Post on 26-Jul-2015
HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 2 december 2014
Inleider: Peter de Wit
Venster Geesteswetenschappen
Tijdsperiode 19e en 20e eeuw
Thema De mens als interpreterend en
betekenisgevend wezen
Doorkijkjes op Wilhelm Dilthey: de natuur verklaren we, het geestelijke leven begrijpen we
Hans-Georg Gadamer: onze interpretatiekaders veranderen voortdurend
HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje doel van de Canon
inleiding
o interpreteren van kunst
2. Geesteswetenschappen het venster: Geesteswetenschappen
de beide doorkijkjes
o Wilhelm Dilthey
o Hans-Georg Gadamer
uitleiding
o het schone van een kunstwerk
3. De hamvraag brengt dit thema mijn denken verder ?
o oranje balk links = tekst uit de Canon
o groene balk links = uit andere bronnen
HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
als er nieuwe deelnemers zijn o heb ik ook uw emailadres? o o iedereen kan morgen de sheets per email krijgen o eerdere teksten staan ook op: hv-middenholland.blogspot.nl
HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
Humanistische Canon
35 Vensters
Doel geschiedenis en actualiteit
o verder lezen
‘Het’ humanisme ligt nergens vast
o is historisch veranderlijk
Wat houdt humanisme dan in ?
Website HV vindt u dit belangrijke waarden ?
o zelfbeschikking, gelijkwaardigheid o verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid o solidariteit, redelijkheid
dan bent u humanist !
HV-Midden-Holland
5
Inleiding
Waar denkt u aan als u dit ziet ? Jan van Eyck (+ 1390-1440) Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw
Hoe te interpreteren ?
HV-Midden-Holland
6
Inleiding
Waar denkt u aan als u dit ziet ?
Jan van Eyck (+ 1390-1440) Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw
Hoe te interpreteren ? de symbolen wijzen op het huwelijkssacrament
o opgestoken hand: huwelijksbelofte o de hond: trouw o één kaars brand: God’s oog o schoenen uit: heilige grond o ronde spiegel: zon o ronde buik: genoeg te eten, rijkdom
als je de betekenis van de symbolen kent !
Waar let je nog meer op ? o techniek o compositie o uitdrukkingskracht o schoonheid
HV-Midden-Holland
8
Inleiding
En als u dit ziet ?
John Everett Millais (+ 1830-1900) Ophelia
Hier zitten twee verhalen achter scene in het toneelstuk Hamlet
o Ophelia valt van droefheid te water o de symboliek van de bloemen
madeliefjes: onschuld rozen: liefde en schoonheid violen: maagdelijkheid
en over het maken o het verhaal over het model in de
badkuip o is dat verhaal belangrijk ?
HV-Midden-Holland
10
Inleiding
En bij moderne kunst ? Mark Rothko (+1900-1970) Geen titel Pablo Picasso (+1880-1970)
Buste de Femme (Jaqueline)
Geen verhaal ? vertelt het kunstwerk iets ?
o doet de bedoeling van de kunstenaar er toe ? o heeft het kunstwerk een boodschap ?
kunnen we over het ervaren iets zeggen ? o moeten we het kunstwerk ondergaan ? o roept het een gevoel op ?
Postmoderne opvatting o er zijn vele interpretaties mogelijk o we interpreteren altijd
zonder interpretatie zijn het alleen vlekken we kijken vanuit ons interpretatiekader
o de kunstbeschouwer hoeft alleen te genieten
Thema van deze avond de mens als interpreterend
en betekenisgevend wezen
thema dit najaar: zin
HV-Midden-Holland
11
Het venster: Geesteswetenschappen
Wetenschap is de basis van het humanisme
Het humanisme baseert zich voor haar levensbeschouwing in grote mate op de wetenschappen
o de natuurwetenschappen o de sociale wetenschappen o de filosofie o én de geesteswetenschappen
ontwikkeld in de 19e eeuw (Wilhelm Dilthey) producten van de menselijk geest:
kunst, literatuur, religie
cultuurwetenschappen
liberal arts (Martha Nussbaum)
Basisdocument Eigentijds Humanisme betrouwbare kennis van de wereld en van onszelf
o een voortdurend proces van waarnemen, beoordelen, onderling toetsen en herzien o vrij onderzoek met te controleren gegevens
HV-Midden-Holland
12
Geesteswetenschappen
Een andere methode om tot kennis te komen
Wilhelm Dilthey (1830-1910) verzet zich tegen het positivisme
o het monopolie van de causale verklaring
natuurwetenschappen o wil verklarend onderzoek o causale verbanden, algemene wetten
geesteswetenschappen o wil de menselijke ervaring begrijpen o richt zich op de producten van de menselijke geest
Een andere wetenschappelijke methode het innerlijk verstaan van betekenissen
o de mens als ervarend en interpreterend wezen
de ervaring is niet tijdloos zoals het kennen bij Kant o hoe we ervaren is aan historische veranderingen onderhevig
ervaren doe je niet alleen met intellect o ook met willen en gevoel
HV-Midden-Holland
13
Geesteswetenschappen
Belangrijke ontwikkeling voor het humanistisch denken
Voor de visie op de mens in de humanistische levensbeschouwing o de mens is een interpreterend, verhalend en zinzoekend wezen
Hermeneutiek in klassieke oudheid: gezagsvolle tekst goed uitleggen
bij de Reformatie: de ware betekenis van de bijbel uitleggen
in de Romantiek: inleven in het wereldbeeld van de schrijver
in 19e eeuw – Dilthey: o het kunstproduct is niet iets louter materieels uit het verleden o de menselijke ervaring is historisch
in 20e eeuw – Gadamer o er is geen ‘eigenlijke’ betekenis, wel steeds nieuwe interpretaties
hedendaagse hermeneutiek o de mens staat als interpreterend wezen in zijn context
essentieel binnen de humanistiek pdw: en in de humanistische psychologie (Maslov, Fromm)
HV-Midden-Holland
14
De doorkijkjes
Wilhelm Dilthey (+1830-1910)
de natuur verklaren we o het geestelijke leven begrijpen we
Hans-Georg Gadamer (+ 1900-2000)
onze interpretatiekaders veranderen voortdurend
In de Canon
géén doorkijk naar Martin Heidegger (+1890-1975) o wezenlijk voor de menselijke existentie
is het interpreterend omgaan met mensen, dingen, gebeurtenissen en met zichzelf
wel een verwijzing naar diens existentie filosofie o en naar de latere fenomenologie o Jaap van Praag wilde graag een humanistische fenomenologie
HV-Midden-Holland
15
Wilhelm Dilthey (+1830-1910)
Verklaren versus begrijpen
Een te onderscheiden wetenschap de natuurwetenschap wil verklaren
o de oorzaak kennen
de geesteswetenschap wil begrijpen (Verstehen) o maar hoe komt dit begrip tot stand ?
Hermeneutiek vóór Dilthey de bedoeling van de schrijver/kunstenaar reproduceren
Dilthey: de 'geleefde ervaring' begint met de directe beleving van de beschouwer o doortrokken met zijn cultureel-historische context
de geleefde ervaring is pre-reflectief o niet alleen cognitief (weten) o óók met emotie (waardering) en motivatie (onze doelen)
we kunnen ons niet in de geest van de ander verplaatsen o wel: het geestelijk leven interpreteren via uitdrukkingen
HV-Midden-Holland
16
Wilhelm Dilthey
De hermeneutische cirkel
Interpreteren van geestesproducten is een proces
een eerste interpretatie van het geheel o vervolgens interpreteer je delen
in het licht van het geheel o vervolgens het geheel
in het licht van de delen
Resultaat van de hermeneutische cirkel betekenis zien
o samenhang, doel, leidt tot waardering Sinn / 'zin' (pdw ?)
in de humanistiek heet dat o 'existentiële zingeving'
hoe grootser een (kunst)werk, o des te vollediger komt een hele levensbeschouwing tot uitdrukking
HV-Midden-Holland
17
Hans-Georg Gadamer (+ 1900-2000)
Waarheid en methode
Geesteswetenschappen niet gericht op waarheid vaststellen
o wel waarheidservaring o kunst heeft concrete zeggingskracht
hermeneutiek o Dilthey: Verstehen als wetenschappelijke methode o Gadamer: verbreedt het interpreteren
Verstehen is een basisactiviteit van het menselijk bestaan alledaags begrijpen: doe je met vertrouwde interpretatie kaders
Traditie en toepassing interpretatiekaders
o komen voort uit de traditie waarin wij zijn ingebed o worden echter steeds weer aangepast en veranderd
bij het toepassen op nieuwe verschijnselen
herinterpreteren ook overgeleverde betekenissen
HV-Midden-Holland
18
Hans-Georg Gadamer
De hermeneutische cirkel
Een dialectisch proces stap 1: het voorverstaan
o op basis van vertrouwde interpretatiekaders
stap 2: expliciet interpreteren o uit elkaar halen van traditionele
en nieuwe interpretatie
stap 3: horizon versmelting o een nieuwe interpretatiekader door nieuwe ervaring
Conclusie van de Canon hermeneutiek
o is een andere wetenschappelijke methode bij wetenschap gaat het om het verklaren van verschijnselen
o gaat over begrijpen van verschijnselen in hun betekeniscontext o gaat vooraf aan wetenschappelijke methodes
HV-Midden-Holland
19
De uitleiding
Het kunstwerk
August Macke (+ 1890-1915) De hoedenwinkel
Gadamer over kunst
Geen onveranderlijke essentie traditie en heden ontmoeten elkaar
o het werk wordt weer levend
het kunstwerk o spreekt de toeschouwer aan
zijn schoonheid laat ons ‘verwijlen’ en verwacht bevraging
discussievraag
de ontmoeting verandert de toeschouwer herkent u zo’n verandering bij uzelf ?
discussievraag
het wezen van het afgebeelde komt tevoorschijn o de herkenning van het oerbeeld o verwijst naar de platonische mimesis
ervaart u het wezen van het afgebeelde ? is dit wezenlijke er ook zonder bewuste ervaring ?
HV-Midden-Holland
20
De uitleiding
Abstracte kunst
Piet Mondriaan (+ 1870-1945) Tableau
Gadamer over het schone van de kunst
Nog zo’n discussievraag
de functie van het schone o de kloof tussen ideaal en werkelijkheid dichten o staat borg voor orde te midden van wanorde
voelt u orde bij een kunstwerk ? verschil tussen figuratieve en abstracte kunst ?
kunst van de 20e eeuw o veelal geen realistische afbeelding o geen nabootsing van dingen
maar uitdrukking van de kosmische orde verwijst naar pythagorische mimesis
o ook abstracte kunst ordent en behoudt wat verbrokkelt
ons esthetisch oordeel is secundair o de kracht zit in de presentie o geeft nieuw zicht op vanzelfsprekendheid
HV-Midden-Holland
21
Door trekken naar nu
Brengt dit thema mijn denken verder ?
Wilhelm Dithey: - de natuur verklaren we, het geestelijke leven begrijpen we - de geleefde ervaring is pre-reflectief doen we vanuit historische interpretatiekaders
Hans-Georg Gadamer: - onze interpretatiekaders veranderen voortdurend
- de kracht van het kunstwerk zit in zijn aanwezigheid geeft nieuw zicht op wat vanzelfsprekend is
Een vrijwillige bijdrage van € 2,-- stellen we zeer op prijs
ATTENTIE: januari géén Canon Volgende keer: 3 februari 2015
Thema: Weimar Humanisme pdw/dec-2014