Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 3 - maart 2012

Deze maand:

IUT - Immersion Ultrasonic TestingLassen aan gasvoerende leidingen - 2MOSE - megaproject bij Venetië

VOORWOORDmaar t 2012

Voor ieder wat wilswww.vakbladlastechniek.nlUitgaveLastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituutvoor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL).RedactieBert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Margriet Wennekes, Henk ZandvlietEindredactieMargriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek)Uitgever Bert de JongAdvertentie-exploitatieCon-Sell, Rolf MulT 06 12 50 90 58, E info@con-sell.nlRedactieadviesraadErik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Nele van Caenegem, Marijke Damen, Leen Dezillie, René Elfering, Rob Helmich, Marcel Hermans, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Jeroen Olde Benneker, Peer van Ottink, Frank Smit, Wil van der Stap,Erik Steenkist, Fred Vasquez, Tony van der Veldt, Adriaan Visser

AdressenNederlands Instituut voor LastechniekPostbus 190, 2700 AD ZoetermeerT 088 400 85 60, E redactie@nil.nl www.nil.nl

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzwTechnologiepark 935, B-9052 Zwijnaarde, BelgiëT +32 9 292 14 05, F +32 9 292 14 01, E Ann.Wydooghe@bil-ibs.be www.bil-ibs.be

OPUS communicatie-ontwerpFruitweg 24 j, 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44, F 071 541 41 50E info@vakbladlastechniek.nl www.opus-co.nl

AbonnementenBinnenland € 62,50 (particulier op privé-adres); € 98,75 (bedrijf) en € 31,25 (studenten en senioren).Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.beOverig buitenland € 116,50 (op bedrijfsnaam). Prijzen zijn excl. BTW.

Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aandeelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en hetBelgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerdenen belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen overabonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt vooreen geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour.Al onze advertentiecontracten worden afgesloten conform de regelsvoor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Neder-land.

Ontwerp en lay-outOPUS communicatie-ontwerp, Leiden.DrukwerkVeldwijk Van Loon, Waddinxveen.

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitge-zocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redac-tie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventueleonjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

©2012 Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schrif-telijke toestemming van de uitgever.

Colofon

Volg LASTECHNIEK op twitter:@nillastechniek

en Linkedin.com

Als onafhankelijk vakblad proberen we u zo goed enbreed mogelijk te informeren, zonder partijdig te zijn. Hetis daarnaast telkens weer een uitdaging om de verschil-lende groepen lezers van Lastechniek zo goed mogelijkte bedienen. Waar de een vraagt om meer techniek, is deander juist vooral geïnteresseerd in verhalen van de lasserop de werkvloer. Weer anderen willen vooral geïnformeerdworden over nieuwe producten, normen, certificering enopleidingen. Het lukt niet altijd om aan al deze wensen te-gemoet te komen in één uitgave. We streven er wel naarom verspreid over een heel jaar een goede balans te be-reiken. De ontwikkelingen in de verbindingstechniek staanbovendien ook niet stil. In Lastechniek besteden we re-gelmatig aandacht aan de vele evenementen en thema-dagen die er georganiseerd worden op dit gebied.

Bij het uitkomen van deze Lastechniek staan we vlak voorde opening van de Techni-Show 2012. In februari hebbenwe al uitgebreid aandacht besteed aan dit vierdaagse eve-nement. De laatste nieuwsberichten vindt u in dit nummer,zodat u zich goed kunt voorbereiden op uw bezoek endoelgericht alle stands kunt bezoeken die voor u interes-sant zijn.

Natuurlijk kijken we als redactie intussen alweer een paarmaanden vooruit. Het oprichten van de nieuwe redactie-adviesraad begint zijn vruchten af te werpen. We zijn ergblij met de ondersteuning van deze groep specialisten.Voor ons themanummer over robotlassen hebben wetwee deskundigen uit de redactieadviesraad bereid ge-vonden om onze redactievergadering te versterken. Ditheeft geleid tot een reeks goede ideeën en suggesties,maar ook concrete artikelen over dit veelzijdige onder-werp. We geven nog niets prijs, u ziet het resultaat van-zelf. Op deze manier werken we ook aan de uitgave vanmei, die geheel in het teken zal staan van opleidingen.

De uitgave die voor u ligt is niet gekoppeld aan een spe-ciaal thema. Dat betekent dat de meest uiteenlopende on-derwerpen aan de orde komen: van het lassen aangasvoerende leidingen (deel 2) tot een enorm bouwpro-ject in Venetië; en van een themadag over lijmen tot eennieuwe methode voor niet-destructief onderzoek. Naastdeze en andere artikelen zijn er de vaste rubrieken die uvan ons gewend bent.Kortom, voor ieder wat wils.

Redactie Lastechniek

ITW WELDING PRODUCTS

levert een uniek en volledig producten programma

uit een aantal marktleidende merken. Het assortiment

omvat lastoevoegmaterialen, lasmachines, accessoires

en inductieve verwarming apparatuur.

Miller lasapparatuur

Miller is wereldwijd de marktleider op het gebied van

lasapparatuur. Miller staat al meer dan 80 jaar garant

voor uitstekende laseigenschappen, vooruitstrevende

innovatieve lasboogprocessen en bovenal ultieme

betrouwbaarheid!

Zeer uitgebreid pakket lastoevoegmaterialen

Keuze uit de vooraanstaande merken Elga, Hobart,

McKay en Trimark biedt u de mogelijkheid het juiste

lastoevoegmateriaal te selecteren voor elke specifieke

toepassing variërend van hoogwaardige verbindings-

lassen tot reparatie en oplassen.

ITW Welding Products BV

Edisonstraat 10

NL-3261 LD Oud-Beijerland

T +31 (0)186 641 444

F +31 (0)186 640 880

www.itw-welding.com

ITW WELDING PRODUCTS

Kennis en Passie voor Lassen

FORTUNE 200ITW Welding Products BV is onderdeel van Illinois

Tool Works Inc. (ITW), met ongeveer 800 business

units. ITW maakt deel uit van de “Fortune 200-lijst”

van Amerikaanse beurs genoteerde ondernemingen.

Vakkundige technische ondersteuning staat voor u klaar

Onze diensten en producten zijn gebaseerd op

“Quality and Know-How in Welding”.

ITW Welding Products biedt u een bekwaam team

van technische adviseurs. Zij kunnen u adviseren

en begeleiden op het gebied van efficiënte proces-

en productkeuze, het ontwikkelen van lasprocedures,

training en kwalificatie van lassers.

Geïnteresseerd in onze mogelijkheden?

Onze verkooporganisatie evenals zorgvuldig geselecteerde

dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor

ondersteuning en aanschaf van lasapparatuur en

lastoevoegmaterialen.

Bel ons op: Tel. 0186 641 444.

Wij zijn u graag van dienst!

Inhoud #3 maart 2012

LASTECHNIEKis een uitgave van OPUS communicatie-ontwerpi.o.v. het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniekwww.vakbladlastechniek.nl

04 Vanuit de verbindingswereld09 Over de Techni-Show 201212 Nieuwe methode voor

ultrasoon onderzoek16 Speciaal gevulde OP-draad20 Lassen aan gasvoerende

leidingen - deel 2

Het maken van

aansluitingen op

gastransportleidingen

die niet uit bedrijf

genomen kunnen

worden, vereist

speciale technieken.

20

20 28

27

Cover: Exova - OPUS

nieuw in lastechniek[ ]

“Een legendarisch bouwproject in Venetië”

Interactieve mogelijkheden met CLIC2C®

Bent u in het bezit van een smartphone, dan kunt u nu nog meer uit Lastechniek halen. CLIC2C® is een in-teractieve service die statische informatie op papier kan veranderen in dynamische interactieve informatieop uw telefoon.

Hoe werkt het?In deze Lastechniek vindt u hier in de inhoudsopgave en op pagina 9 en 29 foto’s met daarbij het logo vanCLIC2C®. Een afbeelding met dit logo geeft toegang tot gerelateerde informatie via uw mobiele telefoon. U krijgtautomatisch toegang tot audio, video, afbeeldingen, enquêtes enzovoort. Het eerste wat u hiervoor moet doenis met uw telefoon de applicatie downloaden via de www.clic2c.nl. Uw telefoon wordt herkend en u kunt demeest geschikte instellingen downloaden. Als uw telefoon niet geschikt is, dan wordt TEXT2C® aangebodenvoor download. Een interactieve afbeelding bevat de ‘camera’ van CLIC2C®.

CLIC2C® is te downloaden via de App's market van zowel iPhone als Android.

25 Willem de Welder26 De lasgroepen en hun agenda27 De Lasser van de Maand28 MOSE - legendarisch bouwproject in Venetië32 POYO en NIL organiseren lijmsymposium34 Brancheregister

Hanko B.U.S. Techniek en Andon Automation ontwik-kelden een low budget gerobotiseerd snijsysteem: hetStandard Robot Cutting System (SRC). Voor de gro-tere metaalindustrie was er al het Gantry Robot Cut-ting System (GRC). Het SRC is vooral interessant voor‘kleinere’ bedrijven. Een investering in het SRC-sys-teem begint bij € 90.000 voor de meeste eenvoudigeversie en is modulair uit te breiden.

Hoge kwaliteitssnedenDe GRC- en SRC-installaties zijn robot-bestuurde

portals waarop een industriële robot, plasmasnij-

apparatuur, een lasersensor en nesting software zijn

gemonteerd. De unieke technologie zorgt voor een

uitstekende positionering en pad-nauwkeurigheid,

wat resulteert in sneden van hoge kwaliteit. De la-

sercamera zorgt voor contactloze metingen en

zendt de waarden realtime naar de robot voor cor-

recties. Hierdoor is het snijden van complexe be-

velranden en K- en X-naden mogelijk.

Nooit meer handmatig omdraaienHet gerobotiseerde snijden geeft een hogere kwaliteit en is

nauwkeuriger dan het conventionele (semi)automatische

snijden. En waar bij het conventionele snijden de plaat

(handmatig) moet worden omgekeerd om de tweede be-

velrand te kunnen snijden, kan dit bij het SRC-systeem

achterwege blijven. Na het snijden van de eerste bevelrand

kan de toorts namelijk aan de zijkant worden gezet, zodat

de negatieve bevel kan worden gesneden zonder dat men

de plaat hoeft te draaien. Ook een zogeheten verjonging,

die vaak bij dergelijke platen moet worden gesneden, kan

in een keer met een autogeen snijbrander vanaf de zijkant

worden gesneden.

Viervoudige verhoging productiviteitDankzij de SRC-installatie kan een viervoudige verhoging

van de productiviteit worden gerealiseerd, de lead time

worden ingekort en het aantal operators worden geredu-

ceerd met een factor 4 tot 5. Het SRC-systeem is toepas-

baar in de gehele metaalindustrie. ‘Dit low budget

SRC-systeem is geschikt voor alle bedrijven die lasnaad-

voorbewerking belangrijk vinden’, aldus Cees Vermeulen

van Hanko B.U.S. Techniek.

ABB MetaalstraatMede dankzij de samenwerking van Hanko B.U.S. Tech-

niek met Andon Automation en de positieve ervaring met

de robot van ABB, besloten de drie bedrijven samen met

Acotech Automation en RobWelding een samenwerkings-

verband van ABB-robotleveranciers op te richten: ABB

Metaalstraat. De bedoeling van dit samenwerkingsverband

is om een gerobotiseerde totaaloplossing voor de metaal-

industrie te bieden.

www.gantryrobotcutting.com

LASBERICHTENmaar t 2012

5

Polysoude publiceert binnenkort het eerste handboekvoor gemechaniseerd TIG-cladden voor industriëletoepassingen. Het handboek zal gepresenteerd wor-den tijdens de internationale vakbeurzen ‘Industrie2012’ te Parijs en ‘Tube and Wire 2012’ te Düsseldorf.Beide vakbeurzen worden gehouden van 26 tot en met30 maart 2012.

Praktische tips en adviezenHet 48 pagina’s tellende handboek ‘Mechanised TIG

Cladding for industrial applications’ gaat uitvoerig en

diepgaand in op de technologie en knowhow van het TIG-

cladden. Het boek bevat nuttige informatie voor fabri-

kanten en staat vol met praktische tips en adviezen met

betrekking tot de verschillende toepassingen van het ge-

automatiseerd TIG-cladden.

Toepassingen TIG-claddenTIG-cladding wordt veel toegepast bij reparaties van

hoogwaardige onderdelen en voor preventieve bescher-

ming van materialen (bijvoorbeeld tegen corrosie). De

flexibiliteit van het TIG-proces, de uitstekende opper-

vlaktekwaliteit van de lassen en de mogelijkheid om in alle

posities te lassen, waren voor Polysoude aanleiding om dit

geautomatiseerde proces te ontwikkelen in antwoord op

Polysoude publiceert eerstehandboek voor cladding

LASBERICHTEN maar t 2012

4

Low budget robotsysteem voor snijden K- en X-naden

de groeiende industriële vraag. Polysoude heeft daarmee

de ontwikkeling van het TIG-cladden en haar varianten

aanzienlijk versneld. Een van die varianten is het butteren

van de uiteinden van werkstukken, toepasbaar voor on-

gelijksoortige verbindingen. Om het lasproces te bewaken

kan de operator bovendien gebruikmaken van een uniek

videosysteem. Dit systeem bestaat uit camera’s die in of

aan de toorts zijn gemonteerd.

www.polysoude.com

In haar vijfjarig bestaan heeft technisch handelsonder-

neming VVS-techniek BV in het Brabantse Deurne van

ESAB de hoogst mogelijke status van dealerschap ver-

kregen, namelijk die van A+ dealer.

Naast een ruim assortiment aan aandrijftechniek, smeer-

middelen, gereedschap en pbm’s zet VVS hiermee op-

nieuw een grote stap voorwaarts door de toevoeging van

dit absolute A-merk op het gebied van de lastechniek.

ESAB is producent van toevoegmaterialen en apparatuur

voor praktisch elk las- en snijproces en behoort tot de

besten op het gebied van lassen en snijden, dankzij bijna

100 jaar continu onderzoek, ontwikkeling en productie.

www.vvs-techniek.nl

VVS-Techniek nieuwe dealer voor ESAB

WorkshopLasdocumentenl2012

Locatie, datum en tijdNIL Zoetermeer, 10 april | Van der Valk Zwolle, 25 april | Van der Valk Eindhoven, 9 meiAanvang 09.00 uur tot 16.00 uur.

7

LASBERICHTEN maar t 2012

6

De Europese gereedschapsmachine-industrie, verte-genwoordigd in CECIMO, heeft een nieuw duurzaam-heidsinitiatief gelanceerd: Blue Competence. Demachine-industrie is daarmee de eerste metaalsectordie met een brede campagne inzet op duurzaamheidop Europees niveau.

Groener producerenMachineproducenten die volgens het Blue Competence-

initiatief werken, voldoen aan vooraf vastgestelde ecolo-

gische, economische en sociale waarden en principes. In

hun productieomgeving, producten en diensten zijn duur-

zame oplossingen geïmplementeerd om groener te produ-

ceren. Het initiatief is in overeenstemming met Europese

beleidsontwikkelingen en prioriteiten. Met het Blue Com-

petence-initiatief moet een mentaliteitsverandering tot

stand worden gebracht. Uitgangspunt is de concurrentie-

kracht van de industrie, die in toenemende mate wordt be-

paald door ecologische doelmatigheid. Die duurzaamheid

is een nieuw element in de kenmerkende sterkten van de

Europese gereedschapsmachine-industrie gaatduurzaam produceren met Blue Competence

Perk Lastechniek breidt haar service uit

Europese machine-industrie, zoals nauwkeurigheid, snel-

heid en betrouwbaarheid.

AchtergrondinformatieBlue Competence wordt met ingang van februari 2012

‘getrokken’ door CECIMO, de overkoepelende Europese

organisatie van leveranciers van werktuigmachines. Het

initiatief richt zich op Europese producenten van machi-

nes of subsystemen voor bewerking van metaal en aan-

verwante materialen. De industrie heeft overeenstemming

bereikt over principes en procedures die door de deelne-

mende bedrijven worden gevolgd. De afspraken zijn be-

doeld om het verbruik van energie en grondstoffen te

verminderen, het beheer van afval en recycling te verbete-

ren en duurzaam te produceren.

De CECIMO wordt in Nederland vertegenwoordigd door

de Groep Fabrikanten Machines van de VIMAG, een sec-

tie van de Federatie Productie Technologie.

www.cecimo.eu | www.vimag.nl

Op dinsdag 10 april organiseert FME in samenwerkingmet NVMP het congres 'De macht en kracht van hetkritisch materiaal'. Het congres gaat in op de vraag hoede leveringszekerheid van kritische materialen in on-dernemingen is geregeld. Naast onderzoeksresultatenworden strategische richtingen besproken die onder-nemingen helpen om die leveringszekerheid beter teborgen.

Strategische beslissingenDe technologische industrie is afhankelijk van grondstof-

fen. De leveringszekerheid van kritische metalen en in-

dustriële mineralen wordt bedreigd door de groeiende

vraag en geopolitieke spanningen. Bedrijven realiseren

zich in toenemende mate dat zij strategische beslissingen

moeten nemen om de leveringszekerheid van die materia-

len veilig te stellen.

Congres over leverings-zekerheid kritische materialen

Inhoud congres• Opening door Ineke Dezentjé Hamming - Bluemink,

voorzitter Vereniging FME-CWM• Onderzoek; kritische materialen; hoe pakken

bedrijven de problemen aan?• Ton Bastein (Program Manager Material Scarcity,

TNO) en Derk Bol (Program Manager, M2I) presenteren de resultaten van een onderzoek dat is opgezet door FME samen met Agentschap NL.

• Praktijkcases; vier strategische oplossings-richtingen. Door Wouter Crul (directeur NEVI), David Peck (professor industrieel ontwerp, TU Delft), Antoinette van Schaik (directeur MARAS) en Victor Roos (directeur marketing & sales MAG45 ). Allen onder voorbehoud.

• Paneldiscussie onder leiding van dagvoorzitter Z.K.H. Prins Jaime de Bourbon-Parme (Gezant Natuurlijke Hulpbronnen bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken).

Datum, tijd, locatie en kostenHet congres wordt gehouden op 10 april a.s. vanaf 12:30

uur in de Conference Center High Tech Campus te Eind-

hoven. Het congres is gratis voor FME-leden (bij no-show

wordt € 75,- excl. BTW in rekening gebracht). Niet-FME-

leden betalen € 150,- excl. BTW.

AanmeldenHet definitieve programma is begin maart bekend. Gezien

de verwachte belangstelling en de beperkte ruimte is het

raadzaam om u zo spoedig mogelijk aan te melden.

www.fme.nl/grondstoffen2012

Perk, technische handelsonderneming te Zaandam bestaat al meer dan 175 jaar. In al die jaren staat inspelen opde wens van de klant centraal. Door toenemende vraag en ontwikkelingen op de markt heeft Perk besloten om haaractiviteiten op het gebied van lastechniek te gaan versterken door uitbreiding op het vlak van assortiment, serviceen kennis.

Uitbreiding teamPer 1 januari heeft Perk haar team van lasspecialisten aan-

zienlijk uitgebreid. Jaap Kemp (lastechnisch adviseur),

Peter Muntjewerff en Koos Schipper (docenten lastech-

niek) waren al bekende gezichten. Maar daar komen nu

Bas Jonkman (lastechnisch adviseur), en de servicemon-

teurs Arno Imming, John Vroom en Sip Visser bij. Een

breed inzetbaar team dat zowel op locatie als in de eigen

goed uitgeruste werkplaats van dienst kan zijn.

Premium dealerAnder nieuws is dat Perk nu ook premium dealer is van

Kemppi lasapparatuur. Dat betekent dat Perk nu naast

verkoop en verhuur ook gekwalificeerd servicecentrum is

voor Esab en Kemppi op het gebied van onderhoud, re-

paratie en keuring.

www.perklastechniek.nu

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl

Lastechniek #4Alles over robotlassen.

maar t 2012 LASBERICHTEN

LASBERICHTENLASBERICHTEN maar t 2012 maar t 2012

8

Speciaal voor de Techni-Show presenteert Rolan Ro-botics een prototype van de nieuwe generatie OTC ro-bots. Een primeur voor Europa.

Verbeterde robotbesturingEen van de belangrijkste ontwikkelingen is een verhoogde

rekenkracht, waarbij de communicatietijd met de rand-

apparatuur met een factor 20 is verlaagd. Verder is het

programmeerpaneel zowel ergonomisch als functioneel

verbeterd door het in gewicht te reduceren van 1,3 kg naar

970 gram en het standaard uit te voeren met een touch-

screen. Bovendien kunnen klantspecifieke windows wor-

den aangemaakt, waarmee de bediening op een

eenvoudige manier nog beter kan worden afgestemd op

de toepassing. De introductie van de nieuwe generatie

OTC robots wordt in de tweede helft van dit jaar ver-

wacht.

Over Rolan RoboticsRolan Robotics is gespecialiseerd in robotsystemen voor

industriële toepassingen. Met meer dan 600 geleverde ro-

botsystemen, zoals lasrobots en handlingrobots in de me-

taalsector maar ook de ‘food’- en de ‘non-food’-industrie

is Rolan Robotics B.V. één van de grootste spelers in de

Benelux. Het leveringsprogramma bestaat uit lasrobots

van OTC en handlingrobots van OTC, Stäubli en Fanuc.

Op maar liefst 190 m2 laat Rolan Robotics u aan de hand

van zeven werkende robotsystemen de nieuwste stand van

de techniek zien, waaronder het prototype van de nieuwe

generatie OTC robots.

U kunt Rolan Robotics bezoeken op stand 11 B028.

www.rolan-robotics.nl

Rolan toont volgende generatieOTC robotbesturing

9

TRUMPF Nederland B.V. biedt haar klanten een keuze-model met verschillende soorten service-overeenkomsten(Service Level Agreements). Van een eenvoudig model(Basic) tot het gegarandeerde niveau van applicatie. Tij-dens de Techni-Show presenteert Trumpf naast haar ma-chines deze nieuwe dienstenstrategie.

Trumpf presenteert naast machines haar nieuwe dienstenstrategieService Level AgreementsElk Service Level Agreement kenmerkt zich door de mate

van partnership tussen Trumpf en haar klant. In de eerste

twee Service Level Agreements, Basic & Business, bepaalt

de klant veelal zelfstandig welk product hij af wil nemen.

In de volgende twee Service Level Agreements ontstaat er

een partnership tussen de klant en Trumpf.

VoordrachtenTRUMPF werkt in de productieketen nauw samen met

een aantal partners: Stodt, MCB, van Lente & de Vos en

Numac. Dit alles om samen met de klant te komen tot op-

timale productieomstandigheden. Gedurende de Techni-

show zullen er elke dag meerdere voordrachten gehouden

worden op de stand van Trumpf Nederland. U kunt zich

hier uitgebreid laten informeren over de verschillende keu-

zemogelijkheden die u geboden worden.

U vindt Trumpf Nederland B.V. in Hal 7, stand B050.

www.nl.trumpf.com

De beste jonge vakmensen van Nederland staan vanafbegin maart in de finales van de VakkanjerWedstrijden2012. Op vier verschillende locaties strijden bijna hon-derd Vakkanjers uit de metaal en metalektro om goudin vijftien wedstrijdvakken. De techniektalenten trap-pen af op 6 maart in Rotterdam (RDM Campus).Daarna zijn er nog finales in Utrecht (Jaarbeurs), Ede(PTC+) en opnieuw Rotterdam (Ahoy). Inzet: de Ne-derlandse titel en mogelijke plaatsing voor de Euro-pese kampioenschappen in oktober.

VakkanjerWedstrijdenDe VakkanjerWedstrijden zijn een competitie voor aan-

komende vakmensen van ROC’s en bedrijven. De tech-

niektalenten nemen het tegen elkaar op in vakken als

lassen, machinebankwerken, mechatronica, robotica,

CAD-tekenen en een teamcompetitie voor TopTeams.

Voor het eerst is er dit jaar ook een ‘vakinclusieve’ wed-

strijd CAD-tekenen voor Vakkanjers met een beperking.

De kampioenen kunnen zich plaatsen voor EuroSkills

2012. Deze Europese kampioenschappen voor jonge vak-

mensen zijn begin oktober in Spa (België).

UitdagingVakkanjer Gert van Lagen is met zijn teamgenoten van In-

novatec (Zijderveld, Utrecht) één van de kanshebbers bij

de teamwedstrijd. “We maken een forensenfiets die rond

de 50 km/uur moet kunnen halen door een elektromotor-

tje met trapondersteuning. We hebben gekozen voor een

slim, functioneel ontwerp. Topsnelheid is niet het allerbe-

langrijkste voor ons. We willen ook scoren met punten als

veiligheid, comfort en design. We gaan de fiets nog uitge-

breid testen op een klein vliegveld. En dan zijn we klaar

voor de finale. Een mooie uitdaging. We gaan er heen om

te winnen. Anders kun je beter thuisblijven.”

Techniektalenten in startblokkenvoor finales VakkanjerWedstrijdenTechniektalenten in startblokken

voor finales VakkanjerWedstrijdenDe finales van de VakkanjerWedstrijden 2012• 6-8 maart 2012, RDM Campus, Rotterdam:

CNC-draaien, CNC-frezen, machinebankwerken

fijnmechanisch, lassen TIG, lassen BMBE/MIGMAG,

plaatconstructie, onderhoudsmontage

• 13-16 maart 2012, Techni-Show, Jaarbeurs Utrecht:

TopTeams

• 15 en 16 maart 2012, PTC+, Ede: landbouw-

mechanisatie

• 15-17 maart 2012, Skills Masters, Ahoy Rotterdam:

CAD-tekenen, robotica, mechatronica, vliegtuig-

onderhoud, industriële automatisering, vakinclusieve

wedstrijd CAD-tekenen

Finales en prijsuitreikingDe finales zijn elke wedstrijddag toegankelijk voor pu-

bliek. De prijsuitreiking van alle wedstrijdvakken is op za-

terdag 17 maart om 18.00 uur in Ahoy Rotterdam. Kijk

voor meer informatie en alle finalisten op www.vakkan-jers.nl of volg de Vakkanjers via www.facebook.com/vak-kanjers en www.twitter.com/vakkanjers_nl

Over VakkanjersDe VakkanjerWedstrijden worden georganiseerd door Bu-

reau TOP. De wedstrijden in de metaal en metalektro zijn

onderdeel van de campagne Vakkanjers, waarmee Bureau

TOP de vaktrots, het vakmanschap en daarmee de in-

stroom van jonge mensen in deze sectoren wil stimuleren.

Jongerenmarketingorganisatie Bureau TOP is een samen-

werkingsverband van de Stichting A&O (Stichting Ar-

beidsmarkt en Opleiding in de Metalektro) en Stichting

OOM (Stichting Opleiding en Ontwikkeling Metaalbe-

werking). Hierin zijn de werkgevers- en werknemersorga-

nisaties in de metaal- en elektrotechnische industrie en

metaalbewerking vertegenwoordigd.

Welding Gas SelectorOp de website van Air Products is een tool te vinden voor

de selectie van het juiste lasgas. Deze Welding Gas Selec-

tor leidt de lasser door een overzichtelijk keuzemenu,

zodat hij uiteindelijk uitkomt bij het juiste lasgas of het

juiste gasmengsel. Gebruikers van de Selector maken eerst

een keuze uit het te lassen materiaal (staal, RVS of alumi-

nium), waarna

een keuze ge-

maakt kan wor-

den uit het

lasproces (TIG,

MIG of MAG).

Daarna kan er af-

hankelijk van het

te lassen metaal

nog gekozen wor-

den uit het type

lasdraad, de oppervlaktegesteldheid van het metaal of de

plaatdikte. Uiteindelijk krijgt de lasser te zien welk gas hij

het beste kan gebruiken en waar in de buurt het gas be-

steld kan worden. De Welding Gas Selector is te vinden

op http://www.airproducts.nl/welding_selector/index.htm.

Op de Techni-Show (stand 10.C009) heeft Air Products

voor lassers een leuk presentje: een balpen met daarin een

uitrolbare GasWijzer, die ook helpt bij de keuze van het

juiste lasgas.

www.airproducts.nl

LASBERICHTENmaar t 2012LASBERICHTEN maar t 2012

10 11

Tijdens de Techni-Show zullen de lasexperts aan de lastafel de nieuwste lasmachine van Migatronic demonstre-ren: de Sigma Galaxy, compleet met de unieke Intelligent Arc Control (IAC™) en Intelligent Gas Control (IGC™)functies. De Sigma Galaxy is bekroond tot Innovator.

Sigma Galaxy van Migatronic bekroond met de TS Innovator status

Nieuwe TIG-toortstechnologievan Lorch

Intelligente besturingDe Sigma Galaxy beschikt naast functies

van Sigma2, over nog meer intelligentie

in het digitale bedieningspaneel, te bedie-

nen met soft keys. Men kan hiermee kie-

zen voor MIG/MAG-lassen met of

zonder puls, en dankzij de nieuwste ont-

wikkelingen op het gebied van boogfysica

voor drie programmapakketten: Stan-

daard, Standaard Plus en de nieuwe

boogbesturing IAC™ voor onder andere

koolstofstaal en roestvast staal. De Sigma

Galaxy is ook geschikt voor robotlassen.

De Sigma Galaxy is helemaal groen. De

geavanceerde techniek levert een stroomverbruik dat veel

lager is dan van lasapparaten met traditionele techniek.

De keuze van het juiste beschermgas voor het lassenis niet altijd even gemakkelijk. De lasser moet rekeninghouden met het te lassen materiaal, het type laspro-ces, de soort lasdraad en zelfs met het oppervlak vanhet metaal en de plaatdikte. Air Products heeft eenhandig hulpmiddel ontwikkeld voor het selecteren vanhet juiste type gas.

Invloed beschermgas op kwaliteitDe keuze van het juiste lasgas is van groot belang voor de

kwaliteit van de laswerkzaamheden. Het gas is namelijk

bepalend voor het uiterlijk van de las, het spatgedrag en de

(hoek)inbranding. Maar de keuze van het gas heeft ook

invloed op het ontstaan van eventuele lasfouten, de be-

scherming van de las tegen invloeden van buitenaf en op

de sterkte van de verbinding. Bovendien heeft de keuze

van het gas gevolgen voor de snelheid van het lassen, de

neersmeltsnelheid en de nabewerking. Hoe beter de keuze

van het gas(mengsel), hoe beter dus de kwaliteit van het

lassen en hoe hoger de productiviteit.

De nieuwe TIG-Powermaster lastoorts van Lorch bevateen gepatenteerde afstandsbediening. Deze maakt hetlassen gemakkelijker en zorgt voor een maximale pro-ductiviteit bij het TIG-lassen. Belangrijke parameterskunnen direct vanaf de lastoorts worden ingesteld.

Handige lasgaswijzer vanAir Products

Over MigatronicDe lasmachinefabrikant Migatronic is één

van de leidende fabrikanten van lasappa-

ratuur in Europa. Het bedrijf beschikt

over moderne faciliteiten voor ontwikke-

ling en productie, verkoop en service. De

uitgebreide serie lasmachines voldoet aan

de eisen voor allround reparatie- en in-

stallatieapparatuur, tot en met geavan-

ceerde industriële machines. Naast de

Sigma Galaxy worden vele andere pro-

ducten uit een brede reeks van lasmachi-

nes, toortsen, toevoegmaterialen en

accessoires tentoongesteld.

U kunt Migatronic op de Techni-Show

bezoeken op stand 10.C052.

www.migatronic.nl

advertentie

Iedereen die wel eens op montage gaat met een TIG-ap-

paraat, kent het probleem dat men boven op een ladder

staat en zich meters van het lasapparaat vandaan bevindt.

Het is vervelend om steeds weer heen en weer te lopen of

omhoog en omlaag te klimmen, om de stroomsterkte voor

de perfecte naad in te stellen. Met de nieuwe lastoorts is

dit probleem opgelost. Het lasproces kan geregeld wor-

den via het bedieningspaneel met geïntegreerd 7-segment

display aan de lastoorts. De lasstroom kan hiermee op de

ampère nauwkeurig worden ingesteld. De toorts is ook

geschikt voor linkshandigen. Met één druk op de knop

wisselt de uitrichting van het geïntegreerd 7-segment dis-

play van kant.

De nieuwe lastoorts is inzetbaar aan alle Lorch appara-

tuur uit de Handy TIG 200 AC/DC, T- en T-Pro serie met

ITC (Intelligent Torch Control).

Deze en andere noviteiten van Lorch vindt u op stand

10.B050.

www.lorch.eu

oor het onderzoeken van rondlassen aan

pijpleidingen in de olie- en gasindustrie

maakt men al jaren gebruik van geautomatiseerd ultra-

soon onderzoek (AUT) en radiografisch onderzoek (RT).

Om vast te stellen of de werkelijk aanwezige defecten met

deze niet-destructieve methoden ook echt gevonden wor-

den en met welke nauwkeurigheid, is destructief onder-

zoek nodig. Voor dit onderzoek wordt gebruik gemaakt

van een rondlas met daarin diverse lasdefecten. Deze ‘ring’

wordt onderzocht met behulp van AUT en vervolgens ma-

chinaal in dunne plakjes (macro’s) gesneden op de loca-

ties waar defecten gevonden zijn met AUT. Na etsen en

polijsten van deze macro’s worden de werkelijke defecten

in de las en op de overgang naar het basismateriaal nauw-

keurig opgemeten en geïdentificeerd. De analyse van deze

macro’s vergelijkt men vervolgens met de resultaten van

het niet-destructief onderzoek. Op die manier kan men de

niet-destructieve onderzoekmethode (NDO) valideren,

met andere woorden de betrouwbaarheid van deze me-

thode bepalen.

Onderzoek aan gelaste pijpleidingenHet in Spijkenisse gevestigde laboratorium van Exova is

gespecialiseerd in destructief metaalonderzoek en het va-

lideren van niet-destructieve onderzoekmethoden, zoals

het geautomatiseerd ultrasoon onderzoek (AUT, Automa-

ted Ultrasonic Testing). Sander van Nieuwenhuijzen, ge-

neral manager van Exova voor Noorwegen en Nederland,

laat een paar voorbeelden zien van te onderzoeken pijp-

leidingmateriaal. De ringen bestaan uit koolstofstaal en

hebben een inconel binnenlaag. De rondlas is duidelijk

zichtbaar, met aan weerszijden nog een paar centimeter

basismateriaal. Van Nieuwenhuijzen: “Deze ringen zijn al

onderzocht met AUT. Een ultrasoonscanner wandelt daar-

bij rondom de las.”

Na elke kilometer pijp een proefstukVoordat een project voor de aanleg van een pijpleiding

van start kan gaan, moeten lassers en lasprocedures ge-

kwalificeerd worden. Een validatie van de AUT maakt

hier onderdeel van uit. Van Nieuwenhuijzen: “In het veld

moet men op een betrouwbare manier kunnen controleren

of de lassen wel goed zijn. Daarvoor is het van belang dat

men weet wat de betrouwbaarheid van de NDO-techniek

is. Aanvullend zaagt men regelmatig (bijvoorbeeld na elke

kilometer gelaste pijp) een las uit. Bij afkeur van dit proef-

stuk moet men de las ernaast ook uitnemen en laten tes-

ten. Is deze ook slecht, dan gaat men de las daarnaast weer

testen enzovoort.”

Opgerolde pijpenVoor landleidingen worden de pijpleidingen los aan elkaar

gelast. Maar het leggen van een pijpleiding op de zeebo-

dem verloopt anders. “Een van de methodes voor een

pijpleiding die op de zeebodem moet komen, is om eerst

ONDERZOEK maar t 2012

12

EXOVA HEEFT DE METHODE VOOR HET VALIDEREN VAN GEAUTOMATISEERD ULTRASOON ONDERZOEK

VERBETERD. IMMERSION ULTRASOON ONDERZOEK (ONDER WATER) BLIJKT EEN NUTTIGE AANVULLING

OP DE GANGBARE VALIDATIEMETHODE VOOR LASONDERZOEK AAN PIJPLEIDINGEN.

Nieuwe methode voor validatie geautomatiseerd

ultrasoon onderzoek (AUT)

bijvoorbeeld 12 meter pijpleidingen aan elkaar te lassen

en daarna op te rollen als een klosje garen (reeling). Op

zee lassen ze vervolgens alleen de klossen aan elkaar.

Exova is betrokken bij dit soort projecten en voert het de-

structief onderzoek uit om alle invloeden op de pijplei-

dingen na te bootsen en te bepalen of de zeeleiding na het

leggen nog voldoet aan de klantspecificaties. Door het op-

en afrollen veranderen namelijk de eigenschappen.”

Zo weinig mogelijk reparatiesDe industrie streeft altijd naar minimale defecten. Het is

van belang om zo weinig mogelijk te hoeven repareren.

“Een niet-gerepareerde las, zelfs met een kleine toelaat-

bare lasfout, is nog altijd sterker dan een gerepareerde

las.” Het is dus belangrijk om vast te stellen wat de maxi-

maal te accepteren lasfouten zijn en om die nauwkeurig

te kunnen meten. In de olie- en gasindustrie werkt men

steeds meer met criteria op basis van engineering critical

assessments (ECA), ofwel maximaal toelaatbare lasfou-

ten. In het verleden maakte men vooral gebruik van crite-

ria op basis van ervaring en ‘good workmanship’. Nu

gebeurt dat veel meer op basis van breukmechanica.

“Daar komt bijvoorbeeld uit dat een bepaald type indica-

tie maximaal 4 mm hoog en 12 mm lang mag zijn. Maar

dan moet je wel weten dat het uitgevoerde AUT betrouw-

baar is. Als uit het macro-onderzoek blijkt dat een defect

in werkelijkheid 4 mm langer is, past men de eisen aan. In

het net genoemde voorbeeld mag de met AUT gevonden

indicatie dan niet 12 mm lang zijn, maar maximaal 8 mm.

Alles erboven wordt afgekeurd en moet gerepareerd wor-

den. Je kunt nu eenmaal niet riskeren dat een pijpleiding

breekt op de zeebodem.” Het is dus van groot belang om

de nauwkeurigheid van het toe te passen AUT-systeem

goed te kennen.

Ultrasoon onderzoek onder waterNu heeft Exova in samenwerking met Chevron een aan-

vullende methode ontwikkeld om het AUT te valideren.

“In 2010 was Chevron op zoek naar een bedrijf in Europa

dat IUT (Immersion Ultrasonic Testing) zou kunnen op-

zetten als onderdeel van de AUT-validatie. IUT is simpel

gezegd ultrasoon onderzoek onder water. De proefstuk-

ken worden volledig ondergedompeld in een bad en ul-

trasoon onderzocht.” Bij Exova was al veel ervaring met

IUT voor de lucht- en ruimtevaart. “Bij dat onderzoek

gaan hele vliegtuigonderdelen in een grote watertank en

worden ultrasoon onderzocht. Dat is niet te vergelijken

met het onderzoek aan pijpleidingmateriaal. In de lucht-

en ruimtevaart werkt men alleen met dunne composiet-

materialen. Elk gevonden defect betekent afkeur. Kijken

we naar de dikke logge ringen uit pijpleidingen, dan stelt

dit andere eisen aan de watertank en alle technologie om

deze te onderzoeken. Denk alleen al aan het gewicht.”

door Margriet Wennekes, fotografie Exova

ONDERZOEKmaar t 2012

13

AUT-validatie volgens de nieuwe methode van Exova• Een lasbedrijf maakt een proeflas met daarin

voorgedefinieerde indicaties.• Een bedrijf voor geautomatiseerd ultrasoon

onderzoek (AUT) scant het proefstuk en markeertalle gevonden indicaties.

• Soms vindt aanvullend niet-destructief onderzoek plaats, zoals RT (radiografisch onderzoek).

• Het proefstuk komt voor destructief onderzoek naar Exova, dat de ring op de juiste maat snijdt enmachinaal bewerkt.

• De ring wordt eerst met IUT onderzocht.• Op basis van de resultaten wordt bepaald op

welke locaties macro’s uitgenomen moeten worden.

• Het proefstuk wordt vervolgens in plakjes (macro’s) gesneden en deze macro’s wordengeanalyseerd.

• Op basis van de resultaten van het AUT en het macro-onderzoek vindt de validatie plaats.

Uiteindelijk blijft de macrode waarheid en is

destructief onderzoek altijd nodig voor validatie

Meer en kleinere defecten op te sporenOp basis van de vraag van Chevron ontwik-

kelde Exova een paar proeven met het toe-

passen van IUT op pijpleidingmateriaal.

“Chevron was gecharmeerd dat we er meteen

mee aan de slag gingen. Daaruit rolde een ge-

zamenlijk researchproject.” Doordat met be-

hulp van IUT de lassen vanuit een andere

hoek worden onderzocht, is het grote voor-

deel van IUT volgens Van Nieuwenhuijzen

dat je er meer en ook kleinere defecten mee

kan opsporen. “Met AUT scan je de lassen

rondom en kijk je altijd vanuit een hoek naar

de lasovergang. Bij IUT kijk je vanuit een an-

dere richting, omdat je de ring plat in het

water legt. Dat is een ideale invalshoek voor

het onderzoeken van de lasovergang, omdat

je altijd haaks op de las kijkt. Daardoor zie je

met IUT meer dan je in het veld kan vinden

met behulp van AUT. Hiermee kan bevestigd

worden of AUT alle indicaties werkelijk ge-

vonden heeft en of de ‘schone’ gebieden ook

werkelijk vrij zijn van indicaties. Uiteindelijk

blijft de macro de waarheid en is destructief

onderzoek altijd nodig voor validatie.” Maar

IUT kan nu gebruikt worden als extra scree-

ning naast of ter vervanging van radiografisch

onderzoek. IUT zorgt dat de industrie zeker

weet dat de AUT alle kritische indicaties kan

vinden, maar helpt ook om de nauwkeurig-

heid (probability of detection) te verbeteren.

“Stel dat AUT alle defecten van 1 bij 1 mm

en groter moet rapporteren. Als wij met IUT

alleen kleinere defecten vinden, versterkt dit

de betrouwbaarheid van het toegepaste

AUT.”

Wereldwijde toepassingExova heeft de IUT-methode voor pijplei-

dingmateriaal hier in Nederland ontwikkeld,

samen met Chevron. In het laboratorium van

Exova kunnen pijpdiameters tot aan 52” onderzocht wor-

den, groot genoeg om te voldoen aan de vraag naar dit

soort onderzoek, ook voor andere klanten. Van Nieu-

wenhuijzen: “Naast Chevron hebben we ook andere par-

tijen, zoals Total en Shell gevraagd naar hun wensen.

Allemaal blijken ze hun eigen ideeën te hebben. Als Exova

kijken wij al verder en onderzoeken mogelijkheden waar

eindklanten nu misschien nog niet aan toe zijn.” Het IUT-

systeem is inmiddels ook aangeschaft voor de vestiging in

Houston. Chevron heeft deze methode inmiddels wereld-

wijd verplicht gesteld.

ONDERZOEK maar t 2012

14

Exova is gespecialiseerd in materiaalonderzoek inde breedste zin van het woord. Wereldwijd zijn er120 vestigingen, waarvan drie in Nederland. De ves-tiging van Exova in Spijkenisse is gespecialiseerdin destructief metaalonderzoek ten behoeve vanlas(methode)kwalificaties en materiaalonderzoek.Verder doet Exova in Spijkenisse veel projectwerken schadeonderzoek. Klanten zijn zowel onshore-als offshorebedrijven en machinefabrieken.

Sander van Nieuwenhuijzen met twee proefstukken

Praktisch aan de slag met MIG/MAG-lassenInduTeq en het Nederlands Instituut voor Lastechniek(NIL) organiseren samen twee praktische workshops.U krijgt hierin de gelegenheid om zelf aan de slag tegaan met MIG/MAG-lassen (basis) of uw vakbekwaam-heid op te frissen (gevorderden). Het unieke van dezeworkshops is dat u na een korte inleiding de geheledag praktisch aan de slag kunt: lassen is tenslotte eenvaardigheid! Beide dagen worden afgesloten met eenkorte praktijktoets waarvoor u een NIL-certificaat ont-vangt.

CursusinformatieDatum: Vrijdag 23 maart 2012 (basis)

Vrijdag 30 maart 2012 (gevorderden)Reservedata: 27 april, 11 mei en 1 juni (vrijdagen)

Tijd: 09:00 – 16:30 uurLocatie: Lascentrum De Kempen

Energieweg 3d, 5527 AH Hapert (NB)Kosten: basis: € 575,- per persoon (met lunch)

gevorderden: € 695,- per persoon (met lunch)

Er is plek voor maximaal 10 deelnemers; bij overinschrijving wordt een anderedatum met u overlegd.

De workshops zijn bedoeld voor:Docenten en Technisch Onderwijsassistenten (TOA’s) in het mboDocenten vmboDocenten/begeleiders op praktijkscholenDocenten/begeleiders op praktijkcentra

AanmeldenU kunt zich vóór 19 maart a.s. aanmelden via www.induteq.nlAanmelden workshop/masterclass > Metaal/Werktuigbouw. Geeft u aan aan welke cursus u wilt deelnemen (deelnemen aan beide cursussen kan ook). Wij sturen u vervolgens een bevestiging.Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met Bianca de Jong T 0348 43 74 33E bianca.de.jong@kenteq.nl

Vanuit bedrijven wordt steeds meer gevraagd naar goed opgeleide, vakbekwame lassers.

In de Wet op de Beroepen In Onderwijs (BIO) wordt van scholen en docenten gevraagd

om vakbekwaamheid te bevorderen. Dit vraagt om goed, eenduidig lasonderwijs voor mbo,

praktijkscholen en -centra, vmbo en vakscholen.

Workshops MIG/MAG-lassenvoor docenten

TECHNIEKmaar t 2012

17

VERVANGING VAN MASSIEVE LASDRAAD DOOR EEN SPECIALE GEVULDE DRAAD MET HOGE NEERSMELT

KAN ZORGEN VOOR EEN FLINKE VERHOGING VAN DE PRODUCTIVITEIT VAN HET ONDERPOEDER-

LASPROCES. IN DIT ARTIKEL WORDEN DE EIGENSCHAPPEN VAN DEZE LASDRAAD NADER TOEGELICHT.

door Erwin Gering IWE - Corporate Product Manager SAW Wire & Flux - Air Liquide Welding Group

Het onderpoederlasprocesHet traditionele onderpoederlasproces is redelijk bekend

en ingeburgerd. Het betreft een booglasproces met een

continu aangevoerde en onder een poederdek afsmeltende

lasdraad. Het poederdek zorgt dat het smeltbad wordt be-

schermd tegen de atmosfeer door het gesmolten poeder,

de slak. De vloeibare slak beïnvloedt de chemische sa-

menstelling en het waterstofgehalte van het lasmetaal en

de laseigenschappen. Van oudsher wordt een massieve

OP-lasdraad gebruikt. De meest toegepaste diameters zijn:

• voor enkele draad: 2,4 - 3,2 - 4,0 mm;

• voor meerdraads Tandem: 3,2 - 4,0 mm

• voor Twin: 1,2 - 1,6 - 2,0 - 2,4 mm

TECHNIEK maar t 2012

16

en hogere productiviteit is meer dan ooit

nodig in onze West-Europese markt met hoge

(loon)kosten. Varianten op het onderpoederlasproces (OP)

met Twin en Tandem leiden door hun hogere lassnelhe-

den en hogere neersmeltsnelheden tot een verhoging van

de productiviteit. Doordat bij deze procesvarianten meer-

dere draden worden toegepast, gaat dit echter gepaard

met een grotere complexiteit. Wanneer men de massieve

OP-draad vervangt door een speciale gevulde OP-draad

met verhoogde neersmelt, kan men zonder extra investe-

ring op eenvoudige wijze een flinke productiviteitsverho-

ging bereiken. Dit geldt zowel voor enkele draad als voor

procesvarianten met meerdere draden.

Fabricage van de gesloten gevulde draadDe speciale gevulde draden kenmerken zich door een ver-

koperde naadloze uitvoering. De meeste gevulde draden

zijn gevouwen en daardoor niet volledig gesloten, waar-

door ze ook niet verkoperd kunnen worden. Tijdens het

productieproces van de gevouwen draad wordt eerst een

strip in een U-vorm gevouwen. Daarna wordt de vulling

ingebracht en wordt de draad dichtgevouwen.

Productiviteitsverhoging

Bij de gesloten gevulde draden gaat men uit van het vul-

len van een buisvormig product. Het vullen van de buis

met geagglomereerd poeder gebeurt in opwaartse richting

door middel van trillen van de opgerolde buis, de spoel.

Hierna wordt de diameter van de gevulde buis geredu-

ceerd tot die van een gevulde draad. Na reductie tot bijna

op einddiameter wordt de draad zachtgegloeid, waarbij

ook de aanwezige waterstof uit de draad verdwijnt. Ver-

volgens wordt de draad verkoperd, op einddiameter ge-

bracht en op de spoel gewonden.

door specialegevulde OP-draad

Afbeelding 1 - Enkeldraads- en meerdraadssystemen

Afbeelding 2 - Doorsnede gesloten gevulde lasdraad

Eigenschappen van de gesloten draadDe hoge-neersmeltdraad bezit ten opzichte van de ‘ge-

wone’ verkoperde naadloos gesloten gevulde draden een

speciale mantel. Door deze dunnere mantel en het zacht-

gloeien is de draad zeer zacht en gemakkelijk te vormen.

De draad is ook zachter dan een massieve OP-draad,

waardoor er minder weerstand optreedt in het draadaan-

voersysteem en minder slijtage optreedt van de contact-

buis. Hierdoor is de draad ook goed toepasbaar bij een

gebogen contactbuis. De naadloos gesloten draad bezit in

het algemeen een hogere weerstand tegen platdrukken en

knikken dan een gevouwen draad. Doordat de draad een

grotere vormvastheid heeft dan een gevouwen draad is er

minder kans op een slechte stroomoverdracht in de con-

tactbuis. De verkopering draagt bovendien bij aan een op-

timale stroomoverdracht. De naadloze draad is ongevoelig

voor vochtopname, waardoor het waterstofgehalte altijd

laag blijft. Dit leidt tot een langere houdbaarheid (opslag),

mede door de verkopering die roestwerend werkt. Door

de aanwezige koperlaag is er geen conserverend smeer-

middel op het draadoppervlak nodig.

Laseigenschappen De lasboog van de hoge-neersmeltdraad is breder dan die

van massieve draad en zoekt meer de lasnaadflanken op.

Hierdoor heeft de las doorgaans een betere aanvloeiing en

een mooier lasuiterlijk. De haalbare lassnelheden zijn bo-

vendien hoger dan met een massieve lasdraad. Dit is

vooral interessant wanneer niet zozeer een grote neer-

smeltsnelheid is gewenst, maar wanneer men bijvoorbeeld

een enkellaagse (hoek)las met maximale lassnelheid wil

lassen. Doorgaans zijn lassnelheden te realiseren die 10

tot 30% hoger liggen dan met een massieve draad.

InbrandingsdiepteDe inbrandingsdiepte is bij de hoge-neersmeltdraad ster-

ker afhankelijk van de naadvorm en de openingshoek dan

bij de massieve draad. Er is een groot verschil in inbran-

dingsdiepte tussen een gesloten V-naad en een U-naad. Op

een vlakke plaat moet men rekening houden met een in-

brandingsdiepte die ongeveer 10% tot 20% kleiner is dan

bij massieve draad. Dit is een aandachtspunt indien een

minimale inbrandingsdiepte is vereist en de lasparameters

zijn afgestemd op de inbrandingsdiepte van massieve

draad. Een geringe inbranding kan nuttig zijn daar waar

met massieve draad gevaar voor doorbranding bestaat.

Betere slaklossingMede door de betere aanvloeiing en het gladde lasuiterlijk

is de slaklossing beter dan met massieve draad. De lasser

kan de slak op een eenvoudige manier volledig verwijde-

ren, met minder risico op slakresten die tot lasfouten kun-

nen leiden. Tevens is de hoge-neersmeltdraad daarmee

zeer geschikt voor toepassing in narrow-gap-naden. In

deze nauwe naden is slaklossing een kritisch aspect.

Lasnaden die onderin voldoende breed zijn, zoals kelkna-

den, geven naast een goede en betrouwbare slaklossing

ook een goede en voorspelbare inbrandingsdiepte. Door

de vlakke naadvorm bij een radius van 6 tot 10 mm is de

inbrandingsdiepte vergelijkbaar met die van vlakke plaat.

Hoge neersmeltDe hogere productiviteit van de gevulde OP-draden wordt

bereikt door de speciale mantelbuis en een speciale vul-

ling met basisch geagglomereerd poeder. Bij gelijke dia-

meter en stroomsterkte ontstaat een veel hogere draadaan-

voersnelheid dan bij een massieve draad, wat direct resul-

teert in een ongeveer 30% hogere neersmeltsnelheid.

Door het lager aantal rupsen is niet alleen de lastijd kor-

ter, maar hoeft ook minder slak te worden verwijderd, is

het poederverbruik lager en zal er minder krimp optreden.

Mechanische eigenschappen en draadaanduidingenDe hoge-neersmeltdraad is ontworpen om te combineren

met hoogbasische neutrale laspoeders in toepassingen

voor constructiestalen met rekgrenzen tot 420 MPa en

eisen met betrekking tot de kerfslagwaarden bij -60 °C in

de lasnaad. De volgende aanduidingen zijn van toepassing

op deze draad:

EN ISO-14171-A- S 42 6 FB T3S = Onderpoederdekproces (SAW)

42 = Minimale rekgrens van 420 MPa

6 = Kerfslagwaarde bij – 60 °C > 47J

FB = Basisch poeder

T = Gevulde draad (Tubular wire)

3 = Ongelegeerde staal draad met 1,4-2,0% Mn

TECHNIEK maar t 2012

18

AWS A 5.17 : F7A8-F7P8-EC1F = Onderpoederdekproces (SAW)

7 = Minimale treksterkte 70Ksi ~ 500MPa

A = Gelaste toestand (as welded)

P = Warmtebehandeling na het lassen (PWHT)

8 = Kerfslagwaarde bij - 60 °C, 27J

E = Draadelektrode (electrode)

C = Samenstelling (composite)

1 = Chemische samenstelling

(chemical analysis C-Mn-Si)

Een combinatie met andere typen laspoeders is mogelijk.

Uiteindelijk zijn de toepassingen en de eisen bepalend.

Voor de kleinere plaatdikten, waar vaak enkellaagse las-

verbindingen worden toegepast kunnen ook rutiel of half-

basische laspoeders worden toegepast.

Diffundeerbare waterstofTijdens het lassen komt er waterstof in het smeltbad te-

recht. Deze waterstof is afkomstig van:

• het OP-poeder;

• de lasdraad en vulling;

• de atmosfeer;

• het basismateriaal, oppervlaktevervuiling.

Een gedeelte van de ingebrachte waterstof betreft diffun-

deerbare waterstof, ook wel initiële diffundeerbare wa-

terstof genoemd. Om de waterstofinbreng vanuit de

lastoevoegmaterialen te bepalen en te vergelijken is er een

testprocedure volgens ISO/IIW 3690 (éénlaagse lasrups).

In de praktijk zijn er altijd additionele ‘waterstofverho-

gende’ factoren tijdens transport, opslag en verwerking

van de lastoevoegmaterialen. Denk bijvoorbeeld aan ver-

pakking, eventueel herdrogen, de gevoeligheid voor vocht-

opname van draad en poeder, het klimaat (temperatuur

en relatieve vochtigheid) en verontreiniging van het basis-

materiaal (roest, vuil, stof, walshuid, primer).

Een deel van de diffundeerbare waterstof zal ontwij-

ken, waardoor verschillende concentraties in de las en

warmte-beïnvloede zone zullen ontstaan. De achterge-

bleven hoeveelheid diffundeerbare waterstof in het las-

metaal, respectievelijk de warmte-beïnvloede zone, is

mede bepalend voor het al dan niet optreden van koud-

scheuren. Hierbij spelen ook de volledige thermische

historie en de diffusiecoëfficiënt een rol.

Ten slotteHet is duidelijk dat het vochtgehalte van zowel het OP-

poeder als de basische draadvulling in kritische toe-

passingen zo laag mogelijk moet zijn. Ook gaan beiden

chemische reacties aan met het vloeibare lasmetaal tij-

dens het lassen (zuiverende werking). Het OP-poeder

en de basische vulling bepalen samen volledig de inge-

brachte hoeveelheid diffundeerbare waterstof. De ba-

sische vulling zorgt voor een waterstofgehalte in het

lasmetaal dat niet hoger ligt dan bij een massieve OP-

draad. Het naadloze karakter van de lasdraad sluit

vochtopname van de vulling uit, zowel bij opslag als

bij verwerking in de werkplaats. Dit is niet het geval

bij een gevouwen draad.

Dit is een bewerking van het artikel ‘Productiviteits-verhoging door speciale gevulde OP-draad “High De-posit”. Het complete artikel is te downloaden opwww.vakbladlastechniek.nl

Afbeelding 3 - Inbrandingsdiepten op een vlakke plaat. Vergelijking tussen de hoge-neersmeltdraad (FLUXOCORD 31 HD, High Deposit) en de massieve draad S3Si (FIL SD3)

Afbeelding 4 - Vergelijking van drie soorten lasdraad voor het lassen van een V-naad: massieve draad S3Si (OE-SD3),standaard naadloze draad (FLUXOCORD 35.25) en hoge-neersmeltdraad (FLUXOCORD 31HD). Plaatdikte: 30 mm. Naadvorm: gesloten V-naad met een openingshoek van 60º en een staande kant van 6 mm. Lasparameters: 700 A, 30 V, 50 cm/min bij 30 mm uitsteeklengte.

When two become one!

www.ihchs.com

eo noemoceb

wtnehWWh

!e

omede.cwo sales.hs@ihcmert

or Plasma, pulse Mig and Tigact ftonour cYYoemstsyIHC Handling S

om

om.ihchs.cwww

or Plasma, pulse Mig and Tig

om

Gezien de toename van de vraag naar lastechnische opleidingen en

certifi ceringen zijn wij op zoek naar freelance ZZP’ers met een

lastechnische achtergrond. Ben je een ervaren lasser met kennis van

meerdere lasprocessen en vindt je het leuk om jouw kennis en kunde over

te dragen aan anderen verzoeken wij je vriendelijke om contact met ons op

te nemen. Wij hebben werkzaamheden beschikbaar op het gebied van

laspraktijkopleidingen, theoretische opleidingen en lascertifi ceringen.

Deze werkzaamheden kunnen plaatshebben op één van de WTT locaties te

Rotterdam, Velsen-Noord of Weert. Voor certifi ceringswerkzaamheden kan

dit ook op de locatie bij de klant plaatsvinden.

WTT Lasopleidingen zoekt:

Freelance ZZP’ers !

www.wtt-lasopleidingen.nlInteresse?

Reageer dan per email, voorzien van CV, naar Kees de Hoog, manager operations,

email k.dehoog@wtt-lasopleidingen.nlVoor vragen kan je contact met hem opnemen op telefoonnummer 0181-290933.

T:+31 (0)181 - 290933 F: +31 (0)181 - 290936 E: info@wtt-lasopleidingen.nl

voor het delen van jouw laskennis

Nieuwe “Low-Weight” Bikox® – tot 50% gewichtsbesparingKorte handgreep GRIP met bolgewricht – optimalehanteerbaarheidMultifunctionele robuuste contacttiphouder – weinigonderdelen, langere levensduurSchroefbaar geïsoleerd gasmondstuk – gegarandeerde positieen snelle wissel

www.binzel-benelux.com

ABIMIG® GRIP A LW

Technology for the Welder’s World

ABIMIG® GRIP A LWThe end of gravity!

TECHNIEK

21

maar t 2012

Lassen aan gasvoerende leidingen - deel 2

LASSEN AAN GASTRANSPORTLEIDINGEN DIE IN BEDRIJF ZIJN VRAAGT OM SPECIALE TECHNIEKEN.

DIT IS HET TWEEDE DEEL VAN HET ARTIKEL OVER DE TECHNISCHE ACHTERGRONDEN VAN HET

VEILIG KUNNEN LASSEN AAN GASTRANSPORTLEIDINGEN.

TECHNIEK

20

maar t 2012

et maken van aansluitingen op gastrans-

portleidingen die niet uit bedrijf genomen

kunnen worden, vereist speciale technieken. Vaak wordt

'hot tapping' toegepast, waarbij men gebruik maakt van

‘split tees’ (gedeelde T-stukken). N.V. Nederlandse Gas-

unie heeft vanaf 1978 onderzoek uit laten voeren, onder

andere bij TNO, om zo een onderbouwing te krijgen voor

een betrouwbare en veilige manier van lassen aan gasvoe-

rende leidingen. Deel 1 van het artikel over de resultaten

van dit onderzoek verscheen in het februarinummer van

Lastechniek. Dit deel 2 gaat verder in op fittingmaterialen,

toevoegmaterialen en het lassen van de langslas en rond-

naad.

Fittingmaterialen voor T-stukkenDe materialen van de aanboor-T-stukken zijn van genor-

maliseerde kwaliteit, waarbij de rekgrens beperkt is tot

500 N/mm² en het koolstofequivalent (Ceq) niet hoger is

dan 0,48. De fittingmaterialen worden voor het lassen

voorgewarmd tot maximaal 150 ºC.

Ten aanzien van de lasbaarheid zijn hier geen bijzondere

metaalkundige aspecten aan verbonden.

LastoevoegmateriaalDe gevoeligheid voor koudscheuren van de verbinding in

combinatie met het te verbinden schaalmateriaal van de

split tee kan worden beproefd met een gemodificeerde

CTS-test (Controlled Thermal Severity), zie ook de af-

beeldingen 1 tot en met 4. Op basis van gemodificeerde

CTS-testen is in het verleden met Lincoln/Smitweld een

selectie gemaakt van geschikte toevoegmaterialen. Er zijn

drie kritieke aspecten wat betreft het lassen van de relatief

stijve verbinding tussen schaaldeel en gasvoerende pijp in

combinatie met de hoge afkoelsnelheid door het stro-

mende gas:

1. De vorming van een harde brosse structuur

(martensiet).

2. Waterstofverbrossing als gevolg van diffundeerbare

waterstof van kristalgebonden water uit de elektrode-

bekleding dat in het lasbad komt en in de warmte-

beïnvloede zone (WBZ).

3. Hoge residuele spanningen in het lasmetaal.

Een typische chemische samenstelling van pijpleidingma-

teriaal, split tee materiaal en een analyse van een low yield

elektrode neersmelt (1 butterlaag) is weergegeven in tabel 1.

door ing. W.N. Schipaanboord, ing. B.G. Koppens en J. Marquering EWT

Met de volgende remedies zijn de kritieke aspecten te be-

heersen:

• Beperk het bestanddeel van martensiet tot een mini-

mum, zorg zo mogelijk voor ontlaten van de marten-

sietstructuur.

• Houd de vochtgevoeligheid van de elektrodebekleding

zo laag mogelijk en voorkom vochtopname tijdens

blootstelling van de elektrodebekleding. Streef naar

een product waarbij het vrij diffundeerbare waterstof-

gehalte (HDM) lager is dan 3 ml maar liefst nog lager.

• Kies een verstandige laagopbouw van de hoeklas en

een goede lasvolgorde in rondgaande richting. Door de

butterlagen tweemaal langer te kiezen dan de dikte van

de split tee, respectievelijk reparatieschaal, kan men

een gunstiger spanningsafbouw realiseren.

• Kies een kerndraad van zuiver ijzer met extreem weinig

verontreinigingen en een laag gehalte aan koolstof en

mangaan.

Tabel 1 - Overzicht van pijpleidingma-teriaal, split tee materiaal en neer-smeltanalyse. De koolstofequivalenten voor schaalen split tee materialen liggen typischtussen 0,44 en 0,48.

Afbeelding 1 - Schematische laagopbouw van de gemodificeerde CTS-test.

Afbeelding 2 - Overzicht van een proefserie van CTS-testen op schaalma-teriaal met een Ceq van 0,48 en HDM-waarden van 4,5 tot 6 ml (HDM = vrijdiffundeerbaar waterstofgehalte). De bekleding van de laselektroden ismet opzet met vocht ‘opgeladen’ in een klimaatkast. Het verhoogde vocht-gehalte resulteert in een grotere hoeveelheid diffundeerbare waterstof inde warmte-beïnvloede zone. Doel van deze proef is om de scheurgevoe-ligheid van de verbinding te testen.De EN ISO 17642-2 geeft een basisvoorschrift voor de uitvoering voor deCTS-testen. In deze aangepaste CTS-testen is een laag gebutterd om zoaansluiting te krijgen met de praktijk. In deze afbeelding is de verbin-dingslas met het schaaldeel één snoer.

Afbeelding 3 - Als afbeelding 2, maar nu is na het lassen van het verbin-dingssnoer met het schaaldeel een tweede lassnoer aangebracht. Daar-naast is de kopse kant van het schaaldeel opgelast met een elektrode metverlaagde rekgrens en gegarandeerd laag waterstofgehalte om de scheur-gevoeligheid te beperken.

Afbeelding 4 - Een CTS-test waarbij scheurvorming wordt vastgesteld inhet schaalgedeelte. De scheurvorming is in de warmte-beïnvloede zonevan het schaalmateriaal. Het lasmetaal is scheurvrij. Het schaaldeel zalbeperkt moeten worden in koolstofequivalent of de voorwarmtemperatuurmoet worden verhoogd.

22

maar t 2012TECHNIEK

23

TECHNIEKmaar t 2012

Een beperking in het waterstofgehalte tot 1 à 1,5 ml HDM

brengt de kritieke breukspanning van de neersmelt terug

tot circa 400 à 425 N/mm². Bij de totstandkoming van de

EN 12732 bijlage D heeft Gasunie deze waarde als maxi-

mum voorgesteld waarbij nog verantwoord op pijplei-

dingmateriaal gelast kan worden zonder beperking in

druk en gasstroomsnelheid.

Het lassen van de langsnaadVoor het lassen worden standaardlasprocedures toegepast:

handlassen met beklede basische elektroden, al dan niet

in combinatie met gemechaniseerd lassen. Er wordt altijd

op een onderlegstrip gelast om contact met de gasvoe-

rende pijpleiding te voorkomen. Dit is een eis die ook in

de EN 12732 wordt genoemd. Na inspectie met ToFD

(Time of Flight Diffraction) ultrasone techniek worden de

beide rondlassen na elkaar gelast. Het ToFD-onderzoek is

inmiddels voor Gasunie de standaard inspectietechniek

voor onderzoek naar de integriteit van de langslassen van

split tees en reparatieschalen. De lasmethodekwalificatie

wordt uitgevoerd volgens NEN-EN-ISO 15614-1.

Het lassen van de rondnaadHet lassen van de rondnaad wordt uitgevoerd in de las-

positie PH met een low yield elektrode. Voor de schema-

tische opbouw zie afbeelding 6. De butterlaag heeft tot

doel om een relatief zachte laag lasmetaal te creëren voor-

dat de aanhechting aan het schaaldeel plaatsvindt. De voet

van de butterlaag wordt ook breder gekozen om een gun-

stiger spanningsafbouw te realiseren. Constructief is de

verjonging aan het einde van de schaal gunstig om de stijf-

heid te verminderen. Afbeelding 5 illustreert de laagop-

bouw van een rondlasverbinding. De kwalificatie van de

rondlas bestaat uit macro’s en hardheidsmetingen en buig-

proeven. Na het lassen wordt een magnetisch scheuron-

derzoek uitgevoerd.

ConclusieGasunie's afdeling Speciale Opdrachten heeft in de voor-

bije jaren circa tweeduizend lasverbindingen op gasvoe-

rende pijpleidingen uitgevoerd waarbij de in deze

publicatie beschreven techniek de basis vormde. Deze

techniek is zeer betrouwbaar gebleken en maakt het mo-

gelijk om met inachtneming van veiligheid en milieu met

minimale gastransportverliezen betrouwbare verbindin-

gen te realiseren. De voornaamste conclusies uit het on-

derzoek zijn:

• Het lassen op gasvoerende leidingen van ongelegeerd

staal onder druk en gasstroom kan veilig worden

uitgevoerd.

• Het toepassen van een low yield elektrode met basische

bekleding levert betrouwbare verbindingen, mits aan

de kwaliteitseisen wordt voldaan.

• Het beperken van het waterstofgehalte in het lasmetaal

is de dominante factor in het vermijden van scheuren.

Kijk voor de volledige en oorspronkelijke publicatie opwww.vakbladlastechniek.nlDeel 1 van dit artikel verscheen in Lastechniek van fe-bruari 2012 en is eveneens te downloaden van vak-bladlastechniek.nl onder de button ‘databaseartikelen’.

Literatuur1. Predictive model for the prevention of weld metalhydrogen cracking in high strength multipass welds;Pekka Nevasmaa; Department of mechanical engi-neering, University of Oulu; pg.114.

DankwoordReparatielassen en alle verwante activiteiten wordenuitgevoerd door de afdeling Speciale Opdrachten vanNederlandse Gasunie. De auteurs danken de herenRichard van der Velden (Manager van de groep Spe-ciale Opdrachten van Gasunie Deventer), Wytze Slo-terdijk en Jan Spiekhout (beiden Executive SeniorConsultants bij Kema Gas Consulting en Services teGroningen - voorheen Gasunie Engineering andTechnology) voor hun ondersteuning bij het schrijvenvan deze publicatie.

PersonaliaIng. W.N. Schipaanboord IWEis werkzaam voor KEMA Groningen (voorheen Gas-unie Engineering and Technology) en lascoördinatorSpeciale Opdrachten van Gasunie Deventer. Ing. B.G. Koppensis plaatsvervangend manager van de groep SpecialeOpdrachten van Gasunie Deventer. J. Marquering EWTis uitvoerend lascoördinator Speciale Opdrachtenvan Gasunie Deventer.

Verbeterde verpakking voor de elektrodenIn samenwerking met elektrodenfabrikant Lincoln/Smit-

weld zijn in 1980 experimenten uitgevoerd waarbij ge-

zocht is naar een kerndraad met extreem laag koolstof-

en mangaangehalte. Deze staat bekend als de ARMCO

kerndraad. De bekleding is uiteraard basisch. Onderzoek

door TNO in opdracht van Gasunie heeft aangetoond dat

deze combinatie een zeer gunstig effect heeft op de kwali-

teit van de elektrode. Het waterstof heeft een veel hogere

diffusiesnelheid in het ARMCO-ijzer dan in andere staal-

soorten, waaronder P420 NL1/2 en kan daardoor snel mi-

greren naar de warmte-beïnvloede zone (WBZ) van pijp

en split tee, respectievelijk reparatieschaal.

Om de hoeveelheid vochtopname na het verbreken van de

verpakking te beperken, is in 1983 onderzoek gedaan

door Gasunie. Deze experimenten waren bevredigend en

Gasunie is de elektroden in eigen beheer vacuüm gaan ver-

pakken. In opdracht van Gasunie heeft TNO metingen

aan vochtopname en diffundeerbaar waterstof uitgevoerd,

die de gunstige effecten van deze verpakkingsmethodiek

bevestigen. Inmiddels is het vacuüm verpakken van basi-

sche elektroden gemeengoed.

ImplanttestVoor het onderzoek naar de koudscheurgevoeligheid ge-

bruikt men de implanttest. Met de implanttest kan men, in

tegenstelling tot de besproken CTS-test en de in de litera-

tuur beschreven Tekken Y-U-Groove-test, een kwantita-

tieve relatie vaststellen tussen kritieke breukspanning en

hoeveelheid diffundeerbaar waterstof in het lasmetaal en

de WBZ.

In dit onderzoek zijn de implantstaven voorzien van een

schroefvormige kerf, zodat deze altijd in de WBZ ligt.

Eventuele scheurvorming treedt meestal op in het basis-

materiaal (schalen of split tees). Het lassen van de im-

planttest is uitgevoerd met parameters die representatief

zijn voor het lassen onder praktijkcondities.

Van het genormaliseerde (N) staal en thermomechanisch

behandeld (TM) staal zijn proefstaven in lengterichting

van de pijpwand uitgenomen. Bovendien zijn van het ge-

normaliseerde staal ook proefstaven vervaardigd in de

dikterichting van de pijpwand. Bij het uitvoeren van de

implantproeven is het belastingniveau in stappen van 25

N/mm² verminderd, totdat geen breuk meer optrad bin-

nen een tijdspanne van 24 uur. Zo is de kritieke breuks-

panning bepaald als functie van het waterstofgehalte in de

neersmelt. Een hoge kritieke breukspanning betekent een

beperkte gevoeligheid voor koudscheuren.

In deze experimenten uit 1983 was de kritieke breuk-

spanning circa 525 N/mm² voor het ‘moderne’ TM-staal

bij 3 ml HDM (waterstof in gesmolten metaal).

Afbeelding 5 - Laagopbouw van de butterlaag, aanhechtingslas en op-bouw van de hoeklas met beklede elektrode. De kerndraad heeft een laagkoolstofgehalte, circa 0,02 % C.

Afbeelding 6 - Typische laagopbouw voor de butterlagen en hoeklas voor split tees en reparatieschalen.

Kinderen, meestal vanaf de leeftijd van twee jaar, kun-nen je tot wanhoop drijven met hun gevraag naar:waarom dit en waarom dat? Kinderen zijn nieuwsgierigen willen graag weten waarom je iets op een bepaaldemanier aanpakt en waarom bijvoorbeeld de bananenkrom zijn. Ik verwacht die nieuwsgierigheid van kinde-ren en zal altijd proberen hun vragen te beantwoorden. Volwassenen stellen zichzelf en anderen wel eens teweinig de vraag ‘waarom’ in dit leven. Laat ik me ech-ter beperken tot ons vakgebied. Waarom passen wedit lasproces toe en waarom die bepaalde naadvorm?Is dit wel de optimale keuze en wat zijn de gevolgenals we het eens anders zouden aanpakken? Ik wil nietelk lasproces en elke lasnaadvorm ter discussie stel-len, maar u toch eens laten nadenken over de redenwaarom er in uw bedrijf gelast wordt met een bepaaldlasproces. Te veel wordt uitgegaan van routine; zodoen we het altijd en dat leverde tot nu toe geen pro-blemen op, dus waarom zouden we veranderen? Eenvan de redenen zou kunnen zijn dat verandering in las-proces betere lasresultaten oplevert, of dat er geld is teverdienen door een kortere lastijd of minder lastoe-voegmateriaal. Onlangs kwam ik bij een bedrijf dat eenhalve V-naad in een plaatdikte van 30 mm volledig methet TIG-lasproces laste. Niet alleen de grondlaag, maarook alle vullagen. Op mijn opmerking dat je voor hetvullen beter gebruik zou kunnen maken van een me-taalgevulde draad reageerde men met: ja, dat wetenwe, maar nu maken we geen lasfouten en reparatie isduur, vaak zo duur dat de kostenbesparing teniet wordtgedaan. Er is wat voor te zeggen, maar in dit extreme

geval had ik toch voor gevulde draad gekozen. Ookmet dit lasproces zijn door een geoefende lasser fout-loze verbindingen te maken.Bij de keuze van een lasproces spelen zaken als ge-wenning en ervaring een grote rol en vaak ook de be-schikbaarheid van apparatuur. Niet elk bedrijf heeftnaast een MIG/MAG-lasinstallatie en een TIG-stroom-bron ook nog een plasma-lasinstallatie of een OP-op-stelling staan, bijvoorbeeld. Het plasmalassen, datdezelfde kwaliteit levert als het TIG-lassen wordt vol-gens mij te weinig toegepast. Ook het OP-proces zouwat vaker toegepast kunnen worden. Het plasma-las-proces is niet alleen geschikt voor het lassen van roest-vast staal en aluminiumlegeringen. Het kan ook metsucces toegepast worden voor het lassen van con-structiestaal. Via de keyhole techniek kunnen grotemateriaaldiktes zonder toevoegmateriaal worden ge-last en worden uitstekende mechanische eigenschap-pen verkregen. Mijn vraag is dan ook: waarom wordtdit lasproces zo weinig toegepast? Heeft het te makenmet de duurdere toorts? De prijs van de stroombronzal namelijk niet veel verschillen van die van de TIG-stroombron. Of heeft het te maken met het feit datslechts weinig stroombronleveranciers plasma-lasin-stallaties leveren? Ik zou een lans willen breken voordit interessante lasproces en ben benieuwd wat ik overhet hoofd zie als ik stel dat dit proces te weinig aan-dacht krijgt in de Nederlandse laswereld.

COLUMNmaar t 2012

25

Waarom

Lastechniek #4verschijnt begin april 2012

Het thema is robotlassen.

Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen071 589 56 44 of e-mailen: redactie@vakbladlastechniek.nl

• De basisversie met snap-shot functie is verkrijg-baar voor de eenmalige ledenprijs van

€ 395, excl. btw

Bij de basisversie kunt u zelf WPS’en aanmaken en uitde bestaande NIL Database WPS’en data kopiëren envervolgens aanpassen. De basisversie is beschikbaar voor één gebruiker.

Voor de snap-shot functie moet u over een eenvoudigsoftware programma Snagit (ca. €49,-) beschikken. Dit programma kunt u ook voor andere doeleinden gebruiken. Snagit is een uitgebreide versie van hetWindows 7 programma “snipping tool”.

• De uitgebreide versie met snap-shot functie is verkrijgbaar voor de eenmalige ledenprijs

€ 695, excl. btw

Bij de uitgebreide versie krijgt de bedrijfsdeelnemereen aparte internetlocatie en kunt u als gebruiker zelfuw stamgegevens wijzigen indien u dit wenst. Voor-beelden van stamgegevens zijn specifieke lastoevoeg-materialen, basismaterialen en warmtebehandelingen.

De uitgebreide versie krijgt een licentie voor driegebruikers. Het toewijzen, door de gebruiker(s), vanleesrechten aan derden maakt deel uit van de uitge-breide versie.

is nu beschikbaar voor bedrijfsdeelnemers

Wanneer u, als bedrijfsdeelnemer van het NIL,graag meer over deze internetfaciliteit wilt weten ofals u een demonstratie binnen uw bedrijf zouwaarderen, vul dan het aanvraagformulier in op:http://www.nil.nl/formulier/naam/NILWPSelect

WP Select is een programma waarmee u eenvou-dig lasmethodebeschrijvingen opstelt op basis van

NIL-WP Select

de nieuwe internetsoftware NIL-WP Select is voor onze bedrijfsdeelnemers in twee versies beschikbaar

eigen ervaringen en inzichten maar ook door deaanwezigheid van een groot aantal WPS’en die inde loop der jaren door de Commissie van Deskun-digen in opdracht en onder toezicht van het NILzijn opgesteld: de NIL Database met meer dan1500 WPS’en. Aan elke ingevoerde WPS binnende NIL Database ligt een goedgekeurde lasmetho-dekwalificatie (LMK=WPQR) ten grondslag.

DELASGROEPENENHUNAGENDARUBRIEK

Meer informatie over alle activiteiten is op te vragen bij het NIL, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. T 088 400 85 60, F 079 353 11 78, E info@nil.nl.Actuele informatie staat op www.vakbladlastechniek.nl en op www.nil.nl/algemenelasinfo

Lasgroep Noord (LGN)Plaats van samenkomst:Rsg De Borgen; Waezenburglaan 51a; Leek

Lasgroep West (LGW)Plaats van samenkomst:Tata Steel Training Centre; Rooswijklaan 61; 1951 MH Velsen-Noord

Lasgroep Oost (LGO)Plaats van samenkomst:Sg Sprengeloo; Sprengenweg 81; Apeldoorn

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR)Plaats van samenkomst:Applus-RTD; Delftweg 111; Rotterdam

Zeeuwse Lasgroep (ZLG)Plaats van samenkomst:Wisselend, voor meer informatie kijkt u op zeeuwselasgroep.nl

Lasgroep Zuid (LGZ)Plaats van samenkomst:Stedelijk College; Avignonlaan 11; Eindhoven

Lasgroep Zuid-Limburg (LZL)Plaats van samenkomst:Amerikalaan 35; Maastricht-Airport

Lasgroep Noord (LGN)12-04-2012 Het nut van gloeien10-05-2012 Aluminium lassen en kwaliteits-

beoordelingLasgroep Oost (LGO)26-04-2012 Werken is gezond, door 5xBeter

Lasgroep West (LGW)15-03-2012 Piggen van pijpleidingen,

door Rob van Agthoven26-04-2012 In voorbereiding: excursie en jaar-

vergadering

Lastechnische Discussiegroep Rotterdam (LDR) 13-03-2012 Op locatie bij HSM, door Jeroen Bodt17-04-2012 Virtueel lassen, door Frank Smit22-05-2012 Lijmen maar!, door Frederik de Wit

Zeeuwse Lasgroep (ZLG)21-03-2012 Ledenvergadering en lezing ESW strip

cladding, door Johan Cobben10-05-2012 Lijmen

Lasgroep Zuid (LGZ)20-03-2012 Excursie Spirotech: Mechanisering van

het lasproces, door Cees v.d. Werf17-04-2012 Algemene ledenvergadering29-05-2012 Excursie Pats Boem Show,

Wolfgang Reis van Westfalen Gassen

Lasgroep Zuid-Limburg (LZL)03-04-2012 Construction Products Directive (CPD),

door Roy van de Schoor24-04-2012 Geen brug te ver, door Jeroen Bodt

Activiteiten bij deLASGROEPEN

26

maar t 2012 RUBRIEKmaar t 2012

27

Welke opleiding heb je gevolgd?"Ik heb de opleiding metaalbewerker/lasser niveau 2 ge-

volgd. Nu ben ik nog bezig met de opleiding constructie-

werker niveau 3. Verder heb ik de certificaten MIG/MAG

lassen niveau 3 voor plaatwerk en de diploma's BMBE en

TIG, beide op niveau 2."

Waarom heb je gekozen voor het lassersvak?"Ik vind het mooi werk. Ik ben begonnen met werken bij

een bedrijf dat betonstaal produceerde, maar dat gaf me

niet voldoende uitdaging. Een collega die ik daar had was

zelf lasser. Hij kon heel mooi vertellen over zijn vak. Dat

wilde ik ook leren en zo ben ik ermee begonnen."

Hoe ben je bij BSB Staalbouw terechtgekomen?"Tijdens een open dag van ROC Friese Poort heb ik een

paar stands bezocht van bedrijven waar je terecht kon

voor een beroepsbegeleidende leerweg, dus voor werken

en leren. Daar was ook een stand van BSB Staalbouw. Dat

bedrijf sprak mij het meeste aan vanwege het speciale las-

werk. Via een uitzendbureau ben ik een maand op proef

geweest en toen mocht ik blijven."

Zijn er prestaties of projecten waar je trots op bent?"Nou, ik denk vooral aan de certificaten die ik gehaald

heb voor het lassen onder de hand en voor stapelend las-

sen. Dat was met rutielgevulde draad en met metaalge-

vulde draad. Verder heb ik samen met mijn collega’s een

mooie nieuwe brug gemaakt bij Zaandam, daar ben ik

ook wel trots op."

Heb je nog tijd voor andere hobby's?"Ja, dat is heel wat anders, maar ik heb een aquarium met

tropische vissen, een gezelschapsaquarium. Eigenlijk heb

ik dat speciaal voor de planten. Ik zit regelmatig op een

forum op internet, om te zien of er mensen zijn die bij-

zondere planten aanbieden. En zelf bied ik ook wel eens

planten aan, het is een soort ruilhandel."

Is er iemand in dit vak waar je bewondering voor hebt?"Mijn praktijkopleider binnen het bedrijf: Lieme Bijker.

Dat is een hele goede lasser en hij begeleidt mij ook goed."

Wat zou je het liefst geworden zijn als je geen lasserwas geworden?"Het was mijn droom om bij het Korps Mariniers te

komen, maar dat is helaas niet gelukt. De selectie is heel

zwaar en daar ben ik niet doorheen gekomen. Dat vind ik

nog steeds wel jammer."

Wat zijn je plannen voor de toekomst?"Ik wil meer certificaten halen. Ik heb al lasserskwalifica-

ties voor het MIG/MAG-lassen van plaatwerk in de posi-

ties PA en PF conform EN 287-1 en AWS D1.1, en nu wil

ik ook het certificaat halen voor het lassen van pijpen. Pas

geleden heb ik toevallig een proef gelast van een buis van

30 mm dik van materiaal S890QL. Die moest ik lassen

onder een hoek van 45°, positie H-L045. Na het voorver-

warmen tussen 125 en 175 °C, moest ik een doorlassing

maken met een 1 mm massieve draad en vullen met

1,2 mm massieve draad. Dat certificaat heb ik toen niet

behaald, maar ik hoop dat dit me later wel gaat lukken."

Naam: Detse Witveen - Leeftijd: 22 jaar Functie: Lasser bij BSB Staalbouw B.V. te Suameer

door Margriet Wennekes, fotografie Rob Rotgers

29

INFRAmaar t 2012

RUIM ACHT JAAR GELEDEN BEGON ITALIË AAN DE BOUW VAN HET MOSE-PROJECT.

EEN BEWEEGBARE WATERKERING MOET DE LAGUNE VAN VENETIË DE KOMENDE EEUW BESCHERMEN

TEGEN OVERSTROMINGEN. LASTECHNIEK SPRAK MET PROFESSOR PIER VELLINGA OVER DE ACHTER-

GRONDEN EN VOORTGANG VAN DIT IMMENSE PROJECT.

ie denkt aan Venetië, denkt aan gon-

dels, grachten en bruggen. Maar ook

aan wegzakkende huizen, afbladderende muren en een

vage lucht van verrotting. De historische Italiaanse stad is

gebouwd op een groep kleine eilanden midden in een la-

gune. De lagune heeft via drie haveningangen een open

verbinding met de Adriatische Zee. Door klimaatveran-

dering en geleidelijke stijging van de zeespiegel heeft de

Lagune van Venetië steeds vaker te kampen met overstro-

mingen. Deze overstromingen vormen een grote bedrei-

ging voor de stad die sinds 1987 op de werelderfgoedlijst

van de Unesco staat. Om de stad van de ondergang te red-

den, heeft de Italiaanse overheid in 2003 besloten tot de

aanleg van een enorme beweegbare waterkering: het

MOSE-project. MOSE is de afkorting van MOdulo Spe-

rimentale Elettromeccanico, maar verwijst ook naar

Mozes die de Rode Zee deed wijken.

Beweegbare stalen segmentenHet MOSE-project bestaat uit rijen beweegbare stalen seg-

menten (gates) die de haveningangen Lido, Malamocco en

Chioggia kunnen afsluiten van de open zee. Dit gebeurt

alleen bij een dreiging van hoog water. Onder normale

omstandigheden rusten de segmenten geheel onder water

in een speciale behuizing (caisson). Elk seg-

ment is met twee scharnieren bevestigd aan

de fundatie, die bestaat uit een modulair op-

gebouwde staalconstructie die de waterke-

ring stabiel houdt, ook bij maximale

belasting van de zee. De constructie bevat bo-

vendien tunnels voor het kunnen uitvoeren

van onderhoudswerkzaamheden. Ten be-

hoeve van dit onderhoud moet de waterke-

ring elke vier jaar gedemonteerd worden.

Ieder segment van de waterkering is 20 meter

breed, tussen de 18 en 29 meter hoog en 3,6

tot 5 meter dik. Bij de haveningang Chioggia

komen 18 segmenten en bij Malamocco 19

segmenten. De grootste haveningang, Lido,

krijgt twee waterkeringen: een van 21 seg-

menten en een van 20 segmenten [1]. De segmenten zijn

opgebouwd uit een offshore kwaliteit plaatstaal

S355K2G3 met een dikte van 120 mm. Ze zijn MAG-ge-

last met naadloos gevulde draad. Het laswerk is voor het

door Margriet Wennekes

28

INFRA maar t 2012

M O S Eeen legendarisch

bouwproject in Venetië

M O S Eeen legendarisch

bouwproject in Venetië

grootste deel uitgevoerd door lasrobots [2]. De segmen-

ten zijn hol en wanneer ze niet in gebruik zijn, gevuld met

water. Bij een dreigende overstroming perst men lucht in

de segmenten, waardoor het water wordt weggedrukt en

de segmenten omhoog komen. De drie haveningangen zijn

onafhankelijk van elkaar afsluitbaar. De afstand tussen de

segmenten bedraagt maximaal 3 centimeter. Als de wa-

terkering gesloten is, kan deze een hoogteverschil van twee

meter tussen zee en lagune opvangen.

Afbeelding 2 - Hoog water in Venetië

Afbeelding 1 - Ligging van de drie haveningangen bij Venetië

Afbeelding 3 - MOSE bestaat uit rijen be-weegbare segmenten die onder normaleomstandigheden onzichtbaar onderwater liggen. Bij een verwachting vanhoog water wordt er lucht in de segmenten geperst. De segmenten komendaardoor omhoog en sluiten de lagune af van de zee.

1901-1910 31911-1920 31921-1930 21931-1940 81941-1950 61951-1960 181961-1970 291971-1980 311981-1990 281991-2000 452001-2010 64

decennium aantal keren hoog water

Toename van de frequentie van hoog water (≥ 110 cm) in Venetië vanaf 1901

Afbeelding 6 - De vrouwelijke elementen van de scharnieren zijn bevestigdaan de caissons voor Lido.

Afbeelding 7 - Lasser aan het werk bij de constructie van een scharnier

31

INFRAmaar t 2012

30

INFRA maar t 2012

Op dit moment is het project voor tweederde deel afge-

rond. De funderingen zijn klaar en bij de haveningang

Lido is de eerste serie caissons klaar. "Je moet je voorstel-

len dat er op de fundering eerst een gebouw komt van drie

verdiepingen, en dan zit je nog steeds op 12 meter onder

de zeespiegel. De beweegbare segmenten moeten er dan

nog aan vastgemaakt worden."

Bij Malamocco komt er bovendien een 300 m lange sluis

voor het zware scheepvaartverkeer naar het achterlig-

gende industriegebied. Zoals het er nu naar uitziet zal het

project niet voor 2017 af zijn, volgens Vellinga. "Ik denk

dat ze misschien eind van dit jaar een proef kunnen doen

met de eerste segmenten. Dat is een spannend moment,

want dan pas kan voor het eerst getest worden of het

werkt en of de scharnieren en segmenten bestand zijn

tegen de enorme krachten, het zand en het zoute water."

100 jaar beschermdVellinga gaat nog even in op de rijke historie van Venetië.

"Je vraagt je misschien af waarom er ooit mensen in dat

moeras zijn gaan wonen. De lagune was al in de jaren 400,

500 na Christus een toevluchtsoord voor vluchtelingen.

Vanaf de 13e eeuw ontwikkelde Venetië zich echter tot

één van de belangrijkste handelssteden van de wereld."

De ligging in de lagune maakte de stad tot een mooie uit-

valsbasis en bovendien bood dit een goede bescherming

tegen aanvallen van buitenaf. "De ontwikkeling van Ve-

netië lijkt veel op die van Amsterdam, alleen startte die

ontwikkeling in Venetië veel vroeger." Hoewel de stad Ve-

netië hoog werd gebouwd, zijn er in de loop van de tijd

steeds vaker overstromingen geweest. Als men niets zou

ondernemen, zou de stad met al zijn historische gebouwen

ten onder gaan. De huidige oplossing houdt Venetië in

ieder geval de eerste honderd jaar beschermd. Dat bete-

kent dat de gemiddelde zeespiegel nog 60 cm mag stijgen.

"Tegen die tijd zijn er waarschijnlijk wel weer andere mo-

gelijke oplossingen ontdekt", besluit Vellinga optimistisch.

OnderzoekProfessor Pier Vellinga, civieltechnisch ingenieur, milieu-

en klimaatdeskundige, is sinds het begin van de jaren tach-

tig betrokken bij de besluitvorming rond het MOSE-pro-

ject. Vellinga was destijds verbonden aan het Waterloop-

kundig Laboratorium (sinds 2008 opgegaan in Deltares).

Vanuit Venetië kwam de vraag om te onderzoeken op

welke manier men de lagune en Venetië het best kon be-

schermen tegen de stijging van de zeespiegel. Vellinga: "Ei-

genlijk begon men al na een grote stormvloed in 1966 na

te denken over de bescherming tegen hoog water. Er stond

toen anderhalve meter water in de stad, en net als na onze

watersnoodramp wilde men dit nooit meer meemaken."

Onzichtbare beschermingMen zag in principe drie mogelijkheden: het volledig af-

sluiten van de lagune, een inpolderingsplan of het aanleg-

gen van een beweegbare waterkering. Vellinga: “In Italië

bleef er grote onenigheid bestaan over de beste oplossing,

de partijen stonden lijnrecht tegenover elkaar. Er heerste

bovendien een anti-technologische stemming. De Itali-

aanse regering onder leiding van premier Prodi heeft toen

een internationale commissie van vijf deskundigen inge-

steld om onderzoek uit te voeren en een definitief advies

uit te brengen.” Pier Vellinga was de enige Nederlander

in deze commissie.

In 1998 heeft de commissie geadviseerd om te kiezen voor

de variant met beweegbare segmenten die alleen bij hoog

water gesloten zouden worden. "Om dit te realiseren was

ook een goedkopere oplossing mogelijk geweest, maar de

Italianen wilden een 'onzichtbare' bescherming. De wa-

terkering moest dus onder water worden gebouwd en al-

leen maar zichtbaar worden als er hoog water heerste. Ik

noem het een Ferrari-oplossing", zegt Vellinga lachend,

en vervolgt: "De Italianen hebben op elk terrein gekozen

voor de allerhoogste kwaliteit: de beste materialen, de

beste aannemers, de beste onderzoekslaboratoria, enzo-

voort. Ze weten dat de hele wereld toekijkt en willen geen

gezichtsverlies lijden." De kosten van het project werden

oorspronkelijk geraamd op 4,5 miljard euro, maar zullen

waarschijnlijk oplopen tot boven de 7 miljard euro [2].

Tweederde deel afgerondHet duurde na het definitieve advies van de commissie nog

zes jaar voordat met de bouw werd begonnen, toen nog

onder premier Berlusconi. Vellinga zit vanaf het begin van

de bouw in een begeleidingscommissie die de overheid van

advies dient over zaken als kwaliteit, prioriteit en hoe te

handelen bij afwijkingen. "Ik noem het zelf een brand-

weercommissie." Elke twee maanden brengt de commis-

sie een bezoek aan het project om op de hoogte te blijven

van de voortgang.

Professor dr. ir. P. Vellinga is als hoogleraar verbonden aan het Instituut voorMilieuvraagstukken van de VU te Amsterdam. Daarnaast bekleedt hij de leer-stoel Aardsysteemkunde aan Wageningen Universiteit. Zijn expertise ligt ophet vlak van aardsystemen, milieuvraagstukken, klimaatverandering en wa-terveiligheid. Hij is voorzitter van de Raad van Bestuur van de Stichting Ken-nis voor Klimaat. Sinds eind jaren tachtig is prof. Vellinga betrokken alsadviseur bij de besluitvorming rond het MOSE-project.

Afbeelding 5 - Doorsnede van een scharnier in twee richtingen. Elk schar-nier bestaat uit een mannelijk element dat verbonden is aan het stalen seg-ment en een vrouwelijk element dat verankerd zit aan de fundatie. Beideelementen zitten met een verbindingssysteem stevig aan elkaar vast.

1. Mannelijk element met vergrendeling2. Vrouwelijk deel met verankering3. Verbindingssysteem

Afbeelding 4 - Doorsnede van een segment in zijn behuizing.

Referenties1. Ministry of Infrastructure and Transport, Venice

Water Authority, concessionary Consorzio Venezia Nuova, december 2011

2. Engindeniz, E. en P. Giorgi; “MOSE”- A MonumentalConstruction for the Protection of the Venetian Lagoon; Jaeger Lecture, International Congress on Advances in Welding Science and Technology for Construction, Energy and Transportation Systems (AWST – 2011), 24-25 October 2011, Antalya, Turkey

LIJMENmaar t 2012

33

LIJMEN NEEMT STEEDS VAKER DE PLAATS IN VAN LASSEN EN SCHROEVEN. DEZE NIEUWE TECHNIEK

VRAAGT OM EEN UITBREIDING VAN KENNIS EN OPLEIDINGEN. IN HET KADER VAN HET POYO-PROJECT

IS ONLANGS EEN LIJMLABORATORIUM GEOPEND IN ROTTERDAM.

HET POYO-PROJECT WORDT AFGEROND MET EEN THEMADAG OVER INDUSTRIËLE LIJMTECHNIEK.

de Hogeschool Rotterdam worden opgeleid voor Euro-

pese diploma’s. Het POYO-project wordt afgerond met

een themadag over industriële lijmtechniek. Op 19 april

zullen alle POYO-partners uit de vier landen een werve-

lend congres invullen.

Ook voor het bedrijfslevenDe Nederlandse POYO-partners zijn van plan om naast

het reguliere onderwijs ook het bedrijfsleven van dienst te

zijn. Dit betekent dat bedrijven hun werknemers op de

RDM campus een degelijke Europese lijmopleiding kun-

nen laten volgen met een EWF-examen en Europees er-

kend diploma. Het betreft de opleidingen tot European

Adhesive Bonder (EAB), European Adhesive Specialist

(EAS) en European Adhesive Engineer (EAE).

Om deze opleidingen te mogen geven moet het oplei-

dingsinstituut erkend zijn door het Nederlands Instituut

voor Lastechniek (NIL). Het NIL is Authorized National

Body voor Nederland (ANB) namens de EWF. Het Hech-

tingsinstituut van de TU Delft is momenteel de enige op-

leidingsinstelling die erkend is door het NIL voor het

geven van de EWF-lijmopleidingen. De RDM Campus be-

reidt een aanvraag voor om ook door het NIL erkend te

worden voor de lijmopleidingen. In samenwerking met het

bedrijfsleven zullen er ook onderzoeksprojecten worden

uitgevoerd door de studenten van beide scholen.

Voor meer informatie over lijmopleidingen, de bijeen-komst van 22 maart en het symposium op 19 april kuntu terecht op www.nil.nl.

LIJMEN maar t 2012

32

p donderdag 19 april vindt het POYO-NIL

Lijm Verbindings Symposium plaats op de

welbekende RDM Campus te Rotterdam. Tijdens dit eve-

nement zullen de mogelijkheden van het lijmen en verbin-

den op verschillende manieren belicht worden. Ervaren

vakspecialisten geven aan de hand van lezingen uitleg over

de nieuwste ontwikkelingen en mogelijkheden van het lij-

men. Verder worden er workshops gegeven. Leveranciers

en gebruikers van lijm en lijmtechnieken zullen zich pre-

senteren met producten, lijmsystemen en oplossingen.

Vragen en bedenkingen over lijmenOp woensdag 8 februari jl. stond de RDM Campus in

Rotterdam al een avond in het teken van industrieel lij-

men in relatie tot verbindingstechnieken en maintenance.

Drie sprekers vulden de avond met vragen en bedenkingen

die er leven op het gebied van lijmen. De presentaties gin-

gen dieper in op het toepassen van lijmen als alternatief

voor de conventionele verbindingstechnieken. Op 22

maart zal er nog een bijeenkomst plaatsvinden met als

thema ‘Lijmverbindingen in de praktijk’.

Achtergrond POYOHet ontwikkelen en delen van kennis op het gebied van

industrieel lijmen is mede het resultaat van het Europese

maintenance project POYO (‘The POrt is YOurs’). In dit

project participeren vier landen (Nederland, België, Duits-

land en Groot-Brittannië) met ieder hun eigen mainte-

nance-onderwerpen. In Nederland is gekozen voor

industriële lijmtechnieken. In het kader van het POYO-

project hebben de TU Delft, de Hogeschool Rotterdam en

het Albeda College op de RDM Campus samen een ‘Cen-

tre of Excellence’ ingericht. Dat is een professioneel lijm-

laboratorium waar studenten van het Albeda College en

Kennis verwerven en kennis delenIn project POYO gaat het volgens projectleider BenWeenink om het ontwikkelen en delen van kennis ophet gebied van onderhoud op specifieke gebieden.Voor Nederland is in eerste instantie gekozen vooronderhoud in de petrochemische industrie. Dit is lo-gisch in een havenstad als Rotterdam.Volgens BenWeenink was het afgelopen jaar de focus (tijdelijk)gericht op de aftersales branche zoals schadeherstel,vertegenwoordigd door de FOCWA. Deze brancheheeft direct te maken met de nieuwe ontwikkelingenin de autobranche, zoals het repareren van verlijmdeauto's. Om kennis in het bedrijfsleven te versterken,moet het onderwijs daarop inspelen. In de reguliereopleidingen kan aandacht besteed worden aan in-dustrieel lijmen als verbindingstechniek naast alle be-staande verbindingstechnieken. Dat gebeurt al op deHogeschool Rotterdam en op het Albeda College. Depraktijk kan ondersteund worden door het lijmlabo-ratorium.

Vraagbaak voor bedrijvenHet Centre of Excellence kan ingezet worden om be-drijven te helpen met vragen over toepassingsmoge-lijkheden. Een recent voorbeeld: “Hoe ontwerpen en produce-ren we een dakkoffer voor elektrische auto’s?” Eenvraag die door de Hogeschool Rotterdam is opge-pakt. Samen met het bedrijf en studenten wordt ont-worpen en worden prototypes gemaakt. Een ander voorbeeld: vanuit de petrochemische in-dustrie wordt de vraag gesteld hoe stalen pijpen kun-nen worden gelijmd. Hierbij spelen condities enveiligheid een belangrijke rol. Samen met een van delectoraten van de Hogeschool Rotterdam, de TU Delften lijmleveranciers worden praktische adviezen ge-geven. Deze voorbeelden zijn nog maar het begin van deontwikkeling en het delen van kennis op dit jongevakgebied.

POYO en NIL organiserenSymposium Lijmverbindingen

Materiaal Metingen Testgroep B.V.MME GroupRietdekkerstraat 16 - RidderkerkPostbus 4222 - 2980 GE RidderkerkT 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40E info@mme-group.comI www.mme-group.com

LASTOORTSEN MIG en TIG

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

BRANCHESBRANCHES maar t 2012 maar t 2012

ADVIES en CONSULTANCY AFZUIGINSTALLATIES enLUCHTBEHANDELING

AUTOMATISCHE LASHELMEN

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN

INDUSTRIËLE GASSEN

LASACCESSOIRES

KEURINGEN

LASAPPARATUUR ENANDERE TOEBEHOREN

LASKWALIFICATIES/CERTIFICERING

ADK TechniekStaalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 750 38 20 - F 078 750 38 21E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen. Air Liquide Welding Nederland B.V.

Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

ADK TechniekStaalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 750 38 20 - F 078 750 38 21E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

ADK TechniekStaalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 750 38 20 - F 078 750 38 21E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

LAS- EN SNIJTOORTSEN

LASTOEVOEGMATERIALEN

MANIPULATOREN ENMECHANISATIE

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

Linde Gas Benelux B.V.Havenstraat 1 - 3115 HC SchiedamPostbus 78 - 3100 AB SchiedamT 010 246 14 70 - F 010 246 15 06E metaal@nl.lindegasbenelux.com

Linde Gas Benelux B.V.Havenstraat 1 - 3115 HC SchiedamPostbus 78 - 3100 AB SchiedamT 010 246 14 70 - F 010 246 15 06E metaal@nl.lindegasbenelux.com

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlI www.lincolnelectric.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V.Nieuwe Dukenburgseweg 206534 AD NijmegenPostbus 253 - 6500 AG NijmegenT 024 352 29 11 - F 024 352 22 02E info@lincolnelectric.nlI www.lincolnelectric.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

AIB-Vinçotte Nederland B.V.Takkebijsters 8 - 4817 BL BredaPostbus 6869 - 4802 HW BredaT 076 571 22 88 - F 076 587 47 60E info@vincotte.nlI www.vincotte.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

34 35

Welding Support NederlandBotterlaan 32 - 4484 RD KortgeneT 0113 302409 - F 0113 301740E info@hsweldingsupport.nlI www.hsweldingsupport.nlBegeleiding, advies en training in lastechnische zaken.

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comI www.exova.com

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comI www.exova.com

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comI www.exova.com

Exova B.V.Hofweg 5 - 3208 LE SpijkenisseT 0181 61 71 44E spijkenisse@exova.comKap. Nemostraat 12 - 7821 AC EmmenT 0591 61 85 55E emmen@exova.comI www.exova.com

ONDERZOEK

NDO/DO ONDERZOEK

CHEMISCHE METAAL-OPPERVLAKTEBEHANDELING

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

De Groot Lasopleidingen B.V.Weidehek 24 - 4824 AS BredaT 076 541 07 20 - F 076 542 72 95E info@lasopleidingen.nlI www.lasopleidingen.nlLastechnische opleidingen, adviseringen certificering.

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

PLASMASNIJDEN

ORBITAAL EN APPARATUUR

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comI www.henkel.nlHenkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comI www.henkel.nlHenkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

Henkel Benelux Adhesive TechnologiesT +32 (0)2 421 25 59F +32 (0)2 421 25 99E info@henkel.comI www.henkel.nlHenkel is wereldmarktleider op het vlakvan oplossingen voor lijmen, afdichtenen oppervlaktebehandeling.

LIJMEN

Lorch Lastechniek B.V.Postbus 5 - 2200 AA NoordwijkT 071 362 56 27 - F 071 362 38 85E lorch.nl@lorch.bizI www.lorch.eu

EEN NDO-OPLEIDING VAN VINÇOTTE: DE VERBINDENDE FACTOR VOOR DE LASVAKMAN

Kwaliteit leveren kan niet zonder te werken met gekwalificeerde mensen. Het is dan ook logisch dat vooruitstrevende bedrijven investeren in de opleiding van hun medewerkers. Dit is nog meer het geval als het gaat om keuringen en inspecties. Vinçotte Nederland biedt als toonaangevend opleidingscentrum een brede waaier van NDO-opleidingen aan. Bent u op zoek naar trainingen volgens de gangbare codes en standaarden, inclusief de ASNT + SNT-TC-1A regels, EN 473 en ISO 9712? Vinçotte geeft algemene opleidingen voor het behalen van erkende certificaten in NDO en organiseert maatprogramma’s in één van onze opleidingscentra of op locatie bij de klant.

Een greep uit onze standaardcursussen :

Basis NDO

Penetrant onderzoek

Magnetisch onderzoek

Radiografie

Filmlezen

Ultrasoon onderzoek

Phased Array

TOFD

Visueel onderzoek volgens EN473

Vinçotte Nederland is een erkend opleidingsinstituut voor Hobéon SKO en BANT.Voor data, extra informatie en tarieven kunt u terecht op www.vincotte.nl

WORD EEN

TECHNISCHHOOGVLIEGER

YOUR REPUTATIONIS MINEWWW.VINCOTTE.NL

Safety, quality and environmental serviceswww.vincotte.nl

NIEUW

Valk Welding B.V.Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 691 70 11 - F 078 691 95 15E info@valkwelding.comI www.valkwelding.com

ROBOTS EN ROBOTISERING

ADK TechniekStaalindustrieweg 15Postbus 60 - 2950 AB AlblasserdamT 078 750 38 20 - F 078 750 38 21E info@adktechniek.nlI www.adktechniek.nl

BRANCHES maar t 2012

SNIJDEN

ATTC B.V.Fornheselaan 2243734 GE Den DolderT 030 225 95 00 - F 030 225 95 01E info@attc-bv.euI www.attc-bv.euOnze producten zijn: Slijtdelen voorsnijprocessen: Plasma, Autogeen, La-sert. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG,TIG, OP. Las- en snijtoortsen.

Air Liquide Welding Nederland B.V.Rudonk 6b - 4824 AJ BredaPostbus 6902 - 4802 HX BredaT 076 541 00 80 - F 076 541 58 96E info@alwn.nlI www.alwn.nl

Lashuis HaprotechRooswijkweg 2001951 MD Velsen-NoordT 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09E info@hetlashuis.nlI www.hetlashuis.nlTotaalpakket in lastechniek,opleidingen, training en consultancy

VOORBEWERKINGSAPPARATUURVOOR PIJP EN PLAAT

WARMTEBEHANDELING

Delta Heat Services B.V.Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ StellendamPostbus 52 - 3250 AB StellendamT 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40E info@delta-heat-services.nlI www.delta-heat-services.nl• Elektrisch voorwarmen en gloeien• Inductie verwarmen• Stationaire gloeiovens• Mobiele gloeiovens• Uitdrogen beton / coatings• Verhuur / verkoop• Advisering

36

Rolan Robotics B.V.De Corantijn 6 - 1689 AP ZwaagPostbus 135 - 1620 AC HoornT 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07E info@rolan-robotics.nlI www.rolan-robotics.nl

advertentie

Druk, Print en Plot van begin tot eind Bent u op zoek naar een grafische partner, die nog met u meedenkt en u hiermee veel kosten bespaart? Wilt u snel en efficiënt geholpen worden met behoud van service en kwaliteit? Spelen opslag, voorraadbeheer en distributie daarbij een rol? Kortom, wilt u totale ontzorging wanneer u gedrukte, geprinte of geplotte uitingen nodig heeft? Maak dan gebruik van onze kennis en expertise en neem vrijblijvend contact op met één van onze adviseurs.

• Jaarverslagen• Boeken• Catalogi• Brochures• Folders• Flyers• Posters

• Huisstijl drukwerk• Etiketten• Mappen• Ringbanden• Agenda’s• Displays

• Printing on demand• Personaliseren• Lesmateriaal• Verslagen

• Papers• Banners• Canvas• Bouwtekeningen

• Foliedruk• Web2print• Direct-mail• Opslag• Voorraadbeheer• Distributie

Veldwijk - van Loon Grafische Bedrijven B.V. • Oranjelaan 9 • Postbus 116 2740 AC Waddinxveen T 0182 64 12 12 • F 0182 64 12 22 • E algemeen@veldwijk-vanloon.com

www.veldwijk-vanloon.com

DRUKWERK PLOT, PRINT EN KOPIEERWERK DIENSTEN

Gorinchem, 6, 7 en 8 november 2012Gorinchem, 6, 7 en 8 november 2012

Evenementen

HALHARDENBERG

GORINCHEM VENRAY Ons evenement. UW MOMENT.

Evenementenhal GorinchemFranklinweg 24207 HZ GorinchemT 0183 - 68 06 80F 0183 - 68 06 00I www.evenementenhal.nlE gorinchem@evenementenhal.nl

Dé week voor:

Openingstijden: 13.00 - 21.00 uur