Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 4 - april 2014

Nieuwe norm: EN-ISO 2553:2014Gerard van der Poel is trots op zijn vakVerslag laswedstrijden vmbo 2014

In dit nummer:

www.vakbladlastechniek.nlUitgaveISSN 0023-8694Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituutvoor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL).RedactieBert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten,Margriet Wennekes, Henk ZandvlietEindredactieMargriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek)UitgeverBert de JongAdvertentie-exploitatieCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58 - E info@con-sell.nlRedactieadviesraadPaul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld,Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez,Adriaan Visser

Adressen Nederlands Instituut voor LastechniekPostbus 190 - 2700 AD ZoetermeerT 088 400 85 60 - E redactie@nil.nl - www.nil.nl

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 00 - F +32 9 292 14 01, E marijke.goedertier@bil-ibs.be - www.bil-ibs.be

OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50E info@vakbladlastechniek.nlVoor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van:https://vakbladlastechniek.wetransfer.com

Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijvenin Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief.

Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met marijke.goedertier@bil-ibs.bePrijzen zijn excl. BTW.

Lastechniek verschijnt tien keer per jaar en wordt toegezonden aandeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en hetBelgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerdenen belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen overabonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aan-getekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar.

Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voorhet Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

©2014 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Colofon

Volg LASTECHNIEK op twitter:

@VBLASTECHNIEK

Bij het verschijnen van deze editie van Lastechniek is degrootste industriebeurs ter wereld, de Hannover Messe,net achter de rug. Nederland was dit jaar partnerland vande Messe en werd met zo’n 250 Nederlandse bedrijvensterk vertegenwoordigd. "Het is verkeerd Nederland al-leen in verband te brengen met tulpen en kaas", zei pre-mier Rutte bij de opening van de beurs, die hij samen metbondskanselier Merkel verrichtte. Rutte noemde de Han-nover Messe een uitgelezen mogelijkheid om de wereldte laten zien dat Nederland een land is van uitvinders, cre-atieve geesten en vindingrijke ingenieurs. En volgensFME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming is de Neder-landse technologische industrie vooral goed in het “den-ken in oplossingen” en “samenwerken over grenzenheen”.

Als we ons beperken tot de lastechniek, heeft de samen-werking over grenzen heen onder meer geleid tot een uit-gebreid stelsel van internationale afspraken dieuiteindelijk tot doel hebben om de kwaliteit van lascon-structies te waarborgen. Die afspraken gaan tot in hetkleinste detail. Een voorbeeld daarvan vindt u in dit blad:de norm over het aanduiden van lassymbolen op teke-ning is aangepast en onlangs van kracht geworden. Ineen artikel van Leo Vermeulen kunt u zien wat dit bete-kent.

Normen zijn er dus om duidelijkheid te geven, maar bijindividuele bedrijven kunnen ze nogal wat onrust of zelfsweerstand oproepen. De veelbesproken norm EN 1090is daar een goed voorbeeld van. Vorig jaar hebben weeen themanummer gewijd aan de eisen die samenhan-gen met de invoering van deze norm. Maar nu zijn webezig met de voorbereidingen voor een themanummer injuni, waarin we vooral willen laten zien welke mogelijkeoplossingen er zijn om te voldoen aan de opgelegde nor-men. Vooral kleinere bedrijven ervaren de toenemenderegelgeving als bedreigend. Juist die bedrijven willen wehandvaten bieden en aan de hand van voorbeelden latenzien hoe het ook kan. Denken in oplossingen, dus. Wantniet alleen binnen het bedrijfsleven, ook bij Lastechniekdenken we graag in oplossingen. Wordt dus vervolgd.

Voor nu wensen we u veel leesplezier met een Lastech-niek die gevuld is met nieuws, wetenswaardigheden,praktijkverhalen en vakkennis.

De makers van Lastechniek

Denken inoplossingen

LASTECHNIEK VOORWOORD - apr i l 2014

ITW WELDING PRODUCTS

levert een uniek en volledig producten programma

uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment

omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires

en inductieve verwarming apparatuur.

Miller lasapparatuur

Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van

lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant

voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende

innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme

betrouwbaarheid!

Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen

Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart,

McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste

lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke

toepassing variërend van hoogwaardige verbindings-

lassen tot reparatie en oplassen.

ITW Welding Products BV

Edisonstraat 10

NL-3261 LD Oud-Beijerland

T +31 (0)186 641 444

F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen

FORTUNE 200ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois

Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business

units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst”

van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar

Onze diensten en producten zijn gebaseerd op

“Quality and Know-How in Welding”.

ITW Welding Products biedt u een bekwaam team

van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren

en begeleiden op het gebied van efficiënte proces-

en productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures,

training en kwalificatie van lassers.

Geïnteresseerd in onze mogelijkheden?

Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde

dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor

ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en

lastoevoegmaterialen.

Bel ons op: Tel. 0186 641 444.

Wij zijn u graag van dienst!

Inhoud #4 april 2014

LASTECHNIEKwordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek

www.vakbladlastechniek.nl

04 Vanuit de verbindingswereld

12 Symbolische weergave van

lasverbindingen op tekeningen

16 Eerste gecertificeerde composiet-

reparatiesysteem voor pijpen en buizen

19 Call for Papers Symposium 2014

20 Laskennis opgefrist 10

De volgende editie

van Techni-Show

vindt plaats in 2016.

Bijna 80 % van de

bezoekers geeft nu

al aan van plan te

zijn om editie 2016

te bezoeken. 10 30

32

Coverfoto: Rob Glastra

foto: Rob Glastra

© VNU Exhibitions

22 Wat iedereen zou moeten weten

over gevulde draden

26 Robotlas als standaardkwaliteit

28 Willem de Welder

30 Vaktrots

32 NIL-laswedstrijden 2014

voor vmbo-leerlingen

34 Brancheregister5

‘Een las is je handtekening, je visitekaartje, je kunt er de lasser aan herkennen.’

Kort voor het uitkomen van dit blad heeft de jury heeft de genomineerden voor de Laserinnovatieprijs 2014 be-kendgemaakt. “De kwaliteit van de inzenders is dermate hoog dat er maar liefst vier bedrijven door de jury ge-nomineerd zijn. In willekeurige volgorde: Apex Europe te Hapert, Holga te Doetinchem, Rodomach te Deventeren IMS te Almelo.” Tijdens het Industrial LaserEvent 2014 op 15 april zullen de genomineerde bedrijven zichkort presenteren en zal de jury de winnaar 2014 bekend maken.

De Laserinnovatieprijs is in het leven geroepen om bedrijven die aantoonbaar succes behalen met lasertech-niek in het zonnetje te zetten. Tevens is dit een stimulans voor de andere bedrijven om ook lasertechniek metsucces te gaan inzetten. De Laserinnovatieprijs bestaat uit een kunstwerk en wordt jaarlijks uitgereikt.

KennisDe derde partij die de lasmanifestatie mede organiseertis NTG uit Emmen. Dit bedrijf is onderdeel van de Euro-pese SOL Group, die al sinds 1927 industriële en medi-sche gassen produceert en distribueert. Het nieuwstecilinder-vulstation van de SOL Group is in 2007 inEmmen geopend. Ger Rademaker: “NTG is bekend inde medische wereld, maar we leveren ook en vooral las-gassen aan industriële bedrijven. Wij willen tijdens delastechnische vakdag vooral laten zien dat er nog veel tewinnen valt als het gaat om kennis van de juiste toe-passing van lasgassen.”

Harold Scholing: “Bij bedrijven zien we een groeiendebehoefte aan lastechnische kennis, en kaderopleidin-gen worden steeds belangrijker met het oog op denieuwe normen. Zowel op het gebied van apparatuur,certificaten en kwalificaties valt er dus nog veel te ont-dekken.”

www.tshvakopleidingen.nlwww.ntg-emmen.nlwww.kamplas.nl

Lasrobots van Yaskawa kunnen door operators wor-den geprogrammeerd zonder de tot nu toe vereistekennis van programmeren. Die innovatie is mogelijkdankzij Kinetiq Teaching®. Door de grote snelheid vanprogrammeren zijn nu ook kleinere series zeer renda-bel en hoogwaardig te produceren.

Alles over lassen en lasopleidingen op

22 mei in Emmen

LASTECHNIEK LASTECHNIEK

4 5

BERICHTEN - apr i l 2014

Op 22 mei wordt in Emmen een lastechnische vakdaggeorganiseerd voor scholieren en lasprofessionals.TSH Vakopleidingen, Kamphuis Lastechniek en de Ne-derlandse Technische Gasmaatschappij (NTG) hebbende handen ineengeslagen om scholieren en lasserskennis te laten maken met opleidingsmogelijkhedenen de nieuwste trends in de lastechniek. Daarnaast iser aandacht voor certificering en kwalificatie.

Scholieren en lassersDe lasmanifestatie duurt de hele dag, waarbij het och-tendprogramma speciaal is gericht op jongeren. Scho-lieren van vmbo- en mbo-scholen in de regio Emmendie ‘iets met techniek’ willen doen, worden ’s morgensvanaf 9 uur uitgenodigd om de lasmanifestatie te be-zoeken. Zij maken niet alleen kennis met alle oplei-dingsmogelijkheden binnen de lastechniek, maar ookmet allerlei noviteiten binnen dit bijzondere vakgebied.Harold Scholing van TSH Vakopleidingen: “Met dit ini-tiatief willen we iets doen aan het teruglopend aantalscholieren dat kiest voor een lasopleiding. Veelvmbo’ers voelen wel iets voor een technische richting,maar ze weten niet voldoende wat er te koop is. Tijdensde lasmanifestatie presenteren we al onze opleidingenen vertellen we wat je ermee kunt.”

De middag en avond zijn vooral gericht op het presen-teren van trends en ontwikkelingen op lasgebied aanprofessionele lassers. Joop van Gogh van KamphuisLastechniek: “Wij demonstreren onder andere een olie-vrije compressor, een mobiele ademhalingsunit, hef- enhijsmaterialen, maar ook een virtuele lasmachine. Sindswij zijn opgenomen in de organisatie van Abird is onsleveringspakket uitgebreid.”

apr i l 2014

Handmatig bewegen lastoortsDe operator beweegt de lastoorts handmatig naar deopeenvolgende punten op het werkstuk. Die bewegin-gen worden door de software opgeslagen. De laspara-meters worden door de operator vastgelegd via eengebruiksvriendelijke interface op een touchscreen.Nadat de uit te voeren handelingen op deze intuïtievemanier zijn vastgelegd, kan de operator het gepro-grammeerde proces controleren en zo nodig aanpas-sen. Na goedkeuring kan de lasrobot het programmagaan uitvoeren.Eddie Mennen, managing director van Yaskawa Bene-lux: “Met deze innovatie kan iedere lasser of operatorzonder programmeerkennis de lasrobot instellen. An-dere voordelen zijn de korte programmeertijd en de ge-schiktheid voor high-mix, low volume applicaties. Detechnologie is uitermate geschikt voor het midden- enkleinbedrijf.”

Kennis van ervaren lassers optimaal benutHet nieuwe programmeersysteem biedt een oplossingvoor het belangrijkste bezwaar van het midden- en klein-bedrijf om lasrobottechnologie in te voeren: het is nuniet langer noodzakelijk binnen het bedrijf over diep-gaande programmeerkennis van robots te beschikken.Mennen: “De kennis van de ervaren lasser binnen hetbedrijf wordt dankzij de nieuwe manier van program-meren optimaal benut. Deze vakman kan daardoormeer tijd besteden aan de begeleiding van minder er-varen collega’s, of aan complexere laswerkzaamheden.

www.yaskawa.eu.com

Nieuwe technologiemaakt programmeren

lasrobots nog eenvoudiger

6

Tijdens de Techni-Show heeft Abicor Binzel een stroombron getoond die speciaal ontwikkeld is voor lasrobots.Het betreft de iROB robotstroombron, die voldoet aan de richtlijnen volgens EN 61000-3-2 en 3-12, EN 61000-3-3 en de EC-richtlijnen. “Met deze ontwikkeling heeft Abicor Binzel Robotic Systems de laatste ontbrekende scha-kel ingevuld om een compleet lassysteem aan te bieden voor het robotlassen”, aldus een woordvoerder van defabrikant.

Nieuwe stroombron voor gerobotiseerd lassen

Eenvoudig in gebruikDe iROB is een compacte, snel schakelende machinemet Power Factor Control. De machine heeft een func-tioneel design en is licht maar robuust gebouwd. Dank-zij de grote toegankelijkheid van de componenten is demachine eenvoudig te installeren, te configureren en teonderhouden. De iFEED, de met een encoder gere-gelde draadaanvoermotor en een robuust 4-rollenaan-drijfsysteem, levert hieraan ook een belangrijke bijdrage.

Processtabiliteit en kwaliteit“De iROB garandeert een hoge processtabiliteit en kwa-liteit bij het lassen van staal, roestvast staal en alumi-nium.” De machine is zowel geschikt voor de klassiekeboogtypes (kortsluitboog en openboog) als voor hetpuls-en dubbelpulslassen. Verder is de stroombron ge-schikt voor het MIG-solderen met onder andere CuSi3-draad. De iROB beschikt over diverse lasprogramma’svoor staal, roestvast staal en aluminium met draaddia-meters van 0,8 tot 1,6 mm en diverse gassoorten. Degemakkelijke lasparametermonitoring zorgt voor eengoede opvolging en bijsturing van het lasproces. DeiROB communiceert met de courante robotsturingenzowel digitaal als analoog. De CAN-BUS interface maaktcommunicatie mogelijk via onder andere DeviceNet,Profibus en Ethernet/IP2. Bovendien zijn er veel extramogelijkheden beschikbaar, zoals een interface voortoortsreiniging, gasdebietcontrole, bewaking van hetkoelvloeistofdebiet en de -temperatuur.

De iROB is er in twee varianten, namelijk 400 A en 500A, met een bereik van respectievelijk 400 A en 470 A bijeen inschakelduur van 100 % en een omgevingstem-peratuur van 25°C.

www.binzel-benelux.com

7

LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014

Uit een onderzoek dat Air Products tijdens de Techni-Show uitvoerde naar de kennis over de norm EN 1090,blijkt dat 55 procent van de ondervraagden niet bekend is met deze nieuwe, verplichte normering. Vanaf juli 2014 vallen alle constructieonderdelen met lastdragende eigenschappen onder deze norm. De nieuwe regelgeving heeft consequenties voor Europese fabrikanten van stalen en aluminium construc-tiedelen voor de bouw.

Economisch delictDe Europese regelgeving schrijft voor dat lastdragendeconstructiedelen voortaan voorzien moeten zijn van eenCE-keurmerk. Bedrijven die dergelijke productenmaken, dienen gecertificeerd te zijn en moeten be-schikken over een lascoördinator en een fabricage-handboek. De regelgeving maakt een einde aan deaparte regels per land voor het vervaardigen en ver-handelen van stalen en aluminium constructies. Wan-neer bedrijven niet gecertificeerd zijn en toch dergelijkeproducten vervaardigen, plegen zij een economisch de-lict. Bovendien is het bedrijf in geval van schade aan-sprakelijk.

OnduidelijkheidAir Products wilde in kaart brengen of bedrijven al danniet voorbereid zijn op de nieuwe regelgeving. Om diereden werd een onderzoek uitgevoerd onder bezoekersvan de Techni-Show die werkzaam zijn in een bedrijfwaar laswerkzaamheden worden verricht. Uit het on-derzoek bleek dat ruim de helft van de ondervraagdenniet op de hoogte is van de nieuwe regelgeving. Hierbijwas er trouwens geen significant verschil tussen groteen kleine bedrijven. Van de ondervraagden die wel be-kend zijn met de EN 1090 weet 26 procent niet wanneerdeze in werking treedt. Ruim 42 procent heeft van denorm gehoord, maar kan niet aangeven wat deze in-houdt en aan welke eisen het bedrijf moet voldoen.Zowel bij lassers (55 % van de respondenten) als ma-nagers (33 %) van bedrijven waar laswerkzaamhedenworden uitgevoerd, is er onduidelijkheid over de nieuweregelgeving.

Kwaliteitsbeheer laswerkzaamhedenHoewel de meerderheid van de ondervraagden aangafniet bekend te zijn met de nieuwe normering, gaf 73 pro-

cent aan dat het bedrijf zich wel actief bezighoudt metkwaliteitsbeheer als het gaat om laswerkzaamheden. Demeest genoemde voorbeelden van maatregelen op ditgebied zijn training, certificatie, en kwaliteitscontrole vande las door middel van visuele inspectie of röntgenfo-to’s. Een van de aspecten van de normering is dat be-drijven vanaf juli verplicht zijn een lascoördinator aan testellen. Ook dienen bedrijven specificaties op te stellenvoor lasprocedures. Op dit moment is dit bij respectie-velijk 52 procent en 58 procent van de ondervraagdenhet geval, dankzij eerder ingevoerde normeringen.

Op de vraag welke aspecten het belangrijkst zijn om delaskwaliteit te waarborgen werden opleiding en training(87 %), gekwalificeerde en ervaren lassers (75 %) enmoderne apparatuur (42 %) het vaakst genoemd.

OndersteuningVan de bedrijven die zich wel actief bezighouden metde implementatie van de nieuwe normering, wordt 33procent ondersteund door een externe partij, zoals eenadviesbureau. Ruim 47 procent geeft aan het belangrijkte vinden dat het bedrijf ondersteuning krijgt. Ongeveer46 procent geeft aan niet te weten of het bedrijf de im-plementatie voor juli 2014 af zal kunnen ronden. Ruim25 procent verwacht dat dit niet het geval zal zijn. Deruime meerderheid van de ondervraagden liet weten hetniet eens te zijn met de nieuwe normering. Die zal vol-gens velen slechts leiden tot meer kosten en bureau-cratie.Het onderzoek van Air Products werd uitgevoerd tijdensde Techni-Show die van 11 tot en met 14 maart plaats-vond in de Jaarbeurs in Utrecht. De Techni-Show trokdit jaar 40.431 bezoekers.

www.airproducts.nl

Kennis over onder de maat

EN 1090

98

LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014

Nauwkeurige controleMet de Arcmaster is een nauwkeurige controle van gasen elektriciteit mogelijk. Het resultaat is een zeer intenseen convergerende boog die, met minimale warmte-in-breng, een dunnere naad en perfecte optiek levert. DeArcmaster-systemen zijn uitgerust met een duidelijk be-dieningspaneel met een grote bedieningsknop waar-mee de bediener gemakkelijk kan starten en stoppen ofaanpassingen kan maken - zelfs met handschoenenaan. Honderd verschillende werkzaamheden kunnenvooraf worden ingesteld en opgeslagen, voor een snelleselectie van de benodigde taak door de bediener.Gepulste TIG-lascontrole helpt om de warmte-inbrengte verminderen, het lasrupsprofiel te versmallen en devoortloopsnelheid te verhogen. Een lage frequentie,zoals 1 pps, fungeert als een ‘metronoom’, om begin-ners een goede cadans te laten vinden voor het aan-voeren van toevoegmateriaal.

Tijdens de Techni-Show toonde Valk Welding een las-robot in een compacte cel, waarin de complete as-semblage en lasbewerking van dunwandigewerkstukken geheel automatisch werd uitgevoerd.

sen met een hoge frequentie terugtrekkende bewegin-gen maakt. Op deze manier wordt gelast met een zeerstabiele druppelovergang en een zeer geringe warmte-inbreng. Dunwandige materialen die met het Active Wireproces gelast worden, vervormen daardoor niet.Terwijl het lassen van dunwandig roestvast staal met hetTIG-proces gevoeliger en langzamer verloopt dan metMAG, is het met Active Wire mogelijk dunwandige ma-terialen, maar ook verzinkt staal, sneller en zonder spat-vorming en vervorming te lassen.

Speciale aandrijfmotorVoor het Active Wire proces is de lasrobot uitgerust meteen combitoorts waarin de draadtoevoermotor is opge-nomen. Integratie van de motor maakt het mogelijk dedraad, kort op het werkstuk, terugtrekkende bewegin-gen in een hoge frequentie te laten maken. Het ActiveWire proces wordt direct vanuit de robotbesturing gere-geld zonder dat twee aparte systemen voor lasmachineen robot nodig zijn.

www.valkwelding.com

Valk Welding combineertNieuwe familie van draagbare

In toepassingen die een hoog uitgangsvermogen endriefasenprestaties vereisen, gebruikt de Tweco Arc-master 301 AC/DC een ingangsspanning van 400 V enbiedt hij dezelfde voordelen en functies als de 220AC/DC, met hogere uitgangsvermogens. Het derde product in dit nieuwe aanbod is een high per-formance werkpaard voor DC TIG-toepassingen. DeTweco Arcmaster 301 TS is een heavy-duty DC TIG-in-verter die dezelfde prestaties levert als de 301 AC/DCvoor constructeurs die geen AC-lascapaciteiten verei-sen.

Alle Tweco Arcmaster-systemen bieden geavanceerdeStick-lasbesturingen, met inbegrip van automatischeHot Start, regelbare Stick Arc Force-besturing, en eenantikleefsysteem voor elektroden. Dankzij deze functieskunnen eindgebruikers de boogkarakteristieken aan-passen voor de optimalisering van de prestaties van deverschillende elektroden en om het kleven van de elek-trode te helpen voorkomen.

www.victortechnologies.eu/nl

Met het nieuwe gemoduleerde AC-systeem (MACS),dat een optimale AC-boog produceert, zijn deAC/DC-systemen uitstekend geschikt voor het lassenvan aluminium, terwijl een goede reinigingswerkingde beste omstandigheden voor het lassen van alu-minium, vanaf diktes van 1 mm, verzekert.

Drie systemenDe Tweco Arcmaster 220 AC/DC weegt minder dan14 kg, gebruikt een ingangsspanning van 230 V enbiedt geavanceerde AC golfvormende en gepulsteDC TIG-controles voor een verbeterde controle vanhet smeltbad en het lasrupsprofiel, het verminderenvan de warmte-inbreng en het verhogen van de voort-loopsnelheden. De 220 AC/DC is ontworpen voormobiele aannemers en constructeurs, maar ook voorgebruik in de vliegtuig-/ruimtevaart-, huishoudappa-raten-, onderhouds- en reparatie-, automobiel-, boot-en trailerindustrieën.

Victor Technologies heeft een nieuwe serie inverter-lasapparaten gelanceerd onder de naam Tweco Arc-master. Het assortiment bestaat uit drie systemen metde nieuwste digitale softwarecontroles voor een uit-stekende naadkwaliteit op de dunste materialen.

inverterlasapparaten

GrijperDe lasrobot is daartoe voorzien van een grijper die naastde lastoorts is gemonteerd. De lasrobot pakt met de grij-per de losse onderdelen, legt deze op de juiste positieen last de samenstelling vervolgens. Halverwege het tra-ject wordt het werkstuk op een tussenstation gedraaid,zodat ook de tegenzijde gelast kan worden. Compleetgelaste werkstukken worden op een lopende band af-gevoerd.

Active Wire lasprocesUniek is dat het hier gaat om het lassen van kleine, dun-wandige onderdelen, die snel en zonder spatvormingmet MAG gelast worden. Valk Welding zet hiervoor hetActive Wire lasproces in. Dit is een combinatie van hetbestaande SP-MAG lasproces van Panasonic en Wire-Feed Control, waarbij de lasdraad tijdens het MAG-las-

assembleren en lassen in één cel

10

Feiten en cijfersIn totaal zijn 40.431 bezoekers naar de beurs gekomen.39 procent van de bezoekers heeft één of meer inhou-delijke activiteiten bezocht. Dat de wedstrijdvloer van deVakkanjers nog steeds erg geliefd is, blijkt wel uit het feitdat bijna de helft van deze bezoekers de Vakkanjersheeft bezocht. Een ruime meerderheid van de bezoe-kers, namelijk 86 %, gaf de sfeer en beleving op debeurs een goed tot uitstekend. Bezoekers beoordeel-den Techni-Show gemiddeld met een 7,5. Exposantengaven een 7,2 als rapportcijfer. Kijkend naar de rapport-cijfers en het bezoekersaantal mag Techni-Show 2014zowel kwalitatief als kwantitatief succesvol genoemdworden. De interesse van de Techni-Show-bezoekers gaat vooraluit naar freesmachines (31 %), draaimachines (30 %),gereedschappen (29 %), werkplaatstechniek (28 %) enbewerkingscentra (25 %). Bijna 80 % waardeert het aan-bod op de beurs als goed tot uitstekend. Meer dan dehelft is eind- of medebeslisser als het gaat om het doenvan investeringsaankopen. Meest voorkomende func-ties van bezoekers zijn directeur/algemeen manager,productiemedewerker en engineer. Op de hoogte blij-ven van nieuwe product- en brancheontwikkelingen,contact onderhouden met bestaande relaties en gerichtinformatie verzamelen over (technische) eigenschappenvan producten of diensten, zijn de drie belangrijkste re-denen voor een bezoek aan Techni-Show. Dit blijkt uithet bezoekersonderzoek van VNU Exhibitions.

My industry 2014Op 11 maart werd de beurs geopend door Peter Bon-gaerts, Directeur Beleid FME-CWM en Jos Kleiboer, Di-recteur Beleid Koninklijke Metaalunie samen metOlympisch snowboarder Nicolien Sauerbreij. Direct nade opening werd het door ING en ESEF Techni-Showopgezette Rapport ‘My Industry 2014-2018‘ overhan-digd aan Secretaris-Generaal Economische ZakenMaarten Camps. Uit dit rapport blijkt dat de productie-groei van de Nederlandse maakindustrie de laatste tienjaar groter is dan die van de meeste Europese landen.In een vergelijking tussen negen Europese landenneemt Nederland na Oostenrijk en Duitsland de derdeplaats in. In 2014 zal de Nederlandse maakindustrienaar verwachting met 3 % groeien. Extra investeringenzullen de komende jaren vooral gericht zijn op onder-zoek & ontwikkeling en verkoop.

In de prijzenWila heeft met het E2M-systeem voor afkantpersen dePlatina Techni-Show Innovatie Award 2014 gewonnen.De Gouden Award ging naar Trumpf voor de BrightlineFiberlaser. En de Zilveren Award is gewonnen doorCellro met de Xcelerate robotcel. Er was ook een pu-blieksprijs en aanmoedigingsprijs te vergeven. Het pu-bliek koos de Resato Flexzone als winnaar. Deaanmoedigingsprijs ging naar Morris Solutions. Nevatwon met het ‘Plantenmelk’-systeem de Made in HollandAward 2014. De volgende editie van de Techni-Show is in 2016. Bijna80 % van de bezoekers geeft nu al aan van plan te zijnom editie 2016 te bezoeken.

www.technishow.nl

De positieve trend in de maak- en toeleverindustrie was ook op de beursvloer van Techni-Show goed voelbaar. DeTechni-Show vond plaats van 11 tot en met 14 maart in de Jaarbeurs in Utrecht. Volgens André Gaalman, voorzit-ter sectie VIMAG van de Federatie Productie Technologie is het vertrouwen terug. “Er is weer lef in de markt omte investeren.”

Mooie cijfers voor Techni-Show 2014

LASTECHNIEK BERICHTEN - apr i l 2014

Workshop

Industriële producten worden op de ontwerpafdeling bedacht. Voor de vervaardiging wordt het

product op tekening gezet. Om de communicatie tussen ontwerpers en uitvoering zo goed mo-

gelijk te laten verlopen zijn er vele tekenafspraken in normen vastgelegd. Voor symbolische weer-

gave van las- en soldeerverbindingen is dit de norm NEN-EN-ISO 2553:2014.

Eenduidigheid bij het opstellen en het “lezen” van tekeningen is van groot belang. Echter blijkt al

snel dat een goede kennis van de lastechniek noodzakelijk is om tot het juiste gebruik van deze

norm te komen. Deze workshop gaat uitgebreid in op deze nieuwe norm en de lastechnische ach-

tergronden die belangrijk zijn voor de bepaling en interpretatie van de juiste lasnaad.

Inhoud• Inleiding in het lastechnisch construeren

• Basissymbolen

• Aanvullende symbolen

• Pijl, referentielijn en de symboolposities

• Lasnaad locaties

• Maatvoering lassen

• Onderbroken hoek(ketting)lassen

• Maatvoering lasnaadvormen

• Alternatieve aanduiding stompe lasnaadvormen

DoelHet vergroten van de kennis op het gebied van de keuze en uitvoering lassen en de hedendaagse symbolische weer-

gaven op werktuigbouwkundige tekeningen.

LasnaadaanduidingenLasnaadaanduidingen

Voor meer informatie over deze en andere workshops kijkt u op www.nil.nl

volgens NEN-EN-ISO 2553:2014© VNU Exhibitions

© VNU Exhibitions

enduidigheid bij het opstellen en interpreteren

(lezen) van tekeningen is van groot belang, omdat

een ‘verkeerd’ product veel geld kost. Aangezien het

ontwerp en de vervaardiging meestal worden uitgevoerd

op verschillende afdelingen van een bedrijf, kan de com-

municatie moeilijk zijn; zeker als het ontwerp is gemaakt

door een extern bedrijf dat misschien ook nog aan de an-

dere kant van de wereld ligt.

LasconstructiesIn de praktijk blijkt zich nog een ander probleem voor te

doen in de communicatie tussen ontwerp- en lasafdeling.

Het lassen vergt specifieke ervaring en kennis, die voor-

namelijk aanwezig is bij de mensen in en rond de las-

werkplaats. De deskundigheid binnen de ontwerpafdeling

ligt vooral op andere gebieden, zoals de functionele eisen

van de constructie, de aard en omvang van de belasting,

materiaalselectie en vormgeving. Reden genoeg voor ie-

dereen, van ontwerper tot lasser, om goed op de hoogte te

zijn van de afspraken over het aangeven van lasverbin-

dingen op werktuigbouwkundige tekeningen. Dit artikel

gaat over de nieuwste versie van de norm NEN-EN-ISO

2553 die in 2014 van kracht is geworden. De vorige ver-

sie van deze norm stamt alweer uit 1994.

Symboolaanduidingen op tekeningEen belangrijk onderdeel van de norm is de tabel met ba-

sissymbolen. Deze symbolen zijn afgeleid van de vorm van

de naad voordat er gelast wordt (bijvoorbeeld I-naad, V-

naad, J-naad), of de vorm van de las na vervaardiging (bij-

voorbeeld hoeklas, oplassing, inzetlas). De inzetlas is een

van de nieuwe symbolen. Het is een typische lasvorm die

verkregen wordt met lasprocessen met een hoge energie-

dichtheid, zoals het laser- en elektronenbundellassen.

De symboolaanduidingen voor soldeertoepassingen die

nog in de versie uit 1994 staan, zijn verdwenen. Denk

hierbij aan de schuine verbinding, de oppervlakte- en fels-

verbinding. In de introductie van de norm wordt wel op-

gemerkt dat het principe waarop deze norm is gebaseerd

gebruikt kan worden voor het aanduiden van soldeerver-

bindingen, maar een verdere uitwerking ontbreekt.

door Leo Vermeulen IWE

Industriële producten worden op de ontwerpafdeling bedacht en het ontwerp wordt optekening gezet. Om de communicatie tussen ontwerp, werkvoorbereiding en vervaardi-ging zo goed mogelijk te laten verlopen, zijn veel tekenafspraken in normen vastgelegd.

Aanvullende symbolenAanvullende symbolen geven extra informatie over de las

die met een basissymbool is aangegeven. Dit kan betrek-

king hebben op het lasoppervlak; een holle, bolle of

gladde afwerking. Ook bekende aanduidingen vinden we

terug als aanvullende symbolen, zoals het rondom lassen,

de montagelas, diverse smeltbadondersteuningen en het

om-en-om aanbrengen van onderbroken (ketting)lassen.

Nieuw is het meesmeltend inzetstuk (consumable insert)

en de gespecificeerde grondlaag van stompe lassen. Bijlage

B van de norm bevat een overzicht van wat precies wordt

verstaan onder stompe vormen, hoek-, kant- en overlap-

vormen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de

vorm van de verbinding in zijn geheel en het lastype.

De tegenlas en de ondersteuningslasHet tegenlassymbool, voorheen te vinden onder de basis-

symbolen, behoort nu tot de aanvullende symbolen. Er

worden aan dit symbool twee beschrijvingen toegekend.

Ten eerste de tegenlas zoals we die al kennen, die wordt

aangebracht nadat de naad van het basissymbool is gelast.

Ten tweede wordt dit symbool gebruikt voor de onder-

steuningslas die wordt aangebracht voordat de naad van

het basissymbool wordt gelast. In eerste instantie lijken

deze twee functies van een en hetzelfde symbool te leiden

tot onduidelijkheid, omdat op de tekening niet wordt ver-

meld welke functie bedoeld wordt.

Meerdere pijlen en referentielijnenDit probleem wordt opgelost door de relatie die op een

tekening wordt gelegd tussen de symbolen en de naad tus-

sen de te verbinden constructiedelen.

12 13

LASTECHNIEK EN- ISO 2553:2014 - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014

weergave van lasverbindingenop tekeningen

ESymbolische

Hoe communiceert de ontwerper met de lasser?

Welf V-naad Welf schuin Stiftlas Randlas Inzetlas

Afbeelding 1: Nieuwe basissymbolen

Afbeelding 2: Enkele nieuwe aanvullende symbolen

Een pijl wijst naar de naad waarop de symbolen betrek-

king hebben. Aan de pijl worden twee referentielijnen ge-

tekend: een getrokken lijn en parallel daaraan een

onderbroken lijn. De symbolen worden op of onder de re-

ferentielijnen getekend. Optioneel kan in de vork overige

informatie worden geplaatst, zoals een aanduiding voor

het lasproces, toevoegmateriaal, kwaliteitsniveau of een

referentieblok met een verwijzing naar een WPS-nummer.

Indien er op meerdere locaties identieke lassen moeten

worden gemaakt, dan kunnen vanuit de referentielijn

meerdere pijlen naar deze laslocaties wijzen.

Een pijl kan ook gekoppeld zijn aan meerdere referentie-

lijnen, zoals in afbeelding 5. Op deze manier wordt de be-

werkingsvolgorde aangegeven. De bewerking van de

referentielijn die het dichtst bij de pijlpunt staat moet het

eerst worden uitgevoerd. In afbeelding 5 is het symbool

dat onder referentielijn 1 is getekend een ondersteunings-

las, omdat deze wordt aangebracht voordat de halve V

wordt gelast. Hiermee is de eerder vermelde onduidelijk-

heid over dit symbool weggenomen.

Systeem A en BIn de norm zijn meerdere internationaal gebruikte metho-

den samengebracht. Zo zijn er twee verschillende syste-

men die de relatie leggen tussen de plaatsing van de

symbolen ten opzichte van de referentielijn en de kant van

waaruit het lassen moet plaatsvinden.

Volgens systeem A wordt het symbool op of onder de ge-

trokken referentielijn geplaatst; de las moet dan vervaar-

digd worden vanaf de pijlzijde. Wordt het symbool op of

onder de onderbroken referentielijn geplaatst, dan moet

de naad gelast worden vanaf de andere zijde als waar de

pijl naar wijst. Als de lasnaad symmetrisch is uitgevoerd,

bijvoorbeeld een dubbelzijdige I-naad of een weerstand-

puntlasverbinding, dan kan de onderbroken referentielijn

worden weggelaten en bestaat systeem A uit een enkele

getrokken referentielijn. Systeem A wordt in Europa het

meest toegepast en sluit aan bij de eerdere versies van de

norm.

Bij systeem B wordt altijd alleen een getrokken referentie-

lijn gebruikt. Wordt het symbool geplaatst onder de refe-

rentielijn dan betekent dit lassen aan de pijlzijde. Staat het

symbool op de referentielijn dan moet aan andere zijde

worden gelast. Dit systeem is afkomstig uit de AWS-code.

LasafmetingenDe norm geeft de mogelijkheid om de meest basale afme-

tingen aan te duiden. Terecht wordt hierbij onderscheid

gemaakt tussen de maten van de naadgeometrie voordat

er gelast is, en de maten van de vervaardigde lassen. Over

het algemeen wordt voor alle lastypen de ‘s’ gebruikt om

aan te geven tot welke diepte de insmelting van de werk-

stukken moet zijn. In Nederland wordt dit vaak ten on-

rechte de ‘inbrandingsdiepte’ genoemd. Bij een goed

vervaardigde las is geen sprake van branden, maar van

smelten.

Wat betreft de afmetingen van stompe lassen (I, V, enz.)

gaat de norm ervan uit dat als er geen s-maat wordt ver-

meld, de las volledig wordt doorgelast. In de hoeklasaan-

duidingen zien we de s-maat ook terug voor hoeklassen

met een ‘diepe insmelting’. Deze s-maat is echter niet de-

zelfde als de s-maat die in de NEN-EN-ISO 5817 wordt

gebruikt om de grenswaarde aan te geven voor de kwali-

teitsniveaus.

Voor de hoeklasafmeting kan zowel de a-maat als de z-

maat worden gebruikt, dus het is essentieel om expliciet te

vermelden welke maatvoering wordt gebruikt.

Afmetingen van de naadgeometrieOok voor de naadgeometrie worden de meest basale af-

metingen gedefinieerd. Zo zien we de maatvoering terug

voor de vooropening, de openingshoek en de voorbewer-

kingsdiepte bij naadflanken die voorbewerkt moeten wor-

den zoals bij de V- en U-naad. Gedetailleerde informatie

over afrondingsstralen en naadgeometrieën is te vinden in

de normenserie NEN-EN-ISO 9692. Omdat veel prakti-

sche zaken zoals het toegepaste lasproces, bereikbaarheid

en voorbewerkingsmogelijkheden in de ontwerpfase niet

altijd duidelijk zijn, kan voor stompe lassen gebruikge-

maakt worden van een symbool dat aangeeft dat de naad-

voorbereiding niet gespecificeerd is. Dat neemt niet weg

dat er wel degelijk eisen gesteld kunnen worden aan de

las.

Tot slotMet de nieuwe NEN-EN-ISO 2553:2014 is het mogelijk

om las- en soldeerverbindingen aan te geven volgens de in

Europa en Amerika gebruikelijke methoden. Een goede

vakkennis van de lastechniek is echter noodzakelijk om

tot een juist gebruik van deze norm te komen. Gezien de

uitbreiding en modernisering van deze norm en de op-

name van de systemen A en B, is het raadzaam om in de

stuklijst van de tekening niet alleen te verwijzen naar de

norm met zijn versienummer, maar ook te vermelden vol-

gens welk systeem (A of B) de symbolen zijn geplaatst.

Deze systemen staan overigens los van de Europese of

Amerikaanse projectiemethoden voor plaatsing van aan-

zichten op een tekening.

14 15

LASTECHNIEK EN- ISO 2553:2014 - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014

Afbeelding 3: Tekenwijze van lasnaadsymbolen

Afbeelding 4: Gebruik van meerdere pijlen voor identieke lassen

Afbeelding 5: Gebruik van meerdere referentielijnen voor bewerkings-volgorde 1, 2 en 3. Eerst wordt de ondersteuningslas gelegd, daarna de halve V en tot slot de holle hoeklas.

Systeem A

Afbeelding 6: Gelaste hoeklas met aanduidingsmogelijkheden volgens systeem A en B

Afbeelding 7: Hoeklas met ‘diepe insmelting’ volgens NEN-EN-ISO 2553:2014

Afbeelding 10: Voorbeeld van de toepassing van een vereenvoudigd lassymbool. Het betreft een stompe naad waarvan de naadvoorbereiding niet is gespecificeerd. De naad moet aan de pijlzijde gelast en afgevlakt worden, waarbij de totale insmelting aan de pijlzijde 10 mm, en aan de andere zijde 5 mm moet zijn. De lassen moeten aan beide zijden en lengte hebben van 100 mm. Voor de gelaste verbinding geldt dat hij moet voldoen aan kwaliteitsniveau B uit de NEN-EN-ISO 5817.

Afbeelding 8: Hoeklas met s-maat volgens NEN-EN-ISO 5817. De h-maat geeft hier de afwijking aan en wordt in dezelfde norm gerelateerd aan een kwaliteitsniveau

Afbeelding 9: Hoeklas met a- en z-maat

Systeem B

De auteur, Leo Vermeulen IWE, is werkzaam bij het Ne-derlands Instituut voor Lastechniek en heeft zitting inde NEN normencommissie 341008, Lassen en ver-wante processen.

certificeerde veiligheid. Aan de hand van uitge-

breide testprocedures, waaronder enkele lange-

termijntesten, werden de innovatieve producten

gedurende bijna twee jaar grondig onderzocht.

ComposietmateriaalHet Loctite® Composite Repair System, gecerti-

ficeerd voor reparaties van type A volgens ISO/TS

24817, werd ontwikkeld voor de belangrijkste

toepassingsgebieden die zeventig procent van alle

reparaties vertegenwoordigen. Deze reparaties

betreffen delen van pijpleidingen, bocht-, T- of

verloopstukken of flenzen die tekenen van slijtage

of corrosie vertonen, maar waar nog geen lekken

ontstaan zijn.

Het hart van het nieuwe reparatiesysteem is een

composietmateriaal, gemaakt van met vezels ver-

sterkte hars, gelijkaardig aan de materialen die

Henkel levert aan producenten van rotorbladen

voor windmolenparken of lichtgewicht compo-

nenten voor de automobielindustrie. Het compo-

sietreparatiesysteem versterkt de beschadigde

delen van stalen pijpleidingen en beschermt ze

tegen nieuwe corrosie.

Reparatie in vijf stappenDe eerste stap in het Loctite-reparatieproces is het

reinigen en stralen van de aangetaste oppervlak-

ken. Aangezien gestraalde metalen oppervlakken

zeer gevoelig zijn voor vliegroest, moeten deze

kort na het stralen beschermd worden met een

speciaal ontwikkelde corrosieremmer (stap 2).

Vervolgens worden beschadigingen in het opper-

vlak opgevuld met een tweecomponent-epoxy,

17

LASTECHNIEKapr i l 2014

ultinational Henkel heeft onlangs een nieuw

composietreparatiesysteem geïntroduceerd voor

de reparatie van stalen buizen en pijpleidingen:

het Loctite® Composite Repair System. Het bijzondere van

dit systeem is dat het is gecertificeerd door Germanischer

Lloyd / DNV, en dat het de levensduur van pijpleidingen

met twintig jaar kan verlengen. De wereldwijde kwali-

teitsnorm waarop deze certificering gebaseerd is, de

ISO/TS 24817 (CEN/TS in Europa), definieert de ont-

werp-, installatie-, test- en inspectiecriteria voor het ge-

bruik van composietreparatiesystemen voor olie- en

gaspijpleidingen en petrochemische leidingen tot de hoog-

ste reparatieklasse 3.

Barsten, gaten, breuken en lekkenAangezien de stalen mantel van pijpleidingen zowel in- als

uitwendig voortdurend wordt blootgesteld aan een com-

binatie van corrosieve effecten van klimaatfactoren, me-

chanische spanning en chemische invloeden, worden

pijpleidingwerkers regelmatig geconfronteerd met barsten,

gaten, breuken en lekken. In het verleden was het gebrui-

kelijk om de aangetaste delen van pijpleidingen volledig

te vervangen. Aangezien dit echter altijd gepaard gaat met

een stilstand van transport, schakelen onderhouds- en re-

paratiebedrijven steeds vaker over op reparatiesystemen

als snelle en voordelige alternatieven die de werking niet

onderbreken. Een voorwaarde daarbij is dat de kwaliteit

en veiligheid gewaarborgd zijn.

Het door Germanischer Lloyd / DNV onlangs gecertifi-

ceerde reparatiesysteem is een alles-in-een pakket dat een

beproefde technologie aanbiedt met de zekerheid van ge-

16

Stalen pijpleidingen zijn bijzonder kapitaalintensief, of ze nu worden gebruikt voor hettransporteren van gas, water, aardolie, afvalwater of welk ander medium dan ook.Daarom loont het de moeite de levensduur van deze transportsystemen zoveel mogelijkte verlengen. Dit artikel beschrijft een nieuwe aanpak voor duurzame, gecertificeerdereparatie van stalen buizen en pijpleidingen.

Eerste gecertificeerde composietreparatiesysteem

voor stalen buizen en pijpleidingen

M

REPARATIE STALEN BUIZEN EN PIJPLEIDINGEN - apr i l 2014LASTECHNIEK

Rory Cvik (48), eigenaar van GCIS Industrial Services,is gespecialiseerd in het repareren en permanent her-stellen van pijpleidingen en andere oppervlakken. Hijheeft jarenlange ervaring met de techniek van wrap-ping en is sinds kort gecertificeerd supervisor voor hetHenkel Loctite® Composite Repair System. “In de olie-en gasindustrie kost elk uur stilstand miljoenen.Daarom wordt bij schade meestal de voorkeur gege-ven aan een snelle reparatie waarbij de pijpleiding inbedrijf kan blijven. Er bestaan verschillende goede re-paratiesystemen, maar die zijn niet gepatenteerd engecertificeerd. Het certificeren van afzonderlijke repa-raties zou teveel tijd in beslag nemen; daarom wordtvooral gekeken naar de ervaring van de applicator.”

Onlangs is Rory benaderd door Henkel om te gaanwerken met het nieuwe gecertificeerde Loctite-repara-tiesysteem. Hij heeft de training in Garching inmiddelsdoorlopen. “Hoewel we spreken over reparatie, wordtde levensduur van de pijpleiding dusdanig verlengddat je het kunt beschouwen als een permanent herstel,met een gegarandeerde kwaliteit voor een periode toten met twintig jaar.” Natuurlijk heeft het systeem ookbeperkingen. “De methode is vooralsnog alleen ge-schikt voor toepassing bij temperaturen tot 80 °C eneen druk van maximaal 80 bar. Maar in de praktijk isde drukbestendigheid een stuk hoger.” Op dit momentworden tests gedaan met hogere drukken en tempe-raturen om ook daarvoor certificatie te verkrijgen.

door de redactie

18

LASTECHNIEK REPARATIE STALEN BUIZEN EN PIJPLEIDINGEN - apr i l 2014

gevuld met metaal (stap 3). Als vierde stap wordt de buis

omwikkeld met extra sterke glascarbonvezeltape die is

geïmpregneerd met een temperatuurbestendige tweecom-

ponent-epoxyhars. Deze hars werd speciaal ontwikkeld

voor het verlijmen van sta-

len substraten en heeft een

uiterst hoge hechtkracht.

Het gerepareerde deel

wordt tot slot afgedicht

met een bovenlaag van

verspuitbaar keramiek

(stap 5). Dit product be-

schermt het gerepareerde

deel tegen de inwerking

van uv-licht en vocht en

tegen chemische aantas-

ting.

Een vergelijkbaar repara-

tietraject kan worden ge-

bruikt voor het repareren

van lekkende pijpleidingen

met defecten van type B

volgens ISO/TS 24817. Na

berekening van het aantal

benodigde wikkelingen

volgt eenzelfde aanbreng-

methode als bij type A,

met dit verschil dat de be-

schadigingen niet worden

opgevuld, maar na stap 2 worden afgedekt met meerdere

wikkelingen van de geïmpregneerde glascarbonvezeltape

en vervolgens afgewerkt met een toplaag.

Financiële voordelenNaast de gecertificeerde veiligheid biedt het systeem aan-

zienlijke financiële voordelen, aangezien geen delen van

pijpleidingen meer vervangen hoeven te worden. Gecor-

rodeerde pijpleidingen kunnen ter plekke worden gerepa-

reerd, zonder onderbreking van de werking en zelfs bij

hoge inwendige druk, waardoor stilstand en commercieel

verlies worden vermeden. Bovendien kan de levensduur

van stalen pijpleidingen met maar liefst twintig jaar wor-

den verlengd. “Onze technologie wekt reeds een zeer grote

belangstelling”, aldus Bernd Hammer, Ontwikkelingsma-

nager MRO voor de Europese markt bij Henkel. “Dit

geldt niet alleen voor eindklanten zoals olie- en gasbedrij-

ven, raffinaderijen en windmolenparken, maar ook voor

grote toeleveranciers van reparatie- en onderhoudsbedrij-

ven die werkzaam zijn in de industrie. Ook applicators die

gespecialiseerd zijn in metaalbescherming en reparatieop-

lossingen tonen veel belangstelling.”

Software en opleidingsprogrammaOm de veiligheid en efficiëntie te vergroten heeft Henkel

een softwaretool ontwikkeld voor gebruik in combinatie

met het nieuwe reparatiesysteem. Aan de hand van ver-

schillende parameters,

zoals krachten uitgeoefend

op de pijpleiding, tempera-

tuur, druk en de graad van

beschadiging, berekent de

tool nauwkeurig hoe de re-

paratie moet worden uit-

gevoerd. Ook deze tool is

gecertificeerd door Ger-

manischer Lloyd / DNV.

Om er zeker van te zijn dat

het gecertificeerde repara-

tiesysteem in de praktijk

correct wordt toegepast,

moeten bedrijven en tech-

nici die dit soort werk uit-

voeren worden opgeleid

door de fabrikant van het

systeem. Dit staat vermeld

in de ISO-certificering en

is een vereiste van Germa-

nischer Lloyd / DNV. Hen-

kel heeft een op maat

gemaakt opleidingspro-

gramma ontwikkeld om te

voldoen aan deze vereis-

ten. Het programma bestaat uit twee opeenvolgende op-

leidingsblokken. De basiskennis voor het aanbrengen van

slijtvaste coatings wordt gegeven in een tweedaagse ba-

sistraining, die wordt aangeboden in een speciaal daar-

voor gebouwd Competence Center for Coatings bij de

Henkel-vestiging in Garching. Daar vindt ook de twee-

daagse cursus voor gevorderden plaats, die gaat over re-

paratiewerk aan pijpleidingen volgens ISO/TS 24817.

ApplicatorsApplicators die naast het volgen van een technische op-

leiding ook hun eigen werk willen laten certificeren, kun-

nen dit doen via een proces dat eveneens is gecertificeerd

door Germanischer Lloyd / DNV. De certificering is ge-

baseerd op het slagen voor een audit, uitgevoerd door

Henkel. Deze audit legt niet alleen de nadruk op de werk-

plaats en uitrusting, maar ook op de gezondheid en vei-

ligheid op de werkplek, het afvalbeheerniveau, en de

kennis en vaardigheden van de werknemers. Applicators

die slagen voor de audit krijgen vervolgens de kans om

toe te treden tot het competentienetwerk van door Henkel

gecertificeerde applicatorcentra.

Wij nodigen belangstellenden uit een presentatie te ver-zorgen gedurende het Lassymposium 2014. Indien ueen presentatie wilt voorstellen, verzoeken wij u een sa-menvatting van maximaal 200 woorden per e-mail te stu-ren naar Linda Osenga via osenga@nil.nl

Vermeld hierbij ook de naam en juiste titulatuur van de-gene die de presentatie zal houden. Presentaties in deEngelse taal zijn ook welkom. In principe kunt u reke-nen op een spreektijd van ca. 20 minuten, gevolgd dooreen discussie van maximaal 10 minuten. Nadere detailshierover ontvangt u na de acceptatie van de ingediendepresentaties.

Call for papersOp 4 en 5 november 2014 organiseert het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) voor de tiende maal samenmet het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) een groot Nederlandstalig Lassymposium. Tijdens dit symposiumzal in een aantal parallelle sessies verdeeld over twee dagen de actuele stand van zaken rond de verbindings-techniek worden weergegeven. Hierbij zullen de accenten liggen op de volgende terreinen:

LASPROCESSEN• Ontwikkelingen en toepassingen• Robotiseren en mechaniseren

LASBAARHEID• Metallurgische lasbaarheid• Ongelijksoortige verbindingen• Toevoegmaterialen

LASTECHNISCH CONSTRUEREN

UITVOERINGSASPECTEN• Kwaliteitsaspecten en normen• Economie• Arbeidsomstandigheden• Onderzoek, DO en NDO

VERWANTE ONDERWERPEN• Thermisch spuiten en snijden• Lijmen en Solderen• Software voor de laspraktijk• Lasonderwijs

Belgisch Instituut voor LastechniekFleur MaasTechnologiepark 9359052 Zwijnaarde | België

T +32 92 92 14 00 E Fleur.Maas@bil-ibs.be

Nederlands Instituut voor LastechniekLeo VermeulenBoerhaavelaan 402713 HX Zoetermeer | Nederland

T +31 88 400 85 60E vermeulen@nil.nl

De selectie van de te presenteren papers wordt verrichtdoor een commissie samengesteld uit Nederland enBelgië, onder voorzitterschap van de directeuren vanbeide instituten. De definitieve keuze van de te presen-teren onderwerpen zal mede afhankelijk zijn van de ont-vangen voorstellen (samenvattingen). Als spreker bentu gedurende het lassymposium onze gast en betaalt ugeen deelnamekosten.

Uw voorstellen ontvangen wij gaarne vóór 1 juni 2014.

Indien u geen presentatie kunt of wilt geven, zouden wij graag van u willen weten of u interesse heeft in hetbijwonen van dit symposium en naar welk onderwerp uw voorkeur dan uitgaat. U kunt hiervoor, geheel vrij-blijvend, een mailtje sturen naar Linda Osenga (osenga@nil.nl) onder vermelding van uw naam en adres.

NIL-BIL Lassymposium 2014

gebruikt wordt voor het plasmasnijden; hij is voorzien van

water- of gaskoeling en heeft de mogelijkheid voor toe-

passing van enkele of dubbele gasaanvoer.

Bij gebruik van argon of gasmengsels op basis van argon

worden normaal gesproken wolfraamelektroden gebruikt

met ca. 1% lanthaanoxide. Dit type elektrode is hiervoor

het meest geschikt, heeft een grote standtijd en is herken-

baar aan de zwarte kopkleur. Als daarentegen lucht als

plasmagas wordt gebruikt, zijn speciale elektroden nodig,

bijvoorbeeld uit hafnium-beklede koper, om de meer

agressieve en oxiderende boog te kunnen verdragen.

Plasmagas en koelgasAls plasmagas komen de volgende gassen in aanmerking:

argon, helium, argon-waterstof, stikstof of lucht. Argon

met 35 % waterstof wordt standaard aanbevolen als al-

gemeen toepasbaar gas voor het snijden van de meeste

materialen. Alternatieve plasmagassen zijn argon en he-

lium. Bij het gebruik van alleen argon vermindert de hoe-

veelheid te verwijderen metaal. Bij heliumtoepassingen

ontstaat een bredere en minder diepe groef dan bij een

argon-waterstofmengsel.

Stikstof en lucht worden ook gebruikt als plasmagas, spe-

ciaal voor het gutsen van ongelegeerde staalsoorten. Hoe-

wel de gaskosten daarbij aanzienlijk lager zijn, is het

uiterlijk van de gegutste groef minder fraai dan bij gebruik

van een argon-waterstofmengsel. Toepassing van lucht

wordt niet aanbevolen voor het gutsen van aluminium,

omdat hiervoor een inert of reducerend gas is vereist.

Als koelgas kunnen argon, stikstof of lucht gebruikt wor-

den. Het gebruik van argon levert over het algemeen de

beste kwaliteit gutsgroef op, maar stikstof en lucht verla-

gen de gutskosten. Bij gebruik van lucht en stikstof ont-

staan giftige nitreuze dampen.

GutstechniekHet gutsen wordt uitgevoerd door de toorts voort te be-

wegen met een constante snelheid. Het wordt op een pro-

gressieve manier uitgevoerd, dat wil zeggen dat de toorts

stekend wordt gehouden in de voortlooprichting, om me-

taal te verwijderen over een afstand van 200 tot 250 mm.

De straal kan opnieuw worden gepositioneerd voor het

maken van een diepere of een bredere groef of om een

nieuwe slag van 200 tot 250 mm te maken.

Belangrijke procesparameters zijn de hoogte van de las-

stroom, de hoeveelheid gasstroom en de gutssnelheid.

Deze parameters bepalen de afmetingen van de groef en de

hoeveelheid metaal die kan worden verwijderd. Bij toe-

passing van het gutsen op een ongelegeerde staalsoort kan

met de standaardparameters tot ca. 100 kg metaal per uur

worden verwijderd met een voortloopsnelheid van 0,5

meter per minuut; de afmeting van de groef is dan onge-

veer 12 mm breed en 5 mm diep.

De afstand van de toorts tot het oppervlak en de hoek

ervan met het oppervlak hebben een grote invloed op de

voortloopsnelheid, het profiel van de groef en de opper-

vlaktekwaliteit. De afstand toorts-werkstuk is over het al-

gemeen ca. 20 mm, waarbij de toorts in gutsrichting

gezien achterover helt onder een hoek van 40 tot 45°. Bij

het gutsen in een enkele gang kan dan ongeveer een diepte

bereikt worden van ca. 6 mm.

De afstand toorts-werkstuk moet niet minder worden dan

12 mm, om het aanvriezen en opbouwen op het mond-

stuk van gesmolten, uit de groef opspringende spatten, te

voorkomen. Bij afstanden groter dan ca. 25 mm neemt het

effect van de gasstroom af, waardoor de diepte van de

groef wordt gereduceerd. Als de hoek tussen toorts en

werkstuk kleiner wordt, zal de plasmastraal over het

werkstukoppervlak kunnen gaan strijken. Hierdoor ont-

staat een bredere en ondiepere groef. Door de hoek te ver-

groten wordt de plasmastraal meer op het werkstuk-

oppervlak gericht, waardoor een diepere en smallere groef

ontstaat.

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' iseen bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part11' uit TWI Connect. Met dank aan Fred Kempen (AirLiquide) en Piet van der Horst (Binzel Benelux).

Beschrijving van het procesHet gutsen met de plasmaboog is een van de varianten van

het plasmaproces. Het proces is geschikt voor toepassing

op nagenoeg alle ferro- en non-ferromaterialen.

De boog wordt onderhouden tussen een hittebestendige

elektrode, meestal wolfraam, en het werkstuk. Een intense

plasmastraal wordt opgewekt door de boog in te snoeren

in een koperen mondstuk met een kleine boring. Doordat

de elektrode in het mondstuk is geplaatst, kan het gas dat

het plasma vormt gescheiden gehouden worden van de an-

dere gastoevoer, nodig om de toorts te koelen en om de

plasmastraal te helpen het gesmolten metaal te verwijde-

ren uit de gemaakte groef.

De temperatuur en de kracht van de ingesnoerde plasma-

boog worden bepaald door de stroomsterkte en de hoe-

veelheid plasmagas. Met andere woorden: het plasma kan

zodanig worden gevarieerd dat een hete gasstroom ont-

staat of een hoogvermogen plasmastraal met een diepe in-

branding. De mogelijkheid om het type snijstraal te

regelen is handig. Met een goede instelling is het ook mo-

gelijk om defecten van het oppervlak van een werkstuk te

verwijderen.

Tijdens het gutsen moeten de normale voorzorgsmaatre-

gelen genomen worden om de gutser en personen in de di-

recte omgeving te beschermen tegen het felle licht en

wegspattende gesmolten druppels. In tegenstelling tot het

autogeen gutsen en het gutsen met beklede elektroden zal

de hoge snelheid van de plasmaboog de rook en het ge-

smolten en verwijderde metaal over aanzienlijke afstand

voor zich uit drijven. Wanneer een boog met een diep in-

brandingsvermogen wordt gebruikt, is gehoorbescher-

ming absoluut noodzakelijk.

ApparatuurDe stroombronnen die voor deze toepassing worden ge-

bruikt, moeten een hoge open spanning hebben; gebrui-

kelijk ligt deze boven de 100 V. De toorts is verbonden

met de negatieve pool en het werkstuk met de positieve

pool van de stroombron. De plasmatoorts is dezelfde die

Het gebruik van de plasmaboog als gutsgereedschap dateert uit de jaren 60,toen het proces ontwikkeld werd voor het lassen. Vergeleken met de alterna-tieve gutstechnieken, heeft de plasmaboog een zeer dunne gutsstraal, waar-mee een zeer nauwkeurige groef gemaakt kan worden.

Laskennis opgefrist

Gutsen met de plasmaboog

10

20 21

LASTECHNIEK GUTSEN MET DE PLASMABOOG - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014

Locatie, data en tijden

Locatie AC Restaurant Utrecht, De Meern

Data 2 april of 15 mei 2014

Tijd 10:00 - 16:00 uur

Locatie AC Restaurant ‘t Harde, ‘t Harde

Data 10 april of 5 juni 2014

Tijd 10:00 - 16:00 uur

Locatie Van der Valk Eindhoven, Eindhoven

Data 16 april of 12 juni 2014

Tijd 10:00 - 16:00 uur

Meer informatie vindt u op: www.nil.nl

Lasserskwalificatiesvolgens NEN-EN-ISO 9606-1

Workshop

Na vele jaren trouwe dienst is de Europese norm NEN-EN287-1 vervangen door de internationale norm NEN-EN-ISO 9606-1. De nieuwe norm voor het kwalificeren vanlassers voor smeltlassen in staal is in oktober 2013 in Ne-derland ingevoerd. Alle nieuwe lasserskwalificaties dienente worden afgenomen volgens deze nieuwe norm.Om vlot met de norm te kunnen werken organiseert hetNederlands Instituut voor Lastechniek een praktischeworkshop waarin alle aspecten van deze nieuwe normworden behandeld.

Deze workshop wordt gegeven door een ervaren lasdes-kundige van het NIL. Het NIL heeft zitting in de NENnormcommissie 341 008 (Lassen).

evulde draden zijn beschikbaar in allerlei types

(metal cored, rutiel, basisch) en ze zijn geschikt

voor vele toepassingen, zoals de staalbouw, de

scheepsbouw, de fabricage van drukvaten en de zware ma-

chinebouw. Het lassen met deze consumables is voor de

lasser over het algemeen eenvoudiger dan het lassen met

massieve draad. Niet alleen de parameterinstelling op de

stroombron is eenvoudiger; ook de stand van de toorts ten

opzichte van het werkstuk luistert iets minder nauw.

Hoewel gevulde draden allemaal uit een metaalstrip wor-

den vervaardigd, zijn er twee dominante fabricagetechno-

logieën die leiden tot twee duidelijk te onderscheiden

groepen: gevouwen draden en tubulaire (naadloze) dra-

den. Elke technologie heeft typische kenmerken die elke

lasspecialist zou moeten kennen.

22 23

Een dieper inzicht in de fabricagetechnologie van gevulde draden voor het constructie-lassen kan bijdragen aan een betere beoordeling van de geschiktheid van deze consu-mables voor een bepaalde toepassing.

Wat iedereen zou moeten

G Beperkingen van de classificatieGevulde draden worden al sinds de jaren 50 van de vo-

rige eeuw geproduceerd en zijn zeker niets nieuws, maar

de overvloed aan beschikbare informatie naar aanleiding

van diverse ontwikkelingen leidt vaak tot misverstanden.

Naast de algemene indeling en karakteristieken, voordelen

en beperkingen, zijn er meerdere factoren die een gevulde

draad meer of minder geschikt maken voor een bepaalde

toepassing.

Gevulde draden bestaan uit een metalen omhulsel met

daarin een mengeling van legeringselementen, desoxide-

rende elementen, ijzerpoeder en vaak slakvormende ele-

menten. De samenstelling wordt uitgekiend voor

toepassing in vlakke of horizontale positie enerzijds en

voor positiewerk anderzijds. Voor tal van staalsoorten zijn

er gevulde draden beschikbaar: van ongelegeerd staal tot

kruipvast staal (CrMo) en van roestvast staal tot hoog-

nikkellegeringen. Voor elke draad is een standaardclassi-

ficatie gedefinieerd volgens Amerikaanse (AWS) of

Europese en internationale (EN-ISO) normen. Deze clas-

sificaties delen de gevulde draden in op basis van het be-

schermgas, de lasposities, de elektrische polariteit, de

mechanische waarden en het slaksysteem. Wat echter ont-

breekt is de fabricagetechnologie: wereldwijd wordt het

huidige aanbod van gevulde draden geproduceerd volgens

een van de volgende technologieën: de gevouwen methode

of de naadloze methode.

Gevouwen vuldraadDe meest eenvoudige manier om een gevulde draad te pro-

duceren is gebaseerd op de Chemetron technologie uit de

jaren 70 tot 80. Het is een continu proces met een varia-

bele batchgrootte. Bij deze methode wordt een koudge-

walste metaalstrip (ongeveer 13 mm breed en 1 mm dik)

in een U-vorm gevouwen via een rollenset. In de opening

wordt vervolgens een homogene mix van poeders ge-

strooid via een aanvoerband. Eenmaal gevuld, wordt de

draad gesloten tot een O-vorm en door opeenvolgende

matrijzen verder getrokken naar de gewenste diameter.

Aan het eind krijgt de draad een gloeibehandeling op lage

temperatuur. Op die manier worden zeepresten (stearaten

die nodig zijn tijdens het draadtrekken) verwijderd en

krijgt de draad een donker geoxideerd oppervlak dat be-

Dwarsdoorsnede van tubulaire naadloze draad

Dwarsdoorsnede van Chemetron (gevouwen) draad : zowel a als b

LASTECHNIEK KENNIS OVER GEVULDE DRADEN - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014

door Tim Buyle

weten over gevulde draden

perkte weerstand heeft tegen atmosferische corrosie. Vaak

wordt nog een zeer dunne grafiet- of MoS2-coating aan-

gebracht als smeermiddel (< 0,24 g/m2) .

Een typisch kenmerk van deze draden is de aanwezigheid

van een open naad, waarlangs lucht en vocht in contact

kunnen komen met de poedervulling in de draad, die over

het algemeen hydrofiel van aard is. Indien geen bijzondere

voorzorgen worden genomen zal dit de houdbaarheid van

de draad tijdens opslag en gebruik sterk beperken. Bo-

vendien moet de draad met de nodige omzichtigheid wor-

den gebruikt. De draad is immers gevoelig voor sterke

vervorming door bijvoorbeeld een aanvoerunit met on-

aangepaste draadrollen, waardoor de mantel kan open-

buigen. De beperkte corrosiebescherming van de draad en

de reeds aanwezige oxidehuid maken dat de draad een ho-

gere elektrische overgangsweerstand heeft tijdens de

stroomoverdracht in het laspistool, waardoor de stroom-

belastbaarheid beperkt kan worden. Oppervlaktebehan-

delingen om de elektrische geleidbaarheid en de corrosie-

weerstand te verbeteren, zoals galvanische verkopering bij

een massieve draad, zijn niet mogelijk vanwege het in-

dringen van de procesvloeistof in de draad.

Wat de neersmeltsnelheid van de draad betreft, is er ook

een zekere beperking. Om een hoog rendement te halen is

niet alleen een hoge stroomdichtheid, maar ook voorver-

warming van de draad nodig. De voorverwarming van het

Microscopische opname van een lasnaad in een tubulaire draad

Productielijn voor Chemetron draad

24

LASTECHNIEK KENNIS OVER GEVULDE DRADEN - apr i l 2014

draadeinde gebeurt door het Joule-effect. Hoe

langer de stick-out, hoe hoger de voorverwar-

ming en dus hoe sneller de draad afsmelt. Ech-

ter, gevouwen draden hebben een aantal zwakke

plekken, waardoor de draad barst bij een be-

paalde temperatuur. Hierdoor is de stick-out al-

gemeen beperkt tot 30 mm.

Tubulaire vuldraadNaast gevouwen gevulde draden worden naad-

loze vuldraden gemaakt. Deze technologie, ont-

wikkeld door Oerlikon Buehrle in de jaren 60, is

een stuk complexer. Het begint met de fabricage

van een buis van ongeveer 16 mm in diameter

uit een warmgewalste strip die hoogfrequent

wordt gelast en vervolgens naar een diameter

van 13 mm wordt gerold.

Na een gloeibehandeling wordt de mantel van

de buis zacht en vervolgens verder gereduceerd

naar een geschikte vuldiameter, afhankelijk van

de specificatie van de draad. Het vullen van de

buis gebeurt op een triltafel, waarbij een coil van

ongeveer 500 à 800 kg onderaan wordt aange-

sloten op een vultrechter. In een tijdspanne van

6 à 8 uur wordt de draad gevuld door horizon-

tale X-Y trillingen van de tafel, waardoor het

poeder een opklimmende (Z-richting) helixbe-

weging maakt.

Klassieke poedermengsels zijn niet geschikt voor

dit proces. Zij zouden zich door de hevige tril-

lingen ontmengen (segregatie). De lichte deeltjes

zouden zich bovenin, en de zwaardere deeltjes

onderin de coil bevinden. Daarom zijn de poe-

ders voor dergelijke vuldraden voorzien van een

bindmiddel (op basis van silicaten), vergelijk-

baar met de fabricage van geagglomereerde poe-

ders voor het onderpoederlassen.

Na het vullen wordt de draad naar een tussen-

diameter getrokken. Tijdens dit proces veran-

dert voornamelijk de buitendiameter en blijft de

wanddikte nagenoeg constant. Dit is het mo-

ment waarop de draad een rekristallisatiebe-

handeling op hoge temperatuur moet ondergaan

om verder getrokken te kunnen worden naar de

einddiameter. Tijdens die warmtebehandeling

wordt diffundeerbare waterstof uit het poeder-

mengsel en de silicaten door de wand van de

draad geëvacueerd. In een laatste stap wordt de

draad verder getrokken, waardoor het poeder

in de draad samengeperst wordt tot er een uni-

forme poederdichtheid heerst over de gehele

lengte. De wanddikte wordt verder gereduceerd in ver-

houding tot de reductie van de buitendiameter. De vul-

draad is hermetisch gesloten en biedt zo de mogelijkheid

tot verkopering.

Door de warmtebehandeling van de draad en de verko-

pering zijn de glij-eigenschappen superieur aan die van een

gevouwen draad. Vervorming van de draad is geen enkel

probleem, net als langdurige opslag en blootstelling aan

de omgeving. De tubulaire vuldraad heeft ook een hogere

stroombelastbaarheid. Echter, door de relatief grote wand-

dikte in vergelijking met de gevouwen types, is de neer-

smeltsnelheid iets beperkter.

WaterstofBeide fabricagetechnologieën kunnen lage percentages dif-

fundeerbare waterstof opleveren. De naadloze technologie

behaalt 2-3 ml per 100 g lasmetaal en scoort zo iets beter

dan de gevouwen types die niveaus tot 5 ml per 100 g las-

metaal bevatten. Zonder bijzondere maatregelen tijdens

opslag en gebruik kunnen de waterstofgehaltes van ge-

vouwen draden snel oplopen. In veel gevallen zijn aange-

paste verpakkingen nodig. Bovendien moeten de

richtlijnen van de fabrikant ten aanzien van opslag en ge-

bruik nauwgezet worden gevolgd. Hoewel de juiste op-

slag van toevoegmaterialen een eis is binnen een

kwaliteitsbeheersingssysteem volgens EN-ISO 3834,

wordt hier vaak te snel overheen gegaan. Zeker als men

gevouwen en tubulaire draden onder één noemer zet, na-

melijk ‘gevulde draden’ kan men gemakkelijk de mist in-

gaan.

FlexibiliteitDe rekristallisatiebehandeling van vuldraden in de naad-

loze technologie maakt dat de poeders en de bindmidde-

len bestand moeten zijn tegen hoge temperaturen, zonder

dat hierbij ongewenste chemische veranderingen optreden.

De granulometrie van de poeders is eveneens een beper-

kende factor tijdens het draadtrekken, vanwege de rela-

tieve dikteveranderingen van de mantel van de draad.

Hierdoor is het aanbod van tubulaire vuldraden beperkt

tot een kleiner aantal staalsoorten en/of toepassingen. De

gevouwen technologie kent deze beperkingen niet.

ConclusieBeide fabricagetechnologieën bieden voor- en nadelen

wanneer factoren zoals neersmeltsnelheid, stroombelast-

baarheid, doorvoerbaarheid, vochtopname, legeringstype

en opslagcondities worden beschouwd. Een ‘one-type-fits-

all’-formule is er niet. Telkens weer zal een afweging moe-

ten worden gemaakt om tot een geschikte keuze te komen,

en dit volledig naast de klassieke benadering via de ge-

normaliseerde classificatie van gevulde draden.

25

LASTECHNIEKapr i l 2014

Hoogfrequent lassen van een 16mm buis voor tubulaire draad, met koeling

Vullen van een chemetron draad m.b.v. een aanvoerband (tapijt)Vormen van een U in een metaalstrip (onder)

Vulstation voor tubulaire gevulde draden

Onze Kenmerken:

Een breed spectrumaan diensten

NIL gemachtigde organisatie

LMK/LK kwalificaties

PWHT

Mechanisch onderzoek

Corrosie onderzoek

Breuk mechanica

Schade onderzoek

On-site testing

Immersion Ultrasone

TestingAdvisingAssuring

T: 0181-617 144W: www.exova.comE: nederland@exova.com

Een breed

Een breed

aan dienstenumspectr

Een breed

aan dienstenum

Een breed

eenmerkkeOnze KKeNIL gemachtigde organisatie

LMK/LK kwalificaties

WHT

zoekMechanisch onder

P

en:NIL gemachtigde organisatie

0181-617 144

On-site testing

Immersion Ultrasone

zoek

zoek

Breuk mechanica

zoekSchade onder

Corrosie onder

Mechanisch onder

T

nederland@exova.comE:.exova.comwww:W

0181-617 144: T

uringssAngdvisiA

estingTTe

nederland@exova.com

26

LASTECHNIEK PRAKTIJKVOORBEELD ROBOTLASSEN - apr i l 2014

Bromedo Metaal B.V. in Dongen is opgericht in 1991 als toeleverancier van plaatwerken licht constructiewerk voor bedrijven in diverse branches. Vorig jaar namen de broersMenno en Jeroen Brok het bedrijf van hun vader over. Zo’n vijf jaar geleden is Bromedogestart met robotlassen. Menno Brok: “Steeds meer klanten verlangen de robotlaskwaliteit nu als standaard.”

door Erik Steenkist

’Klant verlangt robotlas alsstandaardkwaliteit’

afkeur groter dan wanneer deze met een robot worden ge-

last. Geen afkeur van producten zorgt voor tevreden klan-

ten en levert meer rendement op. Het rendement zit dus

niet alleen in de bezettingsgraad en kostenbesparing, maar

vooral in de constante kwaliteit en hoge herhalingsnauw-

keurigheid. Dubbel voordeel dus.”

Compacte robotlascel voor kleine productenDe cel die speciaal voor Bromedo is gebouwd, is zeer com-

pact. Menno Brok “Ruimtegebrek was voor ons een reden

om te kijken naar een kleine cel. Bovendien is de be-

staande lasrobotinstallatie met twee werkstations van 3

meter vaak te groot voor kleine producten.” De kleine cel

is uitgerust met een Panasonic TA-1400 lasrobot en één

werkstation met een opspantafel van 1,5 meter die met

een Panadice traploos gemanipuleerd wordt. “Met de ma-

nipulator ben je niet meer beperkt in bereikbaarheid van

de lasrobot.” De cel is verder geleverd met een snelloop-

deur aan de voorzijde. “Voordeel van een compleet en

geïntegreerd systeem is dat je later altijd uit kan breiden

met een tweede werkstation aan de andere zijde, en naast

MAG ook TIG kunt lassen. Op de grotere cel die in 2009

is geïnstalleerd doen we dat al. Maar deze compacte cel

zetten we uitsluitend in voor het MAG-lassen.”

Samen met de klant producten ontwikkelenBromedo Metaal focust zich niet op specifieke producten.

“We pakken alles aan, van simpel monodeel tot complete

machine. Als toeleverancier hebben we daarvoor alle be-

werkingen in huis. Maar met ons machinepark en onze

knowhow kunnen we meer. We willen steeds meer naar

halffabricaten en complete producten. Wanneer je die in

een intensievere samenwerking met de klant ontwikkelt,

kom je sneller tot een eindproduct en leg je een basis voor

langdurige samenwerking.”

obotlassen. Ja ook dat doen wij!” Op zijn web-

site laat Bromedo er geen misverstand over be-

staan en wie meer wil weten kan doorklikken

naar technische achtergrondinformatie. De vraag bij

welke seriegrootte de lasrobot wordt ingezet is volgens

Menno Brok niet meer van belang en de klant eist in toe-

nemende mate de kwaliteit van een robotlas. “We liepen

daardoor al gauw tegen capaciteitsproblemen aan op onze

lasrobotinstallatie. Alleen hadden we niet voldoende

ruimte voor een tweede lasrobot op een H-frame. Valk

Welding bouwde daarom een compacte lasrobotcel van 2

x 2 meter voor ons. Die zetten we nu alleen in voor kleine

producten. Een perfecte aanvulling op de grotere cel.”

Werk behouden dankzij de lasrobotBromedo heeft de afgelopen jaren nauwelijks last gehad

van een terugval in de omzet. Menno Brok: “Door de cri-

sis zijn nogal wat bedrijven failliet gegaan. Uitbesteders

moeten daarom soms op zoek naar een andere toeleve-

rancier. Daarnaast profiteren we van onze goede naam in

de markt en het leveren van een eigen product.”

De inzet van robotlassen is voor Bromedo een goede klan-

tenbinder geworden. “Zonder de lasrobot waren we nu

veel werk kwijt geweest. Met de stap van handlassen naar

robotlassen konden we de voordelen van automatisering

doorberekenen in een scherpere prijsstelling. De klant ver-

wacht echter niet alleen een scherpe prijs, maar ook een

constante en hoge kwaliteit. Bij contracten op afroep moet

iedere batch, hoe klein ook, met dezelfde laskwaliteit ge-

leverd worden. Die garantie kun je met een lasrobot wel

bieden, maar met handlassen niet. In complexere frames

zitten zoveel lassen, dat wanneer je deze met de hand last,

de kans op vergeten lassen groot is. Hierdoor is de kans op

“R ‘Het rendement zit dus niet alleen in de

bezettingsgraad en kostenbesparing,

maar vooral in de constante kwaliteit

en hoge herhalingsnauwkeurigheid.’

27

LASTECHNIEKapr i l 2014

Er waren afgelopen maart weer de nodige robots tezien op de Techni-Show. Niet alleen lasrobots, maarook zogenoemde handlingrobots. Robots, die de on-derdelen van een te lassen product in de lasmal kun-nen leggen en er ook weer uit kunnen halen als ergelast is. Voor het lassen wordt dan meestal van eenandere robot gebruik gemaakt, hoewel die handlingro-bot ook een lastoorts zou kunnen oppakken. Wat kun-nen robots tegenwoordig eigenlijk niet? Je kunt jeafvragen of lassen nog wel leuk is. Waar blijft het echtehandwerk met al zijn mogelijkheden, maar ook beper-kingen. Robots maken geen fouten en als het lasresul-taat niet goed is, is de robot gewoon niet goedgeprogrammeerd. Dat programmeren wordt wel steedseenvoudiger. Een geoefende lasser doet het een keervoor en de robot doet hem het na. Een robot kan dusniet zelf een lasprogramma opstellen, of misschien tochwel? Wat te denken van robots met kunstmatige intelli-gentie. Een robot die nog beter kan lassen dan jij endie je ook nog vertelt dat het door jou geprogram-meerde lasprogramma voor geen meter klopt? Het zoude omgekeerde wereld zijn, en moeten we daar bangvoor zijn? Volgens trendwatcher Sander Duivestein hoeven wedat niet en zijn robots met kunstmatige intelligentie detoekomst. Hoe gaat dat over 25 jaar in zijn werk? Je on-derhuidse chip activeert de lasrobot als je de lashal `smorgens binnenkomt. De robot wenst je dan eengoede morgen en peilt gelijktijdig je stemming, door-

dat je hartslag, je bloeddruk, je slaapritme en je snel-heid van lopen naar de lashal opgeslagen is en aan derobot doorgegeven. Te veel gefeest de avond van te-voren? De computer zal rustig aanvangen. Goed uitge-slapen? De computer gaat op full speed. Voor de grapmoet u toch eens “Stalen Holen (1972)” en de andererobotboeken van de schrijver Asimov lezen. Dat is sci-ence fiction, zult u zeggen, maar wat Asimov bedachtgaat de werkelijkheid heel dicht benaderen. Robotsmeten voortdurend en kunnen met andere robots encomputers razendsnel communiceren. Daar kan geenmens meer tegenop. Ik zei het al, robots maken geenfouten en het is al aangetoond dat zelfrijdende auto’sveiliger zijn. Over 25 jaar mogen we zelf geen auto meerrijden. Scheelt een hoop stress. Hoe zit het nu met las-sen? Ik denk dat het net zo gaat als met autorijden. Het lassen wordt volledig door intelligente robots over-genomen. Wij kijken net als op de Techni-Show vanafenige afstand hoe er gelast wordt en hoeven alleenmaar te bedenken welke combinatie van stroombronen robot we gaan aanschaffen. Misschien kan de intel-ligente robot ons daarbij wel adviseren?

Robotangst

Lastechniek #5

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl

verschijnt in mei

In juni verschijnt ons themanummer‘Certificatie, zin en onzin’

www.binzel-benelux.com

T E C H N O L O G Y F O R T H E W E L D E R ’ S W O R L D

De nieuwe E3® wolfraamelektroden:

Een uitgekiende blend van oxidesgarandeert uitmuntende prestaties.

■ De beste ontstekings- en herontstekingseigenschappen■ Bruikbaar voor zowel DC als AC TIG-lassen■ Hoge belastbaarheid■ Geringe slijtage van de elektrodepunt

dé keuze voor de toekomst.

LASTECHNIEK COLUMN - apr i l 2014

28

Specialistin slijtage oplossingen

Revamo is bekend door het aanbrengen van slijtvaste lagen door middel van thermisch coa-ten. Door middel van HVOF, draadspuiten, plasmaspuiten en vlamspuiten kan Revamo eenzeer grote diversiteit aan coatings aanbrengen om slijtage te sturen. Aan al deze mogelijkheden wordt nu het lasercladden toegevoegd, een uitbreiding die naad-loos aansluit bij onze huidige toepassingen en voor nieuwe oplossingen en mogelijkhedengaat zorgen. Bij het lasercladden wordt een extreem hoge kwaliteitslaag aangebracht meteen minimale opmenging van het basismateriaal. Door de geringewarmte-inbreng is er ook geen sprake van vervorming.

Wij delen onze know-how graag met een breed publiek daarom nemen we deel aan de volgende beurs:

Wilt u meer weten? Neem contact op met onze slijtage specialisten:0522 251 941 | info@revamo.nl | www.revamo.nl

Materials 201416 en 17 april 2014NH Conference Centre Koningshof, VeldhovenStand 37

3130

LASTECHNIEKapr i l 2014VAKTROTS - apr i l 2014LASTECHNIEK

p zijn achttiende kwam Gerard, als eerste vaste

medewerker na oprichter Willem de Vries, bij De

Vries Welding, een bedrijf gespecialiseerd in het

‘custom made’ bouwen van de meest uiteenlopende pro-

ducten in de sectoren industrie en offshore. Hij begon er

als constructiebankwerker en volgde later een opleiding

tot lasser. Inmiddels werkt Gerard bijna twintig jaar bij

het bedrijf. Verveeld heeft zich nog geen dag: de afwisse-

ling in het werk en de betrokkenheid bij klanten zorgen er-

voor dat Gerard dagelijks met veel plezier aan het werk

gaat. Momenteel werkt hij aan vijf gascompressoren, be-

stemd voor een gaswinningsbedrijf uit Azerbeidzjan. “Het

mooie vind ik dat ik het hele product opbouw. In de eer-

ste week werk ik aan het leidingwerk, waarna ik in de

tweede week bezig ben met de opbouw. Zo maak je van

niets, iets.”

BochtenwerkEn dat doet Gerard op zijn eigen, precieze wijze. “Ik ben

een allrounder, maar het leidingwerk op maat maken is

mijn specialiteit. Dat begint bij het voorbewerken van het

materiaal. Een goede bewerking van de walshuid is cruci-

aal. De pijp moet gewoon blank zijn, zo heb je de minste

kans op scheuren.” Bij de productie van een gascompres-

sor maakt Gerard vaak gebruik van twee processen: TIG-

lassen voor de grondlaag en MAG-lassen voor de

sluitlaag. “TIG-lassen vind ik het mooiste. Dat is schoon,

en vrij van spetters.” Gerard geniet bij het bouwen van de

compressor vooral van het bochtenwerk en vindt het be-

langrijk dat een product netjes de deur uitgaat en de klant

tevreden is.

Bouwer en een beetje vormgeverGerard is niet alleen verantwoordelijk voor de productie

van de gascompressoren - hij praat ook mee met de klant

over het ontwerp. “Je krijgt een tekening en daarna heb je

ook nog alle vrijheid om je eigen zegje te doen. Bij de gas-

compressor merkte ik bijvoorbeeld dat een steun nogal in

de weg zat - een pijp kwam er vlak langs - waarna ik bij

de klant hiervoor een oplossing heb aangedragen. Op die

manier haal je kinderziektes uit een nieuw product.” Zo is

hij niet alleen bouwer, maar dus ook een beetje vormge-

ver? “Zo kun je dat zien, ja”, klinkt het bescheiden.

GeheimMaar wat is nou het geheim van de perfecte las? “Daar

komt in elk geval veel ervaring en routine bij kijken”, ant-

woordt Gerard. “Ook heb ik veel profijt van mijn laskar,

waar ik al achttien jaar mee werk. Ik kan ermee lezen en

schrijven. Maar dat geeft niet de doorslag, hoor. Uitein-

delijk draait het om het vele doen, het goed afstellen van

het lastoestel, het goed voorbewerken van het materiaal

en om geduld.” Over dat laatste beschikt Gerard in vol-

doende mate. “Ik ben een rustig persoon. Dat zie je ook

aan mijn fijne las. Een las is je handtekening, je visite-

kaartje, je kunt er de lasser aan herkennen. Dat is bij mij

dus ook het geval.” En is zijn verfijnde manier van lassen

– waar de collega’s binnen De Vries Welding hoog van op-

geven – dan dé perfecte las? “Eigenlijk bestaat die niet”,

stelt Gerard. “Net zomin als de perfecte mens bestaat.

Maar je moet wel altijd streven naar perfectie.” Dat laat-

ste zit hem zo’n beetje in het bloed. “Ja, het is precisie-

werk. Maar als je al verkeerd begint, kom je aan het einde

helemaal niet goed uit. Afraffelen zit niet in mijn aard.”

door Jaap van Sandijk, fotografie Rob Glastra

Hij is allrounder, maar het lassen van leidingwerk vindt Gerard van der Poel, werkzaam bij De Vries Welding in Groot-Ammers, het leukst. “De perfecte las bestaat niet. Maar je moet wel altijd blijven streven naar perfectie.”

‘Afraffelen zit niet inmijn aard’

O

LASTECHNIEKapr i l 2014

33

Prijswinnaars BMBE-lassen1e Jarno Gunnink - CSG Reggesteyn te Rijssen2e Stefan Steggink - SG St. Canisius te Almelo3e Gert Jan Hoogenberg - Pieter ‘t Zand te Kampen

Prijswinnaars MAG-lassen1e Bas ter Steege - CSG Reggesteyn te Rijssen2e Erwin Kresbergen - Calvijn College te Krabbendijke3e Ogilvy Station - IJssel College te Capelle a/d IJssel

Tweeëntwintig enthousiaste jonge lassers verzamelden zich op 27 maart bij LasschoolDe Kempen te Hapert voor de finale van de NIL Nationale Laswedstrijden voor vmbo-leerlingen. Wie mogen zich de beste jonge lassers van Nederland noemen?

oorafgaand aan de finale hebben circa 450 jonge

lassers vanuit tientallen scholen deelgenomen aan

de regionale voorrondes. Via deze voorrondes heb-

ben in totaal tweeëntwintig deelnemers zich geplaatst voor

de finale van de NIL Nationale Laswedstrijden 2014 voor

vmbo-leerlingen, waarmee zij het praktijkexamen NIL-ni-

veau één al hebben verdiend. Deze laswedstrijden voor

vmbo-leerlingen worden elk jaar georganiseerd door het

Nederland Instituut voor Lastechniek, om jongeren te en-

thousiasmeren voor het mooie vakgebied van de lastech-

niek.

Gespannen leerlingenHet is donderdag 27 maart om half acht in de ochtend.

Op Lasschool De Kempen zitten de gespannen leerlingen

met hun docenten te wachten op de officiële opening van

de finale van de NIL Nationale Laswedstrijden 2014. Ter-

wijl de eerste groep om negen uur van start gaat met het

examenwerkstuk, vertrekt de tweede groep op een korte

excursie naar VDL Metaal en Containertechniek van de

VDL Groep, een groot bedrijf waar veel wordt gelast. Alle

finalisten worden gedurende de hele dag bijgestaan door

lasdocenten van verschillende scholen. De docenten van

de leerlingen zelf mogen bij de wedstrijd hun leerling(en)

niet meer helpen.

NIL tachtig jaar jongHet finalewerkstuk is een speciaal ontwerp in het kader

van het tachtigjarig jubileum van het NIL. In het plaat-

werk van het werkstuk is de tekst “NIL 80 jaar jong” uit-

gesneden. Vooral het rondom aflassen van het ontwerp

wordt als lastig ervaren. De deelnemers praten na de wed-

strijd met docenten en ouders na over het gemaakte werk-

stuk en hun kansen op de titel, terwijl de jury aan het werk

gaat om de prestaties te beoordelen.

PrijsuitreikingOm vier uur zijn alle werkstukken zorgvuldig beoordeeld

door de twee NIL-examinatoren Wim Knoop en Theo van

Eck. Evenals vorig jaar is Bas ter Steege de winnaar in de

categorie MAG-lassen. Jarno Gunnink is de winnaar in de

categorie BMBE (booglassen met beklede elektrode).

Beide leerlingen staan onder begeleiding van docent Wim

van de Merwe van de metaalafdeling van CSG Regge-

steyn. Een unieke prestatie van deze school. Wim van de

Merwe: “Dit overkomt je één keer in je leven! Als je in de

voorronden twee keer eerste wordt is dat al top, maar dat

je dit op de finale kunt herhalen is een feest op zich.”

Naast de beker kregen Bas en Jarno een lashelm ter

waarde van 400 euro cadeau.

door Kevin van Beek, tekst en fotografie

Nederlandse Laskampioenen

vmbo 2014

V

In het plaatwerk is de tekst “NIL 80 jaar jong”

uitgesneden. Vooral het rondom aflassen

van het ontwerp wordt als lastig ervaren.

32

NIL LASWEDSTRIJDEN VOOR VMBO’ERS 2014 - apr i l 2014LASTECHNIEK

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

ADVIES en CONSULTANCY AFZUIGINSTALLATIES ENLUCHTBEHANDELING

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

LASACCESSOIRES

LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

AIB-Vinçotte Nederland B.V.Takkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlwww.vincotte.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

CHEMISCHE METAAL-OPPERVLAKTEBEHANDELING

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Nederman Nederland BVWiekenweg 33 - 3815 KL AmersfoortPostbus 2646 - 3800 GD AmersfoortT 033 298 81 22 - F 033 298 80 24E welkom@nederman.nlwww.nederman.nl

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen

KEURINGEN

HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

LASTOORTSEN MIG

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info.alw-nederland@airliquide.nlwww.airliquidewelding.nl

LAS- EN SNIJTOORTSEN

LASTOEVOEGMATERIALEN

MANIPULATOREN ENMECHANISATIE

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Dumeta import / export B.V.Marconistraat 26 - 7575 AR OldenzaalT 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71E info@dumeta.nlwww.dumeta.nl

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen, laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG,OP. Las- en snijtoortsen

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comwww.henkel.nl

Henkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

LIJMEN

Lorch Lastechniek B.V.Postbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizwww.lorch.eu

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING

34 35

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

ONDERZOEK

Materiaal Metingen Testgroep B.V.MME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 4222 - 2980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comwww.mme-group.com

Zekeringstraat 33 - 1014 BV AmsterdamT +31 (0)20 556 35 55E info.amsterdam@element.comVoorerf 18 - 4824 GN BredaT +31 (0)76 5424 300E info.breda@element.comwww.element.com

Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda,Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comwww.exova.com

NDO/DO ONDERZOEK

ONDERHOUD EN NIEUWBOUWINSPECTIE

3P Project Services B.V.Nijverheidsweg 4 - 4854 MT BavelT 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01E 3pqs@3pgroup.comwww.3pgroup.com

Totaalproject in inspectie, lastechnischeondersteuning en projectmanagement

HoofdkantoorDukdalf 11 - 9206 BE DrachtenPostbus 505 - 9200 AM DrachtenT 0512 52 40 08E info@weldmij.comwww.weldmij.com

Kwaliteitsmanagement |Lasconsultancy | Inspectie

Drachten | Zutphen | Rotterdam

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - apr i l 2014 LASTECHNIEKapr i l 2014

ROBOTS EN ROBOTISERING

SNIJDEN

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

VOORBEWERKINGSAPPARATUURVOOR PIJP EN PLAAT

WARMTEBEHANDELING

Delta Heat Services B.V.Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlwww.delta-heat-services.nl

• Elektrisch voorwarmen en gloeien• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering

PLASMASNIJDEN

ATTC B.V.Leeuweriklaan 24 - 3704 GR ZeistT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euwww.americantorchtip.eu

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma,autogeen en laser.Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIGen OP. Las- en snijtoortsen

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

ORBITAAL EN APPARATUUROPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlwww.lasopleidingen.nl

Lastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden NederlandNIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen. • International Welding Engineer (IWE/ LPI)

• International Welding Technologist (IWT/ MLT)

• Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

keuring mogelijk.

• Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen,

Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen,

Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materia-len, Procestechnologie, Onderhoud &Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde(hbo, post-hbo en masterniveau).

Meer informatie CvNT Lenneke KokT 088 481 88 88E info@cvnt.nlwww.cvnt.nl

Meer informatie ROC Joost ZijderveldT 030 754 69 03E j.zijderveld@rocmn.nlbedrijfsopleidingen.rocmn.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlwww.hetlashuis.nl

Totaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Magnatech International B.V.De Amer 24 - 8253 RC DrontenT 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65E info@magnatech-international.comwww.magnatech-international.com

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlwww.lincolnelectric.nl

Rolan Robotics B.V.De Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlwww.rolan-robotics.nl

WEERSTANDLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

PUNTLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

STIFTLASSEN

Laskar Puntlastechniek B.V.Avelingen West 26 - 4202 MS GorinchemPostbus 3604 - 4200 EB GorinchemT +31 (0)183 61 88 88F +31 (0)183 66 61 01E info@laskar-puntlastechniek.nlwww.laskar-puntlastechniek.nl

Puntlas- en ProjectielasmachinesRolnaadlas- en Stuiklasmachines

Puntlaselektroden | ComponentenStiftlasmachines en bouten

Automatisering en mechaniseringTraining, onderhoud en Verhuur

36

LASTECHNIEK BRANCHEREGISTER - apr i l 2014

3P Quality Services B.V. bemiddelt vanuit een projectma-tige aanpak en/of vanuit een vaste bemiddeling binnen devakgebieden Engineering, Construction management,Shutdown management en Project management.

3P Quality Services biedt kansen en mogelijkheden ookvoor 50 plussers en starters op de arbeidsmarkt. 3P Qua-lity Services is gecertificeerd volgens ISO 9001/VCA. Eenkwaliteitsgarantie gaat echter niet alleen om systemen enstandaarden, maar vooral om mensen. Daarom investerenwij voortdurend in onze professionals door middel van op-leidingen en coaching.