Hc 36 a presentatie rechtvaardigheid def

23
www.humanistischecanon.nl Vensters uit de Humanistische Canon Bespreking: 4 april 2017 Inleider: Peter de Wit Humanistische Canon over Rechtvaardigheid Vensters John Rawls Tijdsperiode Tweede helft 20 e eeuw Eigentijdse Denkers Michael Sandel

Transcript of Hc 36 a presentatie rechtvaardigheid def

Page 1: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

www.humanistischecanon.nl

Vensters uit de Humanistische Canon

Bespreking: 4 april 2017 Inleider: Peter de Wit

Humanistische Canon over

Rechtvaardigheid

Vensters John Rawls

Tijdsperiode Tweede helft 20e eeuw

Eigentijdse Denkers

Michael Sandel

Page 2: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

2

Agenda 1. Het voorafje

doel van de Canon

2. Rechtvaardigheid in de politieke filosofie

3. De canon over John Rawls

4. Na Rawls Michael Sandel

5. De hamvraag Waar sta ik zelf ?

oranje kantlijn: bron canontekst groene kantlijn: andere bronnen

Page 3: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

3

Het voorafje Het namenrondje

heb ik ook uw emailadres ? alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

Page 4: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

4

Het voorafje Humanistische Canon

35 vensters/thema’s

doel o geschiedenis en actualiteit o verder lezen

‘Het’ humanisme ligt nergens vast o thema’s in een historische context

Wat houdt humanisme dan in ? HV-Basisdocument: Eigentijds Humanisme in een nieuw jasje 1. de grondslag o uitgangspunt is de waardigheid van mensen o wil de wereld begrijpen met menselijke vermogens

2. maatschappelijk element o een politiek-moreel streven

3. persoonlijk element o een streven naar een goed, mooi en zinvol persoonlijk leven

Rechtvaardigheid een persoonlijk en een maatschappelijk streven

Page 5: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

5

Wat houdt rechtvaardigheid in ?

Page 6: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

6

Rechtvaardigheid - wikipedia In de politieke filosofie

Publieke rechtvaardigheid het verdelen van de koek

het handelen in de publieke sfeer van de staat o het verdelen van alles wat er te verdelen valt

over de leden van de gemeenschap

distributieve rechtvaardigheid

Private rechtvaardigheid het handelen in de privésfeer van huishoudens o vrijwillige ruil tussen partijen - wederkerigheid

ruil rechtvaardigheid

In de rechtsfilosofie de relatie tussen recht en rechtvaardigheid o waarom hoort men rechtsregels na te leven

In de rechtspraak de rechter moet in eerste instantie de wet toepassen o vervolgens de beginselen van redelijkheid en billijkheid in acht te nemen. o rekening houden met algemene rechtsregels

Dit is Aristoteles: bij verdelen, ruilen en rechtspreken

Page 7: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

7

Aristoteles - Ethica Nicomachea – boek V Wie noemen we rechtvaardig?

Wie onrechtvaardig ? meerdere contexten

1) wetsovertreder o wetten beogen het belang van de staatsgemeenschap 2) hebzuchtig iemand o kiest in voorspoed een groter deel van het goede

bij tegenslag een kleiner deel van het slechte

Wie rechtvaardig ? 1. houdt zich aan de wet 2. kiest gelijk/redelijk aandeel een deugd - mentale instelling

onrechtvaardig waar je zelf beter van wordt o slecht gedrag waar je niet beter van wordt is andere ondeugd (gierigheid, lafheid)

rechtvaardig houdt rekening met het belang van een ander o goed doen zonder ruil is een andere deugd (vrijgevigheid)

Rechtvaardig willen zijn pas als je wilt is er sprake van een deugd

Page 8: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

8

Evenredigheid De verdeling van het gemeenschappelijke bezit

Een bepaalde evenredige verhouding basis van rechtvaardigheid is het principe van verdienste o Aristoteles: alle mensen zijn het er over eens wie zich meer inspant voor de gemeenschap

o verdient een grotere beloning o verdient meer eer en waardigheid

ongelijke personen met gelijke porties o is bron van ruzie

een meritocratie

In het particuliere ruilverkeer alles wat geruild wordt moet op een of andere manier aan elkaar gelijk zijn o stel: een huis = 10 munten; een bed = 2 munten; dan een huis = 5 bedden o geld is op grond van afspraak de maatstaf

wie streeft naar teveel winst handelt onrechtvaardig

Rechtvaardigheid is op het midden gericht - evenredigheid onrechtvaardigheid is op het uiterste gericht

Page 9: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

9

De canon over John Rawls (+1920-2000) Een theorie van rechtvaardigheid (1971)

Probleem rechtvaardigheid - meestal gebaseerd op levensbeschouwing

de moderne samenleving niet meer eenduidig o mensen hebben verschillende ideologieën verschillende visies op wat een goed leven is

hoe kom je tot een gedeeld idee ? o wat is een rechtvaardige sociaal-politieke orde ?

Oplossing: een gedachte-experiment STEL: je weet niet welke positie je in de samenleving inneemt o welke regels zou je dan rechtvaardig vinden ? o de fundamentele waarden waar we het allemaal mee eens kunnen zijn

In de traditie van het sociaalcontract denken o Thomas Hobbes (+ 1650): ‘natuurlijke toestand’ = oorlog aantal vrijheden opgeven o John Locke (+ 1690): al in de natuurtoestand respect voor grondrechten o J.J. Rousseau (+ 1760): ‘maatschappelijk verdrag’ - de wil van de geregeerden

Rawls: een denkbaar sociaalcontract

Page 10: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

10

De ‘oorspronkelijke positie’ Een sluier van onwetendheid

Stel je voor, dat we niet weten wie we zijn wat onze positie in de samenleving is o wat onze huidskleur, geslacht of seksuele voorkeur is o waar we wonen, hoeveel we verdienen o en wat voor levensbeschouwing we aanhangen

we denken dan niet alleen aan ons eigen belang maar aan alle mogelijke belangen

je staat dan voor de vraag o wat vind ik rechtvaardig als ik de positie van iemand zou

innemen die slechter of beter af is dan ik ?

je schakelt emoties, medelijden, empathie even uit o te kwetsbaar en veranderlijk

geen verbondenheid met leden van de eigen groep o is wel reëel, maar niet leidt tot rechtvaardigheid

Mensen kiezen dan voor 3 dingen op basis van pure redelijkheid - we kunnen niet anders kritiek: een wel erg rationeel beeld van de mens

Page 11: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

11

Het denkbare –hypothetisch- contract Waar ieder mens behoefte aan heeft

Mensen kiezen dan voor 1. fundamentele vrijheidsrechten o zoals vrijheid van meningsuiting, vereniging

van beroepskeuze, beweging e.d. want: iedereen wil voor zichzelf zoveel mogelijk vrijheid

2. gelijke kansen en toegang o tot macht, verantwoordelijke posities

inkomen, vermogen e.d. want: je weet je positie niet en wilt gelijke kansen als anderen hebben

3. verschil in positie en inkomen mag áls het de positie van de zwaksten ten goede komt o ieder mens is verschillend in talent, gezondheid, in betere positie geboren o dat toeval moet een rechtvaardige samenleving compenseren (niet extra belonen!) want: het menselijke verlangen gaat uit aar gelijkheid

Een rechtvaardige politieke orde biedt mogelijkheid tot zelfrespect zelfrespect is een vierde primaire behoefte

Page 12: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

12

Rawls neemt afscheid van het utilisme Utilisme wil het maximale geluk

Het grootste geluk voor de grootste groep mensen rechtvaardigt de manier van handelen die maakt dat zoveel mogelijk mensen gelukkig worden

Rawls: utilisme is niet rechtvaardig het individu wordt opgeofferd aan het belang van de meerderheid o 'Elke persoon bezit een op rechtvaardigheid gefundeerde onschendbaarheid

die zelfs omwille van de welvaart van de samenleving als geheel niet terzijde geschoven kan worden.'

o liberalisme wil het goede leven voor ieder individu mogelijk maken niet alleen van mensen die tot een meerderheid behoren

De canon over Rawls waardering: een blijvende inspiratiebron voor humanisten o Rawls: redelijkheid is een ideaal en het fundament van goed samenleven o o.a. Martha Nussbaum heeft dit denken voortgezet

kritiek: een wel érg rationalistische beeld van de mens o een saai boek, waar geen speld tussen te krijgen is

Page 13: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

13

De verdienste van John Rawls Hernieuwde discussie over Rechtvaardigheid

Tweede helft twintigste eeuw post modernisme is dominant o normatieve uitspraken: subjectief o geen legitimiteit voor politieke stelsels

Rawls: die discussie kan je ook op niet-subjectieve wijze voeren o stimuleerde de discussie - filosofen, economen, sociale wetenschappers de rechtsstaat - niet alleen voor vrede en veiligheid - nachtwakerstaat de rechtsstaat - óók over verdeling van de primaire sociale goederen

Kritieken het verschilprincipe o te liberaal - gaat niet ver genoeg o te egalitair - gaat te ver

klopt de hiërarchie tussen principes wel ? o maken mensen wel de keuze van Rawls ?

Criticus Michael Sandel het individu staat bij Rawls te centraal het individu maakt deel uit van een gemeenschap

Page 14: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

14

Michael Sandel (1953) Colleges over rechtvaardigheid

Harvard Universiteit

Page 15: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

15

Michael Sandel (1953) Rechtvaardigheid

Wat is de juiste keuze ? (2009)

Sandel bespreekt o.a. Rawls o naast: Aristoteles, Kant, neoliberalisme

De morele beperkingen van contracten het contract van Rawls is géén daadwerkelijk afgesloten contract

Sandel: waar de eerlijkheid van een contract aan af meten ? o (grond) wet - is geen garantie voor eerlijke samenwerking

contracten hebben meer moreel gewicht naar mate o de verplichtingen op vrije wil berusten o beide partijen voordeel hebben Rawls: gaat uit van gelijkheid in macht en kennis Sandel: verschillen in onderhandelingsmacht en kennis is altijd mogelijk

Rawls’ twee principes van rechtvaardigheid 1. fundamentele vrijheden voor alle burgers

Sandel: JA, geen fundamentele rechten opofferen aan economische voordelen 2. het verschil beginsel (gelijkmatige verdeling van rijkdom, tenzij .. )

Sandel: NEE, het is de vraag of velen dat zouden kiezen

Page 16: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

16

Talenten extra belonen ? Rawls: hoe omgaan met ‘toevalligheden’ ?

De meritocratische samenleving gelijke kansen in het onderwijs gelijke kansen tot ontwikkeling o Rawls: mensen beschikken niet door eigen toedoen over meer talenten goed kunnen leren, natuurlijke talenten zijn toevalligheden zij kunnen meer inspanning leveren niet extra belonen

o Sandel: het gaat niet om de inspanning het verschil in bijdrage aan de maatschappij

Rawls: talent is geen verdienste o het is toeval welk talent de maatschappij hogelijk waardeert in de middeleeuwen - een frescoschilder in het heden - een televisiester

roem en fortuin zijn moreel gesproken toevalligheden

Rawls: rechtvaardig is hoe we met deze toevalligheden omgaan o basis: afspreken dat we ‘elkaars lot zullen delen’ o alleen voordeel van toevalligheden als het algemeen welzijn daarmee gediend is

Sandel: het meest overtuigende pleidooi voor een meer gelijke samenleving in de Amerikaanse politieke filosofie

Page 17: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

17

De vraag van Sandel Wat zijn we elkaar verschuldigd ?

Post-modernisme moreel individualisme verantwoordelijk - wat ik zelf op me genomen heb o op basis van persoonlijk instemming o geen morele verplichtingen waar niet zelf voor gekozen is

Rawls: individuele keuzes weerspiegelen toevalligheden o de morele wet staat los van rollen en identiteiten die we bekleden zoekt –net als Kant- een neutrale morele wet

Sandel: de liberale visie op vrijheid aantrekkelijk, maar . . . het streven naar neutrale principes zit op het verkeerde spoor

dat maakt een reeks van verplichtingen onbegrijpelijk o uit solidariteit, religieuze overtuigingen, historisch besef o vanuit gemeenschappen die onze identiteit bepalen

al in de jaren ’80 twijfel over het ideaal van het vrij kiezende individu o we kunnen niet nadenken over rechtvaardigheid als we van onze doelen abstraheren o we maken deel uit van gemeenschappen

Hoe tot een sociaal verband behoren en toch vrij zijn ?

Page 18: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

18

Je hoort ergens bij Verhalen vertellers

Een alternatief voor moreel individualisme Sandel: mensen zijn verhalende wezens o mensen zoeken naar eenheid en samenhang in hun leven morele afwegingen hebben te maken met het levensverhaal

de liberale opvatting o wil alleen de waardigheid van anderen respecteren geen bijzondere verantwoordelijkheid naar anderen

de individualistische opvatting o zet identiteiten uit het verleden aan de kant

Morele verplichtingen naar andere burgers ? de contracttheorie kan verplichtingen niet verklaren o familie verplichtingen, solidariteit

patriottisme > < wereld burgerschap ? o meer verplichtingen binnen ons land dan naar buitenstaanders ? o wat is de morele betekenis van grenzen tussen landen ?

Als moreel handelend wezen verweven in gemeenschappen Sandel: het neutrale ideaal van Rawls kan niet

Page 19: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

19

Rechtvaardigheid en het algemeen belang Naar een nieuwe politiek van het algemeen belang

Sandel: een ruimere vorm van publieke debat sta open voor discussie over levensbeschouwelijke onderwerpen o Sandel: voorbeeld abortus tegenstanders - is doden van een menselijk leven voorstanders - geef vrouwen de vrijheid

o onderliggende kwestie: is de ontwikkelende foetus een persoon ? beide standpunten gaan uit van zekere antwoorden een neutrale staat die vrijheid geeft is niet neutraal (?)

theorieën over vrijheid o prima: ze nemen rechten serieus o verkeerd: ze eisen niet dat we voorkeuren ter discussie stellen

Sandel pleit voor een politieke cultuur van morele betrokkenheid in een pluralistische samenleving verschillen burgers van mening o overtuigingen negeren leidt tot verzet

Er is geen garantie dat overleg tot overeenstemming leidt PdW: Sandel noemt Habermas niet o het publieke debat van burgers op basis van argumenten

Page 20: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

20

Rechtvaardigheid mondiaal Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

Artikel 1 Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broeder-schap te gedragen.

Artikel 2 Een ieder heeft aanspraak op alle rechten en vrijheden, in deze Verklaring opgesomd, zonder enig onderscheid van welke aard ook, zoals ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of maatschappelijke afkomst, eigendom, geboorte of andere status van het land . . .

Page 21: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

21

De hamvraag Brengt dit mijn denken verder ? Aristoteles o Rechtvaardigheid: is een deugd

en houdt rekening met het belang van een ander wie zich meer inspant voor de gemeenschap verdient een grotere beloning

Rechtvaardigheid is op het midden gericht - evenredigheid

John Rawls o Rechtvaardigheid: is recht op fundamentele vrijheden,

gelijke kansen en toegang tot verantwoordelijke posities, inkomen enz. verschillen in beloning zijn toegestaan, indien . .

Een rechtvaardige politieke orde biedt mogelijkheid tot zelfrespect

Michael Sandel o Rechtvaardigheid: is meer dan alleen vrijheid en gelijkheid de liberale visie op vrijheid is aantrekkelijk,

maar als moreel handelend wezen zijn we verweven in gemeenschappen

Stel je morele voorkeuren ter discussie

PdW: de UVRM als uitgangspunt

Page 22: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

22

Voor klassieke muziek liefhebbers Zaterdag 8 april

Mijn laatste concert op fagot

Page 23: Hc 36 a presentatie  rechtvaardigheid def

HV-Midden-Holland

23

Tot slot

Dank voor uw komst en uw inbreng

volgende Humanistische Canon dinsdag 6 juni 2017

over Susan Neiman Morele helderheid

De penningmeester stelt een bijdrage van 3 euro

zeer op prijs

pdw/april 2017