Post on 11-Jan-2017
Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 4 - april 2014
Nieuwe norm: EN-ISO 2553:2014Gerard van der Poel is trots op zijn vakVerslag laswedstrijden vmbo 2014
In dit nummer:
www.vakbladlastechniek.nlUitgaveISSN 0023-8694Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituutvoor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL).RedactieBert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten,Margriet Wennekes, Henk ZandvlietEindredactieMargriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek)UitgeverBert de JongAdvertentie-exploitatieCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58 - E info@con-sell.nlRedactieadviesraadPaul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld,Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez,Adriaan Visser
Adressen Nederlands Instituut voor LastechniekPostbus 190 - 2700 AD ZoetermeerT 088 400 85 60 - E redactie@nil.nl - www.nil.nl
Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 00 - F +32 9 292 14 01, E marijke.goedertier@bil-ibs.be - www.bil-ibs.be
OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50E info@vakbladlastechniek.nlVoor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van:https://vakbladlastechniek.wetransfer.com
Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijvenin Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief.
Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met marijke.goedertier@bil-ibs.bePrijzen zijn excl. BTW.
Lastechniek verschijnt tien keer per jaar en wordt toegezonden aandeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en hetBelgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerdenen belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen overabonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aan-getekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar.
Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voorhet Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.
Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden.
Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.
©2014 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.
Colofon
Volg LASTECHNIEK op twitter:
@VBLASTECHNIEK
Bij het verschijnen van deze editie van Lastechniek is degrootste industriebeurs ter wereld, de Hannover Messe,net achter de rug. Nederland was dit jaar partnerland vande Messe en werd met zo’n 250 Nederlandse bedrijvensterk vertegenwoordigd. "Het is verkeerd Nederland al-leen in verband te brengen met tulpen en kaas", zei pre-mier Rutte bij de opening van de beurs, die hij samen metbondskanselier Merkel verrichtte. Rutte noemde de Han-nover Messe een uitgelezen mogelijkheid om de wereldte laten zien dat Nederland een land is van uitvinders, cre-atieve geesten en vindingrijke ingenieurs. En volgensFME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming is de Neder-landse technologische industrie vooral goed in het “den-ken in oplossingen” en “samenwerken over grenzenheen”.
Als we ons beperken tot de lastechniek, heeft de samen-werking over grenzen heen onder meer geleid tot een uit-gebreid stelsel van internationale afspraken dieuiteindelijk tot doel hebben om de kwaliteit van lascon-structies te waarborgen. Die afspraken gaan tot in hetkleinste detail. Een voorbeeld daarvan vindt u in dit blad:de norm over het aanduiden van lassymbolen op teke-ning is aangepast en onlangs van kracht geworden. Ineen artikel van Leo Vermeulen kunt u zien wat dit bete-kent.
Normen zijn er dus om duidelijkheid te geven, maar bijindividuele bedrijven kunnen ze nogal wat onrust of zelfsweerstand oproepen. De veelbesproken norm EN 1090is daar een goed voorbeeld van. Vorig jaar hebben weeen themanummer gewijd aan de eisen die samenhan-gen met de invoering van deze norm. Maar nu zijn webezig met de voorbereidingen voor een themanummer injuni, waarin we vooral willen laten zien welke mogelijkeoplossingen er zijn om te voldoen aan de opgelegde nor-men. Vooral kleinere bedrijven ervaren de toenemenderegelgeving als bedreigend. Juist die bedrijven willen wehandvaten bieden en aan de hand van voorbeelden latenzien hoe het ook kan. Denken in oplossingen, dus. Wantniet alleen binnen het bedrijfsleven, ook bij Lastechniekdenken we graag in oplossingen. Wordt dus vervolgd.
Voor nu wensen we u veel leesplezier met een Lastech-niek die gevuld is met nieuws, wetenswaardigheden,praktijkverhalen en vakkennis.
De makers van Lastechniek
Denken inoplossingen
LASTECHNIEK VOORWOORD - apr i l 2014
ITW WELDING PRODUCTS
levert een uniek en volledig producten programma
uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment
omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires
en inductieve verwarming apparatuur.
Miller lasapparatuur
Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van
lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant
voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende
innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme
betrouwbaarheid!
Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen
Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart,
McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste
lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke
toepassing variërend van hoogwaardige verbindings-
lassen tot reparatie en oplassen.
ITW Welding Products BV
Edisonstraat 10
NL-3261 LD Oud-Beijerland
T +31 (0)186 641 444
F +31 (0)186 640 880
www.itw-welding.com
ITW WELDING PRODUCTS
Kennis en Passie voor Lassen
FORTUNE 200ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois
Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business
units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst”
van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.
Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar
Onze diensten en producten zijn gebaseerd op
“Quality and Know-How in Welding”.
ITW Welding Products biedt u een bekwaam team
van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren
en begeleiden op het gebied van efficiënte proces-
en productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures,
training en kwalificatie van lassers.
Geïnteresseerd in onze mogelijkheden?
Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde
dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor
ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en
lastoevoegmaterialen.
Bel ons op: Tel. 0186 641 444.
Wij zijn u graag van dienst!
Inhoud #4 april 2014
LASTECHNIEKwordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek
www.vakbladlastechniek.nl
04 Vanuit de verbindingswereld
12 Symbolische weergave van
lasverbindingen op tekeningen
16 Eerste gecertificeerde composiet-
reparatiesysteem voor pijpen en buizen
19 Call for Papers Symposium 2014
20 Laskennis opgefrist 10
De volgende editie
van Techni-Show
vindt plaats in 2016.
Bijna 80 % van de
bezoekers geeft nu
al aan van plan te
zijn om editie 2016
te bezoeken. 10 30
32
Coverfoto: Rob Glastra
foto: Rob Glastra
© VNU Exhibitions
22 Wat iedereen zou moeten weten
over gevulde draden
26 Robotlas als standaardkwaliteit
28 Willem de Welder
30 Vaktrots
32 NIL-laswedstrijden 2014
voor vmbo-leerlingen
34 Brancheregister5
‘Een las is je handtekening, je visitekaartje, je kunt er de lasser aan herkennen.’
Kort voor het uitkomen van dit blad heeft de jury heeft de genomineerden voor de Laserinnovatieprijs 2014 be-kendgemaakt. “De kwaliteit van de inzenders is dermate hoog dat er maar liefst vier bedrijven door de jury ge-nomineerd zijn. In willekeurige volgorde: Apex Europe te Hapert, Holga te Doetinchem, Rodomach te Deventeren IMS te Almelo.” Tijdens het Industrial LaserEvent 2014 op 15 april zullen de genomineerde bedrijven zichkort presenteren en zal de jury de winnaar 2014 bekend maken.
De Laserinnovatieprijs is in het leven geroepen om bedrijven die aantoonbaar succes behalen met lasertech-niek in het zonnetje te zetten. Tevens is dit een stimulans voor de andere bedrijven om ook lasertechniek metsucces te gaan inzetten. De Laserinnovatieprijs bestaat uit een kunstwerk en wordt jaarlijks uitgereikt.
KennisDe derde partij die de lasmanifestatie mede organiseertis NTG uit Emmen. Dit bedrijf is onderdeel van de Euro-pese SOL Group, die al sinds 1927 industriële en medi-sche gassen produceert en distribueert. Het nieuwstecilinder-vulstation van de SOL Group is in 2007 inEmmen geopend. Ger Rademaker: “NTG is bekend inde medische wereld, maar we leveren ook en vooral las-gassen aan industriële bedrijven. Wij willen tijdens delastechnische vakdag vooral laten zien dat er nog veel tewinnen valt als het gaat om kennis van de juiste toe-passing van lasgassen.”
Harold Scholing: “Bij bedrijven zien we een groeiendebehoefte aan lastechnische kennis, en kaderopleidin-gen worden steeds belangrijker met het oog op denieuwe normen. Zowel op het gebied van apparatuur,certificaten en kwalificaties valt er dus nog veel te ont-dekken.”
www.tshvakopleidingen.nlwww.ntg-emmen.nlwww.kamplas.nl
Lasrobots van Yaskawa kunnen door operators wor-den geprogrammeerd zonder de tot nu toe vereistekennis van programmeren. Die innovatie is mogelijkdankzij Kinetiq Teaching®. Door de grote snelheid vanprogrammeren zijn nu ook kleinere series zeer renda-bel en hoogwaardig te produceren.
Alles over lassen en lasopleidingen op
22 mei in Emmen
LASTECHNIEK LASTECHNIEK
4 5
BERICHTEN - apr i l 2014
Op 22 mei wordt in Emmen een lastechnische vakdaggeorganiseerd voor scholieren en lasprofessionals.TSH Vakopleidingen, Kamphuis Lastechniek en de Ne-derlandse Technische Gasmaatschappij (NTG) hebbende handen ineengeslagen om scholieren en lasserskennis te laten maken met opleidingsmogelijkhedenen de nieuwste trends in de lastechniek. Daarnaast iser aandacht voor certificering en kwalificatie.
Scholieren en lassersDe lasmanifestatie duurt de hele dag, waarbij het och-tendprogramma speciaal is gericht op jongeren. Scho-lieren van vmbo- en mbo-scholen in de regio Emmendie ‘iets met techniek’ willen doen, worden ’s morgensvanaf 9 uur uitgenodigd om de lasmanifestatie te be-zoeken. Zij maken niet alleen kennis met alle oplei-dingsmogelijkheden binnen de lastechniek, maar ookmet allerlei noviteiten binnen dit bijzondere vakgebied.Harold Scholing van TSH Vakopleidingen: “Met dit ini-tiatief willen we iets doen aan het teruglopend aantalscholieren dat kiest voor een lasopleiding. Veelvmbo’ers voelen wel iets voor een technische richting,maar ze weten niet voldoende wat er te koop is. Tijdensde lasmanifestatie presenteren we al onze opleidingenen vertellen we wat je ermee kunt.”
De middag en avond zijn vooral gericht op het presen-teren van trends en ontwikkelingen op lasgebied aanprofessionele lassers. Joop van Gogh van KamphuisLastechniek: “Wij demonstreren onder andere een olie-vrije compressor, een mobiele ademhalingsunit, hef- enhijsmaterialen, maar ook een virtuele lasmachine. Sindswij zijn opgenomen in de organisatie van Abird is onsleveringspakket uitgebreid.”
apr i l 2014
Handmatig bewegen lastoortsDe operator beweegt de lastoorts handmatig naar deopeenvolgende punten op het werkstuk. Die bewegin-gen worden door de software opgeslagen. De laspara-meters worden door de operator vastgelegd via eengebruiksvriendelijke interface op een touchscreen.Nadat de uit te voeren handelingen op deze intuïtievemanier zijn vastgelegd, kan de operator het gepro-grammeerde proces controleren en zo nodig aanpas-sen. Na goedkeuring kan de lasrobot het programmagaan uitvoeren.Eddie Mennen, managing director van Yaskawa Bene-lux: “Met deze innovatie kan iedere lasser of operatorzonder programmeerkennis de lasrobot instellen. An-dere voordelen zijn de korte programmeertijd en de ge-schiktheid voor high-mix, low volume applicaties. Detechnologie is uitermate geschikt voor het midden- enkleinbedrijf.”
Kennis van ervaren lassers optimaal benutHet nieuwe programmeersysteem biedt een oplossingvoor het belangrijkste bezwaar van het midden- en klein-bedrijf om lasrobottechnologie in te voeren: het is nuniet langer noodzakelijk binnen het bedrijf over diep-gaande programmeerkennis van robots te beschikken.Mennen: “De kennis van de ervaren lasser binnen hetbedrijf wordt dankzij de nieuwe manier van program-meren optimaal benut. Deze vakman kan daardoormeer tijd besteden aan de begeleiding van minder er-varen collega’s, of aan complexere laswerkzaamheden.
www.yaskawa.eu.com
Nieuwe technologiemaakt programmeren
lasrobots nog eenvoudiger
6
Tijdens de Techni-Show heeft Abicor Binzel een stroombron getoond die speciaal ontwikkeld is voor lasrobots.Het betreft de iROB robotstroombron, die voldoet aan de richtlijnen volgens EN 61000-3-2 en 3-12, EN 61000-3-3 en de EC-richtlijnen. “Met deze ontwikkeling heeft Abicor Binzel Robotic Systems de laatste ontbrekende scha-kel ingevuld om een compleet lassysteem aan te bieden voor het robotlassen”, aldus een woordvoerder van defabrikant.
Nieuwe stroombron voor gerobotiseerd lassen
Eenvoudig in gebruikDe iROB is een compacte, snel schakelende machinemet Power Factor Control. De machine heeft een func-tioneel design en is licht maar robuust gebouwd. Dank-zij de grote toegankelijkheid van de componenten is demachine eenvoudig te installeren, te configureren en teonderhouden. De iFEED, de met een encoder gere-gelde draadaanvoermotor en een robuust 4-rollenaan-drijfsysteem, levert hieraan ook een belangrijke bijdrage.
Processtabiliteit en kwaliteit“De iROB garandeert een hoge processtabiliteit en kwa-liteit bij het lassen van staal, roestvast staal en alumi-nium.” De machine is zowel geschikt voor de klassiekeboogtypes (kortsluitboog en openboog) als voor hetpuls-en dubbelpulslassen. Verder is de stroombron ge-schikt voor het MIG-solderen met onder andere CuSi3-draad. De iROB beschikt over diverse lasprogramma’svoor staal, roestvast staal en aluminium met draaddia-meters van 0,8 tot 1,6 mm en diverse gassoorten. Degemakkelijke lasparametermonitoring zorgt voor eengoede opvolging en bijsturing van het lasproces. DeiROB communiceert met de courante robotsturingenzowel digitaal als analoog. De CAN-BUS interface maaktcommunicatie mogelijk via onder andere DeviceNet,Profibus en Ethernet/IP2. Bovendien zijn er veel extramogelijkheden beschikbaar, zoals een interface voortoortsreiniging, gasdebietcontrole, bewaking van hetkoelvloeistofdebiet en de -temperatuur.
De iROB is er in twee varianten, namelijk 400 A en 500A, met een bereik van respectievelijk 400 A en 470 A bijeen inschakelduur van 100 % en een omgevingstem-peratuur van 25°C.
www.binzel-benelux.com
7
LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014
Uit een onderzoek dat Air Products tijdens de Techni-Show uitvoerde naar de kennis over de norm EN 1090,blijkt dat 55 procent van de ondervraagden niet bekend is met deze nieuwe, verplichte normering. Vanaf juli 2014 vallen alle constructieonderdelen met lastdragende eigenschappen onder deze norm. De nieuwe regelgeving heeft consequenties voor Europese fabrikanten van stalen en aluminium construc-tiedelen voor de bouw.
Economisch delictDe Europese regelgeving schrijft voor dat lastdragendeconstructiedelen voortaan voorzien moeten zijn van eenCE-keurmerk. Bedrijven die dergelijke productenmaken, dienen gecertificeerd te zijn en moeten be-schikken over een lascoördinator en een fabricage-handboek. De regelgeving maakt een einde aan deaparte regels per land voor het vervaardigen en ver-handelen van stalen en aluminium constructies. Wan-neer bedrijven niet gecertificeerd zijn en toch dergelijkeproducten vervaardigen, plegen zij een economisch de-lict. Bovendien is het bedrijf in geval van schade aan-sprakelijk.
OnduidelijkheidAir Products wilde in kaart brengen of bedrijven al danniet voorbereid zijn op de nieuwe regelgeving. Om diereden werd een onderzoek uitgevoerd onder bezoekersvan de Techni-Show die werkzaam zijn in een bedrijfwaar laswerkzaamheden worden verricht. Uit het on-derzoek bleek dat ruim de helft van de ondervraagdenniet op de hoogte is van de nieuwe regelgeving. Hierbijwas er trouwens geen significant verschil tussen groteen kleine bedrijven. Van de ondervraagden die wel be-kend zijn met de EN 1090 weet 26 procent niet wanneerdeze in werking treedt. Ruim 42 procent heeft van denorm gehoord, maar kan niet aangeven wat deze in-houdt en aan welke eisen het bedrijf moet voldoen.Zowel bij lassers (55 % van de respondenten) als ma-nagers (33 %) van bedrijven waar laswerkzaamhedenworden uitgevoerd, is er onduidelijkheid over de nieuweregelgeving.
Kwaliteitsbeheer laswerkzaamhedenHoewel de meerderheid van de ondervraagden aangafniet bekend te zijn met de nieuwe normering, gaf 73 pro-
cent aan dat het bedrijf zich wel actief bezighoudt metkwaliteitsbeheer als het gaat om laswerkzaamheden. Demeest genoemde voorbeelden van maatregelen op ditgebied zijn training, certificatie, en kwaliteitscontrole vande las door middel van visuele inspectie of röntgenfo-to’s. Een van de aspecten van de normering is dat be-drijven vanaf juli verplicht zijn een lascoördinator aan testellen. Ook dienen bedrijven specificaties op te stellenvoor lasprocedures. Op dit moment is dit bij respectie-velijk 52 procent en 58 procent van de ondervraagdenhet geval, dankzij eerder ingevoerde normeringen.
Op de vraag welke aspecten het belangrijkst zijn om delaskwaliteit te waarborgen werden opleiding en training(87 %), gekwalificeerde en ervaren lassers (75 %) enmoderne apparatuur (42 %) het vaakst genoemd.
OndersteuningVan de bedrijven die zich wel actief bezighouden metde implementatie van de nieuwe normering, wordt 33procent ondersteund door een externe partij, zoals eenadviesbureau. Ruim 47 procent geeft aan het belangrijkte vinden dat het bedrijf ondersteuning krijgt. Ongeveer46 procent geeft aan niet te weten of het bedrijf de im-plementatie voor juli 2014 af zal kunnen ronden. Ruim25 procent verwacht dat dit niet het geval zal zijn. Deruime meerderheid van de ondervraagden liet weten hetniet eens te zijn met de nieuwe normering. Die zal vol-gens velen slechts leiden tot meer kosten en bureau-cratie.Het onderzoek van Air Products werd uitgevoerd tijdensde Techni-Show die van 11 tot en met 14 maart plaats-vond in de Jaarbeurs in Utrecht. De Techni-Show trokdit jaar 40.431 bezoekers.
www.airproducts.nl
Kennis over onder de maat
EN 1090
98
LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014
Nauwkeurige controleMet de Arcmaster is een nauwkeurige controle van gasen elektriciteit mogelijk. Het resultaat is een zeer intenseen convergerende boog die, met minimale warmte-in-breng, een dunnere naad en perfecte optiek levert. DeArcmaster-systemen zijn uitgerust met een duidelijk be-dieningspaneel met een grote bedieningsknop waar-mee de bediener gemakkelijk kan starten en stoppen ofaanpassingen kan maken - zelfs met handschoenenaan. Honderd verschillende werkzaamheden kunnenvooraf worden ingesteld en opgeslagen, voor een snelleselectie van de benodigde taak door de bediener.Gepulste TIG-lascontrole helpt om de warmte-inbrengte verminderen, het lasrupsprofiel te versmallen en devoortloopsnelheid te verhogen. Een lage frequentie,zoals 1 pps, fungeert als een ‘metronoom’, om begin-ners een goede cadans te laten vinden voor het aan-voeren van toevoegmateriaal.
Tijdens de Techni-Show toonde Valk Welding een las-robot in een compacte cel, waarin de complete as-semblage en lasbewerking van dunwandigewerkstukken geheel automatisch werd uitgevoerd.
sen met een hoge frequentie terugtrekkende bewegin-gen maakt. Op deze manier wordt gelast met een zeerstabiele druppelovergang en een zeer geringe warmte-inbreng. Dunwandige materialen die met het Active Wireproces gelast worden, vervormen daardoor niet.Terwijl het lassen van dunwandig roestvast staal met hetTIG-proces gevoeliger en langzamer verloopt dan metMAG, is het met Active Wire mogelijk dunwandige ma-terialen, maar ook verzinkt staal, sneller en zonder spat-vorming en vervorming te lassen.
Speciale aandrijfmotorVoor het Active Wire proces is de lasrobot uitgerust meteen combitoorts waarin de draadtoevoermotor is opge-nomen. Integratie van de motor maakt het mogelijk dedraad, kort op het werkstuk, terugtrekkende bewegin-gen in een hoge frequentie te laten maken. Het ActiveWire proces wordt direct vanuit de robotbesturing gere-geld zonder dat twee aparte systemen voor lasmachineen robot nodig zijn.
www.valkwelding.com
Valk Welding combineertNieuwe familie van draagbare
In toepassingen die een hoog uitgangsvermogen endriefasenprestaties vereisen, gebruikt de Tweco Arc-master 301 AC/DC een ingangsspanning van 400 V enbiedt hij dezelfde voordelen en functies als de 220AC/DC, met hogere uitgangsvermogens. Het derde product in dit nieuwe aanbod is een high per-formance werkpaard voor DC TIG-toepassingen. DeTweco Arcmaster 301 TS is een heavy-duty DC TIG-in-verter die dezelfde prestaties levert als de 301 AC/DCvoor constructeurs die geen AC-lascapaciteiten verei-sen.
Alle Tweco Arcmaster-systemen bieden geavanceerdeStick-lasbesturingen, met inbegrip van automatischeHot Start, regelbare Stick Arc Force-besturing, en eenantikleefsysteem voor elektroden. Dankzij deze functieskunnen eindgebruikers de boogkarakteristieken aan-passen voor de optimalisering van de prestaties van deverschillende elektroden en om het kleven van de elek-trode te helpen voorkomen.
www.victortechnologies.eu/nl
Met het nieuwe gemoduleerde AC-systeem (MACS),dat een optimale AC-boog produceert, zijn deAC/DC-systemen uitstekend geschikt voor het lassenvan aluminium, terwijl een goede reinigingswerkingde beste omstandigheden voor het lassen van alu-minium, vanaf diktes van 1 mm, verzekert.
Drie systemenDe Tweco Arcmaster 220 AC/DC weegt minder dan14 kg, gebruikt een ingangsspanning van 230 V enbiedt geavanceerde AC golfvormende en gepulsteDC TIG-controles voor een verbeterde controle vanhet smeltbad en het lasrupsprofiel, het verminderenvan de warmte-inbreng en het verhogen van de voort-loopsnelheden. De 220 AC/DC is ontworpen voormobiele aannemers en constructeurs, maar ook voorgebruik in de vliegtuig-/ruimtevaart-, huishoudappa-raten-, onderhouds- en reparatie-, automobiel-, boot-en trailerindustrieën.
Victor Technologies heeft een nieuwe serie inverter-lasapparaten gelanceerd onder de naam Tweco Arc-master. Het assortiment bestaat uit drie systemen metde nieuwste digitale softwarecontroles voor een uit-stekende naadkwaliteit op de dunste materialen.
inverterlasapparaten
GrijperDe lasrobot is daartoe voorzien van een grijper die naastde lastoorts is gemonteerd. De lasrobot pakt met de grij-per de losse onderdelen, legt deze op de juiste positieen last de samenstelling vervolgens. Halverwege het tra-ject wordt het werkstuk op een tussenstation gedraaid,zodat ook de tegenzijde gelast kan worden. Compleetgelaste werkstukken worden op een lopende band af-gevoerd.
Active Wire lasprocesUniek is dat het hier gaat om het lassen van kleine, dun-wandige onderdelen, die snel en zonder spatvormingmet MAG gelast worden. Valk Welding zet hiervoor hetActive Wire lasproces in. Dit is een combinatie van hetbestaande SP-MAG lasproces van Panasonic en Wire-Feed Control, waarbij de lasdraad tijdens het MAG-las-
assembleren en lassen in één cel
10
Feiten en cijfersIn totaal zijn 40.431 bezoekers naar de beurs gekomen.39 procent van de bezoekers heeft één of meer inhou-delijke activiteiten bezocht. Dat de wedstrijdvloer van deVakkanjers nog steeds erg geliefd is, blijkt wel uit het feitdat bijna de helft van deze bezoekers de Vakkanjersheeft bezocht. Een ruime meerderheid van de bezoe-kers, namelijk 86 %, gaf de sfeer en beleving op debeurs een goed tot uitstekend. Bezoekers beoordeel-den Techni-Show gemiddeld met een 7,5. Exposantengaven een 7,2 als rapportcijfer. Kijkend naar de rapport-cijfers en het bezoekersaantal mag Techni-Show 2014zowel kwalitatief als kwantitatief succesvol genoemdworden. De interesse van de Techni-Show-bezoekers gaat vooraluit naar freesmachines (31 %), draaimachines (30 %),gereedschappen (29 %), werkplaatstechniek (28 %) enbewerkingscentra (25 %). Bijna 80 % waardeert het aan-bod op de beurs als goed tot uitstekend. Meer dan dehelft is eind- of medebeslisser als het gaat om het doenvan investeringsaankopen. Meest voorkomende func-ties van bezoekers zijn directeur/algemeen manager,productiemedewerker en engineer. Op de hoogte blij-ven van nieuwe product- en brancheontwikkelingen,contact onderhouden met bestaande relaties en gerichtinformatie verzamelen over (technische) eigenschappenvan producten of diensten, zijn de drie belangrijkste re-denen voor een bezoek aan Techni-Show. Dit blijkt uithet bezoekersonderzoek van VNU Exhibitions.
My industry 2014Op 11 maart werd de beurs geopend door Peter Bon-gaerts, Directeur Beleid FME-CWM en Jos Kleiboer, Di-recteur Beleid Koninklijke Metaalunie samen metOlympisch snowboarder Nicolien Sauerbreij. Direct nade opening werd het door ING en ESEF Techni-Showopgezette Rapport ‘My Industry 2014-2018‘ overhan-digd aan Secretaris-Generaal Economische ZakenMaarten Camps. Uit dit rapport blijkt dat de productie-groei van de Nederlandse maakindustrie de laatste tienjaar groter is dan die van de meeste Europese landen.In een vergelijking tussen negen Europese landenneemt Nederland na Oostenrijk en Duitsland de derdeplaats in. In 2014 zal de Nederlandse maakindustrienaar verwachting met 3 % groeien. Extra investeringenzullen de komende jaren vooral gericht zijn op onder-zoek & ontwikkeling en verkoop.
In de prijzenWila heeft met het E2M-systeem voor afkantpersen dePlatina Techni-Show Innovatie Award 2014 gewonnen.De Gouden Award ging naar Trumpf voor de BrightlineFiberlaser. En de Zilveren Award is gewonnen doorCellro met de Xcelerate robotcel. Er was ook een pu-blieksprijs en aanmoedigingsprijs te vergeven. Het pu-bliek koos de Resato Flexzone als winnaar. Deaanmoedigingsprijs ging naar Morris Solutions. Nevatwon met het ‘Plantenmelk’-systeem de Made in HollandAward 2014. De volgende editie van de Techni-Show is in 2016. Bijna80 % van de bezoekers geeft nu al aan van plan te zijnom editie 2016 te bezoeken.
www.technishow.nl
De positieve trend in de maak- en toeleverindustrie was ook op de beursvloer van Techni-Show goed voelbaar. DeTechni-Show vond plaats van 11 tot en met 14 maart in de Jaarbeurs in Utrecht. Volgens André Gaalman, voorzit-ter sectie VIMAG van de Federatie Productie Technologie is het vertrouwen terug. “Er is weer lef in de markt omte investeren.”
Mooie cijfers voor Techni-Show 2014
LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2014
Workshop
Industriële producten worden op de ontwerpafdeling bedacht. Voor de vervaardiging wordt het
product op tekening gezet. Om de communicatie tussen ontwerpers en uitvoering zo goed mo-
gelijk te laten verlopen zijn er vele tekenafspraken in normen vastgelegd. Voor symbolische weer-
gave van las- en soldeerverbindingen is dit de norm NEN-EN-ISO 2553:2014.
Eenduidigheid bij het opstellen en het “lezen” van tekeningen is van groot belang. Echter blijkt al
snel dat een goede kennis van de lastechniek noodzakelijk is om tot het juiste gebruik van deze
norm te komen. Deze workshop gaat uitgebreid in op deze nieuwe norm en de lastechnische ach-
tergronden die belangrijk zijn voor de bepaling en interpretatie van de juiste lasnaad.
Inhoud• Inleiding in het lastechnisch construeren
• Basissymbolen
• Aanvullende symbolen
• Pijl, referentielijn en de symboolposities
• Lasnaad locaties
• Maatvoering lassen
• Onderbroken hoek(ketting)lassen
• Maatvoering lasnaadvormen
• Alternatieve aanduiding stompe lasnaadvormen
DoelHet vergroten van de kennis op het gebied van de keuze en uitvoering lassen en de hedendaagse symbolische weer-
gaven op werktuigbouwkundige tekeningen.
LasnaadaanduidingenLasnaadaanduidingen
Voor meer informatie over deze en andere workshops kijkt u op www.nil.nl
volgens NEN-EN-ISO 2553:2014© VNU Exhibitions
© VNU Exhibitions
enduidigheid bij het opstellen en interpreteren
(lezen) van tekeningen is van groot belang, omdat
een ‘verkeerd’ product veel geld kost. Aangezien het
ontwerp en de vervaardiging meestal worden uitgevoerd
op verschillende afdelingen van een bedrijf, kan de com-
municatie moeilijk zijn; zeker als het ontwerp is gemaakt
door een extern bedrijf dat misschien ook nog aan de an-
dere kant van de wereld ligt.
LasconstructiesIn de praktijk blijkt zich nog een ander probleem voor te
doen in de communicatie tussen ontwerp- en lasafdeling.
Het lassen vergt specifieke ervaring en kennis, die voor-
namelijk aanwezig is bij de mensen in en rond de las-
werkplaats. De deskundigheid binnen de ontwerpafdeling
ligt vooral op andere gebieden, zoals de functionele eisen
van de constructie, de aard en omvang van de belasting,
materiaalselectie en vormgeving. Reden genoeg voor ie-
dereen, van ontwerper tot lasser, om goed op de hoogte te
zijn van de afspraken over het aangeven van lasverbin-
dingen op werktuigbouwkundige tekeningen. Dit artikel
gaat over de nieuwste versie van de norm NEN-EN-ISO
2553 die in 2014 van kracht is geworden. De vorige ver-
sie van deze norm stamt alweer uit 1994.
Symboolaanduidingen op tekeningEen belangrijk onderdeel van de norm is de tabel met ba-
sissymbolen. Deze symbolen zijn afgeleid van de vorm van
de naad voordat er gelast wordt (bijvoorbeeld I-naad, V-
naad, J-naad), of de vorm van de las na vervaardiging (bij-
voorbeeld hoeklas, oplassing, inzetlas). De inzetlas is een
van de nieuwe symbolen. Het is een typische lasvorm die
verkregen wordt met lasprocessen met een hoge energie-
dichtheid, zoals het laser- en elektronenbundellassen.
De symboolaanduidingen voor soldeertoepassingen die
nog in de versie uit 1994 staan, zijn verdwenen. Denk
hierbij aan de schuine verbinding, de oppervlakte- en fels-
verbinding. In de introductie van de norm wordt wel op-
gemerkt dat het principe waarop deze norm is gebaseerd
gebruikt kan worden voor het aanduiden van soldeerver-
bindingen, maar een verdere uitwerking ontbreekt.
door Leo Vermeulen IWE
Industriële producten worden op de ontwerpafdeling bedacht en het ontwerp wordt optekening gezet. Om de communicatie tussen ontwerp, werkvoorbereiding en vervaardi-ging zo goed mogelijk te laten verlopen, zijn veel tekenafspraken in normen vastgelegd.
Aanvullende symbolenAanvullende symbolen geven extra informatie over de las
die met een basissymbool is aangegeven. Dit kan betrek-
king hebben op het lasoppervlak; een holle, bolle of
gladde afwerking. Ook bekende aanduidingen vinden we
terug als aanvullende symbolen, zoals het rondom lassen,
de montagelas, diverse smeltbadondersteuningen en het
om-en-om aanbrengen van onderbroken (ketting)lassen.
Nieuw is het meesmeltend inzetstuk (consumable insert)
en de gespecificeerde grondlaag van stompe lassen. Bijlage
B van de norm bevat een overzicht van wat precies wordt
verstaan onder stompe vormen, hoek-, kant- en overlap-
vormen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de
vorm van de verbinding in zijn geheel en het lastype.
De tegenlas en de ondersteuningslasHet tegenlassymbool, voorheen te vinden onder de basis-
symbolen, behoort nu tot de aanvullende symbolen. Er
worden aan dit symbool twee beschrijvingen toegekend.
Ten eerste de tegenlas zoals we die al kennen, die wordt
aangebracht nadat de naad van het basissymbool is gelast.
Ten tweede wordt dit symbool gebruikt voor de onder-
steuningslas die wordt aangebracht voordat de naad van
het basissymbool wordt gelast. In eerste instantie lijken
deze twee functies van een en hetzelfde symbool te leiden
tot onduidelijkheid, omdat op de tekening niet wordt ver-
meld welke functie bedoeld wordt.
Meerdere pijlen en referentielijnenDit probleem wordt opgelost door de relatie die op een
tekening wordt gelegd tussen de symbolen en de naad tus-
sen de te verbinden constructiedelen.
12 13
LASTECHNIEK EN- ISO 2553:2014 - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014
weergave van lasverbindingenop tekeningen
ESymbolische
Hoe communiceert de ontwerper met de lasser?
Welf V-naad Welf schuin Stiftlas Randlas Inzetlas
Afbeelding 1: Nieuwe basissymbolen
Afbeelding 2: Enkele nieuwe aanvullende symbolen
Een pijl wijst naar de naad waarop de symbolen betrek-
king hebben. Aan de pijl worden twee referentielijnen ge-
tekend: een getrokken lijn en parallel daaraan een
onderbroken lijn. De symbolen worden op of onder de re-
ferentielijnen getekend. Optioneel kan in de vork overige
informatie worden geplaatst, zoals een aanduiding voor
het lasproces, toevoegmateriaal, kwaliteitsniveau of een
referentieblok met een verwijzing naar een WPS-nummer.
Indien er op meerdere locaties identieke lassen moeten
worden gemaakt, dan kunnen vanuit de referentielijn
meerdere pijlen naar deze laslocaties wijzen.
Een pijl kan ook gekoppeld zijn aan meerdere referentie-
lijnen, zoals in afbeelding 5. Op deze manier wordt de be-
werkingsvolgorde aangegeven. De bewerking van de
referentielijn die het dichtst bij de pijlpunt staat moet het
eerst worden uitgevoerd. In afbeelding 5 is het symbool
dat onder referentielijn 1 is getekend een ondersteunings-
las, omdat deze wordt aangebracht voordat de halve V
wordt gelast. Hiermee is de eerder vermelde onduidelijk-
heid over dit symbool weggenomen.
Systeem A en BIn de norm zijn meerdere internationaal gebruikte metho-
den samengebracht. Zo zijn er twee verschillende syste-
men die de relatie leggen tussen de plaatsing van de
symbolen ten opzichte van de referentielijn en de kant van
waaruit het lassen moet plaatsvinden.
Volgens systeem A wordt het symbool op of onder de ge-
trokken referentielijn geplaatst; de las moet dan vervaar-
digd worden vanaf de pijlzijde. Wordt het symbool op of
onder de onderbroken referentielijn geplaatst, dan moet
de naad gelast worden vanaf de andere zijde als waar de
pijl naar wijst. Als de lasnaad symmetrisch is uitgevoerd,
bijvoorbeeld een dubbelzijdige I-naad of een weerstand-
puntlasverbinding, dan kan de onderbroken referentielijn
worden weggelaten en bestaat systeem A uit een enkele
getrokken referentielijn. Systeem A wordt in Europa het
meest toegepast en sluit aan bij de eerdere versies van de
norm.
Bij systeem B wordt altijd alleen een getrokken referentie-
lijn gebruikt. Wordt het symbool geplaatst onder de refe-
rentielijn dan betekent dit lassen aan de pijlzijde. Staat het
symbool op de referentielijn dan moet aan andere zijde
worden gelast. Dit systeem is afkomstig uit de AWS-code.
LasafmetingenDe norm geeft de mogelijkheid om de meest basale afme-
tingen aan te duiden. Terecht wordt hierbij onderscheid
gemaakt tussen de maten van de naadgeometrie voordat
er gelast is, en de maten van de vervaardigde lassen. Over
het algemeen wordt voor alle lastypen de ‘s’ gebruikt om
aan te geven tot welke diepte de insmelting van de werk-
stukken moet zijn. In Nederland wordt dit vaak ten on-
rechte de ‘inbrandingsdiepte’ genoemd. Bij een goed
vervaardigde las is geen sprake van branden, maar van
smelten.
Wat betreft de afmetingen van stompe lassen (I, V, enz.)
gaat de norm ervan uit dat als er geen s-maat wordt ver-
meld, de las volledig wordt doorgelast. In de hoeklasaan-
duidingen zien we de s-maat ook terug voor hoeklassen
met een ‘diepe insmelting’. Deze s-maat is echter niet de-
zelfde als de s-maat die in de NEN-EN-ISO 5817 wordt
gebruikt om de grenswaarde aan te geven voor de kwali-
teitsniveaus.
Voor de hoeklasafmeting kan zowel de a-maat als de z-
maat worden gebruikt, dus het is essentieel om expliciet te
vermelden welke maatvoering wordt gebruikt.
Afmetingen van de naadgeometrieOok voor de naadgeometrie worden de meest basale af-
metingen gedefinieerd. Zo zien we de maatvoering terug
voor de vooropening, de openingshoek en de voorbewer-
kingsdiepte bij naadflanken die voorbewerkt moeten wor-
den zoals bij de V- en U-naad. Gedetailleerde informatie
over afrondingsstralen en naadgeometrieën is te vinden in
de normenserie NEN-EN-ISO 9692. Omdat veel prakti-
sche zaken zoals het toegepaste lasproces, bereikbaarheid
en voorbewerkingsmogelijkheden in de ontwerpfase niet
altijd duidelijk zijn, kan voor stompe lassen gebruikge-
maakt worden van een symbool dat aangeeft dat de naad-
voorbereiding niet gespecificeerd is. Dat neemt niet weg
dat er wel degelijk eisen gesteld kunnen worden aan de
las.
Tot slotMet de nieuwe NEN-EN-ISO 2553:2014 is het mogelijk
om las- en soldeerverbindingen aan te geven volgens de in
Europa en Amerika gebruikelijke methoden. Een goede
vakkennis van de lastechniek is echter noodzakelijk om
tot een juist gebruik van deze norm te komen. Gezien de
uitbreiding en modernisering van deze norm en de op-
name van de systemen A en B, is het raadzaam om in de
stuklijst van de tekening niet alleen te verwijzen naar de
norm met zijn versienummer, maar ook te vermelden vol-
gens welk systeem (A of B) de symbolen zijn geplaatst.
Deze systemen staan overigens los van de Europese of
Amerikaanse projectiemethoden voor plaatsing van aan-
zichten op een tekening.
14 15
LASTECHNIEK EN- ISO 2553:2014 - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014
Afbeelding 3: Tekenwijze van lasnaadsymbolen
Afbeelding 4: Gebruik van meerdere pijlen voor identieke lassen
Afbeelding 5: Gebruik van meerdere referentielijnen voor bewerkings-volgorde 1, 2 en 3. Eerst wordt de ondersteuningslas gelegd, daarna de halve V en tot slot de holle hoeklas.
Systeem A
Afbeelding 6: Gelaste hoeklas met aanduidingsmogelijkheden volgens systeem A en B
Afbeelding 7: Hoeklas met ‘diepe insmelting’ volgens NEN-EN-ISO 2553:2014
Afbeelding 10: Voorbeeld van de toepassing van een vereenvoudigd lassymbool. Het betreft een stompe naad waarvan de naadvoorbereiding niet is gespecificeerd. De naad moet aan de pijlzijde gelast en afgevlakt worden, waarbij de totale insmelting aan de pijlzijde 10 mm, en aan de andere zijde 5 mm moet zijn. De lassen moeten aan beide zijden en lengte hebben van 100 mm. Voor de gelaste verbinding geldt dat hij moet voldoen aan kwaliteitsniveau B uit de NEN-EN-ISO 5817.
Afbeelding 8: Hoeklas met s-maat volgens NEN-EN-ISO 5817. De h-maat geeft hier de afwijking aan en wordt in dezelfde norm gerelateerd aan een kwaliteitsniveau
Afbeelding 9: Hoeklas met a- en z-maat
Systeem B
De auteur, Leo Vermeulen IWE, is werkzaam bij het Ne-derlands Instituut voor Lastechniek en heeft zitting inde NEN normencommissie 341008, Lassen en ver-wante processen.
certificeerde veiligheid. Aan de hand van uitge-
breide testprocedures, waaronder enkele lange-
termijntesten, werden de innovatieve producten
gedurende bijna twee jaar grondig onderzocht.
ComposietmateriaalHet Loctite® Composite Repair System, gecerti-
ficeerd voor reparaties van type A volgens ISO/TS
24817, werd ontwikkeld voor de belangrijkste
toepassingsgebieden die zeventig procent van alle
reparaties vertegenwoordigen. Deze reparaties
betreffen delen van pijpleidingen, bocht-, T- of
verloopstukken of flenzen die tekenen van slijtage
of corrosie vertonen, maar waar nog geen lekken
ontstaan zijn.
Het hart van het nieuwe reparatiesysteem is een
composietmateriaal, gemaakt van met vezels ver-
sterkte hars, gelijkaardig aan de materialen die
Henkel levert aan producenten van rotorbladen
voor windmolenparken of lichtgewicht compo-
nenten voor de automobielindustrie. Het compo-
sietreparatiesysteem versterkt de beschadigde
delen van stalen pijpleidingen en beschermt ze
tegen nieuwe corrosie.
Reparatie in vijf stappenDe eerste stap in het Loctite-reparatieproces is het
reinigen en stralen van de aangetaste oppervlak-
ken. Aangezien gestraalde metalen oppervlakken
zeer gevoelig zijn voor vliegroest, moeten deze
kort na het stralen beschermd worden met een
speciaal ontwikkelde corrosieremmer (stap 2).
Vervolgens worden beschadigingen in het opper-
vlak opgevuld met een tweecomponent-epoxy,
17
LASTECHNIEKapr i l 2014
ultinational Henkel heeft onlangs een nieuw
composietreparatiesysteem geïntroduceerd voor
de reparatie van stalen buizen en pijpleidingen:
het Loctite® Composite Repair System. Het bijzondere van
dit systeem is dat het is gecertificeerd door Germanischer
Lloyd / DNV, en dat het de levensduur van pijpleidingen
met twintig jaar kan verlengen. De wereldwijde kwali-
teitsnorm waarop deze certificering gebaseerd is, de
ISO/TS 24817 (CEN/TS in Europa), definieert de ont-
werp-, installatie-, test- en inspectiecriteria voor het ge-
bruik van composietreparatiesystemen voor olie- en
gaspijpleidingen en petrochemische leidingen tot de hoog-
ste reparatieklasse 3.
Barsten, gaten, breuken en lekkenAangezien de stalen mantel van pijpleidingen zowel in- als
uitwendig voortdurend wordt blootgesteld aan een com-
binatie van corrosieve effecten van klimaatfactoren, me-
chanische spanning en chemische invloeden, worden
pijpleidingwerkers regelmatig geconfronteerd met barsten,
gaten, breuken en lekken. In het verleden was het gebrui-
kelijk om de aangetaste delen van pijpleidingen volledig
te vervangen. Aangezien dit echter altijd gepaard gaat met
een stilstand van transport, schakelen onderhouds- en re-
paratiebedrijven steeds vaker over op reparatiesystemen
als snelle en voordelige alternatieven die de werking niet
onderbreken. Een voorwaarde daarbij is dat de kwaliteit
en veiligheid gewaarborgd zijn.
Het door Germanischer Lloyd / DNV onlangs gecertifi-
ceerde reparatiesysteem is een alles-in-een pakket dat een
beproefde technologie aanbiedt met de zekerheid van ge-
16
Stalen pijpleidingen zijn bijzonder kapitaalintensief, of ze nu worden gebruikt voor hettransporteren van gas, water, aardolie, afvalwater of welk ander medium dan ook.Daarom loont het de moeite de levensduur van deze transportsystemen zoveel mogelijkte verlengen. Dit artikel beschrijft een nieuwe aanpak voor duurzame, gecertificeerdereparatie van stalen buizen en pijpleidingen.
Eerste gecertificeerde composietreparatiesysteem
voor stalen buizen en pijpleidingen
M
REPARATIE STALEN BUIZEN EN PIJPLEIDINGEN - apr i l 2014LASTECHNIEK
Rory Cvik (48), eigenaar van GCIS Industrial Services,is gespecialiseerd in het repareren en permanent her-stellen van pijpleidingen en andere oppervlakken. Hijheeft jarenlange ervaring met de techniek van wrap-ping en is sinds kort gecertificeerd supervisor voor hetHenkel Loctite® Composite Repair System. “In de olie-en gasindustrie kost elk uur stilstand miljoenen.Daarom wordt bij schade meestal de voorkeur gege-ven aan een snelle reparatie waarbij de pijpleiding inbedrijf kan blijven. Er bestaan verschillende goede re-paratiesystemen, maar die zijn niet gepatenteerd engecertificeerd. Het certificeren van afzonderlijke repa-raties zou teveel tijd in beslag nemen; daarom wordtvooral gekeken naar de ervaring van de applicator.”
Onlangs is Rory benaderd door Henkel om te gaanwerken met het nieuwe gecertificeerde Loctite-repara-tiesysteem. Hij heeft de training in Garching inmiddelsdoorlopen. “Hoewel we spreken over reparatie, wordtde levensduur van de pijpleiding dusdanig verlengddat je het kunt beschouwen als een permanent herstel,met een gegarandeerde kwaliteit voor een periode toten met twintig jaar.” Natuurlijk heeft het systeem ookbeperkingen. “De methode is vooralsnog alleen ge-schikt voor toepassing bij temperaturen tot 80 °C eneen druk van maximaal 80 bar. Maar in de praktijk isde drukbestendigheid een stuk hoger.” Op dit momentworden tests gedaan met hogere drukken en tempe-raturen om ook daarvoor certificatie te verkrijgen.
door de redactie
18
LASTECHNIEK REPARATIE STALEN BUIZEN EN PIJPLEIDINGEN - apr i l 2014
gevuld met metaal (stap 3). Als vierde stap wordt de buis
omwikkeld met extra sterke glascarbonvezeltape die is
geïmpregneerd met een temperatuurbestendige tweecom-
ponent-epoxyhars. Deze hars werd speciaal ontwikkeld
voor het verlijmen van sta-
len substraten en heeft een
uiterst hoge hechtkracht.
Het gerepareerde deel
wordt tot slot afgedicht
met een bovenlaag van
verspuitbaar keramiek
(stap 5). Dit product be-
schermt het gerepareerde
deel tegen de inwerking
van uv-licht en vocht en
tegen chemische aantas-
ting.
Een vergelijkbaar repara-
tietraject kan worden ge-
bruikt voor het repareren
van lekkende pijpleidingen
met defecten van type B
volgens ISO/TS 24817. Na
berekening van het aantal
benodigde wikkelingen
volgt eenzelfde aanbreng-
methode als bij type A,
met dit verschil dat de be-
schadigingen niet worden
opgevuld, maar na stap 2 worden afgedekt met meerdere
wikkelingen van de geïmpregneerde glascarbonvezeltape
en vervolgens afgewerkt met een toplaag.
Financiële voordelenNaast de gecertificeerde veiligheid biedt het systeem aan-
zienlijke financiële voordelen, aangezien geen delen van
pijpleidingen meer vervangen hoeven te worden. Gecor-
rodeerde pijpleidingen kunnen ter plekke worden gerepa-
reerd, zonder onderbreking van de werking en zelfs bij
hoge inwendige druk, waardoor stilstand en commercieel
verlies worden vermeden. Bovendien kan de levensduur
van stalen pijpleidingen met maar liefst twintig jaar wor-
den verlengd. “Onze technologie wekt reeds een zeer grote
belangstelling”, aldus Bernd Hammer, Ontwikkelingsma-
nager MRO voor de Europese markt bij Henkel. “Dit
geldt niet alleen voor eindklanten zoals olie- en gasbedrij-
ven, raffinaderijen en windmolenparken, maar ook voor
grote toeleveranciers van reparatie- en onderhoudsbedrij-
ven die werkzaam zijn in de industrie. Ook applicators die
gespecialiseerd zijn in metaalbescherming en reparatieop-
lossingen tonen veel belangstelling.”
Software en opleidingsprogrammaOm de veiligheid en efficiëntie te vergroten heeft Henkel
een softwaretool ontwikkeld voor gebruik in combinatie
met het nieuwe reparatiesysteem. Aan de hand van ver-
schillende parameters,
zoals krachten uitgeoefend
op de pijpleiding, tempera-
tuur, druk en de graad van
beschadiging, berekent de
tool nauwkeurig hoe de re-
paratie moet worden uit-
gevoerd. Ook deze tool is
gecertificeerd door Ger-
manischer Lloyd / DNV.
Om er zeker van te zijn dat
het gecertificeerde repara-
tiesysteem in de praktijk
correct wordt toegepast,
moeten bedrijven en tech-
nici die dit soort werk uit-
voeren worden opgeleid
door de fabrikant van het
systeem. Dit staat vermeld
in de ISO-certificering en
is een vereiste van Germa-
nischer Lloyd / DNV. Hen-
kel heeft een op maat
gemaakt opleidingspro-
gramma ontwikkeld om te
voldoen aan deze vereis-
ten. Het programma bestaat uit twee opeenvolgende op-
leidingsblokken. De basiskennis voor het aanbrengen van
slijtvaste coatings wordt gegeven in een tweedaagse ba-
sistraining, die wordt aangeboden in een speciaal daar-
voor gebouwd Competence Center for Coatings bij de
Henkel-vestiging in Garching. Daar vindt ook de twee-
daagse cursus voor gevorderden plaats, die gaat over re-
paratiewerk aan pijpleidingen volgens ISO/TS 24817.
ApplicatorsApplicators die naast het volgen van een technische op-
leiding ook hun eigen werk willen laten certificeren, kun-
nen dit doen via een proces dat eveneens is gecertificeerd
door Germanischer Lloyd / DNV. De certificering is ge-
baseerd op het slagen voor een audit, uitgevoerd door
Henkel. Deze audit legt niet alleen de nadruk op de werk-
plaats en uitrusting, maar ook op de gezondheid en vei-
ligheid op de werkplek, het afvalbeheerniveau, en de
kennis en vaardigheden van de werknemers. Applicators
die slagen voor de audit krijgen vervolgens de kans om
toe te treden tot het competentienetwerk van door Henkel
gecertificeerde applicatorcentra.
Wij nodigen belangstellenden uit een presentatie te ver-zorgen gedurende het Lassymposium 2014. Indien ueen presentatie wilt voorstellen, verzoeken wij u een sa-menvatting van maximaal 200 woorden per e-mail te stu-ren naar Linda Osenga via osenga@nil.nl
Vermeld hierbij ook de naam en juiste titulatuur van de-gene die de presentatie zal houden. Presentaties in deEngelse taal zijn ook welkom. In principe kunt u reke-nen op een spreektijd van ca. 20 minuten, gevolgd dooreen discussie van maximaal 10 minuten. Nadere detailshierover ontvangt u na de acceptatie van de ingediendepresentaties.
Call for papersOp 4 en 5 november 2014 organiseert het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) voor de tiende maal samenmet het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) een groot Nederlandstalig Lassymposium. Tijdens dit symposiumzal in een aantal parallelle sessies verdeeld over twee dagen de actuele stand van zaken rond de verbindings-techniek worden weergegeven. Hierbij zullen de accenten liggen op de volgende terreinen:
LASPROCESSEN• Ontwikkelingen en toepassingen• Robotiseren en mechaniseren
LASBAARHEID• Metallurgische lasbaarheid• Ongelijksoortige verbindingen• Toevoegmaterialen
LASTECHNISCH CONSTRUEREN
UITVOERINGSASPECTEN• Kwaliteitsaspecten en normen• Economie• Arbeidsomstandigheden• Onderzoek, DO en NDO
VERWANTE ONDERWERPEN• Thermisch spuiten en snijden• Lijmen en Solderen• Software voor de laspraktijk• Lasonderwijs
Belgisch Instituut voor LastechniekFleur MaasTechnologiepark 9359052 Zwijnaarde | België
T +32 92 92 14 00 E Fleur.Maas@bil-ibs.be
Nederlands Instituut voor LastechniekLeo VermeulenBoerhaavelaan 402713 HX Zoetermeer | Nederland
T +31 88 400 85 60E vermeulen@nil.nl
De selectie van de te presenteren papers wordt verrichtdoor een commissie samengesteld uit Nederland enBelgië, onder voorzitterschap van de directeuren vanbeide instituten. De definitieve keuze van de te presen-teren onderwerpen zal mede afhankelijk zijn van de ont-vangen voorstellen (samenvattingen). Als spreker bentu gedurende het lassymposium onze gast en betaalt ugeen deelnamekosten.
Uw voorstellen ontvangen wij gaarne vóór 1 juni 2014.
Indien u geen presentatie kunt of wilt geven, zouden wij graag van u willen weten of u interesse heeft in hetbijwonen van dit symposium en naar welk onderwerp uw voorkeur dan uitgaat. U kunt hiervoor, geheel vrij-blijvend, een mailtje sturen naar Linda Osenga (osenga@nil.nl) onder vermelding van uw naam en adres.
NIL-BIL Lassymposium 2014
gebruikt wordt voor het plasmasnijden; hij is voorzien van
water- of gaskoeling en heeft de mogelijkheid voor toe-
passing van enkele of dubbele gasaanvoer.
Bij gebruik van argon of gasmengsels op basis van argon
worden normaal gesproken wolfraamelektroden gebruikt
met ca. 1% lanthaanoxide. Dit type elektrode is hiervoor
het meest geschikt, heeft een grote standtijd en is herken-
baar aan de zwarte kopkleur. Als daarentegen lucht als
plasmagas wordt gebruikt, zijn speciale elektroden nodig,
bijvoorbeeld uit hafnium-beklede koper, om de meer
agressieve en oxiderende boog te kunnen verdragen.
Plasmagas en koelgasAls plasmagas komen de volgende gassen in aanmerking:
argon, helium, argon-waterstof, stikstof of lucht. Argon
met 35 % waterstof wordt standaard aanbevolen als al-
gemeen toepasbaar gas voor het snijden van de meeste
materialen. Alternatieve plasmagassen zijn argon en he-
lium. Bij het gebruik van alleen argon vermindert de hoe-
veelheid te verwijderen metaal. Bij heliumtoepassingen
ontstaat een bredere en minder diepe groef dan bij een
argon-waterstofmengsel.
Stikstof en lucht worden ook gebruikt als plasmagas, spe-
ciaal voor het gutsen van ongelegeerde staalsoorten. Hoe-
wel de gaskosten daarbij aanzienlijk lager zijn, is het
uiterlijk van de gegutste groef minder fraai dan bij gebruik
van een argon-waterstofmengsel. Toepassing van lucht
wordt niet aanbevolen voor het gutsen van aluminium,
omdat hiervoor een inert of reducerend gas is vereist.
Als koelgas kunnen argon, stikstof of lucht gebruikt wor-
den. Het gebruik van argon levert over het algemeen de
beste kwaliteit gutsgroef op, maar stikstof en lucht verla-
gen de gutskosten. Bij gebruik van lucht en stikstof ont-
staan giftige nitreuze dampen.
GutstechniekHet gutsen wordt uitgevoerd door de toorts voort te be-
wegen met een constante snelheid. Het wordt op een pro-
gressieve manier uitgevoerd, dat wil zeggen dat de toorts
stekend wordt gehouden in de voortlooprichting, om me-
taal te verwijderen over een afstand van 200 tot 250 mm.
De straal kan opnieuw worden gepositioneerd voor het
maken van een diepere of een bredere groef of om een
nieuwe slag van 200 tot 250 mm te maken.
Belangrijke procesparameters zijn de hoogte van de las-
stroom, de hoeveelheid gasstroom en de gutssnelheid.
Deze parameters bepalen de afmetingen van de groef en de
hoeveelheid metaal die kan worden verwijderd. Bij toe-
passing van het gutsen op een ongelegeerde staalsoort kan
met de standaardparameters tot ca. 100 kg metaal per uur
worden verwijderd met een voortloopsnelheid van 0,5
meter per minuut; de afmeting van de groef is dan onge-
veer 12 mm breed en 5 mm diep.
De afstand van de toorts tot het oppervlak en de hoek
ervan met het oppervlak hebben een grote invloed op de
voortloopsnelheid, het profiel van de groef en de opper-
vlaktekwaliteit. De afstand toorts-werkstuk is over het al-
gemeen ca. 20 mm, waarbij de toorts in gutsrichting
gezien achterover helt onder een hoek van 40 tot 45°. Bij
het gutsen in een enkele gang kan dan ongeveer een diepte
bereikt worden van ca. 6 mm.
De afstand toorts-werkstuk moet niet minder worden dan
12 mm, om het aanvriezen en opbouwen op het mond-
stuk van gesmolten, uit de groef opspringende spatten, te
voorkomen. Bij afstanden groter dan ca. 25 mm neemt het
effect van de gasstroom af, waardoor de diepte van de
groef wordt gereduceerd. Als de hoek tussen toorts en
werkstuk kleiner wordt, zal de plasmastraal over het
werkstukoppervlak kunnen gaan strijken. Hierdoor ont-
staat een bredere en ondiepere groef. Door de hoek te ver-
groten wordt de plasmastraal meer op het werkstuk-
oppervlak gericht, waardoor een diepere en smallere groef
ontstaat.
Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' iseen bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part11' uit TWI Connect. Met dank aan Fred Kempen (AirLiquide) en Piet van der Horst (Binzel Benelux).
Beschrijving van het procesHet gutsen met de plasmaboog is een van de varianten van
het plasmaproces. Het proces is geschikt voor toepassing
op nagenoeg alle ferro- en non-ferromaterialen.
De boog wordt onderhouden tussen een hittebestendige
elektrode, meestal wolfraam, en het werkstuk. Een intense
plasmastraal wordt opgewekt door de boog in te snoeren
in een koperen mondstuk met een kleine boring. Doordat
de elektrode in het mondstuk is geplaatst, kan het gas dat
het plasma vormt gescheiden gehouden worden van de an-
dere gastoevoer, nodig om de toorts te koelen en om de
plasmastraal te helpen het gesmolten metaal te verwijde-
ren uit de gemaakte groef.
De temperatuur en de kracht van de ingesnoerde plasma-
boog worden bepaald door de stroomsterkte en de hoe-
veelheid plasmagas. Met andere woorden: het plasma kan
zodanig worden gevarieerd dat een hete gasstroom ont-
staat of een hoogvermogen plasmastraal met een diepe in-
branding. De mogelijkheid om het type snijstraal te
regelen is handig. Met een goede instelling is het ook mo-
gelijk om defecten van het oppervlak van een werkstuk te
verwijderen.
Tijdens het gutsen moeten de normale voorzorgsmaatre-
gelen genomen worden om de gutser en personen in de di-
recte omgeving te beschermen tegen het felle licht en
wegspattende gesmolten druppels. In tegenstelling tot het
autogeen gutsen en het gutsen met beklede elektroden zal
de hoge snelheid van de plasmaboog de rook en het ge-
smolten en verwijderde metaal over aanzienlijke afstand
voor zich uit drijven. Wanneer een boog met een diep in-
brandingsvermogen wordt gebruikt, is gehoorbescher-
ming absoluut noodzakelijk.
ApparatuurDe stroombronnen die voor deze toepassing worden ge-
bruikt, moeten een hoge open spanning hebben; gebrui-
kelijk ligt deze boven de 100 V. De toorts is verbonden
met de negatieve pool en het werkstuk met de positieve
pool van de stroombron. De plasmatoorts is dezelfde die
Het gebruik van de plasmaboog als gutsgereedschap dateert uit de jaren 60,toen het proces ontwikkeld werd voor het lassen. Vergeleken met de alterna-tieve gutstechnieken, heeft de plasmaboog een zeer dunne gutsstraal, waar-mee een zeer nauwkeurige groef gemaakt kan worden.
Laskennis opgefrist
Gutsen met de plasmaboog
10
20 21
LASTECHNIEK GUTSEN MET DE PLASMABOOG - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014
Locatie, data en tijden
Locatie AC Restaurant Utrecht, De Meern
Data 2 april of 15 mei 2014
Tijd 10:00 - 16:00 uur
Locatie AC Restaurant ‘t Harde, ‘t Harde
Data 10 april of 5 juni 2014
Tijd 10:00 - 16:00 uur
Locatie Van der Valk Eindhoven, Eindhoven
Data 16 april of 12 juni 2014
Tijd 10:00 - 16:00 uur
Meer informatie vindt u op: www.nil.nl
Lasserskwalificatiesvolgens NEN-EN-ISO 9606-1
Workshop
Na vele jaren trouwe dienst is de Europese norm NEN-EN287-1 vervangen door de internationale norm NEN-EN-ISO 9606-1. De nieuwe norm voor het kwalificeren vanlassers voor smeltlassen in staal is in oktober 2013 in Ne-derland ingevoerd. Alle nieuwe lasserskwalificaties dienente worden afgenomen volgens deze nieuwe norm.Om vlot met de norm te kunnen werken organiseert hetNederlands Instituut voor Lastechniek een praktischeworkshop waarin alle aspecten van deze nieuwe normworden behandeld.
Deze workshop wordt gegeven door een ervaren lasdes-kundige van het NIL. Het NIL heeft zitting in de NENnormcommissie 341 008 (Lassen).
evulde draden zijn beschikbaar in allerlei types
(metal cored, rutiel, basisch) en ze zijn geschikt
voor vele toepassingen, zoals de staalbouw, de
scheepsbouw, de fabricage van drukvaten en de zware ma-
chinebouw. Het lassen met deze consumables is voor de
lasser over het algemeen eenvoudiger dan het lassen met
massieve draad. Niet alleen de parameterinstelling op de
stroombron is eenvoudiger; ook de stand van de toorts ten
opzichte van het werkstuk luistert iets minder nauw.
Hoewel gevulde draden allemaal uit een metaalstrip wor-
den vervaardigd, zijn er twee dominante fabricagetechno-
logieën die leiden tot twee duidelijk te onderscheiden
groepen: gevouwen draden en tubulaire (naadloze) dra-
den. Elke technologie heeft typische kenmerken die elke
lasspecialist zou moeten kennen.
22 23
Een dieper inzicht in de fabricagetechnologie van gevulde draden voor het constructie-lassen kan bijdragen aan een betere beoordeling van de geschiktheid van deze consu-mables voor een bepaalde toepassing.
Wat iedereen zou moeten
G Beperkingen van de classificatieGevulde draden worden al sinds de jaren 50 van de vo-
rige eeuw geproduceerd en zijn zeker niets nieuws, maar
de overvloed aan beschikbare informatie naar aanleiding
van diverse ontwikkelingen leidt vaak tot misverstanden.
Naast de algemene indeling en karakteristieken, voordelen
en beperkingen, zijn er meerdere factoren die een gevulde
draad meer of minder geschikt maken voor een bepaalde
toepassing.
Gevulde draden bestaan uit een metalen omhulsel met
daarin een mengeling van legeringselementen, desoxide-
rende elementen, ijzerpoeder en vaak slakvormende ele-
menten. De samenstelling wordt uitgekiend voor
toepassing in vlakke of horizontale positie enerzijds en
voor positiewerk anderzijds. Voor tal van staalsoorten zijn
er gevulde draden beschikbaar: van ongelegeerd staal tot
kruipvast staal (CrMo) en van roestvast staal tot hoog-
nikkellegeringen. Voor elke draad is een standaardclassi-
ficatie gedefinieerd volgens Amerikaanse (AWS) of
Europese en internationale (EN-ISO) normen. Deze clas-
sificaties delen de gevulde draden in op basis van het be-
schermgas, de lasposities, de elektrische polariteit, de
mechanische waarden en het slaksysteem. Wat echter ont-
breekt is de fabricagetechnologie: wereldwijd wordt het
huidige aanbod van gevulde draden geproduceerd volgens
een van de volgende technologieën: de gevouwen methode
of de naadloze methode.
Gevouwen vuldraadDe meest eenvoudige manier om een gevulde draad te pro-
duceren is gebaseerd op de Chemetron technologie uit de
jaren 70 tot 80. Het is een continu proces met een varia-
bele batchgrootte. Bij deze methode wordt een koudge-
walste metaalstrip (ongeveer 13 mm breed en 1 mm dik)
in een U-vorm gevouwen via een rollenset. In de opening
wordt vervolgens een homogene mix van poeders ge-
strooid via een aanvoerband. Eenmaal gevuld, wordt de
draad gesloten tot een O-vorm en door opeenvolgende
matrijzen verder getrokken naar de gewenste diameter.
Aan het eind krijgt de draad een gloeibehandeling op lage
temperatuur. Op die manier worden zeepresten (stearaten
die nodig zijn tijdens het draadtrekken) verwijderd en
krijgt de draad een donker geoxideerd oppervlak dat be-
Dwarsdoorsnede van tubulaire naadloze draad
Dwarsdoorsnede van Chemetron (gevouwen) draad : zowel a als b
LASTECHNIEK KENNIS OVER GEVULDE DRADEN - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014
door Tim Buyle
weten over gevulde draden
perkte weerstand heeft tegen atmosferische corrosie. Vaak
wordt nog een zeer dunne grafiet- of MoS2-coating aan-
gebracht als smeermiddel (< 0,24 g/m2) .
Een typisch kenmerk van deze draden is de aanwezigheid
van een open naad, waarlangs lucht en vocht in contact
kunnen komen met de poedervulling in de draad, die over
het algemeen hydrofiel van aard is. Indien geen bijzondere
voorzorgen worden genomen zal dit de houdbaarheid van
de draad tijdens opslag en gebruik sterk beperken. Bo-
vendien moet de draad met de nodige omzichtigheid wor-
den gebruikt. De draad is immers gevoelig voor sterke
vervorming door bijvoorbeeld een aanvoerunit met on-
aangepaste draadrollen, waardoor de mantel kan open-
buigen. De beperkte corrosiebescherming van de draad en
de reeds aanwezige oxidehuid maken dat de draad een ho-
gere elektrische overgangsweerstand heeft tijdens de
stroomoverdracht in het laspistool, waardoor de stroom-
belastbaarheid beperkt kan worden. Oppervlaktebehan-
delingen om de elektrische geleidbaarheid en de corrosie-
weerstand te verbeteren, zoals galvanische verkopering bij
een massieve draad, zijn niet mogelijk vanwege het in-
dringen van de procesvloeistof in de draad.
Wat de neersmeltsnelheid van de draad betreft, is er ook
een zekere beperking. Om een hoog rendement te halen is
niet alleen een hoge stroomdichtheid, maar ook voorver-
warming van de draad nodig. De voorverwarming van het
Microscopische opname van een lasnaad in een tubulaire draad
Productielijn voor Chemetron draad
24
LASTECHNIEK KENNIS OVER GEVULDE DRADEN - apr i l 2014
draadeinde gebeurt door het Joule-effect. Hoe
langer de stick-out, hoe hoger de voorverwar-
ming en dus hoe sneller de draad afsmelt. Ech-
ter, gevouwen draden hebben een aantal zwakke
plekken, waardoor de draad barst bij een be-
paalde temperatuur. Hierdoor is de stick-out al-
gemeen beperkt tot 30 mm.
Tubulaire vuldraadNaast gevouwen gevulde draden worden naad-
loze vuldraden gemaakt. Deze technologie, ont-
wikkeld door Oerlikon Buehrle in de jaren 60, is
een stuk complexer. Het begint met de fabricage
van een buis van ongeveer 16 mm in diameter
uit een warmgewalste strip die hoogfrequent
wordt gelast en vervolgens naar een diameter
van 13 mm wordt gerold.
Na een gloeibehandeling wordt de mantel van
de buis zacht en vervolgens verder gereduceerd
naar een geschikte vuldiameter, afhankelijk van
de specificatie van de draad. Het vullen van de
buis gebeurt op een triltafel, waarbij een coil van
ongeveer 500 à 800 kg onderaan wordt aange-
sloten op een vultrechter. In een tijdspanne van
6 à 8 uur wordt de draad gevuld door horizon-
tale X-Y trillingen van de tafel, waardoor het
poeder een opklimmende (Z-richting) helixbe-
weging maakt.
Klassieke poedermengsels zijn niet geschikt voor
dit proces. Zij zouden zich door de hevige tril-
lingen ontmengen (segregatie). De lichte deeltjes
zouden zich bovenin, en de zwaardere deeltjes
onderin de coil bevinden. Daarom zijn de poe-
ders voor dergelijke vuldraden voorzien van een
bindmiddel (op basis van silicaten), vergelijk-
baar met de fabricage van geagglomereerde poe-
ders voor het onderpoederlassen.
Na het vullen wordt de draad naar een tussen-
diameter getrokken. Tijdens dit proces veran-
dert voornamelijk de buitendiameter en blijft de
wanddikte nagenoeg constant. Dit is het mo-
ment waarop de draad een rekristallisatiebe-
handeling op hoge temperatuur moet ondergaan
om verder getrokken te kunnen worden naar de
einddiameter. Tijdens die warmtebehandeling
wordt diffundeerbare waterstof uit het poeder-
mengsel en de silicaten door de wand van de
draad geëvacueerd. In een laatste stap wordt de
draad verder getrokken, waardoor het poeder
in de draad samengeperst wordt tot er een uni-
forme poederdichtheid heerst over de gehele
lengte. De wanddikte wordt verder gereduceerd in ver-
houding tot de reductie van de buitendiameter. De vul-
draad is hermetisch gesloten en biedt zo de mogelijkheid
tot verkopering.
Door de warmtebehandeling van de draad en de verko-
pering zijn de glij-eigenschappen superieur aan die van een
gevouwen draad. Vervorming van de draad is geen enkel
probleem, net als langdurige opslag en blootstelling aan
de omgeving. De tubulaire vuldraad heeft ook een hogere
stroombelastbaarheid. Echter, door de relatief grote wand-
dikte in vergelijking met de gevouwen types, is de neer-
smeltsnelheid iets beperkter.
WaterstofBeide fabricagetechnologieën kunnen lage percentages dif-
fundeerbare waterstof opleveren. De naadloze technologie
behaalt 2-3 ml per 100 g lasmetaal en scoort zo iets beter
dan de gevouwen types die niveaus tot 5 ml per 100 g las-
metaal bevatten. Zonder bijzondere maatregelen tijdens
opslag en gebruik kunnen de waterstofgehaltes van ge-
vouwen draden snel oplopen. In veel gevallen zijn aange-
paste verpakkingen nodig. Bovendien moeten de
richtlijnen van de fabrikant ten aanzien van opslag en ge-
bruik nauwgezet worden gevolgd. Hoewel de juiste op-
slag van toevoegmaterialen een eis is binnen een
kwaliteitsbeheersingssysteem volgens EN-ISO 3834,
wordt hier vaak te snel overheen gegaan. Zeker als men
gevouwen en tubulaire draden onder één noemer zet, na-
melijk ‘gevulde draden’ kan men gemakkelijk de mist in-
gaan.
FlexibiliteitDe rekristallisatiebehandeling van vuldraden in de naad-
loze technologie maakt dat de poeders en de bindmidde-
len bestand moeten zijn tegen hoge temperaturen, zonder
dat hierbij ongewenste chemische veranderingen optreden.
De granulometrie van de poeders is eveneens een beper-
kende factor tijdens het draadtrekken, vanwege de rela-
tieve dikteveranderingen van de mantel van de draad.
Hierdoor is het aanbod van tubulaire vuldraden beperkt
tot een kleiner aantal staalsoorten en/of toepassingen. De
gevouwen technologie kent deze beperkingen niet.
ConclusieBeide fabricagetechnologieën bieden voor- en nadelen
wanneer factoren zoals neersmeltsnelheid, stroombelast-
baarheid, doorvoerbaarheid, vochtopname, legeringstype
en opslagcondities worden beschouwd. Een ‘one-type-fits-
all’-formule is er niet. Telkens weer zal een afweging moe-
ten worden gemaakt om tot een geschikte keuze te komen,
en dit volledig naast de klassieke benadering via de ge-
normaliseerde classificatie van gevulde draden.
25
LASTECHNIEKapr i l 2014
Hoogfrequent lassen van een 16mm buis voor tubulaire draad, met koeling
Vullen van een chemetron draad m.b.v. een aanvoerband (tapijt)Vormen van een U in een metaalstrip (onder)
Vulstation voor tubulaire gevulde draden
Onze Kenmerken:
Een breed spectrumaan diensten
NIL gemachtigde organisatie
LMK/LK kwalificaties
PWHT
Mechanisch onderzoek
Corrosie onderzoek
Breuk mechanica
Schade onderzoek
On-site testing
Immersion Ultrasone
TestingAdvisingAssuring
T: 0181-617 144W: www.exova.comE: nederland@exova.com
Een breed
Een breed
aan dienstenumspectr
Een breed
aan dienstenum
Een breed
eenmerkkeOnze KKeNIL gemachtigde organisatie
LMK/LK kwalificaties
WHT
zoekMechanisch onder
P
en:NIL gemachtigde organisatie
0181-617 144
On-site testing
Immersion Ultrasone
zoek
zoek
Breuk mechanica
zoekSchade onder
Corrosie onder
Mechanisch onder
T
nederland@exova.comE:.exova.comwww:W
0181-617 144: T
uringssAngdvisiA
estingTTe
nederland@exova.com
26
LASTECHNIEK PRAKTIJKVOORBEELD ROBOTLASSEN - apr i l 2014
Bromedo Metaal B.V. in Dongen is opgericht in 1991 als toeleverancier van plaatwerken licht constructiewerk voor bedrijven in diverse branches. Vorig jaar namen de broersMenno en Jeroen Brok het bedrijf van hun vader over. Zo’n vijf jaar geleden is Bromedogestart met robotlassen. Menno Brok: “Steeds meer klanten verlangen de robotlaskwaliteit nu als standaard.”
door Erik Steenkist
’Klant verlangt robotlas alsstandaardkwaliteit’
afkeur groter dan wanneer deze met een robot worden ge-
last. Geen afkeur van producten zorgt voor tevreden klan-
ten en levert meer rendement op. Het rendement zit dus
niet alleen in de bezettingsgraad en kostenbesparing, maar
vooral in de constante kwaliteit en hoge herhalingsnauw-
keurigheid. Dubbel voordeel dus.”
Compacte robotlascel voor kleine productenDe cel die speciaal voor Bromedo is gebouwd, is zeer com-
pact. Menno Brok “Ruimtegebrek was voor ons een reden
om te kijken naar een kleine cel. Bovendien is de be-
staande lasrobotinstallatie met twee werkstations van 3
meter vaak te groot voor kleine producten.” De kleine cel
is uitgerust met een Panasonic TA-1400 lasrobot en één
werkstation met een opspantafel van 1,5 meter die met
een Panadice traploos gemanipuleerd wordt. “Met de ma-
nipulator ben je niet meer beperkt in bereikbaarheid van
de lasrobot.” De cel is verder geleverd met een snelloop-
deur aan de voorzijde. “Voordeel van een compleet en
geïntegreerd systeem is dat je later altijd uit kan breiden
met een tweede werkstation aan de andere zijde, en naast
MAG ook TIG kunt lassen. Op de grotere cel die in 2009
is geïnstalleerd doen we dat al. Maar deze compacte cel
zetten we uitsluitend in voor het MAG-lassen.”
Samen met de klant producten ontwikkelenBromedo Metaal focust zich niet op specifieke producten.
“We pakken alles aan, van simpel monodeel tot complete
machine. Als toeleverancier hebben we daarvoor alle be-
werkingen in huis. Maar met ons machinepark en onze
knowhow kunnen we meer. We willen steeds meer naar
halffabricaten en complete producten. Wanneer je die in
een intensievere samenwerking met de klant ontwikkelt,
kom je sneller tot een eindproduct en leg je een basis voor
langdurige samenwerking.”
obotlassen. Ja ook dat doen wij!” Op zijn web-
site laat Bromedo er geen misverstand over be-
staan en wie meer wil weten kan doorklikken
naar technische achtergrondinformatie. De vraag bij
welke seriegrootte de lasrobot wordt ingezet is volgens
Menno Brok niet meer van belang en de klant eist in toe-
nemende mate de kwaliteit van een robotlas. “We liepen
daardoor al gauw tegen capaciteitsproblemen aan op onze
lasrobotinstallatie. Alleen hadden we niet voldoende
ruimte voor een tweede lasrobot op een H-frame. Valk
Welding bouwde daarom een compacte lasrobotcel van 2
x 2 meter voor ons. Die zetten we nu alleen in voor kleine
producten. Een perfecte aanvulling op de grotere cel.”
Werk behouden dankzij de lasrobotBromedo heeft de afgelopen jaren nauwelijks last gehad
van een terugval in de omzet. Menno Brok: “Door de cri-
sis zijn nogal wat bedrijven failliet gegaan. Uitbesteders
moeten daarom soms op zoek naar een andere toeleve-
rancier. Daarnaast profiteren we van onze goede naam in
de markt en het leveren van een eigen product.”
De inzet van robotlassen is voor Bromedo een goede klan-
tenbinder geworden. “Zonder de lasrobot waren we nu
veel werk kwijt geweest. Met de stap van handlassen naar
robotlassen konden we de voordelen van automatisering
doorberekenen in een scherpere prijsstelling. De klant ver-
wacht echter niet alleen een scherpe prijs, maar ook een
constante en hoge kwaliteit. Bij contracten op afroep moet
iedere batch, hoe klein ook, met dezelfde laskwaliteit ge-
leverd worden. Die garantie kun je met een lasrobot wel
bieden, maar met handlassen niet. In complexere frames
zitten zoveel lassen, dat wanneer je deze met de hand last,
de kans op vergeten lassen groot is. Hierdoor is de kans op
“R ‘Het rendement zit dus niet alleen in de
bezettingsgraad en kostenbesparing,
maar vooral in de constante kwaliteit
en hoge herhalingsnauwkeurigheid.’
27
LASTECHNIEKapr i l 2014
Er waren afgelopen maart weer de nodige robots tezien op de Techni-Show. Niet alleen lasrobots, maarook zogenoemde handlingrobots. Robots, die de on-derdelen van een te lassen product in de lasmal kun-nen leggen en er ook weer uit kunnen halen als ergelast is. Voor het lassen wordt dan meestal van eenandere robot gebruik gemaakt, hoewel die handlingro-bot ook een lastoorts zou kunnen oppakken. Wat kun-nen robots tegenwoordig eigenlijk niet? Je kunt jeafvragen of lassen nog wel leuk is. Waar blijft het echtehandwerk met al zijn mogelijkheden, maar ook beper-kingen. Robots maken geen fouten en als het lasresul-taat niet goed is, is de robot gewoon niet goedgeprogrammeerd. Dat programmeren wordt wel steedseenvoudiger. Een geoefende lasser doet het een keervoor en de robot doet hem het na. Een robot kan dusniet zelf een lasprogramma opstellen, of misschien tochwel? Wat te denken van robots met kunstmatige intelli-gentie. Een robot die nog beter kan lassen dan jij endie je ook nog vertelt dat het door jou geprogram-meerde lasprogramma voor geen meter klopt? Het zoude omgekeerde wereld zijn, en moeten we daar bangvoor zijn? Volgens trendwatcher Sander Duivestein hoeven wedat niet en zijn robots met kunstmatige intelligentie detoekomst. Hoe gaat dat over 25 jaar in zijn werk? Je on-derhuidse chip activeert de lasrobot als je de lashal `smorgens binnenkomt. De robot wenst je dan eengoede morgen en peilt gelijktijdig je stemming, door-
dat je hartslag, je bloeddruk, je slaapritme en je snel-heid van lopen naar de lashal opgeslagen is en aan derobot doorgegeven. Te veel gefeest de avond van te-voren? De computer zal rustig aanvangen. Goed uitge-slapen? De computer gaat op full speed. Voor de grapmoet u toch eens “Stalen Holen (1972)” en de andererobotboeken van de schrijver Asimov lezen. Dat is sci-ence fiction, zult u zeggen, maar wat Asimov bedachtgaat de werkelijkheid heel dicht benaderen. Robotsmeten voortdurend en kunnen met andere robots encomputers razendsnel communiceren. Daar kan geenmens meer tegenop. Ik zei het al, robots maken geenfouten en het is al aangetoond dat zelfrijdende auto’sveiliger zijn. Over 25 jaar mogen we zelf geen auto meerrijden. Scheelt een hoop stress. Hoe zit het nu met las-sen? Ik denk dat het net zo gaat als met autorijden. Het lassen wordt volledig door intelligente robots over-genomen. Wij kijken net als op de Techni-Show vanafenige afstand hoe er gelast wordt en hoeven alleenmaar te bedenken welke combinatie van stroombronen robot we gaan aanschaffen. Misschien kan de intel-ligente robot ons daarbij wel adviseren?
Robotangst
Lastechniek #5
Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl
verschijnt in mei
In juni verschijnt ons themanummer‘Certificatie, zin en onzin’
www.binzel-benelux.com
T E C H N O L O G Y F O R T H E W E L D E R ’ S W O R L D
De nieuwe E3® wolfraamelektroden:
Een uitgekiende blend van oxidesgarandeert uitmuntende prestaties.
■ De beste ontstekings- en herontstekingseigenschappen■ Bruikbaar voor zowel DC als AC TIG-lassen■ Hoge belastbaarheid■ Geringe slijtage van de elektrodepunt
dé keuze voor de toekomst.
LASTECHNIEK COLUMN - apr i l 2014
28
Specialistin slijtage oplossingen
Revamo is bekend door het aanbrengen van slijtvaste lagen door middel van thermisch coa-ten. Door middel van HVOF, draadspuiten, plasmaspuiten en vlamspuiten kan Revamo eenzeer grote diversiteit aan coatings aanbrengen om slijtage te sturen. Aan al deze mogelijkheden wordt nu het lasercladden toegevoegd, een uitbreiding die naad-loos aansluit bij onze huidige toepassingen en voor nieuwe oplossingen en mogelijkhedengaat zorgen. Bij het lasercladden wordt een extreem hoge kwaliteitslaag aangebracht meteen minimale opmenging van het basismateriaal. Door de geringewarmte-inbreng is er ook geen sprake van vervorming.
Wij delen onze know-how graag met een breed publiek daarom nemen we deel aan de volgende beurs:
Wilt u meer weten? Neem contact op met onze slijtage specialisten:0522 251 941 | info@revamo.nl | www.revamo.nl
Materials 201416 en 17 april 2014NH Conference Centre Koningshof, VeldhovenStand 37
3130
LASTECHNIEKapr i l 2014VAKTROTS - apr i l 2014LASTECHNIEK
p zijn achttiende kwam Gerard, als eerste vaste
medewerker na oprichter Willem de Vries, bij De
Vries Welding, een bedrijf gespecialiseerd in het
‘custom made’ bouwen van de meest uiteenlopende pro-
ducten in de sectoren industrie en offshore. Hij begon er
als constructiebankwerker en volgde later een opleiding
tot lasser. Inmiddels werkt Gerard bijna twintig jaar bij
het bedrijf. Verveeld heeft zich nog geen dag: de afwisse-
ling in het werk en de betrokkenheid bij klanten zorgen er-
voor dat Gerard dagelijks met veel plezier aan het werk
gaat. Momenteel werkt hij aan vijf gascompressoren, be-
stemd voor een gaswinningsbedrijf uit Azerbeidzjan. “Het
mooie vind ik dat ik het hele product opbouw. In de eer-
ste week werk ik aan het leidingwerk, waarna ik in de
tweede week bezig ben met de opbouw. Zo maak je van
niets, iets.”
BochtenwerkEn dat doet Gerard op zijn eigen, precieze wijze. “Ik ben
een allrounder, maar het leidingwerk op maat maken is
mijn specialiteit. Dat begint bij het voorbewerken van het
materiaal. Een goede bewerking van de walshuid is cruci-
aal. De pijp moet gewoon blank zijn, zo heb je de minste
kans op scheuren.” Bij de productie van een gascompres-
sor maakt Gerard vaak gebruik van twee processen: TIG-
lassen voor de grondlaag en MAG-lassen voor de
sluitlaag. “TIG-lassen vind ik het mooiste. Dat is schoon,
en vrij van spetters.” Gerard geniet bij het bouwen van de
compressor vooral van het bochtenwerk en vindt het be-
langrijk dat een product netjes de deur uitgaat en de klant
tevreden is.
Bouwer en een beetje vormgeverGerard is niet alleen verantwoordelijk voor de productie
van de gascompressoren - hij praat ook mee met de klant
over het ontwerp. “Je krijgt een tekening en daarna heb je
ook nog alle vrijheid om je eigen zegje te doen. Bij de gas-
compressor merkte ik bijvoorbeeld dat een steun nogal in
de weg zat - een pijp kwam er vlak langs - waarna ik bij
de klant hiervoor een oplossing heb aangedragen. Op die
manier haal je kinderziektes uit een nieuw product.” Zo is
hij niet alleen bouwer, maar dus ook een beetje vormge-
ver? “Zo kun je dat zien, ja”, klinkt het bescheiden.
GeheimMaar wat is nou het geheim van de perfecte las? “Daar
komt in elk geval veel ervaring en routine bij kijken”, ant-
woordt Gerard. “Ook heb ik veel profijt van mijn laskar,
waar ik al achttien jaar mee werk. Ik kan ermee lezen en
schrijven. Maar dat geeft niet de doorslag, hoor. Uitein-
delijk draait het om het vele doen, het goed afstellen van
het lastoestel, het goed voorbewerken van het materiaal
en om geduld.” Over dat laatste beschikt Gerard in vol-
doende mate. “Ik ben een rustig persoon. Dat zie je ook
aan mijn fijne las. Een las is je handtekening, je visite-
kaartje, je kunt er de lasser aan herkennen. Dat is bij mij
dus ook het geval.” En is zijn verfijnde manier van lassen
– waar de collega’s binnen De Vries Welding hoog van op-
geven – dan dé perfecte las? “Eigenlijk bestaat die niet”,
stelt Gerard. “Net zomin als de perfecte mens bestaat.
Maar je moet wel altijd streven naar perfectie.” Dat laat-
ste zit hem zo’n beetje in het bloed. “Ja, het is precisie-
werk. Maar als je al verkeerd begint, kom je aan het einde
helemaal niet goed uit. Afraffelen zit niet in mijn aard.”
door Jaap van Sandijk, fotografie Rob Glastra
Hij is allrounder, maar het lassen van leidingwerk vindt Gerard van der Poel, werkzaam bij De Vries Welding in Groot-Ammers, het leukst. “De perfecte las bestaat niet. Maar je moet wel altijd blijven streven naar perfectie.”
‘Afraffelen zit niet inmijn aard’
O
LASTECHNIEKapr i l 2014
33
Prijswinnaars BMBE-lassen1e Jarno Gunnink - CSG Reggesteyn te Rijssen2e Stefan Steggink - SG St. Canisius te Almelo3e Gert Jan Hoogenberg - Pieter ‘t Zand te Kampen
Prijswinnaars MAG-lassen1e Bas ter Steege - CSG Reggesteyn te Rijssen2e Erwin Kresbergen - Calvijn College te Krabbendijke3e Ogilvy Station - IJssel College te Capelle a/d IJssel
Tweeëntwintig enthousiaste jonge lassers verzamelden zich op 27 maart bij LasschoolDe Kempen te Hapert voor de finale van de NIL Nationale Laswedstrijden voor vmbo-leerlingen. Wie mogen zich de beste jonge lassers van Nederland noemen?
oorafgaand aan de finale hebben circa 450 jonge
lassers vanuit tientallen scholen deelgenomen aan
de regionale voorrondes. Via deze voorrondes heb-
ben in totaal tweeëntwintig deelnemers zich geplaatst voor
de finale van de NIL Nationale Laswedstrijden 2014 voor
vmbo-leerlingen, waarmee zij het praktijkexamen NIL-ni-
veau één al hebben verdiend. Deze laswedstrijden voor
vmbo-leerlingen worden elk jaar georganiseerd door het
Nederland Instituut voor Lastechniek, om jongeren te en-
thousiasmeren voor het mooie vakgebied van de lastech-
niek.
Gespannen leerlingenHet is donderdag 27 maart om half acht in de ochtend.
Op Lasschool De Kempen zitten de gespannen leerlingen
met hun docenten te wachten op de officiële opening van
de finale van de NIL Nationale Laswedstrijden 2014. Ter-
wijl de eerste groep om negen uur van start gaat met het
examenwerkstuk, vertrekt de tweede groep op een korte
excursie naar VDL Metaal en Containertechniek van de
VDL Groep, een groot bedrijf waar veel wordt gelast. Alle
finalisten worden gedurende de hele dag bijgestaan door
lasdocenten van verschillende scholen. De docenten van
de leerlingen zelf mogen bij de wedstrijd hun leerling(en)
niet meer helpen.
NIL tachtig jaar jongHet finalewerkstuk is een speciaal ontwerp in het kader
van het tachtigjarig jubileum van het NIL. In het plaat-
werk van het werkstuk is de tekst “NIL 80 jaar jong” uit-
gesneden. Vooral het rondom aflassen van het ontwerp
wordt als lastig ervaren. De deelnemers praten na de wed-
strijd met docenten en ouders na over het gemaakte werk-
stuk en hun kansen op de titel, terwijl de jury aan het werk
gaat om de prestaties te beoordelen.
PrijsuitreikingOm vier uur zijn alle werkstukken zorgvuldig beoordeeld
door de twee NIL-examinatoren Wim Knoop en Theo van
Eck. Evenals vorig jaar is Bas ter Steege de winnaar in de
categorie MAG-lassen. Jarno Gunnink is de winnaar in de
categorie BMBE (booglassen met beklede elektrode).
Beide leerlingen staan onder begeleiding van docent Wim
van de Merwe van de metaalafdeling van CSG Regge-
steyn. Een unieke prestatie van deze school. Wim van de
Merwe: “Dit overkomt je één keer in je leven! Als je in de
voorronden twee keer eerste wordt is dat al top, maar dat
je dit op de finale kunt herhalen is een feest op zich.”
Naast de beker kregen Bas en Jarno een lashelm ter
waarde van 400 euro cadeau.
door Kevin van Beek, tekst en fotografie
Nederlandse Laskampioenen
vmbo 2014
V
In het plaatwerk is de tekst “NIL 80 jaar jong”
uitgesneden. Vooral het rondom aflassen
van het ontwerp wordt als lastig ervaren.
32
NIL LASWEDSTRIJDEN VOOR VMBO’ERS 2014 - apr i l 2014LASTECHNIEK
Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl
Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.
Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl
Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl
ADVIES en CONSULTANCY AFZUIGINSTALLATIES ENLUCHTBEHANDELING
GEAUTOMATISEERD SNIJDEN
LASACCESSOIRES
LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN
Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
AIB-Vinçotte Nederland B.V.Takkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlwww.vincotte.nl
Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl
Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl
Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com
Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.
Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com
CHEMISCHE METAAL-OPPERVLAKTEBEHANDELING
Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl
Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.
Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl
Nederman Nederland BVWiekenweg 33 - 3815 KL AmersfoortPostbus 2646 - 3800 GD AmersfoortT 033 298 81 22 - F 033 298 80 24E welkom@nederman.nlwww.nederman.nl
ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu
Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen
KEURINGEN
HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com
Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie
Drachten | Zutphen | Rotterdam
Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl
Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl
LASTOORTSEN MIG
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl
LAS- EN SNIJTOORTSEN
LASTOEVOEGMATERIALEN
MANIPULATOREN ENMECHANISATIE
MECHANISATIE EN AUTOMATISERING
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
Dumeta import / export B.V.Marconistraat 26 - 7575 AR OldenzaalT 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71E info@dumeta.nlwww.dumeta.nl
ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu
Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen
ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu
Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen
Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com
Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.
Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com
Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl
Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.
LIJMEN
Lorch Lastechniek B.V.Postbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizwww.lorch.eu
Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com
LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING
34 35
Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com
ONDERZOEK
Materiaal Metingen Testgroep B.V.MME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 4222 - 2980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comwww.mme-group.com
Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com
Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.
Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com
NDO/DO ONDERZOEK
ONDERHOUD EN NIEUWBOUWINSPECTIE
3P Project Services B.V.Nijverheidsweg 4 - 4854 MT BavelT 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01E 3pqs@3pgroup.comwww.3pgroup.com
Totaalproject in inspectie, lastechnischeondersteuning en projectmanagement
HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com
Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie
Drachten | Zutphen | Rotterdam
De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl
Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.
LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014
ROBOTS EN ROBOTISERING
SNIJDEN
ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu
Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
VOORBEWERKINGSAPPARATUURVOOR PIJP EN PLAAT
WARMTEBEHANDELING
Delta Heat Services B.V.Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlwww.delta-heat-services.nl
• Elektrisch voorwarmen en gloeien• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering
PLASMASNIJDEN
ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu
Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
ORBITAAL EN APPARATUUROPLEIDINGEN EN CURSUSSEN
De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl
Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.
Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden NederlandNIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen. • International Welding Engineer (IWE/ LPI)
• International Welding Technologist (IWT/ MLT)
• Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en
keuring mogelijk.
• Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen,
Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen,
Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT
Ook cursussen op gebied van Materia-len, Procestechnologie, Onderhoud &Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde(hbo, post-hbo en masterniveau).
Meer informatie CvNT Lenneke KokT 088 481 88 88E info@cvnt.nlwww.cvnt.nl
Meer informatie ROC Joost ZijderveldT 030 754 69 03E j.zijderveld@rocmn.nlbedrijfsopleidingen.rocmn.nl
Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl
Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy
Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com
Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl
Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl
Rolan Robotics B.V.De Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlwww.rolan-robotics.nl
WEERSTANDLASSEN
Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl
Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines
Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten
Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur
PUNTLASSEN
Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl
Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines
Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten
Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur
STIFTLASSEN
Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl
Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines
Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten
Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur
36
LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - apr i l 2014
3P Quality Services B.V. bemiddelt vanuit een projectma-tige aanpak en/of vanuit een vaste bemiddeling binnen devakgebieden Engineering, Construction management,Shutdown management en Project management.
3P Quality Services biedt kansen en mogelijkheden ookvoor 50 plussers en starters op de arbeidsmarkt. 3P Qua-lity Services is gecertificeerd volgens ISO 9001/VCA. Eenkwaliteitsgarantie gaat echter niet alleen om systemen enstandaarden, maar vooral om mensen. Daarom investerenwij voortdurend in onze professionals door middel van op-leidingen en coaching.