, door gebruik van verse groenten of andere voedingsgewoonten

(reizigersdiarree).

- Ontstekingen van het darmslijmvlies door bacteriën uit voedsel - bvb. paratyfus door salmonella

- Door interne ziekten (bvb. colitus ulcerosa, ziekte van Crohn)

- Tumoren (door giftige stoffen van het gezwel kan diarree ontstaan).


7


- Geneesmiddelen:

* medicamenteuze diarree door het geven van antibiotica (normale flora wordt gedood, vooral de

breedspectrum antibiotica geven diarree).

* te veel laxeermiddelen.

- Emotioneel, door spanning: meer zenuwprikkeling.

- Verteringsstoornissen:

door slechte werking van de lever, pancreas of de darmen, dan worden bepaalde

voedingsbestanddelen niet of slecht afgebroken

* bij onvoldoende afbraak van suiker, door inwerking van gistingsbacteriën komt het tot

abnormale gistingsprocessen. Stoelgang is bleek en schuimend: gistingsdiarree.

* stoornis in E.-afbraak leidt tot abnormale rottingsprocessen, donker gekleurde rottingsdiarree.

* gebrekkige vetopneming: vetdiarree.

- Diarree ten gevolge van obstipatie (overloopdiarree)

2.2.3 Behandeling

Diarree is slechts een symptoom, men moet dus de oorzaak nagaan en behandelen (cultuur van

stoelgang om bacteriën op te sporen).

- Voeding

* eventueel gedurende 12 of 24 uur niets eten, enkel drinken om dehydratatie te voorkomen.

* restenarme voeding, astronautenvoeding of etenswaren die een stoppende functie

hebben (geraspte appel, rijst en rijstwater, wortelen, ...)

- Medicatie (op doktersvoorschrift)

* vertraagt de darmperistaltiek

bvb. Reasec, Immodium,

Laudanum (met zeker voorbehoud gegeven !!)

* herstelt de darmflora

vitamine B, bvb. Becozyme

Bactisubtil (enzymen)

Perenterol (gist, bestand tegen antibiotica, wordt preventief of curatief toegediend)

Noot: VOLDOENDE HANDEN ONTSMETTEN !!!


8


3 Middelen ter bevordering van de ontlasting

3.1 Orale middelen

3.1.1 Voorwaarden

- bij voorkeur: natuurlijke stoffen

- moet gemakkelijk toe te dienen zijn

- moet een aangename smaak hebben

- mag niet te prikkelend zijn voor maagdarmstelsel.

- mag resorptie van voedingsstoffen niet verstoren

3.1.2 Soorten

3.1.2.1 Zwelmiddelen

Doen volume van feces toenemen en dit stimuleert dan op natuurlijke wijze de motoriek van de darm.

Volume-verhoging wordt verkregen door:

- inname van vezels

- inname van niet-verteerbare suikers

Waarbij telkens veel moet gedronken worden omdat dit het volume nog vergroot, zelfs bij inname van

een kleine dosis.

Voorbeelden: Normacol korrels

Colofiber korrels

Tamarine confituur

3.1.2.2 Vloeibare paraffine producten

Op basis van paraffine die de stoelgangmassa doet doorglijden. Maar pas op voor vetoplosbare

vitamines. Deze gaan samen met paraffine het lichaam verlaten.

Voorbeeld: Laxamalt (vloeibare olie, zuiver in te nemen)


9


3.1.2.3 Osmotische laxativa

Dit zijn laxeermiddelen die vocht in de darmen trekken en daardoor kan de stoelgang niet volledig

ingedikt worden en worden geen fecalomen gevormd.

- niet resorbeerbare suikers: zij trekken water aan en vergroten het volume van de feces. Nadeel is

dat de patiënt wel last kan hebben van flatulentie.

Voorbeelden: Importal (zakjes)

Duphalac (zakjes siroop of poeder om op te lossen)

Bifiteral

Zouten: vooral Natrium- en Kaliumzouten. Zij verhogen het volume omdat ze H2O aantrekken.

Hierdoor zal de vloeistof niet geresorbeerd worden, maar volledig uit het lichaam worden verdreven.

Voorbeelden: Colopeg (zakje poeder oplossen in 1 liter water)

Prepacol (vloeibare oplossing)

Kleanprep (zakje poeder)

Transipeg (zakje poeder)

3.1.2.4 Contactlaxativa

Ze prikkelen de darmmotiliteit via verschillende mechanismen (o.a. zenuwprikkeling).

Ze kunnen hevige darmkrampen veroorzaken en de darmperistaltiek blijvend storen bij langdurig

gebruik.

Voorbeelden: Prunasine (siroop)

Dulcolax (dragéé)

Wylaxine (comprimé)

Laxoberon (druppels)

3.1.3 Tijdstip van toedienen is afhankelijk van

- het gebruikte product

- hoeveelheid

- gevoeligheid van de persoon

Noot: Voorkom misbruik van orale middelen


10


3.2 Rectale middelen

3.2.1 Zetpil of suppositorium

3.2.1.1 Bepaling

Heeft een olijf- of kegelvormig lichaam met of zonder geneesmiddel dat langs de aars toegediend

wordt.

3.2.1.2 Doel

Defecatie verwekken of vergemakkelijken

3.2.1.3 Indeling

- verharde zeep of glycerine

- vetstof + medicatie die de darm prikkelt tot defecatie, bijv. Dulcolax

3.2.1.4 Techniek

- Zetpil met een kompresje vastnemen (smelt gemakkelijk als ze in de hand genomen wordt).

- Als ze te droog is, eerst met koud H2O bevochtigen.

- Men schuift de punt van de zetpil eerst in de aars, zodanig dat de aarssluitspier zich achter de

doorgang van de zetpil kan sluiten.

- Wanneer 2 zetpillen moeten ingebracht worden, legt men de basis van de tweede tegen die van de

eerste en duwt ze samen in.

- Bij kinderen houdt men na het inbrengen van de zetpil, enkele ogenblikken de billetjes

samengedrukt om de uitdrijving van de zetpil te voorkomen.


11


3.2.2 Lavement

3.2.2.1 Bepaling

Het inbrengen op doktersvoorschrift van een min of meer grote hoeveelheid vloeistof in het rectum of

colon d.m.v. een sonde met als doel de feces te verweken, de darmperistaltiek te bevorderen en de

feces te verwijderen.

3.2.2.2 Aanwijzingen

- Obstipatie

Zowel bij functionele als mechanische obstipatie, als purgativa of ontlastingszetpillen onvoldoende

resultaat geven.

- Vóór en na heelkundige ingrepen

vóór:- om paralytische ileus te voorkomen

- bij darmoperatie: zorgen dat het operatieveld niet besmet wordt met stoelgang

na: - om de darmwerking op gang te brengen

- Vóór en na de bevalling

vóór:om stoelgang te voorkomen bij het persen (microlax)

na: in geval van episiotomie: zorgen voor regelmatige stoelgang zodat parturiënte niet

obstipeert.

- Vóór en na radiografische opnamen van abdominale organen

vóór: maag-darmstelsel wordt volledig gevuld met bariumpap: hiervoor moet de darm volledig

vrij zijn.

na: patiënt obstipeert gewoonlijk door de bariuminname, dus lavement geven.

- Vóór een darmspoeling

Het inbrengen van een grote hoeveelheid vloeistof in de darm, die men dadelijk terug laat afvloeien

met de bedoeling de ingewanden te zuiveren of het darmslijmvlies te prikkelen.

De darm moet immers vrij zijn van feces om die vloeistof te kunnen laten inwerken.

- Vóór een geneeskrachtig lavement, bijv. Betnesol, Bifeterol

geneesmiddelen rechtstreeks op de darm laten inwerken.

- Vóór een rectoscopie

rechtstreeks bekijken van de darm, slijmvlies moet volledig vrij zijn.


12


3.2.2.3 Tegenaanwijzingen

- perforatie van de darmen

vloeistof komt in de vrije buikholte terecht

- trauma van het abdomen

bij het geven van een lavement wordt de inwendige druk verhoogd, zodat een darm- of

blaasruptuur kan ontstaan

- peritonitis

hierbij is het buikvlies erg gevoelig zodat bij prikkeling hevige pijn ontstaat

- infectietoestanden van de darmen

* door het geven van een lavement kunnen microben rond gezaaid worden

* kan het ontstoken slijmvlies zodanig prikkelen zodat het perforeert.

3.2.2.4 Gevaren

- Te veel toepassen kan een ernstige stoornis geven van het elektrolyten evenwicht, vooral zoutla-

vementen.

- Toegepaste druk te groot: ruptuur van de wand van rectum en karteldarm.

- Beschadiging van het rectum en darmslijmvlies door het inbrengen van een irriterende stof of

vloeistof welke een te hoge temperatuur heeft.

- Tumoren kunnen door druk van klysmata verspreid worden.

- Bloedingen bij hemorroïden

3.2.2.5 Soorten

- Niet-prikkelende:

Ze worden toegediend om de feces te verweken of om de inhoud van de darmen te vermeerderen,

waardoor de darmperistaltiek verhoogd wordt en aldus de defecatie gemakkelijker en minder

pijnlijk te laten verlopen.

Meest gebruikte: olie en zuiver H2O (200 à 300 cc, lage druk) op 37°C

- Prikkelende:

Werken door hun volume of toegevoegde stoffen: deze oefenen een sterke druk uit op het

darmslijmvlies, waardoor de peristaltiek verhoogt en defecatie kan verwekt worden.

- De gebruikte vloeistoffen zijn meestal hypertonisch, d.w.z. dat de concentratie van de stoffen in de

vloeistof hoger is dan de normale concentratie in de lichaamsvloeistoffen, zodat de vloeistof niet

onmiddellijk opgenomen wordt in de bloedsomloop maar wel doordringt in de feces en deze dus

verweekt.

Meest gebruikte vloeistoffen zijn:Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding

13


* zeepoplossing: 10 à 15 g. vloeibare zeep of zeepschilfers / l H2O

* zoutoplossing: 9 g. (afgewogen zout) / l H2O is een isotonische oplossing

meer dan 9 g. / l H2O is een hypertonische oplossing

* glycerine: 25 ml tot 250 ml / l H2O, volgens doktersvoorschrift

* warm water: tot max. 42°C (thermometer)

Nota: Zoutoplossing mag nooit gebruikt worden bij patiënten, die een zoutarm dieet volgen.

Prikkelingsgraad is afhankelijk van: * aard van de vloeistof:

* concentratie van de gebruikte stoffen

* druk waarmee de oplossing wordt toegediend

* temperatuur van de vloeistof

* volume van de vloeistof (is afhankelijk van het doel waarvoor

het toegediend wordt).

4 Het toedienen van lavementen

4.1 Gegevens verzamelen en ordenen

4.1.1 Administratieve gegevens

Gegevens over de patiënt: identificatie van de patiënt

fysische toestand (kan de patiënt draaien ? verlamming ?)

psychische toestand (schrik, ...)

4.1.2 Verpleegkundige gegevens

Gegevens over het lavement: soort lavement,

hoeveelheid

reden

tijdstip

4.1.3 Medische gegevens

diagnose

reden waarom patiënt een lavement moet krijgen

4.2 Doelstellingen

Een lavement op een correcte en nauwkeurige manier voorbereiden en toedienen.Module initiatie verpleegkunde – zorg Thema 4: Zorg bij uitscheiding

14


Economisch werken.

Patiënt gerust stellen - info geven.

Resultaat van het lavement nagaan en evalueren.

Vlotte en handige uitvoering.

4.3 Verschillende mogelijkheden van toedienen

De verpleegkundige handeling integreren in het totale zorgenpakket.

4.3.1 Lavement met irrigator.

Bijv. zeepoplossing – zoutoplossing

4.3.1.1 Voorbereiding

- Verpleegkundige:

handen wassen

verzorgingsboek nazien: soort lavement, hoeveelheid vloeistof

- Materiaal:

verbandwagen

irrigator met slang en kraantje

rectale sonde (is een gummitube met zijdelingse openingen die in de aars gebracht wordt om de

uitdrijving van darmgassen te vergemakkelijken of vloeistof in te brengen),

bijv. na OP of vóór het toedienen van een lavement. Ze is 20 à 25 cm lang en ± 10 mm dik.

Vooraf nagaan of de R.S. past op de irrigator.

zuivere vaseline - kompresje

cellulose - nierbekken

zeep (niet-prikkelende) of zout

onderlegger - handschoenen

beschermdoekje - linnenmand - vuilniszakje.

- Klaarmaken:

Met kompresje met vaseline de R.S. ± 15 cm inwrijven (ervoor zorgen dat de openingen niet

dicht zitten met vaseline). R.S. in cellulose in nierbekken leggen.

Irrigator vullen met water op lichaamstemperatuur


15


Handen wassen (niet afdrogen) zeep in water brengen en mengen tot water vettig aanvoelt.

Leiding purgeren.

Beschermdoekje op irrigator leggen.

Gerief op verbandwagen schikken

1. Kamer:

Belet maken.

Gordijnen dichttrekken.

2. Patiënt:

Inlichten, uitleg geven (doel).

Ev. de patiënt vooraf laten urineren.

4.3.1.2 Techniek

- Gerief plaatsen op stoel of nachtkastje aan linkerzijde van bed bij lavementen van meer dan 1 l.

- Bedpan in bereik + toilet of nachtstoel klaarmaken.

- Molton aanleggen en bovenlaag van bed in waaiervorm openleggen.

- Vragen aan patiënt rechter zijligging aan te nemen met onderste been gestrekt, bovenste been ge-

plooid = houding van Sims.


- Bedbeschutting aanbrengen onder stuit van patiënt.

- Nierbekken met sonde tegen stuit van patiënt plaatsen - cellulose uit nierbekken leggen.

- R.S. inbrengen d.m.v. cellulosedoekje terwijl patiënt diep in- en uitademt, met linkerhand de

bilplooi spreiden en R.S. voorzichtig inbrengen in de richting van de navel.

- Aanzetstuk met de sonde verbinden.

- Irrigator omhoog houden ± 50 cm en dan pas kraantje openen met linkerhand.

- Vloeistof traag inbrengen terwijl de patiënt zich ontspant, goed diep in- en uitademen (eventueel

met mond open).

- Indien de vloeistof niet goed loopt, R.S. eens bewegen of terugtrekken.

- Als patiënt klaagt van pijn of hevige krampen, sonde dichtknijpen en een beetje wachten.

- Wanneer de vloeistof bijna leeggelopen is, het kraantje sluiten en dan pas de irrigator op de stoel

plaatsen.

- Met cellulose de sonde verwijderen, de leiding vooraf niet losmaken.


16


- Eventueel de bedpan plaatsen of de patiënt helpen bij het opstaan. De patiënt vragen zo lang

mogelijk de vloeistof op te houden (10').

- Bedbeschutting wegnemen.

- Bel in bereik.

4.3.1.3 Nazorg

1. Patiënt:

Resultaat nagaan.

Ev. stuitwassing geven.

2. Kamer:

In orde verlaten.

3. Materiaal:

Gewoon geval: * Cellulose, kompresje, rectale canule en onderlegger wegwerpen.

* Irrigator doorspoelen met warm water en de slang eens tegen elkaar drukken,

om zeep te verwijderen.

* Irrigator uitdrogen en ophangen.

* Dienbord ontsmetten.

Besmet geval: * Altijd wegwerpmateriaal gebruiken.

* Materiaal in plastiek zak voor besmet materiaal.Indien irrigator lager gehouden wordt dan het niveau van de darm, waardoor darmvocht

terugloopt in de irrigator, wordt deze besmet.Irrigator los maken en alle delen apart in

ontsmettingsstof reinigen en naar de sterilisatie brengen.

4. Verpleegkundige: handen wassen, dossier aftekenen en resultaat vermelden


17


Nota:

- Patiënt die niet kan of mag gedraaid worden:

patiënt in rugligging

bedpan plaatsen

nierbekken en sonde vóór bedpan plaatsen

sonde inbrengen

lavement toedienen terwijl patiënt in rugligging ligt.

- Bij patiënten van wie men vermoedt dat zij de vloeistof niet kunnen ophouden zijn er ballonsonden

aangeraden. Dit zijn gummi rectaalsonden met een opblaasbare manchet (Rusch-sonde). Nadat de

sonde ingebracht is, wordt via het luchtslangetje lucht in de ballon gebracht waardoor het rectum

wordt opgevuld en afgesloten. Met een kocher wordt het luchtslangetje afgesloten. Lucht verwijderen

voor het uitnemen van de sonde.

4.3.2 Met spuit

Toepassing: kleine lavementen, bvb: zeep, zout, olie, glycerine.

4.3.2.1 Olielavement (= niet-prikkelend)

- Doel: Om harde ontlasting zacht te maken, zodat na enige uren de feces zonder persen verwijderd

kunnen worden.

- Een olieklysma wordt soms gegeven aan: * patiënt met hartinfarct, met oogoperatie

* patiënt met hersenbloeding

* patiënt met een rectumcarcinoom.

- Het is de bedoeling dat de olie zo lang mogelijk wordt ingehouden zelfs vele uren. Daarom moet de

patiënt zo rustig mogelijk blijven liggen (wordt dikwijls ‘s avonds gegeven).

- Hoeveelheid: Kan sterk variëren: van 50 - 250 ml. De olie traag inbrengen: 50 cc olie over 5 min.


18


- Materiaal: verbandwagen

nierbekken, cellulose, kompresje, zuivere vaseline

rectale sonde en niet steriele handschoenen

bedbeschutting

beschermdoekje, linnenemmer

maatglas, bolkom

spuit, (50 cc), kochertang

- Klaarmaken lavement: kompresje klaarmaken met vaseline

olie meten in maatglas

overgieten in bolkom

Gewoonlijk olie op kamertemperatuur, anders au bain-marie tot lichaamstemperatuur opwarmen

(15' in water van 80°C).

Te koude olie prikkelt sterk.

Te warme olie is pijnlijk en kan darmslijmvlies prikkelen en verbranden.

- Werkwijze:

* Patiënt op linker zijde (linker Simshouding).

* handschoenen aandoen

* Bedbeschutting aanleggen.

* Nierbekken + sonde + kocher in bed.

* R.S. inbrengen.

* Met spuit lauwe olie optrekken en lucht verwijderen.

* Spuit op R.S. steken en langzaam inspuiten.

* Kocher plaatsen op sonde en eventueel spuit terug vullen. Laatst 20 cc lucht naspuiten.

* Kocher op sonde plaatsen, spuit verwijderen, met cellulose R.S. verwijderen en in nierbekken

leggen.


19


4.3.2.2 Lavement met glycerine

- Doel: Om darmperistaltiek te stimuleren.

Bijv. patiënt met KA, wanneer men vermoedt dat er stoelgang is, glycerinelavement geven

om defecatie te bevorderen.

- Materiaal: Idem olieklysma.

- Techniek: Idem olieklysma.

Hier kan men lauw water bij de hoeveelheid glycerine voegen zodat de glycerine op die

manier verwarmd wordt.

Terug 20 cc lucht naspuiten.

4.3.2.3 Zeeplavement

Bijv. 200 cc zeepoplossing toedienen.

4.3.2.4 Zoutlavement

- Isotonisch lavement: 9 g/l water

Osmotische druk van vloeistof = aan osmotische druk in de darmen.

1. Hypertonisch lavement: 20 gr/200 cc water

bevordert de darmperistaltiek

niet toedienen bij patiënt met zoutloos

dieet.


20


4.3.3 Microklysmata

Het zijn volledig voorbereide verpakkingen (prikkelend), bijv: microlax, travad, fleet, klyx.

- Voordelen: gemakkelijk voor de patiënt

minder angstig

het vraagt minder tijd

gemakkelijk toe te dienen

de kans op vergissingen is uitgesloten.

- Gebruik: Wanneer zich feces in het rectum hebben opgehoopt en de patiënt er zich moeilijk van

kan ontdoen, kan een dergelijk middel afdoende zijn.

- Soorten:

* Microlax: inhoud 5 ml

ondoorzichtig

voorzien van canule met dopje

canule glijbaar maken door lucht te verwijderen en druppel te laten overlopen.

* Fleet: 100 ml

doorzichtig

voorzien van ingesmeerde canule met dop

lucht verwijderen vóór gebruik.

* Klyx: 120 ml

doorzichtig

voorzien van een niet-gesmeerde canule die volledig afgesloten is

vóór het gebruik canule afknippen, juist boven de verdikking

lucht verwijderen en druppel laten overlopen (glijmiddel).

- Materiaal: nierbekken of vuilniszakje aan verbandwagen

cellulose

voorbereide verpakking - handschoenen

bedbescherming


21


- Werkwijze:

* patiënt in zijligging brengen, linker Simshouding

* bedbeschutting aanleggen en handschoenen aandoen

* verpakking purgeren

* canule inbrengen en de fles langzaam samendrukken (eerst in 2 dan in 4)

* haal de fles in samengeknepen toestand uit het rectum, hierdoor voorkomt men dat de

darminhoud of klysmavloeistof wordt teruggezogen

* trek je handschoen over de samengeknepen fles en zo in nierbekken leggen.

- Nazorg: nierbekken afwassen

resultaat bij patiënt controleren.


22


4.3.4 Plaatsen van een rectale sonde

- Doel: Wordt geplaatst om evacuatie van darmgassen te vergemakkelijken.

- Materiaal: dienbord of verzorgingskar

nierbekken

enkele kompresjes

rectale sonde

niet steriele handschoenen

zuivere vaseline

onderlegger (rond uiteinde van R.S.)

beschermdoekje

cellulose om de R.S. tussenin te reinigen.

- Werkwijze:

* rectale sonde insmeren

* patiënt in linker zijligging brengen

* bedbeschutting aanbrengen, handschoenen aandoen

* sonde inschuiven in de richting van de navel en ± 10' tot 15' laten zitten (max. 20':

darmslijmvlies

zou kunnen geïrriteerd worden)

* af en toe de sonde wat terugtrekken om darmperistaltieken te bevorderen.

- Nazorg:

* dienbordje mag in de kamer blijven daar de behandeling verschillende keren per dag herhaald

wordt (afdekken met beschermdoekje)

* tussenin sonde reinigen met cellulose

* steeds opnieuw canule inwrijven met proper kompresje + vaseline.


23


5 Manueel verwijderen van feces

5.1 Doel

- fecalomen uit rectum verwijderen

- bij zeer verzwakte personen (darmperistaltiek verzwakt, weinig beweging)

- bij verlamde personen, bij langdurige bedlegerigheid.

5.2 Wanneer

Best bij morgentoilet uitvoeren.

5.3 Voorbereiding

De verplegende moet goed op de hoogte zijn van de toestand van de patiënt, goed de patiënt kennen.

5.4 Materiaal

- verbandwagen

- 1 nierbekken of bedpan

- wegwerphandschoenen en vaseline

- bedbeschutting

- cellulose

- voldoende toiletpapier

- linnenzak.

5.5 Techniek

- wasgerief klaarzetten + nierbekken + voldoende toiletpapier

- patiënt goed voorbereiden en geruststellen

- patiënt in goede houding brengen: zijligging (L. Simshouding)

- bedbeschutting aanbrengen

- ev. nierbekken of bedpan in bed plaatsen

- handschoen aandoen en inwrijven met vaseline


24


- eerst anusdilatatie uitvoeren

- de patiënt vragen om met de mond toe te persen (zoals men zou doen bij een normale defecatie)

- fecalomen “haken” met de wijsvinger

- zeer voorzichtige handelswijze is nodig (pijnlijk en gevaarlijk voor irritatie van het

darmslijmvlies). Deze behandeling vraagt veel ervaring.

5.6 Nazorg

- stuitwassing toedienen

- nierbekken met toiletpapier : in toilet ledigen

- gebruikt materiaal ontsmetten en afwassen.

5.7 Gevaren

- anusscheur

- aarskloven

- bloedingen

- darmperforatie

- hevige pijn


25


6 Huishoudelijke verzorging van een A.P.

6.1 Gegevens verzamelen en ordenen

- Patiënt: patiëntendossier

* administratieve gegevens

* medische gegevens: reden van opname

diagnose

* verpleeggegevens

- materiaal: soort opvangmateriaal

6.2 Doelstellingen

- een efficiënte stomazorg uitvoeren (technisch aspect)

- geen huidirritatie veroorzaken

- geen lekkage toelaten

- zelfzorg mogelijk maken of stimuleren tot zelfzorg

- vaardigheid ontwikkelen omtrent de manipulatie van specifieke materialen.

6.3 Planning

Stomazorg integreren in het totale zorgenpakket.

6.4 Actie

6.4.1 Voorbereiding

- Verpleging:

Verschaft voldoende info betreffende de patiënt en niet alleen zijn stoma (patiëntendossier en

patiëntenbespreking). Hygiënische voorbereiding is gekend.

- Patiënt:

* comfortabele houding (verzorging kan soms veel tijd in beslag nemen)

* psychische voorbereiding: zorgen voor voldoende privacy - patiënt kan zijn problemen uiten.

- Materiaal:


26


* Wasgerief om bevuilde omgeving van A.P. te wassen (lauw of koud water, zeep met

neutrale PH) en eventueel haardroger.

* wattenstaafjes of eventueel pincet

* kompressen niet steriel of cellulose

* opvangsysteem

* meetkaart en schaar

* wegwerphandschoenen

* onderlegger

* nierbekken en / of plastiek zak om vuil materiaal in te doen.

6.5 Soorten opvangapparaten voor colostomie

6.5.1 Eendelig systeem

Opvangzakje en huidbeschermende plaat zijn één geheel. De zelfklevende huidplaat bestaat uit

stomahesive of curagard.

- Eigenschappen:

* beschermt tegen irritaties

* non-woven bekleding op de achterzijde van het zakje

* meestal met ingebouwde filter (neutraliseert onaangename geuren en voorkomt

opzwelling van het zakje)

* doorschijnende of ondoorschijnende (huidskleur) plastiek.

- Nota:

* zowel bij ééndelig als tweedelig systeem bestaan er open en gesloten zakjes

* kunnen met of zonder gordel gedragen worden

* kunnen gecombineerd zijn met een extra hypo allergische kleefpleister.

- Vernieuwen van een ééndelig systeem:

* Klaarzetten van alle benodigdheden:

water, washandje, handdoek, zacht toiletpapier, vuilniszakje

opvangzakje

* Patiënt een gemakkelijke houding geven en bedbescherming aanbrengen.

* Handschoenen aantrekken en opvangsysteem verwijderen.


27


* Plaat met zakje voorzichtig losmaken (huid ondersteunen) van boven naar beneden zodat geen

schade onstaat aan de huid (stripeffect vermijden).

* Plooi het zakje dicht met de kleefranden op elkaar en deponeer in vuilniszakje.

* De huid en stoma reinigen met cellulose en daarna wassen.

* Goed droog deppen, niet wrijven, zonodig föhnen (lauwe stand).

* observeer de huid en de stoma

* Klaarmaken van opvangsysteem:

de maat nemen van de anus met de meetkaart en de opening van de plaat op juiste grootte

knippen of iets kleiner

dan aan de rand inkepingen maken, om de huidplaat makkelijker over de stoma te schuiven

* Een weinig lucht in zakje brengen en het binnenste beschermpapier van zelfklevend zakje

verwijderen.

* Aan patiënt vragen de buikspieren op te spannen (op hand blazen) en opvangsysteem

aanbrengen van onder naar boven toe.

* Verwijder het beschermpapier van de buitenste ring en druk de kleeflaag goed aan op de huid.

* Controleer of het opvangsysteem goed vastzit.

6.5.2 tweedelig systeem

- beschermplaat:

* is samengesteld uit natuurlijke niet-irriterende stoffen, die de huid beschermen (stomahesive of

curagard)

* voorkomt en behandelt irritatie

* is flexibel en soepel en volgt de bewegingen van het lichaam

* eventueel voorzien van een microporeuze pleister

* blijft ± 3 dagen op de huid (baden, douchen geen probleem)

- opvangzakje:

* deze zijn aangepast aan de beschermplaten en worden dagelijks vervangen

* een niet los te raken fixatiesysteem (tupperware systeem), die perfecte lekvrijheid verzekert

* meestal met ontgeurende filter

* non-woven bekleding van het zakje (absorbeert het transpiratievocht)

* doorschijnend of ondoorschijnend plastic.

* eventueel kan speciale pasta gebruikt worden om plooien en oneffenheden in de huid rond de

stoma op te vullen.


28


- Vernieuwen van een tweedelig systeem:

Huidplaat en zakje worden vervangen:

* Klaarzetten van de benodigdheden

* Patiënt aangepaste houding geven en beschermlaag aanbrengen

* Handschoenen aantrekken en opvangsysteem verwijderen

* Het zakje losmaken, dichtplooien en in vuilniszakje werpen

* De huidplaat voorzichtig losmaken (huid ondersteunen)

* De huid en de stoma reinigen met cellulose en daarna wassen

* Goed droogdeppen, zonodig föhnen

* Klaarmaken van opvangsysteem: de maat nemen van de anus met de meetkaart en de juiste

diameter uitknippen

* De huidplaat aanbrengen, zorgen dat het overal goed vast hangt

* Lucht brengen in het zakje (anders kan het gebeuren dat de stoelgang bovenaan in het zakje

blijft hangen)

* Druk de ring van het zakje goed op de ring van de plaat, van onder beginnen tot het helemaal

vastzit. Wanneer u een zachte klik hoort, zit het helemaal vast. Dit nog controleren door

even onderaan aan het zakje te trekken

6.5.2.1 De huidplaat blijft, het opvangzakje wordt vervangen:

* Klaarzetten van de benodigdheden

* Patiënt een goede houding geven

* Handschoenen aantrekken en opvangzakje verwijderen

* Reinigen van A.P.:

fecesresten verwijderen met cellulose

ring van de plaat en onder de rand van van de A.P. reinigen met wattenstaafje

indien nodig

* Aanbrengen van nieuw opvangzakje

* Controle fixatie zakje


29


6.6 Nazorg

- Patiënt: uitleg geven - comfortabele houding

patiënt eens laten rechtstaan of rechtzitten om na te gaan of het opvangapparaat goed zit.

- Kamer en bed: ( zie vroeger)

- Verpleegkundige: rapporteren (patiëntendossier - hoofdverpleegkundige)

- Materiaal: vuil materiaal wordt samen in een vuilniszakje gebracht tijdens of direct na de

verzorging. Werk discreet (reukhinder).

Belangrijke nota

A Gewone goede hygiëne is voldoende.

B Geen geparfumeerde zepen gebruiken, noch alcohol of ether.

C Niet systematisch eosine 2 % gebruiken om de peristomale huid aan te stippen. Men

maskeert daarmee soms een beginnende huidirritatie, sommige patiënten vertonen

allergische reacties op bepaalde ontsmettingsmiddelen.

D Nauwkeurig de diameteropening van het opvangmateriaal laten overeenstemmen met de

diameter van de stoma.

E De kleefstof rondom de stoma moet niet noodzakelijk verwijderd worden, integendeel, het is

nog een tweede beschermlaag tegen irritatie.

6.7 Aanvullende hulpmiddelen

6.7.1 Stomacap

Een stomacap is een afsluitkleefkompres met filter bestemd voor mensen die irrigatie toepassen.

Het is speciaal ontworpen voor colostomiepatiënten die wensen een bad te nemen, te zwemmen of

sport te beoefenen.

Bestaat uit:

- houtskoolstoffilter: neutraliseert reuk, laat gassen ontsnappen

- speciaal plastic film: waterdicht en reukwerend

- zacht en absorberend kompres: opslorpen van mucus of andere colonafscheidingen

- hypo allergische kleefband voor gevoelige huid.


30


6.7.2 Stomaplug

Stomaplug bestaat uit zacht en stevig schuimmateriaal. Wanneer dit in de stoma wordt gebracht, lost

het buitenste beschermende laagje op. De plug zet uit en houdt de ontlasting tegen. De gassen gaan

door de filter en de geuren worden geëlimineerd.

Enkel dragers voor een linker colostomie komen ervoor in aanmerking. Dit systeem maakt gedurende

12 uur het dragen van een zakje overbodig, zelfs tot 24 uur voor de irrigerende patiënt.

6.7.3 Irrigatiesysteem voor een stoma

6.7.4 Accordeon Flange systeem

Deze plaat met veerbare ring biedt een optimaal comfort aan de patiënt omdat er geen druk

uitgeoefend wordt op de buik.


31


6.7.5 Gordeltje

Geeft meer zekerheid en veiligheid aan de stomadrager.

6.7.6 Filters

Er kunne losse filters verkregen worden indien de opvangzakjes geen filter bevatten. De vooraf

ingebouwde filter van sommige firma ‘s moet indien nodig doorprikt worden vóór gebruik.

6.7.7 Beschermhoezen

Katoenen hoezen die over het stomazakje kunnen getrokken worden.

6.7.8 Pasta of poeder

Om de huid te beschermen tegen irritatie of om oneffenheden en plooien in de huid rond de stoma op

te vullen.


32


VI Eliminatie transpiratie

Doelstellingen

De studenten kunnen een patiënt hulp bieden bij sterke transpiratie.

1 Bepaling

We verliezen dagelijks vocht en elektrolyten via de huid door transpiratie. Je gaat transpireren als het

lichaam warmte wil afgeven. Normaal gebeurt dit door straling of stroming maar als je op die manier

niet voldoende warmte kwijt kunt, ga je zweten. Door het zweten ben je in staat hogere temperaturen

van de omgeving te verdragen. Mensen die dit wat moeilijker kunnen, hebben vaak veel sneller last

van de warmte.

Nota: Bij het opmaken van de vochtbalans rekent men op 1200 cc / 24 uur voor een volwassen

persoon.

2 Wanneer transpireert iemand?

- Bij grote lichamelijke inspanning.

- Bij angst en stress.

- Bij grote hormonale schommelingen (menopauze).

- Bij warmte (hoge omgevingstemperatuur).

- Bij verhoogde lichaamstemperatuur (hyperthermie).

3 Plaatsen waar men vooral transpireert

- Vooral onder de oksels.

- Voetzolen.

- Handpalmen.

- Voorhoofd.


1


4 Observatiepunten

- De patiënt voelt klam aan.

- De kleding is nat van het zweten.

- De patiënt heeft dorst.

- De patiënt voelt warm aan en ziet rood in het gezicht.

5 Verpleegkundige interventies

- De patiënt verfrissen en eventueel de kledij en het beddengoed verversen.

- Aangepaste kledij, stof die goed het transpiratievocht opslorpt (katoen).

- Lederen schoenen dragen en regelmatig veranderen van schoeisel (om de andere dag).

- De patiënt voldoende vocht toedienen.

- Gebruik van deodorantspray, -roller en -zeep


2

HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iii

Bibliografie

1. Boeken

BERNARDS (J.A.) en L.N. BOUMAN. Fysiologie van de mens. Utrecht/Antwerpen, Bohn, Scheltema & Holkema, 1986. 488 pp.

DELEU (P.). Het menselijk lichaam : wat het is en hoe het werkt. Antwerpen/ Utrecht, Standaard Uitgeverij, 1970. 400 pp.

JUCHLI (L.). Leerboek Verpleegkunde 1. Basisverpleegkunde. Amsterdam/Brussel, Elsevier, 1980. 418 pp.

KERSTENS (J.A.M.) e.a. Basisverpleegkunde. Houten/Diegem, Bohn, Stafleu Van Loghum, 1997. XIX-254 pp.

KIRCHMANN (L.-L.), bewerkt door SCHOLS-ELIE (H.J.M.). Anatomie en fysiologie van de mens. Utrecht, ELSEVIER/De Tijdstroom, 1997. 445 pp.

KOK (K.). Inleiding anatomie, fysiologie en pathologie. Lochem-Gent, De Tijdstroom, 1985. 128 pp.

SCHADÉ (J.P.). Atlas van het menselijk lichaam. Utrecht, Lemma, 1996. 189 pp.

SILBERNAGEL (S.) EN A. DESPOPOULOS. Sesam Atlas van de Fysiologie. Baarn, Bosch & Keuning NV, 1987. 336 pp.

STERKEN (R.G.). Medische terminologie, anatomie en fysiologie. Utrecht, Lemma, 1995. 180 pp.

WESTON (T.). Atlas of Anatomy. Marshall Cavendish Books Limited, London, 1985. 156pp.

2. CD-roms

BERO (R.) e.a. click-on Het menselijk lichaam. Interactief boek en cd-rom. Artis-Historia en OGC, 2000.

Glashelder team. Ons lichaam 3D. Megasystems, 1998.

Maus Software. 3D-Anatomie-atlas. Infowear Multimedia Ltd., 1998.

Philips Media. Medische encyclopedie. Tirion, Baarn/ Medical Press AG, Zürich, 1996

STUUR (A.) EN VAN DORP ERIC JAN EDUROM Het menselijk lichaam. A.W. Bruna uitgevers B.V., 1998.

TLC Domus, voor meer kennis. Body Works 6.0. Ontdek de wereld onder uw huid. TLC Domus, Amsterdam, 1998.

--. Het lichaam van de mens 2.0. Interactieve encyclopedie. VNU Interactive Media B.V., Nieuwegein, 1997.

HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw iv

3. Websites

SCHOLTE (G.) en I. MARREE. Bioplek. Beschikbaar op 25 mei 2005, www.digischool.be/bioplek

DAHMEN (L.). B.I.O. beschikbaar op 25 mei 2005, www.trq.nl/school

4. Video

Incontinentiemateriaal “Tenaform”

http://www.trq.nl/school

http://www.digischool.be/bioplek

M1 t4 zorg_bij_uitscheiding

Documents

Transcript of M1 t4 zorg_bij_uitscheiding