Hc 33 a presentatie persoonlijke ontplooiing

28
www.humanistischecanon.nl Vensters uit de Humanistische Canon Bespreking: 6 december 2016 Inleider: Peter de Wit Humanistische Canon over Persoonlijke ontplooiing Rode draad in het humanisme Meerdere vensters o.a. Paideia Weimar humanisme Humanistische psychologie Tijdsperiode Vanaf de Grieken tot heden Eigentijdse denkers Peter Bieri: Schrijf je eigen denken, willen op Joep Dohmen: Vrijheid invullen met Bildung Martha Nussbaum: Capaciteiten ontwikkelen !

Transcript of Hc 33 a presentatie persoonlijke ontplooiing

Page 1: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

www.humanistischecanon.nl

Vensters uit de Humanistische Canon

Bespreking: 6 december 2016 Inleider: Peter de Wit

Humanistische Canon over

Persoonlijke ontplooiing Rode draad in het humanisme

Meerdere vensters

o.a. Paideia

Weimar humanisme

Humanistische psychologie

Tijdsperiode Vanaf de Grieken tot heden

Eigentijdse denkers

Peter Bieri: Schrijf je eigen denken, willen op Joep Dohmen: Vrijheid invullen met Bildung Martha Nussbaum: Capaciteiten ontwikkelen !

Page 2: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

2

Agenda 1. Het voorafje

doel van de Canon

2. Korte terugblik Vrije wil

van determinisme bij Spinoza naar autonomie bij Kant

3. Vrije wil wordt: persoonlijke ontplooiing meerdere vensters

van Duitse Renaissance tot Humanistische Psychologie

basiselement in het Eigentijds Humanisme

4. Drie eigentijdse visies Peter Bieri Wat zou een autonoom leven zijn ?

Joep Dohmen Hoe worden jongeren vaardig, aardig en waardig ?

Martha Nussbaum Is er een internationale maatstaf ?

oranje kantlijn: bron canontekst groene kantlijn: andere bronnen

Page 3: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

3

Het voorafje Het namenrondje

heb ik ook uw emailadres ? alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

Page 4: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

4

Het voorafje Humanistische Canon

35 vensters/thema’s

doel o geschiedenis en actualiteit o verder lezen

‘Het’ humanisme ligt nergens vast o thema’s in een historische context

Wat houdt humanisme dan in ? HV-Basisdocument: Eigentijds Humanisme 1. de grondslag de waardigheid en vermogen van mensen 2. maatschappelijk een politiek-moreel streven 3. persoonlijk streven naar een goed, zinvol persoonlijk leven

geen uitspraak over wel/geen vrije wil o wel: mensen hebben in principe het vermogen om het leven

in vrijheid vorm te geven en zo tot bloei te komen o iedereen een eerlijke kans op een goed leven geven

Vrije wil wordt: een streven naar veelzijdige ontplooiing

Page 5: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

5

Drieluik-1 1e bijeenkomst – Spinoza (+1630-1675)

Een problematische visie op de vrije wil We weten, dat alles wat er gebeurt plaats vindt volgens

een eeuwige orde en vaste natuurwetten

de Canon: als de mens onderworpen is aan dezelfde natuurwetten als rotsblokken, waterlelies en pluimvee dan is de vrije wil een illusie

Weinig aansprekend

Zijn theologisch-politieke visie is een rechtsstaat denkbaar zonder het gezag van kerken ?

o waarop baseren we dan de morele orde ? JA: een mens beschikt over het vermogen zedelijk en deugdzaam te leven sleutel: streven naar vrede en veiligheid

in een democratie heeft wat de meeste stemmen krijgt de kracht van besluit o als er iets beters wordt ontdekt kan men het besluit weer afschaffen

‘in een vrij staatsbestel is het een ieder toegestaan te denken wat hij wil en te zeggen wat hij denkt’

mits op redelijke wijze (zonder bedrog, toorn of haat)

Wel aansprekend

Page 6: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

6

Drieluik-2 2e bijeenkomst

De vrije wil - een vraagstuk in het determinisme tot 17e eeuw: vrije wil – was geen vraag

o in de Klassieke Oudheid: de vraag was - wat wil en kan ik ? o ook in christelijke filosofie: de mens vrij van aard

in 17e en 18e eeuw: deterministische visie op de vrije wil o met de ontwikkeling van de natuurwetenschappen

eerst Descartes en Spinoza – daarna Newton en Franse materialisten In een mechanisch universum géén ruimte voor een vrije wil

De oplossing - Immanuel Kant (+ 1725-1800)

eind 18e eeuw: determinisme en vrije wil gaan wel samen o met ons redeneervermogen zien we determinisme o als handelende persoon veronderstellen we vrije wil o bovendien: de mens beschikt over oordeelsvermogen

Verlichting: o ‘Heb de moed je van je eigen verstand te bedienen!’ o de autonome mens - de moderne visie op de mens

Een nieuw probleem – is de mens wel zo autonoom ?

Page 7: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

7

Het derde luik Hoe gaat het verder na Kant ? de Franse filosofen vrijheid, gelijkheid, broederschap via revolutie

‘verlicht’ Pruisen intellectuele én morele vorming via hervorming

Weimar humanisme (eind 18e, begin 19e eeuw) - Canon venster de Duitse Renaissance - een heroriëntatie op de oudheid

Johann Wolfgang von Goethe (+ 1750-1830) Goethe en Schiller Bildung – algemene ontwikkeling vormt persoonlijkheid

o op cultureel en literair terrein o én op politiek en natuurwetenschappelijk terrein

(roman) literatuur overstijgt verschillen in tijd, ras en cultuur o benadrukt het universeel menselijke

grote invloed op het (latere) onderwijs

Wilhelm von Humboldt (+1770-1835) o.a. minister van onderwijs

o onderwijs heeft menselijkheid als doel volledige vorming o niet primair een beroep of specialisatie oprichter Gymnasium

Een streven naar Humaniteit – door vorming

Page 8: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

8

Twee afbuigingen van het humanisme Rede of emotie ? (in 19e eeuw) - Canon venster

Wetenschappelijk rationalisme Mill - utilitarisme determinisme blijft rol spelen

o sterke nadruk op logica, nut, technologie

humanistische uitgangspunten naar de achtergrond o geloof in de menselijke vrije wil o het ideaal van intellectuele en morele vorming o de betekenis van kunst en literatuur

Romantiek sterke nadruk op emoties en intuïties, het verleden en de natuur Herder - romantiek

o verzet zich tegen het 'kille rationalisme' niet: de realiteit scherp waarnemen wel: de verbeelding, de droom, het vergezicht laten spreken

o ook: afwijzing van humanistische uitgangspunten rede en universalisme

o nadruk op: de natuur en het bijzondere - oorspronkelijk en zuiver

Het humanisme zoekt de gulden middenweg

Page 9: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

9

De harmonieuze menselijke ontplooiing Matthew Arnold (+1820-1890) - Canon doorkijk

schoolinspecteur in Victoriaans Engeland

Essay: Cultuur en anarchie (+1870) doel van het onderwijs

o de harmonieuze ontplooiing van de menselijke natuur o de mens is nooit af - levenslang bezig zichzelf te verwezenlijken

alle facetten van het menselijke potentieel ontwikkelen o intellectueel: opleiding, zelfstudie, kennis van cultuur o én sociaal: vriendschap, liefde en een actieve rol in de maatschappij

verwijst naar de Griekse opvoeding - paideia o Socrates: moreel gedrag hangt samen met kennis en vorming

verdeelt de maatschappij in drie klassen o aristocratie: in hun rijkdom vooral gericht op de buitenkant o middenklasse: gericht op technische snufjes, najagen van status en pleziertjes o volk: sommigen ontworstelen armoede - anderen niet anarchie

Enkelingen vormen tezamen een intellectuele en culturele elite PdW: 1864 –Eerste Internationale (socialisten, communisten, anarchisten)

verheffing van het volk

Page 10: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

10

Heel de mens Humanistische psychologie (midden 20e eeuw) - Canon venster

Een alternatief voor de psychoanalyse

o het onbewuste als de bepalende factor in het doen en laten het behaviorisme

o de bestudering van zichtbaar gedrag

Erich Fromm (+1900-1980) pleit voor actieve levenskunst

o tegen de onverschilligheid van de mens tegenover zichzelf het kapitalistisch systeem maakt de mens tot consument

o kan zich verheffen boven het passieve en toevallige bestaan

geestelijke gezondheid o als de mens zich ontwikkelt tot volle rijpheid o door te scheppen komt de mens in het gebied van vrijheid en zin

heel de mens o creatief, groeiend, betekenisgevend, waarderend

De mens kan vrij en verantwoordelijk in het leven staan zelfontplooiing

Page 11: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

11

Zelfontplooiing De behoeftepiramide van Maslov

Abraham Maslov (+1910-1970) eerst de lagere behoefte daarna volgt het streven naar de hogere behoefte

Kritieken rangorde: ja maar behoeften kunnen zich tegelijkertijd voordoen

Page 12: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

12

De rode draad vanuit de Klassieke Oudheid Paideia – opvoeding tot volledig mens

(5e -4e eeuw v.Chr.) - Canon venster Griekse opvoeding vóór 500 v.Chr. sport, muziek en toneel

o karaktervorming door trainen van vaardigheden

verhalen over de mens en zijn noodlot o tragedies, komedies, mythen en sagen

Het democratiseren van kennis

de opkomst van Athene als stadstaat (5e eeuw voor Chr. ) o behoefte aan informatie en kennis op allerlei gebied

wiskunde, geneeskunde, geografie, geschiedenis en architectuur

democratie o ook minder bevoorrechte bevolkingsgroepen welsprekendheid - sofisten

karaktervorming door ontwikkelen van kennis én beschaving o Socrates: wat is het waardevolste deeltje van jezelf ?

nog belangrijker dan de zorg voor je lichaam, je bezittingen, je beroep ?

Een breed beschaving- en vormingsideaal de persoonlijke ontwikkeling - ken uzelf

Page 13: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

13

Het maatschappelijk element komt erbij Humanitas - medemenselijkheid - Canon venster

het opvoedingsideaal van de Romeinse redenaar Cicero (+100-40 V.Chr.)

Medemenselijk Cicero gevoeligheid voor mensen die er minder aan toe zijn

o vanuit besef wat mensen als mensheid verbindt o mild, vrijgevig, uit op verzoenen

en daar ook naar handelen

Beschaafd plezierige omgang met anderen

o toegankelijkheid, talent voor sociale contacten o verfijnde humor, tact

Humaniora vorming van het verstand met een brede literaire en culturele scholing

o taal en literatuur, geschiedenis, (praktische) wijsbegeerte, recht, ethiek o beoefenen van de vrije kunsten geeft levenslang plezier

Persoonlijke ontwikkeling plus maatschappelijk handelen dé filosoof van de Renaissance

Page 14: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

14

Het hedendaags humanisme Eigentijds Humanisme – HV-basisdocument (2010)

persoonlijke ontplooiing in het HV-humanisme

1) Gaat uit van de waardigheid van mensen humanisme vindt inspiratie in menselijke vermogens

o humanisten streven naar menselijke ontplooiing maatschappelijk en persoonlijk

o mensen hebben het vermogen om het leven in vrijheid vorm te geven

2) Een politiek-moreel streven humanisten willen de menselijke waardigheid bevorderen

o een humane samenleving geeft iedereen een eerlijke kans op een goed leven

3) Een streven naar een goed persoonlijk leven humanisten hechten belang aan bewust vormgeven en invullen van het eigen leven

o humanisten streven naar een veelzijdige, evenwichtige ontplooiing o met vorming (Bildung) een ‘hogere menselijkheid’ ontwikkelen

Persoonlijke ontplooiing én samen leven

Page 15: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

15

Het hedendaags humanisme Eigentijds Humanisme – HV-basisdocument (2010)

persoonlijke ontplooiing in het HV-humanisme

1) Gaat uit van de waardigheid van mensen humanisme vindt inspiratie in menselijke vermogens

o mensen hebben het vermogen om het leven in vrijheid vorm te geven

humanisten streven naar menselijke ontplooiing maatschappelijk en persoonlijk

2) Een politiek-moreel streven humanisten willen de menselijke waardigheid bevorderen

o een humane samenleving geeft iedereen een eerlijke kans op een goed leven humanisten streven naar de grootst mogelijke vrijheid voor ieder individu

met verantwoordelijkheid

3) Een streven naar een goed persoonlijk leven humanisten hechten belang aan bewust vormgeven en invullen van het eigen leven

o met vorming (Bildung) een ‘hogere menselijkheid’ ontwikkelen humanisten streven naar een veelzijdige, evenwichtige ontplooiing

Persoonlijke ontplooiing én samen leven

Page 16: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

16

Drie eigentijdse visies op persoonlijke ontplooiing Peter Bieri (1944)

auteur van: Nachttrein naar Lissabon (2004)

Lezing: Hoe willen wij leven ? (2011)

Wat zou een autonoom leven zijn ? 1. sommigen: extern onafhankelijk van anderen zijn

o leven zoals je het zelf wilt 2. anderen: innerlijk zelfstandig zijn

o zelf invloed uitoefenen op je innerlijke wereld, denken, willen

MAAR: de praktijk is anders o door anderen geloof, voel, wil ik dingen o hoe kan er dan van zelfbeschikking sprake zijn ?

Neem innerlijke afstand hoe zijn mijn gedachten, gevoelens, wat ik wil ontstaan ?

o ben ik tevreden met hoe ik tegen de dingen aankijk ?

het gaat om het verschil tussen o of: je bent je eigen auteur - je eigen denken, voelen, willen o of: je speelt je rol op het schouwtoneel - het leven overkomt je

Reflectie – kenmerk van de mens

Page 17: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

17

De hulp van literatuur Literatuur als machtige bondgenoot

Vergroot het voorstellingsvermogen literatuur biedt ervaring:

hoe verschillend mensen levens kunnen zijn o hoe levens mogelijk lopen o mogelijke relaties tussen mensen o ontwikkeling, slagen en falen van personen o begrip voor leven in die specifieke situatie

geen automatisme o werkt voor wie opzoek is naar wat belangrijk is

Reflectie biedt zelfbegrip wat is voor jezelf belangrijk

o vergroot de eigen speelruimte

behoedt voor arrogantie o het vreemde kennen en herkennen o er bestaan altijd alternatieven

Dilemma’s helpen innerlijk positie te bepalen literatuur als belangrijk hulpmiddel

Page 18: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

18

Even tussendoor Mensen kunnen niet zonder verhalen

Filosofie magazine van dit weekend december 2016

de tijd van de grote verhalen is voorbij

maar mensen denken in verhalen

Page 19: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

19

De tweede eigentijdse visie

Joep Dohmen (1944) - Canon doorkijk

dé Nederlandse filosoof van de humanistische levenskunst

Tegen de onverschilligheid - pleidooi voor een moderne levenskunst (Ambo 2007)

De mythe van de autonomie de norm is: zelfredzaamheid

o óók bij twijfels, angsten, onzekerheden

De moderne liberale tijdgeest streeft naar niet-afhankelijkheid en niet-kwetsbaarheid

o autonomie als recht op zelfbeschikking

veronderstelling o de mens kan vanzelf verschil maken tussen goed en kwaad

Twee aspecten van vrijheid negatieve vrijheid = niet-inmenging

positieve vrijheid = HOE invulling geven aan vrijheid

Vrijheid moet je leren Socrateslezing november 2016: Bildung in 9 stappen

Page 20: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

20

Levenskunst bij Joep Dohmen Brief aan een middelmatige man

Pleidooi voor een nieuwe publieke moraal (Ambo 2010)

Verhalen over levensstijlen op veel plekken in de samenleving grote behoefte aan

o hoe kan ik leven - in een eigen levensstijl ? o in een niet-traditionele samenleving is

keuze vrijheid = keuze noodzakelijkheid

De nieuwe publieke moraal doe aan zelfzorg !

aangepast aan het individualisme van deze tijd o sociale zelfontplooiing

in een sociale en maatschappelijke context

levenskunst o zelfkennis o experimenteer met wat je wilt o zoek naar je eigen waarden kaders

Bezorg jezelf een eigen levensstijl door zelfzorg wees trouw aan jezelf én betrokken op de ander

Page 21: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

21

De derde eigentijdse filosoof Martha Nussbaum (1947) Canon doorkijk

Twee kwaliteiten van Nussbaum 1. als politiek denker internationaal erkend 2. in de praktijk bezig sociale rechtvaardigheid

o met internationale uitwisselingprogramma’s o wereldburgerschap als nieuwe moraal o recht op eigen levensovertuiging én respect voor die van anderen

Begonnen met tragedies en reflectie de Griekse tragedies

o diepte van tegenstrijdige emoties o menselijke strevingen en risico’s

filosofie = reflexief omgaan met menselijke ambities en conflicten

In dienst van de Verenigde Naties Wat te verstaan onder goede internationale menselijke ontwikkeling ? X Bruto Nationaal Product te smalle -economische- standaard

Capability Approach de capaciteit in aanleg benadering

Een andere benadering van persoonlijke ontplooiing

Page 22: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

22

De capaciteiten in aanleg benadering Haar uitgangspunten

Drie kernideeën 1) elk mens wordt geboren als een kwetsbaar wezen

o zit vol mogelijkheden en talenten o moet deze zelf tot ontwikkeling kunnen brengen

2) anderen zijn daarbij onmisbaar o zonder zorg, vriendschap, liefde kan geen mens tot leven komen o anderen beïnvloeden het al dan niet lukken van de ontwikkeling

3) een goede samenleving o stelt elk van haar leden in de gelegenheid om zijn capaciteiten te ontplooien o schept daarvoor de materiële, juridische, politieke en culturele voorwaarden

Vrijheid is de basis ontplooiing kan alleen slagen

o als mensen zelf kunnen kiezen hoe hun capaciteiten vorm te geven o ruimte voor een grote variëteit aan levenskeuzen en levensstijlen

Een humane samenleving is pluriform in levensstijlen

Page 23: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

23

Voorwaarden voor persoonlijke ontplooiing Hoe kom je tot een volwaardig menselijke bestaan ?

Fundamentele mogelijkheden dat je in staat bent

o om tot leven te komen en te behouden o om lijfelijk gezond en veilig leven te leiden o om je intellectueel, affectief en creatief te ontwikkelen o om eigen afwegingen te leren maken over wat goed is en niet goed o om relaties aan te gaan en bij de vormgeving daarvan zelf betrokken wordt o om mee te beslissen over de inrichting van

de eigen politieke, sociale en ecologische leefomgeving

Toepassingen Nussbaum werkt het uit op het gebied van

o onderwijs o het recht van vrouwen

een universele waarde: de mogelijkheid tot persoonlijke ontplooiing

De focus verandert van de blik op het individu: vrije wil - autonomie naar oog voor de maatschappelijke voorwaarden

Page 24: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

24

Een uitwerkingen door Nussbaum Niet voor de winst

Waarom de democratie geesteswetenschappen nodig heeft (Ambo, 2011)

Crisis in het onderwijs niet-exacte vakken en de geesteswetenschappen

worden wegbezuinigd o voorkeur voor nuttige vaardigheden voor het maken van winst

Niet-exacte vakken, literatuur, kunsten leren je specifieke vaardigheden a) kritisch denken

o gebruik maken van logisch denken en verbeeldingskracht b) besef van de complexiteit van de wereld

o plaatselijke loyaliteit kunnen overstijgen c) empathisch begrip

o je inleven in de omstandigheden van een ander persoon

Deze vaardigheden zijn van doorslaggevend belang voor het levend en alert houden van democratieën

Page 25: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

25

Het belang van argumentatie Het socratisch ideaal staat onder hoge druk

Kritisch denken en socratisch argumenteren is noodzakelijke voor het bestaan van een democratie

o niet automatisch schikken naar traditie en autoriteit

Socratisch onderzoek Socrates hield de burgers een spiegel voor liet hen het van belang van zelfonderzoek zien

o heb ik een juiste begrip van de doelstellingen waarnaar ik streef heb ik oog voor de argumenten die de leiders hanteren weeg ik de argumenten kritisch

Dat socratisch onderzoek staat niet garant voor goede doelstellingen

o wel dat doelstellingen in hun onderlinge samenhang worden bekeken

Mensen die niet aan zelfonderzoek doen behandelen elkaar vaak respectloos zijn vaak gemakkelijk door volksmenners te beïnvloeden

Page 26: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

26

De hamvraag-1 Persoonlijke ontplooiing héél de mens gaat verder dan nuttige vaardigheden

Een rode draad in het humanisme vanaf Klassieke Oudheid ken uzelf !

tot Eigentijds Humanisme veelzijdige, evenwichtige ontplooiing o humanisten streven maatschappelijk en persoonlijk naar menselijke ontplooiing

Peter Bieri: de auteur zijn van je eigen denken, voelen, willen

Joep Dohmen: positieve vrijheid

Martha Nussbaum: kansen geven en benutten de vrije wil wordt actieve zorg voor jezelf

Wat betekent voor jou je eigen ‘persoonlijke ontplooiing’ ?

Literatuur is een machtige bondgenoot Peter Bieri reflectie is een kenmerk van de mens

o literatuur biedt ervaring hoe verschillend mensen levens kunnen zijn

Martha Nussbaum de complexiteit van de wereld o literatuur leert je inleven in de omstandigheden van een ander persoon

Kan literatuur die functie hebben ?

Page 27: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

27

De hamvraag-2 Het streven naar persoonlijke ontplooiing is universeel Eigentijds Humanisme humanisten streven naar menselijke ontplooiing

Matthew Arnold voorop loopt een culturele elite

Ericht Fromm de heersende onverschilligheid tegenover zichzelf

Peter Bieri werkt voor wie opzoek is naar wat belangrijk is

Joep Dohmen vrijheid moet je leren

Martha Nussbaum mensen die niet aan zelfonderzoek doen

Is dat streven dan wel zo universeel ?

Humaniora in het onderwijs leidt tot menselijkheid Wilhelm von Humboldt onderwijs heeft menselijkheid als doel – gymnasium

Joep Dohmen Bildung in het onderwijs

Martha Nussbaum nodig voor het ontwikkelen van empathisch vermogen

Maar: de succesvolle nieuwe rijken slagen in het leven zonder cultuur

Page 28: Hc 33 a presentatie  persoonlijke ontplooiing

HV-Midden-Holland

28

Tot slot

Dank voor uw komst en uw inbreng

volgende Humanistische Canon

dinsdag 7 februari 2017 voorlopig thema

Aristoteles: de staat en het individu

pdw/december 2016